Pengenalan

Suku Cina Hokkien, adalah salah satu sub-etnik Cina yang terkenal di seluruh dunia.
Mereka adalah ahli kumpulan etnik Han yang berasal dari wilayah Fujian di tenggara China.
Nama "Hokkien" sendiri berasal dari dialek Hokkien yang mereka gunakan. Kajian kes ini
akan memberikan pandangan tentang warisan budaya tradisional orang Hokkien.

Latar belakang kajian

Kedatangan suku Hokkien ke Tanah Melayu mempunyai susur galur sejarah yang
panjang dan berkait rapat dengan hubungan perdagangan maritim di rantau Asia Tenggara.
Menurut Salma Nasution Khoo (2015), penghijrahan masyarakat Hokkien ke Tanah Melayu
bermula pada pelbagai zaman dalam sejarah, tetapi kemuncaknya berlaku pada abad ke-
19. Mereka tiba sebagai pedagang dan pekerja asing yang mencari peluang ekonomi di luar
China. Penyebaran mereka ke Kepulauan Melayu, termasuk Singapura, Malaysia dan
Indonesia, terutamanya berlaku melalui laluan perdagangan maritim di Selat Melaka.

Pedagang Hokkien membawa kepakaran mereka dalam bidang seperti perdagangan,

pembuatan, pertanian dan perkhidmatan ke Tanah Melayu. Mereka membentuk
penempatan dan kumpulan perniagaan di sepanjang pantai dan bandar perdagangan utama
seperti Melaka, Pulau Pinang dan Singapura. Lama-kelamaan, mereka berjaya
membangunkan rangkaian perdagangan yang kukuh dan memainkan peranan penting
dalam pembangunan ekonomi rantau ini.

Warisan budaya suku Hokkien adalah sebahagian daripada sejarah etnik Cina yang kaya
dan unik. Orang Hokkien mempunyai tradisi seni yang merangkumi pelbagai aspek
kehidupan. Satu aspek yang menyerlah ialah seni persembahan, seperti teater tradisional
Hokkien dan muzik tradisional Hokkien. Teater Hokkien adalah bentuk seni yang sangat
dihormati dalam budaya mereka. Persembahan teater ini melibatkan penceritaan dramatik,
tarian, muzik dan pakaian yang cantik. Ia sering menggambarkan mitologi, legenda sejarah
dan cerita rakyat yang mengajar penontonnya nilai moral dan etika. Muzik tradisional
Hokkien juga memainkan peranan penting dalam budaya mereka. Alat seperti "gong" dan
"suona" sering digunakan dalam persembahan muzik tradisional. Gaya muzik ini mempunyai
melodi yang tersendiri dan sering digabungkan dengan nyanyian Hokkien yang rancak.

Selain daripada seni persembahan, suku kaum Hokkien mempunyai perayaan dan tradisi
keagamaan yang penting. Perayaan Tahun Baru Cina adalah perayaan yang meriah, di
mana keluarga berkumpul untuk berdoa dan meraikan dengan makanan istimewa, bunga
api dan aktiviti kebudayaan yang lain. Penyembahan nenek moyang juga merupakan aspek
penting dalam amalan kepercayaan suku kaum Hokkien. Kajian kes warisan budaya
tradisional suku Hokkien memberi tumpuan kepada pemahaman yang mendalam tentang
seni persembahan, muzik tradisional, perayaan dan tradisi keagamaan yang tertanam dalam
kehidupan seharian mereka.

Pernyataan masalah

Di tengah-tengah globalisasi dan pemodenan, terdapat kebimbangan identiti budaya

etnik orang Hokkien akan terhakis. Pengaruh budaya yang dominan dan perubahan gaya
hidup boleh menyebabkan penurunan minat dan pemahaman tentang warisan budaya
tradisional Hokkien. Menurut Harrison (2014), kepupusan sesuatu dialek tidak berlaku dalam
masa yang singkat, tetapi dihakis secara perlahan-lahan, tanpa diketahui orang lain,
semakin hari semakin pudar sebelum hilang sepenuhnya, dan menyebabkan kerugian yang
besar kepada dunia. Salah satu masalah yang signifikan adalah penurunan penggunaan
dan pemahaman bahasa Hokkien di kalangan generasi muda. Pengaruh bahasa Mandarin
yang lebih umum dan dominan, serta keutamaan pada bahasa Inggeris sebagai bahasa
global, telah menyebabkan penurunan bahasa Hokkien sebagai bahasa seharian. Selain itu,
pengaruh budaya asing melalui media massa dan teknologi juga memberikan cabaran bagi
pelestarian budaya tradisional Hokkien. Anak muda terlebih cenderung terhadap budaya
popular global. Masalah ini perlu diatasi kerana penting untuk meningkatkan kesedaran dan
pemahaman tentang warisan budaya Hokkien di kalangan generasi muda, mendorong
penggunaan dan pelestarian bahasa Hokkien, serta memberikan dukungan dan sumber
daya yang memadai bagi upaya pelestarian budaya Hokkien.

Tujuan

Kajian ini bertujuan memperincikan warisan budaya tradisional etnik Cina daripada suku
kaum Hokkien dari segi adat istiadat, bahasa dan dialek, seni persembahan, pakaian, alat
muzik, permainan dan makanan.

Metodologi kajian

Kajian ini berasaskan kajian lapangan serta disokong dengan kajian perpustakaan
sebagai pengukuhan kajian. Kajian ini menggunakan pendekatan kualitatif yang sesuai
digunakan dalam kajian etnografi. Pendekatan kualitatif menggunakan dua kaedah iaitu
kajian lapangan dan kajian perpustakaan. Pengkaji menggunakan kaedah temu bual, iaitu
berinteraksi secara langsung dengan informan untuk mendapatkan maklumat warisan
tradisional orang Hokkien. Informan merupakan suku kaum Hokkien yang arif dengan
sosiobudaya orang Hokkien dan mampu memberikan penjelasan yang terperinci tentang
sosiobudaya tersebut.
 Kajian ini juga menggunakan kajian perpustakaan. Kajian perpustakaan merupakan
sokongan kepada hujah-hujah yang diberikan oleh informan dalam temu bual. Kaedah
analisis tematik digunakan untuk menganalisis data artikel, jurnal, buku-buku, surat khabar
dan sumber digital yang berkaitan dengan warisan tradisonal orang Hokkien. Kaedah ini
bertujuan untuk mengenali lebih mendalam dan mendapat penjelasan tentang warisan
orang Hokkien.

Dapatan kajian

Kajian ini dijalankan untuk mengetahui warisan budaya tradisional suku kaum Hokkien di
Malaysia. Melalui kaedah temu bual dan kajian perpustakaan, tujuh aspek telah dikaji iaitu
adat istiadat, bahasa dan dialek, seni tarian, pakaian, alat muzik, permainan, dan makanan.

Adat Istiadat

Dalam adat perkahwinan orang Hokkien, sebelum sepasang kekasih berkahwin, ibu bapa
antara dua pihak perlu berjumpa terdahulu agar dapat menentukan “Ji-re”, hari yang bertuah
untuk bertunang dan berkahwin. Pihak lelaki perlu menghantar hadiah perkahwinan kepada
pihak perempuan, sebagai tanda meminang anak perempuan orang lain. Hadiah tersebut
terdiri daripada wang tunai dan kuih-muih. Kuih-muih itu digunakan oleh pihak perempuan
dalam sembahyang nenek moyang sebagai satu tanda hormat dan memberitahu nenek
moyang bahawa cucunya telah dewasa. Pihak perempuan harus mencari tarikh yang “ong”
untuk menghiaskan biliknya.

Sehari sebelum perkahwinan, upacara sembahyang perlu dilakukan oleh kedua-dua

pihak. Pihak lelaki dan perempuan tidak boleh bertemu langsung pada hari tersebut. Ibu
bapa perlu memasak “Tang yuan” kepada pasangan tersebut. “Tang yuan” perlu dibuat
dengan bulat agar dapat membawa kesempurnaan kepada perkahwinan mereka.

Pada hari perkahwinan, pihak perempuan akan menyediakan permainan. Sebelum pihak
lelaki memenangkan permainan itu, dia tidak dapat bertemu dengan pihak perempuan.
Selepas permainan tamat, pengantin akan menyembah nenek moyang, lalu menghidangkan
teh kepada ibu bapa sebagai tanda penghormatan. Budak-budak akan diberikan “angpau”
oleh pengantin. Sampainya bertukar cincin, perkahwinan tamat.

Bahasa dan dialek

Bahasa Hokkien merupakan bahasa utama orang Hokkien. Dialek Hokkien dibahagikan
kepada dua iaitu hokkien semenanjung utara dan hokkien semenanjung selatan. Hokkien
selatan lebih mementingkan cara menyampaikan perkataan dan nada suara. Manakala
Hokkien di Pulau Pinang memiliki nada yang lembut, lebih sopan didengar, dan mempunyai
slang yang hampir sama dengan bahasa Hokkien di Taiwan. Hokkien Pulau Pinang
mempunyai keistimewaan di mana ia telah bercampuraduk dengan bahasa Melayu
tempatan akibat pertuturan harian orang Hokkien dengan orang Melayu. Sebagai contoh
yang ketara ialah “batu” merupakan bahasa Melayu, “batu” dalam bahasa Hokkien dipanggil
sebagai “ba-tu”. Contoh-contoh lain bahasa Hokkien ialah “Anggong” yang bermaksud
dewa, “Bengpek” bermaksud faham, “Dengki” bermaksud kad pengenalan, dan “Lasam”
yang bermaksud kotor.

Seni tarian

Tarian Singa, tarian tradisional orang Cina yang menakjubkan, telah memainkan peranan
penting dalam budaya Cina selama berabad-abad. Tarian ini adalah simbol daya hidup,
tuah, dan semangat dalam masyarakat Cina. Tarian ini sering dipersembahkan pada
perayaan seperti Tahun Baru Cina, sambutan hari lahir, atau sambutan pembukaan
perniagaan baru.

Tarian Singa berasal daripada legenda purba tentang binatang mitos yang berkuasa dan
penuh kepentingan dalam budaya Cina. Adalah dipercayai bahawa Singa adalah simbol
keberanian, kekuatan dan perlindungan. Tarian Singa dipersembahkan oleh dua orang yang
memakai kostum singa yang besar dan cantik. Seorang memegang kepala singa, manakala
seorang lagi mengawal badan. Bersama-sama, mereka menghidupkan binatang ini dengan
pergerakan yang tangkas dan memukau.

Setiap pergerakan dalam Tarian Singa mempunyai makna yang mendalam. Pergerakan
melambangkan kecerdasan, kekuatan dan kemakmuran. Singa yang melompat dan
mengibaskan ekornya secara simbolik melambangkan kegembiraan dan tuah yang
dibawanya. Pergerakan kepala Singa yang bergoyang-goyang memberikan kesan
kepintaran dan kebijaksanaan. Tarian Singa juga melibatkan aksi akrobatik yang
mempamerkan kemahiran para penari, mewujudkan suasana yang memikat hati penonton.

Pakaian

Orang Hokkien tidak mempunyai pakaian yang spesifik, pakaian mereka bersifat umum
seperti orang Cina biasa iaitu “Cheongsam” dan “Hanfu”.

Cheongsam ialah pakaian ketat yang menekankan garisan badan dan biasanya
diperbuat daripada sutera dengan corak yang rumit. Reka bentuk cheongsam telah
berkembang sepanjang sejarah, daripada pakaian longgar yang dipengaruhi oleh budaya
Manchu kepada pakaian yang lebih ketat dan elegan pada zaman moden. Pada masa kini,
cheongsam sering dipakai pada majlis-majlis rasmi seperti perkahwinan, pesta dan
perayaan kebudayaan.
 Hanfu yang merujuk kepada pakaian zaman Dinasti Han. Hanfu terdiri daripada bahagian
atas longgar dengan skirt panjang dan mempunyai pelbagai gaya dan variasi mengikut
zaman sejarah. Hanfu sering dikaitkan dengan nilai tradisional seperti kesederhanaan,
keharmonian dan menghormati warisan budaya.

Pakaian tradisional Cina juga sering dihiasi dengan sulaman dan hiasan yang rumit. Motif
yang biasa digunakan termasuk naga, burung phoenix, bunga dan awan. Warna juga
mempunyai makna simbolik dalam pakaian tradisional Cina. Contohnya, merah
melambangkan tuah dan kebahagiaan, manakala emas melambangkan kemakmuran dan
kemewahan.

Alat muzik

“Shuangqing” atau dikenali sebagai “Fujian Yueqin”, merupakan alat muzik tradisional
Fujian Min di selatan China. “Shuangqing” berkembang daripada “Ruan” dan mengekalkan
ciri-ciri dan gaya alat muzik ini. “Shuangqing” mempunyai batang yang lebih panjang dan
menggunakan 2 hingga 4 tali, dengan 2 adalah yang paling popular. Alat muzik ini
digunakan dalam pelbagai muzik dan opera rakyat di Fujian, termasuk Fuzhou Minju Opera,
Fuzhou Gandan Art, Fuzhou Xifan, Zhangzhou Nanliao, Zhangzhou Xiang Opera,
Zhangzhou Jinge, Quanzhou Beijuan, Quanzhou Chegu, Nanping Nanliao, Putian Xuyin dan
Baku, Putian Opera, Longyan Xifan, Opera Minxi Han, dan Suichang Xifan di selatan
Zhejiang.

Kotak resonansi alat ini terdiri daripada pelbagai saiz dan bentuk, ada yang berbentuk
bulat, segi lapan, dan ada juga berbentuk bunga. Pada awal tahun, alat ini dimainkan
dengan plektrum atau paku, tetapi hari ini kebanyakannya dimainkan dengan plektrum.
“Shuangqing” diikat dengan tali terikat, dari 2 hingga 4 tali bergantung pada keperluan, dan
bebas untuk melaraskan rentetan dalam suku dan perlima mengikut keperluan. Tali keluli,
tali sutera, tali nilon, tali bersimpul nilon, dan juga tali lurus yang diperbuat daripada tali
pancing juga digunakan. “Shuangqing” mengeluarkan bunyi yang jernih dan lembut, tidak
terlalu tinggi dan tidak terlalu meredam, dengan kualiti resonan yang istimewa, cukup cantik
dan bercirikan tempatan yang unik.

Permainan

“Bo Bing” merupakan permainan tradisional orang Hokkien yang dicipta oleh jeneral Cina
Koxinga dan pengawai bawahannya Hong Xu dari Dinasti Ming Selatan. Pada masa itu,
Koxinga dan tenteranya ditempatkan di Amoy untuk mengusir penjajah Syarikat Hindia
Timur Belanda, demi meningkatkan semangat tenteranya yang rindu akan keluarga pada
hari Perayaan Kuih Bulan, permainan ini telah dicipta.
 Permainan ini melibatkan membaling enam dadu dan menggunakan kombinasi dadu
untuk menentukan hadiah peserta. Secara tradisinya, hadiah pemenang adalah kuih bulan.
Hadiah dibahagikan kepada enam kelas, yang namanya sepadan dengan nama peringkat
cendekiawan iaitu “Zhuangyuan”, “Bangyan”, “Tanhua”, “Jingshi”, “Juren” dan “Xiucai”.
Permainan ini dikatakan dapat meramalkan nasib seseorang pada masa depan. Secara
umum dipercayai bahawa mereka yang melempar semua dadu berwarna hitam akan
mengalami nasib yang teruk, manakala mereka yang melempar semua dadu berwarna
merah akan bernasib baik.

Makanan

“Fotiaoqiang” merupakan sup makanan tradisional Hokkien yang terkenal. Sup ini terdiri
daripada bahan-bahan herba seperti goji, ginseng, halia, cendawan, berserta dengan
bahan-bahan makanan seperti ayam, itik, khinzir, gamat, abalon, dan kerang. Makanan ini
dikatakan sangat berkhasiat dan bermanfaat kepada tubuh badan. Ia dapat meningkatkan
imuniti badan, mencantikkan dan menyihatkan kulit, menurunkan tekanan darah tinggi,
menurunkan kolesterol dan mencegah pertumbuhan sel kanser.

Asal usul makanan ini ialah semasa zaman Daoguang Dinasti Qing, pegawai dari Biro
Kewangan Kerajaan Fuzhou mengadakan jamuan untuk Zhou Lian, seorang menteri dari
Wilayah-Fujian. Di jamuan itu, terdapat hidangan yang dipanggil "Fu Shou Quan", yang
diperbuat daripada ayam rebus perlahan, itik, siku kambing, kaki khinzir, rusuk khinzir, dan
telur merpati. Zhou Lian berasa sangat puas selepas memakannya. Selepas pulang ke
rumah, dia mengarahkan chef Zheng Chunfa untuk meniru hidangan asal, mengurangkan
jumlah daging dan menambah pelbagai makanan laut untuk menjadikan hidangan itu lebih
kaya, enak dan lazat. Kemudian, Zheng meninggalkan pejabat kerajaan dan membuka
restoran bernama "San You Zhai", tempat dia menghidangkan hidangan itu di jamuan
sastera. Selepas cendekiawan menjamah hidangan itu, mereka bertepuk tangan, dan
seseorang menulis puisi yang membawa maksud makanan ini mampu menyebabkan sami
untuk melanggar peraturan tidak makan daging. Sejak itu, hidangan itu dipanggil "Buddha
melompat ke atas dinding".

Perbincangan

Menerusi kajian ini, didapati bahawa warisan budaya tradisonal orang Hokkien tidak
spesifik kerana kebanyakan warisan tersebut telah bergabung dengan warisan orang Cina
umum. Contohnya dari segi pakaian orang Hokkien tidak memiliki pakaian tradisional
sendiri, mereka juga memakai cheongsam, hanfu, dan lain-lain. Seterusnya, generasi muda
Hokkien sekarang didapati tidak fasih dalam bahasa Hokkien, malahan ada yang langsung
tidak bertutur dalam bahasa tersebut. Menurut Su-Hie Ting (2015), generasi tua Hokkien
berpendapat bahawa mempelajari bahasa Mandarin lebih beruntung kepada kerjaya anak-
anak mereka.

Rumusan

Warisan budaya tradisional suku kaum Hokkien haruslah dipertahankan oleh orang
Hokkien sendiri. Pengekalan ini penting sebagai salah satu titik sejarah yang berharga
kepada kepelbagaian budaya di Malaysia.