Prva zgrada Behram-begove medrese za koju postoje podaci postojala je u vrijeme austrougarske

okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine. Zgrada je bila prizemna sa jednom velikom i prostranom
prostorijom, u kojoj su ujedno održavani svi važni javni skupovi, sa još nekim sporednim i pomoćnim
prostorijama. Navedena zgrada je bila izgrađena od drveta i zbog svoje dotrajalosti je, ubrzo nakon
okupacije, porušena i zamijenjena novim objektom. Ova zgrada Medrese sagrađena je u arapsko-
maurskom stilu, vjerovatno prema uzoru na susjednu Behram-begovu (Šarenu) džamiju, koja se
nalazila nešto zapadnije od ranije lokacije zgrade Medrese. Za izgradnju ove prve etape medresanske
zgrade utrošeno je 16.000 forinti, a njeno svečano otvorenje izvršeno je 29. novembra 1893. godine.

Nakon izvršene zadnje reforme Medrese i njezinog prerastanja u Nižu okružnu medresu pojačano je
interesovanje, a time i priliv učenika, pa je izvršena i druga dogradnja medresanske zgrade. Ovoga
puta dograđeno je njezino lijevo krilo sa zapadne strane, u koje su bili smješteni slijedeći sadržaji: u
suterenu – trpezarija, banja (hamam), kuhinja s magacinom; u prizemlju – jedan razred za nastavu i
jedna spavaonica; na spratu – jedna velika spavaonica. Tako je zgrada dobila ukupno dvadeset
prostorija za nastavu i internat za sto i dvadeset učenika. Svečano otvorenje nadogradnje Medrese
obavljeno je 20. novembra 1939. godine u prisustvu brojnih gostiju i predstavnika Ulema-medžlisa u
Sarajevu hafiza Muhamed-ef. Pandže.

U vremenu od 1907. godine, kada je zgrada medrese dobila i sprat, do prestanka rada Medrese 15.
januara 1949. godine, zbog raznih okolnosti, posebno za vrijeme Prvog i Drugog svjetskog rata i
poratnih prilika poslije njih (1919-1922. i 1945-1949), rad Medrese je odvijan u drugim, provizornim
zgradama, dok su u njezinoj zgradi radile neke druge ustanove.

Tako je pred Prvi svjetski rat u prizemlju medresanske zgrade otpočeo rad novoosnovane mektebi-
ibtidaijje, a nešto kasnije, od 1914. do 1923. godine u zgradi Medrese bilo je smješteno Ratno
sirotište.

Za vrijeme Drugog svjetskog rata medresansku zgradu zaposjela je njemačka vojska, a kasnije su u
njoj radile razne školske i druge institucije: Ekonomska škola, Medicinska škola, Upravna škola,
Historijski arhiv, Muzej istočne Bosne, itd.

Uslijed ubrzanog slijeganja terena, prouzrokovanog nekontroliranom, neplanskom i prekomjenom

eksploatacijom naslaga soli, zgrada Medrese je u 1973. i početkom 1974. godine naglo počela
propadati, tako da je morala biti sručena. Tako se zgradi Medrese dogodilo ono što se dogodilo i
zgradi Gimnazije u njezinom susjedstvu i stotinama drugih zgrada na području Tuzle, obuhvaćenim
tonjenjem i slijeganjem zemljišta. Zgrada Medrese je srušena u aprilu 1974. godine, a od nje je, na
tom mjestu, ostavljena i restaurirana samao njezina porta (kapija, ulaz), koja je definitivno
obnovljena u svom prvobitnom obliku i stilu krajem februara 1975. godine.

Porta zgrade Medrese urađena je i obnovljena po inicijativi i umjetničkoj projekciji akademskog

slikara Mevludina Ekmečića iz Tuzle. Godine 1990. porta Medrese je još jednom obnovljena i uređena
zajedno sa svojim užim i širim okolišom poslije rušenja susjedne vakufske zgrade u kojoj je bio
smješten Medžlis Islamske zajednice Tuzla.

Gimnazija

Zahtjev za otvaranje Gimnazije u Tuzli uputilo je Gradsko vijeće Tuzle Zemaljskoj vladi u Sarajevu
1899. godine. Vijeće je stavilo na raspolaganje 80.000 guldena za izgradnju školske zgrade s ciljem da
se njegova molba što prije riješi. Pošto je Tuzla bila sjedište najvećeg okruga u Bosni i Hercegovini,
Zemaljska vlada je ovu molbu preporučila Zajedničkom ministarstvu finansija u Beču i nakon dobijene
saglasnosti, Gimnazija je otvorena 1899. godine. Svečano otvaranje obavio je okružni predstojnik
Fridrich Foglar. Škola je dobila naziv Velika gimnazija u Tuzli, a nastava je prvobitno izvođena u zgradi
nekadašnje Ruždije koja se nalazila na Vilsonovom trgu, današnjem Trgu oslobođenja. Nova školska
zgrada izgrađena je 1905. godine. Za njenu izgradnju utrošeno je 700.000 kruna. Nova škola se
nalazila na prostoru između Skvera i današnje zgrade Muzičke škole u Tuzli. Projektant i graditelj nove
školske zgrade Velike gimnazije bilo je arhitektonsko-građevinsko preduzeće „Cordignano i Candotti“
iz Tuzle.

Zgrada je bila dvospratna i imala je troja ulazna vrata. Iz ulaznog hola sa stubovima, s desne i lijeve
strane, nalazili su se široki hodnici kojim se išlo u kabinete škole. Velika sala u kojoj su se održavale
svečane priredbe nalazila se na drugoj strani. Niz stepenice iz hola išlo se u gimnastičku salu na čijem
je ulazu bilo napisano „Mens sana in corporo sano“ (Zdrav duh u zdravom tijelu). Stepenice kojima se
išlo na prvi i drugi sprat bile su vrlo široke. Na prvom spratu nalazila se zbornica i u nju učenici nisu
smjeli ulaziti. Na ovom spratu, lijevo i desno, širokim hodnicima na čijim su se zidovima nalazile slike
iz grčke i rimske kulture, odlazilo se u učionice i kabinete za fiziku i hemiju. Na drugom spratu bile su
svijetle i vrlo uređene učionice. Ovo impozantno zdanje odlikovalo se jedinstvom sadržaja i forme.
Zgrada je privlačila pažnju prolaznika, a dodatno su efekat povećavali i prostrano dvorište sa
uređenim travnjakom i raznovrsnim rastinjem.

Čitav gimnazijski kompleks bio je u željeznoj ogradi sa betonskim stubovima. Nastava u ovoj zgradi
odvijala se sve do 1961. godine, kada se zbog slijeganja terena na kome se nalazila, morala preseliti u
drugu zgradu.

Zgrada Stare gimnazije porušena je 1966. godine. Njena fiskulturna sala, napuštena i devastirana,
ostala je sve do 2008. godine, kada je i ona srušena.

Srpska crkva

Gradnja Srpske pravoslavne crkve u Donjoj Tuzli započela je sa kraja osmanske, a njen završetak
početkom austrougarske uprave u Bosni i Hercegovini. Njenoj izgradnji pomogli su bogati sponzori,
aktuelne državne vlasti i narod sa prilozima u novcu, radnoj snazi i dr. akcijama. Početak izgradnje i
svečano osvećenje temelja Saborne crkve Uspenja presvete Bogorodice obavljeno je 6. maja 1874.
godine, a završetak je uslijedio 27. augusta 1882. godine. Crkva je izgrađena u baroknom
arhitektonskom stilu. Mitropolit Dionisije je temelj Crkve posvetio svetom Savi. S desne strane Crkve
1896. godine podignuta je nova zgrada Srpske pravoslavne osnovne škole, a 1913. godine izgrađena
je i zgrada Vladičinog dvora.

Prva generalna obnova i preuređenje unutrašnjosti crkve izvršeno je u periodu od 1909-1910. godine.
Na njoj su radili majstori Marko Gregorić i Atanasije Popović, poznati po sličnim radovima u
Hercegovini i Crnoj Gori, kao i majstor Vuković iz Pešte. Druga obnova crkve izvršena je 1923. – 1925.
godine. Tom prilikom, po projektu Bogdana Đukića, dipl. Ing. Arhitekture iz Tuzle, zamijenjen je
barokni vrh zvonika sa manjim kubetom u duhu vizantijske arhitekture, čime je izmijenjen njen
spoljni izgled, koji je više odgovarao cjelokupnoj silueti crkve. Nalazeći se u zoni intenzivnog slijeganja
terena, izazvanog dugogodišnjom eksploatacijom podzemne slane vode, na objektima Srpske
pravoslavne crkve u kasnijem periodu registrovane su brojne napukline, oštećenja pa čak i naginjanje
zidova. To je razlog što je na njima 1982. godine uslijedila odgovarajuća sanacija, a u periodu 1986-
1989. godine, izvršena je i sanacija temelja crkve i dvora tzv. Horizontiranjem. Tom prilikom, u
temelje objekata postavljen je sistem hidrauličnih dizalica koje bi za slučaj naginjanja ili ulegnuća
pojedinih strana ili objekta u cjelini, omogućile njihovo ponovno dovođenje u normalan položaj. Bio
je to jedan od prvih uspješnih poslova koje je Fond slijeganja u Tuzli poduzeo u cilju praktične zaštite i
spašavanja od rušenja značajnijih tuzlanskih objekata. Srpska pravoslavna crkva u Tuzli proglašena je
nacionalnim spomenikom 2008. godine, a posljednja sanacija objekta (krov, fasada i sl.) obavljena je
2009. godine.

Turalibegova džamija

Ova džamija je izgrađena 1572. godine, sredstvima jednog od utemeljivača moderne urbane Tuzle,
Gazi Turali-bega. Više puta je obnavljana i adaptirana, a posebno je zanimljiva adaptacija iz 1878.
god. Tada je, zbog izgradnje ceste i tonjena džamije, donji pod propao jedan metar, a gornji prozori
postali donji. Tada su i džamija i munara nazidane. Sljedeća velika adaptacija je izvršena
navjerovatnije 1890. god., kada je uz džamiju izgrađeno i turbe od tesanog kamena, a naredna 1967.
godine. Zbog njene jedinstvenosti i monumentalnosti, Medžlis Islamske zajednice Tuzla preduzeo je
sve neophodne mjere da se "Poljska džamija" obnovi u klasičnom osmanskom arhitektonskom stilu iz
16. vijeka, sa velikim trijemom i visokom munarom. U periodu 2008 – 2014. izvršena je najtemeljitija
obnova džamije. Projektanti su bili Husein Dropić i Zlatko Ugljen. Džamija je vraćena na svoje
prvobitne temelje, jer su svojevremeno njeni temelji zasuti 145 centimetara, a za tu dužinu je
podignut njen krov.