LURRAREN EGITURA ETA

DINAMIKA
Zuzeneko metodoak, in situ edo leku jakin bateko harriak, fosilak... astertzea eta analizatzea da
eta lurrazala astertzeko aukera emoten duena .
1.1 Zuzeneko azterketa metodoak
Behatzen den gauzetako bat, kampoko ezaugarriak dira eta horretarako, iparrorratz geologikoa
edo klinometroak erabiltzen dira.
Sedimentuak, lurgainetik edo zundaketetatik ateratzen dira eta mapa egiteko balio dira.
Laborategietan, analisi-metodo fisiko eta kimikoak egiten dira ere.

Estazio meteorologikoetan modelo atmosferikoen bidez aldagai atmosferikoak neurtzen dira.

1.2 Teknologia berriak
TELEDETEKZIOA:
Lurraren gainazaleko zerbaiti buruzko informazioa urrutitik jasotzea. Adb; satelitea.
sentsoreak eta kamerek, uhin elektromagnetikoak erabiltzen dituzte seinalea jasotzeko eta horrekin:
ura, arrokak, temperatura eta abar ikusi
desastre naturalak kontroaltu kalteak minimizatzeko
Radar meteorologikoak gainazailean kokatutako teledetekzio-sistema da eta prepizitasioak
detektatzeko balio du.
GPSak (posizionatze globaleko sistemak)
GPS erabiliz lurraren gainazalan non gauden eta lekuaren koordenatuak jakin ahal ditugu.
Sateliteetara konektatu eta seinale bat igaro, horrela jakin ahal da non dagoen. Hiru erabiliz,
hargailua, longitudea eta altitudea kalkulatu daiteke eta laurekin, itsas mailarekiko altitudea. Ere
abiadura jakin ahal da
GISak (informazio geografikoko sistemak)
Ordenagailuz, programa informatikoz eta datu-base handiz osatutako sistemak dira.
Teledetekzio eta GPS-ko informazioa
1.3 zeharkako azterketa-metodoak
Lurraren barnealde aztertzeko teknikei buruzko informazioa.
metodo sismikoak
Uhin-sismikoak aztertzen laguntzen duena.
Sismografoek, lurrikarrak detektatzen ditu. Energia askatzean, uhin-sismiko forma sortuz.
Uhin-sismikoa motak:
R uhinak: -azalekoak dira
-EZ eman barneari buruzko informazioa
-olatuen mugimendu bera
L uhinak: -azalekoak dira
-sugeen mugimenduen berdina
- hondamendiak eragin
P uhinak: -sakonak dira
-bizkorrenak dira
-sismografoetan lehenak
-norabide berean bibratu eta mugitu
-kompresio-uhinak dira
-solido eta likidoan egon daitezke

S uhinak: -sakonak dira

-sismografoetan bigarrenak
-P uhinen abiadura erdia dute
-zeharkako noranzkoan bibratu
- solido bakarrik
metodo grabimetrikoak
Metodo grabimetrikoak bi balio ditu:
Grabimetroa erabiliz neurtu.
Grabitazio unibertsalaren legea erabiliz kalkulatu.
Anatomia grabimetrikoa, grabitazio eremuan egon daitezkeen aldaketak detektatzen ditu.
Anomalia positiboa (oso handia): arroka dentso eta finko
Anomalia negatiboa (grabitate txikia): arroka urtuak eta dentsitate txikia
metodo magnetikoak
Barnealdeko elementu metalikoen mugimenduak sortuak. Metodo magnetikoetan arroka edo mineral
magnetikoen anomalia edo eremu magnetikoen aldaketak detektatu.
Polaritatea arroketan erregistratuta geratu zen eta eremu magnetikoa nola dagoen begiratzen zuten.
Historian, Lurraren eremu magnetikoak aztertzen duen arloa paleomagnetismoa deritzogu.
Lurreko magnetismoa neurtzeko, magnetometro tresna erabiltzen dugu.
Fluxu termikoaren azterketa
Lurrak igorri eta lurgainean detekta daitekeen beroa da.
Bertikalean, sakonago joan, fluxu handiago.
Horizontalean, lurrazal meheagoa izan, fluxu handiago.
metodo astronomikoak
meteoritoen konposizioa eta Lurraren barnealdea alderatzen ditu.
Zientzialariek meteoritoak beste planeta baten pustak direla. Ez dakigu ia ezebez baina Lurraren
antzekoakm direla dakigu.
Beraz, zer materialez osatuta dauden aztertzen du.
4.1 Lurraren barnealdeari buruzko datu batzuk
Geosfera= komposizio kimiko eta dentsitate desberdineko geruzaz osatuta.
azterketa grabimetriko eta sismikoetan, dentsitatea handitu egiten da sakonera handitzean baina
geruza bera ere alda dezake.
Eremu magnetikoa izatea sendotu du nukleo metalikoa esaten digun teoria
Datu geografikoak diotenez; temperatura handitzean, sakonera handituko da.
Meteoritoak aztertuz, zer komposizio kimiko izan dezaketeen jakin ahal da.
Uhin sismikoak aztertuz, geruzen egoera eta konposizioen aukereen datuak atera dira etenuneak
kontuan hartuz.
4.2 Geosferaren egiturari buruzko ereduak
Unitate geokimikoak
Geruzak bereizteko, arroken konposizio kimikoa
hartzen da kontuan.

LURRAZALA:
Lurraren lehenengo geruza da eta Mohorovicic arte
irauten du.
arroka arinez osatuta
5-70km-ko lodiera
Bi mota; kontinentala eta ozeranikoa

MANTUA:
Lurreko geruzetatik erdikoa da eta Mohorivicic-
Gutenberg-era doa. 2900-km sakonera dauka.
Lurrazaleko harriek baino dentsitate handiagoa
du.
Peridotitak nagusiki eta arroka magmatikoak ere.

NUKLEOAN:
Lurreko geruzatik sakonena da eta Gutenberg-etik
lurreko erdiraino doa.
Nukleoa burdidez eta nikelez sortua dela diogu zeren
eta:
Dentsitate handia
Uhin sismikoen joera
Lurreko eremu magnetikoa
 Unitate dinamikoa
LITOSFERA:
Lurreko kampokoen geruza da eta Lurrazalaren eta mantuaren
azalenetako zatiak osatzen dute .
Zurruna da eta plakatan banatuta dago.
Litosfera kontinentala: 100-200km-ko lodiera du baina zati
antzientan lodiagoa da. Hemen granitikoa da.
Litosfera ozeanikoa: 50-100km-ko lodiera du. Hemen
basaltikoa da.

GOI-MATUA EDO LITOSFERA AZPIKOA:

Litosfera oinarritik, Repetti etengunera doa (670km).
Honen lodiera, litosferak duenarekin adoz doa.
Uhin sismikoen abiadura aldatzen da hemen.
arri peridotitak (solido eran) baina mantuaren partea
duenez, zurruna da.
Eremu batzutan arriak urtze-puntuaren hurbil daude eta
ondorioz plastiko edo deformagarriak dira. Honek
konbekzio-korronteak ertzen ditu.
BEHE-MANTUA:
Repetti-tik, Gutenberg-era doa.
Dentsitate handiko arrokak baina jokabide plastikoa du
tenperatura eta presioa handiak dira

KAMPO-NUKLEOA:
Guteenberg-etik, Weichert-Lehmann-era doa.
Likido-eran dago eta fluxu edo konbekzio korronteak daude hemen.
Goiko mugan D geruza dago:
Manturako trantsizio eremua da eta uhin-sismikoak gelditzen ditu. Hemen dauden materialak
urtzen ditu eta goratz doaz fluxuekin litosferaraino.

BARNE-NUKLEOA:
Weichert-Lehmann-etik 6371km-ra doa.
Esfera metalikoa da.
tenperatura oso altuak ditu baina solido eran dago presioaren ondorioz.
kanpo-nukleo fluidoarekiko mugituz gero, elektroi-korrontea sortzen da lurraren eremu
magnetikoa sortuz.
5. Lurraren dinamika : kontinenteen jitoa eta ozeanoen hedapena
xx.menderarte, prozesu geologikoak teoria fixisten bidez azaldu zuten. Teoria hau, gure planeta
beti zati kontiental eta ozeaniko berdineko tamainaz banatuta egon direla dio.
xx.mendearen hasieran, lehenbiziko teoria geologiko mobilistak agertu ziren. Hauek, gure planeta
oso dinamikoa zela ikusi zen eta Wegener teoriaren alde jarri zen kontinenteen jitoa garatzen.
5.1 kontinenteen jitoaren teoria
Iraganean superkontinente bakar bat (pangea) zegoela eta zatitu egin zela dio.
Wegener zioenez, Pangearen zatiak;
arinagoak ziren.
Geruza dentsoago baten gainean mugitu eta itsas hondoen geruzaren gainean ere.
kontinenteak mugitzeko gai ziren. Gaur egun, altxatze orogenikoa
Teoria baztertu egin zuten zientzialariek eta wegener frogak egin zituen baina ez zuen balio izan.
5.2 wegenerren ekarpenak
Froga geografikoak: kontinenteak puzle baten moduan lotzen direla esaten duen froga. Adb;
amerika eta afrikaren artean
Froga geologikoak: Kontinenteak bat egitez gero, harri motek eta mendikate nagusiek segida
modukoa dutela eta gerrikoa osatzen dutela.
Froga paleoklimatikoak: Harri batzuk, klima zehatz bat behar dute eratuak izateko baina,
klima ez dator bat gaur egungo kokapen geografikoarekin frogatzen duenaren aldekoa.
Froga paleontologikoak: Kontinente ezberdinetan organismo berdinaren fosilak aurkitu izana
defendatzen duen frooga da.
5.3 ozeanoen edapena
Sonarrari eta teknologiei esker, ozeano hondoa esagutu dugu eta erliebea, sismikotasuna eta
bolkanismoa ere dagoela urazpian jakin dugu. Harry Hess ozeano-hondoen hedapenaren teoria
eman zuen. Honek kontinenteen jitoa eta paleomagnetismoa egiaztatu zuen.
5.4 Ozeano-hondoen hedapenaren frogak
Dortsalen ezaugarriak
Ozeano guztien erdian daude
Fenomeno sismiko eta bolkaniko ugari
ez dago ia sedimenturik eta urruntzean sedimentu geruza hantzen da.
Ozeano-hondoen adina
Lurzoru ozeanikoko arrokak gazte samar dira
Dortsal ozeanikoak arroka bolkaniko oso gaztez osatuta (labaren ondorioz)
Arroka adina, andituz doa dortsalaren bi aldetan
Paleomagnetismoa
Dortal ozeanikoko mineral magnetikoak imandu egiten dira eta lurreko orientazioa hartzen dute
(hondar-magnetismoa). Aztertuz gero, magneetismoa alderantzikatu dela batzutan ikusten da.
Historia aztertuz gero, polaritate txandakatuko bandak dortsaletan ikusten dira eta modu
simetrikoan banatuta daude dortsalaren bi aldeetan.
Uharte bolkanikoak
Litosferako ozeanikoko puntu batzutan magma igotzen da solido biurtuz, Adb; Hawaii.
Beraz, kokapena eta arroken adina aztertuz gero, ikusten da, adinaren arabera kokatuta daudela.
Ere ikus dezake, gazteetan bolkaniko eta sismiko jarduera, zaharretan ez.
5.4 Ozeano-hondoen hedapenaren frogak
Teoria honek dioenez, dortsaletan magma igotzearen ondorioz, lurrazal
ozeaniko berria eratzen da eta itsas hondoak mugitzen dira kontinenteen
mugimendua eragiten.
6.1 plaka tektoniko teoria
Teoria dioenez, plaka litosferiko edo tektonikoak hainbat zatitan zatita dago eta
horiek mugitzen dira eta plaken ertzen artean interakzio geologikoak sortzen.
Teoria hau, ozeanoen hedapena, kontinenteen jitoa eta ozeano hondoen eta Lurreko
barnealdearen informazioa batuz sortu zen. Teoria honi esker gure planetan gertatutako gauza
asko esplikat ziren.
Litosferako zati zurrunak: Plaka litosferikoak
Plaka litosferikoen ertzen arteko interakzioen eraginez, sumendiak, lurrikarrak eta erliebe
nagusiak sortzen dira.
Litosfera ozeanikoa beti berritzen dago (Wilson zikloa)
Plaken mugimendua, Lurraren barnealdeko energia termikoa eta grabitazio-indarren ondorioz.
Teoria honek erakutsi digunez, kokapena,tamaina,kopurua aldatu egin dira.
6.2 Plaka litosferikoak
Litosfera banatzen duen puzle moduko zatiak dira eta dinamikoak dira mugitu egin ahal direlako.
Gaur egun 7 pieza handi daude: Eurasiako plaka baina ere daude 7 plaka ertain: Nazcakoa edo
txikiak ere (mikroplakak) : iberiar penintsulakoak
6.3 Plaken ertzen arteko interakzioak
Interakzioak, haien ertz edo mugatan gertatzen dira. 3 Ertz mora:
Ertz dibergente
Ertz transformatzaile
Ertz konbergente
Ertz dibergentea
Hauetan, plaka litosferikoak elkarrengaindik banandu egiten dira, mantuko
materiala gorantz jjoandakoan eta litosfera ozeanikoa sortzeko prozesua.
Intentsitate handiko bolkanismo-prozesuekin lotuta dago mugimendu sismikoen
eraginez. Bi ertz dibergente mota:
Dortsal ozeanikoa: Litosfera ozeaniko berria sortu eta ozeano erdian
daude. Adb; Atlantikoa
Kontinente barenko rifta: litosfera kontinentala hautsi, jarduera
bolkanikoengandik. Eremu kontinentaletan daude eta kontinenteen zatitze
lehen fasea da, Adb; Afrikako rift
Ertz transformatzailea
Litosferaren hausturak dira eta gainean plaka tektonkoak mugitzen dira baina ez da litosferarik
sortzen ezta suntsitzen. Mi mota daude:
Dortsal ozeanikoak zeharka ebakitzen dituzten failak: Dortsalean, Litosfera abiadura
kontastean ez hazteraren ondorioz, Adb; Atlantikoko dortsala
Bi plaka muga desberdin lotzen dituzten failak: Norabide beran mugituz gero baina kontrako
noranzkoan. Ondorioz, intentsitate handiko lurrikarra ugari sortzen ditu, Adb; San Andres faila
 Ertz konbergentea
Plaka litosferikoek talka egin eta gero, litosfera ozeanikoa suntsitu eta
mantuaren parte bihurtuz (Subdukzioa).
Hau, bi plaka dentsitate desberdinekoak talka egiterakoan gertatzen da.
Dentsitate handikoa, hondoratu eta dentsitate txikiko plakaren azpian sartzen
da. Honek, marruskadura sortzen du eta lurrikara-foku eta jarduera bolkanikoak
sortu benioff planoan. (manturaino jarraitzen den plano inklinatu).
ERTZ KONBERGENTE MOTAK:
kontinentala eta ozeanikoa elkartutakoan: Ozeanikoak dentsitate handiagoa duenez,
berantz doa. Honek, lurikarrak, tolesturak eta goratzeak eragiten ditu. Erliebe hauek sortzen
dira: fosa ozeanikoa (marianak) eta mendikate periozeanikoak (Andeak).
Bi plaka ozeaniko elkartzean: Plaka zaharrena eta dentsitate handiarena subduzioa egiten
du lurrikar txikiak eta magma asko sortuz. Honetatik, uharte-arkuak eta uharte bolkanikoak
sortzen dira ertzaren paraleloan .
Bi plaka kontinental elkartuz: Hauek ez dira subduzitzen dentsitate txikiegia dutelako baina
gertatutakoan, kontinente barneko mendiak sortzen dira (Alpeak, Himalaia)

6.4 Litosferaren bilakaera: Wilson zikloa

Eredu zikliko bat da non denborarekin ikusten da nola erreplikatzen
diren, kontinenteen eta ozeanoen kokapena,eraketa, suntsiketa eta
arroken eratzeko prozesua.
Kontinente bat zatitu: eremu kontinentalan indar bat agertu,
hausten da eta presioa txikituz gero, mantuko masa urtua igo
hausturetatik litosferara.
Rift kontinentala eratu: indar dibergenteak jarraituz gero,
eremua hondoratzen da.
Aintzirak eta itsasoak eratu: Ur kontinentalek horra joaten dira eta aintzirak sortu, baina
handiagoa eginez gero, itsasoarekin elkartuko lirateke.
Dortsala eratu, ozeanoa hedatu eta kontinenteak urrundu: Gehiago banaduz gero, dortsala
eratu eta ondorioz, bi ertz kontinentalak sortu. Ondorioz, itsasoa zabaldu ozeanoa sortzeko
Ozeanoak murriztu eta fosa ozeanikoak eratu: Ozeanoa zaharra eta zabala denean, ertzak
hotzak eta dentsoak bihurtzen dira eta horri sedimentuen pisu gehituz gero, litosfera
ozeanikoa faila moduan hatsi eta dentsitate handiko zatia subduzitu. Prozesu horretan fosa
ozeaniko, uharte arkuak eta itsasertzeko mendikateak sortzen dira.
Kontinenteen arteko talka: askar suntzituz gero, kontinenteak hurbilduko dira eta litosfera
ozeanikoa desagertuz gero, kontinenteen arteko talka sortu eta mendikatea sortu.
6.5 Plaken eragilea
Litosferaren dinamika aztertuz gero, plakak mugitzen dituzten prozesua zalantzatan jarri dute.
Honek, grabitatearekin eta lurraren barnealdeko konbekzio-fluxuekin lotuta dago.
Grabitatea:
Litosferan subdukzioa egin duen plaka-muturrak tira egin goiko litosferari arrastatu arte.
Grabitazio-irristatzea gertatzen da dortsaletatik fosa ozeanikora doanean.
Konbekzio-fluxuak:
Konbekzio-fluxuak, Lurraren barnenaldeko beroak sortzen ditu konbekzio korronteengaitik
eta horrek plakak mugituko ditu. Askotan baztertu dute teoria honek baina parte aktiboa
dela ikusi dute.
Mantuaren eremu batzuetan (D geruzan) sortutako puntu beroak konbekzioaren parte dira.
6.6 Plaken tektonikaren aldeko frogak
Plaken teoria guztiak gaur egun frogata daudela ikusi da.
Ozeano-hondoen Sumendien eta
erliebea lurrikarren banaketa

Itsas
sumendien Plaka tektonikoen Puntu beroak
adina aldeko frogak

Ozeano-hondoen adina Banda magnetikoak

7 Lurraren dinamikaren ondorioak
Plaken tektonikaren teoria globala da eta geologiaren gauza asko esplikatzen duena.
Plaka litosferikoan gertatutako mugimenduen ondorioz, prozesu geologiko endogeno eta
exogeno guztiekin lotuta dago.
7.2 Litosferaren deformazioa
Plaka tektonikoen indarren ondorioz, deformazioak ere gertatzen dira, jatorriko materiala
banandu edo forma aldatuz.
Mugimendu tektonikoen indarrak arrokekin kontaktuan jartzean, tolesdurak sor daitezke, Adb;
sedimentuetan edo faila transformatzaileetan magma azaleratzen denean.
7.3 Magmatismoa
Plaken arteko interakzioetan, arroken tenperatura igo egiten da arroken urtze punturarte eta
sortutako magma hoztuz gero arroka magmatikoa sortzen da. Adb; uharte arkua (japonia)
horrela sortzen zen, bi plaka ozeaniko elkartutakoan.
7.4 Metamorfismoa
mugimendu tektonikoak, presio oso handiak sortzen dute eta horrek ere arroketan eragiten du.
Arrokeei, presio edo tenperatura handietan egon eta gero, metamorfismo-prozesuan sartzen
dira. Adb:
temperatura handitu eta magma goratz joandakoan
dortsalean ur beroa disolbatutakoan, aurkitutako substantziak
7.5 Litosferaren mugimendu bertikalak
mugimendu horizontalak, dentsitate eta plastikotasun gune batean egoteak posible egiten du,
baina bertikalek, plakak hondoratu edo azaleratzen dira.
Isostasia: Litosfera eta litosfera azpiko goi-mantuaren arteko flotazio oreka da. Honek
hondoratu pisu handia duenean eta goratu pisu txikia duenean.
Isostasia oso geldoa dela ikusi da; Eskandinavian, azken glaziazioaren ondorioz, ondoratu eta
urtzerakoan, goratu egin zen
7.6 Prozesu geologiko exogenoen aktibazioa
Dinamikaren ondorioz, erliebe berria eratu eta ingurumen-kondizioak aldatu ziren. Arrokek,
kanpoko prozesu geologikoen eraginpean gertu ziren , Adb; plaka litosferikoa altxatzean
ibaiek higadura-prozesua aktibatu. Gertakizun hau, arroketan ere gertatzen da.