Socjalizm i Ekonomia Rynkowa.

Socjalizm i "Gospodarka niedoboru"

Socjalizm- rodzaj teorii politycznej i ekonomicznej, która opiera się na założeniu, zgodnie
którym środki produkcji, dystrybucji i wymiany powinny być własnością wspólną i winny być
regulowane przez społeczność jako całość.

Kapitalizm, zgodnie z szeroką definicją, jest systemem gospodarczym i politycznym, który

opowiada się za tym, by handel i przemysł znajdowały się w rękach prywatnych właścicieli,
działających w swoim własnym interesie, aby uzyskać zysk.

Żadna z tych definicji nie ma charakteru wartościującego. Jest to główna zasada „dobrej”
definicji naukowej. Na etapie definiowania staramy się nie oceniać, czy dany system jest
dobry czy zły.

 Przez ideały socjalistyczne rozumiemy pożądane stany społeczne. Należą do nich

sprawiedliwość ekonomiczna, sprawiedliwy podział dochodu i bogactwa, likwidacja
ubóstwa itp.
 Przez doktryny socjalistyczne zazwyczaj rozumiemy zestawy stwierdzeń o tym, jak i
dlaczego system socjalistyczny powinien zostać wdrożony i jakie cechy powinien
posiadać.
 Przez socjalistyczny system ekonomiczny rozumiemy pewne ramy instytucjonalne
regulujące życie gospodarcze w danym kraju.
 Przez socjalistyczny system polityczny rozumiemy organizację życia politycznego w
społeczeństwie, która obejmuje rodzaj systemu partyjnego, wolności polityczne i
osobiste itp.
Kluczową instytucją, na której opiera się kapitalistyczny system gospodarczy, jest RYNEK.
Dlatego zwykle określa się go mianem gospodarki rynkowej.

Z drugiej strony, socjalistyczny system ekonomiczny zazwyczaj wymaga CENTRALNEGO

PLANOWANIA (to dzięki centralnym planom podejmowane są decyzje o tym, dla kogo i ile
produkować). Z tego powodu jest zwykle określany jako gospodarka centralnie planowana.

(Warto jednak zauważyć, że może istnieć pewna mieszanka socjalizmu i gospodarki rynkowej.
Znany jako socjalistyczna gospodarka rynkowa system ten istnieje obecnie w Chińskiej
Republice Ludowej.)

Gospodarka rynkowa, jest systemem ekonomicznym, w którym decyzje dotyczące tego, jak, i
dla kogo produkować, podejmowane są na rynku.
To właśnie rynek, na którym popyt "spotyka się" z podażą, pozwala na podjęcie decyzji o tym
co i ile produkować. Produkcja zależy z jednej strony od pragnień, gustów i preferencji
konsumentów (strona popytowa), z drugiej od możliwości produkcyjnych (strona podażowa).
Ceny ustalane są poprzez wzajemne oddziaływanie popytu i podaży.

Drugą podstawową instytucją gospodarki rynkowej jest własność prywatna. Uważa się, że
własność prywatna jest niezbędna dla dobrego funkcjonowania gospodarki, ponieważ daje
ona bodźce do pracy i działania w celu osiągnięcia zysku.

Kwestia roli rządu w gospodarce rynkowej jest bardziej skomplikowana. Możemy założyć, że
rząd spełnia - lub bardziej precyzyjnie - może spełniać, następujące funkcje:
(i) stwarza stabilny zestaw instytucji i zasad,
(ii) promuje skuteczną konkurencję,
(iii) koryguje nieprawidłowości,
(iv) zapewnia stabilność gospodarczą i wzrost,
(v) dostarcza dobra publiczne.

Według przedstawicieli ekonomii klasycznej rząd nie powinien ingerować w działalność

gospodarczą i powinien pełnić rolę „nocnego stróża”- rola instytucji państwowych powinna
być ograniczona jedynie do zapewnienia zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa
obywateli i obywatelek. Ekonomiści ze szkoły klasycznej wierzyli w liberalizm ekonomiczny
(idea, że gospodarka wolnorynkowa bez interwencji zewnętrznej w naturalny sposób dąży do
równowagi) i wolnego rynku. Bardzo odmienny pogląd zaproponował John Maynard Keynes
(i ekonomiści utożsamiani z nurtem keynesizmu), którzy wierzyli, że siły właściwe dla systemu
nie są w stanie zapewnić stanu równowagi przy pełnym wykorzystaniu pracy i kapitału, a
zatem rząd powinien interweniować w gospodarkę zwiększyć popyt.

Kluczową cechą socjalistycznego systemu gospodarczego jest własność publiczna, to znaczy

zastąpienie własności prywatnej publiczną własnością środków produkcji.

Są dwa główne powody, dla których socjaliści promowali zastąpienie własności prywatnej
własnością publiczną:
 dochody pochodzące z własności prywatnej były postrzegane jako „niezarobione”,
 własność prywatna jako podstawa instytucjonalna gospodarki wolnorynkowej została
potępiona jako instytucja nieskuteczna, promująca nierówności społeczne,
przyczyniająca się do marnotrawstwa, a zatem taka, którą należy zmienić.

Naturalną konsekwencją wprowadzenia własności publicznej było zastąpienie typowej dla

kapitalizmu koordynacji rynkowej centralnym planowaniem (druga kluczowa instytucja).
Socjaliści uważali, że samo-koordynację można z powodzeniem zastąpić „wyższą”
świadomą harmonizacją działań gospodarczych.

Karol Marks (1818 - 1883) uważał, że kapitalizm skazany jest na niepowodzenie, jest to
system, w którym kapitaliści wyzyskują siłę roboczą. W swojej argumentacji Marks użył
popularnej wśród klasycznych ekonomistów, a zwłaszcza Davida Ricardo teorii wartości
opartej na pracy ("labour theory of value"), która głosiła, że wartość towaru lub usługi
jest proporcjonalna do ilości pracy niezbędnej do jego/jej wytworzenia. Na podstawie tej
teorii Marks rozwinął koncepcję siły roboczej (zdolność pracowników do pracy ze względu
na ich mięśnie i mózg) oraz pracy (rzeczywistą aktywność wytwarzania wartości). Uważał,
że robotnicy (którzy oferują siłę roboczą) wykonują więcej pracy (tj. tworzą większą
wartość), która jest niezbędna do pokrycia kosztów wynajmu siły roboczej. W ten sposób
powstaje zysk lub wartość dodatkowa, którą zawłaszczają kapitaliści.

Podstawową różnicę między sposobami funkcjonowania obydwu systemów można

zilustrować za pomocą podstawowego modelu podaży i popytu.
Rysunek 1. pokazuje sytuację równowagi w gospodarce rynkowej, gdzie ceny ustalane są
jako wynik sił popytu i podaży ("surplus" to nadwyżka, "shortage" to niedobór).

Rysunek 2. pokazuje wynik zarządzania cenami w gospodarce centralnie planowanej - w

wyniku ustalania cen poniżej poziomu rynkowego pojawiają się niedobory, w efekcie
kupujący płacą wyższą cenę za produkty ("monetary costs" to koszty finansowe
ponoszone przez kupujących, "non-monetary costs" to wszystkie koszty dodatkowe, które
muszą ponieść kupujący).

Socjalizm oparty był na przekonaniu o konieczności zastąpienia własności prywatnej

własnością publiczną i zrezygnowaniu z mechanizmu koordynacji rynkowej, w celu
zapewnienia większego dobrobytu społecznego i realizacji postulatu sprawiedliwości i
równości społecznej.
Po pierwsze nasuwało się pytanie o to, czy system taki może istnieć w praktyce? Po
drugie, czy przy braku własności prywatnej i koordynacji rynkowej możliwe jest
prowadzenie racjonalnego rachunku ekonomicznego? W latach 20. XX wieku, głos w tej
debacie zabrał Ludwig von Mises, krytykując socjalizm i pokazując brak praktycznych
możliwości aplikacji socjalistycznego teoretycznego modelu ekonomicznego. Od jego
wystąpienia, debata ta zyskała miano sporu o sprawność gospodarczą socjalizmu
("socialist calculation debate"). Wśród najwybitniejszych dyskutantów wymienić trzeba
wspomnianego już Ludwiga von Misesa, a oprócz niego: Friedricha Hayeka, a także -
opowiadającego się po stronie przeciwnej, słynnego ekonomistę socjalizmu - Oskara
Lange'go.

Głównym punktem krytyki socjalizmu przez Ludwiga von Misesa (1881-1873) był brak
możliwości zdobycia przez planistę wymaganych w procesie decyzyjnym danych. Mises
uważał, że zdolność podejmowania decyzji jest zależna od ram instytucjonalnych
systemu, w szczególności zaś od własności prywatnej.

Linię argumentacji von Misesa można podsumować w następujących punktach:

 Bez własności prywatnej środków produkcji nie istnieje rynek środków produkcji.
 Bez rynku środków produkcji nie ma możliwości wycenienia środków produkcji.
  Bez cen, które odzwierciedlają względny niedobór dóbr, podejmowanie decyzji
gospodarczych nie może racjonalne, nie można bowiem określić alternatywnego
wykorzystania tych dóbr.

Najważniejsze spostrzeżenia Misesa:

 Własność prywatna daje zachęty dla prowadzenia działalności

 Obliczenia pieniężne są warunkiem koniecznym dla prowadzenia jakiejkolwiek
kalkulacji ekonomicznej
 Rachunek zysków / strat ma kluczowe znaczenie dla dobrego funkcjonowania
gospodarki (mechanizm upadłości/bankructwa)
 Otoczenie polityczne wpływa na działalność gospodarczą (własność prywatna daje
swobodę działania)

Dla Ludwiga von Misesa problem kalkulacji dotyczył przede wszystkim zmieniających się
dynamicznie warunków gospodarki. Mises wcale nie twierdził, że socjalizm jest
teoretycznie niemożliwy; twierdził jednak, że jest to system, który nie może działać w
świecie realnym.

Oskar Lange (1904-1965), który opowiadał się za socjalizmem, uważał, że problem

zmieniających się warunków może zostać przezwyciężony, jeśli gospodarka centralnie
planowana zostanie oparta na modelu prób-i-błędów ("trial-error model"). Chodziło o to,
że centralny planista powinien symulować rynek i definiować ceny za pomocą modelu
prób-i-błędów, obserwując reakcje występujące w gospodarce na wcześniej ustalone
przez niego ceny, i odpowiednio je korygując.

Friedrich August Hayek (1899-1992) twierdził, że proponowany model prób-i-błędów jest

w praktyce niemożliwy. Planista nie posiada wystarczającej wiedzy, by móc go skutecznie
zastosować. Uważał, że w dynamicznym środowisku centralne planowanie nie może
skutecznie działać i zastępować działań jednostek i koordynacji rynku. Zwrócił także
uwagę na problem oczekiwań cenowych, które wpływają na decyzje ludzi.

Integracja gospodarcza w Europie. Ekonomia integracji

Czym jest integracja gospodarcza?

Integracja gospodarcza jest procesem konsolidacji gospodarek w większą całość i

tworzenie silniejszych więzi gospodarczych. Jest to „stan rzeczy lub proces, który wymaga
połączenia oddzielnych gospodarek w większe regiony wolnego handlu” Ważne jest, aby
pamiętać, że „integrować” nie oznacza „dodawać”. Za procesami integracji zawsze istnieje
chęć stworzenia nowego podmiotu gospodarczego.

Dlaczego kraje angażują się w procesy integracyjne?

Istnieją trzy grupy powodów:
 ekonomiczne
  polityczne
 społeczno-gospodarcze

Jakie czynniki wpływają na postęp integracji gospodarczej?

Istnieją co najmniej cztery grupy czynników:
 położenie geograficzne
 komplementarność struktur gospodarczych
 odpowiednia infrastruktura
 prointegracyjna polityka gospodarcza

Rodzaje integracji gospodarczej:

 pozytywna (modyfikacja istniejących instytucji i struktur oraz tworzenie nowych)
 negatywna (usunięcie barier handlowych i eliminacja ograniczeń (liberalizacja
handlu)

Elementem konstytutywnym procesu integracji gospodarczej jest liberalizacja handlu, czyli

usunięcie różnych barier, które utrudniają wolny handel towarami w wielostronnych
stosunkach między zaangażowanymi krajami.

Bariery te obejmują:
 Bariery handlowe (taryfowe i pozataryfowe), takie jak (taryfowe:) cła i
(pozataryfowe:) ograniczenia ilościowe, dyskryminacyjne zamówienia rządowe,
normy, standardy, przepisy techniczne itp.
 Bariery techniczne, które mogą obejmować rozbieżne standardy i procedury
certyfikacji, a także - w odniesieniu do sfery kontroli rządowej - monopole, dotacje
państwowe, kwoty. Innym przykładem bariery technicznej - szczególnie szkodliwej dla
swobodnego przepływu osób (element wspólnego rynku) jest uznanie - lub raczej
brak uznawania - kwalifikacji zawodowych.
 Bariery fizyczne, które są związane z kontrolami granicznymi.
 Bariery fiskalne, takie jak rozbieżne systemy podatkowe.
Liberalizacja handlu wymaga zarówno:

 Liberalizacji bezpośrednich przeszkód w handlu- zniesienia różnych instrumentów

państwowego protekcjonizmu - na przykład ceł
 Liberalizacji przeszkód pośrednich- wprowadzenia różnych regulacji prawnych
zakazujących praktyk wykonywanych na poziomie krajowym lub na poziomie
przedsiębiorstwa, które są szkodliwe dla wymiany wolnego handlu np. wprowadzenie
zasad konkurencji, tj polityka antydumpingowa (dumping ma miejsce, gdy producenci
eksportują produkty po cenie niższej od ceny na swoim rodzimym rynku)

Na samym początku procesu liberalizacji handlu zaangażowane kraje muszą najpierw

określić, jakie bariery istnieją w stosunkach handlowych między nimi, a po drugie -
zobowiązać się, że odtąd nie zostaną wprowadzone żadne inne dodatkowe bariery.
Zobowiązanie to znane jest jako KLAUZULA STANDSTILL i jest to podstawowa zasada
liberalizacji.

1 stycznia 1948 roku wszedł w życie tzw. Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu -
GATT (ang. General Agreement on Tariffs and Trade), regulujący reguły międzynarodowej
polityki handlowej. Jego kontynuacją jest Światowa Organizacja Handlu - WTO (ang. World
Trade Organisation), którą powołano do życia 1 stycznia 1995 roku.

GATT zawierało szereg zasad regulujących kwestie wymiany handlowej, takich jak m.in.:
 zasada niedyskryminacji i równości traktowania (istotą było założenie o równości
traktowania partnerów zagranicznych)
 zasada wzajemności (polegająca na tym, że żaden kraj nie może obniżyć ceł i udzielić
koncesji bez uzyskania wzajemnych przywilejów)
 klauzura narodowa (zakładająca, że produkt importowany nie może być gorzej
traktowany niż produkt krajowy)
 klauzula największego uprzywilejowania (oznaczająca zobowiązanie danego kraju do
traktowania partnerów handlowych nie gorzej niż jakiegokolwiek najbardziej
uprzywilejowanego kraju (z którym handluje)

Kilka ważnych uwag o Klauzuli Największego Uprzywilejowania (KNU):

1. Definicja Klauzuli Największego Uprzywilejowania wg art I GATT głosi, że:

„W odniesieniu do (…) ceł i opłat nakładanych w związku z importem lub eksportem (…) oraz
do wszelkich przepisów i formalności związanych z importem lub eksportem (…), wszelkie
korzyści, ulgi, przywileje lub zwolnienia, przyznawane przez jakąkolwiek układającą się stronę
jakiemukolwiek produktowi pochodzącemu z (…) innego kraju (…) będą niezwłocznie i
bezwarunkowo rozciągnięte na podobny produkt pochodzący z terytoriów lub przeznaczony
do terytoriów wszystkich innych układających się stron.”

2. W praktyce oznacza ona, że jeżeli kraj A przyzna KNU krajom B i C, to każda obniżka cła
dokonana przez kraj A w stosunku do kraju B jest automatycznie przenoszona na stosunki
kraju A z krajem C.
3. Jej celem jest zabezpieczenie państw przed dyskryminacją.

4. Wyjątkami od zastosowania KNU są:

strefy wolnego handlu i unie celne
handel przygraniczny
dawne terytoria zależne Wielkiej Brytanii (Commonwealth)

Proces liberalizacji handlu wywołuje szereg zmian w organizacji życia gospodarczego w

zaangażowanych w ten proces państwach. W tym miejscu opiszemy trzy podstawowe
ekonomiczne efekty procesu integracji:

Efekt kreacji handlu (Trade Creation Effect) oznacza, że w wyniku praktyk integracyjnych
zwiększa się wymiana handlowa między państwami zaangażowanymi w proces integracji. Jest
to konsekwencją zastąpienia droższej produkcji krajowej tańszym importem od partnera.
Podstawową logikę tego efektu można przedstawić w następujący sposób: wolny handel
towarami sprzyja konkurencji i specjalizacji (co wynika z koncepcji przewagi komparatywnej -
efekt ten oznacza poprawę stosunków handlowych między krajami, uważa się, że jest to
pozytywny efekt liberalizacji handlu.

Efekt przesunięcia handlu (Trade Diversion Effect) powinien być analizowany w kontekście
kierunku handlu. Oznacza on zastąpienie (potencjalnie tańszego) początkowego importu z
zewnątrz, tj. spoza grupy integrujących się krajów (czasem droższym) importem od partnera.
Efekt ten ujawnia dyskryminacyjny charakter liberalizacji handlu regionalnego i jako taki jest
uważany za negatywny skutek liberalizacji handlu.

Efekt odchylenia / zniekształcenia handlu (Deflection of Trade Effect), w przeciwieństwie

do pozostałych dwóch, odnosi się tylko do Strefy Wolnego Handlu. Możemy mówić o
odchyleniu handlu, gdy towar pochodzący z kraju spoza Strefy trafia do państwa, które jest
członkiem Strefy, a ma wyższe w stosunku do eksportera taryfy celne, za pośrednictwem
państwa - członka Strefy, który ma w stosunku do kraju eksportera niższe stawki celne. Aby
zapobiec temu efektowi w ramach Strefy Wolnego Handlu wprowadza się reguły
pochodzenia, które mogą być oparte na:
(1) kryterium całkowitego uzyskania (wyprodukowania),
(2) kryterium procentowym,
(3) kryterium przetworzenia.
Celem takiego rozwiązania jest stworzenie gwarancji, że tylko te towary, które pochodzą z
państw członkowskich będą zwolnione z ceł.

Jakie korzyści płyną z procesu integracji gospodarczej?

Zgodnie z teorią integracji gospodarczej istnieje wiele pozytywnych efektów procesów
integracyjnych. Należą do nich:

 Zwiększona wydajność produkcji ze względu na specjalizację i wymianę zgodnie z

prawem przewagi komparatywnej.

 Zwiększony poziom produkcji z powodu lepszego wykorzystania ekonomii skali.

  Lepsza międzynarodowa pozycja przetargowa- większy rozmiar prowadzi do lepszych
warunków handlu (wyższa siła nabywcza eksportu).

 Wyższa efektywność ekonomiczna z powodu zwiększonej konkurencji.

 Wyższa jakość i większa produkcja z powodu postępu technologicznego.

Efekty te dotyczą wszystkich form procesu integracyjnego, niezależnie od głębokości procesu

integracyjnego.

Korzyści płynące ze wspólnego rynku obejmują ponadto co powiedziano powyżej także:

 Mobilność czynników zewnętrznych
 Koordynację polityki gospodarczej
 Wyższy wzrost gospodarczy i lepszą dystrybucję dochodów

Z prezentacji
Rynek

GINI
Informuje o dystrybucji dochodu.
Zgodnie z definicją Eurostat-u:
Współczynnik Giniego mierzy stopień w jakim dystrybucja dochodów w gospodarce odbiega
of idealnie równej dystrybucji. Współczynnik na poziomi 0 oznacza idealną równość, gdy
wszyscy mają taki sam dochód, podczas gdy współczynnik na poziomie 100 wskazuje na
pełną nierówność – gdy tylko jedna osoba jest w posiadaniu całości dochodu.

Własność
Od gospodarki naturalnej do rynkowej
gospodarka naturalna: producent = konsument
gospodarka rynkowa: producent ≠ konsument

Racjonalność
Założenia gospodarki (wolno-)rynkowej:
 Racjonalność gospodarcza i własny interes
 Decentralizacja procesu decyzyjnego
 Podział pracy
 Znaczenie instytucji

Inne ważne pojęcia:

 Koszt alternatywny- miarę wartości utraconych korzyści w związku z
niewykorzystaniem w najlepszy sposób dostępnych zasobów
 Postulat przewag komparatywnych- teoria ekonomiczna wyjaśniająca mechanizm
obustronnie korzystnej międzynarodowej wymiany towarów i usług w sytuacji
znacząco niższych kosztów produkcji dóbr jednego z partnerów wymiany
 Specjalizacja i wymiana
 Niewidzialna ręka rynku- harmonizuje egoistyczne, jednostkowe interesy i zamienia je
we wspólne dobro gospodarującego społeczeństwa; zapewnia też najbardziej
efektywny podział pracy przez optymalne lokowanie czynników produkcji
 Tragedia wspólnego pastwiska- koncepcja mikroekonomiczna omawiająca pułapkę
społeczną, w której indywidualny zysk jednego z uczestników społeczności prowadzi
do strat dla społeczności jako całości. Koncepcja prowadzi do wniosku, że
nieograniczony dostęp do ograniczonych dóbr publicznych – np. pastwiska – prowadzi
do ich wyeksploatowania.
Niezależnie od instytucjonalnej konstrukcji ludzie zawsze będą dąży do tego, by:
maksymalizować wypłaty (minimalizować wkład) maksymalizować zyski (minimalizować
koszty)

Jaką rolę spełnia rząd w gospodarce rynkowej?

• Aktor
• Arbiter
• Konkretne role:
o Zapewnienie stabilnego zestawu instytucji zasad
o Promowanie skutecznej konkurencji
o Korygowanie błędów
o Zapewnienie stabilności gospodarczej i wzrostu
o Dostarczanie dóbr publicznych
o Poprawianie dostatków mechanizmu rynkowego

Gdy równowaga rynkowa jest osiągnięta mówimy o:

• Optymalizacji procesu wymiany
• Optymalizacji produkcji w zakresie produktu (product-mix)
• Optymalizacji produkcji w zakresie procesu
• Kluczowe kwestie:
• Prawa własności dają zachęty.
• System cen koordynuje podaż i popyt poprzez wzajemne dostosowania.
• Analiza zysków / strat pomaga w alokacji zasobów.
• Rola cen:
1. Podsumowuje warunki wymiany.
2. Wyraża ograniczenia budżetowe.
3. Działa jako wskaźnik względnego niedoboru

Transformacja

Cechy transformacji:
1. Zakres
- system polityczny i ekonomiczny
2. Szybkość
- szybkie przejście od reżimu niedemokratycznego do politycznego pluralizmu
– zróżnicowane tempo reform gospodarczych
3. Sekwencja
- najpierw polityczny pluralizm później kapitalizm
4. Przemoc
- generalnie zmiana pokojowa
5. Rola środków przekazu
- liberalizacja środków masowego przekazu i efekt „widoczności” zjawisk negatywnych
6. Rola czynników zewnętrznych
- demokracja kapitalistyczna jako model

Jak analizować transformacje?

Warunki początkowe= ekonomiczne elementy początkowe (stan przed transformacją)

- niektóre z nich zmienią się podczas transformacji (system gospodarczy, sytuacja
makroekonomiczna, struktura gospodarcza, kapitał ludzki i fizyczny), inne pozostaną
niezmienione (lokalizacja, wielkość)
Dlaczego warunki początkowe są dla nas ważne?
- aby zrozumieć wybór strategii
- aby właściwie oceniać transformację (‘przed’ i ‘po’)
Jakie były warunki początkowe w Europie Środkowej?
- elementy szczególne
- elementy wspólne

Elementy szczególne
o Liczba ludności
o PKB per capita
o Poziom administracji cen
o Stosunek długu zagranicznego do PKB
o Różne polityki dotyczące eksportu
Elementy wspólne
o System polityczny: komunizm, system jedno-partyjny
 o System ekonomiczny: socjalizm, wysoki stopień redystrybucji z budżetu, wysoki
udział przemysłu

Sytuacja w Europie Środkowej przed 1989 rokiem była bardzo trudna, a równocześnie
zróżnicowana, tj. nie wszystkie kraje regionu znajdowały się w podobnej sytuacji
makroekonomicznej. Na Węgrzech proces liberalizacji rozpoczął się już w latach 60. XXw.
Slajd poniżej pokazuje warunki początkowe w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w
1989. Zwróć uwagę na różnice w odsetku własności publicznej, poziomie długu
zagranicznego, stłumionej presji na płace. Ten ostatni termin odnosi się do tzw.
TŁUMIONEJ INFLACJI sytuacji, w której państwo, aby zapobiec inflacji, w sposób
bezpośredni kontroluje ceny i płace (oraz prowadzi racjonowanie), nie usuwając
równocześnie presji inflacyjnej; kiedy więc kontrole cen zostaną usunięte, możemy
oczekiwać wzrostu inflacji.

Warunki początkowe zdeterminowały wybór strategii transformacji. Strategia i konkretne

reformy były opracowane i wdrażane "na bieżąco". W Polsce zastosowano tzw. 'TERAPIĘ
SZOKOWĄ' polegającą na bardzo szybkich i bardzo głębokich pakietach reform, które
zostały wprowadzone jednocześnie. Program zaproponował Leszek Balcerowicz.

We wszystkich krajach przechodzących przez proces transformacji odnotowano spadek

PKB. Powodów tego zjawiska było wiele: upadek RWPG, restrukturyzacja gospodarki (co
oznaczało zamknięcie wielu nierentownych i technologicznie zacofanych przedsiębiorstw
państwowych), oczekiwania inflacyjne.

Integracja europejska

W 1989 r. w obliczu pogarszającej się sytuacji gospodarczej, narastających niepokojów

społecznych oraz rosnącej w siłę opozycji prodemokratycznej, w Warszawie odbyły się
negocjacje okrągłego stołu, do których zasiedli rządzący komuniści i opozycja
solidarnościowa. Wydarzenie to było kamieniem milowym w procesie demokratycznych
przemian, które następowały w regionie. Jednym z efektów rozmów, było rozpisanie
pierwszych częściowo wolnych wyborów parlamentarnych, które odbyły się 4 czerwca 1989 r.
Ich wynik przyniósł miażdżące zwycięstwo Solidarności, uruchamiając tym samym lawinę
wydarzeń, których kulminacją był upadek muru berlińskiego w listopadzie 1989 r. Rozmowy
nadały również ton transformacji gospodarczej. Tak zwany „plan Balcerowicza” został
przegłosowany i przyjęty przez Sejm 28 grudnia 1989 r. i wszedł w życie 1 stycznia 1990 r.

Jakie były najważniejsze kamienie milowe w procesie integracji z UE?

Stosunki dyplomatyczne między Polską a Wspólnotą Europejską nawiązano już 16 września

1988 r. Jednak dopiero 16 grudnia 1991 r. podpisano układy europejskie między Polską i
Wspólnotami Europejskimi oraz Węgrami i Wspólnotami Europejskimi. Czechy i Słowacja
podpisały umowy później, po rozwiązaniu Czechosłowacji, 4 października 1993 r.

Układy Europejskie były postrzegane jako kluczowy krok w procesie integracji europejskiej.
Od początku interpretowano je jako środek prowadzący do celu, jako pierwszy krok w
procesie przyszłej akcesji do Unii Europejskiej. Umowy weszły w życie w 1994 r. (w 1995 r. W
przypadku Czech i Słowacji) ustanawiając strefę wolnego handlu (FTA) między Wspólnotami
Europejskimi a krajami kandydującymi - potencjalnymi przyszłymi państwami członkowskimi.
Oprócz wprowadzenia umowy o wolnym handlu układy miały umożliwić zintensyfikowanie
dialogu politycznego, ułatwienie współpracy gospodarczej i konwergencji prawnej.

Wkrótce potem, w dniach 21–24 czerwca 1993 r., podczas szczytu Rady Europejskiej w
Kopenhadze podjęto decyzję o włączeniu nowych członków pod warunkiem spełnienia przed
nie trzech warunków (znanych jako kryteria kopenhaskie).

Kryteria kopenhaskie stanowiły, że kraj, który chciał zostać członkiem UE, musi:
1. posiadać stabilne instytucje gwarantujące demokrację, praworządność, prawa człowieka
oraz poszanowanie i ochronę mniejszości;
2. posiadać funkcjonująca gospodarkę rynkową i zdolność do radzenia sobie z konkurencją i
siłami rynkowymi w UE;
3. mieć zdolność do przyjmowania i skutecznego wypełniania obowiązków wynikających z
członkostwa, w tym przestrzegania celów unii politycznej, gospodarczej i walutowej.

W 1994 r. zarówno Polska, jak i Węgry, a w 1995 r. Czechy i Słowacja złożyły formalny wniosek
o członkostwo w Unii Europejskiej. Podczas szczytu Rady Europejskiej w Madrycie w dniach
15-16 grudnia 1995 r. uzgodniono włączenie krajów Europy Środkowej do UE. W ramach
rozszerzenia postanowiono kontynuować negocjacje w grupach - pierwsza grupa krajów, z
którymi UE rozpoczęła negocjacje, znana jako grupa luksemburska składająca się z Czech,
Estonii, Polski, Słowenii, Węgier i Cypru zainicjowała proces negocjacyjny w marcu 1998 r.
Druga grupa krajów obejmowała Bułgarię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację i Maltę. Grupa ta
znana jako grupa helsińska, rozpoczęła negocjacje z UE w grudniu 1999 r.

Negocjacje nie były łatwe, w zależności od kraju, różne kwestie były najbardziej sporne. W
przypadku Polski do najtrudniejszych należały: rolnictwo, możliwość nabywania ziemi przez
cudzoziemców w Polsce oraz swobodny przepływ osób.

13 grudnia 2002 r. podczas szczytu w Kopenhadze negocjacje zostały ostatecznie zakończone.

Po pozytywnej opinii Komisji Europejskiej w sprawie przystąpienia Cypru, Republiki Czeskiej,
Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii, Węgier (13 lutego 2003 r.), 16 kwietnia
2003 r. w Atenach podpisano traktat akcesyjny.

1 maja 2004 r. dziesięć krajów, w tym Polska, Węgry, Czechy i Słowacja, przystąpiło do UE.

Jeśli chodzi o zakres integracji gospodarczej możemy wskazać trzy kluczowe kamienie milowe:

o 1968 - wprowadzenie unii celnej

o 1993 - wprowadzenie wspólnego rynku
o 1999 - utworzenie strefy euro
Obywatele państw naszego regionu z kolei, najbardziej obawiali się, że członkostwo ich
krajów w UE spowoduje, że:

 lokalne firmy mogą nie wytrzymać presji konkurencji

 tempo wzrostu gospodarczego ulegnie osłabieniu
 bilans handlowy pogorszy się
 ceny wzrosną
 sytuacja rolników się pogorszy
Nastąpił spektakularny wzrost wymiany handlowej między starymi a nowymi państwami
członkowskimi.
Integracja europejska przyspieszyła proces modernizacyjny w regionie Europy Środkowo-
Wschodniej.
 Nastąpił znaczny wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Poprawił się
standard życia. Średnia PKB na mieszkańca w czterech krajach (Polska, Czechy, Węgry i
Słowacja) w 2004 roku wynosiła 62% średniej UE w 2004 r., a w 2010 była już na
poziomie 70%.
 Konwergencji międzynarodowej towarzyszyła jednak wewnątrzpaństwowa
dywergencja. Różnice międzyregionalne wzrosły we wszystkich nowych krajach
członkowskich. Najwyższe były na Słowacji, a następnie w Czechach i Rumunii, niższe
niż przeciętnie - w Polsce i Słowenii. Tendencja ta wynika z faktu, że ożywienie
gospodarcze jest zwykle napędzane w sposób nierównomierny, tj. tworzą się swoiste
"bieguny" wzrostu, miejsca w których procesy modernizacyjne biegną szybciej - są to
zwykle duże miasta już na wstępie dysponujące większym potencjałem i przyciągające
firmy, które otwierają w nich swoje centra.
 Wzrósł poziom konkurencji i innowacji, przyczyniając się do wyższej produktywności,
niższych kosztów i cen, wyższej jakości i większego wyboru dla konsumentów w
krajach Europy Środkowej i Wschodniej, a więc tego, co było nieosiągalne w czasach
komunizmu.
 Swobodny przepływ siły roboczej i kapitału pomógł również w stworzeniu bardziej
elastycznej gospodarki w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Ekonomicznym
uzasadnieniem swobodnego przepływu pracowników jest lepsza alokacja zasobów
ludzkich na wspólnym rynku, co doprowadziło do zwiększenia produkcji w krajach
docelowych i zmniejszenia bezrobocia w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.
 Jedną z najważniejszych konsekwencji poakcesyjnych były dramatyczne zmiany na
rynku pracy. W Polsce od maja do sierpnia 2007 r. widoczne były pierwsze średnio- i
długoterminowe efekty akcesyjne: wzrost gospodarczy o 6,5%, malejące stopy
bezrobocia: jeśli w 2003 r. stopa bezrobocia wyniosła 20%, do końca 2007 r. spadła już
do 11,4%. Przyczyną tego zjawiska były przede wszystkim migracje zarobkowe
Polaków, którzy znaleźli się wśród najbardziej mobilnych narodowości w UE.
Pytania z prezentacji
1. Jakie kraje są objęte węgierską polityką wobec wschodu “Keleti Nyitás” (wymień 3)?

o Turcja
o Chiny
o Rosja

“Nierówności płciowe w Grupie Wyszehradzkiej”

2. Wymień 3 przyczyny, przez które kobiety zarabiają mniej niż mężczyźni

 problem zatrudnienia;
 segregacja sektorowa;
 szklany sufit;
 dyskryminacja płacowa;
 równowaga między życiem zawodowym a prywatnym
 nieodpłatna praca opiekuńcza

3. Podaj 3 skutki segregacji płciowej

 niższy wskaźnik zatrudnienia kobiet
 mniejsza liczba przepracowanych godzin
 segregacja sektorowa, zawodowa I inna
 nierówna płaca za równą płacę

“Korupcja w Polsce “

4. Jakie są rodzaje korupcji?

 przekupstwo (łapownictwo bierne)

 sprzedajność (łapownictwo czynne)
 korupcja wyborcza
 korupcja gospodarcza
 kwalifikowana postać fałszerstwa intelektualnego
 kwalifikowana postać nadużycia funkcji
 sprzedajność sportowa
 przekupstwo sportowe
 korupcja sportowa w związku z udziałem w zakładach wzajemnych
 korupcja w sektorze farmaceutycznym

5. Czemu korupcja była tak powszechnym zjawiskiem w czasach socjalizmu?

Traktowano ją wtedy powszechnie jako element strategii dostosowawczych wymuszanych

przez gospodarkę niedoboru, czasem sposób obrony obywateli, tworzenia jakiś możliwości
działania lub składnik polityki władz dla swoich celów tworzących mechanizmy korupcyjne
 6. Z jakiego powodu korupcja wzrosła w czasach transformacji ustrojowej?

Podatność na korupcję nasila się w okresach przejściowych, ponieważ aparat nacisku

odchodzącego reżimu ulega złagodzeniu, podczas gdy formalne i nieformalne instytucje
poprzednio kontrolujące lub organizujące korupcję znajdują się w stanie schyłkowym bądź
zostały zlikwidowane. Jest to sytuacja rozziewu instytucjonalnego w której, „nowe instytucje
mające wspierać demokratyczny proces polityczny, gospodarkę rynkową i rządy prawa bądź
to nie zostały jeszcze utworzone, bądź znajdują się na wczesnym etapie rozwoju”

Europejski Zielony Ład;

7. Dlaczego Polska znajduje się w czołówce państw najbardziej borykających się z

problemem zanieczyszczeń powietrza/środowiska?

Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest „niska emisja”, czyli spaliny
pochodzące z kotłów i pieców na paliwa stałe w gospodarstwach domowych. Sytuację
dodatkowo pogarsza spalanie złej jakości węgla w urządzeniach niespełniających żadnych
norm emisji spalin.

8. Czym jest Europejski Zielony Ład I jakie są jego cele/założenia?

Jest to strategia rozwoju przekształcająca UE w obszar neutralnie klimatyczny. Jest

odpowiedzią na kryzys klimatyczny i silne procesy degradacji środowiska.

Założenia i cele:
 Osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r.,
 Dostarczanie czystej i bezpiecznej energii
 Wdrażanie gospodarki o obiegu zamkniętym
 Przyspieszenie przejścia na zrównoważoną i inteligentną mobilność
 Ochrona i odbudowa ekosystemów oraz bioróżnorodności
 Przystosowanie się do zmiany klimatu
 Ochrona zdrowia

Państwowe Gospodarstwa Rolne:

9. Dlaczego krytykowane jest zatrudnienie w PGR-ach?

 nierówności płacowe;
 niskie wykształcenie pracowników
 niska efektywność pracy
 trudność w rozwoju kariery

10. Wymień 3 skutki likwidacji PGR-ów w stosunku do gospodarki I rolnictwa

 spadek produkcji rolnej;
 wzrost rolnictwa prywatnego;
 modernizacja rolnictwa;
 tworzenie się nowych miejsc pracy;
  zmiany strukturalne w rolnictwie

Struktura rynku energetycznego państw grupy Wyszehradzkiej

11. Wymień 3 główne źródła pozyskiwania energii w Polsce

 węgiel kamienny i brunatny
 ropa naftowa
 gaz ziemny

12. Wymień 3 typy elektrowni konwencjonalnych

 elektrownie cieplne,
 elektrownie jądrowe (atomowe),
 niektóre rodzaje elektrowni wodnych (hydroelektrowni): przepływowe, zaporowe,
szczytowo-pompowe.