Professional Documents
Culture Documents
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Βυζάντιο ονομάζεται το χριστιανικό κράτος της ελληνορωμαϊκής Ανατολής που αναδύθηκε μέσα από τους κόλπους του
Ρωμαϊκού Κράτους.
Ποια μέτρα πήρε ο ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α΄ για να ανορθώσει το κράτος που κλονιζόταν;
Τα μέτρα που έλαβε ο Κωνσταντίνος Α΄ για την ανόρθωση του Ρωμαϊκού Κράτους ήταν τα εξής:
1. Ίδρυσε την Κωνσταντινούπολη.
2. Έδωσε το δικαίωμα στους Χριστιανούς να λατρεύουν το Θεό τους.
3. Ξεχώρισε την πολιτική από τη στρατιωτική εξουσία.
4. Έθεσε σε κυκλοφορία ένα πολύ σταθερό χρυσό νόμισμα.
α. Ίδρυση Κωνσταντινούπολης
Ο Κωνσταντίνος Α΄ μετέφερε το κέντρο (την πρωτεύουσα) της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τη Δύση στην Ανατολή.
Για ποιους λόγους ο Κωνσταντίνος Α΄ αποφάσισε να ιδρύσει ένα νέο διοικητικό κέντρο στη θέση του αρχαίου
Βυζαντίου;
Η επιλογή της συγκεκριμένης θέσης (αρχαίο Βυζάντιο) οφειλόταν στους εξής λόγους:
1. Η Ανατολή διέθετε ισχυρή οικονομία και ακμαίο πληθυσμό.
2. Οι Χριστιανοί – σ’ αυτούς στηρίχτηκε πολιτικά ο Κωνσταντίνος Α΄ – ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή.
3. Στις πόλεις της Ανατολής υπήρχαν θρησκευτικές συγκρούσεις ενώ παράλληλα η Κωνσταντινούπολη ήταν ένας φυσικός
οχυρός τόπος (από τα τρία μέρη υπήρχε θάλασσα-Προποντίδα, Βόσπορος, Κεράτιος κόλπος-και από το μέρος της ξηράς
η πόλη μπορούσε να οχυρωθεί εύκολα με τείχος).
4. Η απόκρουση των Γότθων (στο Δούναβη) και των Περσών (στον Ευφράτη) ήταν από αυτή τη θέση ευκολότερη.
Με ποιο τρόπο ο αυτοκράτορας οικοδόμησε την Κωνσταντινούπολη;
Ο αυτοκράτορας:
1. Έκτισε την Κωνσταντινούπολη με βάση το ρυμοτομικό σχέδιο της Ρώμης πάνω σε επτά λόφους.
2. Προίκισε και στόλισε την πόλη με τείχη, λεωφόρους, πλατεία (forum), έργα τέχνης, το Ιερόν Παλάτιον, το κτίριο της
Συγκλήτου, δεξαμενές, λουτρά, εκκλησίες.
Πότε έγιναν τα εγκαίνια της πόλης, πώς ονομάστηκε και γιατί;
Τα εγκαίνια της πόλης έγιναν στις 11 Μαΐου του 330. Η πόλη έλαβε το όνομα του ιδρυτή της και ονομάστηκε
Κωνσταντινούπολη.
Πώς αποδεικνύεται η ραγδαία ανάπτυξη της Κωνσταντινούπολης;
Η Νέα Ρώμη ξεπέρασε το πρότυπό της, την Παλαιά Ρώμη μέσα σε δύο αιώνες καθώς ο πληθυσμός της
αυξήθηκε ραγδαία: στις αρχές του 5ου αιώνα η πόλη αριθμούσε 150.000 κατοίκους, ενώ στα μέσα του 6ου
αιώνα αριθμούσε 300.000 κατοίκους.
β. Θρησκευτική πολιτική
Ο Κωνσταντίνος ευνόησε τους Χριστιανούς γιατί: α) πίστευε ότι ο Χριστιανισμός θα ξανάφερνε την ενότητα στο Ρωμαϊκό
Κράτος και β) οι οπαδοί του χριστιανισμού ήταν η δυναμικότερη πληθυσμιακή ομάδα της Ανατολής. (Ο Κωνσταντίνος, πάντως,
δεν υιοθέτησε ποτέ μια καθαρά θρησκευτική στάση, εξαιτίας των αντιδράσεων της ρωμαϊκής αριστοκρατίας και των οπαδών της
αρχαίας θρησκείας.)
Ποια μέτρα πήρε ο Κωνσταντίνος υπέρ των Χριστιανών;
Τα μέτρα του Κωνσταντίνου υπέρ των Χριστιανών ήταν:
1. Μετέφερε το Χριστόγραμμα από το λάβαρο στα νομίσματα (312).
2. Εξέδωσε νόμους ευνοϊκούς για τους Χριστιανούς.
3. Με το διάταγμα των Μεδιολάνων (313), εξίσωσε τους Χριστιανούς με τους πιστούς των άλλων θρησκειών και τους
επέτρεψε να ασκούν ελεύθερα τη λατρεία τους.
4. Έπαυσε τους διωγμούς κατά των Χριστιανών (από το 324).
5. Με την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας (325) καταδίκασε τις αιρέσεις και επανέφερε την ειρήνη στην
Εκκλησία και την Αυτοκρατορία.
Στόχοι του Κωνσταντίνου (θρησκευτικοί και πολιτικοί)
1. Αποκατάσταση της κλονισμένης ενότητας
2. Κάμψη της αντίστασης των οπαδών της αρχαίας θρησκείας και της Συγκλητικής αριστοκρατίας της Ρώμης
3. Αντιμετώπιση των αιρέσεων-ειρήνευση της Εκκλησίας και αποσαφήνιση χριστιανικού δόγματος
Α. Ασκήσεις:
1) Να κατατάξετε κατά χρονολογική σειρά τα παρακάτω γεγονότα και να σημειώσετε για το
καθένα την απαραίτητη χρονολογία:
- Διάταγμα των Μεδιολάνων 1. ...……………………………………………..
- Α΄ Οικουμενική Σύνοδος 2. ……………………………………………….
- Θάνατος Κωνσταντίνου Α΄ 3. ……………………………………….………
- Εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης 4. ……………………………………………….
- Ο Κωνσταντίνος γίνεται μονοκράτορας. 5. …….………………………………………….
2) Να αντιστοιχήσετε:
Νέα Ρώμη Δούναβης
Γότθοι Ευφράτης
Πέρσες Χριστιανικό σύμβολο
Χριστόγραμμα Κωνσταντινούπολη
3) Να βάλετε σε κύκλο το Σ (Σωστό) ή το Λ (Λάθος):
- Η Ανατολή διέθετε, αντίθετα με τη Δύση, ανίσχυρη οικονομία. Σ Λ
- Οι διωγμοί κατά των Χριστιανών έπαψαν εντελώς με το Διάταγμα των Μεδιολάνων (313). Σ Λ
- Η Κωνσταντινούπολη χτίστηκε με ρυμοτομικό σχέδιο τέτοιο, που να θυμίζει το αρχαίο Βυζάντιο. Σ Λ
- Ο Κωνσταντίνος έγινε χριστιανός τη χρονιά που πέθανε. Σ Λ
- Στα μέσα του 6ου αιώνα η Κωνσταντινούπολη αριθμούσε 300.000 κατοίκους. Σ Λ
- Τα εγκαίνια της πόλης έγιναν στις 11 Μαΐου του 333.
- Το διάταγμα των Μεδιολάνων (313), αναγνώρισε στους Χριστιανούς ελευθερία άσκησης της λατρείας τους. Σ Λ
- Ο Ιππόδρομος και το κτίριο της Συγκλήτου υπογραμμίζουν το χριστιανικό χαρακτήρα της Κωνσταντινούπολης. Σ
Λ
- Το Ιερό Παλάτι και η ονομασία του φόρουμ του Κωνσταντίνου σχετίζονται με τον ιδρυτή της Κωνσταντινούπολης. Σ
Λ
- Ο Κωνσταντίνος αποφάσισε να μεταφέρει την πρωτεύουσα στην προνομιούχα, από στρατιωτική και εμπορική σκοπιά,
θέση του αρχαίου Βυζαντίου. Σ Λ
- Το αρχαίο Βυζάντιο ήταν αποικία που ίδρυσαν οι Μεγαρείς στο Βόσπορο το 657 π.Χ. και από τότε έπαιξε
σημαντικότατο ρόλο. Σ Λ
- Το Χριστόγραμμα ήταν μονόγραμμα του Χριστού –σύμβολο του Χριστιανισμού – που ήταν κεντημένο σε λάβαρα ή
αποτυπωμένο σε νομίσματα. Σ Λ
- Η λέξη μονοκράτορας σημαίνει το μόνο κυρίαρχο του κράτους και είναι συνώνυμο της λέξης αυτοκράτορας. Σ Λ
- Ο Κωνσταντίνος κατόρθωσε το 324 να μείνει μόνος κύριος της αυτοκρατορίας, εξουδετερώνοντας τους αντιπάλους του.
Σ Λ
Β. Συμπληρωματικές πηγές:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΙΙ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
β. Εσωτερική πολιτική
Ποια ήταν η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού όσον αφορά το κράτος;
Η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού όσον αφορά το κράτος ήταν η εξής:
1. Κατέστειλε με τη βοήθεια της συζύγου του Θεοδώρας, την εξέγερση των δήμων του
Ιπποδρόμου και του λαού της Κωνσταντινούπολης (Στάση του Νίκα, 532).
2. Περιόρισε τη δύναμη των δήμων ενισχύοντας την αυτοκρατορικά εξουσία.
3. Περιόρισε τη δύναμη των μεγάλων γαιοκτημόνων προς όφελος των ελεύθερων αγροτών.
Ποια ήταν η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού όσον αφορά την Εκκλησία;
Η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού όσον αφορά την Εκκλησία ήταν η εξής:
1. Καταδίωξε τους οπαδούς των αιρέσεων και της αρχαίας θρησκείας.
2. Έκλεισε τη Νεοπλατωνική Ακαδημία της Αθήνας (529).
3. Διέδωσε το Χριστιανισμό σε λαούς του Καυκάσου και της Ανατολικής Αφρικής.
Δήμοι: αρχικά ήταν αθλητικά σωματεία που οργάνωναν τους αγώνες στον Ιππόδρομο, στη συνέχεια
μετασχηματίστηκαν σε πολιτικά κόμματα. Ο λαός της Κωνσταντινούπολης, που είχε ιδιαίτερη
προτίμηση στις αρματοδρομίες, ήταν ενταγμένος, στο σύνολό του σχεδόν, στους Δήμους. Στα χρόνια
του Ιουστινιανού οι μεγάλο Δήμοι ήταν δύο: Οι Βένετοι (γαλάζιοι) και οι Πράσινοι (έπαιρναν το
όνομά τους από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν ή από το χρώμα της σημαίας
τους). Μέσα στα καθήκοντά τους, εκτός από τη φροντίδα για την οργάνωση και τη διεξαγωγή των
αρματοδρομιών, ήταν να βοηθούν στην κατασκευή δημόσιων έργων και να παίρνουν μέρος στην
αντιμετώπιση εχθρών, αν παρουσιαζόταν ανάγκη.
Στον Ιππόδρομο ο λαός αποδεχόταν με επιδοκιμασίες την εκλογή του νέου αυτοκράτορα, που
παρουσιαζόταν στο αυτοκρατορικό θεωρείο, διατύπωνε με τους εκπροσώπους των Δήμων τα
παράπονά του και πολλές φορές αποδοκίμαζε κακούς αυτοκράτορες ή ασκούσε κριτική για την
πολιτική τους γενικά. Επομένως οι αυτοκράτορες υπολόγιζαν τη δύναμη των Δήμων και φρόντιζαν να
έχουν με το μέρος τους τον έναν από τους δύο.
Στάση του Νίκα: τον Ιανουάριο του 532 ξέσπασε στην Κωνσταντινούπολη η Στάση του Νίκα, μια
μεγάλη εξέγερση. Τα αίτια ήταν η γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία
καθώς και η διαφθορά πολλών ανώτερων αξιωματούχων του κράτους. Η οργή του πλήθους στράφηκε
εναντίον στενών συνεργατών και συμβούλων του Ιουστινιανού. Την αρχή έκαναν οι Πράσινοι, που
διαμαρτυρήθηκαν έντονα κατά του αυτοκράτορα στον ιππόδρομο. Την άλλη μέρα ενώθηκαν μαζί
τους και οι Βένετοι και, όταν ο Ιουστινιανός θέλησε να τους αντιμετωπίσει δυναμικά, η στάση
εξαπλώθηκε γρήγορα σ’ όλη την πόλη. Ένα μεγάλο μέρος της παραδόθηκε στις φλόγες, οι στασιαστές
κυριάρχησαν παντού και τέλος ανακήρυξαν στον ιππόδρομο αυτοκράτορα τον Υπάτιο. Επειδή το
σύνθημα των εξεγερμένων ήταν η λέξη «νίκα», η στάση ονομάστηκε «στάση του νίκα».
Ο Ιουστινιανός βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση. Σ’ ένα συμβούλιο που έγινε στο παλάτι, τη μόνη
περιοχή της πόλης που δεν είχε πέσει στα χέρια των επαναστατών, εκδήλωσε την επιθυμία να
εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη. Τον συγκράτησε όμως η αυτοκράτειρα Θεοδώρα.
Τελικά η συμμαχία Πράσινων και Βένετων διασπάστηκε, γιατί πολλοί ηγέτες τους δωροδοκήθηκαν,
και η κατάσταση άλλαξε. Οι στασιαστές, που είχαν συγκεντρωθεί στον ιππόδρομο περικυκλώθηκαν
από τους στρατηγούς του Ιουστινιανού. Υπολογίζεται ότι πάνω από 30.000 πολίτες βρήκαν τότε το
θάνατο. Ο Υπάτιος εκτελέστηκε. Η εξέγερση είχε κρατήσει 6 μέρες. Μετά την καταστολή της
στάσης, η δύναμη των Δήμων μειώθηκε προσωρινά, ενώ ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία. Έτσι ο
Ιουστινιανός μπόρεσε να ασχοληθεί με τις φιλοδοξίες του στη Δύση.
Νεοπλατωνική Ακαδημία: φιλοσοφική σχολή στην Αθήνα που συνέχιζε την παράδοση της
Ακαδημίας του Πλάτωνα, η οποία είχε ιδρυθεί πριν από 9 αιώνες.
γ. Εξωτερική πολιτική
Ποιος ήταν ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού στη Δύση και με ποιο τρόπο πέτυχε το
στόχο του;
Ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής του αυτοκράτορα στη Δύση ήταν να αποκαταστήσει τη Ρωμαϊκή
Οικουμένη, να ανορθώσει δηλαδή τη ρωμαϊκή εξουσία.
Για να πετύχει το στόχο του ο Ιουστινιανός:
1. Κατέλυσε το Βανδαλικό Κράτος στη Βόρεια Αφρική.
2. Πολέμησε σκληρά για είκοσι χρόνια ενάντια στο Οστρογοτθικό Βασίλειο στην Ιταλία.
3. Ανακατέλαβε ένα μέρος του Βησιγοτθικού Βασιλείου στην Ισπανία.
Ποιος ήταν ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού στην Ανατολή και με ποιο τρόπο πέτυχε
το στόχο του;
Ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής του αυτοκράτορα στην Ανατολή ήταν να επανακτήσει τα βυζαντινά
εδάφη.
Για να πετύχει το στόχο του ο Ιουστινιανός:
1. Πολέμησε ενάντια στον Πέρση βασιλιά Χοσρόη Α΄.
2. Υπέγραψε Συνθήκη (562) μαζί του.
Ποιος ήταν ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού στην περιοχή του Δούναβη και με ποιο
τρόπο πέτυχε το στόχο του;
Ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής του αυτοκράτορα στην περιοχή του Δούναβη ήταν να αποκρούσει τις
εισβολές.
Για να πετύχει το στόχο του ο Ιουστινιανός:
1. Έκτισε φρούρια.
2. Εξαγόρασε την ειρήνη.
Δεν μπόρεσε όμως να αναχαιτίσει (=σταματήσει) τις εισβολές Σλάβων και άλλων λαών.
Ποιες ήταν οι συνέπειες των πολέμων σε Δύση και Ανατολή;
Οι συνέπειες των πολέμων σε Δύση και Ανατολή ήταν οι εξής:
1. Απογυμνώθηκαν οι ευρωπαϊκές επαρχίες από στρατεύματα.
2. Άδειασαν τα κρατικά ταμεία.
3. Εξασθένισε η διεθνής θέση του Βυζαντίου.
4. Αργότερα, χάθηκαν εκτεταμένες περιοχές.
Σωστό – Λάθος:
Ο Ιουστινιανός έζησε τον 4ο αιώνα μ.Χ. Σ Λ
Το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού ήταν: ένα κράτος, μία εκκλησία, μία πολιτική. Σ Λ
Ο Ιουστινιανός προσπάθησε να περιορίσει τη δύναμη των ελεύθερων αγροτών. Σ Λ
Ο Ιουστινιανός σταμάτησε τη λειτουργία της Ακαδημίας του Πλάτωνα στην Αθήνα. Σ Λ
Η Νεοπλατωνική Ακαδημία ήταν φιλοσοφική σχολή. Σ Λ
Ο Ιουστινιανός διέδωσε το Χριστιανισμό σε λαούς του Καυκάσου και της Α. Αφρικής. Σ Λ
Ο Πανδέκτης ήταν βιβλίο για τους αρχάριους φοιτητές της νομικής. Σ Λ
Οι περισσότερες από τις Νεαρές ήταν γραμμένες στα λατινικά. Σ Λ
Η Θεοδώρα ήταν σύζυγος του Θεοδοσίου Α΄. Σ Λ
Οι Δήμοι ήταν αρχικά αθλητικά σωματεία, ενώ στη συνέχεια μετασχηματίστηκαν σε πολιτικά σώματα.
Σ Λ
Οι αυτοκράτορες υπολόγιζαν τη δύναμη των Δήμων γιατί οι Δήμοι ασκούσαν κριτική στην πολιτική τους.
Σ Λ
Η Στάση του Νίκα απέτυχε και πάνω από 30.000 πολίτες βρήκαν το θάνατο. Σ Λ
Οι στασιαστές ήταν δυσαρεστημένοι με την πολιτική του αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Σ Λ
Ο Ιουστινιανός πολέμησε σκληρά για πολλά χρόνια ενάντια στο Οστρογοτθικό Βασίλειο στην Ιταλία.
Σ Λ
Οι πόλεμοι σε Δύση και Ανατολή είχαν ως αποτέλεσμα να απογυμνωθούν οι ευρωπαϊκές επαρχίες από
στρατεύματα και να ενισχυθεί η διεθνής θέση του Βυζαντίου. Σ Λ
Ο Ιουστινιανός κατασκεύασε πολλά λουτρά για το λαό και ξενοδοχεία για τους άπορους ξένους.
Σ Λ
Η Αγία Σοφία είναι το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής τέχνης. Σ Λ
Η κατασκευή της Αγίας Σοφίας κράτησε 15 χρόνια. Σ Λ
Από τους 32 ναούς που έκτισε ο Ιουστινιανός στην Κωνσταντινούπολη η Αγία Σοφία ήταν η μόνη που άντεξε
στο χρόνο. Σ Λ
Συμπλήρωσης κενών:
Ο Ιουστινιανός κατέστειλε την εξέγερση των ………………………. του Ιπποδρόμου και του λαού της
…………………………....… που ονομάστηκε ..……………………. του ………………………. (532).
Στο θρησκευτικό τομέα ο Ιουστινιανός καταδίωξε τους οπαδούς της …………..... …………………… και των
………………………… .
Το διαρκέστερο έργο του αυτοκράτορα ήταν η ……………………………………………………………….
…….…………………………………………………….. για την ομαλή απονομή της ………….................. .
Ο Ιουστινιάνειος κώδικας περιλάμβανε ……………………………………………………………………... .
Το Ιουστινιάνειο Δίκαιο αποτέλεσε τη βάση του Δικαίου της ……….……………….. ..…………………. .
Η εξέγερση των Δήμων και του λαού της Κωνσταντινούπολης που ξέσπασε το ………………… ονομάστηκε
Στάση του Νίκα γιατί ………………………………………………………………………….. .
Ο Ιουστινιανός κατέστειλε τη Στάση του Νίκα με τη βοήθεια της ……………………….. .
Στόχος του αυτοκράτορα στη Δύση ήταν να ………………………………………………………………….,
ενώ στην Ανατολή να ……………………………………………………………………………………...… .
Ο Ιουστινιανός κατέλυσε το κράτος των ………………………….. στη Β. Αφρική.
Ο Ιουστινιανός πολέμησε εναντίον του Πέρση βασιλιά ……………………. και συνθηκολόγησε μαζί του.
Στην περιοχή του Δούναβη στόχος του ήταν να ……………………………………………………………. .
Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός της Αγίας Σοφίας είναι …………………………… μετά ……………………….,
που προήλθε από το συνδυασμό των βασιλικών και των …………………………. κτιρίων.
…………………………. της Αγίας Σοφίας ήταν ο ………………………… και ο Ισίδωρος.
ΙΣΤΟΡΙΑ σελ. 19 – 21
2. Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610 – 717): Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης
α. Το Βυζάντιο σε κρίση [δεύτερο μισό του 6ου και αρχές του 7ου αι.]
Πότε το Βυζάντιο συγκλονίστηκε από μια πολύπλευρη κρίση;
Το Βυζάντιο συγκλονίστηκε από μια πολύπλευρη κρίση το δεύτερο μισό του 6ου αι. και τις αρχές του 7ου αι.
Ποια ήταν τα αίτια της κρίσης αυτής;
Τα αίτια της κρίσης ήταν:
1. Φυσικές καταστροφές (σεισμοί)
2. Κακές σοδειές εξαιτίας βαρύτατων χειμώνων
3. Αρρώστιες (λοιμοί)
4. Εισβολές εχθρών (εισβάλλουν οι Σλάβοι στις ευρωπαϊκές επαρχίες και οι Πέρσες φτάνουν ως το Βόσπορο)
Ποιες ήταν οι συνέπειες της κρίσης;
Οι συνέπειες της κρίσης ήταν:
1. Δημογραφικές (εγκατάλειψη ή παρακμή πόλεων, μείωση πληθυσμού)
2. Οικονομικές (παρακμή εμπορίου)
3. Νομισματικές (περιορισμός κυκλοφορίας νομίσματος)
4. Στρατιωτικές (παραμέληση στρατού)
Πώς μπορούσε να αντιμετωπιστεί η κρίση αυτή και ποιος ανέλαβε την αντιμετώπισή της;
Τρόπος αντιμετώπισης της κρίσης: μια ριζική μεταρρύθμιση. Αυτήν ανέλαβε ο Ηράκλειος και η δυναστεία του.
**********************************************************************************************
β. Η αντεπίθεση του Ηρακλείου
Με ποιο τρόπο αντιμετώπισε ο Ηράκλειος τους εξωτερικούς κινδύνους;
Ο Ηράκλειος:
1. Τίθεται επικεφαλής του βυζαντινού στρατού (στρατηλάτης).
2. Αναδιοργανώνει το στράτευμα με την οικονομική ενίσχυση της Εκκλησίας.
3. Εκστρατεύει κατά των Περσών (622 – 628), τους νικάει στη Νινευί και ανακτά όλες τις βυζαντινές επαρχίες στην Εγγύς
Ανατολή.
4. Νικάει Αβάρους και Σλάβους που πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη (626).
5. Οι εκστρατείες του Ηρακλείου πήραν θρησκευτικό χαρακτήρα, γιατί οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό. Οι
στρατιώτες του σημείωσαν μεγάλες επιτυχίες αγωνιζόμενοι με αυταπάρνηση και εμπνευσμένοι από τις φλογερές ομιλίες
του αυτοκράτορά τους κατά των εχθρών του Χριστιανισμού και της Ρωμανίας. (Οι επιτυχίες αυτές όμως ήταν
πρόσκαιρες.)
**********************************************************************************************
γ. Θέματα και εξελληνισμός του Κράτους
Τι ήταν τα θέματα;
Τα θέματα:
1. Εφαρμόστηκαν στη Μ. Ασία από τους διαδόχους του Ηρακλείου στη διάρκεια του 7ου αιώνα.
2. Στόχευαν στην αντιμετώπιση των αραβικών κατακτήσεων.
3. Ήταν διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό και επικεφαλής είχαν το στρατηγό, ο οποίος ήταν πολιτικός και
στρατιωτικός διοικητής (ενώ στο παλιό διοικητικό σύστημα η στρατιωτική και πολιτική διοίκηση των επαρχιών
ασκούνταν από διαφορετικά πρόσωπα).
4. Το στρατό των θεμάτων αποτελούσαν ελεύθεροι αγρότες που ήταν ιδιοκτήτες κτημάτων παραχωρούμενων από το
Κράτος (στρατιωτικά κτήματα ή στρατιωτόπια) και αυτοσυντηρούνταν από αυτά ως οικογενειάρχες και στρατιώτες. Ο
θεματικός στρατός αντικατέστησε το μισθοφορικό, ήταν ένα είδος εθνικού στρατού και ήταν πολύ αποτελεσματικός για
την άμυνα της αυτοκρατορίας.
5. Τα θέματα εξαπλώθηκαν και στις ευρωπαϊκές επαρχίες.
Με ποιο τρόπο ολοκληρώθηκε ο εξελληνισμός της κρατικής διοίκησης;
Ο εξελληνισμός της κρατικής διοίκησης ολοκληρώθηκε ως εξής:
1. Επίσημη γλώσσα στην πολιτική και στρατιωτική διοίκηση γίνεται η ελληνική.
2. Οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαθίστανται από ελληνικούς · ο Ηράκλειος ονομάζεται πλέον «βασιλεύς, πιστός εν Χριστω».
Τι σημαίνουν αυτές οι αλλαγές;
Οι αλλαγές αυτές σημαίνουν το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την αρχή της μεσαιωνικής ελληνικής Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α. Ερωτήσεις Σωστό - Λάθος
Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου η κατάσταση της αυτοκρατορίας ήταν εξαιρετικά κρίσιμη.
Σ Λ
Ο Ηράκλειος ηγήθηκε του βυζαντινού στρατού. Σ Λ
Ο Ηράκλειος στη μάχη της Νινευί κατάφερε να συντρίψει τους Σλάβους. Σ Λ
Οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό από τα Ιεροσόλυμα. Σ Λ
Ο Ηράκλειος δεν κατάφερε να πάρει πίσω τον Τίμιο Σταυρό. Σ Λ
Οι διάδοχοι του Ηρακλείου, για αμυντικούς λόγους εγκαθίδρυσαν ένα νέο διοικητικό σύστημα που στηριζόταν στα
θέματα. Σ Λ
Τα θέματα ήταν διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό. Σ Λ
Ο στρατός των θεμάτων ήταν στρατός μισθοφόρων. Σ Λ
Ο στρατηγός ασκούσε την ανώτατη εξουσία μέσα στα όρια του θέματος. Σ Λ
ου
Προς τα τέλη του 7 αιώνα το σύστημα των θεμάτων καταργήθηκε. Σ Λ
Πρώτος ο Ηράκλειος πήρε τον τίτλο «αυτοκράτορας». Σ Λ
Οι εκστρατείες του Ηράκλειου είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα. Σ Λ
Οι στρατιωτικές επιτυχίες του Ηράκλειου είχαν μεγάλη διάρκεια. Σ Λ
Την Κωνσταντινούπολη πολιόρκησαν το 626 οι Άβαροι και οι Σλάβοι σε συνεννόηση με τους Πέρσες.
Επί Ηρακλείου επιταχύνθηκε η διαδικασία εξελληνισμού της διοίκησης. Σ Λ
Β. Ερωτήσεις Αντιστοίχισης:
Ευρωπαϊκές επαρχίες του Βυζαντίου Εκεί ο Ηράκλειος νίκησε τους Πέρσες.
Επαρχίες της Εγγύς Ανατολής Τις κατέκλυσαν οι Σλάβοι τον 7ο αιώνα.
Νινευί Τις ανέκτησε ο Ηράκλειος.
Ακτές Βοσπόρου Χωρίστηκε σε θέματα.
Μικρά Ασία Μέχρι εκεί έφτασαν οι Πέρσες.
Γ. Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής
Το Βυζάντιο αντιμετώπισε σοβαρή κρίση
α) το δεύτερο μισό του 5ου αι. και τις αρχές του 6ου .
β) το δεύτερο μισό του 7ου αι. και τις αρχές του 8ου.
γ) το δεύτερο μισό του 6ου αι. και τις αρχές του 7ου.
Τα στρατιωτόπια ήταν
α) κτήματα που παραχωρούσε το Βυζαντινό κράτος σε μισθοφόρους για να τα καλλιεργούν.
β) κτήματα που παραχωρούσε το Βυζαντινό κράτος σε ελεύθερους αγρότες για να προσφέρουν σ’ αυτό, ως
αντάλλαγμα, τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες.
γ) κτήματα που παραχώρησε το Βυζαντινό κράτος στους Πέρσες για να επιστρέψουν τον Τίμιο Σταυρό.
Τα θέματα διοικούνταν από
α) ένα μόνο πρόσωπο, το στρατηγό.
β) τους ελεύθερους αγρότες.
γ) το στρατό.
Επί Ηρακλείου επίσημη γλώσσα της κρατικής διοίκησης έγινε η
α) λατινική.
β) σλαβική.
γ) ελληνική.
Συμπληρωματικές πηγές
ΙΣΤΟΡΙΑ ΙΙ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
Πορεία εξάπλωσης
Οι Άραβες από τη Βόρεια Αφρική και το Γιβραλτάρ περνούν στην Ισπανία. Την προέλασή τους αναχαίτισε στο Πουατιέ
(βόρεια των Πυρηναίων) το 732 ο Κάρολος Μαρτέλος, μαγιορδόμος (ηγεμόνας) των Φράγκων.
Με το στόλο που ναυπήγησαν με τη βοήθεια των Φοινίκων και των Αιγυπτίων κατέλαβαν την Κύπρο, τη Ρόδο, την Κω
και τη Χίο και πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη (674 – 678, 717 – 718). Τα ισχυρά τείχη και το υγρόν πυρ (μείγμα
από χημικές ουσίες που προκαλούσε πυρκαγιές και φλεγόταν ακόμα και μέσα στο νερό, εφεύρεση του Σύρου μηχανικού
Καλλίνικου) έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη διάλυση της αραβικής πολιορκίας. Τον 9ο αιώνα κατακτούν την Κρήτη
και τη Σικελία.
Ασκήσεις:
1) Να αντιστοιχήσετε τα γεγονότα της στήλης Α με τις χρονολογίες της στήλης Β. Κάθε γεγονός μπορεί να
αντιστοιχεί σε περισσότερες από μία χρονολογίες:
Α Β
α) Πολιορκία Κων/πολης από Άραβες 1) 674 - 678
β) Μάχη Γιαρμούκ 2) 717 - 718
γ) Μάχη Πουατιέ 3) 636
δ) Εγίρα 4) 732
ε) Καταφυγή Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα 5) 622
ανεικονική τεχνοτροπία: η τάση στην τέχνη και κυρίως στη ζωγραφική να μην παριστάνονται
ανθρώπινες μορφές, πρόσωπα ή γενικότερα παραστάσεις σύνθεσης. Στους αραβικούς ναούς δε
συναντούμε ζωγραφικές παραστάσεις του Θεού με ανθρώπινη μορφή, γιατί απαγορεύεται.
3) Να συμπληρώσετε τα κενά:
Οι Άραβες έγιναν οι ………………………………… του διεθνούς εμπορίου.
Από τη μακρινή Ανατολή μετέφεραν …………………………. και άλλα είδη πολυτελείας.
Οι έμποροι του Ισλάμ επινόησαν την ……………………… …………………………. (τσεκ) και
ανέπτυξαν το ………………………. σύστημα.
Στην Κόρδοβα και τη ………………… ιδρύθηκαν ……………………….. και ………………………. .
Η αραβική ……………………… ήταν της μόδας ακόμη και ανάμεσα στους …………………………
υπηκόους των αραβικών κρατών.
Τα …………………………… του τεμένους της Δαμασκού (αρχές 8ου αιώνα) κατασκευάστηκαν από
…………………………… τεχνίτες.
Οι Άραβες φιλοτέχνησαν λαμπρά έργα μικροτεχνίας από ………………………… και άλλα υλικά.
Οι Άραβες υπολόγισαν ακριβώς την τροχιά του ……………………. και των ……………………… .
Το τέμενος είναι το ……………………, ο χώρος όπου προσεύχονται οι ……………………………. .
Η ινδική αρίθμηση είναι κυρίως γνωστή ως …………………………….. αρίθμηση, αφοί οι Άραβες
είναι αυτοί που την έκαναν γνωστή στους λαούς της Ευρώπης.
Η παρουσία πολλών ………………………… λέξεων στις ………………………….. γλώσσες δείχνει το
μέγεθος της ………………………… των Αράβων στη Δύση.
Άσκηση:
Να συμπληρώσετε τα κενά:
Οι αλλαγές του 7ου αι. αποκρυσταλλώθηκαν στα χρόνια της ……………………….. δυναστείας και της
δυναστείας του …………………………. .
Στις εξωτερικές σχέσεις, τα σύνορα μεταξύ Βυζαντίου και ………………………… σταθεροποιήθηκαν.
Στα μέσα του 9ου αιώνα άρχισε η βυζαντινή αντεπίθεση στη ……………… ..…………….. .
Στα Βαλκάνια η ………………………….. απειλή αντιμετωπίστηκε με επιτυχία.
Στο εσωτερικό, ενισχύθηκε ο ελληνικός χαρακτήρας της Αυτοκρατορίας, ενώ περιορίστηκε η χρήση
της ………………………. γλώσσας.
Οργανώθηκε καλύτερα η κεντρική διοίκηση, με σημαντικότερη μεταβολή την αναδιοργάνωση της
υπηρεσίας για την ……………………….. πολιτική.
Γενικεύτηκε και επεκτάθηκε ο θεσμός των …………………………. . Ωστόσο, ο στρατηγός – διοικητής
κάθε θέματος μερικές φορές γινόταν επικίνδυνος για την ………………………. εξουσία.
Οι πρώτες ενδείξεις οικονομικής ανάκαμψης παρουσιάστηκαν στα χρόνια του ………………………….. .
Στο μεταίχμιο από τον 8ο στον ………… αιώνα ο ……………………. του Βυζαντίου είχε αυξηθεί αισθητά
σε σχέση με τον 7ο αιώνα, ενώ είχε ξεπεραστεί η κρίση στην ……………………………. .
Ο χαρακτήρας της οικονομίας παρέμεινε κυρίως ……………………….. .
Τα τολμηρά οικονομικά μέτρα του Νικηφόρου Α΄ (……… αιώνας) ονομάστηκαν από τους εχθρούς του
………………….. .
ΙΣΤΟΡΙΑ
2. Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων σελ. 34 - 35
3) Να συμπληρώσετε τα κενά:
Στα χρόνια της βασιλείας του ……………………….. άρχισε η ακμή του Βυζαντίου, που κορυφώθηκε επί της
Μακεδονικής δυναστείας (867 – 1025).
Η οριστική αναστήλωση των εικόνων επέτρεψε την ενασχόληση με την άμυνα κατά των ………………….. και
τον πολιτισμό. Για μια δεκαετία τις κρατικές υποθέσεις διηύθυνε ο ικανότατος καίσαρ …..…………… .
Η ίδρυση της ανώτερης σχολής της Μαγναύρας αποτελεί σταθμό στη βυζαντινή εκπαίδευση. Τη διεύθυνσή της
ανέλαβε ο φημισμένος …………………. ……………………….. ή ………………………………….. .
Οι λόγιοι κατά την περίοδο αυτή αναζητούν, συλλέγουν, μελετούν και ………………… …………………. .
Κατά το 10ο αιώνα μ.Χ. τα περισσότερα ακριτικά τραγούδια είχαν κύριο ήρωά τους το Βασίλειο
…………………… …………………….. και τα υπερφυσικά του κατορθώματα.
Πίσω από το άσμα του Αρμούρη κρύβονται, πιθανότατα , οι αγώνες που σχετίζονται με το ………………..,
πατρίδα της ομώνυμης ………………………… .
Οι τραγουδοποιοί γράφουν τραγούδια, συνθέτουν τη μουσική τους και μπορεί να τα ………….………….
κιόλας.
Ασκήσεις:
1) Να αντιστοιχήσετε:
α) Ραστισλάβος 1) Σλαβικό αλφάβητο
β) Βόρης 2) Αυτοκράτορας Βυζαντίου
γ) Μιχαήλ Γ΄ 3) Ηγεμόνας Μοραβίας
δ) Φώτιος 4) Ηγεμόνας Βουλγαρίας
ε) Κωνσταντίνος 5) Πατριάρχης
2) Να συμπληρώσετε τα κενά:
α) Ο ηγεμόνας της Μοραβίας ………………………….. το 862 / 863 ζήτησε από το Βυζάντιο ιεραποστόλους
για τον ………………………………. της χώρας του.
β) Ο αυτοκράτορας ……………………….. και ο πατριάρχης ……………………… ανταποκρίθηκαν θετικά
στην πρόσκληση του Ραστισλάβου και ανέθεσαν το έργο αυτό στα αδέρφια ……………………… και
Κωνσταντίνο – ……………………………. .
γ) Ο ……………………….. δημιούργησε ένα σλαβικό αλφάβητο που απέδιδε όλες τις φωνητικές
ιδιαιτερότητες της σλαβικής. Επίσης απέδωσε στα σλαβικά τη ………………. ……………………….....
και τα ιερά κείμενα.
δ) Οι δύο αδερφοί μύησαν τους ……………………… στο χριστιανισμό και γενικά στο βυζαντινό πολιτισμό.
ε) Στο ζήτημα του εκχριστιανισμού των Βουλγάρων, η ……………….………… Εκκλησία συγκρούστηκε με
τον …………………….. .
στ) Η Σύνοδος του 867 αναθεμάτισε τον ………………………, απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του
Αγίου Πνεύματος και εκ του ……………………… και καταδίκασε την επέμβαση της Ρώμης στη
Βουλγαρία.
ζ) Με απόφαση της Συνόδου του 870 η Εκκλησία της ………………………. υπάχθηκε στη δικαιοδοσία του
……………………………… της Κωνσταντινούπολης.
ΙΣΤΟΡΙΑ Η Βυζαντινή Εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας. σελ. 41 – 42
2) Να συμπληρώσετε τα κενά:
Επί Ρωμανού του ………………………… το Βυζάντιο αντεπιτέθηκε κατά των Αράβων και ο στρατηγός
…………………………... κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας. Ακολούθησαν οι θριαμβευτικές επιτυχίες του
Νικηφόρου ……………………., του Ιωάννη ……………………… και του Βασιλείου Β΄ στην Κρήτη, την Κύπρο,
την Κιλικία, τη Συρία και την Παλαιστίνη. Οι φιλικές σχέσεις με τους Βουλγάρους διαταράχθηκαν επί
………………….., ο οποίος πολιόρκησε την ………………………… και αυτοτιτλοφορήθηκε «Βασιλεύς Βουλγάρων
και ………………………». Ο διάδοχός του ………………….. συνήψε ειρήνη με το Βυζάντιο. Ο τσάρος των
Βουλγάρων Σαμουήλ ίδρυσε νέο βουλγαρικό κράτος στην ………………………. . Το βουλγαρικό κράτος κατέλυσε ο
Βασίλειος Β΄ και έτσι τα σύνορα του Βυζαντίου έφτασαν πάλι στο …………………….…. . Η επέκταση των συνόρων
της Αυτοκρατορίας και οι κατακτήσεις των Βυζαντινών, σε συνδυασμό με τη διακοπή των αραβικών επιδρομών,
ευνόησαν την ………………………….. της οικονομίας. Ο πλούτος αύξησε τις δυνατότητες της Αυτοκρατορίας και
ενίσχυσε το ………………………. κύρος της.
ΙΣΤΟΡΙΑ Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού Κράτους (σ. 43 – 44)
α. Η διαμόρφωση του έθνους των Ρώσων
Οι Βάραγγοι ή Ρως (γνωστοί στους Δυτικούς ως Βίκιγκς και Νορμανδοί)
Ήταν σκανδιναβικά φύλα (από την περιοχή της Νορβηγίας, Δανίας, Σουηδίας).
Εμφανίστηκαν στην ιστορία τον 9ο αιώνα.
Ήταν έμποροι και πειρατές.
Για να φτάσουν από τη Ρωσία στον Εύξεινο Πόντο και την Κωνσταντινούπολη χρησιμοποιούσαν τα ποτάμια.
Αναμείχθηκαν με τους ανατολικούς Σλάβους (Ρώσους, Λευκορώσους, Ουκρανούς) δημιουργώντας ένα νέο
λαό.
Το νέο έθνος (έθνος = ένα σύνολο ανθρώπων που έχει τη συνείδηση πως διαφέρει πολιτισμικά από ένα άλλο.
Συνδέεται με κοινούς δεσμούς: καταγωγής, ιστορικής παράδοσης, πολιτισμικών στοιχείων,
αξιών και στόχων, ίσως και θρησκείας και γλώσσας).
Πήρε από τους Ρως το όνομα και την κρατική οργάνωση.
Πήρε από τους Σλάβους τη γλώσσα και τη λαϊκή βάση.
γ. Εκχριστιανισμός Ρώσων
Ο Ρώσος ηγεμόνας Βλαδίμηρος βοήθησε το Βασίλειο Β΄ στη συντριβή των βυζαντινών γαιοκτημόνων
(δυνατών).
Ο Βλαδίμηρος βαπτίστηκε χριστιανός και παντρεύτηκε τη αδελφή του Βασιλείου Β΄ Άννα.
Οι Ρώσοι βαπτίστηκαν ομαδικά (989).
Οι συνέπειες του εκχριστιανισμού των Ρώσων
Οι Ρώσοι προσδέθηκαν θρησκευτικά και πολιτισμικά στο Βυζάντιο.
Οι εμπορικές ανταλλαγές αυξήθηκαν.
Πολλαπλασιάστηκαν οι Ρώσοι μισθοφόροι στο Βυζάντιο.
Ασκήσεις:
1) Να συμπληρώσετε τα κενά:
Οι Βάραγγοι ήταν ………………………….. φύλα που εμφανίστηκαν τον 9ο αιώνα.
Το πρώτο ρωσικό κράτος που δημιουργήθηκε ήταν η Ηγεμονία του ………………….. τον 9ο αιώνα.
Οι εμπορικές σχέσεις Ρώσων και Βυζαντίου άνοιξαν το δρόμο για τον ………………………… των Ρώσων
κατά το 10ο αιώνα.
2) Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:
Στη διάρκεια του 10ου αιώνα οι Ρώσοι
α) υπέγραψαν με το Βυζάντιο δύο εμπορικές συμφωνίες, που τους επέτρεπαν να εμπορεύονται στην
Κωνσταντινούπολη.
β) έκαναν δύο αιματηρούς πολέμους με το Βυζάντιο.
γ) εκχριστιανίστηκαν από τον Κύριλλο και το Μεθόδιο.
δ) διέκοψαν τις διπλωματικές σχέσεις με το Βυζάντιο.
Ο ηγεμόνας των Ρώσων Βλαδίμηρος
α) ασπάστηκε το χριστιανισμό, έπειτα από πίεση του πάπα.
β) ασπάστηκε το χριστιανισμό, αφού προηγουμένως νυμφεύθηκε την αδελφή του Βασιλείου Β΄.
γ) ασπάστηκε το χριστιανισμό, έπειτα από απαίτηση του λαού του.
δ) ασπάστηκε το χριστιανισμό και στη συνέχεια νυμφεύθηκε την αδελφή του Βασιλείου Β΄.
3) Να διορθώσετε τα λάθη στο παρακάτω κείμενο:
Με τον εκχριστιανισμό των Ρώσων το χαλιφάτο διεύρυνε τη σφαίρα επιρροής του, επηρεάστηκε βαθιά ο
βυζαντινός πολιτισμός, ενισχύθηκε η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο χωρών και αυξήθηκε ο αριθμός των
Φράγκων και Αράβων μισθοφόρων στο βυζαντινό στρατό.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΙΙ. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
1. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία σελ. 48
Στα χρόνια της δυναστείας των Μακεδόνων:
Αυξήθηκε ο πληθυσμός.
Αναπτύχθηκε η οικονομία, ιδιαίτερα στις πόλεις.
Α σ κ ή σ ε ι ς:
1) Να βάλετε το Σ, αν οι παρακάτω προτάσεις είναι σωστές ή το Λ, αν είναι λανθασμένες:
Οι διάδοχοι του Βασιλείου Β΄ ακολούθησαν την ίδια με αυτόν πολιτική στο στρατιωτικό τομέα.
Στο στρατό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας χρησιμοποιήθηκε μεγάλος αριθμός μισθοφόρων.
Η φορολογία των αγροτών μειώθηκε με αποτέλεσμα να επικρατεί ικανοποίηση στους αγροτικούς πληθυσμούς.
Το 1071 το Βυζάντιο χάνει τις τελευταίες κτήσεις του στην Ιταλία.
Οι Σελτζούκοι Τούρκοι επιφέρουν ισχυρά πλήγματα σε βάρος του Βυζαντίου στη Μικρά Ασία.
2) Να συμπληρώσετε τα κενά:
Με την ψευδαίσθηση ότι το Βυζάντιο είχε εξασφαλίσει για πάντα την ειρήνη, η βυζαντινή κυβέρνηση πήρε
μέτρα …………………………... . Ειδικότερα, παραμέλησε το …………………, διέλυσε τα
……………………… και τους θεματικούς στρατούς, αντικατέστησε την υποχρεωτική στράτευση με ένα
………..………, τον οποίο χρησιμοποίησε για να στρατολογεί ξένους μισθοφόρους, και χρησιμοποίησε
πολλούς ξένους σε …………………………. θέσεις.
3) Να διορθώσετε τα λάθη:
Την περίοδο 1025 – 1081 νέοι εχθροί άρχισαν να απειλούν το Βυζάντιο. Ειδικότερα, στην Ανατολή οι
Σελτζούκοι, τουρκικό φύλο, ηττήθηκαν από τα μισθοφορικά στρατεύματα του Βυζαντίου στη μάχη του
Ματζικέρτ, στη Δύση οι Λογγοβάρδοι αφαίρεσαν από το Βυζάντιο τις ιταλικές του κτήσεις (το 1071 κατέλαβαν
το Μπάρι, που ήταν το τελευταίο βυζαντινό οχυρό), στο Βορρά οι Σέρβοι και οι Γερμανοί αποδείχθηκαν
επικίνδυνοι αντίπαλοι.
4) Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:
Την περίοδο 1025 – 1081 παρατηρήθηκε
α) στρατιωτική κρίση.
β) οικονομική και κοινωνική κρίση.
γ) πολιτική κρίση.
δ) όλα τα παραπάνω.
ΙΣΤΟΡΙΑ Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της Αυτοκρατορίας σελ. 55 – 56
α. Κατάσταση της αυτοκρατορίας
Όταν ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός (1081 – 1118) ανέβηκε στο θρόνο, το Βυζάντιο αντιμετώπιζε μεγάλες εξωτερικές
απειλές:
- Οι Νορμανδοί απειλούν τις ακτές της Ηπείρου.
- Οι Κουμάνοι (νομαδικός λαός τουρκικής καταγωγής) – Πατζινάκες (τουρκικά φύλα) λεηλατούν τα Βαλκάνια.
- Οι Σελτζούκοι Τούρκοι κατακτούν μέρος της Μικράς Ασίας.
β. Εσωτερική πολιτική
Οι Κομνηνοί εφάρμοσαν το θεσμό της Πρόνοιας, ενισχύοντας τους ευγενείς. Παραχωρούσαν, δηλαδή, στους ευγενείς
αγροκτήματα και φορολογικά έσοδα με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών.
Οι ευγενείς αυτοί ονομάστηκαν προνοιάριοι ή στρατιώτες (αριστοκρατικός πατριωτισμός, υποδηλώνει ότι οι
Κομνηνοί, για να αποτρέψουν την κατάρρευση του κράτους, στηρίχτηκαν κυρίως στη στρατιωτική αριστοκρατία του
Βυζαντίου κι όχι στις αγροτικές μάζες, όπως οι Ίσαυροι και οι Μακεδόνες). Οι άνθρωποι αυτοί πολλές φορές είχαν
βαρβαρική καταγωγή και ήταν γενικά σκληροί, άπληστοι και αδίστακτοι. Έτσι η επέκταση του θεσμού της πρόνοιας (στα
χρόνια του Μανουήλ Κομνηνού) οδήγησε στην καταστροφή των αγροτών και των βυζαντινών επαρχιών. Οι απλοί
αγρότες βυθίστηκαν στη φτώχεια.
γ. Εξωτερικές επιτυχίες
Ο Αλέξιος Α΄(1081 – 1118) :
Ανακατέλαβε πόλεις της Μικράς Ασίας (Νίκαια, Σμύρνη, Έφεσος, Σάρδεις) εκμεταλλευόμενος με επιδέξιο τρόπο τις
συμφωνίες που υπέγραψε με τους αρχηγούς των σταυροφόρων.
Στα Βαλκάνια απαλλάχτηκε από τις επιδρομές των Πατζινακών και των Κουμάνων.
Παραχώρησε εμπορικά προνόμια στους Βενετούς (βλ. επόμενο μάθημα).
Ο Ιωάννης Κομνηνός (1118 – 1143) :
Κατέλαβε διάφορα ξένα κρατίδια στη Μικρά Ασία.
Έφτασε μέχρι την Αντιόχεια της Συρίας.
Επέβαλε την κυριαρχία του Βυζαντίου στους Σέρβους και προσπάθησε να ελέγξει το ουγγρικό βασίλειο.
Ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός (1143 – 1180) :
Ακολούθησε φιλοδυτική εσωτερική πολιτική.
Συνέχισε τις εκστρατείες ενάντια στους Σελτζούκους στη Μ. Ασία.
Σύναψε συνθήκη ειρήνης με τους Ούγγρους και ταπείνωσε τους Σέρβους.
δ. Η στρατιωτική κατάρρευση
Ο Μανουήλ Α΄ έκανε παράτολμες εκστρατείες στην Ιταλία. Το γεγονός αυτό ενθάρρυνε τους Σελτζούκους για επιθέσεις
εναντίον των εδαφών του Βυζαντίου.
Ο βυζαντινός στρατός συντρίφτηκε στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας (1176). Η ήττα αυτή παγίωσε την παρουσία των
Σελτζούκων Τούρκων στη Μικρά Ασία. Ο ίδιος ο Μανουήλ συνέκρινε την ήττα αυτή με την καταστροφή που είχε
υποστεί το Βυζάντιο πριν από 105 χρόνια στο Ματζικέρτ.
Σταδιακά μειώθηκε ο χριστιανικός πληθυσμός, λόγω της πείνας, των ασθενειών και της φυγής των Χριστιανών σε
γειτονικές περιοχές.
Οι επαρχίες της Μικράς Ασίας σταδιακά εξισλαμίστηκαν (οι κάτοικοι πλέον ήταν Μουσουλμάνοι).
Συμπληρωματικές πηγές
Άσκηση:
Να βάλετε το Σ (Σωστό) ή το Λ(Λάθος):
Ο Ιωάννης Κομνηνός ήταν ο ιδρυτής της δυναστείας των Κομνηνών.
Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός έγινε αυτοκράτορας το 1281.
Με το θεσμό της Πρόνοιας απέκτησαν καλλιεργήσιμη γη οι μικροκαλλιεργητές.
Στους ευγενείς – προνοιάριους ή στρατιώτες το κράτος παραχωρούσε αγροκτήματα και φορολογικά έσοδα, με αντάλλαγμα την
παροχή διοικητικών υπηρεσιών.
Ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός ακολούθησε φιλοδυτική εσωτερική πολιτική και στηρίχθηκε στις υπηρεσίες των Λατίνων.
Η ήττα του βυζαντινού στρατού στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της Μικράς Ασίας.
Μετά την ήττα του βυζαντινού στρατού στο Μυριοκέφαλο επήλθε σταδιακά ο εξισλαμισμός της Μικράς Ασίας.
ΙΣΤΟΡΙΑ Η ενετική οικονομική διείσδυση και το Σχίσμα των Εκκλησιών σελ. 57 – 58
α. Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς
Για να αντιμετωπίσει τους Νορμανδούς της Ιταλίας που είχαν αποβιβαστεί στα παράλια της Ηπείρου και ήταν έτοιμοι να
βαδίσουν κατά της βυζαντινής πρωτεύουσας, ο Αλέξιος Α΄ ζήτησε τη βοήθεια των Βενετών.
Με τη βοήθεια του στόλου των Βενετών το Βυζάντιο νίκησε τους Νορμανδούς.
Σε αντάλλαγμα της βοήθειας που του πρόσφεραν ο Αλέξιος τους έδωσε τα ακόλουθα προνόμια, με το χρυσόβουλο του
1082:
Οι άρχοντες της Βενετίας πήραν χρήματα για την πραγματοποίηση κοινωφελών ή άλλων έργων και
αξιώματα.
Οι έμποροι της Βενετίας απέκτησαν στην Κωνσταντινούπολη σκάλες (αποβάθρες στο λιμάνι) και
εμπορικά καταστήματα.
Οι Βενετοί είχαν το δικαίωμα να εμπορεύονται ελεύθερα, χωρίς να πληρώνουν δασμούς, σε όλα τα
σημαντικά βυζαντινά λιμάνια.
Αποτέλεσμα αυτών των προνομίων ήταν η οικονομική κυριαρχία των Βενετών στην Ανατολή.
Το Βυζάντιο έχασε τη θέση του μεσάζοντα μεταξύ των Αράβων και της Δυτικής Ευρώπης (έως τότε τα βενετσιάνικα
εμπορικά πλοία παρέδιδαν τα εμπορεύματα που προορίζονταν για την Ανατολή στους βυζαντινούς εμπόρους, οι οποίοι τα
προωθούσαν στον προορισμό τους) και την κυρίαρχη θέση του στο εμπόριο.
Οι αυτοκράτορες προσπάθησαν αργότερα να περιορίσουν τη δύναμη της Βενετίας:
παραχωρώντας προνόμια σε άλλες ιταλικές ναυτικές πόλεις Πίζα και Γένουα (μέτρο που εφαρμόστηκε από τον
Μανουήλ Κομνηνό, ο οποίος πέτυχε να διχάσει τους αντιπάλους του και να παρέμβει στρατιωτικά στην Ιταλία),
δημεύοντας τις περιουσίες των Βενετών,
υποκινώντας βιαιότητες του πληθυσμού της πρωτεύουσας εναντίον τους.
β. Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών (= η διάσπαση της χριστιανικής Εκκλησίας σε ανατολική και σε Δυτική) [1054]
Η ρήξη ανάμεσα στα πατριαρχεία της Κωνσταντινούπολης και της Ρώμης οφειλόταν στην αντιπαλότητα Ανατολής –
Δύσης για την κυριαρχία στο χριστιανικό κόσμο (Η αντιπαράθεση Ανατολής – Δύσης ήταν παλιά - είχε και πολιτικά
αίτια, π.χ. οι συγκρούσεις Βυζαντινών και Φράγκων για τη χρήση του αυτοκρατορικού τίτλου - και είχε καταλήξει το 867
σε ένα πρώτο σχίσμα, με αφορμή τον εκχριστιανισμό και την πνευματική κηδεμονία των Σλάβων, ιδίως των Βουλγάρων,
όταν πατριάρχης στην Κωνσταντινούπολη ήταν ο Φώτιος). Ρόλο έπαιξε επίσης και η μακρόχρονη αποξένωση μεταξύ της
λατινικής Δύσης και της ελληνικής Ανατολής
Οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες διακόπηκαν τελείως (Σχίσμα των δύο Εκκλησιών). Στο πλευρό του
πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης τάχθηκαν τα πατριαρχεία Αντιοχείας, Ιεροσολύμων και Αλεξανδρείας.
Οι διαφορές δεν ήταν αγεφύρωτες (α. η αξίωση του πάπα περί πρωτείου, β. πρωτοβουλίες του πάπα σε ζητήματα
δογματικά και λατρείας και γ. η αποδοχή το 1014 από τον πάπα της προσθήκης του Filioque στο Σύμβολο της Πίστης),
αλλά οι διαπραγματεύσεις στην Κωνσταντινούπολη ανάμεσα στον πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο και τον απεσταλμένο
του πάπα καρδινάλιο Ουμβέρτο, έναν δογματικό ιερωμένο, δεν απέδωσαν λόγω της αλαζονείας και της εγωπάθειας και
των δύο πλευρών.
Τα δύο πατριαρχεία αντιπροσωπεύουν πλέον δύο διαφορετικές Εκκλησίες (Ορθόδοξη Εκκλησία και Ρωμαιοκαθολική
Εκκλησία).
Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής δεν κατανόησαν τη σημασία του γεγονότος που είχε ανυπολόγιστες συνέπειες για τη
Βυζαντινή Αυτοκρατορία. (i. καλλιέργεια στη Δύση πνεύματος μίσους προς την Ανατολή καθώς και της ιδέας της
πολιτικής υποταγής του Βυζαντίου και ii. αδιαλλαξία που χώρισε τόσο πολύ το χριστιανικό κόσμο ώστε την ώρα του
κινδύνου από την εξάπλωση των Τούρκων να αποτύχουν όλες οι προσπάθειες των Παλαιολόγων για βοήθεια από τα
χριστιανικά κράτη της δυτικής Ευρώπης).
Συμπληρωματικές πηγές
Ασκήσεις:
1) Να βάλετε σε κύκλο το Σ (Σωστό) ή το Λ (Λάθος):
Ο Αλέξιος Α΄, για να αντιμετωπίσει τις επιδρομές των Νορμανδών, ζήτησε βοήθεια από τους Βενετούς. Σ Λ
Η βενετική οικονομική διείσδυση είχε ως αποτέλεσμα το Βυζάντιο να εξασθενήσει. Σ Λ
Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών προκάλεσε τεράστια εντύπωση στους ανθρώπους εκείνη την εποχή. Σ Λ
Η αντιπαράθεση των δύο Εκκλησιών αφορούσε ουσιαστικά το ζήτημα της κυριαρχίας επί της Χριστιανικής Οικουμένης. Σ Λ
Το χρυσόβουλο είναι επίσημη έγγραφη συμφωνία, υπογεγραμμένη από τον αυτοκράτορα και σφραγισμένη με τη χρυσή του βούλα.
Σ Λ
2) Να αντιστοιχήσετε:
Αλέξιος Α΄ Κομνηνός Επικεφαλής της παπικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη.
Κωνσταντίνος Θ΄ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, όταν έγινε το Σχίσμα.
Μανουήλ Α΄ Κομνηνός Παραχώρησε εμπορικά προνόμια στους Βενετούς.
Ουμβέρτος Διέταξε τη δήμευση των περιουσιών Βενετών.
Μιχαήλ Κηρουλάριος Στα χρόνια της βασιλείας του έγινε το Σχίσμα των 2 Εκκλησιών.
3) Να συμπληρώσετε τα κενά:
Στα χρόνια του ……………………………… Θ΄ η παλιά αντιπαράθεση Ανατολής – Δύσης έφτασε στη ρήξη. Οι σχέσεις μεταξύ των
πατριαρχείων Ρώμης και ……………………………. διακόπηκαν πλήρως. Το γεγονός αυτό είναι γνωστό ως ……………………………….
των ……………………………………. . Η αλαζονεία των διαπραγματευτών καρδινάλιου ……………………………. και πατριάρχη Μιχαήλ
…………………………………… οδήγησε σε οριστική ρήξη παρ’ όλο που οι διαφορές δεν ήταν αγεφύρωτες. Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε
μίσος Ανατολής – …………………………. . Οι σύγχρονοι με τα γεγονότα δεν κατάλαβαν τη σημασία τους. Τα παραπάνω γεγονότα έμελλαν
να έχουν ανυπολόγιστες επιπτώσεις στις τύχες της ……………………………….. αυτοκρατορίας.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΙΙ. ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ 6
ΚΕΙΜΕΝΟ 7
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΪΟΥ | «ΒΗΜΑ». Κυριακή 29 Απριλίου 2001
Ασκήσεις:
1) Να σημειώσετε το Σ (Σωστό) ή το Λ (Λάθος):
Σ Λ
Οι Βενετοί έθεσαν κάτω από τον έλεγχό τους τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου.
Η Αθήνα μετά τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αποτελούσε κτήση της
Αυτοκρατορίας της Νίκαιας.
Ο Μυστράς αποτελούσε αρχικά κτήση των Φράγκων.
Οι Λατίνοι αντιμετώπισαν με σεβασμό τους Έλληνες.
Το έργο της ανασύστασης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πραγματοποιήθηκε τελικά από
τον αυτοκράτορα της Νίκαιας.
2) Ένας έμπορος από τη Δύση πραγματοποιεί ταξίδι στα λιμάνια της Ανατολής. Σκοπός του είναι να
πραγματοποιήσει εμπορικές συναλλαγές στη Θεσσαλονίκη, την Κωνσταντινούπολη και την Τραπεζούντα.
Να γράψετε δίπλα σε κάθε λιμάνι το κράτος στο οποίο ανήκει αυτό μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης
από τους Λατίνους.
Θεσσαλονίκη:
Κωνσταντινούπολη:
Τραπεζούντα:
3) Να μετατρέψετε σε σωστές τις λανθασμένες φράσεις:
Ο κόμης Βαλδουίνος της Φλάνδρας πήρε την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας.
Η μερίδα του λέοντος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας περιήλθε στους Γάλλους.
Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας εκτεινόταν στις ΝΑ ακτές του Αιγαίου Πελάγους.
Οι κατακτητές έδειξαν υπεροψία και περιφρόνηση προς τους «σχισματικούς» Έλληνες.
Μετά τη μάχη της Πελαγονίας τα κάστρα Μάνη, Γεράκι, Μονεμβασία και Μυστράς παραχωρήθηκαν από τους
Βυζαντινούς στους Φράγκους.
4) Να αντιστοιχήσετε:
Αυτοκρατορία • Ηπείρου
Βασίλειο • Αχαΐας
Δουκάτο • Κωνσταντινούπολης
Ηγεμονία • Αθηνών
Κράτος • Θεσσαλονίκης
Δεσποτάτο • Τραπεζούντας
• Νίκαιας
• Μυστρά
5) Να συμπληρώσετε τα κενά:
Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης οι Φράγκοι μοιράστηκαν μεταξύ τους τα ……………………. εδάφη και
άρχισε η περίοδος της …………………………… .
Τα κάστρα της Μάνης, του Γερακίου, της ……………………………. και του Μυστρά, αποτέλεσαν τον πυρήνα ενός
ακόμα ελληνικού κράτους, του ………………………………. …………………………….. .
Τα ελληνικά κράτη συνένωσαν τον Ελληνισμό και οι Βυζαντινοί, συνδέοντας την αρχαία ελληνική παράδοση με το
………………………………, δημιούργησαν μια νέα ……………………….. ιδεολογία.
Ο …………………………………………….. ανακατέλαβε την Πόλη το 1261.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΙΙΙ. ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΓΗ ΣΤΟΥΣ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ
1. Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για ανάσχεσή τους σελ. 65 – 66
α. Η α δ υ ν α μ ί α τ ο υ Β υ ζ α ν τ ί ο υ
Το Βυζαντινό κράτος γνώρισε, κυρίως χάρη στην ευφυή διπλωματία του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄, μια
τελευταία αναλαμπή που διήρκεσε ως τα μέσα του 14ου αιώνα.
Οι εμφύλιοι πόλεμοι ωστόσο είχαν ως αποτέλεσμα:
- την οικονομική και στρατιωτική κατάρρευση,
- την υποτίμηση του νομίσματος (= η μείωση της αξίας ενός νομίσματος σε σχέση με την αξία άλλων
νομισμάτων),
- επιβολή βαριάς φορολογίας που οδήγησε σε επαναστάσεις του λαού και της μεσαίας τάξης κατά των
ευγενών στη Θεσσαλονίκη και την Αδριανούπολη,
- την εξασθένηση του στρατού και του στόλου (ο Ανδρόνικος Β΄ μείωσε τη δύναμη του στρατού και του
στόλου ) με αποτέλεσμα την παρουσία μεγάλου αριθμού μισθοφόρων.
Η άλλοτε κραταιά Αυτοκρατορία περιορίστηκε στην περιοχή των Στενών (αυτοκρατορία των Στενών) και
εύκολα καταλύθηκε, λίγα χρόνια αργότερα από τους Οθωμανούς (Με τον όρο Αυτοκρατορία των Στενών
αναφερόμαστε στην εδαφική συρρίκνωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης
και των γειτονικών της περιοχών).
β. Ο θ ω μ α ν ο ί κ α ι ο ι κ α τ α κ τ ή σ ε ι ς τ ο υ ς
Οι Οθωμανοί (τουρκική φυλή)
Ήταν ασιάτες νομάδες που μετανάστευσαν σε μια περιοχή κοντά στην Προύσα.
Οργανώθηκαν από το σουλτάνο Οθμάν ή Οσμάν, στον οποίο οφείλουν και το όνομά τους.
Εκμεταλλεύτηκαν την κατάργηση των βυζαντινών ακριτών μετά το 1261 και αξιοποίησαν τον ισλαμικό θεσμό
των γαζήδων (γαζήδες = φανατικοί μαχητές του Ισλάμ που ήταν διατεθειμένοι να υποστούν κάθε δοκιμασία
προκειμένου να επιτύχουν την επικράτηση του Ισλάμ) για να αποκλείσουν και να εξαναγκάσουν, μετά από
μακρόχρονη πολιορκία, τις ελληνικές πόλεις σε παράδοση.
Έπειτα από πολύχρονους αγώνες κατέλαβαν σταδιακά όλη τη Μικρά Ασία.
Για την αύξηση του αριθμού του στρατού των Οθωμανών στρατολογήθηκαν παιδιά Χριστιανών
(παιδομάζωμα), που συγκρότησαν τα τάγματα των γενιτσάρων (γενίτσαροι = «νέος στρατός», Τούρκοι
στρατιώτες του πεζικού που ανήκαν σε ένα σώμα το οποίο αποτελούσαν Χριστιανοί που είχαν εξισλαμιστεί
με τη βία σε μικρή ηλικία).
Οι παράγοντες γενικά που επέτρεψαν την οθωμανική επέκταση ήταν οι εξής:
1) Οι Οθωμανοί ήταν λαός πολεμικός και κύρια απασχόλησή τους ήταν ο πόλεμος.
2) Με την αξιοποίηση του θεσμού των γαζήδων και τη συγκρότηση του επίλεκτου τάγματος των γενιτσάρων
εξασφάλισαν ένα στρατό που πολεμούσε με θρησκευτικό φανατισμό.
3) Οι ικανότητες των σουλτάνων τους.
4) Η μείωση της δύναμης του βυζαντινού στρατού και στόλου και η κυριαρχία των ξένων μισθοφόρων.
5) Η κατάργηση των ακριτών στη Μικρά Ασία.
6) Η ραγδαία εξασθένιση του Βυζαντίου.
7) Οι εσωτερικές χριστιανικές διαμάχες.
8) Οι εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ των βυζαντινών αυτοκρατόρων για το θρόνο.
9) Η οικονομική κατάρρευση του Βυζαντίου.
10) Η αδυναμία των βαλκανικών λαών να ενωθούν και να αντιμετωπίσουν από κοινού τους Οθωμανούς.
11) Η έλλειψη ικανών ηγετών στα Βαλκάνια.
12) Η αδυναμία της Δύσης να αντιληφθεί έγκαιρα τον κίνδυνο της οθωμανικής επέκτασης και η απαθής στάση
της.
Η κατάληψη της Καλλίπολης (1354) τους έδωσε τη δυνατότητα να καταλάβουν εδάφη στη βαλκανική
χερσόνησο
Οι Οθωμανοί αξιοποίησαν τη διαίρεση των βαλκανικών λαών.
Στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389) οι Σέρβοι νικήθηκαν και αναγνώρισαν την οθωμανική επικυριαρχία.
γ. Π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς α ν ά σ χ ε σ η ς τ ω ν Ο θ ω μ α ν ώ ν
Η νίκη των Μογγόλων στην Άγκυρα (1402) εναντίον των Οθωμανών έδωσε παράταση ζωής στο Βυζαντινό
Κράτος.
Οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου Ιωάννης Ε΄, Μανουήλ Β΄ και Ιωάννης Η΄ ταξίδεψαν για βοήθεια στη Δύση.
Στη Σύνοδο της Φερράρας – Φλωρεντίας (1438 – 1439)
Ο Ιωάννης Η΄ αποδέχθηκε την «ένωση», δηλαδή την υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία.
Η υποχώρηση αυτή δεν έγινε αποδεκτή από το λαό.
Το Βυζάντιο τελικά δεν έλαβε την απαιτούμενη βοήθεια και έμεινε απροστάτευτο στα επεκτατικά σχέδια των
Οθωμανών.
Συμπληρωματική πηγή
Να χαρακτηρίσετε τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο από την απάντησή του στις προτάσεις του Μωάμεθ Β΄.
Η απάντηση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στις προτάσεις του Μωάμεθ Β΄:
«Το να σου παραδώσω την πόλη ούτε στις δικές μου προθέσεις είναι ούτε σε κανενός άλλου απ’ όσους
κατοικούν σ’ αυτή, γιατί όλοι με κοινή απόφαση (που πήραμε) με τη δική μας αβίαστη θέληση θα πεθάνουμε
και δε θα υπολογίσουμε τη ζωή μας.» Γ. Φραντζής (ιστορικός της άλωσης)
Συμπληρωματικές πηγές
1.
2.
3. 4.
5.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ (Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ) - 1. Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο
α. Η οικογενειακή ζωή
Ο νόμος δεν επέτρεπε να παντρεύονται τα κορίτσια κάτω από 12 χρονών και τα αγόρια κάτω από 14.
Το κράτος επέτρεπε το διαζύγιο, όταν συμφωνούσαν και οι δύο σύζυγοι.
Οι γυναίκες:
Δεν είχαν τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες.
Είχαν περιορισμένη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή.
Δεν μπορούσαν να συμμετέχουν σε δημόσιες τελετές.
Όταν έβγαιναν έξω, έπρεπε να έχουν καλυμμένο το πρόσωπό τους.
Μετά τον 11ο αιώνα οι γυναίκες μπορούσαν να συμμετέχουν στα κοινά και είχαν πρόσβαση στην παιδεία.
Τα παιδιά, για να ξεχωρίζουν, έπαιρναν μαζί με το όνομά τους το όνομα του πατέρα τους σε πτώση
γενική. Αργότερα καθιερώθηκε το επώνυμο, αρχικά στις αριστοκρατικές οικογένειες.
β. Το σχολείο
Τα σχολεία στο Βυζάντιο είχαν δύο κύκλους σπουδών. Στον πρώτο πήγαιναν παιδιά από 7 ετών, ενώ στο
δεύτερο από 12 ετών.
Τα παιδιά μάθαιναν ανάγνωση και γραφή, αριθμητική και γεωμετρία. Στη συνέχεια διδάσκονταν
ρητορική, αστρονομία, φιλοσοφία και μουσική.
Οι πόροι για τα σχολεία προέρχονταν από τα δίδακτρα των μαθητών. Τα ορφανά φοιτούσαν δωρεάν.
Στο πανεπιστήμιο φοιτούσαν όσοι είχαν τις γνώσεις και τις οικονομικές δυνατότητες.
γ. Η ασθένεια, η ιατρική και κοινωνική περίθαλψη, ο θάνατος
Για την αντιμετώπιση των ασθενειών υπήρχαν στις πόλεις νοσοκομεία καθώς και ιδιώτες γιατροί.
Πολλές φορές για την αντιμετώπιση των ασθενειών ο λαός κατέφευγε στη μαγεία.
Σε κάθε πόλη υπήρχαν πτωχοκομεία και ορφανοτροφεία τα οποία ιδρύονταν και συντηρούνταν από την
Εκκλησία.
δ. Η κατοικία
Τα σπίτια στις πόλεις οικοδομούνταν γύρω από μια κεντρική αίθουσα και ήταν διώροφα:
Στο ισόγειο βρίσκονταν η κουζίνα, το πλυσταριό, το λουτρό, ένα εικονοστάσι και το δωμάτιο με
το τζάκι.
Στο δεύτερο όροφο βρίσκονταν τα υπόλοιπα δωμάτια.
Οι φτωχοί στις πόλεις και στα χωριά στεγάζονταν κάτω από άθλιες συνθήκες. Τα σπίτια τους ήταν μικρά
και αποτελούνταν από ένα ή δύο δωμάτια.
ε. Η ενδυμασία και η μόδα
Οι αστοί φορούσαν μακρύ χιτώνα, μπότες δερμάτινες το χειμώνα και ανατολίτικα παπούτσια το
καλοκαίρι.
Οι χωρικοί φορούσαν στιχάρια (= χιτώνες χωρίς μανίκια) και παπούτσια ανοιχτά στη φτέρνα ή
κυκλοφορούν ξυπόλυτοι.
Οι γυναίκες φορούσαν ιμάτιο με μακριά μανίκια που κάλυπτε και το κεφάλι, φρόντιζαν τα μαλλιά τους με
επιμέλεια και μακιγιάρονταν, ενώ οι πλούσιες φορούσαν πολυτελή ενδύματα, μεταξωτά και λινά.
στ. η διατροφή
Οι πλούσιοι στη διατροφή τους χρησιμοποιούσαν ορεκτικά, κρέατα, ψάρια, γλυκά και κρασί.
Ο μέσος Βυζαντινός πολίτης έχει περιορισμένες διατροφικές επιλογές.
ζ. Η ψυχαγωγία
Η συμμετοχή των Βυζαντινών σε ιεροτελεστίες, θρησκευτικές, κοινωνικές και λαϊκές γιορτές αποτελούσε
την κυριότερη μορφή ψυχαγωγίας.
Οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης διασκέδαζαν επίσης στον Ιππόδρομο.
Στην επαρχία τα ετήσια πανηγύρια εξελίσσονταν σε λαϊκές γιορτές. Εκεί συγκεντρώνονταν μάγοι,
αστρολόγοι και θεραπευτές, που τραβούσαν την προσοχή του κόσμου.
η. Ο μοναχισμός
Οι μοναχοί αρχικά πήγαιναν σε κάποια έρημα ή ακατοίκητο μέρος μακριά από τα εγκόσμια (αναχωρητές,
ερημίτες ή ασκητές γιατί υπέβαλαν το σώμα τους σε νηστεία, προσευχή και αϋπνία).
Το μοναχικό κίνημα έχει δύο μορφές: μοναχική (άγιος Αντώνιος) και κοινοβιακή (ιδρυτής ο Παχώμιος).
Ξεκίνησε από την Αίγυπτο (4ος αι.) και απλώθηκε στην Εγγύς Ανατολή και σ' όλο τον χριστιανικό κόσμο.
Ο κοινοβιακός μοναχισμός οργανώθηκε με την ίδρυση μοναστηριών. Επικεφαλής του μοναστηριού είναι ο
ηγούμενος, υπεύθυνος για την τήρηση των κανόνων, τους οποίους οι μοναχοί πρέπει να τηρούν με
ευλάβεια.
Μετά την αναστήλωση των εικόνων αυξήθηκε ο αριθμός των μοναστηριών χάρη στα προνόμια που
παραχώρησαν ο Βασίλειος Α΄, ο Νικηφόρος Φωκάς, ο Ιωάννης Τζιμισκής και άλλοι βυζαντινοί
αυτοκράτορες (στον Όλυμπο Βιθυνίας, στην Καππαδοκία και αλλού, κυρίως, όμως, στο Άγιο Όρος, στη
χερσόνησο του Άθω, που εξελίσσεται στο σημαντικότερο μοναστικό κέντρο.
«ΣΠΙΤΙ ΦΤΩΧΩΝ»
«Η κουζίνα αποτελούσε το κύριο δωμάτιο, αν όχι το μοναδικό. Η εστία ήταν πολύ χαμηλή … και άναβε με ξύλα. Οι καπνοί
έβρισκαν διέξοδο προς τα έξω, από την καπνοδόχο. Οι πλούσιοι έψηναν σπίτι τους ωραίο λευκό ψωμί. Οι φτωχοί που δεν
είχαν τη δυνατότητα να έχουν δικό τους φούρνο, αγόραζαν από τον αρτοποιό ψωμί από πίτουρο. Η βασική επίπλωση ήταν
ένα τετράγωνο ή ορθογώνιο τραπέζι που στηριζόταν σε τέσσερα πόδια, τα οποία ορισμένες φορές συνδέονταν με σανίδες.
Για καθίσματα είχαν πάγκους και σκαμνιά. Στο γεύμα έβαζαν στο τραπέζι μια μόνο χωμάτινη, γαβάθα, απ' όπου ο καθένας
έπαιρνε τη τροφή του με τα χέρια. Τα κρεβάτια, που στηρίζονταν σε τέσσερα πόδια, ήταν ελαφρά ανυψωμένα στο
προσκέφαλο. …. Τα ενδύματα και τα ασπρόρουχα τα φύλαγαν σε ξύλινες κασέλες. Το φως της ημέρας έμπαινε φειδωλά
από τον φεγγίτη του τοίχου. Όταν ερχόταν το βράδυ, προσπαθούσαν να μην ανάψουν το λυχνάρι. Αλλά παντού, ακόμη και
στα πιο φτωχά σπίτια, ένα φυτίλι τοποθετημένο σ' ένα δοχείο με λάδι, έκαιγε μέρα νύκτα μπροστά στο στοιχειώδες
εικονοστάσιο, που κατείχε την τιμητική γωνιά του σπιτιού.»
[ΖΕΡΑΡ ΒΑΛΤΕΡ: Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο,
μετάφρ.:Κ. Παναγιώτου, σελ. 175]
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Α. ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ:
1) Αρχιτεκτονική
2) Γλυπτική
3) Ζωγραφική (τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, φορητές εικόνες)
4) Μικρογραφία
5) Μικροτεχνία - Μικρογλυπτική
6) Νομισματική
1) Αρχιτεκτονική
ΡΥΘΜΟΙ ΝΑΩΝ:
1) Βασιλική με τρούλο ή τρουλαία Βασιλική (Αγία Σοφία, 6ος αι.)
2) Σταυροειδής με τρούλο (: μορφή ενός σταυρού εγγεγραμμένου σε τετράγωνο) (περίοδος Μακεδ. Δυναστείας)
Παραλλαγές:_ α) Αγιορείτικος τύπος (με τρεις κόγχες)
_ β) Πεντάτρουλος ρυθμός
3) Οκταγωνικός τύπος (11ος αι.)
Εξωτερική εμφάνιση ναών: όχι ιδιαίτερα επιμελημένη
Εσωτερική εμφάνιση ναών: είναι ιδιαίτερα επιμελημένη _ διακόσμηση με τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, ανάγλυφες
παραστάσεις, έργα γλυπτικής και φορητές εικόνες.
Εξήγηση διαφοροποίησης: Η λατρεία της χριστιανικής θρησκείας τελείται στο εσωτερικό των ναών (σε
αντίθεση με την αρχαία θρησκεία).
2) Γλυπτική:
– Δεν ευνοήθηκε από την Εκκλησία (θύμιζε την αρχαία θρησκεία)
– Αρχιτεκτονικός διάκοσμος με έργα γλυπτικής
– Ανάγλυφες παραστάσεις με διακοσμητικά θέματα
3) Ζωγραφική (τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, φορητές εικόνες):
• Τοιχογραφίες και ψηφιδωτά
– είναι οι κυριότερες μορφές έκφρασης στον εσωτερικό χώρο
– κυριαρχούν σε όλη την περίοδο της βυζαντινής ιστορίας (εκτός από την περίοδο της Εικονομαχίας)
– σε περιόδους οικονομικής κρίσης_ διακόσμηση με τοιχογραφίες και εικόνες
– τα ψηφιδωτά _ δαπανηρά
• Τυπικό σχήμα εικονογράφησης (εποχή Μακεδονικής Δυναστείας):
o Κορυφή τρούλου _ο Παντοκράτορας, περιστοιχιζόμενος από αγγέλους και Προφήτες
o Αψίδα ιερού _ η Θεοτόκος, ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ
o Λοφία τρούλου _ οι τέσσερις Ευαγγελιστές
o Τοίχοι _ δεσποτικές γιορτές, Άγιοι και Μάρτυρες
• Τα βασικά χαρακτηριστικά της βυζαντινής αγιογραφίας:
– Αδιαφορία για τις σωστές αναλογίες των μορφών
– Απουσία του βάθους (προοπτικής)
– Απουσία κίνησης
– Μορφές: _ λιπόσαρκες _ όρθια, μετωπική απεικόνιση _ πνευματικότητα, αυστηρότητα, επισημότητα
– Η ελευθερία του καλλιτέχνη περιορίζεται στο ελάχιστο (και τότε χρησιμοποιεί στοιχεία κλασικής τεχνοτροπίας)
• Σκοπός Βυζαντινής Τέχνης:
α) να εκφράσει τη ματαιότητα του φυσικού κόσμου και
β) να προβάλει την αιωνιότητα της μετά θάνατον ζωής.
4) Μικρογραφία: η διακόσμηση των χειρογράφων με εικόνες.
Οι μικρογραφίες:
– παριστάνουν διάφορα επεισόδια που περιγράφονται στο κείμενο
– δημιουργούν στενή σύνδεση μεταξύ λόγου και εικόνας
– πληροφορούν για τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής του χειρογράφου
5) Μικροτεχνία - Μικρογλυπτική:
– έργα εκκλησιαστικά και κοσμικά από πολύτιμα μέταλλα, σμάλτο, ξύλο και ελεφαντόδοντο.
– Χαρακτηριστικά: υψηλή τεχνική και ποιότητα, εντυπωσιακή ποικιλία
6) Νομισματική - Νομίσματα
– Έχουν αισθητική αξία (:έργα μικροτεχνίας)
– Τα νομίσματα ως ιστορική πηγή κατατάσσονται στις άμεσες πηγές. Αποτελούν σημαντικές πηγές πληροφόρησης για:
ιστορικά πρόσωπα (βυζαντινοί αυτοκράτορες), πολιτική κατάσταση και πολίτευμα (από τις επιγραφές πάνω σ' αυτά ή από
τις μορφές που προβάλλονται), οικονομία (πόσα νομίσματα κυκλοφορούσαν και ποια αγοραστική αξία είχαν), έκταση των
εμπορικών συναλλαγών (πού βρέθηκαν νομίσματα), θρησκευτικές και καλλιτεχνικές τάσεις (σχήματα, σύμβολα, τρόπος
απεικόνισης μορφών), την κρατική ιδεολογία (από τις επιγραφές και τα σύμβολα) και άλλα.
Β. ΜΟΥΣΙΚΗ
α) Εκκλησιαστική, β) Κοσμική
• α) Εκκλησιαστική μουσική
Μελοποίηση εκκλησιαστικής λειτουργικής ποίησης και ύμνων.
Σκοπός: να ψέλνονται στη Θεία Λειτουργία και άλλες λατρευτικές τελετές
– Ύμνοι: λειτουργικά άσματα με εγκωμιαστικό περιεχόμενο για το Θεό και γενικότερα τα ιερά πρόσωπα
– Ποιητές και μελωδοί: έγραφαν και το ποιητικό κείμενο και τη μελωδία (Ρωμανός ο Μελωδός)
– 8ος αι.: υμνογράφος - μελοποιός _ διαφορετικά πρόσωπα
– Εκκλησιαστική μουσική : μονοφωνική και φωνητική
– Σημειογραφία (= μουσική γραφή) : αλφαβητική
– 8ος αι.: αρχίζει η χρήση άλλων τύπων μουσικής γραφής
– Λειτουργικό δράμα _ δεν ευδοκίμησε στην Ανατολική Εκκλησία
• β) Κοσμική μουσική
– Αποτελεί συνέχεια της αρχαίας ελληνικής παράδοσης
– Τραγούδια: επιτραπέζια, ερωτικά, γαμήλια κλπ. _ προσαρμόζονται στη νέα πίστη και λατρεία
– Μουσικά όργανα στις διασκεδάσεις:
– Ορχήστρες με κρουστά, πνευστά και έγχορδα όργανα συνοδεύουν τις λαϊκές και επίσημες τελετές.
– Λαϊκή μουσική: δεν ήταν ξεκομμένη από τη θρησκευτική (αλληλεπίδραση)
– Ιππόδρομος:_ πολλές εορταστικές εκδηλώσεις, πολλά άσματα _ οι ψάλτες τραγουδούσαν μαζί με τους δήμους
(επευφημίες προς αυτοκράτορα και φρουρούς συνόρων του Βυζαντίου). Πολλές από αυτές τις ψαλμωδίες
χρησιμοποιήθηκαν αυτούσιες και στη θρησκευτική υμνογραφία
_ Γινόταν χρήση του αερόφωνου οργάνου (διαδόθηκε στη Δύση από Κων/νο Ε: δώρο στον Πιπίνο το Βραχύ)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ: Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ (15ος-18ος αι.)
I. ΟΙ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
_ Τι είναι η Αναγέννηση
Κατά το 15ο αι. εκδηλώθηκε στην Ευρώπη ένα καλλιτεχνικό και πνευματικό κίνημα, η Αναγέννηση. Κύριο
χαρακτηριστικό της Αναγέννησης, στην προετοιμασία της οποίας μεγάλη ήταν η συμβολή των
Σταυροφοριών καθώς και της νέας κοινωνικής τάξης που αρχίζει να διαμορφώνεται, της αστικής, ήταν η
αναβίωση των αξιών της αρχαιότητας για τη θεμελίωση ενός καινούργιου κόσμου.
_ Ο Ανθρωπισμός
• Η στροφή προς την Αρχαιότητα
Ο αναγεννησιακός άνθρωπος στράφηκε προς τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και επιδόθηκε στη
συστηματική μελέτη, μετάφραση και σχολιασμό των αρχαίων συγγραφέων, προκειμένου να αντλήσει από
αυτόν αξίες για τη θεμελίωση του σύγχρονου κόσμου. Η στροφή αυτή προς τη βαθύτερη γνώση της
αρχαιότητας ονομάστηκε Ανθρωπισμός.
• Οι ανθρωπιστές και η Ευρώπη των Διανοουμένων
Οι ανθρωπιστές, οι φορείς του ανθρωπισμού, ταξίδευαν σ' όλη την Ευρώπη και διέδιδαν τις ιδέες τους
δημιουργώντας έτσι ένα δίκτυο σχέσεων και πολιτισμού, που ονομάστηκε Πολιτεία των Γραμμάτων. Ήταν
βαθιά θρησκευόμενοι, επιζητούσαν όμως την αληθινή πίστη και αγωνίζονταν για μια καλύτερη κοινωνία.
Κυριότεροι ανθρωπιστές ήταν: ο Έρασμος (σατιρίζει στο έργο του «Μωρίας εγκώμιον» του 1509 τις
καταχρήσεις της Εκκλησίας, μάχεται υπέρ μιας ειρηνικής Ευρώπης και αποδίδει μεγάλη σημασία στην
παιδεία), ο Φρανσουά Ραμπελαί («Πανταγκρουέλ», 1532), ο Τόμας Μορ (οραματίζεται στο έργο του
«Ουτοπία», 1516, μια ιδανική πολιτεία, όπου θα κυριαρχούν η ειρήνη, η ισότητα και η ανεκτικότητα) κ.ά.
_ Ο οικουμενικός άνθρωπος
Οι ανθρωπιστές οραματίζονταν να διαμορφώσουν ένα νέο τύπο ανθρώπου, τον οικουμενικό άνθρωπο
(homo universalis), που θα καθορίζει ο ίδιος με τη γνώση και τον προσωπικό του αγώνα τη μοίρα του. Ο
οικουμενικός άνθρωπος θα έπρεπε να επιδίδεται σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας,
ώστε να αποκτήσει μια πολυδιάστατη προσωπικότητα με σωματικά, ψυχικά και πνευματικά χαρίσματα. Για
το σκοπό αυτό ιδρύθηκαν πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα και διευρύνθηκαν τα εκπαιδευτικά προγράμματα
περιλαμβάνοντας ένα ευρύ φάσμα μαθημάτων, ώστε οι μαθητές να αποκτούν σφαιρική μόρφωση.
_ Η γέννηση του τυπωμένου βιβλίου και η διάδοση της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού
Η Αναγέννηση και ο Ανθρωπισμός γρήγορα επεκτάθηκαν και σε άλλες χώρες της υπόλοιπης Ευρώπης,
όπου επικράτησαν παρόμοιες συνθήκες με τις ιταλικές πόλεις. Στη διάδοση του Ανθρωπισμού και της
Αναγέννησης καταλυτική ήταν και η συμβολή της τυπογραφίας, που ανακαλύφθηκε το 1450 από τον
Ιωάννη Γουτεμβέργιο. Η ανακάλυψη αυτή διαδόθηκε ταχύτατα και ευνόησε την πρόσβαση στη γνώση όλο
και περισσοτέρων ανθρώπων, κυρίως των πόλεων.
• Τέχνη
Η Τέχνη της περιόδου αυτής αποτύπωσε με τον καλύτερο τρόπο την ιδεολογία της Αναγέννησης. Στην
Αρχιτεκτονική οι καλλιτέχνες εμπνέονταν από την κλασική αρχαιότητα. Τη μεγαλύτερη ανάπτυξη όμως
γνώρισε η γλυπτική και η ζωγραφική. Χαρακτηριστικά της αναγεννησιακής ζωγραφικής είναι η προοπτική
(: η αίσθηση βάθους στις απεικονίσεις) και η τεχνική της φωτοσκίασης.
Το 15ο αι. η Φλωρεντία είχε γίνει το επίκεντρο μιας διαφορετικής καλλιτεχνικής άνθησης, που
προανήγγειλε την ιταλική Αναγέννηση. Ο αιώνας αυτός είναι γνωστός στην ιστορία της τέχνης ως
κουατροτσέντο. Κυριότεροι εκπρόσωποι του κουατροτσέντο είναι ο Μποτιτσέλι και ο Μπενότσο Γκοτσόλι.
Κατά το 16ο αι. άκμασε στην Ευρώπη η Τέχνη της Αναγέννησης με κυριότερους εκπροσώπους στην Ιταλία
το Λεονάρντο ντα Βίντσι, το Μιχαήλ Άγγελο, το Ραφαήλ Σάντι και τον Τιτσιάνο. Στη Γερμανία διακρίθηκε
ο Άλμπρεχτ Ντύρερ, ενώ στις Κάτω Χώρες ο Ιερώνυμος Μπος και ο Πίτερ Μπρέγκελ και στην Ισπανία ο
Έλληνας Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (el Greco).
• Μουσική
To πνεύμα της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού επηρέασε και τη μουσική. Παράλληλα με την
εκκλησιαστική μουσική καλλιεργήθηκε και η λαϊκή. Ιδιαίτερη ανάπτυξη την περίοδο αυτή παρουσίασε η
πολυφωνική μουσική, με κυριότερο εκπρόσωπο τον ιταλό Τζοβάνι Πιερλουίτζι ντα Παλεστρίνα. Στο τέλος
του 16ου αι. εμφανίστηκαν οι πρώτες μορφές κονσέρτου και συμφωνίας.
3. Η Θρησκευτική μεταρρύθμιση (Σχεδιάγραμμα μαθήματος)
Β. Η προτεσταντική μεταρρύθμιση
• α) ΓΕΡΜΑΝΙΑ: μαζική πώληση συγχωροχαρτιών
–
καταδίκαζε τα συγχωροχάρτια και υποστήριζε τις απόψεις του για τη θρησκεία.)
– Αντίδραση πάπα: αφορισμός Λούθηρου (1520)
– Λούθηρος: έκαψε δημόσια τη βούλα, του εγγράφου, δηλαδή που έφερε τη σφραγίδα του πάπα της Ρώνης.
• Η διάδοση της Μεταρρύθμισης
– Η διδασκαλία του Λούθηρου (η σωτηρία της ψυχής είναι αποτέλεσμα μόνο της πίστης) διαδόθηκε
ταχύτατα στη Γερμανία
– Αντίδραση αυτοκράτορα ΚΑΡΟΛΟΥ Ε΄: έθεσε εκτός νόμου το Λούθηρο ως αιρετικό και αποκήρυξε το
Λουθηρανισμό (αιτία ο φόβος του για διάσπαση του κράτους).
– Αντίδραση οπαδών Λούθηρου και γερμανών ηγεμόνων και διαμαρτυρία τους (διαμαρτυρόμενοι ή
προτεστάντες).
– Γενίκευση σύρραξης μεταξύ οπαδών Λούθηρου και αυτοκρατορικών δυνάμεων
– Τερματισμός σύρραξης με Ειρήνη Αυγούστας (1555). Η συνθήκη αυτή:
1) αναγνώριζε τη νομιμότητα του Λουθηρανισμού,
2) αναγνώριζε το δικαίωμα σε κάθε ηγεμόνα να επιβάλει στην επικράτειά του το δόγμα που ήθελε.
– Αποτέλεσμα:
Η Γερμανία διαιρέθηκε σε: α) κράτη καθολικά και β) κράτη διαμαρτυρόμενα
– Διάδοση Μεταρρύθμισης και σε άλλες χώρες με διάφορες παραλλαγές
– Αντίδραση Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας
• β) ΓΑΛΛΙΑ
– Διάδοση Μεταρρύθμισης
– Εκπρόσωπος: ο Καλβίνος
– Οπαδοί: Γάλλοι προτεστάντες ή Καλβινιστές (Ουγενότοι)
– Συγκρούσεις μεταξύ Καλβινιστών και Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας
– Παρίσι: σφαγή 2000 Καλβινιστών (24 Αυγούστου 1572 - νύχτα Αγίου Βαρθολομαίου)
– Ακολούθησαν αιματηροί πόλεμοι για 30 περίπου χρόνια
–Το 1598 με το Διάταγμα της Νάντης αποκαταστάθηκε η ειρήνη που αναγνώριζε το δικαίωμα των
Καλβινιστών να ασκούν ελεύθερα τη λατρεία τους υπό ορισμένες όμως προϋποθέσεις.