‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫د اسالم اقتصادي نظام‪:‬‬

‫[من الیملک قوته الیملک قراره] څوک چې قدرت نه لري هغه د خپلې پریکړې واک نه لري‪.‬‬

‫همدارنګه‪[ :‬الیملک الدینار یملک القراره] څوک چې دینار لري‪ ،‬هغه د پریکړې اختیار لري‪.‬‬

‫د اقتصادي نظام تعریف‪ :‬اقتصاد له قصد څخه اخیستل شوی دی‪ .‬قصد په لغت کې استقامت‪ ،‬بیانولو‪ ،‬اعتدال په مانا‬
‫دی‪ ،‬په دې اړه یو مهم حدیث رشیف دی‪ ،‬چې وایي‪[ :‬رحم هللا مرأ اکتب طیبا و انفق قصدا و قدم لیوم فقره و حاجته‪].‬‬

‫ژباړه‪ :‬هللا تعالی د رحم وکړي په هغه کس باندې چې حالل رزق ګټي او مرصفوي یې په متعدله توګه‪ ،‬د فقر او اړتیا لپاره‬
‫یوه اندازه ذخیره کوي‪.‬‬

‫په پورتني حدیث کې قصد د اعتدال په معنی دی‪.‬‬

‫خلک اقتصاد ادم سمیت ته راجع کوي چې هغه رامنځته کړی؛ خو پیغمرب (ص) ‪ ۱۴۰۰‬کاله مخکې ویيل چې مرصفوي‬
‫په متعدله ډول باندې‪ .‬که انسان په ژوند کې خپل مصارف کنټرول نه کړي‪ ،‬په ژوند کې به د رسمایې او شتمنۍ څښنت‬
‫نه يش‪.‬هللا تعالی د مومنانو صفت بیانوي‪[ .‬اذاانفقو مل یرصفو ومل یکفرو کان بین ذالک قوما] ژباړه‪ :‬مومنان هغه خلک‬
‫دي‪ ،‬کله چې مال مرصفوي ارصاف نه کوي‪ ،‬کفر نه کوي او د دواړو په منځ کې افراط او تفریط نه کوي‪.‬‬

‫په اصطالح کې‪ :‬د قواعدو او مقرراتو ټولګه ده‪ ،‬چې د نامحدودو انساين اړتیاوو او محدودو وسایلو تر منځ همغږي رامنځ‬
‫ته کوي‪.‬‬

‫اسالمي اقتصاد‪ :‬عبارت له عامه اصولو او قواعدو څخه دی‪ ،‬چې په قران او سنت کې بیان شوي وي او دهرې زمانې او هر‬
‫ځای مطابق د خلکو اقتصادي چارې تنظیموي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ متغییر‬ ‫‪ -۱‬ثابت‬ ‫د اسالمي اقتصاد په اړه احکام په دوه ډوله دي‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪۱‬ـ ثابت احکام‪ :‬عبارت له هغه قواعدو څخه دي چې په قران او سنت کې بیان شوي وي‪ ،‬د وخت او ځای مطابق بدلون‬
‫پکې نه راځي‪.‬‬

‫هللا تعالی فرمایي‪[ :‬هوالذی خلق لکم ما فی االرض جمیعا‪ ].‬هللا تعالی هغه ذات دی چې هر څه یې ټول په ځمکه کې‬
‫پیدا کړې دي‪.‬‬

‫هللا تعالی فرمایي‪[ :‬جعل لکم االرض ذلوالاما مشوافی منا کبها وکلو من رزقه و الیه النشور‪].‬‬

‫ژباړه‪ :‬هللا تعالی هغه ذات دی چې ځمکه یې تابع ګرځولې او وګرځئ د ځمکې په اطراف کې‪ ،‬ځکه چې ددې په شاوخوا‬
‫کې روزي ده او بېرته هللا تعالی ته ورګرځي‪.‬‬

‫[للرجال نصیب مام اکتسبوا و للنساء نصیب ماماکتسنب‪ ].‬د سړیو لپاره حصه ده د هغه څه نه چې ګټيل یې دي او د‬
‫ښځو لپاره حصه ده د هغه څه نه چې لیديل یې دي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ متغیر احکام‪ :‬عبارت د هغه احکامو څخه دي چې د وخت او زمانې په اساس پکې بدلون راځي‪.‬‬

‫د کفایت کچه د زمانې په اساس تغیر کوي‪ .‬حکومت مکلف دی‪ ،‬چې ملت ته د رضورت په اندازه غذا برابره کړي‪ ،‬چې‬
‫دزمانې په اساس تغیر کوي‪.‬‬

‫د اسالم د اقتصادي نظام ځانګړتیاوې‪:‬‬

‫‪ ۱‬ـ د اسالم اقتصادي نظام د انساين فطرت رسه موافق دی او په ټکر کې نه دی‪[ .‬و تحبون املال حباجامء] تاسو زیاته‬
‫مینه کوئ له مال رسه‪.‬‬

‫د شتمنۍ رسه مینه د انسان د فطرت غوښتنه ده؛ نو د همدې امله اسالم شخيص ملکیت مني‪.‬‬

‫کمونېزم تقریباا (‪ )۷۵‬کاله په زور تطبیق شو‪ ،‬په زرګونه کسان ووژل شول‪ ،‬د انسان د فطرت خالف وو‪ ،‬داسې نظام وو چې‬
‫ټولو ته یې په مساوي ډول میاشتنۍ پیسې ورکولې‪ ،‬چاشخيص شتمني نه درلودله‪.‬‬

‫‪۲‬ـ اخالقي ارزښتونو ته په احرتام قایلېدل‪ .‬د اسالم له نظره چې یو څوک روزي ګټي‪ ،‬باید د اسالم په چوکات کې یې‬
‫وګټي‪ ،‬یعنې رشوت ونه خوري‪ ،‬حالله روزي وګټي‪ ،‬چاته به دروغ نه وایي‪ ،‬سود به نه خوري او فریب به نه ورکوي‪ .‬دایې‬
‫غټه ځانګړنه ده چې په نورو نظامونو کې نشته‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫احتکار‪ :‬د لومړیو خوراکي توکو ټولول ددې لپاره چې قیمت یې لوړ يش‪ ،‬بېرته یې بازار ته راوبايس‪ ،‬چې دا کار په کپېټالېزم‬
‫کې اوج ته رسېدلی وو‪ .‬همدارنګه سود خوري چې په اسالم کې دا کار ناروا دی‪.‬‬

‫هللا تعالی فرمایي‪[ :‬وتعاونوا علی الرب‪ ]...‬د یو بل رسه مرسته وکړئ په تقوا او نیکو کارونو کې‪.‬‬

‫‪۳‬ـ د ټولنې د افرادو اصيل اړتیاوې پوره کول‪ .‬د اسالم له نظره حکومت مکلف دی‪ ،‬چې د ټولنې د وګړو ټولې اړتیاوې پوره‬
‫کړي‪ ،‬یعنې څوک چې متخصص دي‪ ،‬حکومت مکلف دی‪ ،‬چې هغه په دنده وګوماري‪.‬‬

‫‪۴‬ـ په داسې توګه ملکیت چې انسان د هللا پاک مناینده وي‪ .‬د هر يش اصيل مالک یا حقیقي مالک هللا تعالی دی او‬
‫انسان یې مجازي مالک دی‪.‬‬

‫[و انفقو مام جعلکم مستخلفین فیه‪ ].‬ژباړه ‪ :‬مرصف کړئ د هللا تعالی په الره کې له هغه ماله چې هللا تعالی تاسې مناینده‬
‫ګان ګرځويل یئ‪.‬‬

‫‪۵‬ـ د اسالم اقتصادي نظام د عباداتو رسه تړاو لري‪ .‬د همدې کبله په اقتصاد کې (حالل‪ ،‬حرام‪ ،‬مباح) الفاظ کاروو‪ .‬حالله‬
‫روزي ګټل‪ ،‬د اسالم له نظره عبادت دی‪.‬‬

‫‪۶‬ـ د فردي ملکیت او ټولنیز ملکیت تر منځ توازون‪.‬‬

‫که د دواړو تر منځ ټکر رايش؛ نو ټولنیز ملکیت ته ترجیع ورکول کیږي‪.‬‬

‫د اقتصادي نظام ارکان درې دي‪:‬‬

‫‪۱‬ـ ګډ مالکیت ( فردي او ټولنیز) په نظر کې نیول‪.‬‬

‫کپیټالیزم ټول په فردي والړ دی او سوشیالیزم ټول په ټولنیز‪.‬‬

‫‪۲‬ـ اقتصادي مقیده ازادي‪ :‬د اسالم له نظره هر فرد ازاد دی‪ ،‬چې ښه اقتصاد ولري؛ خو ازادي یې مقیده ده‪.‬‬

‫مقیده په دې معنی‪ ،‬چې د رشیعت په چوکاټ کې وي‪ ،‬سود به نه خوري‪ ،‬رشوت به نه خوري‪. ...‬‬

‫‪۳‬ـ ټولنیز تکافل‪ :‬د ټولنې د افرادو مرسته یو له بل رسه د ټولنې د مصلحت لپاره‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫د قرانکریم اقتصادي برنامه‪:‬‬

‫‪۱‬ـ عقیده درلودل په دې چې هللا تعالی روزي ورکونکی دی‪.‬‬

‫‪۲‬ـ د دنیا او اخرت د ښه ژوند دعا‪ .‬قرانکریم راښودلې ده‪.‬‬

‫‪۳‬ـ په دې عقیده درلودل چې د تقوا په واسطه روزي زیاتیږي‪ .‬تقوا یعنې د هللا تعالی امر په ځای کول‪.‬‬

‫د اسالم په اقتصاد کې د پیغمربانو رول‪:‬‬

‫هر پیغمرب اقتصادي برنامه درلودله او اقتصاد وروسته نه دی رامنځته شوی؛ بلکې د انسان د پیدایښت‪ ،‬یعنې د لومړي‬
‫پیغمرب له پیدایښت رسه سم رامنځته شو‪.‬‬

‫ادم (ع) هللا(ج) خلیفه ګڼلی‪ .‬خلیفه هم هغه چاته وایي چې د هللا احکام د هللا پر بندګانو تطبیق کړي‪ .‬د هللا تعالی په‬
‫احکامو کې یوازې عقیده نه ده‪ ،‬اخالق هم دي‪.‬‬

‫ابوهریره (رض) حدیث روایت کړی دی‪[ .‬کانت بنوارساییل تسوسهم االنبیأ] ژباړه‪ :‬د ارسایلو سیاست به انبیاوو په مخ وړلو‪.‬‬

‫د سیاست رسه اقتصاد هم تړاو لري‪ .‬سیاست د تدابیرو او قواعدو ټولګه ده چې په نتیجه کې انسان اصالح کیږي او له‬
‫فساد څخه یې لیرې کوي‪.‬‬

‫موسی (ع) د ظلم درې سمبولونو رسه چې په خلکو به یې حکومت کاوه لکه (زور‪ ،‬زر او تزویر) رسه مبارزه وکړه‪ .‬دا درې‬
‫سمبولونه د ظلم و‪ .‬زور(سیايس قدرت) د فرعون رسه و‪ .‬فرعون به هر وخت خلک وژل او په خلکو به یې په زور حکومت‬
‫تطبیق کاوه‪ ،.‬زر (اقتصادي قدرت) د قارون رسه و‪ .‬قارون به همېشه د خلکو له جیبونونه پیسې اخیستې او د خلکو‬
‫حقوق به یې تلف کول او تزویر به د بلعم بن باعور رسه و‪ ،‬د موسی (ع) په الره کې به یې خنډونه جوړول‪.‬‬

‫حرضت یوسف (ع) په اقتصاد کې قوي برنامه درلوده‪ ،‬هغه ویيل و چې په مرص کې به وچکايل رايش؛ نو خلک یې وهڅول‬
‫چې مخکې له مخکې تیاري ورته ونیيس او خپله یې هم اقدام وکړ‪ .‬پادشاه ته یې وویل‪ :‬ما د خزانې وزیر مقرر کړه‪ .‬کله‬
‫چې یوسف (ع) محصوالت ذخیره کړل د نورو هېوادونونه هم خلک ورته راغلل‪.‬‬

‫شعیب (ع) هم اقتصادي برنامه درلودله‪ .‬کله چې یې خلک د هللا تعالی عبادت کولو ته راوبلل؛ نو ورته ویې ویل چې په‬
‫پیامنه کې ګناه مه کوئ‪ .‬ګناه په دوه ډوله ده‪ ،‬چې یوه ګناه د هللا تعالی په حق کې ده او بله د بنده په حق کې ده‪ .‬که‬

‫‪4‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫څوک ملونځ ونه کړي‪ ،‬کېدای يش هللا تعالی یې معاف کړي؛ خو که څوک د بنده په حق کې ظلم وکړي‪ ،‬هللا تعالی یې‬
‫نه بښي‪ ،‬تر څو چې بنده یې ونه بښي‪.‬‬

‫د مالکیت برنامه د اسالم په اقتصادي نظام کې‪:‬‬

‫دیوان د حرضت عمر(رض) په وخت کې را منځته شوی او عمر(رض) د فارس څخه راوړ‪ .‬دیوان چې جمع یې (دواوین)‬
‫دي یعنې وزارت‪ ،‬د مالیې اقتصاد‪...‬وزارتونه یې ټاکل‪.‬‬

‫د پیغرب(ص) مهر د ګوتې وو چې په ګوته یې محمد لیکيل وو‪.‬‬

‫شفاخانه او پوهنتون مسلامنانو رامنځ ته کړی وو‪.‬‬

‫مال‪ :‬مال په لغت کې هر هغه شی چې د انسان طبیعت ورته میالن کوي او یو شمېر وایي هر هغه شی چې انسان یې‬
‫مالک کېدای يش مال بلل کیږي‪.‬‬

‫په اصطالح کې‪ :‬ابن عابدین وایي‪ :‬مال هغه شی دی چې د انسان طبیعت د هغه په لوري میالن لري او ذخیره کول یې‬
‫شوين وي‪ .‬دا تعریف ځینې نیمګړتیاوې لري‪ .‬لکه؛ زهر هم مال دی؛ خو څوک یې نه ذخیره کوي‪.‬‬

‫ابن عريب وایي‪ :‬مال هغه شی دی چې انسان ورته طمع کوي او رشعا ا او عادتاا ور څخه ګټه اخیستل کیږي‪.‬‬

‫خطیب رشبیني وایي‪ :‬مال هغه شی دی چې ګټه اخستل ور څخه مطلقاا مباح وي‪.‬‬

‫د مال ډولونه‪ :‬مال له بېالبېلو ډولونو څخه وېشل کیږي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ غیرمتقوم‬ ‫‪۱‬ـ متقوم‬ ‫‪۱‬ـ د حرمت او حامیت له مخې مال په دوه ډوله دی‪.‬‬

‫‪۱‬ـ متقوم مال‪ :‬مقتوم مال هغه مال دی چې رشعاا ارزښت ولري او طلب کوونکی یې ضامن و ګڼل يش‪ .‬د مثال په ډول‪:‬‬
‫څوکۍ مال دی که ماته يش‪ ،‬باید توان یې ورکړل يش‪.‬‬

‫‪۲‬ـ غیر مقتوم مال‪ :‬هغه مال دی چې رشعي ارزښت ونه لري او طلب کوونکی یې ضامن و نه ګڼل يش‪ .‬لکه‪ :‬رشاب ‪. ...‬‬

‫دویم‪ :‬د مال تقسیم د جوړښت او شکل په اعتبار‪:‬‬

‫‪۲‬ـ قیمي مال‬ ‫‪۱‬ـ مثيل مال‬ ‫مال د تقسیم له مخې په دوه ډوله دی‪:‬‬

‫‪5‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪۱‬ـ مثيل مال‪ :‬هغه مال دی چې په پیامنه او وزن رسه اندازه کیږي‪ .‬لکه‪ :‬بوره‪ ،‬وریجې‪ ،‬اوربشې ‪. ...‬‬

‫‪۲‬ـ قیمي مال‪ :‬هغه مال دی چې په پیامنه نه اندازه کیږي‪ .‬یا په بل عبارت هغه مال دی چې مثل یې په بازار کې نه پیدا‬
‫کیږي‪ .‬لکه‪ :‬پسه د طلب کېدو په وخت کې‪ .‬په مثيل مال کې مثل ورکول کیږي او په قیمي مال کې قیمت ورکول‬
‫کیږي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ غیر منقول مال‬ ‫‪۱‬ـ منقول مال‬ ‫درېیم‪ :‬د استقرار او عدم استقرار له مخې مال په دوه ډوله دی‪:‬‬

‫‪۱‬ـ منقول مال‪ :‬هغه مال دی چې له یو ځای څخه بل ځای ته نقل کېدای يش‪ .‬لکه‪ :‬موټر‪ ،‬طیاره ‪. ...‬‬

‫‪۲‬ـ غیر منقول مال‪ :‬هغه مال دی چې له یو ځای څخه بل ځای ته نه نقل کیږي‪ .‬لکه‪ :‬کور‪ ،‬باغچه‪ ،‬ځمکه ‪. ...‬‬

‫په غیر منقول مال کې شُ فعه را منځته کیږي‪ .‬رشیعت د رضر رفع کولو لپاره شفعه روا کړې ده‪.‬‬

‫ځلورم‪ :‬د نقد او جنس له مخې د مال وېشل‪:‬‬

‫‪۱‬ـ نقد‪ :‬نقد عبارت له طال‪ ،‬اوسپنه‪ ،‬زرو څخه دی‪.‬‬

‫‪۲‬ـ جنس‪ :‬جنس هغه مالونه دي چې د نقد په توګه نه وړاندې کیږي؛ بلکې د جنس په توګه وړاندې کیږي‪.‬‬

‫نقد په پیسو کیږي او په جنس کې جنس په جنس کیږي‪ .‬په نقدو کې تغیر راځي‪ ،‬په جنس کې تغیر نه راځي‪ .‬په نقدو‬
‫کې تغیر راوستل توپیر نه کوي او په جنس کې توپیر راوستل ناروا دي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ حق العبد (د بنده حق)‬ ‫‪۱‬ـ حق دهللا (دټولنې حق)‬ ‫په مال کې دوه ډول حقوق دي‪:‬‬

‫‪۲‬ـ سوشیلېزم‬ ‫‪۱‬ـ کاپېټلیزم‬ ‫په نړۍ کې دوه نظامونه دي‪.‬‬

‫‪۱‬ـ کاپېټلیزم‪ :‬ټول ټینګار پر شخيص ملکیت باندې کوي‪ .‬ټولنې حق ته درنښت نه ورکوي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ سوشیلېزم‪ :‬ټولنیز ملکیت ته په ارزښت قایل دي‪ .‬هر څه باید د دولت وي‪ .‬شخيص ملکیت په رسمیت نه پېژين‪ .‬اسالم‬
‫دواړه ملکیته پېژين‪ ،‬هم شخيص او هم ټولنیز‪.‬‬

‫مالکیت‪ :‬مالکیت په اصل کې له ملک څخه اخیستل شوی دی چې مالک‪ ،‬صاحب یا څښنت ته وایي او په اصطالح کې‬
‫عبارت له هغه رابطې څخه دی چې د یو شخص او مال تر منځ موجود وي‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫د ټولنیز ملکیت موخې‪ :‬رشیعت اجازه ورکوي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ خلکو ته اساين او سهولت رامنځته کول‪.‬‬ ‫‪۱‬ـ تر څو خلک د عامه شتمنیو مالک يش‪.‬‬

‫‪۴‬ـ د سرتو پروژو رهربي کول‪.‬‬ ‫‪۳‬ـ د دولت د مصارفو تعمینول‪.‬‬

‫د شخيص ملکیت موخې‪:‬‬

‫‪۲‬ـ د افرادو لپاره ګټه برابرول‪.‬‬ ‫‪۱‬ـ له دولت رسه مرسته د خصويص پروژو له الرې‪.‬‬

‫‪۳‬ـ دولت ته فرصت ورکول چې په وړو پروژو کې مرصوف يش‪۴ .‬ـ د افرادو د شخيص مالکیت غریزه پوره کول‪.‬‬

‫‪۵‬ـ د ټولنې افراد سامل رقابت ته تشویقول‪.‬‬

‫شخيص ملکیت‬

‫هر هېوادوال د خپلې هڅې او تالش په نتیجه کې شخيص ملکیت یا شتمني ترالسه کولی يش‪..‬هللا تعالی فرمایي‪:‬‬

‫[ قل اللهم مالک امللک توتی امللک من تشأ]‬

‫اسباب د شخيص ملکیت‪ :‬په کومو الروـ چارو کې خصويص ملکیت تر السه کولی شو‪.‬‬

‫‪۱‬ـ مباح مايل عقدونه‪ :‬که وکړل يش او که ونه کړل يش ګناه نه شته ده‪ .‬مايل عقدونه مال رسه تړاو لري‪ ،‬رشیعت اجازه‬
‫ورکړې ده؛ لکه‪ :‬هبه یو عقد دی‪ ،‬بیع‪ ،‬مضاربت یعنې یو کس پیسې لري؛ خو کاروبار نه يش کولی‪ .‬پیسې اخيل داسې‬
‫چاته یې ورکوي‪ ،‬چې په کاروبار باندې پوهیږي‪ ،‬بیایې ګټه نیامیي کوي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ د وارث یا میراث حق‪ :‬د اسالم ځانګړتیا ده‪،‬چې ورور‪ ،‬خور‪ ،‬اوالد ټول په میراث کې حق لري‪.‬‬

‫‪۳‬ـ کسب وکار‪ :‬ټولو پیغمربانو به کسب وکار کاوه او شتمني به یې الس ته راوړله‪ ..‬د رسول هللا (ص) په صفتونو کې راځي‪،‬‬
‫چې تحفه یې اخسته خو صدقه به یې نه اخیسته‪ .‬رسول هللا (ص) فرمایي چې جګ الس له ټیټ الس څخه غوره دی‪،‬‬
‫که څه هم زکات روا وي؛ خو بیاهم ښه نه دی‪ ،‬انسان باید همېشه هڅه وکا‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪۴‬ـ مهر‪:‬‬

‫‪۵‬ـ صدقات‪ :‬نفيل صدقات‪ ،‬چې څوک یې وړ وي‪.‬‬

‫‪۶‬ـ زکات‪:‬‬

‫‪۷‬ـ مايل کفارات‪ :‬که چا قسم وخوړ‪ ،‬باید مقابل کې یې کفاره ورکړي‪ .‬غالم ازاد کړي‪ ،‬درې ورځې روژه ونیيس او یاهم لسو‬
‫غریبانو ته جامې ورکړي‪.‬‬

‫‪۸‬ـ د نفقې حق په خاوند‪ :‬ښځه چې کوم مصارف له خاوند څخه اخيل‪ ،‬هغه یې شتمني ده‪.‬‬

‫قیودات‪ :‬د شخيص ملکیت ترالسه کولو کې انسان ازاد نه دی‪ ،‬ځینې محدودیتونه‪ ،‬قیودات ورته اېښودل شوي دي‪ ،‬تر‬
‫څو ټولنې ته رضر ونه رسیږي‪.‬هغه قیودات یا رشطونه دادي‪.‬‬

‫‪۱‬ـ د شخص د شتمنۍ رسچینه باید مرشوع وي‪ ،‬په مرشوع الرو کې به یې پیدا کوي‪ .‬غال به نه کوي‪ ،‬سود او رشوت به نه‬
‫خوري‪.‬‬

‫‪۲‬ـ په شخيص ملکیت کې ترصف نورو خلکو ته د رضر المل ونه ګرځي‪ .‬له خپل شخيص ملکیت نه به ناوړه استفاده نه‬
‫کوي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ شخيص ملکیت باید له ټولنیز ملکیت رسه په ټکر کې ونه اويس‪ .‬که چېرې په ټکر کې واقع يش‪ ،‬ټولنیز ملکیت ته به‬
‫ترجیع ورکول کیږي‪ .‬ددې قاعدې په اساس [الرضر وال رضاره فی االسالم] په اسالم کې رضر رسول او رضر په رضر رفع‬
‫کول نشته‪.‬‬

‫‪۴‬ـ د شخيص ملکیت څخه د ګټې اخیستلو پر وخت اعتدال مراعاتول‪ .‬یعنې ارصاف باید ونه يش‪ .‬هللا تعالی فرمایي‪:‬‬
‫[والذین اذا انفقوا مل یرس فوا ومل یقرتوا] ژباړه‪ :‬واقعي مومنان هغه څوک دي چې ارصاف نه کوي‪ ،‬کنجويس یا بخل هم‬
‫نه کوي‪ ،‬دواړو تر منځ معتدل اوسیږي ‪.‬‬

‫همدارنګه بل ځای کې هللا تعالی فرمایي‪ [ :‬کلوا و ارشبوا وال ترسفوا] وخورئ‪ ،‬وڅکئ او ارصاف مه کوئ‪.‬‬

‫‪۵‬ـ ځینې کسان په ټولنه کې داسې دي‪ ،‬چې په خپل مرصف نه پوهیږي‪ ،‬اسالمي رشیعت هغوی ته حجر یا منع وضع‬
‫کړې ده‪ .‬داسې کسان چې خپله شتمني په سمه توګه نه مرصفوي‪ ،‬هغه کس ته محجور علیه یا منع شوی وایي‪ ،‬د هغه‬
‫لپاره حکومت مکلف دی چې مال یې بل چا ته وسپاري چې هغه سمه استفاده ترې وکړي‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫حکومت باید ده ته محجور وټاکي او دی حجر کړي‪.‬‬

‫عمومي ملکیت‪ :‬هغه ملکیت چې د ټولنې ټول وګړي پکې رشیک وي‪.‬‬

‫اسباب‪:‬‬

‫‪۱‬ـ اوقاف‪ :‬د اوقاف له الرې چې کوم مال راځي‪ ،‬ټول پکې برخه لري‪.‬‬

‫‪۲‬ـ څړ ځای (هر څوک استفاده ترې کوالی يش‪).‬‬

‫‪۳‬ـ لومړنۍ اړتیاوې (هغه اړتیاوې دي‪ ،‬چې انسان بې له هغه څخه ژوند نيش کوالی؛ لکه‪ :‬اوبه‪ ،‬هوا‪ ،‬اور‪)...‬‬

‫‪۴‬ـ معادن؛ لکه‪ :‬د پطرولو معدن‪ ،‬د مالګې معدن‪...‬‬

‫‪۵‬ـ زکات؛ حکومت به زکات راټولوي‪.‬‬

‫‪۶‬ـ جزیه؛ له نامسلامنانو خلکو څخه اخیستل کیږي‪ ،‬چې په مسلامين ټولنه کې ژوند کوي‪.‬‬

‫‪۷‬ـ خمس د غنیمت پینځمه برخه ده‪ ،‬یوه برخه د بیت املال او څلور برخې یې په خپلو منځو کې وېيش‪.‬‬

‫‪۸‬ـ هغه مالونه چې څښنت نه لري‪ ،‬ځمکې د بیت املال مربوط دي‪ ،‬ټولنې ته یې خیر ګټه رسیږي‪.‬‬

‫‪۹‬ـ عرش‪ :‬د عرش له الرې دولت د شتمنۍڅښنت کیږي‪ .‬عرش د ځمکې په محصوالتو کې وي‪.‬‬

‫ربا‪ :‬په لغت کې زیادت یا زیاتوايل ته وايي‪.‬‬

‫هللا] ژباړه‪ :‬هغه سود چې تاسو په مالونو کې ورکوئ‪ ،‬د تاسو په مال‬ ‫ن ِرباالِیَ ْربُ ِّوا ِفی االْ َم ْوا َ ِل النِّ ِ‬
‫اس ف ََالیَربُ ْوا ِعنْد ِ‬ ‫[ َو َمااتَیْتُ ْم ِم َ‬
‫کې زیاتوب نه راځي‪.‬‬

‫په اصطالح کې‪ :‬د ربوي جنس خرڅول په هامغه ربوي جنس زیادت رسه‪ .‬لکه‪ :‬وریجې په وریجو‪. ...‬‬

‫جنس په جنس بدلول سود دی‪ .‬هغه توکي چې ت َلل (پیامنه) کیږي‪ .‬یا هم جنس په بل جنس بدلول چې یو قرض وي‪.‬‬
‫مثالا‪ :‬یو من وریجې ترې یوسې او یوه میاشت وروسته یو من غنم ورته راوړې‪.‬‬

‫‪ -۲‬ربانسیه‬ ‫‪۱‬ـ ربا الفضل‬ ‫د ربا ډولونه‪ :‬په دوه ډوله ده‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪۱‬ـ رباالفضل‪ :‬جنس په جنس بدلول له زیاتوب رسه‪.‬‬

‫‪۲‬ـ ربانسیه‪ :‬ربوي جنس په بل ربوي جنس بدلول‪ ،‬په داسې حال کې چې یو قرض وي‪.‬مثالا؛ ربوي جنس وریجې په غنمو‬
‫بدلول کیږي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ زیادت د قرض په مقابل کې‬ ‫‪۱‬ـ زیادت د وخت په مقابل کې‬ ‫ربانسیه په دوله ډوله ده‪.‬‬

‫‪۱‬ـ زیادت د وخت په مقابل کې‪ :‬په مشخص وخت کې قرض ورکول کیږي‪ ،‬که چېرې په مدت کې متدید رايش‪ ،‬ګټه یې‬
‫هم باید زیاته يش‪ .‬د زیادت ربا ته د جاهلیت ربا هم وایي‪ .‬د وخت په تېرېدو رسه به په قرض کې هم زیاتوب راتله‪.‬‬

‫‪۲‬ـ زیادت د قرض په مقابل کې‪ :‬قرض ورکول کیږي‪ ،‬په مقابل کې یې ګټه اخیستل کیږي‪(.‬د قرض چې څومره وخت‬
‫وځي‪ ،‬هغومره یې پیسې د قرض هم ډېرېږي‪).‬‬

‫د ربا حکم‪ :‬د ربا حرمت په قرانکریم‪ ،‬احادیثو‪ ،‬اجامع باندې ثابت دی‪.‬‬

‫هللا الْبَیْ َع َو َح َر َم ال ِربا]‬

‫دلیل یې‪ :‬هللا تعالی په قرانکریم کې فرمایي‪َ [ :‬وا َ َح َّل ُ‬

‫د ربا په حرمت کې څلور مرحلې راغلې دي‪.‬‬

‫‪۱‬ـ هللا (ج) په قرانکریم کې وایي‪ :‬دغه پورتنی ایت رشیف‪.‬‬

‫‪ ۲‬ـ یو تاریخي خرب ورکوي هللا (ج) فرمایي‪[ :‬فیظلم من الذین هادوا حرمنا علیهم طیبات احلت لهم و بصدهم عن سبیل‬
‫هللا کثیرا ا وا خزهم الربا و قد نهو عنه] ژباړه‪ :‬یهودیانو ته موږ د ظلم پواسطه حالل او پاک شی حرام کړل او په سبب د‬
‫منع کولو د هللا (ج) له الرې څخه د خلکو او په اخیستلو د سود مو حالل او پاک شی حرام کړل‪.‬‬

‫‪۳‬ـ هللا (ج) فرمایي‪[ :‬یاایهاالذین امنو اال تاکلو اضعافاا مضاعفته] ژباړه‪ :‬اې هغو کسانو چې تاسو ایامن راوړی دی‪ ،‬مه‬
‫خورئ! د خلکو مالونه په څو چنده‪.‬‬

‫‪۴‬ـ هللا (ج) فرمایي‪[ :‬یاایهاالذین امنوا اتقوا هللا وزروا ما بقی من الربا ان کنتم مومنین فان مل تفعلوا فاذ نوا بجرب من هللا‬
‫و رسول]‬

‫د ربا د حراموايل فلسفه‪:‬‬

‫‪۱‬ـ د مسلامنانو ایامن پرې ازمویي‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫جزوي فلسفه یې‪ :‬د مسلامنانو مالونه باید له باطل څخه وساتل يش‪.‬‬

‫‪۱‬ـ د مسلامنانو مالونه باید په باطله توګه ونه خوړل يش‪.‬‬

‫‪۲‬ـ مسلامنان مجبورول‪ ،‬تر څو جائزو معامالتو کې مشغول يش‪.‬‬

‫‪۳‬ـ د عداوت او عقدو مخنیوی‪.‬‬

‫‪۴‬ـ د ظلم مخنیوی‪ ،‬نو ځکه اسالم سود حرام کړی دی‪ .‬سود په ټولو اسالمي ادیانو کې حرام وو‪.‬‬

‫د ربا رضرونه‪ :‬د ربارضرونه په څو ډوله دي‪.‬‬

‫‪۱‬ـ اخالقي رضرونه‪:‬‬

‫‪۲‬ـ د برش دوستۍ حس له منځه وړي‪.‬‬ ‫‪۱‬ـ د مال رسه مینه زیاتوي‪.‬‬

‫‪۴‬ـ سودي معامالت رامنځته کوي‪.‬‬ ‫‪۳‬ـ د عقدو المل ګرځي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ ټولنیز رضرونه‪:‬‬

‫‪۲‬ـ سیايس قدرت به د سود خورو په الس کې وي‪.‬‬ ‫‪۱‬ـ طبقايت نظام رامنځته کوي‪.‬‬

‫‪۴‬ـ د تعاون (همکاري) روحیه له منځه وړي‪.‬‬ ‫‪۳‬ـ راحت طلبي (تنبيل رامنځته کوي)‪.‬‬

‫‪۶‬ـ د ټولنیز فساد اساس دی‪.‬‬ ‫‪۵‬ـ مادیت پرستي رامنځته کوي‪.‬‬

‫نوټ‪ :‬مال د اسالم له نظره وسیله ده‪ .‬د کپېټالیزم او سوشیالېزم له نظره هدف دی‪.‬‬

‫د ارساف او تبزیر تر منځ توپیر‪:‬‬

‫ـ تبزیر‪ :‬د مال مرصفول له معینې اندازې څخه زیات‪.‬‬

‫ـ ارساف‪ :‬ارساف عام دی په خربو‪ ،‬عمل او اقتصاد کې استفاده کیږي او تبزیر یوازې په اقتصاد کې دی‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ـ ارساف‪ :‬د مال مرصفول په مناسب ځای کې له حد څخه زیات او تبزیر د مال مرصفول په نامناسب ځای کې له حد څخه‬
‫زیات‪.‬‬

‫هللا (ج) فرمایي‪ :‬تبزیر کوونکي د شیطانانو وروڼه دي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ متغیر‬ ‫‪۱‬ـ ثابت‬ ‫د رشد او توسعې برنامه‪ :‬د اقتصاد په برخه کې دوې برنامې لرو‪.‬‬

‫څرنګه خپل اقتصاد ته وده ورکولی شو؟‬

‫د اقتصادي پرمختګ لپاره پالنونه‪:‬‬

‫الف‪ :‬پانګونه‪ :‬په اسايس شیانو کې؛ لکه‪ :‬تعلیمي پانګونه وکړو‪ ،‬په صحي برخه کې پانګونه وکړو‪ ،‬د تولید په برخه کې‬
‫پانګونه وکړو‪.‬‬

‫ب‪ :‬د مسلکي او متخصصو کوادرو روزنه‪:‬‬

‫‪۱‬ـ موږ اړتیا لرو چې د اقتصاد‪ ،‬سیاست‪ ،‬زراعت ‪ ...‬پر برخو کې متخصصین ولرو‪ .‬قوي متخصیصنو او کوادرو ته اړتیا لرو‪.‬‬

‫ج‪ :‬لومړیتوب باید په نظر کې ونیول يش‪ :‬د دین په برخه کې موږ لومړیتوبونه لرو ؛ لکه‪ :‬فرض‪ ،‬سنت‪ ،‬واجب او په اقتصاد‪...‬‬
‫هم لومړیتوبونه لرو‪.‬‬

‫د انسان اړتیاوې په درې ډوله دي‪:‬‬

‫‪۳‬ـ جاملیات‬ ‫‪۲‬ـ حاجیات‬ ‫‪۱‬ـ رضوریات‬

‫‪۱‬ـ رضوریات‪ :‬هغه شیان چې انسان پرته له هغه څخه ژوند نيش کوالی‪ .‬رضوریات بلل کیږي‪ .‬په اقتصاد کې لومړی‬
‫رضوري شیان خوراک‪ ،‬څښاک‪،‬هوا‪. ...‬‬

‫‪۲‬ـ حاجیات‪ :‬هغه شیان دی چې پرته له هغه څخه ژوند کول ستونزمن دي‪ .‬لکه‪ :‬تعلیمي مدارس‪ ،‬ترانسپوريت وسایل‪،‬‬
‫صحي مرکزونه‪. ...‬‬

‫‪۳‬ـ جاملیات‪ :‬هغه شیان دي چې د انسانانو ژوند ښایسته کوي؛ لکه‪ :‬پارکونه‪ ،‬د لوبو میدانونه‪ ،‬د تفریح ځایونه‪. ...‬‬

‫‪12‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫په شاپاتې هېوادونو کې د تل لپاره خربه له جاملیاتو څخه رشوع کیږي‪ ،‬په داسې حال کې چې په لوړیتوب کې رضوریات‬
‫او حاجیات وي‪ .‬د ژوند په ټولو برخو کې باید لوړیتوبونه په نظر کې ونیول يش‪.‬‬

‫د‪ :‬اسايس اړتیاوې لومړی باید حل يش‪.‬‬

‫هـ‪ :‬د نورو خلکو له تجاربو او علمي څېړنو څخه استفاده کول‪.‬‬

‫و‪ :‬د داخيل تولیداتو د رشد پالن‪ :‬یعنې داخيل تولیداتو ته څرنګه وده ورکولی شو‪ .‬حرضت عيل (رض) فرمایي‪ :‬که چېرې‬
‫زه فقر رسه مخ شم‪ ،‬که هغه د انسان په شکل وي‪ ،‬زه به هغه ووژنم‪.‬‬

‫ز‪ :‬د مصارفو لپاره منظمه برنامه او د بېځایه مصارفو مخنیوی‪.‬‬

‫ح‪ :‬د اداري فساد په وړاندې د مبارزې پالن‪.‬‬

‫ط‪ :‬د نورو ادارو رامنځته کول او د اضايف ادارې له منځه وړل‪.‬‬

‫ی‪ :‬د امکاناتو د تخصص برنامه‪:‬‬

‫ک‪ :‬د عایداتو د وېش لپاره منظمه برنامه‪:‬‬

‫تولیدي وسایل څلور دي‪:‬‬

‫‪۴‬ـ وسایل‬ ‫‪۳‬ـ ځمکه‬ ‫‪۲‬ـ کاري ځواک (انسان)‬ ‫‪۱‬ـ رسمایه‬

‫نوټ‪ :‬په نننۍ نړۍ کې خطرناکه جنګ اقتصادي جنګ دی‪.‬‬

‫د اسالم په اقتصادي نظام کې د مرستې او همکارۍ برنامه‪:‬‬

‫[وتعاونو علی الرب والتقوا] یو د بل رسه مرسته وکړئ د تقوا په کارونو کې‪.‬‬

‫‪۱‬ـ زکات‪ :‬زکات په لغت کې ډېروالی‪ ،‬وده کول‪ ،‬مال وررسه وده کوي‪ .‬د زکات بله معنی پاکي او طهارت دی چې انسان د‬
‫بدو صفاتو څخه پاکیږي‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫په اصطالح کې واجب شوی حق دی په ځانګړو حاالتو کې‪ ،‬په ځانګړي شکل په دې رشط چې کال پرې تېر شوی وي او‬
‫نصاف ته رسېدلی وي‪.‬‬

‫د زکات نصاف (‪۸۵‬ګرامه) طال او یا (‪۵۹۵‬ګرامه) نقره یا سپین زر دي‪ ،‬چې په دې زکات واجب دی‪ .‬د فیصدۍ په اساس‬
‫طال (‪ )2.5%‬یعنې ‪.۲۵۰۰‬‬

‫د زکات حکم‪ :‬زکات فرض دی‪ ،‬چې حکم یې په قرانکریم‪ ،‬سنت او احادیثو کې ثابت شوی دی‪ .‬په قرانکریم کې (‪)۲۸‬‬
‫ځله ملونځ او یو ځای زکات ذکر شوی دی‪.‬‬

‫‪۲‬ـ د قرض په ورکولو کې‪ :‬په ټولنه کې یو مسلامن اړتیا لري‪ ،‬بل مسلامن مکلف دی‪ ،‬چې مرسته وررسه وکړي‪ .‬د قرض له‬
‫الرې‪ ،‬قرض حسنه ورکړي‬

‫‪۳‬ـ د نفيل صدقاتو له الرې مرسته کول‪:‬‬

‫‪۴‬ـ ټولنیز تکافل‪ :‬د ټولنې د افرادو ګډون د ټولنې د مصالحو لپاره‪.‬‬

‫رشکتونه (رشاکت)‪ :‬په لغت کې رشیک کېدلو ته وایي‪ ،‬په هر څه کې رشیک کېدل او په اصطالح کې د دوو یا زیاتو کسانو‬
‫رشیک کېدل دي په رسمایه او ګټه کې‪.‬‬

‫رشکت په پنځه ډوله دی‪:‬‬

‫‪۵‬ـ د مفاوضه رشکت‬ ‫‪۴‬ـ د ابدال رشکت‬ ‫‪۳‬ـ د وجوه رشکت‬ ‫‪۲‬ـ د مضاربت رشکت‬ ‫‪۱‬ـ د عنان رشکت‬

‫‪۱‬ـ د عنان رشکت‪ :‬په عريب ژبه کې کیزې یا قبضې ته وایي او په اصطالح کې هغه رشکت دی چې په مال او کارکې برابر‬
‫رشیک وي‪.‬‬

‫د عنان رشکت رشطونه‪:‬‬

‫‪۳‬ـ پیسې یا رسمایه باید ځای په‬ ‫‪۲‬ـ مقدار د مال یې باید معلوم وي‪.‬‬ ‫‪۱‬ـ را ٔس مال (پانګونه) باید نقد وي‪.‬‬
‫‪۴‬ـ ګټه یې تقسیم يش نه رسمایه‪.‬‬ ‫ځای حارض وي‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪۲‬ـ د مضاربت رشکت‪ :‬عبارت له هغه رشکت څخه دی چې رسمایه د یوه کس او کار د بل کس په غاړه وي‪ ،‬په داسې توګه‬
‫چې ګټه یې د فیصدۍ په اساس د دواړو لوریو په موافقت ووېشل يش‪.‬‬

‫د مضاربت رشکت رشطونه‪:‬‬

‫‪۲‬ـ منفعت باید د فیصدۍ په اساس په موافقت وټاکل يش‪۳ .‬ـ رسمایه باد معلومه‬ ‫‪۱‬ـ را ٔس مال باید نقد وي‪.‬‬
‫وي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ د وجوه رشکت‪ :‬هغه رشکت دی چې دوه مخور کسان رشیک کیږي‪ ،‬په داسې حال کې چې رسمایه نه لري او جنس‬
‫په قرض رانیيس‪ .‬وجوه د وجهې جمع ده‪ ،‬چې دې رشکت ته د ذمو رشکت هم وایي‪.‬‬

‫‪۴‬ـ د ابدان (اعامل) یا کار رشکت‪ :‬عبارت له هغه رشکت څخه دی‪ ،‬چې دوه کسان رشیک يش په داسې توګه چې دواړه‬
‫کار په ذمه واخيل‪.‬‬

‫‪۵‬ـ د مفاوضه رشکت‪ :‬د تفویض نه اخیستل شوی دی‪ ،‬چې سپارښتنې ته وایي‪ .‬عبارت له هغه رشکت څخه دی‪ ،‬چې دوه‬
‫یا ډېر کسان په یوه عمل کې رشیک يش؛ په دې رشط چې دواړه به په ترصف‪ ،‬را ٔس مال او َدین کې مساوي وي‪.‬‬

‫د تولید عنارص‪:‬‬

‫‪۴‬ـ وسایل‬ ‫‪۳‬ـ ځمکه‬ ‫‪۲‬ـ رسمایه‬ ‫‪۱‬ـ کاري ځواک‬ ‫د تولید عنارص څلور دي‪:‬‬

‫‪۱‬ـ کاري ځواک (انسان)‪ :‬د لومړي عنرص لپاره دوه رشطونه دي‪.‬‬

‫الف‪:‬اخالقي رشط‪ :‬کوم اخالق او اداب یو کارګر مراعات کړي؟‬

‫‪۱‬ـ مس ٔولیت پېژندل او په کار کې اتقان (په سمه بڼه د کار رسته رسول)‪[ .‬ان هللا یحب اذا عمل احدکم ان یتقه] هللا (ج)‬
‫هغه کس خوښوي چې کار په ښه توګه تر رسه کړي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ په وعده باندې وفا کول‬ ‫‪۲‬ـ په عمل کې اخالص درلودل‪:‬‬

‫‪۵‬ـ د ګزارش او حساب ورکول چمتوالی‬ ‫‪۴‬ـ صداقت او ريښتینويل ولري په خپل کار کې‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫عمر (رض) د خپلو کارمندانو څخه حساب غوښت‪ .‬یوه ورځ یې د ابوهریره څخه پوښتنه وکړه چې دا پیسې دې له کومه‬
‫کړې؟ ده ورته وویل؛ چې دامې اسونه لرل هغه مې خرڅ کړل‪ .‬د عمر (رض) زړه تسکین ونه شو؛ نو پیسې یې ترې‬
‫واخیستې او بیت املال ته یې ورکړې‪ .‬اوهریره (رض) د بحرین وايل ٔو‪.‬‬

‫ب‪ :‬صالحیتونه او حقوق‪:‬‬

‫‪۱‬ـ د انساين کرامت حق مزدور ته به سپک‪ -‬سپور نه وایي‪ ،‬توهین به نه کوي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ اجوره ورکول (مزدوري ورکول)‪ :‬پیغمرب (ص) وایي‪ :‬مزدور ته مخکې له دې چې خولې یې وچې يش‪ ،‬اجوره ورکړئ‪.‬‬

‫پیغمرب (ص) په قديس حدیث کې وایي‪ :‬هللا (ج) فرمایي د قیامت په ورځ زه له درېیو کسانو مدعي یم‪.‬‬

‫‪۱‬ـ هغه کس چې چاته زما په نوم قسم وخوري او بیا خیانت ورکړي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ هغه کس چې زما ازاد بنده د پیسو په مقابل کې خرڅوي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ هغه کس چې مزدوري یې ونیو او کار یې پرې وکړ او بیایې په اخر کې وشړي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ صحي‪ ،‬تعلیمي او اجتامعي حق دی‪ .‬د کارګر روغتیا په نظر کې ونیيس‪. ...‬‬

‫دویم عنرص د تولید رسمایه ده‪ :‬په قرانکریم کې (‪ )۸۲‬ځله مال په بېالبېلو نومونو یاد شوی؛ لکه‪ :‬مال‪ ،‬زینت‪ ،‬متاع‪ ،‬فضل‪،‬‬
‫خیر‪[ . ...‬وانه لح ب الخیر الشدید] دلته خیر د مال په معنی راغلی‪ .‬په بل ایت کې راځي‪[ .‬املال والبنون زینت‬
‫حیاةالدنیا]‬

‫را ٔس املال (رسمایه)‪ :‬رسمایې ته په عريب کې را ٔس املال وایي‪ .‬را ٔس املال د یو يش لوړوايل ته وایي‪ .‬په اصطالح کې‪،‬‬
‫اصيل رسمایه پرته له ګټې څخه را ٔس املال بلل کیږي‪.‬‬

‫د رسمایې ډولونه‪ :‬رسمایه په درې ډوله ده‪.‬‬

‫‪۱‬ـ رسمایه د تولیدي وسایلو په شکل‪( .‬ماشین چې تیکه تولیدوي)‪.‬‬

‫‪۲‬ـ د منفعت (ګټې) په شکل‪( .‬اپارمتان په کرایو ورکول)‪.‬‬

‫‪۳‬ـ د تجارت په شکل‪( .‬د موبایلونو خرڅول)‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪۲‬ـ حرامه رسمایه‬ ‫‪۱‬ـ حالله رسمایه‬ ‫د روا وايل او ناروا وايل له مخې رسمایه په دوه ډوله د‪.‬‬

‫‪۱‬ـ حالله رسمایه‪ :‬هغه ده چې د روا یا مرشوع الرو الس ته راځي‪.‬لکه‪ :‬د ځمکې حاصالت‪...‬‬

‫‪۲‬ـ حرامه رسمایه‪ :‬هغه رسمایه ده چې د ناروا الرې الس ته راځي‪ .‬لکه‪ :‬قامر‪ ،‬رشاب‪...‬‬

‫د اقتصادي فساد په وړاندې مبارزه‪:‬‬

‫اسالم هر ډول فساد په ټولنه کې نه پرېږدي او په وړاندې یې مبارزه کوي‪ ،‬که هغه اخالقي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬سیايس فساد وي‪،‬‬
‫ټول باید له ټولنې څخه ورک يش‪.‬اسالم په عقیده ډېر ټینګار کوي‪ ،‬ځکه عقیده د فسادپه ختمولو کې ډېر رول لري او‬
‫د جرایمو مخینوی کوي‪ .‬عقیده د (‪ )۷۰-۶۰ ٪‬د جرایمو مخنیوی کوي‪.‬‬

‫د فساد له منځه وړلو لپاره الرې چارې‪:‬‬

‫‪۱‬ـ د فساد له منځه وړلو لپاره ټولنیز تکافل دی‪ .‬په مايل برخه کې له یتیامنو‪ ،‬کونډو‪ ،‬معلولینو‪ ،‬ناروغانو ‪ ...‬مرسته‪.‬‬

‫‪۲‬ـ مايل مکلفیتونه ادا کول؛ لکه‪ :‬زکات‪ ،‬نذر‪ ،‬صدقه‪. ...‬‬

‫‪۳‬ـ په نېکو کارونو کې یو له بل رسه مرسته کول‪ .‬هللا تعالی فرمایي‪[ :‬وتعاونو علی الربو التقوا وال تعاونو علی االثم والعدوان]‬

‫‪۴‬ـ د امانت‪ ،‬قناعت او رسښندنې مراعتول‪.‬‬

‫‪۵‬ـ تجاران اسالمي ارزښتونو ته دعوتول‪ .‬پیغمرب (ص) وایي‪[ :‬التبیعان باالخیار مامل یتفرقا فان صدقا]‬

‫پیغمرب (ص) د تاجر په اړه وایي‪[ :‬التاجر الصدوق االمین مع النبین والصدیقین والشهداء] ژباړه‪ :‬ډېر رښتیاویونکی تاجر‬
‫او امانت دار به د قیامت په ورځ به د پیغمربانو په ډله کې والړ وي‪ .‬له ریښتیني خلکو رسه او له شهیدانو رسه به د قیامت‬
‫په ورځ حرش کیږي‪.‬‬

‫د تاجر ارزښتونه‪:‬‬

‫‪۱‬ـ د نیت اصالح کول‪ :‬تاجر باید ښه نیت ولري‪[ .‬امنااالعامل بالنیات] ټول عملونه د نیت رسه تړيل دي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ له منفي عاداتو څخه ژغورل کیږي‪.‬‬ ‫د ښه نیت ګټې‪۱ :‬ـ عادات په عبادت بدلیږي‪.‬‬

‫‪17‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪۳‬ـ مثبت تصمیمونه یې په مادیت پرستۍ باندې غالبیږي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ نېک اخالق درلودل‪ :‬پر وعده باندې وفا کول‪ ،‬صداقت‪ ،‬دروغ نه ویل‪ ،‬چل و فریب نه کول‪ .‬تجار باید دا اخالق مراعات‬
‫کړي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ په حاللو چارو کې تجارت کول‪ :‬تجار باید په حاللو الروـ چارو کې تجارت وکړي‪.‬‬

‫‪۴‬ـ د نورو حقوق ادأ کول‪ :‬مثالا؛ د هللا تعالی حق ادا ٔ کول (زکات ورکول)‪ .‬مزدور ته په وخت اجوره ورکول‪.‬‬

‫‪۵‬ـ د سود ورکولو او اخیستلو څخه ډډه کول‪.‬‬

‫بیع‪ :‬بیع په لغت کې تبدیلولو یا بدلولو ته وایي‪ .‬په اصطالح کې مال په مال بدلو ل د طرفینو په رضایت‪.‬‬

‫‪۳‬ـ رصف بیع‬ ‫‪۲‬ـ مقایضه بیع‬ ‫‪۱‬ـ مطلقه بیع‬ ‫د بیع ډولونه‪ :‬بیع په درې ډوله ده‪.‬‬

‫‪۱‬ـ مطلقه بیع‪ :‬جنس په نقد بدلولو ته وایي‪ .‬لکه‪ :‬غنم په پیسو باندې‪. ...‬‬

‫‪۲‬ـ مقایضه بیع‪ :‬جنس په جنس بدلولو ته وایي‪ .‬لکه چوکۍ په چوکۍ بدلول‪.‬‬

‫‪۳‬ـ رصف بیع‪ :‬نقد په نقد بدلولو ته وایي‪ .‬لکه‪ :‬تومان‪ ،‬کلدارې‪ ،‬دالر‪ ،‬افغانۍ‪...‬‬

‫بیع‪ :‬الس په الس بدلولو ته وایي‪ ،‬بې غوښتنې یوڅه اخیستل‪ .‬لکه‪ :‬قلم په لس افغانۍ دی؛ خو پوښتنه نه کوې او پنځه‬
‫لس افغانۍ ورکوې‪ ،‬په دې کې ایجاب او قبول نشته‪.‬‬

‫بیع تقسیم د اخیستل شویو پیسو یا قیمت پر اعتبار‪:‬‬

‫‪۳‬ـ مزایده‬ ‫‪۲‬ـ امانت‬ ‫‪۱‬ـ مساومه‬ ‫درې ډوله ده‪.‬‬

‫‪۱‬ـ مساومه‪ :‬عبارت له هغه بیع څخه ده‪ ،‬چې خرڅونکی د جنس اصيل قیمت اخیستونکي ته ونه وایي‪.‬‬

‫‪۲‬ـ امانت‪ :‬عبارت له هغه بیع څخه دی‪ ،‬چې خرڅونکی د جنس اصيل قیمت بیان کړي‪ .‬امانت په درې ډوله دی‪.‬‬

‫الف‪ :‬مرابحه‪ :‬عبارت له هغه بیع څخه دی چې جنس په معینه ګټه وپلورل يش‪.‬‬

‫ب‪ :‬وضیعه‪ :‬د جنس خرڅول په ټاکل شوي یا معین تاوان رسه‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ج‪ :‬تولیه‪ :‬د اخیستل شوي جنس خرڅول پرته له ګټې او تاوان څخه‪ .‬یعنې پر خپل رس‪.‬‬

‫‪۳‬ـ مزایده‪ :‬د جنس خرڅول په هغه مشرتي چې په لوړ قیمت یې رانیيس‪ .‬مزایده د اضافه کولو‪ ،‬زیاتولو په مانا ده‪ .‬د‬
‫مزایدې ضد مناقصه ده‪.‬‬

‫د بیع تقسیم د قیمت د اداکولو د څرنګوايل په اعتبار‪ :‬په څلور ډوله دی‪.‬‬

‫‪۱‬ـ منجزالبدین‪ :‬منجز د متام شوي په مانا‪ .‬هغه بیع ده چې جنس په نقدو پیسو پرته له رشط څخه ورکول یا ځای په ځای‬
‫ورکول‪.‬‬

‫‪۲‬ـ م ٔوجل املثمن‪ :‬موجل یعنې ځنډ یا تاخیر‪ .‬د جنس خرڅول په داسې توګه چې پیسې قرض وي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ سلم‪ :‬جنس په رشط قرض ورکول یا هغه بیع چې جنس قرض وي او پیسې نقدې وي‪.‬‬

‫‪۴‬ـ م ٔوجل البدلین‪ :‬د یو يش خرڅول په داسې توګه چې جنس او پیسې یې دواړه قرض وي‪.‬‬

‫د اقتصادي نظامونو پرتلنه‪:‬‬

‫‪۳‬ـ اسالمېزم‬ ‫‪۲‬ـ سوشیالېزم‬ ‫په نړۍ کې درې ډوله اقتصادي نظامونه دي‪۱ :‬ـ کپېټالیزم‬

‫‪۱‬ـ کپېټالېزم (پانګوال نظام) یا را ٔس املالیه‪ :‬ددې بنسټګر ادم سمېت دی‪ .‬ادم سمېت په (‪۱۷۳۳‬م) کال پیدا او په‬
‫(‪۱۷۹۰‬م) کال مړ شوی دی‪ .‬ادم سمېت د اقتصاد علم پالر بلل کیږي‪.‬‬

‫کپېټالېزم د خصويص مالکیت طرفداري کوي‪ .‬هر شی باید خصويص وي‪ .‬دا نظام د بازار اقتصاد یا ازاد اقتصاد په نوم‬
‫هم یادیږي‪.‬‬

‫کپېټالېزم درې اصول لري‪:‬‬

‫‪۱‬ـ شخيص ملکیت په رسمیت پېژين‪ .‬دولت باید د خلکو په ملکیت کې کار ونه لري‪.‬‬

‫‪۲‬ـ شخيص ملکیت ګټې مطرح دي‪ .‬ادم سمېت وایي‪ :‬د اقتصادي ګټو سرت محرق شخيص ګټې دي‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫شپږم سمیسرت‬ ‫د اسالم اقتصادي نظام (لکچر نوټ)‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪ ۳‬ـ په اقتصادي چارو کې د دولت مداخله نه کول‪ .‬دولت باید په اقتصادي چارو کې مداخلت ونه کړي‪ .‬دولت وظیفه‬
‫یوازې نظم دی‪ .‬خلک باید ازاد وي که په حالله یې ګټي که په حرامه‪.‬‬

‫په کپېټالېزم نقدونه‪:‬‬

‫‪ ۱‬ـ د شتمنۍ په توزېع کې د توازن نه مراعتول دي‪ .‬خلک ازاد وي‪ ،‬یو شمېر له پیسو رسه لوبې کوي او یو شمېر له لوږې‬
‫مري‪.‬‬

‫‪۲‬ـ غالمي په مډرن شکل رامنځته کېدل‪ .‬په ټولنه کې غالمي رامنځته کوي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ ناوړې استفادې لپاره زمینه برابرول‪ .‬کپېټالېزم دا کاروه کوي‪.‬‬

‫‪۴‬ـ د دولت منحرص کېدل د شتمنو خلکو په الس کې‪.‬‬

‫‪۶‬ـ د عقدو رامنځته کېدل‪.‬‬ ‫‪۵‬ـ د ملت رسنوشت د شتمنو خلکو په الس کې غورځیږي‪.‬‬

‫‪۸‬ـ طبقايت نظام رامنځته کول‪.‬‬ ‫‪۷‬ـ کمونېزم د کپېټالېزم په ضد رامنځته شو‪.‬‬

‫‪۲‬ـ کمونېزم‪ :‬کمون په مانا دې شیوع چې په عريب کې شیوعه عام کېدلوته وایي‪ .‬د کمونېزم بنسټګر کارل مارکس دی‪.‬‬
‫په (‪۱۸۰۸‬م) کې زیږېدلی او په (‪۱۸۸۳‬م) کال مړ دی‪ .‬کارل مارکسېزم وایي‪ :‬کمونېزم په (‪۱۹۱۷‬م ) کال د لومړي ځل‬
‫لپاره لیلن تطبیق کړ چې په روسیه کې ٔو او په نتیجه کې یې په ملیونونو کسان ووژل شول‪.‬‬

‫د کمونېزم اصول‪:‬‬

‫‪۳‬ـ ټولنیزې ګټې‪.‬‬ ‫‪۲‬ـ پالن جوړونه‪.‬‬ ‫‪۱‬ـ ټولنیز ملکیت په رسمیت پېژين‪.‬‬

‫‪۵‬ـ شخيص ملکیت نه پېژين‪.‬‬ ‫‪۴‬ـ شتمني په مساوي ډول وېشل‪.‬‬

‫د کمونېزم ستونزې‪:‬‬

‫‪۲‬ـ د خلکو ازادي ختمول‪ .‬د کمونېزم د ختمولو المل هم دا ٔو‪.‬‬ ‫‪۱‬ـ استعدادونه له منځه ځي‪.‬‬

‫‪۳‬ـ د فطرت رسه په ټکر کې کېدل‪ .‬دوی یوه درې سوه نفري کمېټه جوړی او حکومت یې پرمخ بیایي‪ .‬نور خلک دې‬
‫ګرځي‪.‬‬

‫‪20‬‬