1 ĆWICZENIA

1. TK

 Źródło promieniowania i detektory poruszają się po okręgu prostopadłym do długiej osi

pacjenta (dookoła obrazowanego narządu/obiektu), wykonując szereg prześwietleń
wiązką promieniowania równoległą do płaszczyzny obrazowanej.
 Strumień danych z detektorów zawiera informacje na temat pochłaniania
promieniowania przez poszczególne tkanki (elementy składowe obiektu).
 Dane zostają zapisane na twardym dysku komputera. Informacje z uzyskanych
prześwietleń są poddawane obróbce komputerowej w celu uzyskania czytelnego
obrazu. Za pomocą skomplikowanej analizy, uwzględniającej ile promieniowania
zostało pochłonięte przy napromieniowaniu obiektu z danej strony, tworzone są obrazy
przedstawiające kolejne przekroje badanego narządu.
 Obrazy są monochromatyczne (czarno-białe).
 Tomografia komputerowa jest obecnie podstawowym badaniem obrazowym
pozwalającym na uwidocznienie struktur śródczaszkowych. Powinna być wykonana jak
najszybciej w przypadku udaru mózgu w celu zróżnicowania pomiędzy udarem
niedokrwiennym i krwotocznym. Pozwala też wykryć obecność guza śródczaszkowego
albo krwiaka pourazowego.

2. MRI

 Obrazowanie magnetycznorezonansowe opiera się na zjawisku magnetycznego

rezonansu jądrowego. Zjawisko to może zajść w próbce zawierającej jądra o różnym
od zera momencie magnetycznym i umieszczonej w silnym stałym polu
magnetycznym. W takich warunkach próbka ulega częściowej polaryzacji opisywanej
wektorem magnetyzacji.
 Wyprowadzona ze stanu równowagi magnetyzacja precesuje wokół kierunku pola
głównego, przy czym ruch ten może być obserwowany. Zanikający sygnał, nazywany
sygnałem zaniku indukcji swobodnej, ma częstość rezonansową daną bardzo prostą
zależnością – jest ona proporcjonalna do pola, w jakim znajduje się próbka.
 Modulowanie pola głównego i jednoczesny pomiar sygnału rezonansu magnetycznego
są podstawą tej metody obrazowania.
 Odkodowanie obrazu nazywane jest rekonstrukcją. Jądrem rezonansowym najczęściej
wykorzystywanym w obrazowaniu RM jest proton — jądro atomu wodoru mające
niezerowy moment magnetyczny i występujące powszechnie w cząsteczkach wody
zawartej w obiektach biologicznych.
 Obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego nie wymaga użycia potencjalnie
szkodliwego promieniowania rentgenowskiego i jest szczególnie przydatne do
wykrywania zmian chorobowych w tkankach, zwłaszcza zasłoniętych kośćmi, co
wykorzystywane jest często do badania mózgu, mięśni i serca.
 Obrazowanie metodą RM wykorzystywane jest w badaniach praktycznie całego ciała.
 Obrazowanie RM może być przeprowadzone w różnych sekwencjach. Pozornie
nieznaczne zmiany w ustawieniu podstawowych parametrów obrazowania mogą
doprowadzić do uzyskania nieco odmiennych danych, dających różne możliwości
diagnostyczne. Ze względu na parametry podstawowe, metody obrazowania dzieli się
na:
 obrazy T1-zależne najlepiej oddające wizualnie strukturę anatomiczną mózgu,
gdzie istota biała jest ukazywana w jasnych kolorach, zaś istota szara w
ciemnych, płyn mózgowo-rdzeniowy, ropień i guz na ciemno, a miąższ wątroby na
jasno
 obrazy T2-zależne, na których istota biała ukazywana jest w ciemniejszych barwach,
zaś istota szara w jaśniejszych, płyn mózgowo-rdzeniowy, guz, ropień, naczyniak
wątroby i śledziona na jasno, a wątroba i trzustka na ciemno
  FLAIR (ang. fluid-attenuated inversion recovery), pewna modyfikacja sekwencji T2-
zależnej, gdzie obszary z małą ilością wody ukazywane są w ciemniejszych barwach,
zaś obszary z dużą ilością wody w jaśniejszych. Obrazowanie w tej sekwencji znajduje
dobre zastosowanie w wykrywaniu chorób demielinizacyjnych.
 obrazowanie dyfuzyjne, mierzące dyfuzję molekuł wody w tkance. Wyróżnia się tutaj
następujące techniki: obrazowanie tensora dyfuzji (DTI, od
ang. diffusion tensor imaging), które może być zaadaptowane do obrazowania zmian w
połączeniach istoty białej, oraz obrazowanie zależne od dyfuzji (DWI, od ang. diffusion-
weighted imaging), które wykazuje dużą skuteczność obrazowania udarów mózgu.

2. EEG

 Badanie polega na odpowiednim rozmieszczeniu na powierzchni

skóry czaszki elektrod, które rejestrują zmiany potencjału elektrycznego na
powierzchni skóry, pochodzące od aktywności neuronów kory mózgowej i po
odpowiednim ich wzmocnieniu tworzą z nich zapis – elektroencefalogram. Jeśli
elektrody umieści się bezpośrednio na korze mózgu (np. podczas operacji) badanie
nosi nazwę elektrokortykografii (ECoG).
 Richard Caton (1842–1926), lekarz pracujący w Liverpoolu, opublikował
w British Medical Journal w 1875 roku badanie dotyczące aktywności elektrycznej w
odkrytych półkulach mózgowych królików i małp. Pierwszy polski zapis EEG został
zarejestrowany na Uniwersytecie Jagiellońskim przez Adolfa Becka, który swoją pracę
opublikował w 1890 roku. Pierwsze badanie EEG na człowieku przeprowadził Hans
Berger, psychiatra z Jeny
 Badania EEG są wykonywane dla monitorowania i diagnozy w następujących
sytuacjach:
 padaczka
 zaburzenia snu
 przy stwierdzaniu śpiączki oraz śmierci mózgu
 chorobach organicznych mózgu
 zatruciach substancjami neurotoksycznymi (np. litem – charakterystyczne zespoły fal
trójfazowych)
 Uproszczone aparaty elektroencefalograficzne wykorzystywane są w treningu umysłu
– biofeedbacku. Elektroencefalografia jest wykorzystywana również w interfejsach
mózg-komputer (BCI). Pomiary aktywności elektrofizjologicznej układu nerwowego
pozwalają na komunikację człowieka z otoczeniem bez użycia mięśni

METODY MNIEJ POPULARNE

MEG

 Podstawą działania MEG jest mierzenie pola magnetycznego powstałego na skutek

istnienia w dendrytach neuronów tzw. "prądów jonowych" podczas przepływu impulsów
nerwowych.
 Potrzebne jest ok. 50 tys. aktywnych neuronów aby ich sygnał był mierzalny. Ponieważ
jednak prądy (a więc i dendryty) muszą mieć tę samą orientację przestrzenną aby ich
pola magnetyczne nawzajem się nie znosiły, warstwą z której pochodzą są
tzw. komórki piramidowe w korze mózgowej, które są w przybliżeniu prostopadłe do
powierzchni kory i dają one początek mierzalnym polom magnetycznym. Ponadto,
zgrupowania tych neuronów zlokalizowane w bruzdach (sulci, sulcus) kory mózgowej
których orientacja jest równoległa do powierzchni głowy dają najsilniejsze pole
magnetyczne wykrywane poza głową.
 Naukowcy eksperymentują z różnymi metodami obróbki sygnałów aby znaleźć
możliwość dotarcia do czynności elektrycznej w głębi mózgu (a nie tylko do kory
mózgowej jak jest teraz), jak na razie bez rezultatu w postaci metody użytecznej
klinicznie.
fMRI

 Koncepcja fMRI opiera się na wykorzystaniu badania MRI i rozszerzenia go o

obserwację opartą na właściwościach krwi utlenowanej i nieutlenowanej.
 Badany obiekt umieszcza się w silnym polu magnetycznym o równoległych liniach
pola. Cewki wbudowane w skaner wysyłają z określoną częstotliwością w kierunku
badanego obiektu krótkotrwałe impulsy elektromagnetyczne, przez co
powodują wzbudzanie spinów protonów w jądrach atomów wodoru, będących
elementem składowym cząsteczek wody, która znajduje się w żywych organizmach.
 W wyniku działania impulsu jądra atomów zostają namagnesowane i same stają się
źródłem pola elektromagnetycznego. Po zaprzestaniu działania impulsu
promieniowanie elektromagnetyczne powstałe na skutek powrotów spinów do stanu
niewzbudzonego rejestrowane jest przez cewki, które pełnią funkcję odbiorników.
Protony wracając do pierwotnej pozycji emitują słabnącą w czasie falę
elektromagnetyczną o podobnej częstotliwości do tej, z jaką był wysłany w ich kierunku
impuls elektromagnetyczny.
 Czasy, w jakich wzbudzone atomy badanych tkanek wracają do stanu równowagi, czyli
czasy relaksacji, reprezentowane są na zdjęciu przez różne odcienie szarości.

PET

 Powstające w rozpadzie promieniotwórczym pozytony, po przebyciu drogi kilku

milimetrów, zderzają się z elektronami zawartymi w tkankach ciała, ulegając anihilacji.
 W wyniku anihilacji pary elektron–pozyton powstają dwa kwanty promieniowania
elektromagnetycznego (fotony) poruszające się w przeciwnych kierunkach (pod
kątem 180°). Fotony te rejestrowane są jednocześnie przez dwa z wielu detektorów
ustawionych pod różnymi kątami w stosunku do ciała pacjenta (najczęściej w postaci
pierścienia), w wyniku czego można określić dokładne miejsce powstania pozytonów.
 Informacje te rejestrowane w postaci cyfrowej na dysku komputera, pozwalają na
konstrukcję obrazów będących przekrojami ciała pacjenta, analogicznych do obrazów
uzyskiwanych w obrazowaniu metodą rezonansu magnetycznego.
 W badaniu PET wykorzystuje się fakt, że określonym zmianom chorobowym
towarzyszy zmiana metabolizmu niektórych związków chemicznych, np. cukrów.
 PET stosuje się w medycynie nuklearnej głównie przy badaniach mózgu, serca,
stanów zapalnych niejasnego pochodzenia oraz nowotworów. Umożliwia wczesną
diagnozę choroby Huntingtona. Zastosowanie PET wpłynęło na znaczne poszerzenie
wiedzy o etiologii i przebiegu w przypadku choroby Alzheimera, Parkinsona czy
różnych postaci schizofrenii, padaczki.
 Dzięki diagnostyce PET istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo
rozpoznania nowotworów (w około 90% badanych przypadków). Takiego wyniku nie
daje się osiągnąć przy pomocy żadnej innej techniki obrazowania. PET daje także
możliwość kontroli efektów terapeutycznych w trakcie leczenia chorób nowotworowych,
np. za pomocą chemioterapii, hormonoterapii lub radioterapii.

SPECT (od ang. single-photonemission computed tomography)

Tomografia emisyjna pojedynczych fotonów

 Metoda ta umożliwia wizualizację przepływu krwi i metabolizmu danej okolicy.

 Wykorzystuje się w niej radiofarmaceutyki. Są to związki chemiczne składające się z
dwóch elementów - ze znacznika, który jest radioaktywnym izotopem oraz z nośnika
zdolnego do osadzania się w tkankach i narządach oraz pokonywania bariery krew-
mózg. Nośniki często posiadają właściwość selektywnego wiązania się z
przeciwciałami komórek nowotworowych. Osadzają się w ilościach proporcjonalnych
do metabolizmu.
  Radiofarmaceutyk wprowadza się do krwiobiegu w bardzo niskich stężeniach (w
zakresie od nano- do pikomolowych) i nakierowuje na określone miejsce. W
organizmie ulega on związaniu i przechodząc przemiany nuklearne emituje
promieniowanie gamma. Ilość wyemitowanego promieniowania jest zależna od
poziomu akumulacji radiofarmaceutyku w danym obszarze. Promieniowanie jest
mierzone bezpośrednio za pomocą zewnętrznego detektora - kamery gamma.

BADANIA WYKONYWANE PRZEZ SPECJALISTÓW, BEZ UŻYCIA SKOMPLIKOWANYCH

MASZYN

 Badanie neurologiczne
 Badanie neuropsychologiczne

EEG

 ELEKTROENCEFALOGRAFIA
 Metoda nieinwazyjna
 Badanie aktywności elektrycznej mózgu
 Umożliwia zobrazowanie rytmów, w jakich oscylują potencjały generowane przez
neurony (np. rytm alfa, beta itp.)
 Dane o aktywności mózgu zbierane są wyłącznie z powierzchni kory
 Badanie wykorzystywane często jako metoda pierwszego rzutu w
diagnostyce zespołów padaczkowych
 Metoda wykorzystywana przy biofeedbacku
 Posiada dobrą rozdzielczość czasową, co oznacza, że rejestrowanie pracy
mózgu przebiega w realnym czasie, co odpowiada przebiegowi aktualnych procesów

CIEKAWOSTKI:

 Neurony wyładowują się również, gdy nie są pobudzane przez inne neurony – taka
aktywność też jest zapisana w EEG (aktywność spontaniczna); to, co widzimy w
zapisie EEG po zaprezentowaniu bodźca, to tzw. potencjały wywołane
 Normalny zapis EEG nie przesądza o braku diagnozy epilepsji
 Niedobór snu zwiększa prawdopodobieństwo zaburzeń pracy mózgu, które zostaną
uchwycone w czasie badania
 Rozmieszczenie elektrod na głowie pacjenta w czasie badania EEG
jest wystandaryzowane i bardzo precyzyjne
 EEG można przeprowadzać także wewnątrzczaszkowo

MEG
MAGNETOENCEFALOGRAFIA

 Metoda nieinwazyjna
 Badanie aktywności elektrycznej mózgu
 Metoda analizuje także pole magnetyczne wytwarzane przez aktywne neurony
 Zbieranie danych o aktywności elektrycznej/elektromagnetycznej neuronów odbywa
się nie tylko z powierzchni kory, ale także
  z głębszych struktur mózgu
 Badanie wykorzystywane w diagnostyce zespołów padaczkowych (choć niekoniecznie
jako metoda pierwszego rzutu)
 Metoda wykorzystywana przy biofeedbacku
 Posiada dobrą rozdzielczość czasową, co oznacza, że rejestrowanie pracy
mózgu przebiega w realnym czasie i odpowiada przebiegowi aktualnych procesów

CIEKAWOSTKI:

 Czujniki pola magnetycznego nie są przyklejane do czaszki, lecz tylko do niej zbliżane.
Zwykle umieszcza się je w specjalnym hełmie, który przypomina nieco suszarki
stosowane w salonach fryzjerskich. Dzięki temu nie traci się czasu na żmudne
czynności przygotowawcze!
 Metoda ma znacznie większą dokładność mapowania, czyli rozdzielczość
przestrzenną niż EEG

TK

 TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA
 Metoda nieinwazyjna, choć potencjalnie szkodliwa; nie mogą z niej korzystać wszyscy,
np. kobiety w ciąży
 Wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie
 Opiera się na analizie kontrastu pomiędzy zdrową a patologiczną tkanką, które inaczej
pochłaniają promienie X (co wynika z ich gęstości)
 Badanie często wykonywane w przypadku podejrzenia urazu głowy, udaru, ponieważ
może być przeprowadzone bardzo szybko
 Badanie obrazuje zarówno tkanki kostne, jak i miękkie (choć w przypadku tych drugich
radzi sobie trochę gorzej i nie wykaże wszystkiego)

CIEKAWOSTKI:

 Czasem, aby zwiększyć dokładność badania, pacjentom podaje się „kontrast” (często
jest to substancja zawierającą jod, która zwiększa pochłanianie promieni X)

MRI

 REZONANS MAGNETYCZNY
 Metoda nieinwazyjna; ale należy uważać na osoby, które posiadają w ciele metalowe
elementy lub rozrusznik serca itp.
 Informacje uzyskuje się na podstawie tego, w jaki sposób tkanka umieszczona w
silnym polu magnetycznym absorbuje fale radiowe (nie ma tu ani promieniowania, ani
konieczności podawania kontrastu takiego, jaki jest jod; czasem wykorzystuje się
środki cieniujące)
 Metoda posiada dużą zdolność do różnicowania tkanek miękkich i w przypadku
konieczności obrazowania takich struktur jest badaniem dużo bardziej szczegółowym
  Metoda posiada rożne sekwencje, w których przedstawiony zostaje różny obraz tych
samych tkanek (np. T1, T2 itp.), co daje różne możliwości diagnostyczne

CIEKAWOSTKI:

 Pozwala różnicować istotę białą od szarej, dzięki czemu można przy jej pomocy
diagnozować schorzenia demielinizacyjne (tj. SM)
 Maszyna do MRI, w przeciwieństwie do tomografu komputerowego, mocno hałasuje! ;)
 W aparatach zamkniętych uzyskuje się większe pole magnetyczne, dlatego lepiej
badać właśnie w nich… problem pojawia się kiedy pacjent cierpi na klaustrofobię

fMRI

 FUNKCJONALNY REZONANS MAGNETYCZNY

 Metoda nieinwazyjna, ale należy uważać na osoby, które posiadają w ciele metalowe
elementy lub rozrusznik serca itp.
 Technika mierzy zmiany natlenowania krwi w mózgu w formie wzrostu lub spadku
przepływu, opierając zapis na magnetycznych właściwościach
cząsteczek hemoglobiny, rejestrowanych w warunkach umieszczenia głowy w
skanerze emitującym pole magnetyczne
 Kontrastuje sygnał natlenowanej i nienatlenowanej hemoglobiny, dzięki czemu można
uzyskać obraz, na którym widoczne są te obszary mózgu, gdzie znajduje się więcej
tlenu („świecące” obszary mózgu są rejonami zgłaszającymi w danym momencie
większe zapotrzebowanie na paliwo, a więc – jak zakłada metoda – są bardziej
aktywne)
 Obrazuje czynnościowe stany mózgu z dość dobrą rozdzielczością czasową (aktualny
czas przebiegu procesów; UWAGA! Nie jest to tak dokładne, jak w przypadku EEG ) i
przestrzenną (duża szczegółowość)
 Bardzo popularna metoda w badaniu procesów poznawczych u osób zdrowych (choć
nie tylko!)

CIEKAWOSTKI:

 fMRI mierzy aktywność neuronów tylko pośrednio - nie możemy mieć pewności, czy w
neuronach znalazło się więcej tlenu, bo były one bardziej aktywne, czy może stało się
tak z jakiegoś innego powodu
 Hamowanie i aktywowanie neuronów to procesy energochłonne – może być problem z
odróżnieniem

PET

 POZYTONOWA TOMOGRAFIA EMISYJNA

 Metoda nieinwazyjna; choć potencjalnie szkodliwa; nie mogą z niej korzystać wszyscy,
np. kobiety w ciąży
 Wykorzystuje izotopy promieniotwórcze
 Mierzy lokalny poziom metabolizmu zachodzącego w komórkach (im większy, tym
większa aktywność, która może wynikać z pobudzenia – także nadmiernego - danej
struktury i odwrotnie; jak i toczącego się w niej procesu np. nowotworowego,
związanego z większym chłonięciem podawanych substancji promieniotwórczych)
 Pozwala ocenić nie tylko kształt organów i tkanek, ale także ich funkcjonowanie
  Ma dobrą rozdzielczość przestrzenną (szczegółowość), ale słabsza
czasową (odzwierciedlenie funkcji w realnym czasie)
 Metoda często wykorzystywana w onkologii

CIEKAWOSTKI:

 W chwili obecnej praktycznie wszystkie dostępne skanery pozytonowej tomografii

emisyjnej są urządzeniami hybrydowymi typu PET/TK, czyli stanowią połączenie PET z
wielorzędowym tomografem komputerowym
 Jednym z podawanych znaczników bywa często odmiana glukozy, dlatego metoda
powinna być ostrożnie wykorzystywana u osób, które cierpią na cukrzycę
 Może obrazować patologiczną prace mózgu w zaburzeniach psychicznych (np.
depresji, czy schizofrenii)
 Bywa wykonywane u osób z padaczką w okresie międzynapadowym w celu wykrycia
ogniska (tam ma miejsce mniejszy metabolizm, kiedy nie ma napadu)

2 ĆWICZENIA

Funkcje poznawcze:

 UWAGA
 PAMIĘĆ
 JĘZYK
 FUNKCJE WYKONAWCZE

Cechy uwagi:

 Koncentracja - skupieniu swojej uwagi na wykonywanej czynności lub konkretnej

myśli, sytuacji czy rzeczy.
 Wybiórczość - Wybiórczość uwagi to cecha opisująca umiejętność pomijania bodźców
w zależności od potrzeb.
 Czujność (wzbudzanie) - wg teorii sieci uwagowych Posnera, służy utrzymaniu
organizmu w gotowości do reakcji w odpowiedzi na szybko pojawiający się bodziec.
Sieć ta zlokalizowana jest w układzie siatkowatym pnia mózgu z obszarem przedniego
zakrętu kory obręczy. Czujność uwagi jest aktywowana przez bodźce sensoryczne,
które powodują stan „gotowości” do uruchamiania innych funkcji poznawczych.
Czujność uwagi jest zależna od pory dnia, poziomu zmęczenia umysłowego i
fizycznego.
 Przerzutność - uwagi polega na zdolności szybkiego przechodzenia od jednej
czynności do innej.
 Podzielność - oznacza umiejętność jednoczesnego skupienia się na kilku
przedmiotach. Ma ona szczególne znaczenie w pracy kierowców, nauczycieli
•Aktywacja – stan uwagi, umożliwiający szybki odbiór i reagowanie na bodźce o potencjalnym
znaczeniu dla osoby.
•Podtrzymywanie uwagi – zdolność do dowolnego, celowego utrzymywania przez dłuższy
czas optymalnego poziomu gotowości do odbierania bodźców i reagowania na nie.
•Selektywność – mechanizm ograniczający ilość informacji napływających do mózgu przez
kanały zmysłowe i wybierający informacje potrzebne do realizacji zadania poznawczego,
przede wszystkim myślenia i rozwiązywania złożonych problemów.
•Koncentracja – proces polegający na zaangażowaniu jak największej puli zasobów uwagi w
selekcję informacji potrzebnych do wykonania zadania przy jednoczesnym pomijaniu bodźców
rozpraszających i sprzecznych wzorców reagowania.
•Przełączanie uwagi – zdolność elastycznej zmiany kierunku uwagi między różnymi zdaniami.
Przenoszenie uwagi z zadania na zadanie wymaga zahamowania jednego
procesu poznawczego i uruchomienia innego.
•Podzielność uwagi – mechanizm rozdzielania uwagi między czynności wykonywane
jednocześnie. Proces ten jest zależny od pojemności uwagi i tempa świadomie
kontrolowanego przetwarzania danych

MECHANIZM UWAGI - OGÓLNIE

Uwaga funkcjonuje na bazie anatomicznych struktur mózgowych różnych od struktur

odpowiedzialnych za przebieg innych procesów poznawczych; oznacza to, że można ją
traktować jako efekt działania oddzielnego urządzenia uwagowego (sieci uwagowej)
(Posner, Raichle 1994) zlokalizowanego w różnych częściach mózgu!

Dane eksperymentalne pozwalają stwierdzić, iż podłożem funkcjonowania

systemu uwagowego jest skoordynowana aktywność szeregu struktur mózgowych,
znajdujących się zarówno w części tylnej mózgowia, utożsamianej z systemami
percepcyjnymi, jak i w części czołowej, kojarzonej z aktywnością wykonawczą.

UWAGA - ZNACZENIE

 Mechanizm uwagi ma znaczenie ze względu na inne podejmowane przez nas

aktywności lub stany (zarówno te automatyczne, jak i kontrolowane). Są to:
 Stan pobudzenia (jeśli nasza uwaga nie jest w nic zaangażowana, to najczęściej
zasypiamy J) - AKTYWACJA
 Orientacja/Reakcja reorientacji wzrokowej (a więc nie orientacja przestrzenna, a
przede wszystkim wzrokowa, ale też słuchowa à zgodzisz się bowiem, iż to co się
dzieje z naszą uwagą mocno zależy od danych napływających z
telereceptorów) - UWAGA ORIENTACYJNA (automatyczna, ale i wolicjonalna)
 Wyższe procesy poznawcze (planowanie, wykrywanie błędów w reakcji, kontrola
reakcji behawioralnych; reakcje w nowych sytuacjach itp..) - UWAGA WYKONAWCZA

OBSZARY W MÓZGU ZAANGAŻOWANE W UWAGĘ

 TWÓR SIATKOWATY – zestaw około stu sieci neuronowych, które utrzymują nas w
stanie pobudzenia/czujności (mechanizm ten jest jednak uogólniony, niespecyficzny);
do niego wstępują nerwy czuciowe ze wszystkich receptorów odbiorczych (zarówno
tych zewnętrznych, jak i wewnętrznych). Czujność uwagi jest aktywowana przez
bodźce sensoryczne, które powodują stan „gotowości” do uruchamiania innych funkcji
poznawczych . Czujność uwagi jest zależna od pory dnia, poziomu zmęczenia
umysłowego i fizycznego;
LOKALIZACJA: rozciąga się w pniu mózgu do rdzenia przedłużonego a następnie przechodzi
w twór siatkowaty rdzenia kręgowego

 PŁAT CIEMIENIOWY (a szczególnie tylna kora ciemieniowa) - odpowiada za dosłowne

ukierunkowanie uwagi wizualnej („czyli gdzie mam patrzeć?”) na bodźce sensoryczne i
lokalizacje bodżca; dzięki połączeniom ze WZGÓRKAMI GÓRNYMI oraz WZGÓRZEM
(a dokładniej z poduszką J) odpowiada za przenoszenie uwagi (i tempo tego
przenoszenia) oraz ogniskowanie jej na nowym bodźcu układ ciemieniowo-
wzgórzowy.
 Płaty ciemieniowe odpowiedzialne są również za podzielność uwagi, w kontekście m.
in. wymagania przez podzielność zdolności do przełączania się między bodźcami
(przerzutność).
 PŁATY CZOŁOWE (szczególnie kora przedczołowa)– odpowiedzialne za hamowanie
prostych odruchowych reakcji orientacyjnych; hamowanie dystraktorów, a więc
utrzymanie koncentracji pomimo rozpraszaczy, świadome kierowanie uwagi na
wybrany cel, wyhamowanie aktywności (z uwagi na napływ ważnych informacji)
oraz koordynacja różnych form aktywności; dzięki współpracy z przednim ZAKRĘTEM
OBRĘCZY możliwa jest również poznawcza elastyczność uwagi i
kontrola uwagowa; ponadto, brzuszna część kory przedczołowej odpowiada za ocenę
bodźców nowych

UWAGA! Płaty czołowe mają znaczenie nie tylko dla uwagi wykonawczej, ale także
częściowo dla uwagi orientacyjnej – czołowe pole okoruchowe oraz podtrzymywania
uwagi; ich połączenie z płatami ciemieniowymi stanowi podstawę wielu ważnych
mechanizmów uwagowych!

 HIPOKAMPY – celowe przekierowywanie uwagi na znaczące bodźce pochodzące z

otoczenia (spostrzeganie typu „góra-dół”); interakcja między uwagą a pamięcią itd.

PAMIĘĆ
PODZIAŁ NA RODZAJE (+ STADIA) PAMIĘCI (schematy w załączeniu)

JAK SIĘ TWORZY PAMIĘĆ?

Obecnie przyjmuje się, że pamięć krótkotrwała ma charakter elektryczny – polega na

jednoczesnym pobudzeniu określonych grup neuronów, ale w związku z tym jest też
nietrwała. Na temat charakteru pamięci długotrwałej i mechanizmów jej formowania się
powstało wiele mniej i bardziej trafnych teorii. Współcześnie największe uznanie
zyskała ta dotycząca plastyczności synaptycznej mówiąca, że równoczesne
wielokrotne pobudzanie dwóch neuronów prowadzi do trwałej zmiany plastycznej i
zwiększenia drożności synapsy. Dzięki temu takie synapsy są wydajniejsze, a sygnały
przez nie płynące - silniejsze. Zjawisko to nosi nazwę długotrwałego wzmocnienia
synaptycznego (ang. long-term potentiation, LTP).

LTP

LTP powstaje, kiedy komórki nerwowe tak często wysyłają do siebie sygnały, że
stopniowo stają się na siebie bardziej wyczulone. To tak jak z przyjaźnią: neurony,
które często „rozmawiają” ze sobą przez synapsę, stają się sobie bliższe. Nawet jeśli
komórka nr 1 wysyła bardzo słabe sygnały, komórka nr 2 odbiera je, ponieważ dobrze
wie, o co chodzi tej pierwszej. A zatem kiedy my się czegoś uczymy i coś próbujemy
zapamiętać, to przez zjawisko LTP uczą i zapamiętują się również nasze neurony,
które tworzą między sobą w ten sposób coraz to silniejsze połączenia (synapsy)
MÓŻDŻEK

3 ĆWICZENIA

budowa mózgu

2 OŚRODKI (KOROWE) MOWY W MÓZGU

1. Ośrodek ruchowy - ośrodek Broki - miejsce odpowiedzialne przede wszystkim

za nadawanie/generowanie mowy płynnej (też w rozumieniu niektórych aspektów języka – np.
gestów, ale nie tylko – por. wysoko dwuznaczne zdania i ich rozumienie)
LOKALIZACJA: część wieczkowa i trójkątna zakrętu czołowego dolnego

2. Ośrodek czuciowy - ośrodek Wernickego - miejsce odpowiedzialne przede wszystkim

za rozumienie mowy (w tym zrozumiałe jej nadawanie)
LOKALIZACJA: w tylnej części zakrętu skroniowego górnego

Inne obszary mózgu zaangażowane w mowę: kora przedczołowa, dodatkowa kora

ruchowa/kora przedruchowa, styk skroniowo-ciemieniowo-potyliczny, obszary płata
ciemieniowy, układ limbiczny (wzgórze!), a nawet pień mózgu i móżdzek!

PÓŁKULE MÓZGU A MOWA

DOMINUJĄCA PÓŁKULA
(najczęściej lewa)

kontrola mechanizmów umożliwiających wypowiadanie słów (ośrodek Broki)

rozumienie znaczenia poszczególnych słów (ośrodek Wernickego)
przestrzeganie właściwej struktury mowy (np. struktur gramatycznych)

opracowywanie informacji w sposób analityczno-sekwencyjny – analiza kolejno

poszczególnych elementów

NIEDOMINUJĄCA PÓŁKULA
(najczęściej prawa)

nadawanie i rozumienie treści emocjonalnej nadawanej mowie poprzez akcenty i intonację

właściwa interpretacja treści słownych

rozumienie metafor, humoru, kontekstu

wychwytywanie morału

opracowywanie informacji w sposób holistyczny (całościowy)

FUNKCJE WYKONAWCZE

3 główne zadania:
1. planowanie
2. korygowanie
3. kontrola nadzór

CO KONKRETNIE?

 planowanie strategiczne
 elastyczność myślenia
 samoregulacja emocjonalna
 zachowania skierowane na osiąganie celów
 rozwiązywanie problemów
 monitorowanie przebiegu procesów poznawczych
 przystosowywanie się do zmian w środowisku i dopasowanie się do kontekstu sytuacji
 hamowanie reakcji behawioralnych na bodziec,

POWYŻSZE CZYNNOŚCI WYMAGAJĄ KOORDYNACJI WIELU RÓŻNYCH PROCESÓW

POZNAWCZYCH (np. uwagi, pamięci operacyjnej, myślenia abstrakcyjnego itd.)

MÓZG A FUNKCJE WYKONAWCZE

Mózgowym podłożem funkcji wykonawczych jest złożona sieć korowo-

podkorowa obejmująca m.in.:

 KORĘ PRZEDCZOŁOWĄ (PFC) - jej grzbietowo-boczną - DLPFC, nadoczodołową -

OFC oraz brzuszno-przyśrodkową – VMPFC część!
 przednią część zakrętu obręczy (ACC)
 wzgórze
 jądra podstawy
 pień mózgu
  móżdżek

FUNKCJE WZROKOWO-PRZESTRZENNE:

-percepcja przestrzeni/orientacja topograficzna

-rotacja umysłowa
-wizualizacja/wyobraźnia przestrzenna
-koordynacja wzrokowo-przestrzenna, wzrokowo-ruchowa
-percepcja ruchu, głębi, odległości, położenia, kształtu, struktury
-zdolności przewidywania położenia ruchom

ĆWICZENIA 4

TYPY PAMIĘCI A STRUKTURY MÓZGOWE

3 główne procesy pamięciowe

 KODOWANIE (etap pierwszy)

 PRZECHOWYWANIE (etap drugi)
 WYDOBYWANIE/PRZYPOMINANIE (etap trzeci)

WYBRANE EFEKTY ZWIĄZANE Z PAMIĘCIĄ/UCZENIEM SIĘ

 EFEKT ŚWIEŻOŚCI (lepsze odtwarzanie bodźców podanych na końcu)

 EFEKT PIERWSZEŃSTWA (lepsze odtwarzanie bodźców podanych na początku;
„pierwsze wrażenie”)
 HAMOWANIE WSTECZNE (uczenie się nowego materiału utrudnia przypomnienie
sobie tego, co nauczyliśmy się wcześniej)
 HAMOWANIE NASTĘPCZE (świeże wyuczenie się na pamięć jakiś informacji może
utrudnić zapamiętanie nowych)
 EFEKT LAMPY BŁYSKOWEJ (zapamiętywaniu szczególnie ważnych wydarzeń (wcale
nie osobistych!), ale też różnych danych towarzyszących im – przeżywanych emocji,
własnego położenia, okoliczności towarzyszących itp.)
RODZAJE PAMIĘCI I INNE WAŻNE ZJAWISKA

O innych rodzajach uczenia się – WARUNKOWANIE (U. ASOCJACYJNE) i U.

NIEASOCJACYJNE:

- WARUNKOWANIE KLASYCZNE:
ciała migdałowate (warunkowe reakcje emocjonalne)
móżdżek (warunkowe reakcje motoryczne)

- WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE:
układ nagrody (jądra podstawy, struktury ukł. limbicznego; przekaźnictwo dopaminergiczne!)

- UCZENIE SIĘ NIEASOCJACYJNE (różne odruchy i procesy adaptacyjne np. habituacja,

czy sensytyzacja): łuk odruchowy

Kiedy pamięć „szwankuje”?

1.Wyparcie - jesteśmy wewnętrznie motywowani do zapominania, a tak naprawdę do nie

pamiętania wydarzeń trudnych, traumatycznych - bardzo silne pobudzanie ciał migdałowatych
(emocje), któremu towarzyszy wydzielanie się różnego rodzaju hormonów i innych substancji
chemicznych, blokuje działanie hipokampów, co uniemożliwia pełną konsolidację śladów
pamięciowych

2.Amnezja dziecięca - nie pamiętamy zdarzeń sprzed naszego 2-3 r.ż. (hipokamp dojrzewa
dopiero po tym czasie + niekompletny jest też proces mielinizacji, czyli sprawiania, że nasze
neurony efektywniej przesyłają informację miedzy różnymi częściami mózgu)
3.Amnezja wsteczna i następcza - powstają najczęściej w wyniku urazu głowy, zaburzeń
czynnościowych mózgu lub po zabiegu/operacji; nie możemy przypomnieć sobie pewnych
wydarzeń sprzed „wypadku” lub nie przyswajamy informacji po wystąpieniu urazu; czas może
obejmować sam „wypadek” (amnezja okołowypadkowa) - zaburzona dynamika pracy całego
mózgu; uszkodzenie hipokampów; uszkodzenie struktur międzymózgowia; uszkodzenie
podstawnych okolic przodomózgowia; zaburzenia psychogenne!
4.Fabrykowanie wspomnień - wspomnienia obecne w pamięci, obdarzone silnym
subiektywnym przekonaniem, że są wspomnieniami prawdziwego zdarzenia, które jednak
faktycznie nie miało miejsca. Fałszywe wspomnienia obecne są u wszystkich zdrowych ludzi;
wtrącenia na skutek aktywizacji pewnych schematów; próba wypełnienia luk w pamięci przez
osoby z obniżonym krytycyzmem (konfabulacje) - konfabulacje bardzo często występują przy
Zespole Korsakowa

5.Zaburzenia pamięci w chorobach neurodegeneracyjnych - względnie

dobre odpamiętywanie przeszłych zdarzeń u osób z ch. Alzheimera, ale problem z pamięcią
świeżą i uczeniem się nowych rzeczy à w przypadku Ch. Alzheimera widoczna degeneracja
przyśrodkowych części płatów skroniowych oraz tylnych obszarów mózgu
6.Pamięć tunelowa - zawężanie zakresu pamięci w sytuacjach ekstremalnych
i zapamiętywanie wyłącznie określonych szczegółów zdarzenia - związane ze specyficznym
działaniem systemu uwagowego, które ogranicza ilość informacji transferowanych do pamięci
długotrwałej, a także z efektem nadmiernego pobudzania ciał migadłowatych

DO ZAPAMIĘTANIA!

Pamięć i uczenie się to nie tylko struktury mózgu, czy połączenia między nimi,
to także chemia, czyli określone neuroprzekaźniki, czy inne substancje chemiczne
(białka, neutrofiny itd.).

Dla pamięci/uczenia się ważne są:

ACETYLOCHOLINA
GLUTAMINIAN
DOPAMINA
BDNF
…

NEUROPLASTYCZNOŚĆ

„Mózg nie tylko się rozwija, ale również zmienia się nieustannie. Wystarczy obejrzeć program
dokumentalny, przeczytać książkę, wziąć udział w konferencji czy pogadać ze znajomymi
w barze, a każda nowa informacja, każde nowe doświadczenie, każda nowa konkluzja
sprawiają, że coś się przesuwa w nanoświecie neuronów. Ta niezwykła cecha ewolucyjna
nazywa się neuroplastycznością”(M. Magrini)

Plastyczność jest wspaniałą właściwością mózgu, umożliwiającą procesy uczenia się,

adaptację mózgu do środowiska sensorycznego oraz procesy kompensacyjne po uszkodzeniu
(mózg ma zatem pewne zdolności regeneracyjne!).

Miejscem kluczowym, w którym powstaje i zanika plastyczność mózgu, jest synapsa. To ona
ciągle modyfikuje swoje właściwości, zmieniając wydajność przewodzenia impulsów
nerwowych.

NEUROPLASTYCZNOŚĆ - EFEKTY

Plastyczność mózgu obserwujemy np. jako:

Tworzenie się nowych połączeń w związku z nabywaniem nowej umiejętności (plastyczność
rozwojowa)
np. zmiany w mózgu zachodzące na skutek nauki mówienia, chodzenia itp.
Powiększenia korowej reprezentacji czuciowej lub ruchowej szczególnie ćwiczonej funkcji
(plastyczność wywołana wzmożonym doświadczeniem )
np. większa reprezentacja palców w korze ruchowej u pianistów
Silniejsza aktywność i/lub zmiany w wielkości istotnych dla wyuczonej aktywności struktur i
połączeń między nimi (plastyczność związana z uczeniem się i pamięcią , a także z
powtarzaniem wyuczonej umiejętności)
np. większe hipokampy u taksówkarzy
Plastyczność kompensacyjną
np. reprezentacja amputowanego palca zanika, a na jej miejsce rozrastają się reprezentacje
palców sąsiednich - bocznicowanie/sprouting; powstawanie nietypowych
połączeń funkcjonalnych, które umożliwiają częściową lub całkowitą odnowę utraconych
funkcji np. odzyskiwanie władzy w sparaliżowanej po udarze kończynie

UWAGA! Plastyczność ma swoje ciemne strony – mózg uczy się wszystkiego co powtarzane
(a więc również złych nawyków), a czasem jego zdolności naprawcze prowadzą do powstania
połączeń, które się nie sprawdzają ) - plastyczność przy uzależnieniach, plastyczność
patologiczna

ĆWICZENIA 5

UKŁAD LIMBICZNY (brzeżny, rąbkowy)

Układ struktur korowych i podkorowych mózgu, biorący udział w regulacji zachowań i stanów
emocjonalnych.
Jest istotny dla procesu zapamiętywania oraz motywacji danego osobnika.
Wpływa na pewne czynności wegetatywne .

UKŁAD LIMBICZNY – CO ZAWIERA? CZY DA SIĘ WYZNACZYĆ JEGO GRANICE?

W skład układu limbicznego wchodzą różne struktury, różnych pięter mózgu.

Nie ma ścisłych kryteriów pozwalających określić, które obszary mózgu należą do tego układu .Pewne
obszary wspomina się jednak niezależnie od opracowania naukowego i koncepcji:

Hypothalamus (PODWZGÓRZE)
Amygdala (CIAŁA MIGDAŁOWATE)
Thalamus (WZGÓRZA)
Hippocampus (HIPOKAMPY)

INNE WAŻNE STRUKTURY:

-zakręt obręczy
-jądra półleżące i reszta prążkowia
-opuszka węchowa
-ciało modzelowate (spoidło)
-kora przedczołowa (różne części)
-śródmózgowie (istota szara okołowodociągowa; pole brzuszne nakrywki)
-ciała suteczkowate
-jądro prążka krańcowego
-przedklinek (część pł. ciemieniowego)
-kora wysypy
-móżdżek

CIAŁA MIGDAŁOWATE
– zawiadują reakcjami emocjonalnymi (w szczególności lęku/strachu oraz indukowanej przez nie
agresji) w odpowiedzi na bodźce lub myśli, uruchamiają szereg reakcji fizjologicznych; odczytują
bodźce emocjonalne (w tym ekspresje emocjonalną) i przechowują informacje o nich, „wykrywacz
znaczenia i system alarmowy”; mają znaczenie dla zachowań społecznych

WZGÓRZE
– zarządza bodźcami sensorycznymi, wpływa na stan pobudzania kory, ma znaczenie dla ekspresji
emocji

HIPOKAMPY
– konsolidacja wspomnień; „bibliotekarz”; kojarzenie bodźców wewnętrznych oraz zewnętrznych;
kodowanie i lokalizowanie bodźców istotnych z punktu widzenia aktualnych potrzeb; ich rozmiar ma
związek z zaburzeniami nastroju, stresem oraz PTSD

PODWZGÓRZE
– kontroluje podstawowe popędy, zarządza gospodarką hormonalną; jest wykonawcą wszelkich reakcji
fizjologicznych (w tym sensie również ekspresji) związanych z emocjami (pobudza np. przysadkę,
nadnercza)

JĄDRA PÓŁLEŻĄCE i RESZTA PRĄŻKOWIA

– duży udział w generowaniu emocji wstrętu (jądra półleżące), ale też przyjemności
(ogólnie prążkowie); związane z motywacją oraz z ruchową ekspresją emocjonalną i funkcjami
motorycznymi/zachowaniami zaangażowanymi w emocje, uczą się przez wzmocnienia (nagrody)

ZAKRĘT OBRĘCZY
– kontrola zachowania, modulowanie wrażeń bólowych, integracja poznania z emocjami; przetwarzanie
emocjonalnych składowych konfliktów poznawczych; odpowiada za reakcje unikania w obliczu
bodźców zagrażających (komponenta lękowa); napęd i motywacja, wartościowanie; związek
ze smutkiem; spadek aktywności tej struktury związane jest m.in. z silnym tłumieniem emocji
(niewrażliwości); nadmierne pobudzenie à obsesje i kompulsje; związek z empatią!

CIAŁO MODZELOWATE
– integracja procesów (w tym tych emocjonalnych) z obu półkul; ma znaczenie dla rozumienia emocji,
zjawisk społecznych; uszkodzenie może prowadzić do aleksytymii

PRZEDKLINEK
– powiązany z uczuciem szczęścia, ale nie tylko

KORA WYSYPY
– analizowanie oraz uświadamianie sobie (szczególnie na poziomie ciała) wielu różnych emocji (w tym
emocji prostych, np. wstręt/obrzydzenie) oraz ich ekspresji; ; związki z empatią, a także percepcją bólu

ISTOTA SZARA OKOŁOWODOCIĄGOWA

– bierze udział w modulacji doświadczeń bólowych; związek z czynnymi i biernymi reakcjami
obronnymi; związek z czynnościami wegetatywnymi organizmu, które przekładają się na ekspresję
emocji

POLE BRZUSZNE NAKRYWKI

– ważna struktura układu nagrody; jądro limbiczne śródmózgowia, wysyłające włókna dopaminergiczne
do wszystkich struktur układu limbicznego. Leży w przyśrodkowo-brzusznej części nakrywki

WSPÓŁCZESNA ANATOMIA EMOCJI

CIAŁO MIGDAŁOWATE
PODWZGÓRZE
KORA MÓZGOWA (W TYM KORA PRZEDCZOŁOWA)
PRĄŻKOWIE

Emocje pierwotne/automatyczne: CIAŁO MIGDAŁOWATE, PODWZGÓRZE

Emocje złożone/wyższego rzędu: PRZEDE WSZYSTKIM KORA PRZEDCZOŁOWA

PRĄŻKOWIE - dochodzi do głosu w momencie, kiedy mamy do czynienia z reakcjami

nawykowymi, które w tym kontekście mocno bazują na doświadczanych w związku z nimi emocjach i
procesach uczenia się (à warunkowanie instrumentalne)

DROGI WZBUDZANIA EMOCJI – NA PRZYKŁADZIE LĘKU (KONCEPCJA LE DOUX)

KOROWA (WYSOKA) DROGA POWSTAWANIA LĘKU – OPCJA 1.

Lęk powstający w wyniku interpretacji reakcji zmysłowych przez korę mózgu

KOROWA (WYSOKA) DROGA POWSTAWANIA LĘKU – OPCJA 2.

Lęk powstający w korze mózgowej niezależnie od informacji zmysłowych

NIE - KOROWA (NISKA) DROGA POWSTAWANIA LĘKU

ASYMETRIA PÓŁKULOWA A EMOCJE

EMOCJONALNA CHEMIA

NORADRENALINA I ADRENALINA - pobudzenie/mobilizacja, czujność/uwaga, percepcja bólu,

stres, lęk/niepokój
DOPAMINA - szczęście, przyjemność, pobudzenie (w tym seksualne), motywacja/mobilizacja
SEROTONINA - zaspokojenie, nastrój pozytywny, hamowanie reakcji impulsywnych, regulacja
popędów
KORTYZOL - stres (hormon stresu); niski poziom wiąże się z gniewem
TESTOSTERON - agresja, zdolności przywódcze, pobudzenie seksualne (do pewnego stopnia)
OKSYTOCYNA - zaspokojenie, odprężenie, wzmacnianie więzi, miłość
ENDORFINY - szczęście/euforia, błogostan, modulacja doświadczeń bólowych
itd.

ĆWICZENIA 6

SUBSTANCJE PSYCHOAKTYWNE I ICH WPŁYW NA ZACHOWANIE ORAZ MÓZG

1. Pole brzuszne nakrywki – wydziela dopaminę

2. Jądro półleżące – wstręt, natręctwo (pozapiramidowy)
3. Kora przedczołowa – szlak mezokortykalny, szlak dopaminergiczny
4. Ciało migdałowate – emocje
5. Hipokampy - pamięć
6. Prążkowie – wzmocnienia, utrwala się, jądro ogoniaste i skorupa
7. Istota czarna – ważne miejsce z wydzielaniem neuroprzekaźników
8. Neurony/nerwy dopaminergiczne – wydzielają neuroprzekaźniki
9. Nawyki – powtarzające się kręgi działań
10. Uzależnienie – stan chcenia ciągle brania subst.
11. Narkotyk/stymulanty – hamowanie aktywności mózgu
12. Morfina – psychoaktywne coś tam coś tam
13. Receptory – miejsce przyłączania substancji
14. Tolerancja – mózg zmienia się fizycznie, system motywacyjny ulega ossłabieniu, zwiększanie lub
hamowanie wchłaniania (Tolerancja jest to zjawisko polegające na zmniejszaniu się wrażliwości
organizmu, coraz słabszej odpowiedzi na przyjmowane kolejne dawki substancji psychoaktywnej.
Efektem tolerancji jest przyjmowanie coraz większych dawek substancji psychoaktywnej aby uzyskać
oczekiwany efekt działania narkotyku)
15. Wychwyt zwrotny – ponowne wykorzystanie neuroprzekaźnika
 ĆWICZENIA 7

za rozumienie mowy odpowiedzialny jest dolny zakręt czołowy (patrz. Ośrodek Broki). To pewien
skrót myślowy ;) Do podstawowego rozumienia mowy potrzeba aktywacji i sprawności
Ośrodka Wernickego (górny zakręt skroniowy), ale prawdą jest, że jeśli o chodzi o pewne aspekty
rozumienia języka, szczególnie ruchowe lub związane z przetwarzaniem zdań wysoko dwuznacznych,
uruchamia się również obszar brokowski)

UKŁAD SIATKOWATY

Struktura rozciągająca się od śródmózgowia, przez most do rdzenia przedłużonego i współtworząca z

nimi pień mózgu (ponadto znajduje się również w rdzeniu kręgowym). Rozległa sieć
neuronalna zawierająca liczne drogi zstępujące i wstępujące (modulujące przeróżne aspekty naszego
zachowania, nawet osobowość).

UKŁAD SIATKOWATY ZSTĘPUJĄCY

Ważna funkcja dla układu….

POZAPIRAMIDOWEGO
Kontroluje napięcie mięśni, postawę, odruchy rdzeniowe
Poza tym wpływa również na funkcjonowanie układu oddechowego, krążeniowego czy naczyniowo-
ruchowego (np. odruchy ssania, połykania, wymiotny, kontrola oddawania moczu i kału
itd.) - CZYNNOŚCI WEGETATYWNE

UKŁAD SIATKOWATY WSTĘPUJĄCY - AKTYWUJĄCY (RAS – reticularactivating system)

Wraz z pozostałymi częściami układu siatkowatego wstępującego RAS jest generatorem wszystkich
stanów uogólnionej aktywności: czuwania, snu, spokojnej aktywności i pełnej koncentracji à warunkuje
zatem przytomność i świadomość!!
Różne jego części pobudzają lub hamują aktywność całego mózgu lub jego dużych obszarów (np. płaty
czołowe), utrzymując je w stanie gotowości lub wyciszając.
Odbierają bodźce ze wszystkich receptorów, selekcjonując je i niwelując zakłócenia, nadmiar sygnał
itd.

UKŁAD SIATKOWATY A SEN i CZUWANIE

Wraz z kilkoma innymi strukturami, układ siatkowaty pełni bardzo ważną rolę w regulacji rytmów
dobowych.
Najważniejszą strukturą odpowiedzialną za fazy snu i czuwania jest jednak….
PODWZGÓRZE

W podwzgórzu w procesie regulacji faz snu i czuwania uczestniczą dwie główne struktury o
przeciwstawnej czynności: jądro guzowo-suteczkowe oraz brzuszno-boczne pole przedwzrokowe
podwzgórza.

Niewielka, ale niezwykle istotna populacja neuronów jądra guzowo- -suteczkowatego, będąca głównym
źródłem mózgowej histaminy, odgrywa ważną rolę w generowaniu stanu czuwania. W pewnym
przybliżeniu skupisko tych neuronów możemy określić jako podwzgórzowy „ośrodek
czuwania”. Aksony tych neuronów, łącząc się z aksonami komórek umiejscowionych w jądrach szwu,
jądrze miejsca sinawego oraz substancji czarnej, wspólnie tworzą brzuszną drogę siatkowatego układu
aktywującego. Wysyłają one także rozliczne połączenia do kory mózgu. Stłumienie ich aktywności
powoduje sen.
Histamina - hormon za wzrost tempa gojenia się ran. Co więcej, histamina wpływa korzystnie na napięcie mięśni gładkich, czyli
oskrzeli, żołądka, jelit czy macicy oraz współistnieje z innymi hormonami, wspierając regulację wydzielania hormonów przedniego
płata przysadki czy pobudzenia wydzielania soku żołądkowego.

Z kolei neurony podwzgórza umiejscowione w jego brzuszno-bocznej i przyśrodkowej części pola

przedwzrokowego określa się często jako podwzgórzowy „ ośrodek snu”.

Oprócz powyższych ważnym miejscem jest również jądro nadskrzyżowaniowe (GŁÓWNY ZEGAR
BIOLOGICZNY) otrzymujące informacje wzrokowe na temat pory dnia (ciemno/jasno) i
synchronizujące się z tymi wzorcami oraz szyszynka produkująca melatoninę (hormon regulując stan
snu i czuwania).

SEN A NEUROCHEMIA

Stan snu i czuwania polegają na ciągłej specyficznej równowadze pomiędzy pobudzaniem a

hamowaniem poszczególnych obszarów mózgu, co odbywa się za pośrednictwem zwiększonego
wydzielania lub blokowania sekrecji określonych substancji chemicznych.

Noradrenalina
Oreksyna/hipokretyna - Ma duży udział w regulacji cyklu dobowego, wpływając na tryby snu i
czuwania
Histamina
Serotonina
Dopamina
Acetylocholina - czynność serca, procesy pamięciowe czy funkcjonowanie przewodu pokarmowego;
rozszerzenie naczyń krwionośnych, przez co obniża ciśnienie tętnicze krwi. Jednocześnie zmniejsza
częstość akcji serca oraz siłę jego skurczu
GABA
Adenozyna

Przechodzenie ze stanu snu do czuwania lub ze stanu czuwania do snu działa na zasadzie mechanizmu
przełączania (flip-flop) przypominającego klasyczną huśtawkę balansową.

PO CO MÓZGOWI SEN?

Badania z ostatnich lat dowodzą, że mózg wcale nie odpoczywa w czasie snu (pod pewnymi względami
pracuje nawet ciężej!), a podstawową funkcją tego stanu jest „robienie porządków”
- Wspomaganie pamięci (w tym proceduralnej – choć wciąż trwają spory),

- Usuwania zbędnych substancji (układ glimfatyczny),

- Stabilizacja nastroju itd.

Nie ma jednoznacznych dowodów na to, żeby brak snu prowadził bezpośrednio do śmierci, ale wiemy,
że jego niedobory mają konsekwencje w postaci spadku koncentracji, pogorszenia nastroju, zaburzeń
pamięci deklaratywnej, wydłużenia czasu reakcji, obniżonej odporności, a nawet zwiększenia masy
ciała.
Znaczenie FAZY REM – wciąż niejasne

Faza snu REM to faza snu o szybkich ruchach gałek ocznych . W tej fazie snu zdecydowanie najczęściej pojawiają się marzenia senne,
czyli po prostu sny. Śniący człowiek nie porusza się, bowiem dochodzi do całkowitego rozluźnienia mięśni. Każdy sen zaczyna się
fazą NREM, zwykle trwa ona od 80 do 100 minut.
Marzenia senne – podobno nie tylko w fazie REM Po co są? I jak powstają?
Hipoteza aktywacji i syntezy (fale PGO)

Hipoteza aktywacji i syntezy zakłada, że marzenia senne powstają na bazie spontanicznej aktywności w obszarze mostu – związanego
z falami PGO – pobudzającymi niektóre partie kory. Kora z kolei łączy te przypadkowe sygnały ze sobą, interpretując je jako sumę
informacji i kompilując w możliwie sensowną całość.

Hipoteza kliniczno-anatomiczna/neurokognitywna

Hipoteza kliniczno-anatomiczna snu– to jedna z biologicznych koncepcji marzeń sennych, której nazwa odnosi się do tego, że została
stworzona na podstawie badań klininczych marzeń sennych pacjentów z różnymi rodzajami urazów mózgu. Marzenia senne to
normalne procesy myślowe, zachodzące w „nienormalnych” warunkach.

Zbawienna funkcja drzemki (byle nie wejść w fazę snu głębokiego)

MÓZGOWE PODŁOŻE ŚWIADOMOŚCI I JEJ ZABURZEŃ

GDZIE MIESZKA ŚWIADOMOŚĆ?

Dowiedziono, że ciężkie uszkodzenia mózgu, umiejscowione w różnych jego częściach, nie wyłączają
świadomości. Pewne treści świadomego doświadczenia mogą zostać utracone, ale sama świadomość
pozostaje. Można z tego wywnioskować, że nie istnieje jeden centralny obwód korowy wytwarzający
świadomość. Może ją generować każda część kory przy wsparciu przetwarzania podkorowego, a
przetwarzanie podkorowe może samodzielnie wytwarzać ograniczony rodzaj świadomych doświadczeń.
Wydaje się więc, że to przetwarzanie w lokalnych obwodach modułowych dostarcza treści świadomego
doświadczenia. (M. Gazzaniga, 2020)

Jednolita świadomość jest iluzją. Gdyby świadomość pozostawała tylko w jednym miejscu, to m.in.
pacjenci z rozszczepionym mózgiem nie mogliby mieć dwóch równoczesnych doświadczeń .
(M. Gazzaniga, 2020)

MÓZGOWE MECHANIZMY ŚWIADOMOŚCI

Mózgowy mechanizm świadomości można podzielić na dwa główne systemy: poziom świadomości
(aktywność tworu siatkowatego) i treść świadomych doświadczeń (system wzgórzowo-korowy)
Ze świadomymi przeżyciami łączona jest aktywność:
Wzgórza
Jądra podstawy
Przedmurza (okolice wyspy)
Kory nowej (połączenia – np. ciemieniowo-czołowe)
Przedklinek
(w dużej mierze) lewej półkuli

W obręb sieci stanu spoczynkowego włącza się zazwyczaj obszary przyśrodkowej kory przedczołowej,
tylnego zakrętu obręczy, przedklinka, bocznej kory skroniowej i hipokampa. Jej działanie wiąże się ze
stanami błądzenia myślami, wybiegania myślami ku przyszłości, śnienia na jawie i powracającymi
fragmentami wspomnień.
Gdy osoby badane skupiają na czymś swoją uwagę, świadomie lub nie, do głosu dochodzą dwie kolejne
sieci, związane z procesami uwagowymi. Grzbietowa sieć uwagowa (DAN), odpowiedzialna za procesy
„góra-dół” i kierowanie uwagi w związku z zadaniem oraz brzuszna sieć uwagowa (VAN),
odpowiedzialna za procesy „dół-góra” i wykrywanie niespodziewanych, bodźców.
W skład DAN wchodzą: bruzda ciemieniowa dolna, czołowe pole oka i zakręt czołowy środkowy.
Z kolei VAN obejmuje: skrzyżowanie skroniowo-ciemieniowe i korę oczodołowo-czołową.
Im bardziej aktywna jest jedna, tym mniejszą aktywność obserwuje się w drugiej. Kiedy zajmujemy się
czymś konkretnym, aktywność sieci spoczynkowego ustępuje aktywności uwagowej.

ĆWICZENIA 8
ASYMETRIA PÓŁKULOWA

ASYMETRIA CZYNNOŚCIOWA

 Inne określenia - LATERALIZACJA, STRONNOŚĆ PÓŁKULOWA

 Specjalizacja półkul mózgu w zakresie różnych funkcji! (mowy, funkcji poznawczych, emocji
itp.)
 UWAGA! Żeby sprawnie funkcjonować potrzebna jest współpraca między dwiema
półkulami à prawa i lewa półkula nie przetwarzają informacji całkowicie niezależnie i
oddzielnie od siebie (no chyba, że przetniemy spoidło), robią to jednak na różne sposoby!
 W wielu przypadkach wcale nie jest tak, że jedna z półkul nie potrafi wykonać zadania - po
prostu robi to wolniej i mniej efektywnie niż druga

Na podział ten należy patrzeć z dużą ostrożnością, bowiem nie istnieją żadne złożone funkcje
poznawcze reprezentowane wyłącznie przez jedną półkulę. Brak jest także dowodów na istnienie
wyraźnej dominacji półkulowej – co więcej na podstawie danych z obserwacji klinicznych i badań
naukowych dość łatwo można stwierdzić, że całkowita przewaga którejkolwiek z półkul nad drugą
wiąże się nie ze specjalnymi zdolnościami czy cechami osobowości, a raczej z poważnymi
zaburzeniami funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego!

PAN MÓZG? PANI MÓZG?

„Prawda jest jednak taka, że próby poznania tajemnicy płci kończą się na tym, że dalej mało
wiemy, choć zupełnie wyeksploatowaliśmy maszynę do rezonansu magnetycznego. Nie chodzi o to,
że mózgi mężczyzn i kobiet niczym się nie różnią — wręcz przeciwnie. Jednak inną kwestią jest
określenie znaczenia tych różnic”.
(M. MacDonald)

�Istotną substancją wpływającą na rozwój mózgu jest jeden z hormonów płciowych à testosteron
(zabawne, że przekształca się wtedy w formę estrogenu zwanego estradiolem)
�Wiele różnic w budowie i funkcjonowaniu mózgu jest spowodowana odmiennością w strategiach
seksualnych (największy dymorfizm płciowy mózgu widać u zwierząt, których zachowania są w
dużej mierze instynktowne).

RÓŻNICE?
  Męski mózg jest odrobinę większy, nawet biorąc pod uwagę masę ciała. Jednak u kobiet w
pewnych obszarach mózgu neurony są gęściej ułożone. Mózgi kobiece mają też więcej istoty
szarej, podczas gdy męskie – białej.
 Mózg kobiecy wcześniej osiąga swoją maksymalną wielkość. Różne części obu mózgów
również rozwijają się w niejednakowym tempie.
 Pewien szczególny obszar podwzgórza jest większy u mężczyzn (jądro zróżnicowane
płciowo), choć nikt nie wie, jakie jest jego znaczenie
 Większe u mężczyzn jest również jądro łożyskowe prążka krańcowego (droga łącząca
podwzgórze z ciałem migdałowatym) oraz bywa, że i same ciała migdałowate.
 Znajdujące się w podwzgórzu jądro nadskrzyżowaniowe ma inny kształt u mężczyzn (jest
bardziej kuliste) niż u kobiet (bardziej wydłużone). Pełni ono w organizmie funkcję
czasomierza. Prawdopodobnie ten odmienny kształt jest związany z różnymi rytmami
organizmu męskiego i kobiecego. Co więcej, to właśnie podwzgórze jest odpowiedzialne za
inicjację kobiecej owulacji.
 Niektóre badania dowiodły, że przewód łączący dwie półkule mózgu zwany ciałem
modzelowatym jest grubszy u kobiet. Choć odkrycie to budzi wiele kontrowersji, są
naukowcy, którzy twierdzą, że dzięki temu kobiety potrafią lepiej koordynować kilka
czynności wykonywanych w tym samym czasie dzięki efektywniejszej integracji umiejętności
warunkujących ich wykonywanie. Mózgi kobiece są też mniej zlateralizowane niż męskie.
 Rożna ilość rozgałęzień w różnych obszarach kory przedczołowej u mężczyzn i kobiet - kora
przedczołowa funkcjonuje tak samo u obu płci, ale możemy obserwować odmienne strategie
przebiegania procesów poznawczych

„Badania nad płcią zaczynają się komplikować w momencie, kiedy próbujemy znaleźć związek między
zachowaniem a fundamentalną ludzką naturą, czyli wtedy, gdy chcemy udowodnić, że mężczyźni są
genetycznie predestynowani do zachowań męskich, a kobiety do kobiecych. Próba przypisania tych
różnic wrodzonym fizycznym różnicom w budowie mózgu jest równie trudna jak zaparzenie kawy przy
użyciu zimnej wody. Wiele różnic da się przecież wyjaśnić za pomocą wszechobecnych zasad
rządzących naszym społeczeństwem!” (M. MacDonald)

 Przewaga stronna, dominacja- lateralizacja (asymetria czynnosciowa)

 Inna budowa i funkcje półkul - asymetria
 Prozodia językowa (lewa) prozodia emocjonalna (prawa)

Przecięcie spoidła - komisurotomia (oporna padaczka)

Trzy spoidła w mózgu:

- Spoidło przednie

- Spoidło hipokampa

- I trzecie

Lateralizacja w zakresie wzroku

Prawa część widzenia w obu oczach idzie do lewej cz. płata potylicznego

Lewa część widzenia idzie do prawej części płata potylicznego

Słuch

Prawe pole słuchowe słyszy lepiej z lewej strony

Dotyk

Lewa strona ciała do prawej półkuli

Węch

Nie ma skrzyżowań

Ruszam palcami lewej ręki - do prawej półkuli, płat ciemieniowy

Jak dotykam już lewą i macam materiał - do prawego płata ciemnieniowego, pola czuciowe,
asocjacyjne

Przeżycia świadome

- Kora przedczołowa

- Układ siatkowaty

- Układ wzgórzowo - podkorowy

- Jądra podstawy - funkcje wykonawcze, pamięć, ruch, układ nagrody