WEEK Filipino

Ikatlong Markahan – Modyul 3:

3 Tula mula sa Uganda

(Panitikang African at Persian)

Layunin

Sa pag-aaral sa modyul na ito, inaasahang matatamo mo ang sumusunod:

Mga Pinakamahahalagang Kasanayang Pampagkatuto (MELC)

1. Nasusuri ang kasiningan at bisa ng tula batay sa napakinggan o nabasa. (F10PN-IIIc--
78)
2. Naiaantas ang mga salita ayon sa damdaming ipinahahayag ng bawat isa. (F10PT-IIIc-
78)
3. Nabibigyang-kahulugan ang iba’t ibang simbolismo at matatalinghagang pahayag sa tula.
(F10PB-IIIc-82)

Aralin Tula mula sa Uganda

3.1 Panitikan: Hele ng Ina sa Kaniyang

Panganay

Simulan

Bago natin simulan ang malalimang talakayan, alamin muna natin ang iyong kaalaman
tungkol sa matatalinghagang pahayag at simbolismo sa isang tula.

Gawain 1: Ano ang kahulugan ko sa’yo?!

Panuto: Paramihan ng maibigay na matatalinghagang pananalita at simbolismo sa salitang nasa
puso. Isulat ito sa sagutang papel at sumulat ng isang saknong na tula na may apat na linya
gamit ang simbolismo at matatalinghagang salitang ibinigay.

Ina

___________________
_______________
______________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
Katuturan ng Tula

Alam mo bang ang…

Tula ay isang sangay ng panitikang naglalarawan ng buhay at kalikasan na likha ng
mayamang guniguni o imahinasyon ng makata?
➢ Ito ay binubuo ng mga taludtod, may tugma, sukat, kariktan at matalinghagang mga
pahayag.
➢ Ang mga salitang ginagamit sa tula ay may angking aliw-iw na lalong nagpapatingkad at
nagpapasidhi sa damdamin at kaisipang nakapaloob sa tula.
➢ Ayon kay Coleridge, ang tula ay binubuo ng “pinakamabuting mga salita sa kanilang
pinakamabuting pagkakaayos o pagkakahanay”.
➢ Ayon naman kay Gray, ang “tula ay kaisipang humihinga at pangungusap na
nagniningning.

Kayarian ng Tula
1. Tradisyonal na Tula – May sukat, tugma at mga salitang may malalaim na kahulugan.
2. Malayang Taludturan – Ang makabagong kayarian ng mga tulang walang sukat at
tugma.
3. Di-tugmaang taludturan (Blank Verse) – tulang may sukat bagaman walang tugma.

Musikalidad ng Tula
1. Sukat – Ito’y bilang ng pantig sa bawat taludtod ng saknong. Ang isang taludtod ay
karaniwang may walo, labindalawa, labing-anim at labingwalong pantig. Tunghayan ang
halimbawa sa ibaba
Halimbawa: Mula sa tulang Bayani ng Bukid ni Al Perez

A/ko’y/ mag/sa/sa/kang/ ba/ ya/ni /ng/bu/kid

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
San/ da/ta’y/ a/ ra/ro/ ma/ta/ pang/sa/i/nit,
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Hin/di/ na/ ta/ ta/kot./ ka/hit /na/sa /la/mig
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Sa/ bu/ ong /mag /ha/ pon/ gu/ma/ga/wang/ pi/lit
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2. Tugma – Ito ay ang pagkakasintunugan ng mga salita sa huling pantig ng bawat

taludtod. Ang panghuling pantig sa dulo ng taludtod ay maaaring nagtatapos sa patinig o
katinig at binibigkas nang mabilis, malumay o may impit sa lalamunan. Ito ay may
dalawang uri, ang tugmaang ganap at diganap.
a. Ganap ang tugma kapag magkakapareho ang tunog o titik ng huling salita sa bawat
taludtod.
Halimbawa: Mula sa tulang Kundiman ni Jose Rizal

Tunay ngayong umid yaring dila’t puso

Sinta’y umilag, tuwa’y lumalayo
Bayan palibhasa’y lupig sumuko
Sa kapabayaan ng nagturong puno

b. Di-ganap ang tugma kapag magkapareho lamang ng tunog ang huling salita sa bawat
taludtod ngunit magkakaiba ang titik
 Halimbawa: Mula sa tulang Pag-ibig sa Tinubuang Lupa ni Andres
Bonifacio

Walang mahalagang hindi inihandog

Ng pusong mahal sa Bayang nagkupkop,
Dugo, yaman, dunong, katisa’t pagod
Buhay ma’y abuting magkalagot-lagot

Kaisipan o Bagong Pagtingin sa/ng Tula

1. Talinghaga – (Paggamit ng Tayutay o Idyoma) – Ito ay ang matayog na diwang
ipinahihiwatig ng makata. Dito kinakailangan ang paggamit ng tayutay o
matatalinghagang pahayag upang maging kaakit-akit at mabisa ang tula.
2. Simbolismo (symbol) – Ito ay ang mga salita sa tula na may kahulugan sa mapanuring
isipan ng mambabasa. Halimbawa: ilaw – pag-asa
itim – kamatayan
3. Kariktan – Pagsasama-sama ng mga katangiang nagpapatingkad sa katangian ng tula at
pumupukaw sa mayamang imahinasyon ng bumabasa. Ito ang malinaw at di-
malilimutang impresyon na nakikintal sa isipan ng mambabasa.

Gawain 2: Suriin at Paghambingin

Panuto: Basahin ang bawat saknong sa mga tula sa ibaba. Suriin at paghambingin ang
dalawang tula sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong. Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel.

Ako ang Daigdig ni Alejandro Kabayanihan ni Lope K. Santos

Abadilla
Ang kahulugan mo’y isang paglilingkod
I Na walang paupa sa hirap at pagod
ako Minsang sa anyaya, minsan sa kusang-loob,
ang daigdig Pag-ibig sa kapwa ang lagi mong diyos

ako Natatalas mo ang iyong pananim,

ang tula ako Iba ang aani’t iba ang kakain,
ang daigdig ng tula Datapwat sa iyo’y ligaya na’t aliw Ang magpakasakit
ang tula nang iba dahil.
ng daigdig
Pawis, yaman, dunong, landas, dugo’t buhay
ako Pinupuhunan mo at iniaalay Kapagka ibig mong sa
ang walang maliw na ako kaalipinan Ay makatubos ka ng aliping bayan.
ang walang kamatayang ako ang tula ng daigdig
Sa tulong mo’y naging maalwan ang dukha.
II Sa turo mo’y naging mulat ang tulala Tapang mo’y sa duwag
ako naging halimbawa’t Ang kamatayan mo ay buhay ng madla.
ang daigdig ng tula ako
ang tula ng daigdig

Tikis na nga lamang na ang mga tao’y

ako ang malayang ako matapat sa sarili Mapagwalang-turing sa mga tulong mo; Ang kadalasan
sa aking daigdig ng tula pang iganti sa iyo Ay ang limutin ka kung di paglililo.

ako
ang tula
ng daigdig ako
ang daigdig ng tula
ako

III
ako
ang damdaming malaya

ako
ang larawang buhay
ako
 ang buhay
na walang hanggan

ako
ang damdamin
ang larawan
ang buhay

damdamin
larawan buhay yula
ako

IV ako
ang daigdig sa tula

ako
ang daigdig

ako
ang tula

daigdig tula
ako…

Tanong:
1. Anong uri ang mga tulang binasa?
2. Ano ang sukat at tugma ng mga tula?
3. Ano ang talinghaga ng mga tulang binasa? Ipaliwanag.
4. Paano naging marikit ang mga tulang binasa?
5. Nasalamin ba sa dalawang tula ang kultura ng bansang pinagmulan nito? Patunayan.

Binabati kita sa mahusay mong pagsagot. Matagumpay mong naisagawa ang gawain.
Batid kong nais mo pang mapalawak ang iyong kaalaman. Tara na’t ipagpatuloy mo ang
pagtuklas.

Lakbayin

Ngayon ay iyong tuklasin ang kasiningan ng tula mula sa Uganda. Alam kong sabik ka na,
kaya halina’t basahin at unawain mo ang akda upang iyong matuklasan ang katangian ng tulang
malaya at makita ang kaibahan nito sa tulang tradisyonal. Maging ang kultura ng bansang
pinagmulan nito. Mapatutunayan mo ring ang mga simbolismo at matatalinghagang pananalita ay
nakatutulong sa pagiging masining ng pagbuo ng taludturan ng isang tula. Maaari mo itong
ipabasa sa iyong kamag-anak.
 Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay
(Mula sa A Song of a Mother to Her Firstborn)
(Isinalin sa Ingles ni Jack H. Driberg)
(Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora)

Mangusap ka aking sanggol na sinisinta.

Mangusap ka sa iyong namimilog at nagniningning na mga mata, Wangis ng mata ng bisirong-toro ni Lupeyo.

Mangusap ka, aking musmos na supling. Ang iyong mga kamay na humahaplos sa akin na
puno ng tibay at tatag bagaman yari’y munsik.
Magiging kamay ito ng mandirigma, aking anak.
Kamay na magpapasaya sa iyong ama.
Tingnan mo’t nananabik na ako’y sapulin;
Nagbabalak nang humawak ng panulag na matalim. Aking giliw, ngalan ng mandirigma sa’yo
ilalaan, At mamumuno sa kalalakihan.
At ika’y hahalikan sa yapak ng mga kaapo-apohan Kahit pa malaon nang naparam sa sanlibutan.
Ngunit lagi kong maaalala ang pagkapit mo sa akin, Maging ang paghimlay mo sa aking dibdib,
At ang pagsulyap-sulyap sa akin.
Kapag ika’y itinanghal na gererong marangal, Ako’y malulunod sa luha ng paggunita.

Munting mandirigma, paano ka naming pangangalanan?

Masdan ang pagbubuskala sa pagkakakilanlan.
 Hindi hamak na ngalan sa iyo’y ibibigay.
Hindi ka rin ipapangalan sa iyong amang si Nawal sapagkat ika’y panganay.
Higit kang pagpapalain ng poon at ang iyong kawan.
Ikaw ba’y tatawaging “Hibang” o “Kapusugan?”
Ikaw ba’y tatawaging waring dumi ng baka na “anak ng kamalasan?”
Ang poo’y di marapat na pagnakawan,
Sa iyo’y wala silang masamang pinapagimpan,
Ika’y kanilang pinaliguan at dinamitan ng kagandahan. Ika’y bibiyayaan ng mga matang
naglalagablab.
At ang pambihirang pangungunot ng iyong kilay
Ay hindi pa ba palatandaan na ika’y maingat nilang pinanday? Yaman nina Zeus at Aphrodite
sa iyo’y kanilang inalay. At ang katalinuhang nangungusap sa iyong mga mata, Maging sa
iyong halakhak.
Paano ka pangangalanan, aking inakay?
Ikaw ba’y lahi ng iyong lahi o naiibang nilalang?

Munting mandirigma, sinong anito sa iyo’y nananahan?

Kaninong mapagpalang kamay ang sa aking dibdib dumadantay?
Sinong yumuyungyong sa iyo’t nagpapasigla ng buhay?
Ikaw ba’y kanlong ng kapayapaan?
Ngunit ika’y tila leopardong nasa palumpong at tumatanaw.
Hayaan, sa araw na yao’y iyong ibubuyangyang.
Sa aking supling, ngayon ako’y nasa kaluwalhatian.
Ngayon ako’y ganap na asawa.
Hindi na isang nobya, kundi isang ina.
Maging maringal, aking supling na ninanasa.
Maging mapagmalaki kaparis ng aking pagmamalaki.
Ika’y magbunyi kaparis ng aking pagbubunyi.
Ika’y irugin kaparis ng pagliyag na aking nadarama.
Anak, na ibinunga ng pag-ibig ng matipunong kabiyak.
Sa wakas, ako’y kahati ng kaniyang puso, ina ng kaniyang unang anak. Ang kaniyang kaluluwa’y ligtas
sa iyong pag-iingat, Aking supling, ako, ako na sadyang sa iyo’y humulma.

Samakatuwid, ako’y minahal.

Samakatuwid, ako’y lumigaya.
Samakatuwid, ako’y kapilas ng buhay.
Samakatuwid, ako’y nagtamasa ng dangal.

Iingatan mo ang kaniyang libingan kung siya’y nahimlay.

Tuwinang gugunitain yaring kaniyang palayaw.
Aking supling, mananatili siya sa iyong panambitan,
Walang wakas sa kaniya’y daratal mula sa pagsibol ng ‘yong kabataan. Ikaw ag kaniyang kalasag at
sibat, pag-asa’t kaligtasan sa hukay, Sa iyo, siya’y muling mabubuhay tulad ng suwi sa kalupaan.
At ako ang ina ng kaniyang panganay,
Ika’y mahimbing, supling ng leon, nyongeza’t nyumba.
Ika’y mahimbing,
Ako’y wala nang mahihiling.

Gawain 3: Pag-unawa sa Akda

Panuto: Sagutin ang mga gabay na tanong batay sa binasang tula. Isulat ang sagot sa sagutang
papel.
1. Sino ang persona sa tula? Ano ang kaniyang pangarap?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Sa ano-anong bagay inihambing ang sanggol? Bakit ito ang ginamit sa paglalarawan ng
katangiang taglay niya?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Anong kaugalian at kultura ng mga taga-Uganda ang lumutang sa tula? Ibigay ang iyong
pananaw ukol dito.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

Gawain 4: Paglinang ng Talasalitaan

Panuto: Isaayos mula bilang 1-5 ang mga salita batay sa sidhi ng damdaming ipinahahayag ng
bawat isa, ang 5 ang pinakamataas na antas. Gamitin ang tsart at gawin ito sa sagutang papel.
A.
Batayang mga Salita Ayos ng mga Salita Batay sa Sidhi ng Damdamin
kagalakan katuwaan 5.
kasiyahan 4.
Kaligayahan kaluwalhatian
3.
2.
1.

Paliwanag sa Pag-aantas

B.
Batayang mga Salita Ayos ng mga Salita Batay sa Sidhi ng Damdamin
lungkot lumbay 5.
pighati 4.
dalamhati
3.
pagdurusa
2.
1.

Paliwanag sa Pag-aantas

Humahanga ako sa’yo dahil nagawa mong iantas ang kahulugan ng mga salita ayon sa
kasidhian nito. Ipagpatuloy mo lang ang pag-aaral.
Magaling! Nagtagumpay kang muli sa pag-aaral sa nakaraang paksa at pagsagot sa mga
gawain nang buong husay. Ngayon, mas linangin mo pa ang iyong kasanayang pampagkatuto sa
pamamagitan ng pagsasagawa ng inaasahang awtput sa araling ito.

Aralin Wika at Gramatika: Wastong Gamit

3.2
ng Simbolismo at
Matatalinghagang Pananalita

Pagsasanay

Mahusay! Binabati kita sa matagumpay mong pagsagot sa mga gawain sa nakaraan

bahagi ng learning material na ito. Ngayon, ikaw ay magpapatuloy sa iyong aralin. Handa ka na
ba? Sige magsimula ka na sa paunang gawain.

Gawain 1: Ano Kaya ang Kahulugan?

A. Panuto: Piliin sa kabilang hanay B ang kahulugan ng mga simbolismo sa hanay
A. Isulat ang titik ng tamang sagot sa sagutang papel.
 HANAY A HANAY B
1. puso A. sandata
2. luha B. kasaganaan
3. gabi C. kapayapaan
4. tinik D. pag-ibig
4. yaman E. pagsubok
5. kalasag F. katapusan
6. kalapati G. paghihirap
7. bahaghari H. bagong pag-asa
8. tanikalang-bakal I. kawalan ng pag-asa
9. dapithapon J. kawalan ng kalayaan

B. Panuto: Piliin ang angkop na kahulugan ng matatalinghagang pananalita sa loob ng

panaklong. Isulat ang sagot sa iyong sagutang papel.

1. kabungguang balikat – (kaaway, kaibigan, kapatid, kapamilya)

2. di-maliparang uwak – (mahaba, makipot, malawak, matangkad)
3. di-mahulugang karayom – (masikip, matao, malawak, malayo)
4. bahag ang buntot – (duwag, masipag, matapang, tamad)
5. may kutsarang ginto sa bibig – (isinumpa, madaldal, mayaman, pipi)

Mahusay! Humahanga ako sa matagumpay mong pagsagot sa gawain. Ipagpatuloy mo

lang ang iyong pag-aaral upang mas malinang mo pa ang iyong kakayahan.

Alamin Mo

Alam mo bang…
Nakadaragdag sa kagandahan at kabisaan ng katha ang hindi karaniwang paggamit ng
mga salita? Kaya naman ang tula ay mayaman sa mga tayutay na nakatutulong upang maging
mabisa at kaakit-akit ang akda. Maliban sa tayutay, nagagamit din sa pagkakaroon ng kariktan
ng tula ang mga simbolismo at matatalinghagang pananalita.

Matatalingahagang Pahayag o Pananalita

➢ Ito ay mga ekspresyong may malalalim na salita o may hindi tiyak na kahulugan.
Sinasalamin nito ang kagandahan at pagkamalikhan ng anomang wika.
Halimbawa:
butas ang bulsa – walang pera kalog
na ang baba – gutom
ilaw ng tahanan – ina
alimuom – tsismis

Bakit kaya rito sa mundong ibabaw Marami sa tao’y sa

salapi silaw?
Kaya kung isa kang kapus-kapalaran Wala kang pag-
asang umakyat sa lipunan.
(Panambitan ni Myrna Prado salin ni Ma. Lilia Realubit)
 Ang mga may salungguhit sa tula ay matatalinghagang pananalita sapagkat ang
una’y nangangahulugang pagiging mukhang pera ng tao samantalang ang ikalawa’y
tumutukoy sa mahirap.

Simbolismo
➢ Ito ay naglalahad ng mga bagay at kaisipan sa pamamagitan nng sagisag at at mga bagay
na mhiwaga at metapisikal. Ito ay ordinaryong bagay, pangyayari, tao, o hayop na may
nakakabit na natatanging kahulugan. Halimbawa:
silid- aklatan – karunungan o kaalaman
pusang itim – malas gabi – kawalan ng
pag-asa pusang-itim – malas
tanikalang-bakal – kawalan ng kalayaan

Palay siyang matino,

Nang humangi’y yumuko, Nguni’y muling
tumayo:
Nagkabunga ng ginto!
(Palay, Tanaga ni Ildefonso Santos)

Ang salitang palay sa tula ay sumisimbolo sa taong dumaan sa pagsubok na

kaniyang nilampasan at nagsilbing susi sa kaniyang pagtatagumpay.

Gawain 2: Tukuyin Mo!

A. Panuto: Suriin ang magkaparehang salita sa ibaba. Isulat ang S kung ang mga salita simbolo
at MP kung ito’y matalinghagang salita o pahayag.
_____ 1. bulaklak – pag-ibig _____ 6. ibaon sa hukay – kalimutan
_____ 2. puti – kalinisan _____ 7. Maria Clara – dalagang Pilipina
_____ 3. hawak sa ilong – sunod-sunuran _____ 8. korona – kapangyarihan
_____ 4. di-makabasag pinggan – mahinhin _____ 9. bukas ang palad – matulungin
_____ 5. buwaya – katiwalian _____ 10. buto’t balat – sobrang payat

Galugarin

Gawain 3: Bigyang-kahulugan Mo!

A. Panuto: Bigyang-kahulugan mo ang sumusunod na matatalinghagang salita sa tulong ng
internet. Isulat mo ang iyong sagot sa sagutang papel.
1. nagdilang anghel __________________________________________________________
2. hulog ng langit ____________________________________________________________
3. hangin sa ulo _____________________________________________________________
4. lumagay sa tahimik _______________________________________________________
5. panakip-butas ____________________________________________________________

B. Panuto: Isulat sa sagutang papel ang sinisimbulo ng sumusunod na salita. Maaari mong
gamitin ang internet sa pagbibigay kahulugan.
1. Sisa ______________________________________________________________________
2. ahas ______________________________________________________________________
3. salakot ___________________________________________________________________
4. bagyo _____________________________________________________________________
5. puti _______________________________________________________________________
 Isagawa Mo

Gawain 4: Katha Ko, Alay Ko!

Panuto: Sumulat ng tulang pumapaksa sa kadakilaan ng iyong ina. Isaalang-alang ang paggamit
ng matatalinghagang pananalita at simbolismo sa pagsulat gamit ang rubrik sa pagtataya. Isulat
ang sagot sa sagutang papel.
*Ang tulang iyong nilikha ay maaari mong saliwan ng himig saka awitin sa iyong ina.

Rubrik sa Pagtataya ng Awtput

Krayterya Napakahusay Papaunlad Nangangailangan ng gabay

(10) (5) (2)
Nilalaman Natumbok nang buong husay Nakasulat ng ilang pahayag na Hindi natumbok ang paksa
ang paksa maging ang tumumbok sa paksa maging maging ang pangkalahatang
pangkalahatang tema ng tula. ang pangkalahatang tema ng tema ng tula.
tula.
Talinghaga Nakagamit nang buong husay ng Nakagamit ng ilang mga Hindi nakagamit ng mga
mga salitang nagtataglay ng salitang nagtataglay ng salitang nagtataglay ng
talinghaga at simbolismo. talinghaga at simbolismo. talinghaga at simbolismo.
Gramatika Mahusay na nailapat ang Nailapat ang wastong gramatika Hindi nailapat ang wastong
wastong gramatika sa kabuoan sa kabuoan ng Haiku nang may gramatika sa tula.
ng tula. kakaunting kamalian.

Kung nahihirapan ka na sa buhay, h’wag kang mawawalan ng Pag-asa, lagi mong isipin nariyan ang Diyos!
kapit ka lang sa Kanya!
-ene.eme.efe