BASINÇ

Katı basıncı

Basınç, birim yüzeye etki eden bileşke dik kuvvetin büyüklüğü olarak tanımlanır.

!! Kar, kum, çamur gibi gevşek zeminlerde batma doğrudan katının yüzeye uyguladığı basınç ile ilişkilidir. Basıncın fazla
olması batmayı kolaylaştırırken basıncın az olması batmayı zorlaştırır.

!! Katı cisimler kuvveti uygulanma doğrultusunda aynen iletir ama basıncı iletmez.

Piezo elektrik

Bazı malzemeler (kuartz, seramik gibi ) üzerine uygulanan basınçla doğru orantılı olarak uçları arasında elektriksel potansiyel farkı
oluşturur. Bu olaya piezoelektriklik denir.

!! Günlük hayatımızda kullandığımız manyetolu çakmaklar, kristal mikrofonlar, ışıklı ayakkabılar, elektronik teraziler gibi bazı
araçlarda piezoelektrik olayı gerçekleşmektedir.

1
SORU SORU

Cisim ters çevrilirse, basınç ve basınç kuvveti nasıl

Özdeş tuğlaların birim yüzeye uyguladıkları basınçları
değişir?
yorumlayalım

SORU
Düzgün geometrik cisimlerin basıncı
Bir kişi duvara çivi çakıyor.

Buna göre,

I. Çivinin uç ve baş kısmındaki kuvvet eşittir.

II. Çekicin baş kısmındaki kuvvele çivinin uç kısmındaki kuvvet

eşit büyüklüktedir.

III. Çivinin uç ve baş kısmındaki basınçlar eşittir.

Yargılarından hangileri doğrudur?

2
SORU SORU

Bir cismin yere yaptığı basınç P dir. Cisim kesikli çizgiler

boyunca kesiliyor.

Aynı maddeden yapılan cisimlerin yere yaptığı basınçları

kıyaslayalım

Parçaların yere yaptığı basınçlar arasındaki ilişki nedir?

SORU

Aynı maddeden yapılan cisimlerin yere yaptığı basınçları

kıyaslayalım

3
Sıvı basıncı

SORU SORU

Kabın tabanındaki sıvı basıncı P dir, kap S2 yüzeyine

K deki sıvı basıncı P ise, L ve M deki kaç P olur? oturtulursa kaç P olur?

SORU
SORU
Boş bir kap sabit debili musluk ile dolduruluyor.

Kabın tabanındaki basınç – yükseklik grafiğini çizelim

K ve L deki sıvı basıçlarını oranlayalım

4
Sıvı basınç kuvveti

!! Basınç kuvvete yüzeye dik ve ortadan etki eder.

SORU SORU

Sistem verilen kuvvetlerle dengededir, kuvvetleri Verilen şekilde, birim yüzeylere etki eden basınç
oranlayalım kuvvetlerini kıyaslayalım

SORU SORU

Piston F kuvvetiyle dengededir.

Yüzeylere etki eden sıvı basınç kuvvetlerini oranlayalım

Piston h kadar itilirse, K noktasındaki sıvı basıncı ve

pistonu dengede tutan kuvvet nasıl değişir?

5
!! Düzgün kaplarda sıvı basınç kuvveti sıvının ağırlığına eşittir , daralan kaplarda sıvı ağırlığından büyük ve genişleyen
kaplarda sıvı ağırlığından küçüktür.

SORU SORU

Kap ters çevrilirse kabın tabanındaki sıvı basıncı, sıvı

basınç kuvveti ve kabın yere uyguladığı basınç kuvveti
nasıl değişir?

SORU SORU

Kapların tabanındaki sıvı basınç kuvvetlerini kıyaslayalım

6
Bileşik kaplar ve Pascal Prensibi

Sıvılar ise üzerilerine uygulanan kuvvetlerden dolayı oluşan basıncı her noktaya hiçbir değişikliğe uğratmadan ve dik olarak iletir.
Sıvıların basıncı iletme konusundaki bu özelliğine Pascal Prensibi denir.

Bazı krikolar, berber koltukları, hidrolik direksiyonlar, arabaların fren sistemleri ve lunaparklardaki birçok oyuncak Pascal Prensibi’ne
örnektir.

!! Bileşik kaplar Pascal Prensibi’ne göre çalışır.

SORU

Hidrolik fren sisteminde, S1 yüzeyine uygulanan F 1 kuvveti sayesinde S2 yüzeyine bağlı fren balatası F 2 kuvveti ile diski sıkarak
tekerleğin durmasını sağlar.

Bu sistem ile ilgili olarak ,

I. Sistem, sıvıların birim yüzeye uygulanan dik kuvveti aynen iletmesine güzel bir örnektir.

II. F1 kuvvetinin arttırılması F1 / F2 oranını artırır.

III. S1 yüzeyinin küçültülmesi, F1 kuvvetinden daha büyük bir kuvvetle aynı F2 kuvveti elde edilmesini sağlar.

yargılarından hangileri doğrudur?

7
!! Bileşik kaplarda en alt ayrılma çizgisi üzerindeki toplam basınçlar eşittir.

SORU SORU

Sistem dengededir, verilen noktalardaki basınçları

kıyaslayalım

SORU
SORU

h yükseliğini bulmak için hangi nicelikleri bilmek Farklı yoğunluktaki sıvılar hangi şekillerdeki gibi dengede
yeterlidir? kalabilir?

8
!! Sıvıların geçiş noktasındaki toplam basınçlar eşitse, sistem dengededir.

SORU SORU

K noktasındaki sıvı basıncı P dir. Musluk açılıp sistem

dengeye gelirse P noktasındaki sıvı basıncı kaç P olur?

Musluk açılıp sistem dengeye geldiğinde verilen noktalardaki

sıvı basınçlarını yazalım

SORU

Musluk açılıp sistem dengeye geldiğinde I. Kaptaki sıvı

yüksekliği kaç h olur?

9
!! Sıvının akış hızı basınçla orantılıdır

SORU SORU

Musluklar açıldığında kap tamamen boşalana kadar K

musluğundan akan suyun kütlesi m oluyor. Buna göre L
musluğundan akan suyun kütlesi kaç m olabilir? Musluk açılgığında, boş kabın tabanındaki basınç zaman
grafiğini çizelim
Cevap: 3m den fazla

10
Gaz basıncı

Gazlar hem ağırlıkları hem de taneciklerinin temas ettikleri yüzeylere çarpmasıyla basınç uygular.

Açık hava basıncı

Atmosferi oluşturan gazların ağırlıkları nedeniyle temas ettikleri her noktaya uyguladığı basınca açık hava basıncı adı verilir. Açık
hava basıncı, ilk kez İtalyan fizikçi Evangelista Torricelli tarafından ölçüldü.

!! Civanın yükselme miktarı borunun şekline ve kesitine bağlı değildir.

!!Açık hava basıncı Gaz miktarına bağlıdır

!! Açık hava basıncı Sıcaklık,nem vs hava koşullarına bağlıdır.

11
!! Açık hava basıncı uygulamaları

SORU

SORU

Sistemler dengededir,sıvı yüksekliklerini karşılaştıralım

SORU

SORU

12
Açık hava basıncının uygulamaları

Emme basma tulumba: Emme basma tulumbalar, açık hava basıncının etkisiyle yer altındaki suların yeryüzüne çıkarılmasını
sağlayan araçlardır. Tulumbanın içindeki havanın hacmi büyütülerek basıncı azaltılır. Ancak tabandaki suyun üzerine açık hava
basıncı etki ettiğinden tulumba kolu yukarı çekilirken su da basınç farkından dolayı yukarı çıkar. Bununla birlikte emme basma
tulumbalar, deniz seviyesindeki bir yerde yaklaşık 10,3 m’den daha derindeki suları yüzeye çıkarmak için yeterli olmaz.

Magdeburg yarım küreleri: Otto von Guericke kalın metalden içi boş ve kulplu iki yarım küre yaptırır. Bu yarım küreleri karşılıklı
olarak hava sızdırmayacak biçimde üst üste kapatır. Kendi icat ettiği hava boşaltma pompası ile kürelerin içindeki havayı boşaltır.
Küreyi 4 çift at bir tarafta 4 çift at diğer tarafta olacak şekilde zıt yönde çekmelerine rağmen küreler birbirinden ayrılmaz. Sonra Otto
von Guericke hava musluğunu açarak kürenin içine hava pompalayınca küreler birbirinden ayrılıverir. Magdeburg küreleri, hava
basıncının varlığını kanıtlamak için tasarlanmış iki yarım küredir.

Vantuz: Bir yüzeye bastırılan vantuzun içindeki hava boşaltılır (vakum). Vantuzun içindeki basınç nereedeyse sıfır olur ve vantuzun
dış yüzeyindeki açık hava basıncı etkili bir kuvvet uygulayarak vantuzu yüzeye yapıştırır.

13
Kapalı kaptaki gaz basıncı

!! Gazın ağırlığı önemsizdir, dolayısıyla gaz her noktaya eşit basınç yapar.

!! Gazın çarpma etkisi önemlidir, P.V=n.R.T bağıntısı kullanılır.

SORU SORU

SORU

14
!! Sürtünmesiz ve ağırlığı önemsiz pistonda iç ve dış basınçlar eşittir.

SORU SORU

SORU
SORU

İçinde gaz bulunan X, Y ve Z kaplarının ağzı; ağırlığı ve

sürtünmesi önemsiz sızdırmaz pistonlarla kapatılıyor.

Piston a dan b ye çekildiğinde gaz basıncı ve pistona etki

eden sıvı basınç kuvveti nasıl değişir?

Pistonlar dengede olduğuna göre X, Y ve Z kaplarındaki

gazların basınçları arasındaki ilişki nedir?

SORU

15
!! Esnek sistemlerde iç ve dış basınçlar eşittir

SORU SORU

İçinde hava bulunan cam şişenin ağzına esnek balon

şekildeki gibi yerleştirilmiştir.

İp F kuvvetiyle çekildiğinde gaz basıncı ve kabın tabanındaki

sıvı basıncı nasıl değişir?

Şişe soğuk suyun içine konulup beklenirse şişenin içindeki

gaz basıncı ve balonun hacmi nasıl değişir? (şişenin içine su
girmiyor.)

SORU

İçinde hava bulunan cam şişenin ağzına esnek balon

şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
SORU

Şişe soğuk suyun içine konulup beklenirse şişenin içindeki

gaz basıncı ve balonun hacmi nasıl değişir? (şişenin içine su
Sistem dengedeyken F kuvveti arttırılrsa balonun hacmi ve girmiyor.)
hareket yönü ne olur?

16
!! Bileşik kaplarda gaz basıncı

SORU SORU

Sistem dengededir, verilen noktalardaki toplam basınçları

kıyaslayalım.

SORU

Sistem dengededir, X ile Y gazı ve açık hava basınçlarını

kıyaslayalım

SORU
SORU

17
Barometre: Cıvalı barometrelerin kullanım alanının sınırlı olması ve taşıma zorluğu nedeniyle geliştirilmiştir, basınç değeri okunur.

Manometre: Kapalı kapta, basınç altında bulunan gaz veya sıvı akışkanların basıncını ölçmek için kullanılan bir alettir.Genel olarak
sıvılı ve metal manometre olmak üzere iki türlü manometre vardır.

Batimetre: Nehirler veya göllerdeki su derinliğini basınç değişiminden faydalanarak ölçmeye yarayan alettir.

Altimetre: Bir uçaktaki en önemli aletlerden biri altimetredir. Altimetre de barometre gibi hava basıncını ölçer. Çalışma mekanizması
aneroid barometre gibidir. Ancak göstergesi yükseklik ölçer şeklinde ayarlanmıştır.

Basıncın hal değişimine etkisi

!! Erirken hacmi azalan maddelerde basıncın artması erime sıcaklığını düşürür. Buz, antimon, bizmut gibi maddeler bu olaya
en iyi örneklerdir. Bunların dışındaki diğer maddelerin erirken hacimleri artar. Bu nedenle bu maddelerin üzerine etki eden
basınç arttığında erime sıcaklıkları yükselir.

!! Kaynama, sıvı içersindeki buhar basıncının dış basınca eşit olmasıyla gerçekleşir. Dış basınç artarsa kaynamanın
gerçekleşmesi için sıvının buhar basıncının da artması gerekir. Bu nedenle basıncın artması her sıvının kaynama sıcaklığını
arttırır.

!! Düdüklü tencerelerde oluşan yüksek basınç suyun kaynama sıcaklığını 100°C’nin üzerine çıkarır. Normal tencerelerde
yemek pişerken içinde bulunan suyun sıcaklığı 100°C’nin üstüne çıkamazken düdüklü tencerelerde kaynama sıcaklığının
yükselmesiyle birlikte suyun sıcaklığı 100°C’nin üstüne çıkar. Bu da yemeklerin daha kısa sürede pişmesini sağlar.

SORU SORU

Antalya nın Lara ilçesi deniz seviyesinde bulunur ve su 100 C Hava sıcaklığının 0 C nin üstünde olduğu günlerde dağların
de kaynar. tepesinde karlar erimeyebilir.

Buna göre, Bu durum,

I. Düdüklü tencerede su 110 C de kaynar. I. Yükseklere çıkıldıkça açık hava basıncı azalır.

II. Deniz seviyesinin üstünde bulunan Korkuteli ilçesinde su 80
C de kaynar.
III. Deniz seviyesinde aynı koşullarda bulunan Güzeloba
ilçesinde su 100 C de kaynar.
II. Basıncın artması, buzun erime noktasını yükseltir.
III. Buzun yoğunluğu suyunkinden küçüktür.
Hangileriyle açıklanabilir?

Yargılarından hangileri doğru olabilir?

18
!! Sıvı arasına gaz sıkıştırılırsa, sıvı üzerindeki basıncı iletir.

SORU SORU

Açık hava basıncının 76 cm-Hg olduğu bir ortamda, zeminde

bulunan pompa yardımıyla sırayla cıva ve gazlarla ağzı açık
silindir şekildeki gibi dolduruluyor

Buna göre X, Y ve Z gazlarının basınçları PX, PY ve PZ

kaç cm-Hg’dir?

Akışkanların basıncı

Belli bir zaman aralığında borunun herhangi bir kesitinden geçen akışkanın hacmi her zaman aynıdır. Boru genişlese ya da daralsa
geçen akışkanın hacmi değişmez. Bu nedenle akışkan geniş borudan dar boruya geçtiğinde hızlanır. Bahçe hortumunun ucunu
sıktığınızda akan suyun daha hızlı akmasının sebebi budur.

v3 > v2 > v1

Bernoulli İlkesİ: Akışkanların süratli aktığı yerde basıncının düştüğünü fark edip kendi adıyla bilinen ilkeyi ortaya atmıştır.
Sıkıştırılamayan akışkanlar için geçerli olan Bernoulli İlkesi, enerjinin korunumu ilkesinden ortaya çıkar ve bir akışkanın sürati, basıncı
ve yüksekliği ile ilgilidir.

19
Bernoulli İlkesi'nin Uygulamaları

Sprey: Hava üflendiği zaman borunun üst kısmında şişenin içine göre daha düşük basınç bölgesi oluşur. Sonuç olarak parfüm şişenin
içinden yukarıya doğru boru içinden akmaya zorlanır .

Uçak kanadı: Bir uçağın kanadı, üst kısmı kavisli, alt kısmı düz olacak şekilde tasarlanmıştır. Uçak hareket ederken kanadın
üzerinden geçen hava sıkışarak hızlanır. Hızlanan bu yüzeyde ise basınç düşer. Kanadın altındaki havanın sürati
değişmeyeceğinden, kanadın üst ve alt yüzeyleri arasındaki basınç farkı uçağın yükselmesine neden olur

Sıvı gübreleme sistemi: Enjektör içinden geçen suyun kesit alanının daralması sonucu en dar olan bölgede basınç düşer. Sıvı gübre
kabı içindeki açık hava basıncı ile oluşan basınç farkı etkisiyle sıvı gübre, kaptan sisteme çekilir ve venturi enjektöründen geçmekte
olan su ile karışır. Bu sayede gübre su ile bitkilere taşınır

Sifonlama: Hortumun C ucundaki hava emilince B noktasındaki basınç A noktasındankinden düşük olur ve K kabında bulunan sıvı
B noktasına kadar yükselir. B noktasına yükselen sıvı ise C noktasına akmaya başlar. Bu olayda A ucundaki basınç C ucundaki
basınçtan yüksek olacağı için sıvı akışı sürekli olarak sağlanır.

20
SORU SORU

Günlük hayatta pek çok araç Bernoulli İlkesi dikkate alınarak İçi sıvı dolu kaba bir şeffaf pipet batırılıyor. Pipetin içerisinde
tasarlanmıştır. sıvının yükseldiğini gözlemlemek isteyen bir öğrenci şekil I, II
ve III’deki düzenekleri kuruyor.
Buna göre ,

I. Sıvı gübreleme sistemi

II. Sıvı püskürtücüler

III. Su tulumbası

IV. Havalandırma fanları

V. Termostatlar

araçlarından kaç tanesi bu ilkeye göre tasarlanmıştır?

● Şekil I’de pipetin uç kısmından üflüyor ve pipette sıvı

seviyesi artıyor.

● Şekil II’de yanan bir mumum alevini pipetin uç kısmına

yaklaştırıp bekliyor ve pipetteki sıvı seviyesinin arttığını
gözlemliyor.

● Şekil III’de sıcak hava üfleyen bir fön makinasını pipetin uç

kısmına yaklaştırıyor ve pipette sıvı seviyesinin arttığını
gözlemliyor.

Verilen bilgilere göre yapılan bilimsel yorumlardan

SORU hangileri doğrudur?

I.Şekil I’de pipetin uç kısmından üflemek havayı hızlandırarak

gaz basıncının düşmesine neden olmuştur.

II. Şekil II’de ısınan hava yukarı doğru hareket ettiği için pipetin
uç kısmında bir alçak basınç oluşturmuştur.

III. Şekil III’deki sistem şekil I ve II’deki sistemin birleşimi

gibidir, bu nedenle sıvı artışı en çok bu durumda gözlenebilir.

IV. Pipetlerin uç kısmından uygulanan işlemler

sonlandırıldığında sıvı seviyesi eski haline döner.

21