HIT

Człowiek i grupy społeczne

Już starożytni myśliciele określali człowieka jako istotę społeczną (animal

sociale). Człowiek two- rzy bowiem różne zbiorowości, których członków łączą
więzi społeczne. Ważnym typem trwałej zbiorowości jest grupa społeczna,
składająca się z minimum trzech osób, między którymi zachodzą relacje
(zależności) emocjonalne lub formalne. W życiu człowieka fundamentalne
znaczenie ma rodzina - grupa społeczna, która pełni ważną funkcję w procesie
socjalizacji. Człowiek jest zwykle członkiem wielu grup, w których odgrywa
różne role społeczne. Część z tych grup ma charakter zadaniowy (celowy), a
najważniejszym celem ich działania jest zwykle dobro wspólne (bonum
commune).

WXVI-XVIII w. powstały różne teorie głoszące, że społeczeństwo i państwo miały

się uformować na podstawie umowy społecznej.

W XVII w. zaczęła kształtować się ideologia liberalna. Dziś liberalizm stanowi

jeden z głównych nurtów w życiu politycznym. Za nadrzędną wartość jego
przedstawiciele uznają wolność jednostki.

OBYWATELE

Wspólnota jest rodzajem zbiorowości, której członków łączy silna więź

emocjonalna. Wspólnotę tworzą np. obywatele danego państwa. Obywatelstwo
jest więzią prawną łączącą człowieka z państwem. Z obywatelstwem łączą się
różnego rodzaju prawa i obowiązki. W dawnych czasach nie wszyscy obywatele
mieli pełnię praw, zwłaszcza politycznych. Zaczęli je uzyskiwać dopiero na przeło-
mie XIX i XX w. Współcześnie obywatele państw Unii Europejskiej mają, poza
obywatelstwem swego państwa, również obywatelstwo unijne.

Od czasów starożytnych ludzie tworzą różne formy państw. W antycznym Rzymie

ukształtowała się koncepcja republiki (res publica) - państwa, które jest
pojmowane jako,,rzecz wspólna" wszyst kich obywateli.

NAROD

W wyniku rewolucji neolitycznej, która rozpoczęła się na Bliskim Wschodzie 10

000-8000 tys. lat p.n.e., ludzie przechodzili od wędrownego do osiadłego trybu
życia. Osiadłe zbiorowości prze kształcały się w trwałe wspólnoty, których
członkowie zaczęli postrzegać siebie jako swoich (tu- tejszych), a ludzi spoza
wspólnoty-jako obcych. W XIX w. w związku z postępami z industrializacji i
urbanizacji kształtowały się narody w nowoczesnym znaczeniu tego słowa. Ich
członków łączy poczucie tożsamości narodowej. Możemy wyróżnić dwie
koncepcje powstawania narodów -etniczno-kulturową i polityczną.

Pośród postaw związanych ze stosunkiem człowieka do państwa lub narodu należy

wymienić: patriotyzm, nacjonalizm, szowinizm, kosmopolityzm,
internacjonalizm. Postawa patriotyczna może się przejawiać np. w formie
patriotyzmu regionalnego (lokalnego) lub patriotyzmu gospodarczego.

PAŃSTWO

Zgodnie z klasyczną trójelementową koncepcją państwa jego elementami są:

ludność, zwierzch- nia władza i terytorium. Inne podstawowe atrybuty (cechy
wyróżniające) państwa to suwerenność (niezależność władzy państwowej od
innych władz) oraz przymusowość. Biorąc pod uwagę udział obywateli w
sprawowaniu władzy, starożytni Grecy wyróżniali nastepu jące formy ustroju
państwa: oligarchie, demokracje, monarchle, arystokrację, tyraniqi ochlo
krację. WXIX w. wraz z kształtowaniem się nowoczesnych narodów narodziła się
koncepcja państwa narodowego. Dążenia do realizacji tej idei były wyraźnie
widoczne już w wydarzeniach Wiosny Ludów (1848-1849). W drugiej połowie
XIX stulecia zmieniły układ sit w Europie, Powstały wówczas dwa rozległe
państwa narodowe - Królestwo Włoch (1861 r.) i Cesarstwo Niemieckie (1871
r.).
POWSTANIE II RZECZYPOSPOLITEJ

Od schyłku XVIII w. w dziejach Polski rozpoczął się okres zaborów. Polacy

musieli przeciwsta- wiać się polityce germanizacji i rusyfikacji. Walka o
polskość przybierała formę walki zbrojnej (insurekcji) lub pracy organicznej.
Po klęsce powstania styczniowego przeważało przekonanie, ze Polska może
odzyskać wolność w wyniku ogólnoeuropejskiego konfliktu, w którym zaborcy
staną do walki przeciwko sobie. W 1918 r., w wyniku I wojny światowej oraz
zabiegów podejmowanych przez samych Polaków (walka zbrojna, dyplomacja),
Polska odzyskała niepodległość

II Rzeczpospolita przez kilka lat toczyła walki z sąsiadami o ustalenie swoich

granic. Kilka lat trwało też kształtowanie się ustroju odrodzonego państwa.
Uchwalona w 1921 r. konstytucja marcowa odwoływała się do zasady
suwerenności narodu.

OD I DO II WOJNY ŚWIATOWEJ

Po zakończeniu I wojny światowej (1914-1918) ukształtował się nowy ład

międzynarodowy, okre ślany mianem systemu wersalskiego. Jednym z jego
fundamentów było tzw. 14 punktów Wilsona. O ostatecznym kształcie porządku
międzynarodowego zadecydowała racja stanu zwycięskich mocarstw.

Podczas paryskiej konferencji pokojowej wypracowano warunki traktatu

pokojowego z Niemca. mi (traktat wersalski, 1919 r.), w którym znalazło się
m.in. postanowienie o powołaniu Ligi Na- rodów - powszechnej organizacji, która
miała zapewnić trwały pokój na świecie. Nie spełniła ona jednak pokładanych w
niej nadziei. Z jednej strony w Stanach Zjednoczonych zwyciężyły dążenia
izolacjonistyczne i państwo to nie przystąpiło do Ligi. Z drugiej strony kraje
pokonane w Wielkiej Wojnie, w tym Niemcy, oraz komunistyczny ZSRS
konsekwentnie dążyły do podważenia systemu wersalskiego.

DWUDZIESTOWIECZNE TOTALITARYZMY

Charakterystycznym zjawiskiem w życiu politycznym Europy w okresie

międzywojennym był kry- zys demokracji parlamentarnej, która została w
większości krajów zastąpiona przez różne formy rządów dyktatorskich. W trzech
państwach powstały systemy totalitarne (czyli takie, w których państwo dąży do
przejęcia pełnej kontroli na wszystkimi sferami życia obywateli).

W wyniku przewrotu bolszewickiego (1917 r.) w Rosji Sowieckiej, a następnie w

ZSRS kształ tował się totalitarny ustrój komunistyczny, oparty na
marksistowskiej koncepcji walki klas społecznych. We Włoszech od 1922 r.
ustrój totalitarny budowała partia faszystowska, a w Niemczech od 1933 r. - partia
nazistowska. Włoski faszyzm za najwyższą wartość uznawał państwo. Nazizm
(narodowy socjalizm) opierał się na rasistowskim przekonaniu o wyższości
Niemców nad innymi narodami. Ekspansjonistyczne dążenia państw
totalitarnych stały się jedną z głów nych przyczyn wybuchu II wojny światowej.