Journal of Nurse and Physician within War/Spring 2020/ Eighth Year

Review Article ISSN: DOI:10.29252/npwjm.8.26.71

The Role of Viruses in Bioterrorism: A Review with Emphasis on

Coronaviruses

Abstract Article Info

Introduction: Bioterrorism refers to the deliberate spread of Authors:
biological agents among human and animal societies, causing
irreparable damage, such as fatality, recession and social stress. Aramideh khouy R1

, with emphasis on Coronavirus Disease 2019 Hosseini Tehrani M1

(COVID-19), the effect of this virus on the future of the world, Zarali MR2
and its use in bioterrorism.
Method: This study is a narrative review based on available Maleki H2*
literature in both English and Persian languages by searching for Moazeni B2
a combination of keywords including bioterrorism, viral diseases
and COVID-19 in databases such as PubMed, Google Scholar,
Science Direct, Cochrane Library, Scopus and Magiran.
Results:
different subtitles, including history, viral biological weapons,
emerging infectious diseases and future challenges.
Conclusion: The use of viruses will be a reasonable choice to
overthrow nations due to their high spread and lethality, lack of
conflict on the battlefield, or high economic and human costs.
COVID-19 will present new aspects of bioterrorism impacts on
the world's population and economy. Therefore, the tragedy of
COVID-19 is not just about its current mortality, and in the near
future, we can expect even more complicated problems. Future Received:2020.4.2
bioterrorism is therefore different from what we have seen in the
Accepted:2020.4.30
past.
E-Published:2020.5.25

Keywords:Bioterrorism {1}, Virus diseases {2}, COVID-19 {3},

Biological agents {4}

Citation Subjects:
{{1} Biological Terrorism,
Biological Warfare
{2} Viral Diseases, Viral
Infections
{3} COVID-19 Pandemic,
COVID-19 Virus Disease,
Affiliations COVID-19 Virus Infection,
SARS Coronavirus 2
*Researcher, Armed forces health administration of Islamic Republic of Infection, SARS-CoV-2
Iran, Tehran, Iran. Infection
ana.homayon@yahoo.com {4} Biological Factor
Tel: +989128701603
71
 ‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم ‪ 9‬بهار ‪ 9 11‬سال هشتم‬
‫‪ISSN:‬‬ ‫‪DOI:10.29252/npwjm.8.26.71‬‬ ‫مقاله مروری‬

‫مروری بر نقش ویروسها در بیوتروریسم‪ :‬با تاکید بر کرونا ویروسها‬

‫اطالعات مقاله‬ ‫چکیده‬

‫نویسندگان‪:‬‬ ‫مقدمه‪ :‬بیوتروریسم به انتشار عمدی عوامل زیستی در بین جوامع انسانی و حیییوانیی‬
‫‪1‬‬
‫رضا آرمیده خوی‬ ‫اطالق میشود که موجب خسارات جبرانناپذیری مانند تلفات‪ ،‬رکود اقتصادی‪ ،‬تنش و‬
‫‪1‬‬
‫مهرناز حسینی طهرانی‬ ‫استرس اجتماعی میگردد‪ .‬هدف از مطالعهی حاضر بیررسیی نیویش وییروسهیا در‬
‫‪2‬‬
‫محمدرضا زارعلی‬ ‫بیوتروریسم با تاکید بر کووید ‪ ،11‬پیامد این ویروس بر آیندهی دنیا و استفاده از آن در‬
‫‪*2‬‬
‫همایون ملکی‬ ‫بیوتروریسم میباشد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫بهزاد موذنی‬ ‫روش کار‪ :‬این مواله یک مطالعهی مروری روایتی است که با جستجوی تیرکیییبیی از‬
‫کلید واژگان بیوتروریسم‪ ،‬بیماریهای ویروسی و کووید ‪ 11‬در پایگاههای اطالعاتیی از‬
‫جمله پاب مد‪ ،‬گوگل اسکالر‪ ،‬ساینس دایرکت‪ ،‬کتابخانه کاکرین‪ ،‬اسکوپوس و مگیران به‬
‫دو زبان انگلیسی و فارسی به مرور متون قابل دسترس پرداخته است‪.‬‬
‫یافتهها‪ :‬یافته های حاصل از مرور متون قابل دسترس در چند عنیوان میتیشیکیل از‬
‫تاریخچه‪ ،‬سالحهای زیستی ویروسی‪ ،‬بیماریهای عفونی نوظهور و چالشهیای پیییش‬
‫روی کووید ‪ 11‬بیان شده است‪.‬‬
‫نتیجهگیری‪ :‬استفاده از ویروسها به دلیل سرعت انتشار و کشندگی باال‪ ،‬عدم نیاز بیه‬
‫درگیری در میدان جنگ و یا هزینههای کالن اقتصادی و جانی گزینهی معوولی بیرای‬
‫ساقط کردن ملتها میباشد‪ .‬بیماری کرونا ویروس ‪ 2111‬ابعاد جیدییدی از تیا یییر‬
‫بیوتروریسم بر جمعیت و اقتصاد دنیا را روشن خواهد کرد و هراس کووید ‪ 11‬نه تنیهیا‬
‫تاریخ دریافت‪111191911 :‬‬ ‫مربوط به کشتار کنونی آن بلکه به ایجاد مشکالت پیچیدهتر در آینده نه چینیدان دور‬
‫تاریخ پذیرش‪111192911 :‬‬ ‫است‪.‬‬
‫تاریخ انتشار‪11119191 :‬‬

‫واژگان کلیدی بیوتروریسم‪ ،‬بیماریهای ویروسی‪ ،‬بیماری کرونا ویروس ‪،}1{2111‬‬

‫عوامل بیولوژیکی{‪}2‬‬

‫وابستگی سازمانی نویسندگان‬

‫عناوین ارجاعی‪:‬‬ ‫‪ -1‬گروه ویروسشناسی‪ ،‬دانشکده پزشکی‪ ،‬دانشگاه علوم پزشکی ایران‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‬
‫{‪ }1‬کووید ‪11‬‬ ‫‪ -2‬پژوهشگر‪ ،‬اداره بهداشت‪ ،‬امداد و درمان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‬
‫{‪ }2‬عوامل زیستی‬ ‫‪ana.homayon@yahoo.com‬‬
‫‪Tel: +989128701603‬‬

‫‪22‬‬
‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم ‪ 9‬بهار ‪ 9 11‬سال هشتم‬ ‫همایون ملکی‬

‫بیولوژیکی‪ 11‬و در پایگاههای اطالعاتی از جمیلیه‪ ،‬پیاب مید‪،12‬‬ ‫بیوتروریسم ‪ 1‬استفاده از میکروارگانیسمها ویروسها‪ ،‬باکتریهیا‬
‫گوگل اسکالر ‪ ،11‬ساینس دایرکت‪ ،11‬کتیابیخیانیه کیاکیریین‪،11‬‬ ‫و قار ها یا سموم توسط گروههای تروریستی یا افراطی بیرای‬
‫اسکوپوس ‪ ،1‬پایگاه اطالعات علمیی جیهیاد دانشیگیاهیی ‪،12‬‬ ‫تولید سالحهایی است که باع مر و بیییمیاری در انسیان‪،‬‬
‫ایرانمدیکس ‪ 1‬و مگیران‪ 11‬به دو زبان انگلیسی و فارسی صیورت‬ ‫حیوانات و یا گیاهان میشوند ‪ . 1‬جنگ بیولوژیکی از سیمیوم‬
‫پذیرفت‪ .‬عالوه بر جستجو در پایگاههای معتبر ذکر شده برخیی‬
‫از دستورالعملها و مواالت آنالین نیز از وبگاه سازمان جیهیانیی‬
‫بهداشت ‪ 21‬و مرکز ملی پیشگیری و کنترل بییمیاریهیا ‪ 21‬نیییز‬ ‫بیولوژیکی که ا لب به آنها سالحهای زیستی‪ 2‬یا عوامل فیعیال‬
‫استخرا گردید‪.‬‬ ‫زیستی نیز گفته میشود مواد سمی هستند که در ارگانیسمهای‬
‫بیماریزا تولید میشوند‪ .‬میکروارگانیسمهایی که به صورت خود‬
‫یافتهها‬ ‫به خودی یا به واسطهی مهندسی ژنتیک در روند بیولیوژییکیی‬
‫یافتههای حاصل از مرور متون قابل دسترس در چند بخش بیا‬ ‫طبیعی میزبان تداخل میکنند این توان را دارند که سطحی از‬
‫عناوین‪ -1 :‬تاریخچهی استفاده از عوامل ویروسی در جنگهیای‬ ‫کشتار جمعی را بیش از هر سالح دیگری ایجاد کنند‪ .‬استفاده از‬
‫بیولوژیکی‪ -2 ،‬سالحهای زیستی ویروسی‪ -1 ،‬بیییمیاریهیای‬ ‫سالحهای زیستی دارای معایبی نیز هست‪ ،‬از مهمترین معیاییب‬
‫عفونی نوظهور‪ -1 ،‬نوش حیوانات به عنوان میخیازن عیوامیل‬ ‫استفاده از این سالحها این است که ممکن است زمیان زییادی‬
‫بیولوژیک و ‪ -1‬چالشهای پیش روی بشر بعد از بیماری کرونیا‬ ‫طول بکشد تا مو ر باشد‪ .‬ولی به طور ویژه استفاده از عیوامیل‬
‫ویروس ‪ 2111‬و دیدگاه استفاده از این ویروسها در بیوتروریسم‬ ‫زیستی به خصو ویروسها به دلیل این که قابلیت باالییی در‬
‫به صورت مستویم و یرمستویم توصی شده است‪.‬‬ ‫انتوال فرد به فرد دارند ممکن است باع تیلیفیات گسیتیرده‬
‫ه‬ ‫‪-‬تاری‬ ‫ناخواسته در نیروهای خودی و یا بیطرف نیز گردند به شکیلیی‬
‫استفاده از سالحهای بیولوژیکی در جنگ مفهوم جدیدی نیست‪،‬‬ ‫که این تلفات ممکن است حتی از نیروهای هدف نیز بیییشیتیر‬
‫ترساندن افراد از مر به واسطه عواملی که قیابیلیییت دییدن‪،‬‬ ‫باشد ‪ . 2‬این مواله در ن ر دارد در قالب یک میویالیه میروری‬
‫بوییدن و مزه را ندارند بسیار آسان است‪ .‬در گذشتیههیای دور‬ ‫روایتی‪ 1‬به بررسی تاریخچهی استفاده از عوامیل وییروسیی در‬
‫استفاده از سالحهای زیستی در جنگهای قبیلهای و بومی بیه‬ ‫جنگهای بیولوژیکی‪ ،‬ویروسهای پرخطر جهت استیفیاده بیه‬
‫روشهای مختل مرسوم بوده است‪ .‬مطالعات نشان دادهاند کیه‬ ‫عنوان سالح بیولوژیک و به طور ویژه پیامد بیییمیاری کیرونیا‬
‫بیماریهای مسری و سایر سالحهای بیولوژیکی به دلیل ت یییر‬ ‫ویروس ‪ 1 2111‬کووید ‪ 11‬بر جهان و دیدگاه استفاده از ایین‬
‫احتمالی آنها بر ارتشها یا مردم در اوایل قرن ‪ 11‬قبل از میالد‬ ‫ویروس در بیوتروریسم به صورت مستویم و یرمستویم ب ردازد‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫هیا‬
‫روش کار‬
‫با ارسال قو بیمار احتماال آلوده به توالرمی‪ 21‬به دشیمینیان‬
‫مطالعه ی حاضر با روش مرور روایتی بر مطالعات و یافیتیههیای‬
‫خود‪ ،‬برای ت عی آنها‪ ،‬اولین نمونه مستند از جنگ بیولوژیک‬
‫علمی در رابطه با بیماری کروناویروس و استیفیاده از عیوامیل‬
‫را تولید کردهاند ‪ . 1‬در قرن چهارم قبل از میالد‪ ،‬مور یونانی‪،‬‬
‫ویروسی در بیوتروریسم در محدوده زمانی سالهای ‪ 1121‬تیا‬
‫هرودوت ‪ ،21‬میگوید که کمانداران سکاها با فیرو بیردن تیییر‬
‫‪ 2121‬میالدی‪ ،‬انجام شده است‪ .‬ضمنا جیهیت اسیتیفیاده از‬
‫کمانشان در مخلوطی از الشهی تجزیه شدهی مارهای سمیی و‬
‫اطالعات روزآمد در مورد ارتباط کرونا ویروس ‪ 2111‬کیوویید‬
‫خون انسان‪ ،‬نو پیکان خود را آلوده میکردند‪ .‬مطاب تفسیییر‬
‫‪ 11‬و بیوتروریسم از مواالت علمی منتشر از تاریخ ‪221911911‬‬
‫مدرن‪ ،‬این مخلوط ممکین اسیت شیامیل کیلیسیتیرییدییوم‬
‫تا تاریخ ‪ 212191 911‬استفاده شد‪ .‬جمیعآوری اطیالعیات بیا‬
‫جستجوی ترکیبی از کلید واژگان موجود در عناوین موضیوعیی‬
‫‪11- Biological warfare‬‬
‫‪12- PubMed‬‬ ‫پزشکی ‪ 1‬از قبیل بیوتروریسم ‪ ،‬بیماریهای ویروسیی ‪ ،2‬کیرونیا‬
‫‪13- Google scholar‬‬ ‫ویروس ‪ ،‬کووید ‪ ،1 11‬عوامل بیییولیوژییکیی‪11‬و جینیگهیای‬
‫‪14- Science direct‬‬
‫‪15- Cochrane Library‬‬ ‫‪1- Bioterrorism‬‬
‫‪16- Scopus‬‬ ‫‪2- Biological Weapons­2‬‬
‫)‪17- Scientific information database (SID‬‬ ‫‪3- Narrative Review‬‬
‫‪18- Iranmedex‬‬ ‫‪4- Coronavirus disease2019 4‬‬
‫‪19- Magiran‬‬ ‫)‪5- Medical Subject Headings (MeSH‬‬
‫)‪20- World Health Organization (WHO‬‬ ‫‪6- Bioterrorism‬‬
‫)‪21- Centers for Disease Control and Prevention (CDC‬‬ ‫‪7- Virus diseases‬‬
‫‪22- Hittites‬‬ ‫‪8- Corona virus‬‬
‫‪23- Tularaemia‬‬ ‫‪9- COVID-19‬‬
‫‪24- Herodotus‬‬ ‫‪10- Biological agents‬‬

‫‪73‬‬
‫همایون ملکی‬ ‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم ‪ 9‬بهار ‪ 9 11‬سال هشتم‬

‫دسترسی به این عوامل در سه گروه ‪ B ،A‬و ‪C‬طبوهبندی کرده‬
‫است‪.‬‬
‫گروه ‪ :A‬عوامل زیستی که توانایی انتوال سریع و راحت در بین‬
‫افراد را دارند‪ .‬این گروه به دلیل مر و میر باال پتانسیل زییادی‬
‫در ا رگذاری بر جامعه دارند‪ .‬از این دسته میتوان بیه وارییوال‬
‫آبله ‪ ،2‬ویروسهای خانواده فیلو‪ 21‬و آرنا ویروسها‪ 11‬اشاره کرد‬
‫جدول‪. 1‬‬
‫گروه‪ :B‬دومین گروه در این طبوهبندی ویروسهایی هستند که‬
‫توانایی عفونت زایی متوسطی دارند‪ .‬این گروه مانند گروه اول نیز‬
‫به راحتی در بین افراد جامعه گستیرش مییییابینید‪ .‬وییروس‬
‫‪12‬‬
‫آنسفالومیلیت اسبی شرقی ‪ 11‬و آنسفالومیلیت اسبی ونزو الیی‬
‫در این گروه جای دارند جدول‪. 1‬‬
‫گروه ‪ :C‬سومین دستهبندی متعل به پاتوژنهای نوظهور است‪،‬‬
‫که میتوانند برای نابودی دسته جمعی مهندسی ژنتیک شونید‪.‬‬
‫زیرا این عوامل به راحتی تولید و پخش میشوند و پتانسیل ابتال‬
‫به عوارضی با مر و میر باال دارند‪ .‬از ویروسهای ایین گیروه‬
‫میتوان به هانتا ویروس‪ ،11‬تب دانگ‪ ،11‬ویروس منتویلیه از راه‬
‫کنه‪ 11‬و تب زرد ‪ 1‬اشاره کرد جدول‪. 1‬‬
‫پرفرینجنس‪ 21‬و کلستریدیوم تتانی ‪ 2‬و همچنین زهیر میارهیا‬
‫باشید ‪ 1‬استفاده از عوامل زیستی بهعنوان سالح کشتار بشیر‬
‫در دورهی معاصر نیز با پیشیرفت علم میکروبیولوژی دامینیهی‬
‫وسیعتری به خود گرفت‪ .‬به عنوان م ال اهدا دستمیال گیردن‬
‫آلوده به ویروس آبله توسط نیروهای انگلیسی در جنگ با هند و‬
‫فرانسه در قرن هجده‪ ،‬درگیر شدن مردم کوبا به ویروس دانیگ‬
‫در سال ‪ 11 1‬و یا شیو آنفلوانزای خوکی در مکزیک تینیهیا‬
‫نمونههایی از عوامل ویروسی و پاتوژن به عنوان سالح زیسیتیی‬
‫بوده است ‪ . 1‬ادعاهای ا بات نشدهای نیز وجود دارد که دولیت‬
‫آمریکا به صورت تصادفی عامل گسترش ویروس هانتا در جنوب‬
‫ربی آمریکا‪ ،‬ویروس نو اییمینیی انسیان ‪ 22‬بیرای کشیتین‬
‫‪.‬‬ ‫آفریواییها و همه گیری تب دانگ در هنید بیوده اسیت‬
‫بنابراین استفاده از عوامل بیولوژیکی در دهههای اخیر باتوجه به‬
‫اهمیت ویروسها در ایجاد بیماریزایی و مر و میر برروی این‬
‫عامل متمرکز شده است‪.‬‬
‫‪ -‬سال های زیستی ویروسی‬
‫مرکز کنترل و پیشگیری بیماریها‪ ،‬عوامل زیستی را بر اسیاس‬
‫سهولت در انتوال‪ ،‬مر و میر‪ ،‬شدت بیماریزایی و همچنییین‬

‫جدول ‪ .‬طبقهبندی عوامل ویروسی که در بیوتروریسم نقش دارند (‪)7‬‬

‫عامل ویروسی‬ ‫بیماری‬ ‫ویژگی‬ ‫طبقهبندی‬
‫خانواده پاکس واریوال‬ ‫آبله انسانی‬ ‫توانایی انتوال زیاد از شخصی به شخ دیگر‬
‫خانواده فیلو ویروسها‬ ‫عامل مر و میر باال و توان ت یر عمده در‬
‫تبهای خونریزیدهنده‬
‫ماربور و ابوال‬ ‫بهداشت عمومی ایجاد وحشت عمومی و اختالل‬ ‫گروه ‪A‬‬
‫آرنا ویروسها‬ ‫تب‪ ،‬میالژی‪ ،‬مننژیت‬ ‫اجتماعی نیاز به اقدام ویژه برای آمادگی موابله با‬
‫السا‪ ،12‬جونین ‪ ،1‬ماچوپو و ‪...‬‬
‫‪11‬‬
‫آس تیک و ‪...‬‬ ‫آن در بهداشت عمومی‬
‫انتشار نسبتا آسان‬
‫آلفاویروسها‬
‫توانایی ابتال و عفونتزایی متوسط و مر و میر کم‬
‫آنسفالیت اسبی شرقی‪ ،‬آنسفالیت‬ ‫آنسفالیتهای ویروسی‬ ‫گروه ‪B‬‬
‫نیاز به پیشرفت خا ظرفیت تشخیصی و ن ارت‬
‫اسبی ربی و آنسفالیت ونزو الیی‬
‫بر روند بیماری‬
‫نی ا ویروس‪،‬هانتا ویروس‬
‫تب زرد‪ ،‬تب دانگ‬ ‫در دسترس سهولت در تولید و انتشار‬
‫بیماریهای عفونی‬
‫آنسفالیت منتوله از راه کنه تب‬ ‫پتانسیل ابتال و مر و میر باال و ا رات عمده بر‬ ‫گروه ‪C‬‬
‫نوظهور‬
‫خونریزیدهنده منتوله از راه کنه‬ ‫سالمتی عمومی‬
‫کرونا ویروس‬
‫‪28- Small Pox‬‬
‫‪29- Filoviridae‬‬
‫‪30- Arenaviridae‬‬
‫)‪31- Eastern equine encephalomyelitis virus (EEEV‬‬
‫)‪32- Venezuelan equine encephalomyelitis virus (VEEV‬‬
‫‪33- Hantavirus 7‬‬
‫‪34- Dengue virus‬‬
‫‪35- Tick-borne encephalitis virus‬‬
‫‪36- Yellow fever virus‬‬
‫‪37- Lassa fever‬‬ ‫‪25- Clostridium perfringens‬‬
‫‪38- Junin‬‬ ‫‪26- Clostridium tetani‬‬
‫‪39- Machupo‬‬ ‫‪27- Human immunodeficiency virus (HIV)-27‬‬

‫‪74‬‬
‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم ‪ 9‬بهار ‪ 9 11‬سال هشتم‬
‫سلولی تک یر و توسط یک تروریست در بین افیراد و جیامیعیه‬
‫منتشر شوند‪.‬‬
‫ل ا ویروسها‬
‫این ویروسها به دلیل پایداری زیاد‪ ،‬عفونی بودن قابلتیوجیه و‬
‫تولید در موادیر زیاد با استفاده از سیستمهای ارزان قیییمیت و‬
‫یرپیچیده برای سالمت بشریت نگرانکننده هستند‪ .‬سویههایی‬
‫در دسترس این وییروسها میتوانند منجر بیه عیفیونیتهیای‬
‫ناتوانکننده به عنوان م ال‪ ،‬آنسفالیت اسبی ونیزو یالییی ییا‬
‫کشنده مانند ویروس آنسفالیت اسبی شرقی با میزان میر و‬
‫میر ‪ 11‬تا ‪ 21‬درصد شوند ‪. 12‬‬
‫انجمنهای بهداشت عمومی و پزشکی صورت گرفته اسیت تیا‬
‫‪ -‬بیماریهای ع ونی نو ور‬
‫بیماریهای عفونی نوظهور که حداقل ‪ 12‬درصد از کل عیوامیل‬
‫بیماریزا در انسان را شامل میشوند‪ ،‬عفونتهایی هستنید کیه‬
‫اخیرا در بین جمعیتها ظاهر شدهاند‪ .‬این بیماریها تیوانیاییی‬
‫انتوال چشمگیری بین انسانها دارند‪ ،‬برای شیو ‪ ،‬میحیدودییت‬
‫ج رافیایی خاصی ندارند‪ ،‬عامل اپیدمی و پاندمی هستند‪ ،‬دارای‬
‫ا رات اقتصادی‪ ،‬بالینی و اجتماعی قابلتوجهی هستند‪ .‬بنابرایین‬
‫سازمان بهداشت جهانی را در مورد استفاده از آنها به عینیوان‬
‫بیوتروریسم نگران کرده است‪ .‬از عوامل ایجادکننده این گروه از‬
‫بیماریها میتوان به بیماری کرونا ویروس‪ 11 2111‬کووید‪، 11‬‬
‫سویههای جدید آنفلوانزا و ویروس نو ایمنی انسان اشاره کرد‬
‫‪. 1 -11‬‬
‫تماس مستویم با مایعات بدن حاوی ویروس از فرد آلیوده بیه‬
‫‪11‬‬
‫کرونا ویروس‬
‫کرونا ویروس انسان برای اولین بار در دهه ‪ 11 1‬در بیییمیاران‬
‫مبتال به سرماخوردگی توصی شده است ‪ . 12‬از آن زمیان‬
‫تاکنون‪ ،‬کرونا ویروسهای بیشتری در ارتباط با بیییمیاریهیای‬
‫انسانی کش شدهاند‪ ،‬از جمله سندرم تنفیسیی حیاد شیدیید‬
‫سارس ‪ 1‬با میزان مر و میر ‪ 11‬درصد در سیال ‪ 2111‬در‬
‫چین‪ ،‬سندرم تنفسی خاورمیانه مرس ‪ 12‬با میییزان میر و‬
‫میر‪ 1191‬درصد در سال ‪ 2112‬و اخیرا نیز کووید ‪ 11‬باز هم در‬
‫چین که به مح عفونت توانایی تبدیل به یک بیماریکشینیده‬
‫در انسان را دارد ‪. 1‬‬
‫تب السا‪ ،‬جونین‪ ،‬ماچوپو‪ ،‬گواناریتو و سابیا‪ 11‬وجود دارند کیه‬
‫طبقهبندی کرونا ویروسها‬
‫کرونا ویروسها بر اساس تکامل نژادی به چهار گروه آلفا ماننید‬
‫کرونا ویروس انسانی ‪ ،229E‬کروناویروس گاستروانتریت قیابیل‬
‫انتوال و‪ ، ...‬بتا کرونا ویروس انسانی ‪ ،OC43‬سیارس‪ ،‬میرس‪،‬‬
‫)‪44- Corona virus disease 2019(COVID- 19‬‬
‫‪45- Corona virus-45‬‬
‫‪46- Severe acute respiratory syndrome (SARS)-‬‬
‫‪47- Middle East respiratory syndrome (MERS)-47‬‬
‫‪75‬‬
‫همایون ملکی‬
‫واریو ماژور ( بله انسانی)‬
‫آخرین مورد طبیعی آبله در سال ‪ 1122‬در سومالی مشاهده شد‬
‫و آخرین مورد در انسان در سال ‪ 112‬به صورت تصیادفیی‬
‫‪ 11 1‬ریشهکنی آبله‬
‫توسط سازمان بهداشت جهانی اعالم شد‪ .‬در حال حاضر ویروس‬
‫آبله فوط در دو مرکز ت یید شده سازمان بهداشت جهانی یعینیی‬
‫مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها در ایاالت متحده آتالنتیا‬
‫و مرکز تحویوات ایالتی ویروس شناسی و بییوتیکینیولیوژی در‬
‫روسیه قرار دارد ‪ .‬ویروس واریوال در صورت استفاده به عنوان‬
‫سالح زیستی یک تهدید بالووه برای جمعیتهای یر ن امی به‬
‫حساب میآید‪ .‬بنابراین تالشهای چشمگیری برای آمادهسیازی‬
‫آمادگی موابله با این ویروس به عنوان یک عامل بییوتیروریسیم‬
‫وجود داشته باشد‪ .‬وارییوال میاژور بیه عینیوان ییک سیالح‬
‫بیوتروریستی ایدهآل در ن ر گرفته میشود زیرا از طری مسییر‬
‫هوایی تنفسی از افراد آلوده به افراد مستعد قابل انتوال اسیت‪.‬‬
‫این بیماری با عوار باال و میزان مر و میییر‪ 11‬درصید ییا‬
‫بیشتر در بین افراد واکسینه نشده همراه اسیت و تشیخییی‬
‫بیماری که بیش از ‪ 11‬سال است که دیده نشده اسیت دشیوار‬
‫است ‪. 1‬‬
‫‪11‬‬
‫ت های ونری ی دهنده‬
‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫عامیل تیبهیای‬ ‫فیلو ویروسهایی همچون ابوال و ماربور‬
‫خونریزیدهندهایی هستند که میتوانند از طری مسیر هواییی‪،‬‬
‫افراد مستعد منتول شوند‪ .‬انسانها به طور چشمگیری مستیعید‬
‫ابتال به این ویروسها با میزان مر و میر بیش از ‪ 1‬درصید‬
‫هستند‪ .‬تب باال‪ ،‬سردرد‪ ،‬ورم مفاصل‪ ،‬میالژی و درد شکم عال یم‬
‫اولیه آلودگی به واسطهی این ویروسها هستند‪ .‬التهاب ملتحمه‪،‬‬
‫فارنژیت‪ ،‬پتشی ملتحمه و مخاط که به دنبال آن خیونیرییزی‬
‫دستگاه گوارش و خونریزی مجاری ادراری ر میدهید بیاعی‬
‫مر به دلیل نارسایی چندین ارگان و شو میشود‪ .‬استیفیاده‬
‫از این ویروسها به عنوان عاملهایی در ن ر گرفته شدهاند کیه‬
‫تروریستها به دلیل حدت و ظرفیت باال در اییجیاد تیرس و‬
‫اضطراب از آنها استفاده میکنند ‪ . 11‬پن گونه آرنا وییروس‬
‫میتوانند باع تب خونریزیدهندهی ویروسی با میزان مر و‬
‫میری در حدود ‪ 21‬درصد شوند ‪ . 11‬موادیر زییادی از ایین‬
‫ویروسهای منتوله از راه تنفسی میتوانند با تک یر در کشیت‬
‫‪40- Hemorrhagic fever‬‬
‫‪41- Ebola‬‬
‫‪42- Marburg‬‬
‫‪43- Sabia‬‬
‫همایون ملکی‬ ‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم ‪ 9‬بهار ‪ 9 11‬سال هشتم‬

‫‪.‬‬ ‫‪ H‬و‪...‬‬ ‫ویروس خوکی ‪15‬‬ ‫کووید ‪ 11‬و‪ ، ...‬گاما کرونا ویروس پرندگان و‪ ...‬و دلتا کیرونیا‬
‫جدول ‪ .‬طبقه بندی م مترین جنسهای انواده کرونا ویروس(‪) 1‬‬
‫بیماری‬ ‫ویروس‬ ‫گروه‬
‫‪1‬‬
‫سرماخوردگی‪ ،‬پنومونی‬ ‫کرونا ویروس انسانی ‪229E‬‬
‫‪11‬‬
‫برونشیولیت ‪ ،‬سرماخوردگی‪ ،‬پنومونی‬ ‫کرونا ویروس انسانی‪NL63‬‬
‫پنومونی‪ ،‬گاستروانتریت‬ ‫ویروس گاستروانتریت‪ 11‬مسری خو‬
‫گروه ل ا‬
‫گاستروانتریت‬ ‫کرونا ویروس سگ‬
‫‪12‬‬
‫پریتونیت‪ ،‬انتریت‬ ‫ویروس پریتونیت‪ 11‬عفونی گربه‬
‫بدون عال م تنفسی‪ ،‬روده ای‬ ‫کرونا ویروس خفاش‬
‫سرماخوردگی‪ ،‬پنومونی‬ ‫کرونا ویروس انسانی‪OC43‬‬
‫پنومونی‬ ‫‪H‬‬ ‫کرونا ویروس انسانی ‪1‬‬
‫‪11‬‬
‫ه اتیت‪ ،‬آنسفالیت‬ ‫ویروس ه اتیت‪ 11‬موش‬
‫پنومونی‪ ،‬گاستروانتریت‬ ‫کرونا ویروس گاو‬
‫گروه بتا‬
‫پنومونی‪ ،‬گاستروانتریت‪ ،‬عال می شبیه‬
‫کرونا ویروس ‪SARS‬‬
‫سرماخوردگی‬
‫عفونت دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی‬ ‫کرونا ویروس ‪MERS‬‬
‫عمدتا عفونت دستگاه تنفسی تحتانی‬ ‫کرونا ویروس ‪COVID 19 SARS- 2‬‬
‫تراکئیت‪ ،11‬عفونت کلیه‬ ‫کرونا ویروس برونشیت پرندگان‬ ‫گروه گاما‬
‫گاستروانتریت‬ ‫‪H‬‬ ‫کرونا ویروس خوکی ‪15‬‬ ‫گروه دلتا‬

‫سندرو تن سی اد دید (سارس)‬ ‫کرونا ویروس انسانی ‪E‬‬

‫آشفتگی و هراسی که ویروس سارس در فوریه سال ‪ 2111‬در‬
‫سراسر جهان ایجاد کرد بیسابوه بود ‪ . 21‬سارس به سیرعیت‬
‫طی چند ماه آسیا‪ ،‬آمریکای شمالی و اروپا را در برگرفیت کیه‬
‫بیش از ‪ 111‬نفر با نر مر و میر ‪ 19‬درصد ایین وییروس‬
‫مبتال شدند‪ .‬انتشار ویروس عمدتا از طری قطیرات تینیفیسیی‬
‫صورت میپذیرفت‪ .‬مبتالیان دچار پنومونی و مشکالت تنفسیی‬
‫حاد می شدند و با توجه با ناکارآمد بودن داروهای ضدوییروسیی‬
‫درمان به سختی انیجیام مییشید‪ .‬اسیتیفیاده از داروهیای‬
‫کورتیکواسترو یدی ‪ 1‬با دوز باال اگرچه تا حدی احتمال بهبودی‬
‫را افزایش میداد اما مشکالتی را برای بیماران نیز در پی داشت‬
‫به صورتی که همچنان بسیاری از بهبود یافتگان دچار عیوار‬
‫نکروز آواسکوالر ‪ 11‬مفاصل زانو و لگن ناشی از این نو درمیان‬
‫‪48- Pneumonia‬‬
‫‪49- Bronchiolitis‬‬
‫‪50- Gastroenteritis‬‬
‫‪51- Peritonitis‬‬
‫‪52- Enteritis‬‬
‫ویروس به لحا ایجاد بییمیاری و عیال یم شیبیییه کیرونیا‬
‫‪53- Hepatitis‬‬
‫‪54- Encephalitis‬‬
‫‪55- Tracheitis‬‬
‫‪56- Rhinovirus‬‬
‫‪57- Nasopharynx‬‬
‫‪58- Corticosteroids‬‬
‫‪59- Avascular necrosis‬‬
‫کرونا ویروس‪229E‬در سال ‪ 11‬هنگامی که محووان در حال‬
‫توصی پن عامل جدید عفونتزای مجاری تنفسی بیییمیاران‬
‫دچار سرماخوردگی بودند‪ ،‬کش شد‪ .‬عال م عیفیونیت ‪229E‬‬
‫شامل ضع عمومی‪ ،‬سردرد‪ ،‬ترشحات بینی‪ ،‬عطسه و گیلیودرد‬
‫است‪ .‬بخش کمی از بیماران ‪11-21‬درصد نیز دارای عال میی‬
‫مانند تب و سرفه هستند‪ .‬دوره کمون بیماری توریبا ‪ 2‬تا ‪ 1‬روز‬
‫است و به دنبال آن بیماری بین ‪ 2‬تا ‪ 1‬روز به طول میانجامد‬
‫و از ن ر بالینی قابل تشخی از عفونتهای دستگاه تینیفیسیی‬
‫‪A‬‬ ‫‪1‬‬
‫س‬
‫توجیهیی‬ ‫‪229E‬دارا‬
‫در سرتاسر دنیا نیز هست ‪. 22-21‬‬
‫کرونا ویروس انسانی ‪C‬‬
‫کرونا وییروس ‪ ،OC43‬در سیال‪ ،11 2‬از شیسیتیشیوی‬
‫نازوفارنکس ‪ 12‬یک بیمار مبتال به سرماخوردگی کش شد‪ .‬ایین‬
‫ویروس‪229E‬می باشد‪ .‬با این حال‪ ،‬هی واکنیش میتیویاطیع‬
‫سرولوژیکی بین ‪229E‬و ‪ OC43‬وجود نیدارد‪ .‬ایین وییروس‬
‫همانند سایر کرونا ویروسها دارای توزیع قابل توجهی در سط‬
‫جهان است ‪. 21‬‬

‫‪76‬‬
‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم ‪ 9‬بهار ‪ 9 11‬سال هشتم‬
‫زیادی برخوردار است تا بتوان این ویروس و ویروسهای مشابیه‬
‫آن را در آینده مهار کرد‪ .‬به طور کلی دو ن ریه مهم در میورد‬
‫منشا این ویروس وجود دارد‪ -1:‬انتوال طبیعی از خیفیاش بیه‬
‫انسان در بازاری در شهر ووهان چین و ‪ -2‬مهینیدسیی شیدن‬
‫ویروس به دست بشر که به صورت اتیفیاقیی ییا عیمیدی از‬
‫آزمایشگاهی تحویواتی در شهر ووهان چین به بیرون نشت کرده‬
‫است‪ .‬هر دو ن ریه مواف و مخال هایی دارند کیه بیه صیورت‬
‫مختصر به بیان این دیدگاهها میپردازیم‪.‬‬
‫با استفاده از تعیین توالی ژنتیکی‪ ،‬اپیدمیولوژیسیتهیا اظیهیار‬
‫داشتند که ویروس از نوعی خفاش به طور طبیعیی بیه انسیان‬
‫منتول شده است و احتماال افرادی که حیوانیات آلیوده را در‬
‫بازاری در ووهان چین حمل میکردهاند در انتوال این وییروس‬
‫مو ر بودهاند‪ .‬با این حال‪ ،‬منبع دقی حیوانی ویروس همچنان از‬
‫نگاه دانشمندان دور مانده است و به دلیل وجود این حیلیویهی‬
‫گمشده‪ ،‬سازمان بهداشت جهانی پیشنهاد داده اسیت تیا ییک‬
‫همکاری مشتر علمی برای شناسایی منبع مشتر انسیان و‬
‫ویروس و معرفی مسیر انتوال ویروس به جمعیت انسانی صورت‬
‫پذیرد تا بتوان راهکاری جهت موابله با این ویروس اتخاذ کرد‪ .‬از‬
‫طرفی ناشناخته بودن منشا ویروس و عدم اطمینان از مسیییر‬
‫انتوال ویروس از حیوان به انسان باع شکلگیری نی یرییهی‬
‫مهندسی شدن و بیوتروریستی بودن این ویروس شیده اسیت‪.‬‬
‫ن ریهای که در برخی از محافل علمی منتشر شده است‪ ،‬حاکیی‬
‫از آن است که ویروس به طور تصادفیی ییا عیمیدی از ییک‬
‫آزمایشگاه تحویواتی واقع در نزدیکی بازار ووهان در چین‪ ،‬جایی‬
‫که دانشمندان معتودند ویروس از آنجا پدید آمده است‪ ،‬نشیت‬
‫کرده است‪ .‬طرفداران این ن ریه ادعا میکنند که ویروس در این‬
‫آزمایشگاه که کرونا ویروسهای حیوانی را برای تولییید سیالح‬
‫بیولوژیکی تهاجمی مورد مطالعه قرار میدهد‪ ،‬عمدا مهینیدسیی‬
‫شده است‪ .‬این واقعیت که آزمایشگاه ووهان شاخهای از میرکیز‬
‫کنترل و پیشگیری بیماریهای چین است و در حیدود ‪221‬‬
‫متری بازار مواد ذایی واقع شده است که دانشمندان معتودنید‬
‫شیو این ویروس از آنجا آ از شده است‪ ،‬به پذیرش این ن رییه‬
‫کمک میکند و یا حداقل نتیجهگیری قطعی در مورد منشا ایین‬
‫ویروس را با تردید مواجهه میکند ‪. 11 11‬‬
‫خون میگردد ‪ . 11‬دوره کمون بیماری بیین ‪ 2‬تیا ‪ 11‬روز‬
‫‪ -‬نقش یوانات به عنوان م ازن عوامل بیولوژی‬
‫بیش از‪ 1‬درصد عوامل بیوتروریسم دارای میخیزن و مینیشیا‬
‫حیوانی هستند که قابلیت استفیاده بیه عینیوان سیالحهیای‬
‫بیولوژیکی را دارند ‪. 11‬‬
‫علت ایجاد این پاندمی هنوز سواالت و ن ریههای مختلیفیی در‬
‫ارتیبیاطیی‬
‫جوامع مختل ‪ ،‬تجارت محصوالت دامی است بسیار ضرروی بیه‬
‫‪77‬‬
‫همایون ملکی‬
‫هستند ‪ . 21‬توالی ژنومی به دست آمده از کروناوییروسهیاییی‬
‫که خفاشها را آلوده میکنند بسیار شبیه توالی ژنومی وییروس‬
‫سارس است‪ .‬بنابراین گمان میرود که این ویروس از طیریی‬
‫خفاش و س س بواسطه یک میزبان واسط به انسان منتول شده‬
‫است ‪ . 2‬سازمان بهداشت جهانی در ماه مه ‪ 2111‬ریشه کنی‬
‫ویروس سارس را اعالم کرد‪ ،‬بنابراین سارس به دومین بییمیاری‬
‫ویروسی انیسانی پس از آبله تبیدیل شد که ریشهکن شده است‬
‫‪. 21‬‬
‫سندر تن سی اورمیانه (مرس)‬
‫سندروم تنفسی خاورمیانه نیز یک کرونا ویروس جدید است که‬
‫در سال ‪ 2112‬کش شد و مسئول سندرم تنفیسیی حیاد در‬
‫انسان است‪ .‬از آن زمان تاکنون شیو های میتیعیددی از ایین‬
‫ویروس به خصو در شبه جزیره عربستان گزارش شده است و‬
‫عامل ابتال بیش از ‪ 2111‬نفر با نر مر و میر ‪ 1191‬درصید‬
‫میباشد ‪ . 22‬اگرچه هنوز تایید نشده است ولی تیحیویییویات‬
‫متعدد و مطالعات فیلوژنتیک حدس میزنند منشا این وییروس‬
‫نیز مانند اک ر ویروسهای خانواده کرونا‪ ،‬خفاش اسیت کیه از‬
‫طری شتر به انسان منتول شده است‪ .‬به دلیل مر و میر باال‪،‬‬
‫عدم درمان ضد ویروسی یا واکسن پیشگیرانه‪ ،‬کیرونیا وییروس‬
‫مرس یکی از نگرانیهای عمده عمومی است ‪. 2‬‬
‫)‬ ‫کرونا ویروس ‪(SARS-‬بیماری کرونا ویروس ‪1‬‬
‫شیو یک پنومونی کشندهی مرموز در روزهای پیاییانیی سیال‬
‫‪ 2111‬در شهر ووهان چین نگاه تمام دنیا را به سمت خود جلب‬
‫کرده است‪ ،‬سرعت انتوال فوقالعاده این ویروس در بیین افیراد‬
‫اهمیت آن را چندین برابر کرده است ‪ . 21‬این ویروس که در‬
‫ابتدا توسط سازمان بهداشت جهانی تحت عنوان کرونا وییروس‬
‫جدید ‪ nCoV‬لوب گرفته بود هم اکنون با نام بیماری کیرونیا‬
‫ویروس ‪ 2111‬شناخته میشود‪ .‬عال م شایع بیماری کووید ‪11‬‬
‫شامل تب‪ ،‬سرفه‪ ،‬خستگی‪ ،‬تنگی نفس و از دست دادن حیس‬
‫بویایی و چشایی و‪ ...‬است‪ .‬در حالی که اک ر موارد مینیجیر بیه‬
‫عال م خفی میشوند‪ ،‬اما در مواردی بیماری منجر به سینیدرم‬
‫حاد تنفسی‪ ،‬نارسایی برخی اندامها‪ ،‬شو عفونی و لخته شیدن‬
‫معموال ‪ 1‬روز میباشد ‪ . 11‬ویروس از طری تماس نیزدییک‬
‫قطرات کوچک ناشی از سرفه‪ ،‬عطسه‪ ،‬صحبت و ‪ ...‬و تماس بیا‬
‫سطوح آلوده به افراد منتول میشود ‪. 12‬‬
‫با وجود تالش کشورها‪ ،‬دولتها و سازمانهای علمی به بررسیی‬
‫بارهی منشا این همهگیری ویروسی وجود دارد‪ .‬تعیین مینیشی‬
‫دقی ویروس و ناقلینی که عامل گسترش آن هستند از اهمییت‬
‫همایون ملکی‬
‫اپیدمیولوژیست دانشگاه کالیفرنیا‪ ،‬سالمت جهانی را میتوان در‬
‫سه واژهی جمعیت‪ ، 1‬فور‪ 1‬و آلودگی‪ 1‬به راحتی توضیی داد‪.‬‬
‫همهگیری بیماری کرونا ویروس ‪ 2111‬م ال بارزی از این ن ریه‬
‫است که میتواند از جنبههای مختل مانند سالمت‪ ،‬اقیتیصیاد‪،‬‬
‫بیوتروریست و ‪ ...‬هشداربرانگیز و قابل تامل باشد ‪. 12‬‬
‫‪ -‬جم ی‬
‫در حال حاضیر جمعیت جیهان توریبا میلیارد نیفیر اسیت‪.‬‬
‫پیشبینیها نشان میدهد که تا سال ‪ ،2111‬جمعییت جیهیان‬
‫میتواند به ‪ 11‬میلیارد نفر برسد‪ .‬بیشتر این رشد جمعیت نیییز‬
‫در مناط کمتر توسعهیافته جهان مشاهده میشود‪ .‬عیالوه بیر‬
‫این‪ ،‬رشد جمعیت در سراسر جهان با تفیاوتهیای عیمیده در‬
‫زمینه ی رفتاری‪ ،‬جمعیتی و اپیدمیولوژیک همراه خواهد بود‪ .‬به‬
‫عنوان م ال‪ ،‬به احتمال فراوان شاهد افزایش بیییش از پیییش‬
‫ارتباطات جهانی و مسافرت‪ ،‬پناهندگی و مهاجیرت‪ ،‬جینیگ و‬
‫درگیری‪ ،‬مبادله کاال و اطالعات‪ ،‬مصرف یرمسئوالنه‪ ،‬ناپایداری‬
‫جوامع‪ ،‬تبادل فرهنگی و تحوالت اجتماعی خواهیم بود‪ .‬بیماری‬
‫کرونا ویروس ‪ 2111‬و عوامل دیگر‪ ،‬رشد جمعیت فعلی و آینیده‬
‫را تحت تا یر قرار خواهد داد و به جای پیگیری روند طبیییعیی‬
‫رشد جمعیت بشری شاهد ت ییرات سریع و یرقابلپیشبیینیی‬
‫جمعیت خواهیم بود‪ .‬همانطور که مشاهده میشود بیماری کرونا‬
‫ویروس ‪ 2111‬نمونه بارز ا ر بر این عوامل جمعیتی اسیت کیه‬
‫چگونه بر سیاستهای مختل بشری ا رگذار بیوده اسیت بیه‬
‫نحوی که ما ن ارهگر ت ییرات جهانی در سیاسیتهیای سیفیر‪،‬‬
‫سیاستهای تجارت‪ ،‬زنجیرههای ت مین و اقدامات درمانی و ‪...‬‬
‫هستیم‪ .‬البته این ت ییرات در مناطوی که بیشترین میزان تراکم‬
‫جمعیت را دارا هستند‪ ،‬ویرانکننده خواهد بود ‪ . 1‬با درنی یر‬
‫گرفتن موارد فوق و مطالعه نحوه ا رگذاری این پاندمییهیا بیر‬
‫جمعیتها میتوان به صورت همیشگی آمادگی مواجهه با ایین‬
‫همهگیریها را چه به صورت برنامهریزی شده بیوتروریستی و‬
‫چه طبیعی داشت‪ .‬از این رو‪ ،‬متخصصان بهداشت عیمیومیی و‬
‫متخصصان پزشکی باید به بررسی بیشتر ارتباط بین جمعیییت‪-‬‬
‫شناسی‪ ،‬بیماریهای عفونی و راهکار موابله با عوامل بیوتروریسم‬
‫به خصو در جمعیتهای متراکم که احتمال انتوال سریع تر و‬
‫تلفات بیشتری وجود دارد ب ردازند‪.‬‬
‫‪ -‬فقر‬
‫یکی از عوامل مهم و تا یرگذار در سالمت افراد‪ ،‬جوامع و میلیل‪،‬‬
‫فیور است‪ .‬تخمین زده میشیود که یک دهیم جمعییت جیهان‬
‫‪ 211‬میلیون نفر با کمیترین درآمید ممکن در روز زنیدگیی‬
‫می کنند‪ .‬فور با بسیاری از عوامل پرخطر و پیامدهای بهداشتیی‬
‫زیانآور مانند‪ :‬بیکاری یا عدم امنیت ش لی‪ ،‬بییخیانیمیانیی و‬
‫به آن اجرا میکنند‪ .‬بر طب ن ریهی دکتر وارن وینکلستیین‪، 2‬‬
‫‪63- Population‬‬
‫‪64- Poverty‬‬
‫‪65- Pollution‬‬
‫‪78‬‬
‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم ‪ 9‬بهار ‪ 9 11‬سال هشتم‬
‫ن ر میرسد‪ .‬تمایل انسان به استفاده از گوشت و میحیصیوالت‬
‫حیوانات کمتر شناخته شده فرصت مناسبی جهت اسیتیفیادهی‬
‫گروههای تروریستی در وسیله قرار دادن این محصیوالت بیرای‬
‫نابودی بشر خواهد ساخت همچنان که بیماریهای وییروسیی‬
‫نوظهوری مانند سارس با منشا خفاش و میزبان واسط زباد نخلی‬
‫آسیایی‪ 1‬نوعی گربه آسیایی ‪ ،‬مرس با منشا خفاش و ناقل شتر‬
‫و به تازگی بیماری کرونا ویروس ‪ 2111‬با منشا خفاش و ناقلیت‬
‫احتمالی مورچه خوار‪ 1‬سالمت دنیا را به خطیر انیداخیتیهانید‪.‬‬
‫بنابراین سرمایهگذاری در زمینهی شناخت حیوانات‪ ،‬ن ارت بیر‬
‫مصرف محصوالت حیوانی به خصو محصوالت وارداتی جهیت‬
‫موابله با انتشار عوامل بیوتروریستی مورد نیاز است‪ .‬علم شناخت‬
‫حیوانات در زمینههای مختلفی به موابله با بیوتروریسم کیمیک‬
‫میکند‪:‬‬
‫‪ -‬تشخی زود هنگام عال م بالینی در حیوانات قبل از ظیهیور‬
‫بیماری در انسان میتواند ضمن هشدار‪ ،‬متخصیصیان را نیییز‬
‫درانجام اقدامات پیشگیرانه یاری دهد‪ .‬با توجه به اینکه بیماری‪-‬‬
‫هایی که دارای منشا حیوانی هستند یا از حیوانات بیه عینیوان‬
‫ناقل بهره میگیرند دارای عال می متفاوت با انسیان هسیتینید‬
‫بنابراین داشتن دانش کافی در زمینه تشخی و شناساییی بیه‬
‫بشر جهت اقدامات سریعتر و مناسبتر کمک میکند ‪. 1‬‬
‫‪ -‬ظهور همزمان عال م و نشانههای بیماری در حیوانات ممیکین‬
‫است به شناسایی سریعتر یک عامل جنگ بیولوژیکیی کیه در‬
‫افراد مرتبط با آن عامل ایجاد ا رات یرمعمول میکند‪ ،‬کیمیک‬
‫کند ‪. 1‬‬
‫‪ -‬جمعیتهای حیوانی مانند پرندگان وحشی‪ ،‬دامهای تجاری و‬
‫حیواناتی که در تجارت داخلی یا بینالمللی حیوانات اسیتیفیاده‬
‫میشوند‪ ،‬میتوانند در نگهداری و گسترش اپیدمیی نیاشیی از‬
‫انتشار عمدی یک عامل بیولوژیکی نوش داشته باشند‪ .‬از این رو‬
‫تشخی این عوامل در جمعیتهای پر رفت و آمد مسیافیرت‪-‬‬
‫های بینالملی و ‪ ...‬میتواند ضمن نشان دادن شیو گسیتیرده‬
‫عوامل بیولوژیک فرصتی جهت مداخله و جلوگیری از گستیرش‬
‫بیشتر این عوامل فراهم آورد ‪. 1‬‬
‫‪ -‬چالشهای یش روی ب ر ب د از بیماری کرونا ویروس‬
‫‪1‬‬
‫با نگاهی به دیدگاههای مختل دانشمندان میتوان به راحیتیی‬
‫بسیاری از اتفاقات و رخدادهای جهانی را به مسا لی ارتباط داد‬
‫که منشا و خواستگاه افکار افرادیست که خواستار سلطه بر دنییا‬
‫هستند‪ .‬این افراد‪ ،‬گروهها و یا دولتها‪ ،‬مواصد تروریستی خود را‬
‫از جوانب مختل بررسی کرده و بهترین شیوه را جهت رسییدن‬
‫‪60- Asian palm civet‬‬
‫‪61- Pangolin‬‬
‫‪62- Warren Winkelstein Jr‬‬
‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم ‪ 9‬بهار ‪ 9 11‬سال هشتم‬
‫در شیو آنفلوانزای مر ی در سال ‪ 2111‬در چین مشاهده کرد‬
‫‪ . 11‬تراکم باالی جمعیت در کشورهای کم درآمد و پرجمعیت‬
‫با فور و تواضای بیشتر برای منابع مرتبط است‪ .‬در سال ‪2111‬‬
‫در چین‪ ،‬تواضای اشت ال‪ ،‬درآمد و ذا باع تشیدیید روییهی‬
‫دامداری بدون ایمنی و بهداشت شد‪ .‬این تواضا باع افزایش در‬
‫معر قرار گرفتن حیوان و انسان و صنعتی شدن کنترل نشده‬
‫گردید‪ .‬انتوال آنفلوانزای مر ی در چییین یالیبیا از طیریی‬
‫همبستگی جمعیت‪ ،‬فور و آلودگی توضی داده شده اسیت‪ .‬بیا‬
‫دانستن این موضوعات و این ارتباطات گروههای تروریستی بیه‬
‫راحتی نگرش استفاده از عوامل بیوتروریستی را در ذهن خواهند‬
‫داشت و با کمترین هزینه و خطر قادر خواهند بود که یک ن ام‬
‫یا ملت را درگیر کنند و در زمان خیلی کوتاهیی بیه نیابیودی‬
‫بکشانند‪.‬‬
‫مجبور به ت ییر رویهی زندگی از من ر اقتصادی‪ ،‬اعیتیویادی و‬
‫و نتیجهگیری‬ ‫ب‬
‫توال و مبارزه ی تمام دنیا برای موابله با بیماری کرونیا وییروس‬
‫‪ 2111‬و آسیبپذیری مشخ کرهی خاکی در موابل تهدیدات‬
‫بیولوژیکی طبیعی و یا دستکاری شده‪ ،‬کارشناسان و متخصصان‬
‫را وادار به تفکر و بینش آیندهنگر در مورد افزایش احیتیمیالیی‬
‫استفاده از سالحهای بیولوژیکی مانند ویروسها یا باکتریها در‬
‫جهان پساکرونا کرده است‪ .‬تا یر ع یم و ویرانکنندهی بیمیاری‬
‫کرونا ویروس ‪ 2111‬بر تمام جنبههای زندگی بشیری میانینید‬
‫اقتصاد و سالمت‪ ،‬احتمال تمایل گروههای تروریستی به استفاده‬
‫از سالحهای زیستی را بیش از پیش افیزاییش مییدهید‪ .‬ایین‬
‫پاندمی دیدگاه تروریستها را برای گسیتیرش فیعیالیییتهیای‬
‫خشونتآمیز و ضدبشری ت ییر خواهد داد و حتیی در بیرخیی‬
‫شرایط ممکن است به عنوان محر در جهت اهداف تروریستی‬
‫عمل کند‪.‬‬
‫دولتها و متخصصان سالمت نه تنها برای بیماری هیمیهگیییر‬
‫بعدی بلکه در برابر بیوتروریسم و سایر تهدیدهیای بیهیداشیت‬
‫عمومی‪ ،‬باید بهتر و زودتر آماده شوند‪ .‬این آمادگی بیه هشیدار‬
‫زود هنگام نیاز دارد‪ ،‬در بیشتر مواقع هشدارها به تیهیدییدهیای‬
‫اساسی تبدیل نمیگردند‪ ،‬اما مهمترین اصل آمادگی‪ ،‬هشدار زود‬
‫هنگام در مورد تهدیدهای احتمالی است‪ ،‬نه اینکه منت ر ماند تا‬
‫یک تهدید کامال شناخته شده‪ ،‬ا رات خود را بر جامعه اعمال و‬
‫س س در مورد ا رات طوالنیمدت آن بح و گفیتوگیو کیرد‪.‬‬
‫الزمهی مبارزه با این نو تهدیدها توویت همکاریهای مو یر و‬
‫استراتژیک بین بخشهای مختل مانند بهداشیت‪ ،‬بیهیداشیت‬
‫عمومی‪ ،‬بخشهای بالینی و سایر بخشها به ویژه در زمییینیه‬
‫امنیت و اجرای قانون است‪.‬‬
‫در شرایطی که بسیاری از دولتها نحوهی خیرو از شیراییط‬
‫قرنطینه و یا بهطور همزمان راهکارهای قرنطینهی میو یرتیر را‬
‫‪79‬‬
‫همایون ملکی‬
‫بیماریهای روانی‪ ،‬مصرف مواد مخدر و خشیونیت‪ ،‬قیاچیاق و‬
‫ع ویت در گروههای تروریستی‪ ،‬ت ذیه نامناسب و سبک زندگی‬
‫ناسالم‪ ،‬افزایش شهرنشینی و صنعتی شدن کنترل نشده‪ ،‬کاهش‬
‫سط آموزش‪ ،‬کاهش دانش و علم بهداشتی‪ ،‬عدم دسترسی بیه‬
‫مراقبتهای بهداشتی‪ ،‬ظهور و گسترش بیماریهیای عیفیونیی‬
‫جدید و ‪ ...‬ارتباط دارد‪ .‬فورا عموما و به طور نیامیتینیاسیب در‬
‫کشورهای در حال توسعه آسیا‪ ،‬آفریوا و آمریکا متمرکز شدهاند‪.‬‬
‫بنابراین جای تعجب نیست که اپیدمیها و پاندمیهای اخیر به‬
‫عنوان م ال‪ ،‬اپیدمی ویروس ابوال ‪ 2111‬در رب آفریوا‪ ،‬اپیدمی‬
‫ویروس زیکا ‪ 2111‬در برزیل‪ ،‬و پاندمی بیماری کرونیا وییروس‬
‫‪ 2111‬در چین در این منیاط از جهان سرچشمه گرفته است‬
‫‪ . 11-11‬همهگیری بیماری کرونا ویروس ‪ 2111‬بیدون شیک‬
‫میزان فور را در جهان افزایش خواهد داد و بسیاری از افیراد را‬
‫امنیتی خواهد کرد‪ .‬بنابراین داشیتین آمیادگیی الزم جیهیت‬
‫جلوگیری از عواقب فور تحمیلی که خواه خیواسیتیهی بیرخیی‬
‫دولتها و یا حکومتها بوده بیوتروریسم و یا خواه به صیورت‬
‫طبیعی اتفاق افتاده ضروری به ن ر میرسد‪.‬‬
‫‪ -‬لودگی‬
‫سومین عامل مهم در سالمتی بشر‪ ،‬آلودگی است‪ .‬اگر چه قیبیال‬
‫چندان به این موضو پرداخته نشده است اما اکنون در بسیاری‬
‫از محافل علمی و یرعلمی در مورد آن بح میشود‪ .‬چیراکیه‬
‫تا یر بسزایی در آینده بشر داشته و خیلی از افراد و انسانهیا را‬
‫به کام مر کشانده است‪ .‬در رابطه با آلودگی بیایید مسیا یل‬
‫مختلفی مانند عوامل آلودهکننده‪ ،‬افراد‪ ،‬سازمانها و یا دولتهای‬
‫دخیل در امر آلودگی‪ ،‬سهم جوامع تحت تیا یییر از آلیودگیی‪،‬‬
‫منفعت افراد خواستار آلودگی و عوامل مختل دیگری را نیز در‬
‫ن ر گرفت ‪ . 11‬در مسئلهی آلودگی‪ ،‬توابل انسان‪ ،‬پاتوژنها و‬
‫بیماری های مزمن و عفونی نوپدیدی مانند ابوال‪ ،‬زیکا و بیمیاری‬
‫کرونا ویروس ‪ 2111‬صورت گرفته است‪ .‬این چالش مورد توجیه‬
‫ویژه ای است زیرا بسیاری از افراد سودجو با دانستین نیاتیوانیی‬
‫انسان در موابله با این عوامل‪ ،‬ایدهی درگیر کردن بشر را در سر‬
‫خواهد پروراند‪ .‬بنابراین افزایش آگاهی از آلودگیهیای عیوامیل‬
‫بیوتروریستی مانند ویروسها که توانایی انتوال و شیو سریع در‬
‫بین جوامع را دارند ضروری به ن ر میرسد ‪ . 1 -11‬ذکر ایین‬
‫نکته حا ز اهمیت است که سه عامل جمعیت‪ ،‬فور و آلودگی بیه‬
‫صورت به هم پیوسته و پویا با داشتن یک رابطهی متیویابیل از‬
‫طری مکانیسمهای مختل بر یکدیگر ا ر میگذارند‪ .‬بنابیرایین‪،‬‬
‫کنترل یکی از آنها ممکن است تا یر بسزایی بر دو عامل دیگیر‬
‫داشته باشد‪ .‬به همین ترتیب‪ ،‬عدم پاسخگویی یا فلت از ییک‬
‫عامل ممکن است بر دو مورد دیگر ت یر منفی بگذارد‪ .‬بر طبی‬
‫ن ریه دکتر وینکلستین نمونه بارز این رابطه متوابل را میتیوان‬
‫همایون ملکی‬
‫خواهند بود از کشندگی این ویروسها الگو گرفته و با روشهای‬
‫بسیار پیچیده که نمیتوان درآن ارتباطی از بیوتروریسم ییافیت‬
‫در پی ت عی دولتها و مردم برآیند و به عبارتی دیگر شکیلیی‬
‫از بیوتروریسم را که کامال تصادفی و طبیعی به ن ر مییرسید‪،‬‬
‫اجرا کنند‪ .‬بنابراین در راستای محاف ت در میویابیل عیوامیل‬
‫تروریستی باید برخی اقدامات عمومی را در ن ر گیرفیت و در‬
‫اجرای آنها به بهترین شکل ممکن تالش کرد تا کمترین آسییب‬
‫وارده را متحمل شد‪.‬‬
‫با توجه به نتای این مطالعه پیشنهادهای ذیل مطرح میگردد‪:‬‬
‫اقدامات عمومی برای محاف ت و پیشگیری در موابل سالحهای‬
‫بیولوژیکی ‪11‬‬
‫جمعیت عمومی با افزایش دانش و مطالعه از تیهیدییدات و‬
‫خطرات ناشی از عوامل بیولوژیکی آگاه گردند‪.‬‬
‫نحوهی مصرف صحی مواد ذایی و خوراکی جوشاندن آب‪،‬‬
‫پختن کافی محصوالت گوشتی‪ ،‬ضدعفونی صحی پوشش اقیالم‬
‫خوراکی در زنجیره انتوال و ‪ ...‬به افراد آموزش داده شود‪.‬‬
‫آ از سریع اقدامات کنترل حشرات و جوندگان‬
‫جداسازی موارد مشکو و دارای عال م بالینی از سایر افیراد‬
‫جامعه‬
‫تشخی اولیه و دقی کلید مدیریت تلفات جنگ بیولوژیکیی‬
‫است‪ .‬بنابراین‪ ،‬ایجاد یک شبکه از آزمایشگاههای تخصصی برای‬
‫تشخی آزمایشگاهی ضروری به ن ر میرسد‪.‬‬
‫سیستم کنترل بیماری‪ ،‬اقدامات کنترلی افراد ناقل و بیرنیامیه‬
‫ایمنسازی در منطوهی مشکو به عوامل بیولوژیک بیایید بیا‬
‫جدیت بیشتری دنبال شود‪.‬‬
‫توویت دانش و مهارت پزشکان نوش مهمی در کنترل حمیلیه‬
‫بیولوژیکی دارد‪.‬‬
‫با توجه به این که بیوتروریسم و عفونتهای مرتبط با آن بیه‬
‫عنوان حواد نادر باقی میمانند‪ ،‬برای حف توجه بیه میوارد‬
‫جدید‪ ،‬استراتژیهای خالقانه و نوآورانه با پیش زمینهی علیمیی‬
‫در موابله با این دست از حمالت الزم است‪.‬‬
‫‪80‬‬
‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم ‪ 9‬بهار ‪ 9 11‬سال هشتم‬
‫بررسی میکنند‪ ،‬ت یر بیماری کرونا ویروس ‪ 2111‬بر بهداشت و‬
‫سالمت روانی و معیشت مردم به زودی روشین خیواهید شید‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬مو های بعدی بیماری کرونا ویروس ‪ 2111‬به صیورت‬
‫بالووه سالمتی انسان را از جنبههای مختل تهدید میکند‪ .‬بیه‬
‫گفته اقتصاددانان‪ ،‬انت ار میرود رکود اقتصادی در سراسر جهان‬
‫‪ . 11 11‬رشید‬
‫منفی اقتصادی باع ا رات زیانباری بر سالمتی و مر و میییر‬
‫بشر خواهد شد‪ .‬همچنین‪ ،‬انت ار میرود که این ت یرات بییین‬
‫گروههای اقتصادی و اجتماعی متفاوت باشد‪ .‬رکود اقتصیادی از‬
‫ن ر بهداشت و سالمت بر جمعیتها ت یر منیفیی مییگیذارد‪،‬‬
‫بیکاری و عدم اطمینان ش لی بر عزتنفس‪ ،‬استرس و سیالمیت‬
‫روان و همچنین سالمت جسمی ت یر نامناسب میگذارد‪ ،‬تعداد‬
‫خودکشیها و مر و میرهای بیش از حد در طول بحیرانهیای‬
‫اقتصادی بیشتر است ‪ . 11‬با رکود اقتصادی منابع میالیییاتیی‬
‫کمتری در دسترس خواهد بود که این امر دسترسی به مراقبت‪-‬‬
‫های بهداشتی و درمانی و برنامههای مختل رفاهی و دفاعی را‬
‫تحت ت یر قرار خواهد داد‪ .‬کاهش درآمد در نتیییجیهی دوران‬
‫موابله با عواملی مانند بیماری کرونا ویروس ‪ 2111‬باعی افیت‬
‫کیفیت معیشتی مردم و افزایش در معر قرار گرفتن عیوامیل‬
‫بیماریزا بدلیل کاهش سط بهداشت میشود‪ .‬اگرچه تاکینیون‬
‫هی مدر علمی و مستندی مبنی بر اینکه بیییمیاری کیرونیا‬
‫ویروس ‪ 2111‬زیست مهندسی شده است‪ ،‬وجود ندارد‪ ،‬با ایین‬
‫حال‪ ،‬این بدان معنا نیست که انسان مسئولیت ایین بیییمیاری‬
‫همهگیر را بر عهده نگیرد‪ .‬فعالیتهای انسانی مانند دخالیت در‬
‫زیستگاههای طبیعی‪ ،‬تروی اختالط گونهها در مکانهایی ماننید‬
‫بازار ووهان و آزمایشهای بیمورد روی عوامل بیییمیاریزا در‬
‫آزمایشگاهها‪ ،‬همه و همه دریچههایی به سوی آسیب رساندن به‬
‫بشر و محیط است‪.‬‬
‫بیماری کرونا ویروس ‪ 2111‬هشیداری روشین بیرای دوران‬
‫پساکرونایی است چراکه بسیاری از افراد و یا سازمیانهیا قیادر‬
‫ سال هشتم‬9 11 ‫ بهار‬9 ‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم‬
References:
1.-Pal M, Tsegaye M, Girzaw F, Bedada H,
Godishala V, andi V. An overview on biolog­
ical weapons and bioterrorism. Am J Biomed
Res. 2017;5(2):24-34.
2-Bhattacharjee T, .T.Shanmugam, Babu N,
Masthan M . Virus as a biological-weapon.
2018.
3-Trevisanato SI. The ‘Hittite plague’, an
epidemic of tularemia and the first record of
biological warfare. Medical hypotheses.
2007;69(6):1371-4.
4-Mollaret H. Bref historique de la guerre
bactériologique. Médecine et maladies in­
fectieuses. 1985;15(7):402-6.
5-Dickinson LE. Military role in countering
terrorist use of weapons of mass destruction.
AIR WAR COLL MAXWELL AFB AL;
1999.
6-Calisher CH. Bioterrorism or natural
disasters: what shall we worry about next?
Croatian medical journal. 2007;48(4):574.
7-Bioterrorism Agents/Diseases CDC
24/7.saving lives, protecting people,reducing
health costs [Internet]. 2020.
8-McFadden G. illing a killer: what next for
smallpox? PLoS Pathog. 2010;6(1):e1000727-
e.
9-Patwa J, Flora S. Medical management of
diseases associated with biological warfare.
Handbook on Biological Warfare Prepared­
ness: Elsevier; 2020. p. 151-72.
10-Rotz LD, han AS, Lillibridge SR, Ostroff
SM, Hughes JM. Public health assessment of
potential biological terrorism agents. Emerg
Infect Dis. 2002;8(2):225-30.
11-Zaza AD, Herbreteau CH, Peyrefitte CN,
Emonet SF. Past, present and future therapeutic
and prophylactic strategies against arenaviruses
responsible of human hemorrhagic fever. Vi­
rologie. 2017;21(6):267-85.
12-Sidwell R, Smee D. Viruses of the Bunya-
and Togaviridae families: Potential as bioter­
rorism agents and means of control. Antiviral
research. 2003;57:101-11.
13-Taylor LH, Latham SM, Woolhouse ME.
Risk factors for human disease emergence.
Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2001;356
(1411):983-9.
14-Woolhouse MEJ, Gowtage-Sequeria S.
Host range and emerging and reemerging path­
ogens. Emerg Infect Dis. 2005;11(12):1842-7.
15-Morens DM, Fauci AS. Emerging
infectious diseases: threats to human health and
global stability. PLoS Pathog. 2013;9
(7):e1003467-e.
16-Centres for disease control and prevention,
Emerging infectious disease [Internet]. 2020.
81
‫همایون ملکی‬
17-Durham PJ, Stevenson BJ, Farquharson BC.
Rotavirus and coronavirus associated diarrhoea
in domestic animals. New Zealand veterinary
journal. 1979;27(3):30-2.
18-MERS and SARS situation update
[Internet]. 2020.
19-Coronaviridae,Taxonomy [Internet]. 2020.
20-Hamre D, Procknow JJ. A new virus
isolated from the human respiratory tract. Pro­
ceedings of the Society for Experimental Biol­
ogy and Medicine Society for Experimental
Biology and Medicine (New York, NY).
1966;121(1):190-3.
21-Tyrrell D, Cohen S, Schilarb J. Signs and
symptoms in common colds. Epidemiology &
Infection. 1993;111(1):143-56.
22-Monto AS. Medical reviews.
Coronaviruses. The Yale journal of biology
and medicine. 1974;47(4):234.
23-McIntosh , Dees JH, Becker WB,
apikian AZ, Chanock RM. Recovery in tra­
cheal organ cultures of novel viruses from pa­
tients with respiratory disease. Proc Natl Acad
Sci S A. 1967;57(4):933-40.
24-Tsang W, Ho PL, Ooi GC, Yee W ,
Wang T, Chan-Yeung M, et al. A cluster of
cases of severe acute respiratory syndrome in
Hong ong. New England Journal of Medi­
cine. 2003;348(20):1977-85.
25-Tsang W. Severe acute respiratory
syndrome (SARS). International Encyclopedia
of Public Health. 2017:477.
26-Robin M. Scientists trace 2002 Sars virus to
colony of cave-dwelling bats in China. The
Guardian. 2017.
27-MERS outbreaks [Internet].
28-Mohd HA, Al-Tawfiq JA, Memish ZA.
Middle East respiratory syndrome coronavirus
(MERS-CoV) origin and animal reservoir. Vi­
rology journal. 2016;13(1):87.
29-COVID 19 situation update [Internet]. may
2020.
30-Symptoms of Coronavirus [Internet]. 2020.
31-Velavan T, Meyer C. The Covid‐19
epidemic. Tropical Medicine & International
Health. 2020;25.
32-Bourouiba L. Turbulent Gas Clouds and
Respiratory Pathogen Emissions: Potential Im­
plications for Reducing Transmission of
COVID-19. JAMA. 2020;323(18):1837-8.
33-Ackerman G, Peterson H. Terrorism and
COVID-19. Perspectives on Terrorism.
2020;14(3):59-73.
34-Bolsen T, Palm R, ingsland JT. <?
covid19?> Framing the Origins of COVID-19.
Science Communication. 2020;42(5):562-85.
35-Cutler SJ, Fooks AR, van der Poel WHM.
Public health threat of new, reemerging, and
neglected zoonoses in the industrialized world.
Emerg Infect Dis. 2010;16(1):1-7.
‫همایون ملکی‬
36-Cottrell T, Morgan E. Animal surveillance
in NBC defensive operations. BMJ Military
Health. 2003;149(3):225-30.
37-Winkelstein W, Jr. Determinants of
worldwide health. Am J Public Health.
1992;82(7):931-2.
38- hubchandani J, Jordan TR, Yang YT.
Ebola, Zika, Corona…What Is Next for Our
World? Int J Environ Res Public Health.
2020;17(9):3171.
39-Waage J, Yap C, Bell S, Levy C, Mace G,
Pegram T, et al. Governing the N sustainable
development goals: interactions, infrastruc­
tures, and institutions. The Lancet Global
health. 2015;3(5):e251-2.
40-Merson MH, Black RE, Mills AJ. Global
health: Diseases, programs, systems, and poli­
cies: Jones & Bartlett Publishers; 2011.
41-McMichael AJ. Globalization, climate
change, and human health. New England Jour­
nal of Medicine. 2013;368(14):1335-43.
42-Phelan AL, atz R, Gostin LO. The novel
coronavirus originating in Wuhan, China:
challenges for global health governance. Jama.
2020;323(8):709-10.
43-Barua S. nderstanding Coronanomics:
The economic implications of the coronavirus
(COVID-19) pandemic. SSRN Electronic
Journal https://doi org/10/ggq92n. 2020.
44-Zafari M, Aghajani S, Mansouri Boroujeni
M, Nosrati H. Vancomycin-loaded electrospun
polycaprolactone/nano-hydroxyapatite mem­
brane for the treatment of blood infections.
Medical Hypotheses. 2020;144:109992.
82
‫ سال هشتم‬9 11 ‫ بهار‬9 ‫فصلنامه پرستار و پزشک در رزم‬
45-Landrigan PJ, Fuller R, Acosta NJR, Adeyi
O, Arnold R, Basu NN, et al. The Lancet Com­
mission on pollution and health. Lancet
(London, England). 2018;391(10119):462-512.
46-Heymann DL, Chen L, Takemi , Fidler
DP, Tappero JW, Thomas MJ, et al. Global
health security: the wider lessons from the
west African Ebola virus disease epidemic.
The Lancet. 2015;385(9980):1884-901.
47-Zafari M, Mansouri Boroujeni M,
Omidghaemi S, Yazdani A, Pourmotabed S,
Hasanpour Dehkordi A, et al. Physical and
biological properties of blend-electrospun pol­
ycaprolactone/chitosan-based wound dressings
loaded with N-decyl-N, N-dimethyl-1-
decanaminium chloride: An in vitro and in
vivo study. Journal of Biomedical Materials
Research Part B: Applied Biomaterials.
2020;108(8):3084-98.
48-Nosrati H, hodaei M, Banitalebi-
Dehkordi M, Alizadeh M, Asadpour S, Sharifi
E, et al. Preparation and characterization of
poly(ethylene oxide)/zinc oxide nanofibrous
scaffold for chronic wound healing applica­
tions. Polimery w medycynie. 2020;50(1):41-
51.
49- hubchandani J, Jordan TR, Yang YT.
Ebola, Zika, Corona… What Is Next for Our
World? : Multidisciplinary Digital Publishing
Institute; 2020.
50-Bioterrorism agents /diseases [Internet].
2020.