Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 244

f eministuri biblioTeka

1
2
sakuTari oTaxi

ekaterine gabaSvili
virjinia vulfi
elene lorTqifaniZe
marijan
kato miqelaZe
nino nadiraZe
babo sulxaniSvili
barbare jorjaZe

3
seria `feministuri biblioTeka~

sakuTari oTaxi

virjinia vulfis `sakuTari oTaxi~, Targmani: lela samniaSvili


Sedgena/redaqtireba: daviT gabunia, irma taveliZe
dizaini, dakabadoneba: maia kapanaZe
foto ydaze: mariam jambakur-orbeliani megobar qalebTan erTad

virjinia vulfi, `sakuTari oTaxi~ © virjinia vulfis memkvidreoba, 1929


seria `feministuri biblioTeka~ © fondi taso, 2007

Feminist Library Series

A ROOM OF ONE ’S OWN

Translation of Virginia Woolf’s essay: Lela Samniashvili


Compilation/editing: Davit Gabunia, Irma Tavelidze
Design, layout: Maya Kapanadze
Cover photo: Mariam Jambakur-Orbeliani with her friends

Virginia Woolf, A Room of One’s Own © The Estate of Virginia Woolf, 1929
Feminist Library Series © TASO Foundation, 2007

ISBN – 978-9941-0-0188-8
ISSN – 1987-5193

`fondi taso~ – qalTa fondi da mexsierebis kvlevis centri


Tbilisi, 0108, r. TabukaSvilis 15
tel: +995 32 920595
faqsi: +995 32 920595
veb-saiti: www.taso.org.ge

TASO Foundation – Women’s Fund and Memory Research Center


Tbilisi, 0108, 15, R. Tabukashvili Str.
Tel: +995 32 920595
Fax: +995 32 920595
web-saiti: www.taso.org.ge

daibeWda stamba `globusSi~, Tbilisi 2007


Printed in Globus Ltd, Tbilisi 2007

4
winasityvaoba

am wigniT `fondi taso~ iwyebs gamocemaTa axal serias - `femi-


nisturi biblioTeka”.
seria saqarTveloSi feministi moazrovneebis popularize-
bisTvis, da genderuli/qalTa kvlevebis ganviTarebis xelSewyo-
bisTvisaa gamiznuli, da mowodebulia im SiSnarevi ganwyobis bu-
rusis gasafantad, romelic jer kidev axlavs sityvas `feminizmi~
Cveni sazogadoebis TvalSi.
imedia, `sakuTar oTaxs~ qarTveli mkiTxveli iseve daafasebs
da Seiyvarebs, rogorc msoflios mkiTxvelma sazogadoebam Seiy-
vara virjinia vulfis klasikad qceuli teqsti, didad mniSvne-
lovani patara wigni qalebisa da mwerlobis, im faqtorebis Sesa-
xeb, rac qalebs xels uSlida da uSlis SemoqmedebiT TviTreali-
zebaSi. `sakuTar oTaxSi” virjinia vulfTan erTad mkiTxveli qar-
Tvel qalebsac Sexvdeba. aq Tavmoyrilia maTi namuSevari, lite-
raturuli esseebi, mxatvruli Targmanebi, sagazeTo statiebi da
piesa, Seqmnili XIX saukunis 80-iani wlebidan moyolebuli, 1929
wlamde. `sakuTari oTaxi~, wignis saerTo saTaurad, miniSnebaa
qalTa Semoqmedebis erTiani sivrcisa, romelic usazRvrod Riaa,
da amave dros, yoveli avtoris ganumeoreblobiTaa daculi. am
qalebma moaxerxes piradi sivrcidan sajaro sivrceSi gaRweva,
xmamaRla da Tamamad alaparakdnen da sxva qalebisTvis zrunva
TavianTi cxovrebis erT-erT mTavar miznad daisaxes.
miuxedavad uamravi winaaRmdegobisa, romelTa gadalaxvac
maT mouxdaT, qalTa uflebebisTvis mebrZolTa xma, naazrevi, mem-
kvidreoba ukvalod ar dakargula.
`sakuTari oTaxis” qarTvel avtorebsac aRelvebT e.w. “qal-
Ta sakiTxi”, - arsebiTad ki sqesTa Soris Tanasworobisa da Tana-
baruflebianobis, qalTa ganaTlebis, SemoqmedebiTi TviTreali-
zaciis SesaZleblobebis gaxsnisa da sazogadoebriv cxovrebaSi
CarTulobis Temebi. TavianT TanamzraxvelebTan erTad isini,
iseve, rogorc qalTa uflebebis dasavleli damcvelebi, dauRa-
lavad moRvaweobdnen sazogadoebriv asparezze, rom, sazogado-
ebisave sasargeblod, odnav mainc gaeumjobesebinaT arsebuli
mdgomareoba. mdgomareoba arc Tu saxarbieloa dRevandel sa-
qarTveloSic.

5
`sakuTari oTaxis~ mkiTxveli darwmundeba, rom feministuri
azrovneba sulac ar aris saqarTveloSi ucxo da `Tavsmoxveuli~.
XIX saukunis dasasrulisa da XX saukunis dasawyisis qarTveli
qalebi Tavadac kargad acnobierebdnen sakuTar uuflebobas,
rogorc qalTa, da mTeli sazogadoebis problemas da SesaniSna-
vad esmodaT, rom ZiriTadi gamosavali ganaTlebaa, ara mxolos
qalTa, aramed – mTeli sazogadoebis ganaTleba.
am wignSi erTmaneTis gverdigverd ixilavT ekaterine gabaS-
vilsa da marijans, virjinia vulfsa da kato miqelaZes, keti
klarksa da elene lorTqifaniZes, babo sulxaniSvilsa da nino
nadiraZes, barbare jorjaZesa da kidev ramdenime ucnob avtors,
romelTac anonimurad daubeWdavT TavianTi werilebi gazeTSi
`xma qarTveli qalisa~ (1917-18 ww). zogi am teqstTagani, maTi pir-
velad gamoqveynebis Semdeg, arasodes gadabeWdila da SeiZleba
iTqvas, mkiTxvelisTvis miuwvdomelia.
wignis Sinaarsis Janruli mravalferovneba da ekleqturoba
qarTuli feminizmis sawyisebis Sesaxeb ufro sruli warmodgenis
Seqmnas emsaxureba. SeuZlebelia, erT, an Tundac, ramdenime wig-
nSi moaqcio qarTveli qalebisgan saukuneebis mijnaze Seqmnili
literaturul-publicisturi memkvidreoba, samwuxarod, mrava-
li Rirseuli teqsti am wignis miRma darCa. Tumca, avtorTa ufro
farTod warmodgena momavali publikaciebis saqmea.
saqarTveloSi XIX-XX saukuneebis mijnaze qalTa moZraobis
Sesaxeb, sul cota xnis win, arafers werdnen; sabednierod, mdgo-
mareoba Seicvala: gamoCndnen mkvlevrebi, romelTac mniSvnelo-
vani damsaxureba miuZRviT usamarTlod miviwyebuli saxelebis
warmoCenaSi.
`feministuri biblioTekis~ seriaSi sistematurad gamoicema
qarTveli da ucxoeli avtorebis mxatvruli nawarmoebebi, esee-
bi, kvlevebi, riTac, Cvens mokrZalebul wvlils SevitanT am
mniSvnelovan saqmeSi.

wignze muSaobisas gaweuli daxmarebisTvis didi madloba


gvinda vuTxraT qalTa sakiTxebze momuSave mkvlevrebs, lela
gafrindaSvils, lela xomeriksa da Tamar sabedaSvils.

fondi taso

6
sarCevi

barbare jorjaZe - `kvali”, 1893, N16


oriode sityva ymawvili kacebis sayuradRebod ............................ 11

elene lorTqifaniZe - `qarTuli biblioTeka”, 1893


raldi ......................................................................................................... 15

ekaterine gabaSvili
frTebdaglejili, 1912 ......................................................................... 33
`qarTvel qalebisgan naTargmni moTxrobebi~, 1880
sofeli treppi ......................................................................................... 42

kato miqelaZe, nino nadiraZe, babo sulxaniSvili,


ucnobi qalebi - gazeTi `xma qarTveli qalisa~, 1917
eg saqme Tqveni Zmebis xelisaa .............................................................. 81
ucnauri gaugebroba .............................................................................. 84
Cveni gazeTi .............................................................................................. 87
simarTlis gzisken .................................................................................. 89
mamakacebis sulmokleoba da dedakacebis konservatizmi ......... 92
qarTvel qalebs scemen da aupatiureben ......................................... 94
`xma qarTveli qalisa~, 1917, N 7, 8, 9 ................................................. 96

marijan - samxatvro-saliteraturo almanaxi, 1926, N2


wignidan: SemTxveviTi Temebi ............................................................ 104

virjinia vulfi
sakuTari oTaxi ...................................................................................... 123

7
8
barbare
jorjaZe

`kvali~
1893, # 16

9
10
oriode sityva
ymawvili kacebis sayuradRebod

pirvelidanve dawyebuli yoveli kaci dedakacebis ga-


kilvaSi yofila da aris; yoveli braleuloba qals miaweres
da didad cdilobden es Tavis amxanagi yovlis gziT daecaT
da daemdablebinaT. siyrmidanve amas CasZaxoden `Sen, radgan
Semoqmeds qalad daubadebixar, Seni wesi es unda iyos: xma-
gakmendili Cumad iyo, aravis Sehxedo, arsad waxvide, yurebi
daixSe, Tvalebi daxuWe da ijeq, buzma rom Tvalebi amogCiC-
qnos, xeli ar gaanZrio; swavla da sxva enebiT ganaTleba ra
Seni saqmeao~. TiTon mamakacma ki Seisxa ampartavnobis da
zvaobis frTebi, daiWira vrceli asparezi da sTqva: `me rad-
gan kaci var, gavswev, gavquslav cis kidemdis, Cemi damabrko-
lebeli ara aris-ra, vimWevrmetyveleb, viswavli, yovel
gvari Tavisufleba da qveynis mflobeloba xelT mipyriao~.
gaifarTova gza da deda-kaci viTom valdebulebaSi Caagdo,
Tu me ara, lukmas ver SesWamo, - ra iyo ufro daemonavebina.
marTalia, deda-kacisaTvis TviT bunebas ar miucia vrceli
asparezi, magram es maSin, rodesac Seiqmneba dedad da kisrad
daawveba ojaxis movaleoba; magram gaTxovebamdis ki unda
hqonoda qalsac Tanaswori aRzrda da mimarTuleba, rom
SesZleboda Tavis Tavis cxovreba da qmris uRelis gaweva.
mama-kacma ojaxSiac ki arad Caagdo deda-kacis Sroma, upi-
ratesoba TviT daipyro da yurebi gamouWeda: `Tqven Wkua
ara gaqvT, ara gaqvT guli da grZnoba, arcara gesmiT, gamoy-
ruebuli da gamofSuturebuli xarT, Tqven Tvalebs Tvalis
Cinoba ar SeuZlian, xarT daundobelni, moRalateni da vin
mosTvlis, ra ar uwodebia kacs am kacis saTayvanebeli arse-
bisaTvis, romelic aris deda, da, coli, da asuli. TiTqos
qali da kaci gangebas erTis ZaliT da erTis bunebiT ar Se-
eqmnas! is mxolod, rodesac qals etrfialeboda, maSin
amkobda mosaTinTlavis sityvebiT: `mze xaro, mTvare, vardi
da zambaxio~.

11
axla brZaneT am gvar gzazed dayenebuli uswavleli da
Seborkilebuli arseba pirutyul wreSi myofi cudic rom
gamosuliyo, vin iyo pasuxis mgebeli? amodeni saukunoebis
ganmavlobaSi am gvarad momdinareobda qalebis viTareba
da yuradReba aravisa hqonda miqceuli, mxolod kacTa
gamoxsnisaTvis ganxorcielebulma ufalma Cvenma ieso
qristem brZana: `ara ars garCeva arca mama-kacTa da arca
deda-kacTao~. magram ra wresac ki pirvelad daadga kaci,
im wris gadacileba sjulis gardamavlobad miaCnda.
sabralo qalebs im daCagvriT mainc ver dauTrgunes ni-
Wi da goneba: Tu ganaTleba ar misces, TavianT deda enazed
mainc kargad da saZirkvlianad SeeZloT naTeli msjeloba
da saqmianoba, vin iyo mwignobrobis patroni da wera-kiT-
xvis gamavrcelebeli CvenSi, Tu ar qali, rodesac kacebi
mamulis dasacvelad Tof-iaraRzed iyven dayudebulni?
Tu aqamomde moaRwia mdidarma qarTulma enam, qalis meo-
xebiT moaRwia, magram nebroTis cixis mzgavsad enis areva
rom moxda, Zvelma deda-kacebma ver SeiSvnies da axal Tao-
basac arad gamoadgaT; dabrastuli da Cakonkili, nakuw-
nakuwsaviT erTi sityva erTi enidan Seswavlili da meore
mesame sxvidan, aba ra dids ganaTlebas da simdidres Ses-
ZendaT? am wes-wyobilebidan gamovida: moda, Teatri, bali,
veCeri da bulvarzed seirnoba.
dRes ki sxva qveynebidan CvenSiac Semovida axali dro
ganaTlebisa da ayvavebisa; axla mainc Cvenma kacebmac daa-
nebon Tavi zvaobas da meSurneobas, miscen TavianT debsac
Tanaswori swavla da mimarTuleba, rom SeeZloT kidec
kvalSi Cadgoma da angariSis moTxovna Tanamedrove qale-
bisa, Torem Zvel deda-kacebs samaris meti veRara gagvas-
worebs – ra da axali Taobis qalebic Rvawlsa da Sromas ar
Seudrkebian Tu ki saqmes uSvelian rasme.

12
elene
lorTqifaniZe

`qarTuli biblioTeka~
1883

13
14
raldi

moTxroba ketti klarkisa


naTargmni elene lorTqifaniZisa

- neta vicode, axla ras izmen?


- ar vici WeSmaritad.
- muSaoba ar SeuZlia da saSineli Raribebi ki arian.
SarSan coli moukvda, axlac ojaxis mrCeneli deda gar-
daecvala.
- ai ager, TviTonac modis.
ori deda-kaci idgnen soflis quCazed, ase elaparake-
bodnen erTmaneTs da CaCumdnen, roca dainaxes maRali da
uSno tanadi kaci – sim piblsi, mZime nabijiT momavali.
sim piblsis mSveniers saxezed uzomo mwuxareba ixate-
boda. daZvelebuls qudzed Savi leCaqis naWeri ekera
(krepi) mgloviarobis niSnad.
ori patara bavSvi miegeba da erTaT Sevidnen qoxSi.
deda-kacebma ganagrZeles Tavisi saubari.
vina hyavs axla ojaxSi; neta vin gabana da vin Semosa
mkvdari?
- TviTon Semosavda, aba sxva vina?
- maS, rogorc megona ise CerCeti ara yofila.
am sityvebs yuri mohkra erTma tanadma ymawvilma qalma,
im deda-kacebisken mimavalma. lamazi piris saxis qali iyo,
didi gaSlili Subli hqonda da oqros feri nawnavebi
mosuls da ganiers mxar-beWzed eyara.
lurji brwyinvale da Tamami Tvalebi TiTqo cecxlsa
hyridnen. ise midioda, rogorc kaci da aqeT-iqiT miaqnevda
uzar-mazar xelebs.
molaparake qalebi rom mixvdnen, ymawvilma qalma gaigo
Cveni laparakio, SekrTnen, radgan yvela erideboda je-
raldis, anu rogorc sofelSi uwodebdnen, raldisa. cota
xans SeCerda gzazed raldi da qalebs miubrunda ukmexaT.

15
- guSin sim piblsi marto iyo bavSvebis anabara da ara-
vina hyavda, rom moxmareboda, roca deda moukvda. Tqven ar
SegeZloT migexednaT cota-xans, xom mezoblebi xarT? ral-
di skotts ejavreba zarmaci da upatrono sim piblsi, mag-
ram mainc mivida imasTan, gabana imis mkvdari deda, aWama pu-
ri bavSvebs da uTxra, manam sxva momvlels iSovnides bav-
SvebisaTvis, me mouvlio. TqvenisTan ugulo ki ara ris ral-
di skotti! kargaT axsovs sim piblsis amagi, erTxel dam-
xrCvali mama rom gamoutana gayinuli wylidam!
es uTxra qalebsa da Tavis gzas gaudga.
- hm! sTqva erTma; mova dro, rom erTxelac raldi skot-
tma aRar aiwios cxviri ise maRla, rogorc axla iwevs.
- kacebi mainc yovelTvis imas waesarClebian xolme,
upasuxa mwuxareT meorem. Zalian gamrjeT miaCniaT, ra rom
orjer-samjer tyeSi wahyva SeSis mosaWrelaT da mere ti-
vebi Camoitana. Tavis galoTebul mamas uvlida da bolos
ki veRar ugdo yuri. marTalia, qceva da mixra-moxra keTil
Sobiluri hqonda, magram erTi loTi ram irlandieli ki
iyo. raldi kacis tanissamosiT dadioda xolme, Salvars da
serTuks icvamda da rac mama moukvda, mas aqeT ki aRar xma-
robs kacurs tanissamoss. roca tivze Sedgeboda raldi
skott, imisTvis sul erTi iyo, vinc unda wahyoloda, Tund
ucnobi kacic yofiliyo vinme, aravis moerideboda. marTa
Txovdeba, imisi da, mgoni arc TviTon raldi ityvis uars
gaTxovebazed.
da orivem Caicines.
- iqneba daqvrivebuls simpibls wahyves?
sofelSi erTi quCa iyo da ormociod xis saxli idga. am
soflis mcxovrebi kacebi sul metiveebi iyvnen da TiTqmis
wlis-wlobamde vera xedavdnen Tav-Taviss ojaxobas, tyeSi
dadiodnen xis mosaWrelaT; gazafxulzed tivebi Camohqon-
daT mCqefare viskonsinis mdinareze. amerikis dids mdina-
res missisips rom erTvis. visac ar undoda missisipSi Ses-
vla, tivebs soflis sativoze ayenebdnen. xan-da-xan iseTis

16
siswrafiT mohqonda wyals tivi, rom metiveebi verc ki as-
wrebdnen xolme sativoze miyenebas, mere curviT gamodi-
odnen napiras. sativos qveviT didi morevi iyo da iq rom
Cahyoloda kaci tivsa, Zalian gauWirdeboda gamosvla. bev-
ri metive daiRupa curvis dros da raldis mamamac, roi
skottma, maSin waiRo Tqveni Wiri. marTalia loTi iyo, mag-
ram mdidari irlandieli aznaurSvili iyo. siymawvileSive
gaabnia Tavisi simdidre da amerikaSi gadasaxlda, iqneba iq
SeviZino rameo. viskonsinis are-mare da diriborneli me-
tiveebis yofa-cxovreba moewona; SeirTo Tavisi amxanagis
mSvidobiani da wynari qali da iq dasaxlda. amaT miecaT nazi
da narnari qera qali marTa, da mere meore qali, jeralda,
romelsac dabadebiTve kacis magari agebuleba dahyva da
irlandiuri ficxi, cocxali xasiaTi; amasTanave amerikuli
xasiaTis simtkiceca. Jeralda skotts didaT uyvarda Ta-
visi mama da imis saxelis xseneba sasiqaduloT miaCnda. tye-
Si cxovrebam vera daaklo ra mamis zrdilobasa da ganaT-
lebas; imisi mamacuri xasiaTebiT da gmiruli yofa-cxov-
rebiT raldi Tavs iwonebda. is da imisi da erTs patara xis
saxlSi idgnen. imaTi zemo fanjridam kargaT moCanda ma-
Rals mTazed, mdinares rom Sehyurebs Casavardnels alags,
erTi qvis sveti, sadac TeTraT gamoWrili iyo es sityvebi:

`lerua tolbot skott-metive. 1843 w.`

jeralda siamovnebiT igonebda im dros, rodesac imisi


mama avida kldezed, cali xeliT am sityvebsa sWrida qvazed
da meore xeliT buCqebs epotineboda; erTi bewvis odnaT
rom gadascdenoda fexi, aucileblad Cavardeboda im si-
maRlidam dasaRupavs morevSi, magram yoCaRaT Camovida
samSvidobos. marTasTvis ki mamis yoCaRobis xseneba ise
sasiqadulo ar iyo, rogorc erTi Ronieri metivisa, saq-
mroT rom undoda. marTa nazi da wynari ram sulieri iyo,
dedas ara Sordeboda; mamas ki ise uyurebda, rogorc loT

17
kacsa da eSinoda, roca is Sin dabrundeboda xolme. raldi
Teqvsmeti wlisa iyo, kacurad rom daiwyo Cacma. mamas yo-
velTvis Tan dasdevda samuSaoT da, roca mama daTvreboda,
uvlida xolme; marTas raldisac ki eSinoda.
dirbornelebi didi Tu patara, yvelani pativsa scem-
dnen jeraldis, radgan yovlad patiosani adamiani iyo da
Zalian Tavdaculi. didis gaWivrebiT da dauRalavi SromiT
imdeni fuli iSova raldim, rom patiosnaT daasaflava Ta-
visi ded-mama da, rac ojaxzed vali iyo, sul gaistumra. yve-
lasTan did-gulad iqceoda, magram yvela naTlaTa hxedav-
da, rom gul-keTilobac didi hqonda; ubedureba Tu miad-
geboda visme, raldi Tavs ara zogavda da yvelas mfarvel
angeloziviT eweoda, riTac SeiZleboda xolme, – da rasac
ityoda, usaTuod Seasrulebda kidec.
sim piblsis dedis damarxvis dRes, saxli miulag-mou-
laga. kubos rom misdevda erTs bavSvs TviTan mohkida xeli,
meore sims mihyavda. yvela gakvirvebuli iyo, rom piblsi
sufTaT Cacmuli naxes. sasaflaodgan rom dabrundnen, iqi-
dam moyolebuli mTeli giorgobisTvis avdrian dReebs,
raldi piblsis bavSvebis da saxl-karis movlaSi atarebda.
saRamozed bavSvebs rom daaZinebda, maSin dabrundeboda
xolme Tavis saxlSi.
erTxel sim piblsi siamovnebiT rom Sescqeroda ral-
dis, veRar moiTmina da uTxra:
- me da Cemma RmerTma, Zalian yoCaRi da Ronieri yofil-
xarT. ra kargi saamxanago da samegobro rama xarT!
raldim gul-xeli daikriba, Sexeda piblss da uTxra
wynarad:
- Tqven keTili gulis patroni xarT, erTxel iseTi sam-
saxuri gamiwieT, rom arasodes ar damaviwydeba. Tqven rom
naxevraT mainc SegeZloT imdeni saqmis gakeTeba, rac me Se-
miZlia, ar moindomebdiT ase tyuilad yofnas da Cemi ime-
diT ar iqnebodiT. me rom Tqvengan didaT davalebuli var,
imisTvis vikisre Tqveni saxl-karis da Svilebis movla.

18
sim piblsma darcxveniT Tavi CaRuna da ar icoda, ra eT-
qva. or-sam dRis ukan simmi gaxarebuli Sevida Sin da dam-
krTalebiT uTxra raldis:
- SegiZliaT Cems Svilebs mouaroT, manam sxvagan viqmne-
bi? me tyeSi mival.
Tumca saTuTad iyo gazrdili piblsi da muSaobas SeC-
veuli ar iyo, sizarmace sWirda, magram raldis sityvebma
gaabedvina axla samuSaoT wasvla.
raldim ar daijera, Caicina da hkiTxa:
- tyeSi ra gindaT mere?
- ra da xeebis Wra.
- hm! ramdeni xania yvelani wavidnen tyeSi.
- ara, kviras midian ramdenime kaci stivonsis mTazed.
- mere xeebis Wrisa ra iciT, dacinebiTa hkiTxa raldim!
- rogor ar vici.
- maS wadiT, raRas uyurebT, upasuxa mkacrad qalma.
raldis ar undoda rom daenaxa, an gaego visme, Tu ra lmo-
bierebiT ekideboda axla sim piblss da is siZulvili, uwin
rom hqonda, aRar etyoboda. rac xani raldim sim piblsis
saxlSi dahyo, kargaT gaicno es kaci da iseTi keTili Tvi-
sebebi SeamCnia, rom yovelive siZulvili gauqra da guli
moubrunda.
piblss Tavisi Svilebi Zalian uyvarda, magram imaTi
movlisa ki ara gaegeboda-ra. roca pir-moparsuli iyo, saxe
qalisas miugavda. ise lamazi iyo. erTxel raldim dainaxa,
rom piblsi Tavis dedis suraTis win ijda da tiroda.
raldis guli auCuyda, magram isev Seimagra Tavi.
- hm! dedas dastiris! roca cocxali iyo, erTi kabac ar
uyidnia imisTvis, mTeli ojaxoba SimSiliT rom ar daexoca,
dedas unda umadlodes, dausvenrad rom Sromobda is ube-
duri! raldim igrZno, rom Tan-da-Tan es kaci Zvirfas ar-
sebaTa xdeboda imisTvis. roca piblsma tyeSi wasvla gamo-
ucxada, maSin gaigo kargaT raldim, Tu raT uRirda imis
moSoreba da arc undoda gaSveba. raRac ucnauri meuxareba

19
guls uxuTavda, magram Tan isic uxaroda, rom axla muSaoba
SeuZlian da maSasadame kaci gaxdebao.
Tu gaarSiyebia vinme raldis, yvela mrisxanebiT mou-
cilebia. siyvaruli ra iyo, jer ar icoda. magram zogjer
sisuste dasZlevs xolme Ronesa da asec emarTebaT magari
xasiaTisa da Tav-momwone qalebs! Rac ufro da ufro gaSo-
rebis dro axlovdeboda, raldi uneburaT ulmobierdebo-
da sim piblss da is ki, Tayvans rom scemda im adgilebs, sa-
dac raldi fexs gadasdgamda, vera bedavda Tavisi grZnobis
gamocxadebas, Tumca cxadaTa xedavda, rom raldi uwinde-
liviT aRar erideboda.
orSabaTs unda gamgzavrebuliyo piblsi; raldim moum-
zada tanissamosi da TeTreuli daukera.
kvira diliT, Cveulebisamebr, soflis patara ekklesi-
aSi raldim wirva moismina. Roca dabrunda, sadili moamza-
da, aWama bavSvebs da quCazed gaistumra saTamaSoT, radgan
kargi Tbili dRe iyo. saqmis dros mReroda, sim piblsi ki
CumaT ise Sescqeroda, lamis Caeylapa TvalebiT. Tumca yo-
velTvis mrisxaneT iyo raldi da civad molaparake, magram
mainc Seaparebda Tvals da uyurebda sim piblsis xuWuW-Tma-
sa; molurjo TvalSi Tvals gauyrida xolme da hfiqrobda:
- ra mSvenieri ram aris! ra unugeSo da upatronoa! ram-
den jer Caidina gmiruli da mamacuri saqme, magram ki ar
ikvexis sxvebiviTa. aras dros aravis uTqvams sim piblsis
usvindisoba; yovliTurT patiosani kacia da amis siRaribis
mizezic es aris. neta ras ityvian jenksis da smitis colebi,
me rom piblsi SevirTo.
uceb gons movida raldi, Sua oTaxSi gavida da mohyva
galobas: `momixsene me ufalo, odes moxvidode sufeviTa
SeniTa.`
- sworeT magasa vfiqrobdi, uTxra sim piblsma raldis...
rom momigonebdeT xolme.
- Zneli dasaviwyari xarT, uTxra ukmexaT raldim, ro-
desac Tqveni Svilebi mudam Tvalwin meyolebian!

20
- yovelTvis keTili gindodaT Cemi ojaxisaTvis, upa-
suxa iseT nairaT sim piblsma, etyoboda rom Tavis amxana-
gebzed bevriT ufro zdilobiani iyo. raldi amas siamov-
nebiT amCnevda, magram mainc Tavi ar daidrika da mwaris Ri-
miliT upasuxa:
- ar megona, rom amasac SematyobdiT.
- rogor ar SegatyobdiT, upasuxa piblsma sayveduris
kiloTi, ver warmoidgenT, Tu Tqvenma amdenma sikeTem ra
nairaT gamamxneva da amitom mivdivar tyeSi samuSaoT. minda
dagimtkicoT, raldi, minda dagimtkicoT... magram veRar
moaxerxa imisi amoTqma, rac gulSi hqonda. raldi grZnob-
da, rom TiTqmis amasac umJRavndeboda Tavisi gulis pasuxi.
- Sin waval da vaxSmisTvis isev moval, saCqaroTa sTqva
raldim da gavarda oTaxidam.
navaxSmevs bavSvebi daaZina, saxli daalaga da sim piblsi
amasobaSi CumaT Sescqeroda. raldim daipyro mTeli imis
arseba da rac ufro axlovdeboda ganSorebis Jami, ufro
da ufro ucxovldeboda siyvaruli.
- marTasTan waval, sTqva raRac ucnauris simkrTaliT
raldim, daavlo xeli Sliapas da Salsa, magram sim piblsma
staca xeli.
jer qveyanazed aravis ar gaebedna esa raldisaTavis!
- dajeqiT CemTan cota xans, ai cecxls mousxdeT, xom
iciT, ukanaskneli saRamoa, erTaT roma varT, xval gavSor-
debiT erTmanerTs, uTxra fer-gadakrulma sim piblsma.
raldis raRac morCileba etyoboda, xma gakmendili dajda
simis pir-da-pir, da ornive CumaT iyvnen, TiTqo eSinodaT
myudroebis moSlisa.
- axla ki waval, wamoxta raldi.
- jer ki es miTxariT, raldi, kideva staca xeli simma,
miTxariT, rom, roca namuSevars aviReb da davbrundebi,
maSin...
- maSin ra? iseTi nazis xmiTa hkiTxa raldim, rom sim
piblsi cota gamxnevda.

21
- maSin SemirTavT da saukunoT erTmanerTisani viqne-
biT, es Cemi Svilebic Tqveni Svilebi iqnebian.
Zlivs amosTqva sim piblsma Tavisi grZnoba da moibruna
suli; imis nazs piris saxes, rbili xasiaTis gamometyvels,
axla Rone da simZlavre mieca, rogorc yovels siyvaruliT
aRgznebuls kacs.
raldi isev dajda CumaT da Tvalebzed xeli miifara.
mere miubrunda mSvidobianaT da ise civet uTxra sims, rom
naklebaT yvareboda, SeakrTobda.
- Tqven patiosani kaci xarT da kargaT iciT, Tu ra nai-
raT vafaseb me amas. mSvenieri xarT; magram miTxariT erTi,
aba rogor SegirToT, rom Tqvenc Raribi xarT da mec? simma
mwuxarebiT Tavi CaRuna. raldis ufro aenTo siyvaruli,
ase Sewuxebulad rom dainaxa piblsi.
- marTals ambobT, gul amokvnesiT sTqva sim piblsma.
magram gana ara xedavT, raldi, rom axla sxva nairaT viqce-
vi? vimuSaveb axla da dagimtkicebT, rom muSaobaSi sxvas
ar CamovrCebi.
raldim Sexeda Tval-cremlianma da uTxra:
- roca dabrundebiT, maSinac movilaparakebT amazed da
adga.
- kargi maS, uTxra sawyalma simma iseTis mwuxarebiT,
rogoraTac sasowarkveTilebaSi Cavardnili kaci ityvis.
es mainc miTxariT, raldi, rom cotac aris giyvarvarT, Tu
ara?
daeSva muxlebzed da qalis kalTaSi miado Tavi.
- ise sazizRraT migaCnivarT, rom erTi bewva siyvaru-
lis RirsaTac ara mxdiT? uTxra Sewuxebulis xmiT piblsma.
- sim! wmindaT sulelsa hgevxarT, upasuxa raldim da
aayena. Tqven ggoniaT, amdens gagabedvinebdiT, Cemis siyva-
rulis RirsaT rom ara gxadideT? mSvidobiT, sim! da gavar-
da oTaxidam, manam simi Tqmas moaxerxebda risame.
meore dRes diliT cxra saaTze unda gamgzavrebuliyo
simi da hfiqrobda wasvlis dros raldisTvis oriod sityva

22
eTqva, magram raldi ise civaT da amayaT elaparakeboda,
rom simma veRara Sebeda ra. erTs wams Tvali Tvals rom
gauyares, simma SeamCnia, rom raldi uceb cecxliviT aenTo.
es niSani sakmarisia trfialebis siyvarulis dasamtkiceb-
laT! sims undoda amis Semdeg Tavis siyvarulze elaparakna
raldisTan, magram meore gadaxedvaze raldi mrisxane
eCvena da veRarc ara axla Sebeda.
rogorc iyo civma zamTarmac gaiara. raldi unaklu-
loT asrulebda Tavis movaleobas, Tumca ki Cveulebisa-
mebr mezoblis qalebis Worikanobam raldis Sesaxebac
iSovna enis salesavi masala!
aprili dadga da mdinares mohqonda didi ToSi. meti-
veebs samxiarulo simRerebiT tivebi mohqondaT. dirbor-
neli ymawvili qalebis gulebi afancqaldnen axal-gazda
biWebis simReris gagonebazed.
`Cvenebi rodis movlen?~ napiridam uyviroda erTi mo-
xucebuli kaci dariyebuls tivzed myofs metiveebs.
`erTi or kviras ukan!` misces xma metiveebma, daeSvnen
wyalze kiJiniT da yviriliT. napirzedac yvirili Seiqna.
`Cvenebi or kviras ukan dabrundebian!~ es sityvebi gahqon-
daT da gamohqondaT sixaruliT soflis yvela kuTxeebSi.
raldi skottma kervis dros samxiarulo simRerebis
mReras mohyva. sim piblsis saxe sul Tval-wina hqonda da
raRac gmiruli da ganTqmuli saxelis kacaT eCveneboda.
ucnauraT SeeTvisa sim piblss da, rogorc sazogadoT
qalebma ician, scdilobda daerwmunebina Tavisi Tavi, rom
is grZnoba rac piblsisadmi hqonda, Seuferebeli da saTa-
kilo ar iyo.
- sim piblsi momwons da guliT miyvars, Tu mec movswon-
var, viTam ra sircxvilia! vis ra dava aqvs, mogvwons erTma-
neTi da gviyvars Tu ara? hfiqrobda raldi. aravis nebas
ar mivcem Cemzed ufrosobisas da ise moviqcevi, rogorc
Cemi survili iqneba. simi susti arsebaa da me saWiro var
imisTvis; miyvars mag gvari adamiani, da Tu ki gamovadgebi

23
riTime, Tavs ar davzogav imisTvis. marTalia, kargi muSa
kaci ver aris, magram sasixaruloT da sakvexraT isa maqvs,
rom iotis odnaT aras dros aravis moatyuebs!
TviTon ubiwo raldis didaT miaCnda piblsis Seugine-
beli patiosneba da iseTi ndobac hqonda imisi, rom meti ar
SeiZleba, xan-da-xan Rvinis sma icoda piblsma, magram
mTvrali ki ar unaxavs raldis aras dros. yvelani patiosan
adamianaTa sTvlidnen simsa.
xSirad hfiqrobda raldi:
- kargi ram aris simi da saSinlaT miyvars! kidec Sevir-
Tav, roca dabrundeba, vinc ra unda sTqvas.
erTi kvira gavida; tyis mWrelebi jer arsad iyvnen.
TiTo dRe TiTo TveT eCveneboda raldis, ise gagrZelda
xani; magram mTeli dro Sromobda, mxneobda. roca Caigdeb-
da Tavisufals dros, wignebsa hkiTxulobda, mamisagan rom
darCa. yovel diliT wylis pirs dadioda Camosuli tivebis
dasaTvaliereblaT. erTs aprilis mSveniers dilas, Camoi-
ara Tu ara didma tivma, moisma yvirili. erTi tivi wyals
Turme mihqonda gaCqarebiT da metiveebma verafriT ver
gaaCeres.
raldim xmazed icon simi. skandinavieli qalebis mosa-
xuravi, didi wiTeli biniSi gadigdo mxarzed. Tavisi Cveu-
lebisamebr Savi, mokle kaba ecva. gulis kankaliT mivida
napiras da sul ganabuli uyurebda gamoqanebuls tivs.
- `ai movediT!~
- `ariqa, modeqiT, biWebo!!~
- `daiWi!~
moismoda es sityvebi didi tividam, wyals rom mihqonda
saSineli siswrafiT da qvebzed amtvrevda. napirze alia-
qoTi atyda, yvela uyviroda metiveebs, Tu ra nairaT unda
daeWiraT Tavi, rom ar Cahyolodnen did morevSi, saidamac
ZnelaT-Ra gadarCeboda kaci. tivis bolos idga simi, ise iyo
momzadebuli, es aris wyalSi Cavardnas apirebda, rom
curviT gamosuliyo napiras. am tivzed eqvsiod iseTi kacic

24
idga, wylis piras rom col-Svili mouTmenlad mielodnen.
ramdenime metiveT apirebda tivze darCenas, rom morevam-
din ar mieSva tivi. rac ufro da ufro axlovdeboda tivi
morevsa, napiras ufro didi aliaqoTi xdeboda. im dros,
roca tivi ascilda kldes, saidamac TeTraT moCanda lerua
skottis zed-warwera svetze, iq saTiTaod ramdenime kaci
Caxta wyalSi. raldi aenTo, Jruantelma dauara, roca
moagonda is dro, TiTon rom vaJkacurad ebrZoda xolme
gaSmagebul wyalsa, da amazed ukeTesi mcuravi rom aravin
ipoveboda. sim piblsi gadaxta wyalSi; ramdensame wams
Semdeg damtvreuli xeebic Camoarbenina wyalma da simi ki
aRarsad sCnda.
raldi skottis gverdiT mdgomi ymawvili biWi tanisa-
moss ixdida, wylidam simis gamosayvanaT emzadeboda, mag-
ram raldim daaswro: uceb gadaagdo Tavisi biniSi, erT Tva-
lis daxamxamebaSi Cavarda wyalSi d aim adgilas gacura,
sadac simi dasZira. cota ganSorebuls adgils gamoCnda
wyalSi piraRma da Tvaleb daxuWuli simi. raldi mivarda,
staca xeli sayelos. napiridam ymawvili biWic mieSvela da
orivem erTad gamoitanes momakvdavi sim piblsi. raldim xe-
liT aiyvana, rogorc patara bavSvi, piridam wyali adenine,
perangi Seuxsna, gulzed xelebi wausva. ramdenime wveTi
arayi Caaylapa, gulze yuri miadva feTqs, Tu arao da SiSi-
sagan gadafiTrebuls raldis Rimili daetyo. miubrunda
xalxs da sTqva:
- gadarCeba! axla Sin waiReT da moasuliereT. wamoisxa
biniSi da saCqaroT wavida.
rodesac amxanagebma moasulieres sim piblsi, raldi Sevi-
da imis saxlSi sxva tanissamosiT. Tma sveli hqonda iseva da
Seatyobda adamiani, rom erTi saaTis win viskonsinis saSiSars
morevs ebrZoda Tav-ganwirviT, sim piblsis gadasarCenaT.
- imedia, raldi, kildos miiRebT rasme, sikvdils rom
gadaarCineT piblsi, uTxra jenksis colma geslianaT da maSin-
ve Caimala sadRac. raldis yuradRebac ar miuqcevia imisTvis.

25
maxlobeli duqnidam moismoda TviTon jenksis sityvebi:
`aba, biWebo, vadRegrZeloT Cveni pativcemuli da Cvens
mazraSi upirvelesi qali – raldi skott. `ura!~ es ki didaT
sasiamovnoT hqonda raldis, ufro imitom, rom jenksis
colis yuramdinac xom mividoda es sityvebi da kargaT unda
gaegona, rom ymawvili kacebi amis sadRegrZelosa svamdnen,
mxneobas da gambedaobas uqebdnen da pativsa scemdnen.
ramdensame dRes ukan sim piblsi srulebiT morCa. axla
Zalian mxiarulaT iyo, magram raldim mainc erT kviramdin
ar alaparaka Tavis siyvarulze. erTs saRamos, raldi rom
Sin wasvlas apirebda, simma Zala ixmara. skami miadga karebs
da zed dajda.
- cota ram minda giTxraT, exveweboda simi.
raldim yuri daugdo.
namuSevari miviRe da axla maqvs fuli, sTqva aCqarebiT
simma. axla ki SegviZlia rigianaT vicxovroT. kargi samuSao
viSovne da ai amxanagebsa hkiTxeT, ramdeni SeviZine.
simi raRac im nairi kiloTi ambobda, rom gamWriaxe ral-
dis, cota ara, eWvi Seuvida da gadaxeda sims, magram raldis
win sim piblsis naTeli, mSvenieri saxe iyo da imiss dids mo-
lurjo TvalebSi ise ixateboda siyvaruli, rom yovelive
eWvi gauqra raldis.
- kargi, upasuxa damSvidebiT raldim. Tu fuli gaqvsT,
uSoviT alagsa. rac Tqven waxvediT, mas aqeT nisiebi gvaqvs
duqanSi Tqveni saxlisaTvis. Sevpirdi mogcem-meTqi da, Tu
Tqven gadaixdiT, kargsa iqT.
- rogor ar gadavixdi, ras ambobT, suyvelas gadavixdi!
wamoiZaxa simma sixaruliT.
raldi rom damSvidebuli iyo, simma uTxra, did xans
gveyofa fulio. maS Tanaxma xarT xoma?
wamoxta da welSi gaimarTa: am dros iseTi mSvenieri Se-
saxedaoba mieca, rom raldim Tvali veRar moaSora da sru-
lebiT daaviwyda, Tu odesme ejavreboda simis susti xasi-
aTi. xma amouRebliv moexvia simi da raldic ar iyo uarzed.

26
mTeli Tavisi arsebiT uyvarda raldis simi.
veRar davfarav Cems siyvaruls, hfiqrobda xolme, - da
SevirTav kidec. axla Cemi gulisaTvis sxva kaci gaxda, da-
mimtkica siyvaruli da rogor ar davijero, rom suliTa
da guliT vyvarebivar. imisi erTguli megobari viqnebi da
imis Svilebs namdvil dedaT gauxdebi.
- xval daviweroT jvari, exveweboda simi. xval, Cemo
sicocxle!
- ara, wamosTqva raldim da gausxlta xelidam. erT kvi-
ras ukan daviweroT jvari. miTxariT sim, Cemi bedi da ube-
doba Tqven rom mogandoT, xom aras dros ar momatyuebT
araferSi? marTali miTxariT!
- aras dros, raldi, aras dros ar mogatyuebT arafer-
Si; sxva vin momityuebia rodisme, rom Tqven mogatyuoT!
uTxra TamamaT simma, moexvia da tkbilaT kocna dauwyo.
raldi aravis eubneboda Tavis gulis saidumlos. sa-
qorwiloT araferi mzadeba ar etyoboda. malavda yvelas-
Tan, marTasTvisac ki ara uTqvams ra. vis ra dava aqvs, vinc
unda SevirTo. marTalia, bevrs ilaparakeben, magram qor-
wilis Semdeg sTqvan, rac undaT da axla ki aravis aras ga-
vabedvineb da aras vaTqmevineb. vinc minda, imas virTav,
hfiqrobda raldi.
Zlivs jvris weris dRemac moawia.
simis saxes uzomo bedniereba etyoboda.
vinc Sexedavda, yvela mixvdeboda, magram raldim im
dResac amuSava baRSi, viTom araferiao.
Sua dRisas unda jvari daeweraT. raldim Sin wasvla da-
apira, sajvariswero tanissamosis Casacmelad. sims dauZaxa
da sTxova, bavSvebs moxedeo. WiSkridam rom gadioda, Seh-
xvda jenksis coli da miesalma. imis magier, rom yuradReba
ar miaqcios jenksis cols, salami misca.
- sworeT sasiamovnoTa maqvs, rom sim piblsis saqme axla
kargaT midis, uTxra jenksis colma geslianaT.
raldim gaocebiT Sehxeda.

27
- samwuxaro ki es aris, rom fuli mag gvaraTa aqvs
naSovni! daumata jenksis colma.
raldi gadafiTrda da moagonda, pirvelaT rom Seityo
simis fulis Sovna, ra eWvebma gauelves TavSi.
- ras ambobT, hkiTxa amayaT raldim.
- gana ar iciT? mTeli dirborni aris da es ambavi! aba
qveyanaze ra saidumlo daimaleba, an sim piblsi rogor
moaxerxebda amis dafarvas!
- rogora? ra iyo, ZlivsRa hkiTxa raldim.
- xom gaigebdiT, moxucebuli jak torri rom mokvda
tyeSi am eqvsi kviris winaT?
- gavige, gavige, upasuxa mouTmenlaT raldim.
- maS amasac gaigebdiT, rom sim piblss Semoakvda xelSi.
raldim Tumca es ar icoda, magram Tavi daiqnia, vicio.
- im dros marto sim piblsi iyo imasTan da egona, aravis
esmoda imaTi laparaki, magram Cemi qmari yofiliyo iq axlos
da yovelisferi gaegona. moxucebuls uTqvams simisTvis:
`waiRe es Cemi fulebi, Cemo sim da gTxov, sul erTianaT Cems
qals gadasce, Cems Svilsao~ da ganuteva suli. sims
aravisTvis uTqvams am fulebis ambavi da imas ki iZaxis, rom
namuSevari mergo bevri fulio. am sityvebis Semdeg jenksis
coli gaxarebuli wavida, rom Sig gulSi movaxvedre Sxami-
ani isrebi im qalsao, yovelTvis miwasTan rom masworebdao
da amayad rom meqceodao.
raldim CaRuna Tavi da acaxcaxebulis muxlebiT
uneburad win waiwia, magram erTs wams ukan uceb motrialda
da saCqaroT gaeqana sim piblsisken. bavSvebi karebTan
TamaSobdnen; raldi Sevida saxlSi da karebi Caiketa. CumaT
dajda simis pir-da-pir da Sig TvalebSi Sexeda Tavisi
ganrisxebuli TvalebiT. pirvelad sim piblsma ise Sexeda,
rogorc moyvarulma saqmrom, magram mere raldis mrisxane
Tvalebi isrebiviT eca gulSi: SekrTa, gadayviTlda, Tavi
CaRuna da mware qviTins mohyva. axla ki gaigo raldim, rom
jenksis coli tyuils ar ambobda!

28
- sim, iqneba marTali iyos? hkiTxa nazaT raldim. miT-
xariT ise, rogorc Tqvens moZRvars an rogorc RvTis winaS
ityodiT. jak torri rom kvdeboda da fulebi CagabaraT
Tavis qalisTvis gadasacemaT, ra uyaviT is fulebi? gada-
eciT im qals, Tu TqvenTvisac aiReT rame?
Tumca raldi scdilobda rbilaT elaparakna, magram
iseTi brZaneblobis kilo gamodioda, rom simma veRar
Sebeda tyuili.
- raldi, daiwyo simma... sul ara, sul erTianad ar
amiRia... SegiZliaT hkiTxoT...
raldim ar daacala sityvis gaTaveba da mkacraT uTxra:
- maS ramdenime mainc agiRiaT im fulebidam?
- cota aviRe, upasuxa vedrebis xmiT piblsma, cota
aviRe, mxolod imdeni, rac Sromis fasad CaiTvleboda. oh,
raldi, nu gamiwyrebiT axla, am bednier dros...
ubedurma Tavisi saxe raldis mkerds miayuda. mduRare
cremlebi gadmosdioda.
qalma nazaT Tmazed xeli wausva da tkbilaT uTxra,
magram guli ki veRar moibruna.
- me bevrjer viyav Tqvens fiqrSi sim! magram axla ki,
xeli hkra qalma, axla ki rodesac gavige, rom usindiso yo-
filxarT, mkvdrebis motyuebac SegZlebiaT, Cvens Soris
kavSiri aRara SeiZleba ra! mkacraT uTxra raldim. – Tqvens
Svilebs yuris gdeba unda, iSovneT vinme, rom mouaros! me
aq aRar davrCebi, raRa minda! marTac Txovdeba da me milu-
okSi waval; iq Cemis ofliT virCen Tavsa!
karebi gaaRo da manam sim piblsi gons movidoda, raldi
gavida im saxlidam, sadac im dRes bednier patarZlaT unda
Sesuliyo da patronaT gamxdariyo. is iyo da is...
sim piblss aRaras dros aRar unaxavs Tavisi satrfo.

29
30
ekaterine
gabaSvili

`frTebdaglejili~
1912

`qarTvel qalebisgan
naTargmni moTxrobebi~
1880

31
32
frTebdaglejili
(scena)

SuaTana SeZlebis kacis sastumro. mdivani, savarZeli,


taxti muTaqa-baliSebiT. erTs kuTxeSi didi saweri magida,
romelzedac alagia wignebi, gazeTebi, naweri qaRaldebi,
ramdenime suraTi lamazs CarCoebSi. magidis TaviT qar-
Tvel mweralTa suraTebi hkidia. axalgazrda qali qeTo
TeTris gafarfaSebulis kabiT TmebCamoSlili aRebs
fanjaras, saidamac mzis Suqi Semodgeba.

qeTo (marto) ra mSveniereba xar, gazafxulo, ra tkbili da


myudro, faqizi, narnari! aramc Tu kacis Tvals da guls,
TviT frinvelTac ki sixaruliT avseb da siyvaruliT aWik-
Wikeb (Cafiqrebulia).
melania (Semodis) qalbatono, samovari Semovitane, Saqari
ki ar gaxlavs.
qeTo (ar esmis melanias sityvebi) neta adamianebi erTnai-
rad ratom ar grZnoben da ar xaroben?
melania (xels Seaxebs) Saqari ar gaxlavT-meTqi!
qeTo (SekrTa) oh, melania! ra saSineli windauxedavi xar,
SemaSine.
melania batoni javrobs: samovari movitane da Saqari ki ar
gaxlavT.
qeTo (gajavrebuli) rato TviTon batoni ar mogataninebs?
melania (buzRuniT) me Tqveni ara mesmis ra, is TqvenTan
mgzavnis, Tqven imasTan... (gadis).
qeTo (savarZelSi Cajdeba da gazeTs kiTxulobs) xval beJan
narimaniSvili waikiTxavs leqcias... qalTa politikur...
(Semodis qeTos qmari niko).
niko (gajavrebulia) ra dros kiTxvaa? ager aTi saaTia.
samsaxurSi migviandeba, Cai Tavis drozed ar aris, yelsax-
vevi ver mipovnia, arc joxi sCans!

33
qeTo (RimiliT) jerac ar gamigonia Seni joxis da yelsax-
vevis dakargva! (kiTxulobs).
niko (xmas aimaRlebs) ar gesmis, samsaxurSi migviandeba-
meTqi? mominaxe Cqara!
qeTo dedakacs uTxari, Zalian saintereso statias vkiT-
xulob. ai gaigone: `qalTa ganaTleba da gaTanasworeba po-
litikurs asparezzed...~
niko (gaawyvetinebs) ras rotav, rasa? ra dros politikuri
asparezebia! geubnebi, aTi saaTia-meTqi, migviandeba... adeqi!
qeTo (gaanCxlebuli) ras Camacivdi, qa! Cemi ra saqmea Seni yel-
saxvevis Zebna? gana gaZebnineb xolme Cems saWiro nivTebs?!
niko (yviris) rogor Tu maZebnineb! me da Sen erTi varT?
maS samsaxurSi rom davdivar, xuT-eqvss saaTs orad moka-
kuli vzivar da vwer, ocSi rom Srial-SrialiT axal-axals
asignaciebs CagiTvli xolme, amas pativiscema ar unda?
muSas xelis Sewyoba ar unda?
qeTo (gadaagdebs gazeTs) RmerTma ki Searcxvinos amisTana
cxovreba! aqao da ocSi jamagirs viRebo, mTeli ocdacxra
dRe cxvirSi sayveduris Zmari unda madino? amitom monad
unda maqcio? dRe da Ram Sen unda gilalao, Tavisuflad
amosunTqvis dro ar unda mqondes? mec rom mqondes jama-
giri, maSin xom magaebs aRar ityodi?
niko ai, gaaba baasi: mTels qalTa kiTxvas aRZravs axla...
geubnebi, Cqara yelsaxvevi-meTqi, joxi, Torem aqaurobas
davamtvrev. (magidas, skams xels wamohkravs da braxabruxs
aayenebs).
qeTo (zizRiT) sawyali, gadairia, mouares eSmakebma.
niko (muStmoRerebuli) wyeuli iyves, vinc ganaTlebuli
qali colad SeirTos! (qeTos) rogor ver gaige, rogor ver
Seigne, me rom samuSaod mivdivar, Sen maSin neba ara gaqvs
gancxromas miece, ocnebis morevSi icuro! (Zlier axlo miva
colTan da TvalebSi Cahyurebs) yvela mageebs dagaviwyeb!
qeTo Seni dapireba, Seni aRTqma sadRaa? vecdebi avayvavo
Seni niWio, yovel dabrkolebas gadaveRobo, xeli Segiwyoo...

34
niko maSin Sen vardi iyav da me bulbuli. me vWikWikobdi...
exla coli xar, coli, riT ver gaige?
melania (Semodis. cal xelSi yelsaxvevi uWiravs, meoreSi
joxi, xelebgaSlili da suleluris siciliT) ai es Tqveni
sayeluri da es Tqveni joxi! taxts ukan eyara.
niko (darcxvenili gamoglejavs xelidgan da sarkesTan
daiwyebs keTebas) daswyevlos RmerTma, ramdenjer gadvi-
xede im oxeri taxtis ukan ! (daxedavs saaTs) uh, uh! ra rig
damagvianda! (waarTmevs joxs dedakacs da garbis).
qeTo (amoioxrebs) ra ugunurad aris mowyobili adamianTa
cxovreba, risTvis vwevT amodena vai-vaglaxs, rad vumwarebT
cxovrebas erTmaneTs! (nel-nela miva magidasTan da nawer
qaRaldebs uwyebs furcvlas, uceb Sehyvirebs) es ra ambavia?
sad aris am nawerebis furclebi? xeli vin axlo am rveuls?
melania dawerili Tabaxebi? aqa-iq waSlili rom iyo?
zedized rom iyo miwerili da waSlilebi?
qeTo ho! ho! ra iqna, sad miaCeCe!
melania (darcxvenili) me `Savebi~ megona da...
qeTo da ra? ra? Tqvi raRa!
melania wuxelis buxars veRarafriT movukide, nedli SeSa
iyo da qaRaldi SevukeTe...
qeTo buxars SeukeTe? RmerTo Cemo, ra ubeduri var! gana
qveyanazed amisTana siregvene moxdeba sadme? sami kviris
nawvav-nadagi, gulis Signidan gadmomskdari naduRi da
cecxlis asanTebad SekeTeba! (melanias) ox, Se veluro,
CerCeto! ra miyav esa! ra miyavi? me mzad var yelSi wagiWiro
da dagaxrCo! ramdenjer miTqvams SenTvis, Cems nawerebs
xeli ar axlo-meTqi, ramdenjer?... (stiris).
melania (mobuzuli sdgas) ra vicodi, ra vicodi me ubedurma.
(tiris) batoni `Savebs~ yovelTvis gadmomiyris xolme.
qeTo (aRSfoTebuli) sul asea Cemi saqme: Cxubi, boroteba,
ugunureba!! ra vqna? rogor moviqce, rogor gamovide am
mdgomareobidgan? (dadis Cafiqrebuli. uceb saaTs
Sexedavs, melanias) maS icode, rom erTi xelisodena naweri

35
qaRaldi ra aris xelisodena, isic ki ar daxio daukiTxavad!
gesmis?! daxio ki ara, alagidganac ar dasZra! exla es oTaxi
daalage, mtveri gadaswminde, iataki gaasufTave, stumari
unda movides. mere yava moxarSe. exla me bavSvTan gaval.
melania (oTaxs alagebs) batonma mibZana, sadili swored or
saaTzed mzad iyoso. manam oTaxs avalageb, manam yavas mov-
xarSam da mogarTmev, pirvelic gadava, maS sadili rodisRa
movamzado? davagviano da vai Cemi brali! da, da, da! ra rig
ganrisxda! ra rig gaaspitda! amodena adamiani kinaRam mTlad
ar gadamylapa! qaRaldebi rad damiwvio?! didi ramea magis
nabRajnebi Tu davwvi. batoni tyuilad ki ar ayvedris: sul
swer da swero, kiTxulobo, swer da kiTxulobo! (pauza). qa-
li unda taxtzed ijdes da mTeli dRe qmarSvils sakeravs
ukeravdes, saxl-kars uvlides, Svilebs dastrialebdes! eg
ki sul du, du, du! (ajavrebs kiTxvas. zaris xma ismis. mela-
nia karebs aRebs. Semodis redaqtori).
redaqtori qalbatoni qeTevani Sin brZandeba?
melania (TavisTvis: Tvalic gagxeTqiaT!) Sin gaxlavT. (gadis).
redaqtori (marto, sawer magidas aTvalierebs) ai raRac moT-
xrobaa dawerili! iqneb es aris, me rom aRmiqva? (kiTxulobs)
`mSvenieri, tkbili, myudro gazafxulis saRamo iyo, patara
nakaduli RuRun-CuxCuxiT mokuntruSobda xaverdovans
velzed da tkbils bans aZlevda TinaTinis gulis hangebs~...
qeTo (Semodis) gamarjveba, batono rostom!
redaqtori mapatieT Cemi cnobismoyvareoba! magidaze da-
werili furclebi davinaxe, sulma wamZlia da kiTxva daviw-
ye. dasawyisi mSvenieria, poeziiT savsea... warmoidgineT, no-
meri Jurnalisa TiTqmis mzada maqvs da mxolod moTxroba-
Ra maklia. qalis dawerili moTxroba ki sazogadoebas di-
dad esiamovneba...
qeTo (morcxvad) bodiSs vixdi, batono, rom Cems sityvas ver
vasruleb...
redaqtori (wamoxteba) ras bZanebT? ratom? ra mizezia?
qeTo moTxroba TiTqmis mzad mqonda, magram am ugunurma
dedakacma saSineli saqme moaxdina: ramdenime dawerili
Tabaxi cecxlis mosakideblad Turme SeukeTa buxars!

36
redaqtori (gaocebiT) nuTu eg SesaZlebelia? es xom nam-
dvili velurobaa... kacis kvla... mag gvars mosamsaxures ro-
gor inaxavT? an sazogadod rogor SeuZlia visme xeli ax-
los Tqvens nawerebs, Tqvens samuSao magidas?!
qeTo (mwaris RimiliT) rogor SeuZlia xeli axlos vinmem
Tqvens nawerebso! Tqvens magidaso! xa, xa, xa! Cems magidas,
Cems nawerebs! sad aris Cemi magida, vin daeZebs Cems nawe-
rebs, vin scems pativs qalis nabRajnebs! piriqiT, damcinian,
mayvedrian, wuTisofels miSxameben, rom vbedav da mag gvars
Sromazed dros vkargav (aRelvebulia).
redaqtori (gaivlis da gamoivlis, mere TiTqo nugeSissa-
cemlad xels CamoarTmevs) damSviddiT, batono, gemudare-
biT, damSviddiT da kvlav SeavseT, SeasworeT moTxroba.
gana Savi ar gaqvT, an ar SeiZleba ise aRadginoT rogorme
damwvari furclebi?
qeTo ara Rirs! ra unda iyos saCqarod dawerili, SeumuSa-
vebeli... me ki yovelTvis vCqarob, gadakiTxvis droc ar
maqvs. weris drosac aTasjer mefanteba azrebi, radgan yo-
vel wams aglejen frTebs Cems aRmafrenas (am dros Semodis
dariko, keklucad morTuli ymawvili qalis).
dariko am mSveniers dRes saxlSi zixar, qeTojan?
qeTo (darikos da redaqtors) gTxovT, icnobdeT erTmaneTs.
dariko Sen, rogorc getyoba, ara gcalian? me ki megona er-
Tad wavidodiT bulvarzed saseirnod. (redaqtors) warmo-
idgineT, batono, ra saSinlebi arian Cveni qmrebi, Cvens mar-
todmarto siaruls eWvis TvaliT uyureben. mec iZulebu-
li var qeTo Sevawuxo xolme.
redaqtori mapatieT, rom me vbedav da Tqvens saqmeSi ve-
revi: qalbatoni qeTevani, rogorc mwerali qali, ar unda
moacdinoT xolme muSaobas.
dariko (gajavrebiT) mwerlebs maS haerzed gasvla, xalxis
danaxva akrZaluli aqvT?
qeTo ara, darejan, me roca dro maqvs didis siamovnebiT
movdivar xolme SenTan...

37
daro exla, rogorc getyoba, me xeli SegiSaleT... (dacin-
viT) Tqven uTuod mwerlobazed baasobdiT, b-no redaqto-
ro da mweralo q-no, bodiSs vixdi! (saCqarod wamoxteba,
ceremoniiT Tavs ukravs da gadis).
qeTo ai, batono, Cemi cxovrebis sarke! yvelani am TvaliT
uyureben Cems mwerlobis survils.
redaqtori didad samwuxaroa, didad! magram mapatieT, isev
Tqvens moTxrobas davubrundeT: gTxovT, gemudarebiT... me
vgrZnob, rom tanjviT naSobi Svili ufro sayvarelia, ufro
grZnobiT savsea... imeds maZlevT? (xelzed hkocnis. am dros
melania Semodis siniT, yava moaqvs da rom dainaxavs kocnas,
Sehkivlebs da sini xelidgan gauvardeba).
melania damidges Tvalebi! (pirzed xelebs aifarebs da
garbis, karebSi barbares SeefeTeba, romelic sastumro
oTaxSi iWyiteboda).
redaqtori (SemkrTali) ox! swored rom Sesabralisi xarT!
didi gmirobaa TqvengniT ara Tu wera – sunTqva, sicocxle!
(dadis da TavisTvis laparakobs) dedakaci marTla rom
monaa, mona xel-fexSekruli! ugzo, ukvalo, umweo... (miuax-
lovdeba qeTos) magram miT ufro gmarTebT brZola, brZo-
la saSineli, medgari, Tavisuflebis mosapoveblad. Tqven
movale xarT, rogorc Segnebuli da niWieri arseba, Tavi da-
aneboT ojaxs rutinas da mTlad emsaxuroT sazogadoebas!
qeTo mec bevrjel momsvlia eg fiqri TavSi, magram Zala sad
aris? Zala da ra Zala? Zala iseTi, romelmac unda daan-
grios rjulad qceuli wyobileba, Sehqmnas axali gza, gadi-
tanos yvelazed udidesi, TiTqmis garduvali safexuri am
SemTxvevaSi Svilebia, imaTs momavalzed xelis aReba... me ki
mgonia, adamianebi borotni da Surianni rom ar iyvnen, Se-
iZleboda ojaxis movlac da sazogado saqmec SeeerTebina
dedakacs; aq mxolod saWiro iqneboda cotaodeni daTmoba,
pativiscema im saqmisa, romelic... (am dros moismis bavSvis
wivili, qeTo wamovardeba da TvalebdaWyetili, unZrevlad
karebisaken iyureba. karebidgan Semovardeba barbare,
xelSi ayvanili hyavs mtirali bavSvi).

38
barbare (mkacrad) kibeSi Cavarda da kinaRam cxvir-piri Caim-
tvria. maS ra iqneba, dedav da Tvalo, deda rom mwerlobas
mihyofs xelsa, gazeTebs da wignebs ver moaSorebs Tvalsa,
rasakvirvelia, Svilebi yovelTvis daferxvilebi da
damtvreulebi eyoleba. (qeTo bavSvs ualersebs, redaqtori
SeZrwunebuli ukan aris Camomdgari) vis gaugonia,
geTayvaneT, gaTxovili qali da gazeTebi, werilebi...
redaqtori (win wamodgeba. barbares) ukacravad, batono!
(miuaxlovdeba qeTos da mowiwebiT): me imeds ar vkargav,
batono, rom am or-sams dReSi gadmomcemT Sevsebuls da
Sesworebuls moTxrobas da didad damavalebT mec da
sazogadoebasac... nu daemorCilebiT (xelzed kocnis) gare-
moebas. Tqven TviTon daimorCileT igi...
barbare (win gadaurbens) rogor ara grcxveniaT, amodena
dedakaci aq var da Tqven Cems rZals raRaceebs Castutu-
nebT da Tan xelzed kocniT!
redaqtori (Sewuxebuli) ras bZanebT, ras bZanebT! rogor
Tu Cavtutuneb? me q-n qeTevans vTxov dapirebuli moTxro-
ba daamTavros da momces...
barbare kargad vici, kargad vici, ra moTxrobasac sTxovT!
me rom Tvalebi ar meWyitos, saxli aTasis vigindaraTi
aivseboda...
qeTo (bavSvs dasvams da aRSfoTebuli wamoxteba) deda,
deda! raebs ambobs! rogor hbedavT magis Tqmas! rad Seu-
racyofT mag batons! da mec?
barbare ta, ta, ta! Zalian gaioce, gicnobT axlandels qal-
vaJT, rac Svilebi bZandebiT!
redaqtori (qeTos) exla ki vxedav Tqvens umweo mdgomare-
obas da gadawyvetiT mogaxsenebT, Tqveni am saxlSi darCena
ara Tu SeuZlebelia, uzneobac da momakvdinebeli codoc
aris!... (daavlebs quds da gavardeba).
barbare gesmiT, gesmiT, reebs agonebs am ubedurs! marze-
dac xeli aiReo, am ojaxSi yofna TqvenTvis momakvdinebeli
codva ariso! (wuwunebs) sawyali Cemi Svili! ubeduri! ai ra
aris mwerali colis yola!...

39
niko (Semodis qudiT, kaloSebiT, joxiT xelSi) ra ambavia?
ra gayvirebs, dedaCemo? (mere qeTos) Sen raRa dagmarTnia,
adamiano?
qeTo ox, ox! RmerTo Cemo! raRada var qveyanazed cocxali?
marTla ro dedamiwasTan gamasworeT... lafi damasxiT (tiris).
niko va, es ra ayalmayalia, ra moxda, ra iyo? dedaCemo, Sen rad
mosulxar? xom ici, rom Sen da qeTo erTad ver TavsdebiT?
barbare (ganrisxebuli didxans uyurebs Svilsa, mere
xelebs gaiqnevs da wuwuniT): ehi da haa! imisTvis ar gagzar-
de, imisTvis ar dagavaJkace da dagasaxle, rom siberis dros
saxlSic aRar SemomiSva, Sens aramzada cols manacvalo?!
eg Sen da eg Seni mSvenieri coli! dee, winidgan dasaTxreli
Tvalebi uknidan dagTxaros (gadis).
niko (qeTos) ra ambavia, qalo, ras ambobs dedaCemi? vin iyo
aq, ras akeTebdiT?
qeTo dedaSenis yureba aRar SemiZlia! an me unda viyve am
saxlSi, anda is! oh, ro icode, ra saSineli Seuracyofa mo-
mayena! dedamiwa rom gamxeTqoda da Sig Cavvardniliyav is
merCina (tiris).
niko ra iyo, qalo, veRar sTqvi?
qeTo `ganTiadis~ redaqtori iyo CemTan, moTxrobas mTxov-
da Tavisi JurnalisTvis. uceb dedaSeni Semovarda, yvirili
da lanZRva dauwyo... Sen, Sen Cems rZals saarSiyo rameebs
elaparakebio.
niko hm! (gaivlis da gamoivlis CafiqrebiT) hm! dedaCemi
gana giJia, rom agre usabuTod mivardes ucxo kacs da ga-
molanZRos? ueWvelia xelis mosaWidebeli dainaxa rame? is
batoni redaqtori iseTi aramzadaa, iseTi urcxvi, qalebis
kalTis mlokavi, rom...
qeTo (gaawyvetinebs da aRSfoTebiT) kargi, kargi! gaCumdi!
axla Sen mohyvebi! me meti aRar SemiZlia. gadavvardebi
sadme (isteriulad tiris).
niko (dacinviT) eg aris Tqveni far-xmali! magaSia Tqveni
gamarjveba! magiTi gindaT Tavi imarTloT, yoveli Tqveni
sibinZure cremlebiT gamoisyidoT...

40
qeTo (fexebs abraxunebs, kbilebs aRraWunebs) gaCumdi,
gaCumdi, Torem dagartyam rasmes! (Sandals wamoavlebs
xels) nu hbedav sicrues, nu mifatrav guls, sulSi xels nu
mipotineb, despoto, sisxlis msmelo!..
niko xa, xa, xa! gadiria Tqvenma mzem, mTlad gadiria!
(dacinviT) uTuod Senis axalis moTxrobisaTvis mag gvari
siuJetia saWiro? tragizmi axla modaSia, Sens mSveniers
redaqtors moewoneba! madlobiT xelebs dagikocnis!
qeTo oh, oh! meti aRar SemiZlia... aRar SemiZlia... (sasowar-
kveTilebiT) miSveleT... (Semodis melania)
melania sadili mzad aris.
niko sadili Tqvena da RvTis risxva! wyali, wyali moitane!
melania qalbatoni kvdeba, miSveleT, miSveleT. (scenaze
darbis).
niko (melanias) gaCumdi! nu Rrialeb! qveyana Tavs dagvesxmis!

41
qarTvel qalebisgan naTargmni moTxrobani

sofeli treppi

moTxroba pol geizesi1

apeninis mTis qedze, toskansa da CrdiloeTis sapapo


mazris nawils Sua, ganmartoebiT mdebareobs erTi mwyem-
sebis sofeli, saxelad treppi. am sofels mgzavri miudgeba
mxoloT viwro bilikebiT. saurme gza, romliTac foSta da
diliJansebi gadadian am mTas, ufro qveviT samxreTisken,
ramdensame milis moSorebiT aris. sofel treppSi dadian
mxoloT glexni, romlebic aReb-micemoben am soflis mwyem-
sebTan, zogjer mxatvrebic, xandisxan axirebuli turiste-
bic da bnel RameebSi kontrabandistebi2 mZimeT datvir-
Tvlis saxedrebiT, romlebsac ar gauWirdebaT asvla ufro
umaRles da uaresis gzebiTac, mxolod imisaTvis rom
pataras xans Seiferxon ganmartovebul sofelSi.
oktombris naxevari iyo; aq am dros Zriel naTeli Rame-
ebi icis. mxoloT dRes, Zriel cxeli dRis Semdeg, xeobid-
gan amovida cotaodeni burusi da moexvia am mTis wverebs.
saRamos aTi saaTi iqneboda. dabal, aqa iq gafantul qvis
qoxebSi, romlebSiac dRisiT marto ymawvilebi da moxucni
arian, cecxlebi Cahqren. keris garSemo, romelzedac
sakidliT Camokidebulni iyvnen didroni qvabebi, eZinaT
mwyemsebs Tavis colSvilSi. ZaRlebi aqve Tbil nacarSi
iwvnen. marto aqa iq cecxla piras ijda beberi da butbutiT
abzrialebda TiTistars an ara da daarwevda Tavis mtirala
Svilis Svilsa. Semodgomis sicive TavisuflaT Sexuxuneb-
da kedlebis farRialebSi; Camqrali cecxlis boli Zalas

1
Paul Heyse (1830-1914) germaneli mwerali, nobelis premiis laureati. (red.)
2
kacebi, romelnic CumaT apareben sxva qveynebis savaWros Tavis qveyanaSi.

42
ver atanda, rom gasuliyo banidgan burusSi da saxlis
Weris qveSve rCeboda. didxans ijda beberi da CumaT locu-
lobda, manam esec ar dasZlia Zilma.
marto erT saxlSiRa iyo moZraoba. es saxli ise dabali
iyo, rogorc sxva Senoba am sofelSi; mxoloT amis qvebi
ufro kargaT iyvnen naTalni da mkvidraT naSenni, kari
ufro maRali da ganieri hqonda da sadgom oTaxs modgmuli
hqonda sxva da sxva sakuWnaoebi, boseli da sxva wvrili Se-
nobaebi. am saxlis karebze idgnen ramdenime dasapanlebuli
cxenebi. patara xans ukan saxlidgan gamovidnen daiaraRe-
buli kacebi, da cxenebs aRvirebi gaukeTes. beberma ZaRlma,
romelic karebSi iwva, marto kudi gaiqnia, rodesac es kace-
bi moasxdnen cxenebsa da daimalnen burusSi, mere wamodga
da Sevida oTaxSi, sadac keraze didi cecxli enTo. cecxla
piras idga saxlis patroni qali uZravaT da xelebi Camoki-
debuli hqonda Tavis moxdenil tanze. ZaRlma odnav piri
daado amis xelsa da qali ise Sexta, TiTqo Zilidgan gamof-
xizldao. `fuoko, sTqva iman, Sen avaTa xar, wadi daiZine
sabralo pirutyo.~ ZaRlma madlobiT daiwyo kudis qneva
da nelis wkmuiliT da xvelebiT dawva tyavze, romelic iqve
cecxla piras iyo dagebuli.
am dros saxlSi Semovidnen ramdenime muSa kaci; eseni
dasxdnen im did stolTan, romelic am cotaxanSi dastoves
kontrabandistebma. moxucebulma mosamsaxure dedakacma
amaT dausxa did jamze p o l e n t a , romelic cecxlze did
qvabSi ixarSeboda, aiRo TiTonac kovzi da miujda saerTo
sufras. vaxSmis dros am xalxs ar amouRiaT arc erTi
sityva. cecxli guzguzebda, ZaRli ZilSi kvnesoda, saxlis
patroni ymawvili qali cecxla pirs qvaze ijda da mZimeT
Cafiqrebuli iyo; imas xelic ar uxlia p o l e n t i s T v i s ,
romelic beberma moaxlem calke TefSiT moarTva. nisli
TeTri kedeliviT idga kareb wina da mTebis zolebidgan
nela-nela amodioda axali mTvare.

43
uceb mTis Ziridgan moisma kacebisa da cxenis fexis xma.
`pietro!~ nelis, magram bZanebis xmiT, sTqva ymawvilma qalma.
maRali vaJkaci swrafl wamoxta sufridgan da gahqra burusSi.
fexis xma ufro da ufro moaxlovda da bolos karebTan
cxenic Sesdga. erT wams Semdeg oTaxSi Semovida sami kaci
da Tavi daukres saxlis patrons. pietro miuaxlovda ymaw-
vil qalsa, romelic isev Cafiqrebuli cecxls uyurebda.
`eseni orni arian porettidgan,~ uTxra imas; `savaWro ara
aqvTra, amaT undaT gaaparon siniori, romelsac pasporti
rigiani ara aqvs.~
- nino! dauZaxa ymawvilma qalma. beberi moaxle saCqa-
roT wamodga da movida cecxla pirs.
- imaT marto Wamis meti ara undaTra? siniori login-
saca gTxovT, radganac is aq apirobs Ramis gaTevasa.
- kargi, sakuWnaoSi Tiva gauSale.
pietrom Tavi daukra da mibrunda stolTan.
stumrebic stolTan dasxdnen. muSebma imaT zedac ar
Sexedes. ori am stumrebTagani kontrabandistebi iyvnen;
imaT ecvaT kargaT Sekerili kurtkebi da Tavze didi Slia-
pebi exuraT, zed Tvalebze Camofaafxuli. amaTac odnav
daukres Tavi muSebs. pirvel alagze dasves TavianT mgzav-
ri, pirjvari gadiweres da vaxSams xeli mihyves.
siniori, romelic imaT mohyvaT ara fers sWamda, iman
moixada qudi maRali Sublidgana, Tmebze xeli gadisva da
gadaaTvariela oTaxi da Sig myofnic. qvis kedlebzed iman
waikiTxa naxSiriT dawerili saxarebis sityvebi; kunWulSi
dainaxa RvTis mSoblis xati. Tavis gverdiT qaTmebi qanda-
razed, WerSi Camokidebuli simindis taroebi, kedelzed
Taro, romelzedac Camorigebuli iyo boTlebi da staqnebi,
Zirs filaqanzed dagrovili kalaTebi da tyavebi. bolos
imisi Tvali SeCerda Cafiqrebul ymawvil qalze, romelic
isev cecxlTan ijda. am qalis profili aSkaraT sCanda
cecxlis Suqze, kiserze Camohfenoda Savi Tmis nawnaebi.
erT muxlze ewyo oriv xelebi da meore fexi dabjenili

44
hqonda filaqanze. mgzavri ver mixvda Tu ra xnisa iqneboda
is qali. magram yvela ferSi ki sCanda, rom is iyo am saxlis
patroni.
- SeiZleba Rvino gviSovnoT, padrona? hkiTxa iman. ra
wams im kacma wamosTqva es sityvebi, ymawvili qali ise
wamoxta, TiTqo imis gverdiT mexi Camovardao. es gasworda
da orTav xelebiT keris qvebs daeyuda. am wuTSive gaiRviZa
ZaRlma da saSineli Rmena daiwyo. oTxi anTebuli Tvali
uyurebdnen stumars.
- ar SeiZleba Rvino gviSovnoT, padrona? gaimeora
stumarma. iman vercki gaaTava es sityvebi, amitom rom uceb
mivarda ZaRli da wamosasxami moglija, da kidevac apirob-
da mivardnas, rom maSinve ar Seekavebina Tavis qalbatonis
sastiks gajavrebas.
- aqeT, fuoko, aqeT! CumaT!
ZaRli idga Sua saxlSi, gajavrebuli iqnevda kudsa da
Tvals ar aSorebda ucxos.
- pietro, ZaRli boselSi daamwyvdie, ubZana qalbaton-
ma. es isev cecxlTan uZravaT idga da gaimeora Tavis bZane-
ba, raki naxa, rom pietro igvianebda. ramdenime weliwadia,
beberi ZaRli aq cecxlTan iwva da es bZaneba yvelas gaukvir-
da. muSebma raRac waibutbudes da ZaRlic uneburaT damor-
Cilda Tavis xvedrsa. Zriel didxans moismoda imis Rmuili,
manam daRalulobam ar CaaCuma sacodavi.
moaxlem qalbatonis bZanebiT Rvino moitana.
stumarma dalia da yanwi gadaawoda Tavis Tanamogzau-
rebs da Cafiqrda im areulobis mizezze, romelic iman am
cotaxanSi, uneburaT, moaxdina. muSebi TiTo TiToT sto-
vebdnen kovzebs da gadiodnen am sityvebiT: `Rame mSvido-
bisa, padrona.~ oTaxSi nino da stumrebi Ra darCnen.
- mze oTx saaTze amodis, uTxra ucnobs dabalis xmiT
erTma kontrabandistma, da Tu eCelenca gaemgzavreba am
dros, sworeT droze Cava pistoiaSi. cxenisaTvisac ki saWi-
roa erTi eqvsiode saaTiT dasveneba.

45
- kargi, Cemo megobarno, exla wadiT dasaZineblaT.
- Cven gagaRviZebT, eCelenca.
- rasakvirvelia, Tumca RmerTma ki xom icis, rom me iS-
viaTad mZinavs eqvsi saaTi erTaT. SvidobiT karlone, Svi-
dobiT megobaro juzeppe!
kontrabandistebma morCilebiT daides qudze xeli da
adgnen. erTi amaTgani mivida kerasTan da sTqva: `me mogi-
taneT Tqven, padrona, mokiTxva konstancisa boloniidgan.
iman damabara, mekiTxna TqvenTvis, rom warsul SabaTs
Tqvensa dana xom ar damrCao?
- ara, upasuxa qalma, mkvaxed da mouTmenlaT.
- marTla, ro darCeniyo, xom gaugzavnidiT kideca.
marTla, kidev...
- nino, gaawyvetina qalma, _ uCvene amaT sakuWnaos gza,
Tu TiTon daviwyebiaT!
moaxle adga.
- me kidev is unda meTqva, padrona, ganagrZela sruliad
SeuryevlaT da TvaliT stumarze uCvena, rom Tu mag kacs
Cvenze ukeTes logins miscemT, fuls ar dazogavs. me mxo-
loT es unda meTqva TqvenTvis, padrona. vTxov RvTis mSo-
bels, keTili mosveneba mogceT, batono feniCe! mere miub-
runda Tavis megobars, orTavem pirjvari gadaiweres da
gahyvnen moaxlesa.
- SvidobiT, nino! uTxra ymawvilma qalma.
bebrma erTi kidev Sexeda gakvirvebiT Tavis qalbatons
da mere sifTxiliT moxura kari.
ra wams feniCe marto darCa ucnob kacTan, iman maSinve
wamoavlo xeli lampas da aanTo. cecxli ZlivsRa bJutavda
_ da amitom lampam marto oTaxis mesamedi kunWuli gaana-
Ta. siTbom mgzavrs TiTqo rom Zili mohgvara; es stolTan
ijda da Tavi xelze edo. TaviT fexamdin wamosasxmelSi ise
iyo gaxvevuli, TiTqo mTeli Ramis gaTevas iqve apirobso.
amas moesma Tavis saxeli da Tavi maRla aiRo. imis win stol-
ze idga lampa da pir da pir ymawvili padrona. ymawvili qali
mouTmenlad ucdida amis Sexedvas.

46
- filippo, sTqva feniCem, _ Tqven me vera mcnobT?
mgzavri karga xans uyurebda imis mSveniers saxes, rome-
lic anTebuli iyo lampis SuqiT da umetesaT, rogorc et-
yoboda, imis SiSiT Tu ra pasuxs miiRebda. es saxe iseTi iyo,
romelic male aravis daaviwydeboda. grZeli da Sxiri wam-
wami, romelnic nela exdebodnen da efarebodnen Tvalebs,
amSvidebdnen cota sastiks Subls da wvril cxvirsa. umanko
piri uyvavoda vardis ferad; magram rodesac is piri moku-
muli iyo, imas etyoboda raRac veluri kerpoba da sijiute,
romelsac sruliad eTanxmebodnen imis Savi Tvalebica.
mxoloT exla, rodesac es lampis axlo idga, gamoCnda amis
tanis simSveniere da momatebulaT mxrebisa da yelisa.
magram filippem fiqrs Semdeg esa sTqva:
- ara, me Tqven ver gicnobT, padrona!
- eg SeuZlebelia, sTqva qalma didis darwmunebiT. _
rac Tqven me micnobT Svidi weliwadia. am xanSi Cemi saxe
uTuoT unda dagxsomebodaT.
am ucnaurma sityvebma filippos raReebic moagona.
- diax, sTqva iman, _ vinc mTeli Svidi weliwadi ifiqrebs
mSvenier saxezed, ueWvelaT zepiraT daaxsovdeba is saxe.
- sworeT, miugo CafiqrebiT qalma, _ maSinac egre am-
bobdiT Tqvena, rom sxvaze Tavis dReSi arazed ifiqrebdiT.
- Svidis wlis winaT? maS me Svidis wlis winaT kidev
myvarebia oxunjoba, da Sen ki me namdvilaT damijere?
- rato ar unda damejerebina? da gana exlac vera vxedav,
rom Tqven maSin marTals ambobdiT?
- sawyalo, sTqva ucxom, amooxvriT _ me Tqven mebrale-
biT. am Svidis wlis winaT me ase megona, rom yvela dedaka-
cebma icodnen, rom kacebis alersiani sityvebi arian saTa-
maSo niSnebi, romelnic marto darbaislur TamaSobaSi ari-
an namdvili oqrosi. ras ara vfiqrobdi me Tqvenze, deda-
kacebze, exla marTla rom vsTqva, me sruliad aRara vfiq-
rob Tqvenze. magas garda sxvac bevri maqvs safiqrebeli.
ymawvili qali gaCumebuli uyurebda imas TiTqo ar es-
moda imis laparaki moeloda, Tu rodis daiwyobs filippo
amis Sesaxeb laparaksa.

47
- marTla exlaki magondeba, rom erTxel me viyav am mTeb-
ze. me uTuoT vicnobdi am sofels da saxlsac, rom am gvari
nisli ara yofiliyo. ho, marTla, marTla, sworeT am Svidis
wlis winaT iyo, rom doqtorma mirCia me mTis haeriT mesun-
Tqa da mec cetiviT daveTreodi am kldeebze.
- me eg vicodi, sTqva feniCem, da gulis gasagmiralma
simxiarulem gauelva saxezed, _ me vicodi, rom Tqven ver
damiviwyebdiT me. ai fuokosac ar daaviwydiT Tqvena; mas
kidev ise ejavrebiT da me ki isev... ise miyvarxarT. feniCem
es ise mxiarulaT da gadawyvetiT sTqva, rom mgzavrma ufro
dakvirvebiT Sehxeda imas.
- me exla mamagonda, sTqva filippom, rom apeninis mTaze me
Semxvda ymawvili qali, romelmac me mimiyvana Tavis mSoblebis
saxlSi. uimisoT me Rame uTuoT kldeebze unda gameTenebina.
isic kargaT maxsovs, rom is qali me Zriel momewona...
- marTalia, gaawyvetina qalma, _ Zriel!
- magram me im qals ar movewone. me maSin imas bevri ve-
laparake, magram iman TiTqmis xmac ar gamca. da rodesac me
movindome mekocna imis kerp pirze, is mardaT gamisxlta xe-
lidgan da orTav xelebSi aiRo didroni qvebi da kinaRam
TavSi damartya. da Tu Sena xar is qali, gana maSindeli Seni
qceva amtkicebs Sengan Cem siyvaruls?
- me maSin TxuTmetis wlisa viyav, filippo, da Zalian
morcxvi. me viyav veluri da kerpi ymawvili da ar vicodi
Cemi grZnobis gamoTqma. amasTan me Zriel meSinoda Cemi ded-
mamisa; Tu gaxsovT isini maSin cocxlebi iyvnen. mama Cems
bevri cxvari da mwyemsebi yvandnen da maSinac es osteria3
eWira. mas aqeT bevri ara Secvlilara am saxlSi, mxoloT
mama Cemi aRar bZaneblobs da ar igineba, RmerTma acxonos!
da dedisa xom ufro mrcxvenoda. gaxsovT, Tqven amave alag-
ze ijeqiT da aqebdiT im Rvinos, romelic Cven pistoiidgan
movitaneT. dedam gajavrebuli Semomxeda da me karSi gave-

3
sastumro saxli mgzavrebisTvis

48
li, rom fanjridgan damtkbarviyav Tqvenis cqeriT. Tqven
isive Tvalebi gaqvT, romlebiTac gaagiJebdiT yvelas, vinc
ki gindodaT. Tqven iseve boxi xma gaqvT, romlis gagonebac
ar SeeZlo Cem eWvian ZaRlsa. sawyali! im dromdis me marto
is miyvarda; is maSinve mixvda, rom Tqven imaze Zriel Semiy-
vardiT, is ufro namdvilaT mixvda, vidre Tqvena.
- diax, maxsovs, im Rames Tqveni ZaRli srulebiT gadai-
ria, gasakvirveli Rame iyo! Sen sruliad Tavbru damaxvie, fe-
niCe. maxsovs, kinaRam gadavirie, Sen rom Sin aRar Semoxvel
da me gamovel karze Sen saZebnelaT. me bnelaSi male davinaxe
Seni TeTri TavSali, magram Sen sacaRa xexulaSi daimale.
- iq Cemi sawoli oTaxi iyo, filippo, da me iq ver SegiSviT.
- me ki saSinlaT mindoda iq Semosvla. me maxsovs, rom
did xans videq Seni karebis win da gexvewebodi, gemudare-
bodi, gTxovdi, da vfiqrobdi, rom Tavi gamiskdeboda, Tu
erTxel mainc kidev ar damenaxe.
- Tavi? ara, guli miskdebao, meubnebodiT Tqvena.
- oh, is sityvebi, sul maxsovan, sula!
- maSinki ara feri gindoda gagegona.
- me vitanjebodi. me kuTxeSi videq da vfiqrobdi: gana
CemSi imodena Rones ver vipovni, rom karebTan mivide, yuri
mivado karebs, da imis sunTqva mainc aris gavigono meTqi!
- marTalia, deda Seni rom ar mosuliyo, me darwmunebuli
viyav, gamiRebdi karebs. me exlac mrcxvenian Cemi sibrazisa. me
gaanCxlebuli wavel da mTeli Rame sizmarSi gxedavdi.
- mec vijeq Cem bnela oTaxSi da daZineba ar SemeZlo. ga-
Tenebisas CameZina da rodesac gameRviZa, ra iqeniT Tqvena?
me eg aravin miTxra da arc me mindoda mekiTxna visTvisme. me
yvelani SemZuldnen, me megona imaT gagaqres Tqvena, rom me
aRarsad menaxeT; me gaviqeci saxliTgan, davrbodi gorebze,
mindvrebSi da xan siyvaruliT viZaxdi Tqven saxels da xan
gwyevlidiT, imitom rom me qveyanaze marto Tqven miyvardiT.
bolos me Cavel mTis Zirs, SemeSinda da davbrundi. ori dRe
da Rame viyav gareT. Sin rom davbrundi mamam mcema da dedam

49
xmac aRar gamca. imaT icodnen Sinidgan risTvisac gaviqeci.
CemTan marto ZaRli iyo da me, sacodavi, rom siyvaruliT
vaxsenebdi Tqven saxels, is eWviT Rmuoda.
Camovarda siCume. eseni didxans uyurebdnen erTmaneTs
da bolos filippom hkiTxa: didi xania, rac Seni dedmama
daixocnen?
- am samis wlis winaT. orTaveni erT kviraSi. RmerTma
ganusvenoT! davmarxe isini da florenciaSi waveli.
- florenciaSi?
- diax, Tqven maSin miTxariT, rom florenciidgana xarT.
me iq gikiTxeT kafieteris colTan, romelTanac kontra-
bandistebma mimaswavles. iq me erTi Tve viyav da yovel dRe
gaZebninebdiT qalaqSi; Rame me TiTon davdiodi quCebSi,
iqneba Sevxvde sadme meTqi. bolos Sevitye, rom Tqven didi
xania iqidgan waxvediT. sad? _ aravin icoda.
filippo adga da daiwyo siaruli oTaxSi. feniCe dam-
Svidebuli uyurebda imis moZraobas.
bolos filippo mivida feniCesTan, TvalebSi Sehxeda
sibraluliT da uTxra:
- mageebs raT miambob, Se sawyalo?
- Svid weliwadSi me movemzade am SemTxvevisTvis. maSin
rom yvela es meTqva TqvenTvis, xom asec aRar dawylulde-
boda es Cemi sacodavi guli. me vicodi, rom dabrundebo-
diT, filippo, magram Zriel didxans gelodiT da guli ga-
mityda. magram ra bavSvi var! ra menaRvleba imisi rac iyo!
Tqven exla aqa xarT da me Tqveni var, samudamoT Tqveni!
- Cemo kargo, sTqva filippom dabla da ar gaaTava is,
rac enaze adga saTqmelaT. feniCe TiTqo ar amCnevda, rom
filippo Cafiqrebuli adga fexze da sadRac gaiyureboda.
feniCem ise gaagrZela Tavis baasi, TiTqo gazepirebuli
hqonda yoveli sityva am SemTxvevisTvis, mova filippo da
imas vetyvio.
- me aq bevrni mTxoulobdnen da florenciaSiac, roca
iq viyav, magram me marto Sen mindodi, rodesac romelime

50
ymawvili kaci mexveweboda SemerTo da siyvarulze melapa-
rakeboda, me maSin Seni sityvebi magondeboda, ager ramde-
nime weliwadia yvelani momesxnen, Tumca me beberi ara var
da isev is lamazi var, rogor maSin viyav, imaT TiTqo icod-
nen, rom Sen male dabrundebodi.
Semdeg feniCem daumata:
- sad wamiyvan? Tu Sen girCevnia aq Cven mTebze davrCeT?
magram ara, eg SenTvis ar gamodgeba; mas aqeT rac floren-
ciaSi viyav, me mivxvdi, rom aq mxiaruleba cotaa. Cven gav-
yidoT cxvari, saxli da gavmdidrdebiT. me mombezrdnen aqa-
uri veluri xalxni; florenciaSi me kargaT viswavle, rac
saWiroa qalaqSi cxovrebisaTvis, iqaurebs ukvirdaT Cemi
ise saCqaroT ganviTareba, marTalia bevri ram maklia kidev.
gamoveCqare. me sul mesizmreboda, rom aq mTebze gipovni-
diT da mkiTxavmac ise miTxra.
- maSin raRas ityvi, rom me coliani viyo?
feniCem darbaisluraT Sehxeda imas. _ nu matyuef, fi-
lippo, Sen ucolo xar, esec mkiTxavma miTxra. iman marto
is ar icoda sad iyo Seni bina.
- marTali uTqvams imas, feniCe, me coli ara myavs, mag-
ram ra ici Sena, rom me minda coli SevirTo rodisme?
- gana ar vici, rom Sen me unda SemirTo, miugo feniCem
dabejiTebulis gadawyvetiT.
- modi aq dajeq, CemTan, feniCe! me bevr rameze minda ge-
laparako. xeli momec; gTxov bolomdin momismino, Cemo
sawyalo megobaro!
feniCem ara upasuxara; filippom didis aRSfoTebiT
ganagrZo Tavisi baasi. feniCe CumaT idga imis win da uazroT
miwas dascqeroda, imis sxeuli xan da xan sTrToda, TiTqo
grZnobda Tavis ubedurebas.
_ me ramdenime wlis wineT, sxva da sxva garemoebisa ga-
mo gaviqec florenciidgan, ambobda filippo. _ Sen geco-
dineba, rom iq moxda politikuri areuloba da qalaqi did-
xans Relavda. me advokati var da bevri nacnobebi myvanan.

51
me momdis mravali werilebi. amasTanave me damoukidebeli
xasiaTisa var da TavisuflaT miyvars Cemi azris gamoTqma
iq, saca saWiroT vracx. ameebis gamo me damiwyes devna, Tumca
me vamjobine gaSoreba, rom cixeSi ar CavesviT da an ara da
ar ametexna unayofo procesebi. me wavel boloniaSi da iq
Cem xelobas mivye xeli. me Zalian cotani gavican iqa, metadre
qalebi; is qariani aRara var, romelsac Sen Tavbru daaxvie
am Svidis wlis winaT; me qarianoba iqneba kidev damerqos,
marto im SemTxvevaSi, rom ar SemiZlian Tavi Sevikavo iq, saca,
ueWvelaT unda davZlio raime dabrkoleba, ar SemiZlian
Tavis dakaveba ise rogorc maSin ver SeviZel Seni karebis
wina. Sen iqneba isic gaigone, rom am ukanasknel dros
boloniaSic moxda areuloba, bevrni Casxes cixeebSi. sxvaTa
Soris erTi patiosani kacic, romelsac me kargaT vicnob, da
namdvilaTac vici, rom imis cxovreba umankoa. Cemma
megobarma mTxova Tavis advokatoba da Cemis mecadinoebiT
is gaamarTles. Seityes Tu ara es, maSinve quCaSi viRac
urcxvi kaci Camacivda da gineba damiwyo. me is verafriT
moviSore, vai vaglaxiT gamovecale xalxis grovas da
maxlobel yavaxanaSi Sevel, dajdoma veRar movaswar iq,
Semovarda erTi naTesavi im kacisa da damiwyo Cxubi: Sen
patiosnuraT ar moiqeci da pasuxi unda momceo. rac ki
SeiZleboda damSvidebulaT vupasuxe, me kargaT mivxvdi
mTavrobis azrs, imaT undodaT dueliT Cemi Tavidgan
moSoreba. magram mainc da mainc im kacma Tavis neba aasrula.
Cemma mowinaamdegem iqve gamomicxada, rom xval me toskaniis
samflobeloSi viqnebio da duelic uTuoT iq unda moxdeso.
me amaze Tanaxma gavxdi, am sami dRis winaT me wavel policiaSi
pasportis gamosacvlelaT da pasporti ar gamamicvales da
ra mizezi iyo, ar miTxres; egrea umaRlesi brZanebao. me
mivxvdi, rom imaT amiT undodaT Severcxvine duelze uaris
TqmiTa, da an ara da undodaT, rom me CumaT gamovparulviyav
samzRvar gareT, gzaze daveWireT, da, rogorc gamoparuli,
gavebi gauTavebel procesebSi.

52
- uRmerToebi, bilwebi! gaawyvetina filippos ymawvil-
ma qalma, da muStebi moiRera.
- amisaTvis meti Rone aRar damrCa, unda mimemarTa
kontrabandebisTvis. isini mpirdebian, rom xval diliT
Camiyvanen pistoiaSi. me piroba mivec Cem mowinaaRmdeges,
rom iq SevxdeT erTmaneTs sadils Semdeg, qalaq gareT.
feniCem uceb imas xeli dauWira. _ ara, ara, nu waxval,
filippo, uTxra iman. _ is Sen uTuod mogklavs.
- ueWvelia, imaT eg undaT, Cemo kargo, magram Sen magas
saidgan mixvdi?
- me magas vgrZnob aqa da aqa! feniCem uCvena Tavze da
gulze.
- maS Sen kudiani hyofilxar, upasuxa filippom Rimi-
liT. rasakvirvelia imaT Cemi mokvla undaT. Cemi mowina-
aRmdege saukeTeso msrolelia toskanaSi. magram mec ar
Camouvardebi. es ki ar vici SeiZleba daverwmuno imis pa-
tiosnebaze Tu ara? vin icis, iqneba Seni kudianobiT esec
gaigo? magram egec verafers miSvelida. ase, Cemo megobaro,
ganagrZela filippom didixnis siCumis Semdeg, _ daiviwye
Seni suleluri siyvaruli. uTuoT esec wera iyo, rom
sikvdilis winaT Segxvdi da gangaTavisufle, sacodao
bavSo, Seni mtkice siyvarulisagan. RmerTmani, mainc me da
Sen erTaT ver movTavsdebodiT. Sen giyvars filippo,
Tavqariani biWi, romelsac siyvarulis garda ara enaRvle-
bodara. exla ras gamogadgebi daRonebuli, Wkua damjdari
da gamartovebuli mSromeli? suyvela es filippom ise
sTqva, TiTqo Tavis Tavs elaparakebao, laparakSi bolTas
scemda. mere mivida feniCesTan, xeli unda gamoerTva da
SekrTa imis piri saxe rom dainaxa. imis TvalebSi niSanic
aRar iyo siyvarulis, imis tuCebs mkvdris feri edo. _ Sen
me ar giyvarvar, upasuxa feniCem nela da unugeSoT. mere
uecraT daikivla da xeli iseTis RoniT gamohglija xelid-
gan, rom kinaRam lampa gahqra, TiTqo imis xmas, xma misca
ZaRlma saSinelis RmuiliT. _ Sen me ar giyvarvar! ara, ara!

53
daiyvira iman mwuxarebiT. Sen sikvdils arCev Cem siyva-
ruls! Sen aq moxvel Svidi wlis Semdeg, marto imitom, rom
gamomeTxovo! Sen SegiZlian agre dawynarebiT ilaparako
Sen namdvil sikvdilze, TiTqo ar icode, rom eg Cemi sikvdi-
lic aris! oh, neta es Tvalebi dabrmavebuliyvnen, rom Sen
aRar enaxeT! sjobs davyruebulviyav, rom aRar gamegona eg
xma, romelSiac aris Cemi sikvdilic da sicocxleca! raT
moxvel, rato fexi ar dagisxlta kldeebze. oh, me ubeduri!
RvTis mSobelo, Semibrale. feniCe daeca pirqve xatis win
da TiTqos loculobda. filippo ramdensame xans yurs
ugdebda imis butbuts da ZaRlis sacodav Rmuils. mTvare
maRla idga da mTel oTaxs anaTebda. minam filippo gonze
movidoda da ityoda rasme, iman igrZno feniCes xelebi
Tavis yelze, imis loyebi Tavis loyebze da imis mduRare
cremlebi Camoswkrialebdnen imis loyebze.
- filippo, nu waxval, mogklamen, qviTqviTebda feniCe.
- darCi aq CemTan, aq Sen veravin gipovnis. dee rac unda
ifiqron Senze im kacis mklelebma, im avazakebma! diax, dau-
mata feniCem RimiliT, _ Sen darCebi CemTan, RvTis mSobel-
ma Seni Tavi me maCuqa, rom sikvdils gadavarCino. filippo,
me aRar maxsovs raebs vbodavdi weRan, magram guliT ki
vgrZnob, rom bevri gawyenine. momiteve is eWvianoba, rom vi-
Tom Sen dagaviwyda Cemi siyvaruli, rom Sen uRalate Cem
wminda grZnobas, saSinelebaa. dajeq CemTan, movilaparakoT
yvelaferzed. ginda axali saxli avaSenoT? _ ginda sxva
mosamsaxureebi? Cven yvelani daviTxovoT, Tu gind ninoc,
gind fuokoc, da Tu ggonia, rom isini gaqvcemen, Cven Tvi-
Ton wavideT dResve, am saaTSive. me vici yoveli biliki da
manam mze amova, Cven Zriel Sors viqnebiT, me wagiyvan
dafarul xeobebiT genuamdin, veneciamdin, saca ginda!
- gaCumdi! miugo, filippom gajavrebiT. _ nu ambob mag
gvar gadareul sityvebs. Sen ar SegiZlian Cemi coli gaxde,
feniCe. isini me xval Tu ver momkvlen, sul erTia, SemdegSi
bolos momiReben, me imaTi Tvalis ekali var.

54
filippom wynarad, magram gadawyvetiT gainTavisufla
Tavi feniCes moxvevnisagan.
- icode, Cemo kargo, rom Cven aq ara SegviZlianra, unda
guls dauxmoT da ise moviqceT. Semdeg, Sen roca geyoleba
qmar Svili, moigoneb am Rames da damimadleb Cem am gvar ke-
TilSobilebas. exla neba momec gamogeTxovo da ase moaxer-
xe, rom dilaze wasvlis dros erTmaneTs aRar SevxvdeT. Sen
keTilis saxeli gaqvs, me es kontrabandistebisagan Sevitye;
me ar minda, rom imaT Cven marto erTaT gvnaxon, maS Rame
Svidobisa, feniCe.
filippom kidev megobrulaT gauSvira xeli Camosar-
TmevaT, magram iman ar gamoarTva. is idga mTvaris Suqze.
imis saxes mkvdris feri edo da imis SeWmuxvnili warbebi
da daSvebuli wamwami, ufro moiRrubldnen.
- gana me cota vivaglaxe imisaTvis, ambobda feniCe, rom
am Svidis wlis winaT moviqec gonivrulad? amas unda, rom
am patiosnebam me kidev damRupos da amasTanave damRupos
samudamoT. ara, ara, ara! me amas aqedgan ar gauSveb, CemTvis
sircxvili iqneba, rom wavides da daiRupos!
- Sen ar gesmis, gaawyvetina filippom, _ rom asea Cemi
neba, me minda wavide Cem oTaxSi da amasTanave m a r t o! ra
saWiroa yvela eg tiktiki! Tu Sen ar gesmis, rom me Cemi
patiosnoba Zalas matans Sen Tavi daganebo, maS Sen ara xar
Rirsi, rom Cemi coli gaxde. me Seni tikini ara var, arc lek-
vi, me nebas ar mogcem, rom maTamaSo, amorCeuli maqvs cxov-
rebis gza, da is gza Zriel viwroa orisaTvis. maCvene kun-
Wuli, saca unda daviZino, _ da daviviwyoT erTmaneTi!
- ara! Tu gind mcemo, Tavs ar daganebeb. Tu rom sikvdi-
lia me da Sen Sua, me Zala maqvs imasac gamogglijo, Sen Cemi
xar, filippo, mkvdaric da cocxalica!
- iqiT, daiyvira filippom, sisxli TavSi auarda da rac
Zala hqonda oriv xelebiT xeli hkra feniCes. _ iqiT! nu
momekarebi! exla CvenSi suyvela gaTavda. me ara var,
romelime usulo sagani, rom visac undodes xelSi amiRos.

55
me var vaJ kaci da marto is damZlevs, visac me TiTon dav-
nebdebi. Sen Svid weliwads melodi da ggonia eg gaZlevs
Cemze uflebis nebas? da Tu ginda me Semacdino, magisTvis
Sen cud saSualebas xmarob. am Svidi wlis winaT me mamewone,
amitom rom is ar iyav, rac exla xar. maSinac rom yelze
Camomkidebodi da ZaliT mogeTxova Cemi siyvaruli, maSinac
uars gyofdi. exla CvenSi yovelive gaTavda, TiTqmis is
Sebralebac, romelic me vigrZne Seni sityvebidgan.
ukanasknelaT gkiTxav, sad aris Cemi oTaxi?
suyvela es filippom ise civaT da sastikaTa sTqva, rom
gaTavebis Semdeg Seswuxda kidec. magram dasamSvideblaT
veRara daumatara, ise gaukvirda feniCes simSvide, rodesac
imis saxes Sehxeda. filippo ki Tavis gulSi emzadeboda
gamomSvideboda feniCes tkbilis sityvebiT, Tu vinicobaa,
is isev alerss dauwyebda. feniCem dawynarebiT gauara wina,
marjvniv gauRo patara karebi da iqiT gauSvira xeli, TiTon
ki kerasTan mivida. filippo Sevida oTaxSi da kari rkinis
urduliT moketa. Signidgan karebTan didxans idga da yurs
ugdebda, Tu ras Svreboda feniCe. iqidgan araferi moismoda.
mTel are mareSi marto ZaRlis Rmuili, cxenebis Tivis xrama-
xrumi da qaris griali, romelmac sruliad gafanta
danarCeni zolebi burusisa. mTvare mTlaT brwyinavda da
gaanaTa mTeli oTaxi, rodesac filippom viwro fanjaras
gamoaZro dacobili Tiva. aman exla SeniSna, rom is feniCes
oTaxSia. iq idga imis viwro, sufTa kravoti, imis gverdiT
Ria skivri, stoli da Camosajdomi gZeli skami, keldebze
ekida mravali wmindanebis da RvTis mSoblis saxeebi.
karebTan, jvarcmis qveS, ekida WurWliT nakurTxi wyali.
es Camojda xmel sawolzed da igrZno rom mTeli gvami
uduRda. orjel daapira gamovardna, rom eTqva sawyali
qalisTvis, rom is sityvebi, romelic iman uTxra tyuilni
iyvnen, rom ise civaT gangeb moegca, rom gaekurna siyvaru-
lisagan. magram mere Zriel Seswuxda im gvar Tavis sisus-
teze. `me sworeT ise unda movqceulviyav, rom amecdina imi-

56
saTvis ufro uaresi mwuxareba da vin icis iqneba Sercxve-
nac. Svidi weliwadi – sacodavi qali!~ stolze ido patara
Tmis savarcxeli, Zroxis buStebiT morTuli; filippom es
uneburaT aiRo da iman moagona mSvenieri Savi Tmebi, yeli,
romelzedac es Tmebi iyvnen Camoyrilni, umanko Subli da
Savgvremani loyebi. filippom saCqarod Caagdo savarcxeli
skivrSi da iq dainaxa kabebi, xelcaxocebi da sxva wvrilmani
morTulobani qalisa, romelnic mSvenieraT, rigze iyvnen
dalagebuli. skivri nela daxura da mivida fanjarasTan.
fanjara saxls ukana kedelSi iyo da amisaTvis imas win Seno-
ba ara efarebodara. filippos Tval win gadiSala mSvenieri
gadasaxedavi mTebze da xeobebze. Tval win gadaSlili velis
iqiT, amaRlebuli iyo titvela klde mTlaT mTvariT
ganaTebuli; meore mxriv moCanda ramdenime qoxebi da imaT
win miiklakleboda gveliviT viwro biliki, romelic
imaleboda Zirs xeobaSi. kldeebSi aqa iq Zlivs amamZvrali-
yo susti ufoTlo totebiT naZvi da ramdenime ekliani buC-
qnari. `diax, aq imisTana alagi ar aris, rom advilaT daiviw-
yo is, vinc giyvars,~ ifiqra iman. ox, neta sul sxvanairaT mam-
xdariyo saqme. iqneba feniCe me iseT colaT gamomdgomoda,
rogoric me mesaWiroeboda? rasakvirelia me imas ufro
veyvarebodi, minam seirnoba, morTuloba da ymawvil
kacebTan ybedoba. rogor gaikvirvebda Cemi beberi marko,
rom me boloniaSi davbrunebuliyav, ymawvili, mSvenieris
meuRliT! saxlis gamocvlac aRar momindeboda, iqac bevri
carieli oTaxebia. rogor gavmxiaruldebodi me didi xnis
ipoxondriki, roca bavSvebi... magram ras vbodav. mere rogor
unda icxovros feniCem boloniaSi, ro daqvrivdes. ara, ara,
amazed fiqri sisulelea. raT minda miumato axali codva,
Zvelebs! me erTi saaTiT adre gavaRviZeb Cem mgzavrebs da
manam treppSi gaiRviZebdes vinme, Cven karga Sors viqnebiT.
da rogorc daapira fanjris moSoreba iman SeniSna, rom
saxlis Crdilidgan gamovida qali da imisma TeTrma Tavze
mosaxvevma mTvareze gaanaTa. imas aravisken ar mouxednia,

57
magram filippom icno, rom is feniCe iyo. is midioda Cqaris
da gabedulis nabijiT im bilikze, romelic xeobaSi Cadio-
da. filippo SiSma gaaJrJola: iman ifiqra, Tavis mosakla-
vaT xom ar midiso; saCqaroT mivarda karebs, magram karebi
veRara Ronis ZiebiT veRar gaaRo, civma oflma daasxa
Sublze, iman daiwyo yvirili, karis braxuni xeliT, fexiT,
magram sul tyuilaT. karebi rom ver dasZlia, fanjras
mivarda: erTi qva, romelic fanjris CarCos imagrebda
daanZria kidec, rodesac ymawvili qalis Tavi gamoCnda
xeobidgan. imas xelSi raRac eWira, magram mTvaris matyuara
Suqze iman ver gaarCia. saxeki feniCesi aSkaraT sCanda
mTvaris Suqze, is iyo dafiqrebuli da mwuxare, magram
damSvidebuli. iman kidev ar Semoxeda imis fanjaras da
Sevida saxlSi.
filippo jer isev ise aRSfoTebuli idga fanjarasTan,
rodesac ezodgan raRac xmauroba moesma.
iman Tavi gahyo fanjaraSi, magram mTvarisgan ganaTe-
buli mTebis meti vera dainaxara. ZaRlma erTxel saSinlaT
daiwkmuvla da gaCumda. didi oTaxis karebi kidev gaeRo da
qvis filaqanze moisma feniCes fexis xma. tyuilaT ugdebda
yurs filippo, tyuilaT exveweboda da sTxovda ymawvil
qals, rom erTi xma mainc gaeca; saxlSi yovelive uZravaT
iyo. es deeca SiSis kankaliT loginze da did xans iwva gab-
ruebuli, manam Sua Ramis pirvel saaTze ar Cavida mTvare,
da manam daRalulobam ar dasZlia imis sulis mRelvareba.
rodesac filippos gamoeRviZa, oTaxSi bindi iyo; mag-
ram rodesac srulebiT gamofxizlda da loginSi wamojda
es mixvda rom es bindi gaTenebisa ar iyo. oTaxSi rom miixeda
dainaxa mzis Suqi, romelic fanjridgan gamosWuoda,
radganac fanjara isev TiviT iyo dacobili. iman gadaagdo
fanjris sacobi da dilis mzem mTlaT gaanaTa oTaxi. gajav-
rebulma kontrabandistebze, Tavis Tavze da momatebulaT
ymawvil qalze, romelic ueWvelaT iyo imis dagvianebis mi-
zezi, is mivarda kars, gamoswia rkinis urduli, romelic
exla advilaT gaeRo, da gavida did oTaxSi.

58
iq marto feniCe iyo. es damSvidebuli ijda cecxla-pi-
ras da TiTqo didi xania, rac imas moeloda. imis saxeze niSa-
nic aRar iyo guSindeli mRelvarebisa da filippom ver
SeniSna imas verc mwuxareba da verc risame gadawyveta.
- es Seni oinia, rom me ver gavige gaTeneba? hkiTxa
filippom gajavrebiT.
- Cemi, upasuxa feniCem ugulis xmiT. _ Tqven daRalu-
li iyaviT. mainc droze CaxvalT pistoiaSi. Tqven xom sadi-
lis Semdeg unda SexvdeT Tqven mkvlelebs.
- me SenTvis ar miTxovnia, rom CemTvis izruno. Sen ma-
inc ar ginda TaviTgan mamSorde! eg Sen vera fers giSvelis.
sad arian Cemi mgzavrebi?
- wavidnen.
- wavidnen? Sen me damcini. rogor wavidodnen, rom me
fuli jer ar mimicia? da filippom karSi gasvla daapira.
feniCe ar daiZra Tavis alagidgan da mSvidaT uTxra: me
mivec Tqven magivraT. me imaT uTxari, rom TqvenTvis Zili
saWiroa da mere me TiTon CagiyvanT pistoiaSi; mainc me Rvi-
no gamamelia da wasvla minda pistoiaSi.
sibraziT filippom karga xans xma ver amioRo. _ ara,
wamosTqva iman bolos, _ SenTan aras dros! macduro gve-
lo! sasaciloa, rom Sen kidev cdilob gars Semomexvio,
magram tyuilaT. me da Sen ganSorebuli varT da amasTan
samudamoT. wyeulo! Sena ggonia, rom maggvari oinebiT
damimorCilo. me Sen ar wamogyvebi. momeci vinme Seni mosam-
saxureebidgan, gamacilos da ai is fuli, romelic kontra-
bandistebs mieci. am sityvebiT filippom stolze daagdo
qisa da karze daapira gasvla, rom moeZebna vinme wamyoli.
- nu SeswuxdebiT, uTxra imas feniCem. _ Tqven Cem mo-
samsaxureebs veravis ipoviT, isini yvelani mTaSi wavidnen
da Tunda rom mTel treppSiac eZeboT gamomcilebels
veravis iSovniT. saxlebSi marto moxucni da bavSvebi arian,
romlebsac siaruli TiTqmis ar SeuZlianT. Tu Cemi ara
gjeraT, Tqven TiTon naxeT. me ar vici, RmerTmani, daumata

59
feniCem, rom naxa filippo karebSi gajavrebuli, _ rato
ar gindaT, rom me wamomyveT. wuxelis me sizmari vnaxe da
iqidgan davrwmundi, rom me da Tqven erTmaneTisaTvis ara
varT Seqmnilni. marTalia Tqven me kidev mamwonxarT da Cem-
Tvin sasiamovnoa erTi ori saaTi kidev TqvenTan gavataro.
amaSi TqvenTvis ra aris sawyeni? Tqven Tavisufali xarT
waxvideT, Tu gind sasikvdiloTac. me mxolod ise movaxer-
xe, rom cotaodeni gza erTaT gaviaroT, erTi bewva, pisto-
iamdinac ara, RmerTmani. me Tqven mxoloT swore gzazed
gagiyvanT. aba marto rom waxvideT, xom gzebs dahkargavT.
Tqven unda gaxsovdeT Tu aq ra cudi bilikebia, pirvelaT
xom ara xarT am mxareze.
- ox RmerTo! waibutbuta filippom, tuCebis kvnetiT.
aman SeniSna, rom mze karga maRla iyo da an ki risa eSinoda?
aman Sexeda feniCes da imisma damSvidebulma Savma Tvalebma
TiTqmis daarwmunes, rom feniCe ara styuoda. filippos
dRes feniCe sul sxva qalaT eCvena da TiTqo ewyina kidec,
rom imis saxes niSanic aRara hqonda guSindeli gagiJebuli
siyvarulisa. aman didxans uyura feniCes; is sruliad dam-
Svidebuli iyo.
- maS kargi, Tu marTla gonze moxvel, uTxra civaT
filippom, wavideT.
feniCe ise wynaraT wamodga, TiTqo arc sixaruli da
arc kmayofileba igrZno am TanxmobiT: _ jer davnayrdeT,
uTxra iman, am sityvebTan daudga jami da Rvino. TiTonac
fexze, cecxl napiras, daiwyo puris Wama, Rvinos ki ar
miekara. filippom ki siCqariT SeWama ramdenime lukma da
erTbaSaT gadahkra mirTmeuli Rvino da cecxlze sigaras
moukida. filippos Wamis dros ar Seuxednia feniCesTvis da
exla cecxlTan rom mivida, dainaxa imis gawiTlebuli da
sixaruliT gaamayebuli saxe da gahkvirda. feniCe saCqaroT
wamodga, staca xeli daclil staqans, daartya qvis fila-
qans da lukma lukmaT aqcia.
- me ar minda, sTqva iman, rom Tqven Semdeg tuCebiT
miekaros vinme mag staqans.

60
filippos uceb gauara am azrma, xom ar mamwamla feni-
Cemao, magram imwamsve dainana iman, Tu rad gavitare gulSi
am gvari iWvneulobao. da guli imiTi daimSvida, rom am
gvarad moqceva mxoloT ukanaskneli aRelvebaa im bavSuris
siyvarulisa, romelic feniCem gulidgan amoiRo kidecao,
da xma amouRebliv gahyva ukan.
- cxeni imaT pirettaSi waiyvanes, uTxra feniCem filip-
pos, rodesac SeamCnia, rom is karebSi Sesdga da TvalebiT
raRacas eZebda. _ amasTan verc SeiZlebdiT cxeniT Casvlas
am daRmarTebze: aq bevriT uaresi gzebia guSindelze.
feniCe win gauZRva da soflis saxlebi male dahkarges
imaT Tvalidgan. mTeli sofeli miyruebuli idga mzis
mwvavi sxivebiT mosili. iqidgan ar gamoismoda araodeni
xmauroba, arcerTi bani ara bolavda. marto exla SeniSna
simSveniere am udabnosi romelzedac prwyinavda uRrublo,
laJvardi ca.
gza, romelic Zlivs etyoboda wvril da muq zoliviT
pitalo kldeebs, misdevda mTis ganier qedze CrdiloeTis-
ken da zogjer, rodesac meore momdevno qedis dabals da-
upirdapirdebodnen marcxniv aRmosavleTisken, prwyinavda
xolme SoriT zRva. jer mcenare arsad sCanda wvrilmani
jagnaris da kldis xavsis meti. magram amaT male gaiares mTa
da Cavidnen xeobaSi, rom Semdeg isev asuliyvnen meore
qedzed. aq amaT SexvdaT ramdenime naZvis xeebi da wyaroebi,
romelnic swrafad gadmoCqrialebdnen kldeebze, da
Ziridgan moismoda wylis Suili. feniCe sul win midioda,
imas arc erTxel ukan ar mouxednia da arc erTi sityva
amouRia. filippo uneburaT stkbeboda imis mSvenieris
tanis moyvanilobiT, graciiT da energiiT. es feniCes saxes,
didi Tavze mosaxvevis gamo, vera hxedavda, magram, roca ki
dauTanaswordeboda, ar SeeZlo ar Seexedna imis pirisaxe-
ze, imisTana mimzidveli da wrfeli iyo imis sastiki piris
saxe. mxoloT exla, mzezed, SeniSna iman feniCes saxeSi ra-
Rac bavSuri siymawvile, Tumca darwmunebiT ki ar SeeZlo

61
eTqva, Tu romel saxis nawilSi dainaxa es umankoeba. erTi
sityviT, am saxeSi raRac darCa SeucvlelaT am Svidis wlis
ganmavlobaSi, rodesac suyvelaferi icvleboda.
bolos filippom TiTon dauwyo imas laparaki da is da-
lagebiT da rigianaT upasuxebda. mxoloT imis xma, romelic
ise boxi da dabali ar iyo, rogorc sxva mTiulebis qalebisa,
dRes saSineli uxmo da daRonebuli iyo. am gzazed, romel-
zedac eseni midiodnen, ukanasknel weliwadebSi bevrma
politikurma ganZevebulebma gaiares; bevri imiTgani, rasak-
virvelia, Camoxtebodnen xolme treppSi. filippom dauwyo
gamokiTxva ymawvil qals Tavis nacnobebze, romlebis saxesac
auwerda imas; magram feniCes amaTgan bevri aravin axsovda,
Tumcaki ambobda, rom kontrabandistebs bevri xalxi
mohyavdaT CemTanao. mxoloT erTi moagonda feniCes Zriel
naTlaT. imis saxis aRweraze feniCes Wiris oflma daasxa.
- is Zriel cudi kacia! sTqva iman gajavrebiT. _ me Rame
unda gameRviZebina muSebi, rom is saxlidgan gaegdoT.
am laparakSi garTulma advokatma ver SehniSna, rom mze
Zalze maRla idga da toskaniis daba ar sad sCanda. magram imas
fiqraTac aRar mosdioda, Tu saRamoze ra moeloda. es ise
kmayofili iyo, rom midioda viwro da Crdilian bilikze
wylis napiraT, romelic imas xandisxan dahnamavda xolme
civis namebiT, uyurebda jojoebs, romelnic siCqariT
dacocavdnen kldeebze, uyurebda peplebs, romelnic mzezed
dafrinavdnen, da mzes, romelic xis totebSi gamobJuoda, rom
verc ki SehniSna, Tu eseni midiodnen wylis saTavisken da jer
kidev ar uxvevdnen dasavleTisken. rodesac eseni xeobidgan
amovidnen da Tval win wamoudgaT gauTavebeli udabno velebi
da titvela kldeebi, filippos TiTqo gamoeRviZa da mas
Sehxeda. aman naTlaT dainaxa, rom eseni iqiT ar midiodnen,
saiTac saWiro iyo da eseni TiTqmis ori saaTis sasiarulo
gziT ganSordnen TavianT mgzavrobis mizans.
- dadeq! daiyvira filippom. _ me kidev kai dros miv-
xvdi, rom Sen matyue. gana es aris pistoiis gza, Se cruo?

62
- ara, upasuxa feniCem gabedviT, magram Tvalebi ki
maRla ver aiRo.
- am SemTxvevaSi, garwmuneb, TviT eSmaks gauWirdeboda
mag gvari macduroba! amis mizezi sul Cemi dawyevlili
ndoba aris!
- suyvelazed Zlieri, Ronieri yvela eSmakebze is aris,
visac uyvars, sTqva feniCem Rrma da mwuxare xmiT.
- ara! Sehyvira filippom saSinlaT gabrazebulma. _
adrea Seni gaxareba, gvelo! vaJ kacis Rones ver gastexavs
yvela is sisulele, romelsac gind vin gombio eZaxis
siyvarulsa. dabrundi ukanve, exlave, exlave da wamiyvane
mokle gziT, Torem am wamsve dagaxrCob meTqi.
filippom aRar icoda ras Svreboda da muStebi mouRera.
- momkal, miugo feniCem maRla, xmis kankaliT. _ raRas
igvianeb, filippo? magram es ki icode, rom mokvlis Semdeg,
Sen, daecemi Cem gvams da sisxlis cremlebiT daasveleb. Sen
iwvebi aq CemTan, Sen unda ebrZolo gareul frinvelebs, rom
Cemi gvami ar gaglijon, Sen dagwvams dRisiT mze da dagas-
velebs Rame nami, sanam Senc usuloT ar daedebi CemTan. Sen
exla me veRar momSordeba. iqneba Sena ggonia, rom me, saco-
davi, suleli mTiulis gogo Svid weliwads agre advilaT
davTmob, rogorc erT dResa? me vici, rogorc damijda is
Svidi weliwadi! iafaT ar miyidnia Cemi ufleba Senzed. Sen
ginda, rom me gagiSva namdvili sikvdilisaTvis? eg sasaci-
lo iqneboda. aba gahbede Cemi moSoreba, Sen TiTonve ig-
rZnob, rom CemTana xar SekavSirebuli. dRes Sen rom Rvino
dalie imaSi siyvarulis wamali iyo da imasTanve iseTi
wamali, romelsac jer qveyanaze aravin gahmagrebia.
am sityvebTan feniCem ise dedofluraT gaiSvira xeli,
TiTqo imas xelSi eWira mogvis kverTxi. filippom siZul-
viliT gaicina da sTqva:
- cudad sWris Seni siyvarulis wamali: Tavis dReSi ar
mjavrebixar ise, rogorc am wamSi. magram sisulele kia
SeiZulos kacma, SenisTana uWkuo. darwmundi Seni eSmakobis
uRonobaSi da ecade damiviwyo me. Cven erTmanerTs veRar

63
vnaxavT. CemTvis saWiro aRar aris Seni daxmareba. ai iq, mTa-
ze moCans saxli, saidganac boli amodis. iq miCveneben gzasa.
mSvidobiT, sawyalo matyuarav, mSvidobiT!
filippo saCqarod gahSorda feniCes. aman ara uTxra ra.
is wynaraT dajda CrdilSi, romelic xeobas gadahyurebda
da dauwyo yureba muq mwvanes naZvebisas, romelnic jgufad
idgnen Zirs wylis napiras.
filippom male SeniSna, rom gza aereva am kldeebis da
Cirgvebis simravleSi, romelSiac es daufiqreblaT gaeba,
amasTanave, Tumca ki Tavs ar utydeboda, ymawvili qalis
sityvebma gasWres, da azrs mudam amaze arTobda, gzas
rigianaT veRar aTvalierebda. cecxli gaRma goraze isev
mosCamda da filippo cdilobda rogorme gasuliyo vel-
zed. mzis simaRleze atyobda, rom aTi saaTi iyo. bolos,
rodesac es Zlivs gamovida, aman dainaxa daCrdiluli bi-
liki da patara bogiri wyaroze; filippos namdvilaT egona
es bogiri im wyalTan gamiyvanso, es gadavida wyalze. bilik-
ma es jer aiyvana goraze, mere Seuxvia da daiwyo aqeT iqiT
mixvev moxveva. filippom naTlaT dainaxa, rom es Tavis mi-
zans veRar eweva. im saxlTan amas gzebs ukravdnen miudgo-
meli kldeebi. es an unda mihyoliyo am biliks da an ara da
dabrunebuliyo feniCesTan. filippo pirvelSi Zriel
yoCaRaT midioda da imedi hqonda kidev daenaxa is saxli,
romelic exla sruliad miimala. Semdeg, rodesac imis sis-
xli damSvidda, iman daiwyo dawvrilebiT mogoneba weRan-
delis laparakisa. iman warmoidgina mSvenieri ymawvili
qalis figura, warmoidgina gaujavrebliv da uZulvelaT.
imas ar SeeZlo ar Sehbraleboda isa. exla is sawyali, fiq-
robda filippo, kldeze damSvidebuli zis da moelis Tavis
Tilismis Zalas. uTuoT im wamlisTvis wavida wuxelis, rom
moekrifna romelime umanko balaxi! uTuoT imisTisve ga-
texa staqani da marTlac gana ara, Rvino mwareTac meCvena.
ra nairis darwmunebiT idga Cem win feniCe, iseTis didebiT,
TiTqo es is romis sivilla iyo, romelic swvamda Tavis sa-

64
winaswarmetyvelo werilebs. sabralo dedakacis gulo!
kargi xar, mag SecdomilebaSiac ki! ramdenic filippo Sors
midioda, ufro da ufro hgrZnobda feniCes siyvaruls da
imis silamazis Zalas. me ar unda gavjavrebuliyav imaze,
rom Cem gadasarCenaT, iman moindoma Cemi gadabirva da Cemi
movaleoba ar amasrulebina. me imisaTvis xeli unda mimeca
da meTqva: `me Sen miyvarxar, feniCe, da Tu cocxali gada-
urCi Cem mters, me aq moval, SenTan.~ rato es saSualeba ar
mamivida TavSi? advokati ki var! gamoTxovebis dros me unda
gadavxvevodi, rogorc saqmro, da damijerebda. me ki amis
magivraT gavkerpdi da imiTi saqme sul gavafuWe!
aman daiwyo fiqri im gvar gamoTxovebazed da moeCvena,
rom imis sunTqva esmis da imis umanko tuCebs hgrZnobs
Tavis tuCebze. imas moeCvena rom TiTqo dauZaxes kidec.
`feniCe!~ upasuxa iman eSxiT da Sesdga. imas guli Zriel
ucemda, wyali xevSi Suoda, naZvis totebi ar inZreodnen.
suyvelgan, irgvliv iyo siCume da sicariele.
filippos enaze isev feniCes saxeli adga, magram Ser-
cxva. Sercxva da masTanve SeeSinda. iman TavSi xeli waivlo.
nu Tu marTalia da imis Tilismas aravin gaumagrdeba?
filippos mamacoba daubrunda, magram is ki SeniSna, rom
biliks iqiT ar mihyavs, saiTac unda. ukan rom dabrunebuli-
yo, ueWvelaT maSinac gzas dahkargavda. imis gulisaTvis es
daeSura asuliyo romelsame simaRlezed, rom iqidgan daenaxa
is saxli, romelsac aqamomdin eZebda. wylis napiri, romelsac
aqamdin es misdevda Zriel saSiSi sasiarulo iyo, imisaTvis
iman wamosasxamis kalTa daixvia xelze da gadaxta xevis
imisTana alagas, saca ori napiri wylisa TiTqmis erTmaneTs
eyudebodnen. yoCaRaT avida goraze da gamovida mzezed.
mze saSinlaT Tavsa swvavda filippos da rac is ufro
maRla adioda yelic ufro da ufro uSreboda. bolos dros
filippo Zriel SeSinda. vai Tu rac unda vecado, Cem mizans
ver mivaxwioo. amasobaSi imas sisxli ufro Zriel scemda
safeTqlebSi da is javrobda imazed Rvino raT davlieo da

65
iWvneulaT uyurebda mTis umanko mcenareebs. es tanSi kidev
gaaJrJola. iqneba marTla da aris imisTana saidumlo Zala,
romelsac SeeZlos daumorCilos kacis guli dedakacis
Jins? iqneba... magram ara, ara! im gvar Zalas gavlena marto
imazeda aqvs, visac isini swams. iyav kaci, filippo, win wadi!
ai mTis qedic; kidev ramdenime saaTi da Sen ukan dastoveb
am xeobebs Tavisis moCvenebebiT da TilismebiT!
magram mainc kidev ver dasZlia Tavisi aRelveba. yoveli
qva, yoveli dasacurebeli alagi, yoveli jirkvi, romelic
ki imas gzas uZnelebdnen, filippos dabrkolebaT egona;
suyvela aRSfoTebda da hRalavda imas. bolos, rodesac
avida sul maRla da erTi yoCaRuris gadaxtomiT Tavs
moevlo goras, jer veRara dainaxara, radganac TavSi
sisxli auvarda da Tvali auWriala kldeebis yviTladT
mzeze bWyinvam. Rone miwyvetilma moixada qudi, rom Subli
cotaT mainc gaegrilebina. am wamSi iman naTlaT gaigona
Tavis saxeli da gaocebiT miixeda im Zaxilzed. ramdensame
nabijze, kldesTan, iqve, saca iman dastova weRan, feniCe
ijda da imas uyurebda alersianaT da siyvaruliT.
- Zlivs ar moxvel, filippo! sTqva iman. _ me didixania
Sen geli.
- kidev Sen! Sehyvira filippom da imis gulSi moeria
raRac sasiamovno survili. _ kidev Sena! da Sen hxarob, rom
me vitanjebi! rom mzem mwvams Tavs da aqa iq davexetebi!
kmayofili xar, rom Sen wina mxedav! tyuilaT! Sen Cemgan
veras waiReb, wyevlis metsa! me Sen ar miZebnixar, RmerTma
xom icis da Tu gipovne, isev imisTvis, rom male dagkargo.
feniCem RimiliT Tavi gaiqnia.
- Senc rom ar gindodes, mainc CemTan moxval, da Tund
rom rac qveyanaze mTebia Sua iyos, mainc mipovnidi, imitom
rom RvinoSi Cagisxi Svidi wveTi sisxli, fuokos gulidgan.
sawyali ZaRli, imas me uyvardi da Sen sZuldi. Senc exla
SeiZuleb uwindel filippos, da daisveneb mxoloT Cem
gulze, me amas vanbob, amitom rom me Sen miyvarxar. axla xom

66
hxedav, Cemo filippo, rom me dagimorCile? wamo, me giCveneb
genuis gzas, Cemo sayvarelo, Cemo qmaro, Cemo sasurvelo!
am sityvebiT feniCe wamodga da orTav xelebi filip-
posTvis unda moexvivna, magram imisma Sexedulobam SeaSina.
is uceb ise gayviTlda, rogorc mkvdari, imis tuCebi uxmoT
raRasac butbutebdnen, TaviTgan qudi gadauarda da
xelebi qneviT cdilobda aecilebina feniCes mikareba.
- ZaRlis sisxli! Zlivs gamoTqva filippom. _ ho, kidec
eg moigone Sena... magram ver damZlev, wyeulo! sikvdili
sjobs, Sen ZaRlaT gadaqcevas! mere, rogorRac kbilebis
kriWiniT gaixarxara, feniCes Tvali TvalSi gauyara, daiw-
yo borZikiT ukan ukan wasvla da uceb im xevSi gadavarda,
saidganac exla Zlivs amovida.
feniCes TvalT daubnelda, iman orTav xelebi gulze
waivlo da iseTi daikivla, rom am xmam mTaSi da ZirSi dako-
dili arwivis xmisaviT griali moiRo. iman gaadga ramdenime
nabiji, waborZikda da Sesdga. gulze kidev xelebi waivlo.
`RvTis mSobelo!~ waibutbuta iman da Rone ara hqonda, rom
fiqrebi Seegrovebina. iman saCqaroT daiwyo Casvla-cocva
kldeebze, eklebian CirgvnarSi; imis tuCebi ufiqrelaT,
raRasac butbutebdnen, erTi xeliT eWira mwuxare guli da
meoreTi eboZiZkeboda kldeebsa da xis totebs. am gvaraT
es Cavida maRali xeebis Ziramdin da iq dainaxa filippo,
romelic Tvaleb daxuWuli xis ZirSi egdo. imis Subli da
Tmebi sisxlSi iyvnen mosvrilni, imis Tavi eyuda did xis
Zirsa. filippos tanisamosi iyo dawiwknili da marcxena
fexi motexiliviT egdo. feniCem ar icoda cocxali iyo
kidev, Tu ara. iman filippo xelSi aiyvana da igrZno, rom is
kidev sunTqavda. wamosasxams, romelic sqeli naoWiani iyo
da romelic Cavardnis dros mxrebze esxa filippos, TiTqo
rom Seemsubuqebina dacema. `madloba RmerTsa!~ sTqva
feniCem da Tavis uflaT amoisunTqa. da TiTqos rom man-
qanebis ZaliT xelSi aiRo sacodavi filippo da Seudga aR-
marTs. es Zalian uZneldeboda imas. dasasveneblaT oTxjer

67
mainc dado Tavis mZime tvirTi, mwvane xavsze; amodena xanSi
filippo erTxelac ar mosula gonze.
bolos rodesac feniCe Tavisis tvirTiT avida maRla,
fexebi aukankalda, daborZikda da ramdensame xniT gul
Semoyrili daeca. mere wamodga da wavida im mwyemsebis saxlis-
ken, romelic iqidgan moCamda. mivida erT alagas da iqidgan
gasWyivla. pirvelaT marto mTam misca xma. Semdeg kacis xma
moesma. feniCem erTi kidev gahkivla da pasuxs ki aRar
moucada. mivida filipposTan da xma maRla tiriliT miitana
im kldis CdilSi, saca es weRan ijda da filippos moeloda.
iq dainaxa filippom Tavisi Tavi, rodesac mobrunda, imis win
idgnen ori mwyemsi, erTi ymawvili da erTi moxuci, wyals
asxamdnen imas da laviwebs uzelavdnen. filippos Tavi
ymawvili qalis kalTaSi edo, magram iman es ver SeniSna.
filippos TiTqo sul daviwyda feniCes arseboba. iman
mZimeT amoioxra, igrZno saSineli tkivili yovel sxeulSi
da isev Tvalebi daxuWa. bolos iman sTqva, xmis gawyvetiT:
`erTi Tqvengani, keTilno xalxno... wavides pistoiaSi, me
iq mimelian. Tu RmerTi gwamT, uTxariT metraxtires `for-
tunaSi~ ra mdgomiarobaSiaca var. me mqvian... aq filippos
Ronem umtyuna da isev dahkarga goneba.
- pistoiaSi me waval, uTxra feniCem mwyemsebs. _ Tqven
waiReT es siniori treppSi d aim loginzed daawvineT,
romelsac nino giCvenebT. uTxariT imas, rom kiaruCias
dauZaxos, rom avantyofs uwamlos. aswieT; Sen, tomazo,
mxrebSi aswi, da Sen, bippo, fexebiT, egre, wynaraT! ecadeT
ar daanjRioT. ai es yvela wyarosTan daasveleT da Tavze
afareT. gesmisT?
am sityvebTan iman mohxia Tavis Tavsaxvevs, daasvela
ywalSi da daafara filippos dasisxlianebul Tavze.
mwyemsebma aiRes xelSi da gaudgnen treppis gzasa.
ymwavilma qalma imaT didxan uyura da Semdeg saCqaroT
gaudga dagrexil viwro biliksa.

68
***

naSuadRevis sami saaTi iqneboda, feniCe rom pistoiaSi


mivida. traxtiri `fortuna~ ramdenime as nabijze iyo
qalaqidgan da im sadilobis dros iq bevri aravin iyo. didi
fardulis CrdilSi idgnen gamoSvebuli cxenebi. TavianT
ekipaJebis baliSebze gadawoliliyvnen kuCrebi da eZinaT;
did samWedloSi, traxtiris pirda-pir ara muSaobdnen;
mtvriani foTlebi xeebze, romelnic orTav gzis napirebze
idgnen, ar inZreodnen. feniCe mivida SadrevanTan, romelic
Tavis gauTaveblis mCqefarebiT aRviZebda im saSinel
siCumesa, daibana xeli da piri, mere didxans daewafa da sva
wyali, rom erTbaSaT moekla wyurvilic da SimSilica. mere
Sevida traxtirSi.
saxlis patroni namZinarevi wamodga, magram isev wawva,
radgan dainaxa, rom mosuli iyo – marto mTiulis qali.
- ra ginda? uTxra feniCes. Tu gSian an gwyurian samza-
reuloSi wadi.
- Tqvena xarT am saxlis patroni? hkiTxa feniCem dam-
SvidebiT.
- maS vin iqneba, Tu me ara? me mgoni, yvelani micnoben
pistoiaSi. ra saqme gaqvs, mSveniero.
- me gamomgzavna ufalma advokatma, filippo maninma.
- marTla! eg sxvaa. gana is TiTon ki ar movida? iq viRac
batonebi arian da imas moelian.
- maS wamomye imaTTan.
- rasa hmalav! gana me ar metyvi, rac iman dagabara?
- ara!
- rogorc ginda, Cemo Svilo, yvelas Tavisi saidumlo
aqvs. xa, xa, xa, maS ar mova? eg vera fraT eWaSnikebaT im ba-
tonebs; isini, me vgoneb, Zriel saWiro saqmisTvis moelod-
nen imas.
beberi gaCumda da eSmakuraT gahxeda ymawvil qalsa.
magram rom dainaxa, rom feniCe ar agrZelebs imasTan baass

69
da karebTan midis, daixura Calis Sliapa da Tavis qneviT
ukan gahyva.
gzas iqiT baRi iyo, imaT es gaiares. gzazed beberi sul
cdilobda gamoeTqmevinebina rame, magram feniCem xmac ar
gasca. Sua bilikis bolos baRis jixuri idga, imis fanjrebi
stavnebiT iyo mixuruli da SuSis karebze sqeli farda iyo
Camofarebuli. ramdenime nabijze, metraxtirem moacdevina
feniCes da TiTon daaraxuna karebi da Sig Sevida. feniCem
SeniSna, rom farda viRamac aswia. beberi kaci male gamovida
da miipatiJa feniCe, im batonebs undaT SenTan molaparakebao.
rodesac feniCe jixurSi Sevida, stolidgan viRac kaci
adga, TaviT fexamdin Semoxeda imas civaT da TavxedaT.
stolTan orni kidev sxvani isxdnen da win edgaT mravali
boTlebi da staqnebi.
- ufali advokati aq ar mova, Tumca ki iman patiosani sityva
mogvca? uTxra feniCes im kacma, romelic imis win idga. _ Sen
vina xar da an riTi daamtkiceb, rom Sen iman gamoggzavna?
- me treppidgana var, ufalno, saxelaT mqvian feniCe
kataneo. dasamtkiceblaT? me geubnebiT marTals, senior.
- rato TiTon uf. advokati ar mobZanda? Cven is patio-
sani kaci gvegona?
- is isev patiosani kacia da aq imitom ar movida, rom
kldidgan gadavarda, gaitexa Tavi, fexi, da ise Zrielac,
rom exlac ugrZnoblaTa Zevs.
feniCes moubarma gaucina Tavis amxanakebs da isev amas
moubrunda.
- Sen marTals ambob, feniCe kataneo. imitom rom tyuili
ar ici, magram Tu ugrZoblaTa Zevs, Sen rogorRa gamoggzavna.
- is erT wams mobrunda da maSinve isa sTqva `fortunaSi~
mimeliano, SeatyobineT Cemi mdgomareobao.
erTma im kacebTaganma borotulaT gaicina.
- hxedav, kidev im kacma sTqva, romelic pirvelaT
feniCes elaparakeboda, _ rom amaTac ara sjeraT Seni
zRaprebi. ra sakvrelia arakebis mogoneba ufro advilia,
manam saqmiT Tavis patiosnebis dacva!

70
- Tu Tqven magiTi unda isa sTqvaT, senior, rom ufali
filippo ar movida, ro Tqveni eSinian, Tqven mag saZaglobis
mogonebisaTvis RmerTi dagsjiT! uTxra feniCem mkvaxeT da
samTaves SeuracxebiT Sexeda.
- ra cxare yofila? upasuxa pirvelma kacma. sCans
advokati Seni sayvareli, ha?
- ara, RmerTia yovlisa mxedveli! upasuxa feniCem. iq
myofma kacebma tutuni daiwyes da aman gaigona, rom erTma
imaTganma sTqva:
- is sofeli toskaniis samflobeloSi mdebareobs.
- ras ambobT, miugo meorem. gana gjeraT? is ise wevs
treppSi, rogorc...
- maS wamomyeT, Tu ara gjeraT, da Tqven TiTon darwmun-
diT, _ gaawyvetina imaT feniCem. mxoloT gTxovT, Tan
iaraRi ar wamoiRoTra, Torem me gzas ar gaswavliT.
- sulelo, upasuxa imisma pirvelma moubarma, gana Sena
ggonia, rom Cven Seni mokvla gvinda?
- ara, Cemi ki ara, imisi; me es vici. kidev erTi piroba:
Tan wamoiyvaneT eqimi, an iqneba erTi TqvenTagani eqimi iyos,
ufalno?
amaze pasuxi aravin misca. sam amxanagSi kidev tutuni
gaCnda. _ Cven aq movediT, is iq traxtirSi iyo, sTqva erTma.
- uTuoT iqve iqneboda, ise male ver moaswrobda was-
vlas. erTi amaTgani wavida da ramdenime wamis Semdeg moiy-
vana meoTxe piri, romelic TiTqo rom ucnobi iyo danarCeni
kampaniisa.
- Tqven Zriel dagvavalebT, uTxra axlaT mosuls erTma
aq myofma, Tu wamogvyvebiT treppSi. Tu risTvis mivalT,
imas uTuoT SeityobdiT kidec.
axlaT mosulma CumaT Tavi daukra, da suyvelani erTaT
gamovidnen baRis jixuridgan. samzareulosTan rom
gaiares, feniCem moiTxova erTi naWeri puri da iqve xelaT
SeWama ramdenime lukma. mere is win gauZRva am sazogadoebas
da gaswia mTebisken.

71
gzaze feniCe Tavis mgzavrebs srulebiT yurs ar ugdeb-
da. isini gacxarebuli raRazedac baasobdnen da feniCe ise
mieSureboda, rom imaT bevrjel unda xma miecaT, rom ar
ascdenodnen. maSin Sedgeboda xolme feniCe, orTav xelebs
daiwyobda gulze, RrmaT amoioxrebda da unugeSoT saidRac
gaiyureboda. roca eseni avidnen mTaze, bindma dahkra.
sofeli treppi im saRamozedac ise gaCumebuli idga,
rogorc yovelTvis. mxoloT oriode cnobis moyvare bavSma
gamohyo Tavi fanjaraSi da karebSi gamodgnen ramdenime de-
dakaci, rodesac feniCem Tavis mgzavrebiT sofelSi gaiara.
feniCem gzaze xma aravis gasca, es saCqaroT gaeSura Tavis
saxlisken. imis karebze ramdenime kaci trialebda. muSebi
cxenebs hkidebdnen da kontrabandistebi bolTas scemdnen.
rodesac imaT dainaxes saxlis patroni qali, ucxo pireb-
Tan, suyvelani CaCumdnen da gza misces. feniCem ramdenime
sityva uTxra ninos, romelic did oTaxSi moegeba, da gaaRo
Tavis oTaxis karebi.
iq bnel kunWulSi kraotze filippo iwva da imis gver-
dze, filaqanze ijda beberi dedakaci. kiaruCia, rogor
aris avadmyofi? hkiTxa feniCem.
- RvTis madliT, ukeT aris, upasuxa beberma da saCqa-
roT gadaaTvariela is kacebi, romelnic ymawvil qals
Semohyvnen.
filippom im xmaze Tvalebi gaaRo da imis gayviTlebuli
saxe awiTlda. _ Sena xar! warmosTqva iman.
- diax, me moviyvane is kaci, romelTanac Tqven unda
gebrZolnaT, dae Tavis TvaliT darwmundes, rom eg SeuZ-
lebelia. ai eqimic.
dasustebulma avadmyofma yvela aq myofi gadaaTvali-
era da Tvalebi isev daxuWa.
erTi mosulTagani mivida filipposTan da uTxra: _
Cven ki kargaTa gcnobT, senior filippo manini. Cven bZaneba
gvqonda gzazed dagxvedrodiT da dagveWireT. mmarTeblo-
bam Seityo Tqvenis werilebidgan, rom Tqven toskaniaSi

72
imitom ki ar waxvediT, rom dueli gqondaT, imitomac rom
SeerTebodiT Tqven im pirebs, romelnic gamoadgebian
Tqven partias boloniaSi. Tqven win gaxlavarT policiis
kamisari umaRlesis bZanebiT. am sityvebTan iman amoiRo
jibidgan qaRaldi da filippos pirTan miutana.
filippom qaRalds daaceca uazrod amRvreuli Tvale-
bi, TiTqos rom vera gaigo ra da isev ugrZnoblaT mibinarda.
- gTxovT gauSinjoT natkenebi, ufalo eqimo, uTxra ka-
misarma. _ Tu SesaZlebelia exlav unda waviyvanoT, kareb-
Tan me cxenebi davinaxe. Cven im cxenebs waviyvanT da imiTi
or saqmes erTaT avasrulebT, radganac is cxenebi aRkrZa-
luli saqonliT arian datvirTulni. dae gaigos mTavrobam,
Tu ra xalxi scxovrebs am dawyevlil treppSi.
am laparakSi eqimi avadmyofTan mivida da feniCe oTa-
xidgan gahqra. kiaruCia mSvidaT kunWulSi ijda da raRacas
butbutebda. quCidgan moisma raRac aCqarebuli fexis xma,
moZraoba, fanjaraSi Semoixeda ramdenime kacma, da isev
male miimalnen.
- SeiZleba amis mTidgan Catana, sTqva bolos eqimma, Tu
or piraT SeukravT iarebs. rasakvirelia, aq rom darCes
ufro male morCeba, am beberi dedakacis xelSi, romelic
CvenisTana eqims sjobia am SemTxvevaSi; amasTan SeiZleba
amas gzaSi anTebac mouhvides da me maSin amis sicocxlis
pirobas ar gaZlevT, ufalo kamisaro.
- eg araferia! upasuxa iman. _ yvelaze umjobesi is
iqneba, rom es Tavidgan moviSoroT rogorme. SeukariT
wylulebi da rac SeiZlebodes magra, rom araferze gamog-
vekidnen, da gavwioT. exla mTvariani Ramea da gzas romeli-
me mwyemsi gvaCvenebs. molca, Sen manam wadi, cxenebi daiWire.
policiis mosamsaxurem, romelsac uTxra es sityvebi
kamisarma, saCqaroT gaaRo karebi gasasvlelaT da ai ra su-
raTi dainaxa. didi oTaxi savse iyo xalxiTa da yvelaze win
ori kontrabandisti idgnen. feniCe imaT axSfoTebiT
raRasac elaparakeboda, da rodesac kari gaeRo is wamodga

73
patara oTaxis karebSi da didis gambedaobiT uTxra poli-
cielebs:
- Tqven, ufalno, exlave unda gamobZandeT mag oTaxid-
gan da amasTanve uavantyofoT, Torem Tavis dReSi veRar
eRirsebiT pistoiis naxvas. am saxlSi, rac patronaT aris
feniCe katanio, sisxli ar daRvrila, da exla RvTis mSo-
belma daifaros mag Sercxvenisgan! da nurc SemdegisTvis
ecdebiT aq mobZanebas, Tu gind rom umetesnic bZandebo-
deT. Tqven kargaT gaxsovT is viwro gasavali or mTas Sua,
romelic Cven guSin gamoviareT. bavSvs SeuZlian daicvas
is viwro gza, iq marto saWiroa qvebis dagoreba, romelic
iq bevria dagrovili. Cven iq sanam mcvels davayenebT, gana
es avantyofi ar gasaRdeba. wabZandiT exla da daikvexeT,
rom moatyueT sawyali qali da gnebavdaT mogeklaT kaci,
romelsac Tavis dacva ar SeeZlo.
am laparakze policielebs feri ecvalaT. imas mohyva
siCume. Semdeg TiTqo kamandiT samTavem amoiZres aqamdin
tanisamosis qveS damaluli revolverebi da komisarma
sTqva civaT: _ Cven aq kanonis ZaliTa varT, da Tu Tqven
kanons pativs ara scemT, nu ggoniaT Cvenc dagviSaloT amis
asruleba. Tu Tqven gviwinaaRmdegebT kanonis aRsrule-
baSi, eqvsi TqvenTagani gaxdeba Cveni tyviebis wera.
xalxma daiwyo yayani.
- nu geSinianT, megobarno! Sehyvira gambedavma qalma,
eseni magas ver gahbedaven. amaT ician, rom TiToSi romel-
sac eseni TqvenSi mohklaven, ufro ZviraT gadixdian, minam
Tavis sicocxliT. _ Tqven giJiviT laparakobT, miubrunda
feniCe komisars, _ SiSi, romelic Tqven piris saxeze gawe-
riaT, Tqvenze Wkviania, daujereT magas. gza gaxsnili gaqvT,
ufalno, mibZandiT!
feniCe karebidgan Camoecala da marcxena xeliT gareTi
kari uCvena. policielebma patara xans iCurCules, da mere
TiTqmis yoCaRaT gaiares gajavrebul xalxSi, romelmac
eseni gaacila saSineli lanZRviT da ginebiT. eqimi gaoce-

74
buli Sesdga avadmyofis sawolTan, magram imasac karebi
uCvena ymawvilma qalma.
filippo, naxevarzed wamomjdari loginzed, amRvreu-
lis TvalebiT uyurebda am scenas. beberma eqimma miawvina
sifTxiliT da uTxra: _ daiZine, Svilo, daiZine. nuRaraf-
risa geSinian. daiZine, Cemo sabralo Svilo. beberi kiaruCia
kargaT mogivlis da yvela faTeraks agacilebs Cveni da-
locvili, mSvenieri feniCe! daiZine, daiZine!
mere nana uTxra da ise daaZina, rogorc bavSvebs daaZi-
neben xolme. da filippos ki mainc ZilSiac feniCe udga
Tvalwina.

***
filippo TiTqmis aTi dRe iyo treppSi. kiaruCia swamlob-
da imas, RamiT bevri eZina da dre ijda karebSi da stkbeboda
siCumiT da mTis haeriT. rawams SeiZlo wera, iman boloniaSi
werili gagzavna da Tu ra pasuxi mouida, es veravin Seatyo imis
fer mixdils saxes. es beberi eqimis mets da patara bavSvebisa,
aravis ar elaparakeboda. feniCes marto saRamoobiT hxedavda,
rodesac iq kerasTan fusfusebda rasme.
feniCe mTel dReobiT mTaSi iyo. es winaT Turme ise ar
iqceoda. da rodesac Sinac iyo imis SemTxvevas ar aZlevda
rom filippos imasTan elaparakna. es ise iqceoda TiTqo
srulebiT yurs ar ugdebs, filippo iq aris, Tu arao. es
TiTqo damSvidebulic iyo. imisi saxe gaqvavebuls hgavda
da Sexeduloba ugrZnobels.
erTxel mSvenier tarosSi, filippo, Tavis Ronis gamo-
sacdelaT, saxlidgan karga Sors wavida. Cauxvia erT daR-
marTs da ReleSi Cavida. imas TiTqmis SeeSinda, rom dainaxa
feniCe, romelic kldis CrdilSi mwvane xavsze wylis piras
ijda. imas xelSi eWira Zafi da TiTistari da RrmaT iyo
Cafiqrebuli. rodesac iman filippos fexis xma gaigona,
moixeda, saxe sruliaT ar Sescvlia, adga da yuric ar
aTxova filippos Zaxils da saCqaroT sadRac miefara.

75
im Sexvedris meore dRes, rodesac filippo isev feniCe-
ze fiqrobda, gaeRo kari da Semovida ymawvili qali. es Ses-
dga karis bWeSi da bZanebis SexedviT dauSala filippos ax-
lo mikareba.
- Tqven exla kargaTa xarT, uTxra feniCem civaT. _ me
movilaparake beberTan da iman miTxra, rom Tqven SegiZli-
anT nel nela mogzauroba. Tqven xval waxvalT da treppSi
Tavis dReSi aRar mobrundebiT... Tqven amis piroba unda
momceT me.
- kargi, mxoloT erTis pirobiT, feniCe.
es pasuxs ar aZlevda.
- im pirobiT, rom Sen me gamomyvebi, feniCe, warmosTqva
filippom da ar SeeZlo Seemagrebina Tavis aRSfoTeba.
saSineli mrisxaneba miiRo feniCes saxem. magram iman
Tavi Seimagra, karebis gasaRebs xeli waavlo da sTqva: _
riT davimsaxure TqvengniT eg dacinva? Tqven me unda dam-
pirdeT wasvlas, da amasTanave yovlis upiroboT. me magas
moveli Tqvengan, rogorc patiosani kacisagan.
- exla me Sen uars myof, feniCe, rodesac me momajadove
siyvaruliT, exla rodesac me Seni var samudamoT!
feniCem wynaraT Tavi gaiqnia.
- Tqven jado fexs ar SegikravT, uTxra iman dabla, manam
Tqvenze imoqmedebda ZaRlis sisxli, Tqven ufro adre da-
aqcieT Tqveni sisxli da imisaTvis Tilismis Zala daikarga.
da asec sjobda, amitom rom me suleluraT moviqec. magram
amazed nuRar vilaparakebT. dampirdiT, rom xval uTuoT
waxvalT. Tqven gasacileblaT xval kaci da cxeni mzaT iq-
neba. saiTac gnebavT, iqiT giaxlebaT.
- maS Tu siyvarulis wamlis Zala ar aris aq sul sxva
Tilismaa, romelSiac Sen sruliaT ara xar damnaSave. gefi-
cebi Cemis sulis cxonebiT...
- gaCumdiT! gaawyvetina feniCem da ufro moiRrubla.
_ me yru var maggvaris sityvebisaTvis. Tu Tqvena ggoniaT,
rom Cemi movale xarT da me gebralebiT, Tavi damanebeT da

76
gasworebulni viqnebiT. nu ggoniaT, rom Cem sacodav Tavs
magdeni ar esmodes. me exla gavige, rom kacis Sesyidva ar
SeiZleba arc davalebiT, _ eg yvela rigiani kacis movale-
obaa, da arc Svidis wlis molodoniT, _ ra aris Svidi we-
liwadi, RmerTTan? nurc imas ifiqrebT, rom Tqven me gama-
ubedureT, ara, Tqven me mxoloT gamkurneT! wadiT, da
RmerTma xeli mogimarToT!
- mipasuxe, RvTis winaSe! Sehyvira vaglaxaT filippom,
mogarCine me... Senis siyvarulisagan?
- ara, sTqva feniCem bejiTad. _ magas raTa mkiTxavT?
is Cemia da Tqven imaze arc neba gaqvT da arc Zala. wadiT!
am sityvebze is karebs gadavida. erTi wamis Semdeg fi-
lippo filaqanze egdo da feniCes muxlebs exvevoda.
- Tu marTali sTqvi, ambobda filippo sasowarkveTile-
biT, _ maS gadamarCine, uars nu myof, Semibrale, Tore am
sacodav Tavs gahxeTqavs sigiJe, an arada am sacodavs guls
gahxeTqavs mwuxareba. qveyniereba CemTvis carielia. yovel
mxriv midarajebs me siZulvili. me uars myofen Zvelic da
axali samSobloc, raT minda me sicocxle, Tu Senzedac
xeli unda aviRo, filippom Sehxeda feniCes da dainaxa, rom
imas Tvalebidgan sam nakadulaT cremlebi gadmosdioda.
feniCes saxe isev umoZraoT iyo, magram iman ucbaT RrmaT
amoioxra, Tvalebi aaxila, tuCebi gaanZria da TiTqos imaSi
axalma sicocxlem gaiRviZao. es daswvda filippos da
Tavisis Ronieri xelebiT aayena: _ Sen Cemi xar da me Seni!
meore dRes mzis amosvlam amaT moaswro genuis gzaze,
sadac filippom gadaswyvita damalva Tavis mtrebisgan.
maRali, fermkTali vaJkaci ijda mSvid cxenze, romelic
imis sacolos mihyavda gzis orTav mxriv sufTa Semodgomis
cis qveS, misdevdnen mSvenieri Releebi da mTis zoli
ipeniis qedisa. amaT Tavs evlebodnen mfrinavi arwivni da
Soridgan gamobrwyinavda vercxlebriv zRva. da ise Cumi da
wminda sicocxle moelodaT momavalSi Cven mgzavrebs,
rogorc Soridgan momCinare zRva.

77
78
kato miqelaZe
nino nadiraZe
babo sulxaniSvili
ucnobi qalebi

gazeTi
`xma qarTveli qalisa~
1917

79
80
eg saqme Tqveni Zmebis xelisaa

kato miqelaZe
`xma qarTveli qalisa~, 1917, #15

wasul xuTSabaTs erTs Cems megobris ojaxSi viyav. Caize


visxediT, rom uceb mezobel qalebma erTi meores SesZaxes.
- gaigeT? wuxelis qali dauxvrCiaT!
- nu ityvi ucnaurs! upasuxa meorem.
- qmar-Svils geficebi, ager gdia sapiorTa rotis ya-
zarmebTan da sadguris qveviT mdebare midorSi.
davnayrdiT Tu ara me da Cemi megobari gaudeqiT gzas,
rom gvenaxa eg upatrono msxverpli. gza kargaT ar vico-
diT. gvindoda migvemarTa vismesTvis sakiTxvelad, magram
aravin Cnda. am dros erTma patara biWma Camogvirbina. is Se-
vaCereT Cven da davekiTxeT Tu said mieCqareboda.
- ager batono, midorSi qali mouklavT da iq mivdivarT!
- Sen ici sad aris eg midori? davekiTxe mas.
- rogor ar vici, batono – imeruli simkvircxliT mo-
migo man.
- aba Cvenc iq mivdivarT da gagviZexi! uTxra Cemma mego-
barma da samTaveni gaudeqiT gzas. avediT erTs maRlobze,
saidanac Cnda erTs adgilze Sejgufuli xalxi. fexs auC-
qareT, gavaCereT am jgufSi Tofiani milicionerebi rao-
denime jaris kaci, aficrebi da qalebi bavSebiT. mivediT!
raodenime kacma gaiw-gamoiwia da Cvenc Tavs davadeqiT mic-
valebuls. is egdo erTs amoTxril adgils, viRac madlians
pirze misive Savi kasinka waefarebina buzebisagan dasafa-
rad. Cvens misvlaze erTma xanSi Sesulma qalma pirze axada
da iqve gverdiT Caujda mas. misi saxe gadmogcemda, rom is
slavianTa toms ekuTnoda.
cxadia is TeTri monebis kategoriisa iyo, romelsac
adgilobriv Wirisufali ar moepoveboda.

81
mis axalgazrda saxes wiTeli tali gadakroda, cxviri-
dan Camxmari sisxli uCnda. muceli mosaloginebeli qali-
viT gadideboda.
- am dilas Tbili iyo, roca vnaxeT, miTxra mis gverdiT
mimjdarma qalma. wuxelis raodenime pirs unaxavs, rom es
ubeduri erTs jaris kacs moyoboda am mindvrisaken.
- merme dilis aqed ase agdia aq?
- diaR, eqims elodebian. manamde aReba ar SeiZlebao.
- esec axali wesia mara aris? gavifiqre gulSi. Sav-bnelma
fiqrebma wamiRes. warmomidga suraTi ramodenime saaTis winaT
am qalis tanjvisa, Tu ra unda ganecada mas mxec adamianidan.
ho, ra sabraloT vgrZnobdi im dros Cems Tavs, miT rom
dedakaci viyav! magram mamakacoba mainc ar mindoda, ar mindoda
vyofiliyav is sqesi, romelsac niWi aqvs aseTi borotebisa!!
zizRi, aRSfoTeba erTad ireoda Cems gulSi. yvelas
damnaSaveT, yvelas jalaTad vsTvlidi. saukeTeso amxanagi, Zma,
rom Semxvedroda im dros mas keTili TvaliT ar Sevxedavdi.
- raTa aqvs egre didi muceli orsuli, xom ar aris?
sTqva erTma cnobis moyvarem.
- xa, xa, xa, gadaixarxara milicionerma, muceli gasiebu-
li ager am qalsac aqvs, magram orsuli ki ar aris. da waupo-
tina xeli.
- ra gacinebT? daekiTxa erTi mowyenili saxis jaris
kaci mas.
- es aris Tavisuflebis damcveli moqalaqe? wailapara-
ka erTma qalma.
- me Tqven gTxovT Tavisuflebas nu axsenebT, muqariT
SesZaxa qals milicionerma.
- ara Zmao, Sen Tavisuflebis pativi ise ar ici, rogorc
virma bulbulis! ras yviri TviTve sayviralo da gasakicxo,
SevZaxe mas moTminebidan gamosulma.
- riTi var gasakicxi? amayaT damekiTxa is.
- miTi, rom briyulad oxunjob da ar ici Seni movaleo-
bis Sesruleba. amden xans, rom gagiCerebiaT eg mkvdari da
zed dascini gana es patiosneba aris?

82
Tavisufali moqalaqe SeCerda.
- icineT, icineT vaJbatonebo, eg saqme Tqveni Zmebis xe-
lisaa! eg ubeduri qali mglebsa da daTvebs ar mouxrCviaT.
es moaxrCo mamakacis xelma, sTqva micvalebulTan Camjdar-
ma qalma, romelmac mkvdars saxeze kasinka xel-axla waafa-
ra da wasasvlelad adga.
diax, is iyo msxverpli mamakacis pirutyvobisa, magram
amaze arc erTi iq myofi maTgani ar fiqrobda.
adamianebma Zlies mxecebs, dairekes da maT safrTxedan
didi xania rac gamoviden. mxolod dedakacebisTvis dRemde
arsebobs erTad erTi saSiSari nadiri da es nadiria, - mama-
kaci, romlis SiSiT qalebs Tavisuflad marto ver gauvli-
aT bnels da mivardnil adgils.
es simxece yvelaze metad samarcxvino da saziano, ro-
gorc pirovnebisaTvis, ise sazogadoebisaTvis maindamainc
Zrieladac ar aSfoTebs Cvens pativcemuls mamebs, Zmebsa
da qrmebs! maTi Cveulebrivi pasuxia: `raT dadixarT?
dajeqiT saxlSi!~
me ara var Suris mZiebeli, magram ramdenaTac is iqneba
gakveTili mravalTaTvis, Cven moviTxovT sastik gamoZie-
bas – yvelaze metad dasasjels zemo aRniSnul borot moq-
medebisas. es saqme umdablesi mamakacis xelisaa da ukeTesma
maTganma unda ewinaaRmdegos mas Tavisi sqesis sircxvilis
mosaxdelaT.

83
ucnauri gaugebroba

kato miqelaZe
“xma qarTveli qalisa”, 1917, #26

rodesac raime ukmayofileba Camovardeba sazogadoe-


bisa da dawesebulebaTa Sors yoveli gonieri mmarTveli
am ukmayofilebas awon dawonis da misi mizezebis Zebnas Se-
udgeba. gadaxedavs rogorc erTs ise meores da ecdeba rom
moispos da ar gamwvavdes es ukmayofileba. CvenSi ki Tu rom
Zveli moxelebi arafrad ar agdebda xalxis Civils arc
axalni iwuxeben man da mainc amaze Tavs. sazogadoeba CvenSi
warmoadgens dResac sawvels furs, romlisagan moiTxoven
sxva da sxva Sewirulebas, magram romlis keTil dReobaze
da kmayofilebaze, Tu ukmayofilebaze aravin ar zrunavs.
Cveni mmarTvelni dRes xalxis Civilsa da sayvedurs ama Tu
im dawesebulebaze pravakatorebis da kontr-revoliucio-
nerebis oinebiT xsnian. da sruliad ar scdiloben Caixedon
TviT dawesebulebebSi, rom gamoikvlian namdvilni mizezi
am sayvedursa. cxovreba zRapruli xasiaTiT Zvirdeba,
zamTari dgeba. xalxs moelis SimSili, sicive da dRemde mis
sawinaaRmdegoT aziurs siZabunesa daudevrobas viCenT.
roca modixarT romelime dawesebulebebSi iq ufro Zvele-
burs cxvirCamoSvebuls Cinovnikebsa xvdebiT, vidre gul-
Semtkivar moZmeT da es ubralo cilis wamebiT rom ar moeC-
venos vismes moviyvan piradaT gancdils magaliTs. wasul
xuTSabaTs Sevedi qalaqis sasursaTo komitetSi, mindoda
baSmakebi mRirseboda, radgan didi xania wvima talaxSi mix-
deba lanCa gamoglejili ukaloSoT siaruli. iq gamgzavna
erTma CvenSi cnobilma moRvawe amxanagma, rom Caweriliyav
misda dasakveTad, Tanve mindoda SeSis baraTic ameRo. mi-
vedi, karebSi mobuzRuze xalxi sdgas. erTxans mec videqi.
Semdeg Sevedi oTaxSi da vkiTxe: - baSmakebisaTvis aq SeiZ-

84
leba Cawerva? erTma mipasuxa: - ra baSmakebisaTvis? aq ara-
vin baSmakebisaTvis ar ewereba! meorem miTxra: `meore oTax-
Si ikiTxenT~o. wavedi meore oTaxisken da iqac vikiTxe. meo-
re oTaxidan mesameSi gamgzavnes. mivedi pirvel magidasTan.
damxvda iq erTi kopwia qali. davekiTxe mas, Tu sad SeiZleba
baSmakebisaTvis Cawera. man cxvirabzekiT momigo: `meore
stolTan wadi~. mivedi meore stolTan da vifiqre exla
mainc momcemen rame dadebiT pasuxs meTqi. magram aq mTlaT
imedi momispes. vin giTxraT, rom baSmakebisaTvis ewerebian?
baSmakebi, roca Seikereba gamovacxadebT da maSin modiT.
gamovbrundi mwareT daRonebuli, imdenaT uaris TqmiT
ara ramdenaTac Tavi sulelur mgdomareobaSi vigrZen.
Sevedi isev pirvel oTaxSi im azriT, rom SeSis baraTi
mainc mimeRo. iq sdgas erTi Cerqezul tanisamosSi gamowki-
puli WaRara kaci. mivmarTe mas kiTxviT Tu sad SemeZlo
SeSis baraTis aReba. mimiTiTa magidasTan.
-`mager dadeqi da Cagweren.~ davdeqi. vicade erTxans,
vxedav rom am magidasTan, romelTan damayena revoliucio-
nurma moxelem, raRac wiTeli baraTebi moaqvT da axalze
ucvlian mas. me ki aseTi araferi ara maqvs, ueWvelia, rom
aqedanac gawbilebuli gamomistumreben, am dros erTi Cemi
naTesavi qali gamodis.
- sad ewerebian SeSisaTvis? davekiTxe mas.
- Ì û ì îæå ì âà ì ä àòü áèëåò, miTxra man, da momixia beWed
dakruli naWeri qaRaldi. amave dros Cerkeskiani moxele
momibrunda da igive naWeeri qaRaldi Semdegi sityvebiT mo-
mawoda:
- ha, waiRe es qaRaldi.
- me ukve miveci, upasuxa Cem naTesavma qalma.
- aba kargi, da kvaxeT gaibruna ukanve Tavis monawodebi
qaRaldi. vxedav yvela am sitlanqes da Cems guls vaskdebi.
bolos veRar moviTmine da miubrundi Cerkezkians:
- netav vicode ram gagadidgulaT egre?
- sisxli yelSi momdis, kiserze TiTis midebiT momigo man.

85
- mermeT Tqven fiqrobT, rom magiT saqmes gaakeTebT?
me rom agre damabnieT ra uzamT Tqven, vinme ubralo, Seug-
nebel adamians aseTi moqceviT?
- ubralo ra aris da Tqven ra xarT? momigo `revoliu-
cionerma~, sircxvili ar aris magis Tqma?
simware da sicili momgvara gulSi am gazepirebul fra-
zam, romelsac wara mara wamoisrian xolme iseTi adamianebi,
romelT gulSi araviTari ubraloeba ar arsebobs. briyuli
lakanikuri pasuxebi, romlidanac kaci verafers ver gebu-
lobs, siamaye, didguloba ai Tvisebebi, romelsac iCenen
dRes, axali moxeleebi. netav ra aqvT vismesTan am batonebs
sadidgulo? dilidan naSvadRevis 1 saaTamde muSaoben
xolme sasursaTo komitetSi. es iseTi cota dro da Tanac
iseTi sazogado dawesebulebaa, sadac aRfTovanebiT da
xalisiT unda muSaobdes, TiTeuli maTgani. magram samwu-
xaro is aris, rom aq iseTs pirebs Sexvdebi, romelTac ubra-
lo ZarRvi sazogado moRvawisa ar moepoveba da damjdaran
misTvis, rom uzrunvel hyol TanvianTi piradi saWiroeba.
sanam aseTi pirebidan ar gaswmendaven sazogado dawesebu-
lebebs, sanam saqmeSi ar Cadgebian gulSematkivari, saqmis
mcodne pirni, manamde xalxis sayveduri, Tu ar imatebs
arafriT ar moiklebs. frazilogiuri gancxadebis dro
wavida, xalxi saqmes moiTxovs, gaWivrebas qaTinaurebiT
veravin daayuCebs. da sanam eg sayveduri aRSfoTebamde mi-
vidodes saWiroa TiTeulma dawesebulebam Tavis movale-
obas da Tavis mosamsaxureTa moqmedebas daakvirdes.

86
Cveni gazeTi

nino nadiraZe
“xma qarTveli qalisa”, 1917, #7

ar vici, rom romelime mimarTulebis presas imdeni am-


bavi gamoewvios sazogadoebaSi, rogoric Cvenma gazeTma:
`xma qarTveli qalisam~ gamoiwvia. mravali sxva da sxva az-
rebi trialebs am gazeTis Sesaxeb.
1) zogi ambobs: – gazeTi upartio ar unda iyos, exla
upartioba ar SeiZlebao.
2) zogi: – ra saWiro iyo qalebisgan calke gazeTis da-
arseba, gana gazeTebi cotaa, sadac SegiZliaT monawileo-
bis miReba, qalebsaco;
3) zogi – daiqca, batono, ojaxi, qalebi gazeTebsa da
klubebs undebian da saxl-karisTvis visRa scalian.
4) zogs kidev qalebis sinazisa da momxibvlelobis
dakargvis eSinia, gazeTebisa da klubebis meoxebiT!
yvela amas amboben saubedurod ara marto Seugnebelni,
aramed ganaTlebulebs rom uwodeben Tavis Tavs iseTebic!
amas amboben ara marto zogierTi mamakacebi -, hoi sakvirve-
lebav, - qalebic ki! yvela am cnobis moyvare sxva da sxva kate-
goriis xalxs Cven calk-calke pasuxs mivcemT erTxel da
samudamod. pirvels – qalebis gazeTi unda iyos swored
upartio, rogoric aris dRes is, imitom rom yovel qals, ra
wresac unda ekuTvnodes igi aqvs Tavisi gansakuTrebuli
tkivili – qalTa sakiTxi, romlis garSemo unda Semokrben
yvela qalebi ganurCevlaT politikuri rwmenisa. magram es
kidev imas ar niSnavs, rom am gazeTis TanamSromlebs ar hqon-
des Tavisi gansazRvruli politikuri soflmxedveloba!...
meores – sworeT saWiro iyo qalebisgan calke gazeTis da-
arseba, rom metis interesiT moekidon Tavis saqmes qalebma da
sweron gansakuTrebiT TavianT Wir-varamze. qalTa sakiTxi ise

87
rogorc muSaTa sakiTxi, - calke wamoayena cxovrebam, da Tu ki
am ukanaskvnelisaTavis auarebeli Jurnal gazeTebi arsebobs,
ra moxda rom pirvelisaTvis erTi gazeTi arsebobdes?! rad
miaCniaT es gasakviralad zogierTebs?! gana qalebis gazeTi,
rogorc mas uwodeben, - imas niSnavs, rom Sig mamakacebma
monawileoba ar miiRon? piriqiT, Cven moxaruli viqnebiT, Tu
mamakacebi ideur daxmarebas gagviweven.
mesames – ara, batonebo, qalebis klubebisa da gazeTe-
bis daarsebiT ojaxi ki ar daiqceva – aSendeba: Segnebuli
qali ufro kargad, gonivrad mouvlis ojaxs, vidre Seugne-
bel-uvici; Segnebuli qali ufro karg aRzrda ganaTlebas
miscems Svilebs, vidre Seugnebel-uvici; Segnebuli qali
ufro grZnobierad-gonivrad moepyroba Tavis qmars, ufro
gaigebs mis tkivilebs, vidre Seugnebel-uvici!... ver war-
momidgenia, rogor unda icxovros yovel mxrivad goneba
ganviTarebulma mamakacma erT Wer qveS goneba daxSul bnel
qalTan? rogor unda amoirCios aseTi qali cxovrebis am-
xanagad da ar scdilobdes mis gonebriv ganviTarebas, ro-
melime saswavlebelSi kursis damTavreba jer kidev ar
niSnavs yovel mxriv gonebiT ganviTarebas: marto mSrali
saswavlo wignebi bevr aras aZleven adamians!
meoTxes – qalis sinaze da momxibleloba, es bunebrivi
Tandayolili Tviseba ar ikargeba gonebriv ganviTarebis
miRebiT. bunebrivobas masSi ver mospobs veraviTari Zala!
arc kacebidan gamoyofas (avtanomia ruseTidan gamoyofas
niSnavso imassaviT!) niSnavs qalebis mier gazeTebisa da
klubebis daarseba, aramed maTi saSvalebiT amaRlebas ma-
makacebis gonebamde. dasasrul, vityviT, rom es dausru-
lebeli miTqma-moTqma qalebis Sesaxeb imis mizezia rom sa-
zogadoebis farTo nawili jer kidev moumwifebelia, viw-
roa misi azrovnebis horizanti da ver SesCvevia, ver war-
moudgenia qalis aqtiuri gamosvla cxovrebis asparezze.
qali qalaT (?) unda `iyos imuSaos ojaxSi da sazogadoebaSi
mamakacebTan erTad, romelic izruneben misTvisac~-o, am-
bobs misi loRika, Cven ki amaze vupasuxebT mwerlis brZnu-
li sityvebiT: “Òî ì ó, êòî ñà ì ú ì îë÷èòü è ýõî í å îòâåòèòü.”

88
simarTlis gzisken

babo sulxaniSvili
“xma qarTveli qalisa”, 1917, #32

bevrsa hgonia, rom Cven gamovdivarT sazogadod deda-


kacis im veqilad, romelsac surs daamtkicos rom, dedaka-
ci umaRlesi qmnilebaa mamakacze. es Cven fiqradac ar mog-
vsvlia, vinaidan arc ki gvesmis is gemovneba, is sikeTe, raic
amiT unda gakeTebuliyo vismesTvis, Tund rom savsebiT dam-
tkicebuliyo kidec es debuleba. amaze laparakic ara Rirs.
Cven gamovesarClebiT dRevandels dedakacs im fiqriT
ki ara rom dRes is mSvenier Sinarsianobis rames warmoad-
gens, aramed gamovesarClebiT im mizeziT, rom warsuliT
da awmyoTi, cxovrebis xvedriT da kacTa misjiliT is Za-
ladatanebulia, daCagrulia, elementarul Tavisuflebas
adamianurs moklebulia da Taviseburi pirovneba dakargu-
li aqvs. Cven amisTvis gamovesarClebiT am erTgvar monas
da yvela keTilSobil adamianTagan amasve moveliT.
sazogadod Cven, qalebs, CvenSiac da sxvaganac Zalian
gvizRudaven yvela miswrafebas (axlac ganvicdiT) im
mosazrebiT, rom qalebs geniosebi ara gvyavs, rom qalma
veraferSi, TviT “kuxnaSi” da musikaSi, romelnic didi xania
mas sacodnelad argunes ver gamoiCina unari. eseTi azri
bevrma mkvlevarma, mecniermac – ki aRiara da daamtkica.
marTalia es Tqma Zalian Zirgadgmulia, ZvelTagan da dar-
baislebulic mamakacebisagan magram Cven mainc analogiis
gasakeTeblad erTi mzgavsi sibrZne gvagondeba. am oci wlis
wineT Semxvedria Cveulebriv quCilobaSi e.i. sazogadoe-
baSi Semoreula stumrad vinme cnobili inteligenti, ro-
melic ase vsTqvaT, “moidemokratebda”. gaimarTeboda ka-
maTi xalxze, modemokrate stumari rasakvirelia umravle-
sobas erisas gamoesarCleboda, vnaxoT baas Caereodnen

89
mowinave wodebaTa mandilosnebic da TavianTken mudam erTi
hqondaT saTqmelad: `aba Tu glexebi arian rame, iliasTana,
akakisTana, rafielisTana rato imaTidgan ar gamovidnen?!~...
iqneba Zalian ewyinoT `mecnierebs~, magram qalebs simdaris
dasamtkiceblaT rom zeviTxsenebul sabuTs moiyvanen xolme,
mudam am mandilosnebis sibrZne momagondeba xolme...
warmovidginoT rom daibada mSvenieri da saRi bavSvi.
mas sadme Tavis garSemo, vTqvaT Tavis qaladan moyolebuli
dabla ybis moxvevamdis irgvliv erTi ram tlanqi, SemboWi
qanCi Semoartyes da ese misces gazrdis da cxovrebis neba.
rogor warmogidgeniaT, am qanC moWerils marto Tavpiris
nawilebi gaezrdeba maxinji? ara! mas xeli, fexi da tanic
iseTi ar gaezrdeba, rogoric uqanCoT, rom earsebna maSin
eqneboda! qanCi rom uWeria qalis arsebas dasabamidgan,
imisgan moTxovna Tund musikaSi SemoqmedebiTis geniisa,
igive aris, rac Tavze moWeril qanCianisgan mSvenier
nakveTebiT gawyobilis pirisaxis mokiTxva, Tumc bunebam
mSvenieri saxe daayola mas da saxe SeboWili ar miucia.
Semoqmedeba aris Tavisufali saxva Tu SesaZloa, rom es
Semecneba mokled ase ganimartos, xolo Tavisufali saxva
SeuZlian Tavisuflad furCqvnil arsebas. ise rom samyaroSi
qalebis geniosi Tu ver dagvisaxelebia, amiT kidev ver
viwamebT imas rom bunebas dedakaci mdare arsebaT gauCenia...
Tu rom davakvirdebiT Semoqmedebas primitiul xanaSi,
ukulturo epoqaSi, roca Semoqmedeba zogadia, e.i. calke
pirovnebas ar ekuTnis, vsTqvaT rom aviRoT musika, roca
igi marto xalxuria, maSin Cven sxva rames sagulisxmieros
ver vipoviT.
adamians simRera pirvelad frTosan megobrebisagan
uswavlia da maTgan gadmouRia. (kai rom isini mainc ar iy-
vedrebian). pirvelyofil adamians simRera Sromis Sesamsu-
buqeblad, gasarTobad mouxmarnia, sxva da sxva zoma da Si-
naarsi miucia, sxva da sxva movlenisTvis, SemTxvevisTvis
daumRernia. rasakvirelia ro ityvian rom xalxuri musika

90
sul mamakacebis Semoqmedebaa. kargi magram gana SesaZloa
sadavo gaxdes rom akvnis nana sxva da sxva xalxisa martod
marto dedakacis Seqmnili unda iyos. mere misi Sinaarsi
mCaltea sxva erTi xmis saTqmelebze? sCans rac Cahbarda
dedakacs, imanac ase gamoawyo rogorc sxva moaxerxebda.
magram fizikurad rac advili dasajabni gaxda yvela is
monad gamoiyena amave Zalam. amgvar dakvirebebidan marto
imis gaTvaliswineba SeiZleba, Tu rogor gabeCavda dedaka-
ci, misi evoliucionuri ganviTareba rogor gauaresda. da
gonebis sibeced migvaCnia am faqtebis uyuradReboba da
Semoqmedebis Zebna iq. aramc Tu mtkiceba an uaris yofa.
mtkiceba da uaris yofa SesaZlebelia maSin, roca memkvid-
reobiTi socialuri da tradiciuli msvlelobis jaWvi Se-
moawydeba dedakacs da Tavisuflad gaifurCqneba misi niWi.

91
mamakacebis sulmokleoba
da dedakacebis konservatizmi

rioneli qali
“xma qarTveli qalisa”, 1917, #29

dRevandels mamakacTa socialistebis umravlesobas,


rom kiTxoT, Tu ra azriT uyureben iseni qalTa sworuf-
lianobas, aseTs pasuxs miiRebT: `Cven araferi sawinaaRmde-
go ara gvaqvs misi, rom qalebi sworufliani iyvnen CvenTan,
mxolod gvaSinebs is mofiqreba, rom TavianT uflebiT qa-
lebi reaqcias gaaZliereben, radgan bunebrivaT, Tu isto-
riulad iseni konservatorebi arian~o. aseTi braldebis
damamtkicebeli sabuTebi Tumca ar miuciaT qalebs maTvis,
arc im qveyanaSi, sadac qalebi sworufliani arian da arc
iq, sadac monebaT iricxebian, magram TavianTi antisufra-
Jistuli azri da Sexeduloba mainc surT romelime bral-
debaSi gaxvion da miT Tavidan aiSoron, maTvis ara sasur-
veli qalTa sworuflianoba.
exlandels bolSevikebis saqciels, rom vakvirdebi,
romlebic TavianT aJinebuls survilebs ver iWeren, verc
qveynis damfxobis saSiSroebis winaSe da verc gareSe mtris
Semosevis dros, vfiqrob, rom movaleobis Segnebas zemo
aRniSnuli socialistebi konservatizms uwodeben.
da am mxriv Tu gnebavT, qalebi, marTlac rom konserva-
torebi varT. Cven gvZuls da gvezizReba sisxlis Rvra, ara
misTvis, rom mas ver SevZlebT (jer iseTi araferi ar moux-
denia mamakacs, rac qals ar SesZlebodes), aramed misTvis,
rom Cvens kacTmoyvare bunebas is sZags. Cvens esTeTikurs
grZnobierebas mkvlelTa simarde, rasac mamakacebi sigmi-
res eZaxian, simaxinjeT eCveneba. Cven qalebi drosa da siv-
rces angariSs vuwevT da iseTs rames wamovayenebT xolme
dRiur sakiTxad, risic ganxorcieleba dausneuleblaT

92
SesaZlebia. Cven erTis bednierebas, meores ubedurobaze
ar vaSenebT da arc Cvens pirad bednierebas SevswiravT uka-
nasknels. aseTi zneobrivi angariSiT imis Tqma aravis SeuZ-
lia, rom qalebi moklebuli viyoT umaRles ideals da mxo-
lod dRiur Wirvaramze vzrunavdeT. mxolod roca Cven vi-
saxavT miznaT rTulsa da sazogado mniSvnelovans sakiTxs,
Cven gvsurs misda gansaxorcieleblaT niadagic momzade-
buli iyos, da roca aseTs davinaxavT, iq arc Tavis ganwir-
vas daveridebiT. marTlac, vis ufro awuxebs kapitalistu-
ri cxovrebis ukuRmarToba, misi yovel gvarad gamxrwneli
TvisebebiT, Tu ar mSromel qalebs? da vin unda iyos ufro
dainteresebuli socializmis, rac SeiZleba male gansxeu-
lebaSi Tu ar qalebi?
magram, ra konkretiuli Sinaarsis unda iyos dRevande-
li sicializmi, roca xalxi arc gonebrivaT, arc zneobri-
vaT da arc Sromis unariT saamisoT momzadebuli ar aris.
kerZo sakuTrebis maradisobis damcvelni socialisms ga-
nuxorcielebel qimiraTa sTvlian. Cven Sorsa varT aseTi
azridan, magram amave dros Sorsa varT dRes dReobiT ko-
munis SemoRebidanac. da Tu mamakacebis erTi nawili, mainda
mainc amas moiTxoven, es aixsneba ara maTi radikalobiT,
aramed maTi sulmokleobiT. da am mxriv Cven, qalebi yovel-
Tvis konservatorebi davrCebiT.

93
qarTvel qalebs scemen
da aupatiureben

“xma qarTveli qalisa”, 1917, #12

(...)4 ganmavlobaSi dafaruli iyo da sibnele Tavis su-


daraSi xvevda da adamianTa umetyveloba saidumloT asa-
marebda gulSi, am Tavisuflebis sxivTa sinaTleSi mTeli
Tavisi simZafriT dagvenaxa, maze dumili dRes SeuZlebe-
lia, radgan mogveca neba metyvelobisa da Cveni Tavisufa-
li sityva aseTs siavis gamoaSkaravebas unda moxmardes.
Cven ar gamoudgebiT Zvels codvebs da mis Ziebas Tu ra
gadaxda qarTvels qalebs am asi wlis ganmavlobaSi, ramdeni
emsxverpla sitlanqes da tanjuli Caesvena civ samareSi.
Cven aRvniSnavT mxolod mas, Tu ra xdeba dRes CvenSi da
rogor Seignes mamrobiTi sqesis naZirlebma Tavisufleba
adamianis pirovnebisa.
maT goniaT, rom politikuri Tavisufleba da adamianis
da moqalaqis ufleba gamoixateba imaSi, rom Caidinos is,
rac maT pirutyvs bunebas moeprianeba. da aseTi Tavisuf-
lebis SegnebiT maTi uweso saqcieli yovels sazRvars
scildeba, romliTac yvelaze metad qalebi itanjebian.
dRes sakmarisia vinme loTma, erotomanma aiTvalTvalos
romelime qaliSvili, rom is misi msxverpli gaxdes, Tu rom
ukanaskvnili gavleniani Wirisuflebis patroni ar aris. am
ori Tvis ganmavlobaSi quTaisis daba soflebSi ise gaxSir-
da qalebis motaceba, rogorc uZaRlo ojaxSi meliebisagan
saqaTmodan variebis moparva.
sofel kulaSi gaitaces mkeravi qaliSvili, mas sxva
Wirisufali ar yavda garda erTi moxucebuli mamidasi da
patara Zmisa, romelnic misi SromiT arsebobden. da miuxeda-

4
ar ikiTxeba (red.)

94
vaT vedrebisa aRmasrulebel komitetTan da milicionereb-
Tan es qali moZalade saqrmom gaitaca, Sua dRisas, dRisiT,
mzisiT Sua bazarSi da mis gulis Semzarav kivil Cxivilze mas
aravin mosarCle da mimSvelebeli aravin ar gaCenia. axals
senakSi gaitaces raodenime dRis winaT qaliSvili da gaupa-
tiurebeli sami dRis Semdeg ukanve gamostaces Tavis jalaTs,
romelic dRes sikvdilis pirad mimdgari wevs adgilobriv
komisariatis binaze. sofel maRlakSi moitaces qaliSvili
Zalad jvari dasweres mas da dRes, kidev raodenime ojaxs
Tavs dasxmas emuqrebian, romlebsac SiSiT sxva da sxva alags
gadaumalavT TavianTi Svilebi. sxva miyruebul soflebSi ra
xdeba erTma RmerTma uwyis! aseTs barbarosul movlenas,
aseTs gaTaxsirebas qarTveli kacisas ara Tu jerovani
yuradReba ar eqceva, aramed pirze RimiliT uxvdebian is
pirebi, romlebic carieli eniT qalTa sworuflianobas
aRiareben. ubralo jibgirebi, qurdebi dasajes, dasajes
sastikaT da aseTi Zaladoba adamianis sulze da xorcze
dRemde araviTars sasjels ar iwvevs da sruliad gul grilaT
xvdebian mas. q.quTaisSi am erTi kviris winaT parkis sarCev
saxelosnoSi, romelic moTavsebulia saTavaT aznauro
gimnaziis SenobaSi raodenime kacis Tvalwin saxelosnos
patronma muStiT cema xanSi Sesuli muSa qali. samtrediaSi
erTma mxecma xalxis win cema rom ar akmara, mklavze ukbina
dedakacs da mTeli lukma xorci amoaglija. qalebo, gesmis
ra xdeba Cvens samSobloSi, sadac qalTa sworuflianobas
xels awers yvela politikuri partiebi?
dRes am saerTo ganaxlebis dros da moqalaqobrivi
cxovrebis ganmtkicebis dros, is xdeba Cven qveyanaSi, rac
me 10 da 12 saukunis qarTveli kacisaTvis warmoudgeneli
iyo! qarTvels qalebs scemen da aupatiureben qarTveli
mamakacebi!!

95
`xma qarTveli qalisa~, 1917
# 7, 8, 9

vinc cxovrebasa da istorias icnobs, mas ar SeuZlia


uarhyos is, rom qalebma warmoSves TviT im umaRles soci-
alur Tanamdebobazedac ki, sadac dedrobiTi sqesi, ro-
gorc aseTi daSvebuli ar iyo didaT niWieri pirovnebani.
istoria icnobs ara erTsa da ors diadi saxelwifoebrivi
niWiT aRWurvils mefe qalebs. ise, rogoraTac mraval
uniWo mefe mamakacebsac, rogorc saqarTveloSi, ise sxva
qveynebSiac.
qalTa uflebis mtrebma kargaT ician sisuste TavianTi
argumentebisa da sadac aseTebi ara sWris iq iseni sakiTxs
utilitarul niadagze ayeneben: `sasargebloa Tu ara
qalisaTvis politikuri moRvaweoba~-o?
da rom dagvimtkicon ukanasknelis mavnebloba qalebi-
saTvis, gvicxadeben:
1) qalis sazogado asparezze gamosvla SeuTanxmebe-
lia dedis movaleobasTan.
2) rom aseTi gaTanasworeba dedakacisa da mamakacis
Sromisa Caklavs qalurs sinazes.
3) rom aseTi Sroma ufro gaamwvavebs, isedac gamwva-
vebuls konkurencias da sxva.
pirvels arguments, - dedis movaleobisas gansakuTre-
biT xazs usvamen Cveni uflebis mterni da mometebul wilaT
iseTi pirebi, romelTac Rirseulad arasodes ara hqoniaT
Segnebuli mamobrivi movaleoba.
magram, maTi aseTi mosazrebani, rom gulwrfeli iyos
Cven SegveZlo gadagvedga is ZuZu mwovara bavSTa dedebi-
saTvis, romlebsac dRes qalTa politikur monobis dros,
mravlaT vxedavT qimiur fabrikebSi 10-12 saaTis ganmavlo-
baSi momuSaveT da romlis winaaRmdegi sruliaT araferi
aqvT `dedobrivi movaleobis~ myviral qalTa uflebis

96
mtrebs, miuxedavaT imisa, rom aseTs adgilebSi muSaoba
sawamlavaT moqmedobs dedis organizmze. magram Tundac
rom migveRo dedebis movaleobis da sazogado asparezze
moqmedebis mizan-Seuwonloba, ra unda gvepasuxna im qale-
bisaTvis, romlebic ar gaTxoulan, an uSviloni arian, da
an udrooT qvrivi, romelTac sakuTari SromiT uxvdebaT
Tavis Tavisa, Svilebisa da ojaxis rCena? is, rom radgan
Tqven, dedebi ara xarT TiTo bavSvebisa am qveynaT adgili
ara gaqvTo, Tu TavianTi sqesis gayidvaze mouwodoT! ar-
sebiTad amas moiTxovs qalTa uflebis mterTa loRika,
magram, romelma saRma mofiqrebam sTqva, rom Tu qali er-
Txel deda gaxda, is mTel Tavis sicocxleSi ZiZaobis mets
sxvas arafers akeTebs?
cxadia, roca dedas bavSi aRsazrdeli hyavs, is parlamen-
tSi sasiaruloT ver moiclis da dedakaci ra gvari uflebi-
anic ar iqnes masSi imdeni dedobrivi siyvaruli yovelTvis
iqneba, rom Svilebis zrunvaze mamakacebis darigeba ar dasWir-
des da am mxriv qalTa uflebis mterTa SiSi, rom pilitikuraT
sworuflebiani qalebi dedobriv movaleobas uRalateben,
imdenaT uadgiloa, ramdenadac cbieri.
saparlamentoT momzadebuls qals imdeni Tavmoyvare-
oba da moqalaquri Segneba yovelTvis eqneba, rom Tavisi
Svilis saziano araferi Caidinos, sanam misgan bavSi mzrun-
velobas moiTxovs. pativmoyvareobas SeuZlia mamakacebs
daaviwyos mamobrivi movaleoba da aviwyebs kidec da ara de-
debs. aseTi Segneba dedobrivi movaleobisa moqalaqurad
Segnebuls da ufleba mosil qalebs ki ar aklia, aramed im
qalebs, romlebic mamakacebis tikinebaT gardaqceulan da
maT sqesobrivaT mizidvis cdaSi da savnebatkbilo fuqsa-
vatobaSi Svilebica da ojaxic daviwyebiaT.
ra vuyoT, rom dedebs zogierT SemTxvevaSi dro ar
eqnebaT parlamentis skamze jdomisa? gana yvela mamakacebi
saxelmwifo moRvaweebaT iTvleba? mometebuli wili mama-
kacebisa iseTs Sromas kidebs xels, romlebic parlamentis

97
karebs verc ki xedaven, magram aseTi moucleloba Tu moum-
zadebloba demokratiulad Tavisufal qveynebSi maTi
moqalaqobrivi uflebis asayrelad aravis ar gamouyenebia
da verc gamoiyenebs. da exla Cven vkiTxulobT romelma
samarTalma, samarTlianobaze da ara Zalmomreobaze
damyarebulma kanonma unda gaamarTlos mTeli dedrobiTi
sqesis politikuri da moqalaqobrivi monoba, im mosazre-
biT, rom gaTxoul qalTa umravlesoba weliwadSi erTxel
droebiT dedebi xdebian? Svilebi qalebs TavianT imed-
nugeSad undaT da ara monobis jaWvebis rgolebaT, romel-
Siac unda gaimbes dedebis sulieri pirovneba. moqalaqe
deda sworeT Svilebs eWivrebaT, radgan mxolod Tavisufa-
li sworufliani moqalaqe deda aRzrdis axal modgmas,
romelsac Caunergavs Tvisi Tavisufali sulis siZlieres
da mimarTavs mis azrovnebas umaRles sasicocxlo miznisa-
ken da ara samuStikrivo da saomar brZolis velze erTi
meoris amosaJletaT, rogorc dRevandeli saxelmwifoebis
mona dedebis aRzrdili Taoba. arsebiTad qalTa uflebis
mtrebs, romelT Soris mometebuli wili militaristebia,
ufro amis SiSi aqvT da misTvis ufrTxian iseni qalTa swor-
uflebianobas, vidre Svilebis gulSematkivrobisaTvis.
meore argumenti qalTa uflebis mterTa imaSi mdgoma-
reobs, rom TiTqo qalvaJTa Sromisa da xelfasis gaTanas-
worebas SeeZlos isedac gamwvavebuli konkurenciis gaZli-
ereba. wamogviyeneben ra aseTs arguments maT sruliad
aviwydebaT is TvalsaCino movlena, rom qalTa konkurencia
dRes ufro saSiSaria mamakacebisaTvis, roca uuflebo qa-
lebs nivTier gaWivrebisa gamo mainc uxvdebaT samrewvelo
dargSi muSaoba miuxedavaT xelfasis simcirisa. namdvilaT
ki xelfasisa da Sromis gaTanasworebiT qalebis konkuren-
cia ara Tu saSiSari ar aris mamakacebisaTvis, aramed didaT
gamosadegari maTTvis da damasustebeli TviT konkurenci-
isa. misTvis, rom gaficul muSebis moTxovnilebas qalebi
ufro TavgamodebiT mxars dauWeren; da maT samaTxovro

98
qiriT veravin samuSaoT ver waityuebs, rogorc es xdeba
dRes qalTa Sromis daufaseblobiT. qalvaJTa Tanaswori
xelfasiT aiwevs, TviT nivTieri mdgomareoba muSa mamaka-
cisa, miT rom qalebi iqnebian Tanaswori wvlilis Semomtani
ojaxSi da maSasadame orTave sqesi Tanaswori damxmareni
saerTo gaWivrebaSi erTi meorisa.
uflebiani dedakacebi marse da iupiterze cxovrebas
ar apiroben, rom iq waiRon da gaflangon dedamiwaze aRebu-
li xelfasi da miT Seaviwroon cxovreba mamakacebisa.
qalica da vaJic orTaveni miwis Svilebia da am SemTxve-
vaSi saerToT mamakacebi verafers dahkargaven, garda imisa,
rom qali coli iqneba is, Svili, Tu da ojaxSi, nacvlad mo-
samsaxurisa gauxdeba mas sworuflian amxanagaT, rogorc
Tanaswori uflebiani wevri ojaxisa.
qalTa uflebis mtrebs, rom avxorculi ocnebisgan Se-
eZloT ganTavisufleba TavianT azrovnebisa, iseni nac-
vlad aseTi cru argumentebis wamoyenebisa naTlad daina-
xavden mas, Tu ramdenaT sakeTiloT moixmarden qalebi
TavianT Sromis sazogadoebis mier dafasebas. ramdenaT
TviT daafasebden iseni sxvisi SromiT miRebuls TiTeuls
gross, romelsac dRes usaqmur qalebis TvalSi araferi
fasi aqvs da rasac udardelaT flangaven, xSirad sazianoT
mTeli ojaxisa.
maT SeeZloT daenaxaT isec, Tu ramdenaT xels moumar-
Tavden qalebi gaWivrebaSi TavianT maxlobel mamakacebs
iqneboda is qmari, mama, Svili, Tu amxanagi.
magram saqmec imaSia, rom qalTa uflebis mtrebis Tval-
Taxedvas savnebaT-tkbilo blandi axvevia da TiTeuls sa-
kiTxs qalTa uflebisas iseni tlanqi seqsualuri instin-
ktis TvalsazrisiT zomaven.
maT, rom SeeZloT gadaxedon qalTa sakiTxs ise, rogorc
adamiani, an ise rogorc mama, Zma, Svili, Tu amxanagi maTvis
arc ise Zneli iqneboda warmodgena uuflebo adamianis
mdgomareobisa, gaTvaliswineba misi sulieri tanjvisa,

99
romlis ZaliT SesaZlebeli iyo aRZruliyo maTSi survili
erTxel da samudamoT didi usamarTlobis mospobisa.
aseT adamianur Semecnebamde jer ver aRweulan Cveni
uflebis mterni da aRniSnul sakiTxis winaSe iseni sdganan,
rogorc sqesi da ara ise, rogorc moazrovne arsebani. seq-
sualuri instikti flobs maT gonebas, vneba abnelebs maT
azrovnebas da am sibneleSi isenic sxva da sxva uzneo egois-
turi SexedulobiT Txzaven sxva da sxva cru mizezebs gasa-
marTleblaT TavianTi biwieri cxovrebisa da aqedan ded-
robiTi sqesis monobisa. da ai aseTi mizniT gamowveulia
qalvaJTa Sromisa da xelfasis Tanasworobisadmi SiSic.
mesame argumenti Cveni uflebis mterTa aris SiSi qalu-
robis dakargvisa, ra aris es qaluroba da rogori qalu-
robis (æåíñòâå í í îñòü) dakargva aSinebT maT, bunebrivi, Tu
xelovnuri?
mogexsenebaT adamiani, roca ibadeba, qalia is Tu vaJi
Tana sdevs Tviseba da niWi Tavis sqesis gamoCenisa, romelic
welTa cvlasTan erTad, Tu erTi da meore rame simaxinjes
ar atarebs, orTaveSi iRviZebs. mzgavsad TavianTi seqsua-
luri Tvisebisa, romelsac araviTari xelovnuri gamowveva
ar sWirdeba da verc veraviTari Sroma Tu Tanamdeboba ver
Caklavs maTSi. magram es sruliad ar akmayofilebT dRevan-
dels vneba aSlils da Tanac fizikurad dacveTils mamaka-
cebis nawils. maT eWivrebaT meti STabeWdiloba, meti mad-
lianobis aRZra, romelic unda gamoiwvios maTSi diacurma
seqsualuri grZnobis quCaSi gamofenam. mTeli Tanamedro-
ve aRzrda da cxovreba dedrobiTi qsesisa mimarTulia ase-
Ti qalurobis savarjiSoT, radgan uamisoT dRevandels
mona qalebs mamakacTa sqesobrivi mizidva gauWirdebaT da
ukanasknelis miuxwevloba ki maT uqadis mSier-mwyurval
gaWivrebul cxovrebas. uflebisaTvis mebrZoli qali sir-
cxviliT da zizRiT ucqeris aseTs iZulebiTi gamofenas
dedakacis intimur Tvisebisas, romelSiac imaleba misi
dedakacuri Tavmoyvareoba da romlis danaxvis neba aqvs

100
mxolod mas, vinc sulierad da xorcielad iziarebs mis
intimurs cxovrebas. garegnulaT qalurobis gamofena ari
Sedegi usaqmuri pasiuri cxovrebisa, vidre sulieri sinaze
sifaqizisa. dRevandeli cxovrebis mimdinareoba da Sromis
gasazogadoeba ki moiTxovs aqtiurobas, iniciativas da
TviTmoqmedobas orTave sqesisagan, romelic warmoSobs
axals cxovrebas da axal sqesTa kavSirs, ara dedal mamlur
mimzidvelobaze damyarebuls aramed sulieri naTesaobiT
da erTobiT gamowveuls siyvarulze damyarebulsa da
ganmtkicebuls. ar SeiZleba, rom yoveli qali yoveli
mamakacisaTvis sqesi iyos da yoveli mamakaci yoveli qali-
saTvis. sworuflianobisaTvis mebrZoli qalisaTvis sqesi
aris mxolod is mamakaci, romelsac is sqesobrivaT daukav-
Sirda da Tanac amxanagi misi raadenaTac masTan aqvs suli-
eri erToba. danarCenebTan mas aseTive ganwyobileba aqvs,
rogorc gareSe, Tu maxlobel adamianebTan qalia aseTi, Tu
vaJi miuxedavaT amisa, romlebTan mas Tavi uWiravs, rogorc
sworufliani adamiani da ara ise rogorc sqesi da maTganac
aseTsave ganwyobilebas moiTxovs.

101
102
marijan

samxatvro-
saliteraturo
almanaxi
1926, #2

103
wignidan: SemTxveviTi Temebi

1. uari Cems dRiurebs. `pirutyvi Tavis


naZovars ar ubrundeba~. adamianis aRdge-
na, kargi wigni da kargi megobari.

SemTxveva aris Cemi yofnis brma mokarnaxe.


marijan

`dacinvisa eSinian imasac ki, visac sazogadod arafrisa


ar eSinian~.
sTqva viRacam odesRac.
da albaT mec imitom var aseTi gulCaxveuli, veravis
ver gavendobi, vSiSob ar damcinon.
albad swored es aris mizezi, rom Cemi dRiurebi dat-
virTulia Cemi piradi gancdebiT. erTi da igive saganze mix-
deba fiqri da wera.
da mombezrda. aRar minda maTTan saubari...
uari Cems dRiurebs.
uari gayviTlebul furclebs.
axali rveuli.
axali wigni Zveli kanonebiT ar iwereba.
grZel periodebs mec veRar vitan.
magram axalic araferia:
vinc icis `qebaTa qeba~ solomonisa, `rs amandie,~ da
`Remedia amoris~ ovidii nazonisa misTvis gasagebia, rom
lakoniuri Tqma, Sekvecili dawuruli fraza da azri uZve-
lesi Tqmaa.
me rom es rveuli viyide, ara Cveulebrivi grZnoba
damebada: guli TiTqos gaganierda, aTasi azri momawyda.
meCqareboda saxlSi misvla. menatreboda Cemi oTaxis
myudroeba da simartove.

104
me mxolod simartoveSi SemiZlian wera.
Ramis frTebi CemTvis saukeTeso safaria. arc erTi
leqsi me dRisiT ar damiweria.
jadosnur rkalSi mohyva leqsaoba.
`pirutyvi Tavis naZovars ar ubrundeba~.
Cven ki isev pirvel sityvasTan varT.
saqarTveloSi yvela didi Tu patara, niWieri Tu uniWo,
Tavis Tavidan iwyebs mwerlobis axal xanas, axal epoqas.
yvelas Tavisi sityva, RvTis pirvel sityvad miaCnia.
sinamdvileSi ki yovelive warsulis gadamRerebaa.
gadaxaliseba Zvelis da siZvelis.
me Zveli wignebi ufro miyvars.
ZvelSi me axals ufro vpoveb.
Zveli me makvirvebs: siRrmiT, sibrZniT.
Zveli wignis surneleba! saukuneebis manZili!
leqss Tu WuWyis suni dahkravs, CemTvis miuRebelia.
dro da manZilia saWiro rom isini vigrZno.
es ar aris literaturuli midgoma. magram me Cems Tavs
xom ver movatyueb.
qarTveli poetesa, roca provincialur JargoniT
laparakobs – me tanSi maJrialebs.
me qarTveli sityvis sidarbaisle mwams.
sityva rogorc foladi da msubuqi rogorc eTeri.
kontrastebis Sefardeba.
gulSi Caxedva. gancdebis gamzeveba.
me.
da Cems gareSe isev `me~.
adamianis aRdgena.
adamiani gaiTqvifa koleqtivSi.
winaT adamiani, rogorc pirovneba, Zlieri iyo. is iyo
beladi. is hqmnida epoqas.
exla epoqa hqmnis pirovnebas.
dro hqmnis beladebs.
me ki minda rom TviT droc SevaCero.

105
iyos erTgvari antraqti JamTa aRricxvaSi.
SeuZlebelia.
roca didi pirovneba kvdeba, trauris aRsaniSnavad,
gansazRvrul dromde SeaCereben xolme muSaobas, mimos-
vlas, moZraobas.
es simboliuria.
Sewyda majis cema.
me ki minda TviT droc SeaCeron, rom es Sewyveta ar gani-
zomebodes wuTebiT, rom wuTebi ar ganisazRvrebodes wa-
mebiT, Cveni cxovreba cxovrebaa dausrulebel wamebis.
wamebidan Semdgari wameba.
Sklovskim sTqva: `sagnebi iseve Cndebian, rogorc bav-
Svebi. isini isaxvian mxiarulad da urcxvad, maTi tareba
samZimoa, gaCena mtkivneuli, arseboba – wameba~.
da swored am wamebam, cxovrebis tlanq da ugulo kano-
nebma, orjer TviTmkvlelobamde mimiyvana.
magram, arc tyviam, arc danam da arc Wleqma, ar momkla.
albaT qinZisTavisagan miweria sikvdili.
bedi ar arsebobso.
me ki fatalistka var.
yvelaferi ase unda momxdariyo.
mec unda vicxovro, mxolod imitom, rom viRacisaTvis
da raRacisaTvis es saWiroa.
me TviTon garkveuli pasuxi jer kidev ara maqvs amaze.
ra saWiroa sicocxle an sikvdili, raT vjRabni am striqo-
nebs, striqonebs uazrobisas!?
striqonebs Cemi sulieri siRatakis gamomsaxvelebs.
magram raRac Sinagani Zala maiZulebs weras.
es weris survili iseTive Zlieria CemSi, rogorc
yovelive fiziologiuri moTxovnileba.
sabralo mkiTxveli!
Tumca CvenSi mkiTxvelic ar arsebobs. qarTul wigns
isev qarTveli mwerali kiTxulobs da kritikis qarcecxlSi
atarebs, xolo kritikosebi isini arian, vinc mwerlobaSi
ar gamodgnen.

106
kargi wigni ki kargs megobars udris.
axla aRarc kargi wigni iwereba da aRarc kargi megob-
roba arsebobs.
Cveni xana egoisturia, xana undoblobis.
undoblobaze samZimo ki araferia.
me vicodi megobroba da mec maiZuleben amis daviwye-
bas... davrwmundi, rom sxvisaTvis Tavganwirva – sisulelea.
`bedi yovelTvis imas sjis mkacrad, vinc sxvas erTgu-
lobs da Ralatobs sakuTar Tavsa~.

2. ucnauri gancda. me, siyvaruli da dRe-


vandeli momenti. ana axmatova plagiati. Ce-
mi gaboroteba. bunebis wiaRSi. SemTxveva.

me TviTon ar vici, ra memarTeba.


TiTqos miwis da cis Sua TavdaRma viyo dakiduli.
niadagi gamomecala.
raRacnairi mdgomareobaa, CemTvis sruliad gaugebari.
sivrcisa da drois gareSe davrCenilvar TiTqos.
arafris gagebis unari ara maqvs.
mxolod eseninis sityvebi mielaven: `Cems Cangs aravis
dauTmob~. da vambob sasowarkveTili:
- ex, vis raT unda Cemi leqsebi,
Cemi mkiTxveli aravin ari...
dRevandeli momenti uaryofs lirikas, uaryofs siy-
varuls.
me ki roca naklebad vgrZnob siyvaruls, ufro nakle-
bad vgrZnob CemSi SemoqmedebiTi Zalas.
iq sadac siyvaruli ispoba, iq me adgili ara maqvs.
erTxel sparseTis mefe berxeb-hguri Tavis sayvarlis
fexTiT ijda, lamaz deli aramis fexTiT.
mefe Tavis siyvarulze elaparakeboda. orTaves guli
ucemdaT da warmoiSva axali sityvebi. qalis gulSi gamoZaxili
hpoves. ase Seiqmna sparseTSi poezia, ritmi da riTma.

107
es sparsuli legendaa – poeziis warmoSobis Sesaxeb.
amisTana legendebs yoveli CvenTagani ganicdis.
me cocxlad vimarxebi.
exla sxva moTxovnilebaa. axali midgoma. axali gageba.
Cven aRara varT saWiro.
ratom ar SeiZleba, rom am sisxlis da rkinis drom Cvenc
Segviyvaros; Cven, ukanaskneli oqromWedlebi siyvarulisa?
- Cems saukunes maCanCalad me ar gavyvebi
Tundac patara umniSvnelo viyo atomi.
Cemi gulis nanngrevebze sxva Tu aaSenebs sasaxles.
Torem me ar ZalmiZs arafris gakeTeba. Cemi suli iseve
damaxinjebulia, rogorc Cineli qalis fexebi.
Tanac vfiqrob: meored xom ar davibadebi?
erT dros vfiqrobdi, rom es sicocxle ar meyofoda.
megona CemTvis sami sicocxle iyo saWiro, rom yovelive
Cemi gulis wadili Semesrulebina. dReSi 24 saaTi ki ara –
48 saaTi unda yofiliyo, rom yovelive momeswro.
vambobdi daJinebiT:
- erTxel sicocxle sakmarisi ar aris CemTvis,
me usaTood ramdenjerme unda vicocxlo!
dRes ki Semodgomis foToliviT pirvel qars gavyvebi,
rom erTxel kidev avcilde miwas da xis mwvervalis siaxlove
vigrZno. Semodgomis, diaR, Semodgomis foTols davemsgavse.
umiznod damaqrolebs qari da erT-da-imave dros vbanaob
rogorc mtverSi, agredve ganelebul mzis sxivebSi.
mtveri da mze erTad.
sul sxvaa xasxasa foToli lamaz xeze.
is mxolod mzes hxedavs.
mtveri mas ar exeba.
Cemi sulis anarekls axmatovas leqsebSi vpoulob. misi
leqsebi ara ris Semkuli Tvalwarmtac saTaurebiT. yvela
misi leqsi kvnesa da lxenaa misi gulis da erTi meoris
gagrZeleba.
yvelaze ufro misi erTi krebuli momwons: `krialosani~.
misi gancdebi swored krialosnis marcvlebadaa akinZuli:

108
romeli leqsic ar unda waikiTxo, yvela mis gancdebTan
ganaTesaveben da misi gulis cemas gagrZnobineben.
me miyvars axmatova.
saintereso wigni is aris, romelic sakuTar Tavze iwe-
reba. saukeTeso leqsi usaTuod liriulia.
kargi leqsi gancdiT iwereba.
silamaze unda igrZno, rom daafaso.
CvenSi nakleb ganicdian namdvil silamazes: silamazes
– Jestis, cxovrebis, gancdis, gaqanebis.
es yovelive wignebSia mxolod, amaze mxolod sweren.
Cveni xelovani ubralo momakvdavze mdarea da uniaTo.
Cven gviyvars mxolod myvirala saTaurebi. erT dros
saTaurebiT amoiwurebodnen leqsebi.
Temebis ZiebiT ufro viyaviT gatacebulni, vidre Teme-
bis damuSavebiT.
mSvenieri saTaurebi. lamazi warwerebi. TvalWreli
Semoqmedeba.
magram aris xolme leqsi, romelsac saTauri ar udgeba.
saTauri ver gamoginaxavs.
zogi leqsi pirdapir saTaurisTvis da riTmebisTvis
iwereba.
es yovelive poetis da mwerlis saidumloebas Seadgens.
Cveni poetebi imdenad daundobelni arian, rom erTma-
neTs aramc Tu daubeWdav leqsebs, axal riTmasac ar gaan-
doben, zogierTisaTvis axali riTma iseTive ganZia, ro-
gorc umSvenieresi margalitis povna, da vai imisi brali,
Tu SemTxveviT es sityva, sxva leqsSi aRmoCnda. is usaTuod
qurdis an plagiatoris saxeliT inaTleba.
vinc mkvdars scarcvavs – maradioria.
cocxals – SantaJisti.
Sara gzaze monavarde – yaCaRia.
gemebis mZarcveli – mekobre.
magram Cven SegviZlian visargebloT sxvisi azriT Tu
sityviT iseve, rogorc vsargeblobT avtomobiliT, gemiT,
haeroplaniT.

109
yoveli aRmoCena da dastambuli sityva Sordeba pat-
rons da yvelas ekuTvnis.
iaponiaSi plagiati, rogorc danaSauloba ar aris Se-
tanili xalxis moralur kodeqsSi. iaponiaSi es erudiciad
aris miRebuli.
CvenSi ki am niadagze, or poets erTmaneTis sisxlis
dalevac ki SeuZlianT.
ratom ar SeiZleba, rom or poets erTi-da-igive azri
daebados?
bavSvobaSi deda maswavlida: `Rame, roca iZineb moigone
Seni yoveli saqcieli: ra gaakeTe, ra ilaparake, xom aravis
ar awyenine, da Tu rame cudi Caidine, eride rom meore dRes
ar gaimeoroo~.
da marTlac, amxanagebisaTvis Tu tolebisTvis iSvia-
Tad mimiyenebia vneba.
yovel Cems sityvas angariSs vuwevdi.
CemSi bavSvobidanve pasuxismgebloba iyo.
RmerTo Cemo, ra keTili viyavi.
axla ki gavborotdi.
vfiqrob: nu Tu dedamiwis zurgze ar aris iseTi adami-
ani, romelmac Cemi sulis SimSili savsebiT gaigos?...
me ar minda Cems grZnobebs davemono.
siyvaruli, romelic erTs aferadebs da meores – sCag-
ravs dasagmobia.
aseTi siyvaruli me ara mwams.
me siZulvili menatreba! siZulvili, yovelive Cemi
ujrediT, yovelive Cemi nervis ZafebiT, yovelive Cemi sis-
xlis wveTiT.
Cemi sityva SxamiT unda iyos gaJRenTili, rom swamlav-
des atmosferas.
Cemi boroti sunTqva unda axmobdes yvavilebs, Cemi
mware Rimili unda seravdes miwas...
ox, ise unda gaivsos Cemi guli siborotiT, rom veRar
daetios gulis fosoSi, gaskdes, balRamad gadmoiRvaros
da mTlad wamlekos...

110
Cemi susti xma TavSemzarav Weqa-quxilad unda gadaiqces.
Cemi msubuqi siaruli, ise unda damZimdes, rom sauku-
noebiT damarxul Zvlebmac igrZnon tkivili da SeiSmuSnon.
ax! Cem survilebs ver dahfaravs TviT okeane.
me warsuls mivafurTxe.
me awmyo uarvyavi.
momavals vwvav anTebul TvalebiT da minda yvela pla-
netebi Sevajaxo, rom axali msoflio Sevqmna:
Cemi sakuTari kanonebiT.
aRar iyos nasaxi adamianis, andazasaviT gacveTil ada-
mianis, romelsac dahkargvia didi xania saxe da zRvis do-
nedan moglejil RrubeliviT isrutavs yovelive sibilwes.
upatiosno adamians arc sxvisi patiosneba swams.
magram varskvlavebi rom aSuqeben, albad esec vismes-
Tvis saWiroa.
bunebis wiaRSi adamiani keTilSobildeba.
buneba urcxvia da adamianSi atavistur grZnobebs iwvevs.
buneba xsnis adamianis saxidan farisevlobis pirbades.
amitom aris rom agarakze ufro advilad eCveva xalxi erTma-
neTs. agarakze adamiani ufro gulwrfeli da gulaxdilia.
bulbuli xezed ufro laRad mReris.
yoveli lamazi gancda zafxulis ganZia. ayvavebuli bu-
neba, es is saukeTeso Taigulia, romelic aamoZravebs xol-
me Cvens emociebs.
rasac adamiani zamTarSi ver gabedavs, gazafxuli da
zafxuli Seasrulebinebs.
didi xniT natarevi survili uferulia da ugemuri.
bunebis wiaRSi mravali axali azri TavisTavad ibadeba.
bismarkma icoda Tqma: `me unda gagiziaroT azri, romelic
mwvane magidasTan ki ar mewvia, aramed mwvane yanebs Soris~.
buneba xSirad wignze metyvelia.
bunebis karnaxi Cveni cxovrebis kodeqsebze Zlieria.
mTis xalxi ufro intensiuria, Tamami, gonieri da fxi-
zeli – vidre dablobis.

111
Waobis mcxovreblebs mudam daRvremili saxe aqvT. maTi
goneba Clungia, guli – daxSuli.
roca mTis mwvervalze adixar, Tavs TiTqos zekacad
grZnob.
adamiani Tavis Tavs ufro srulyofil cnebad aRia-
rebs, vidre bunebas.
adamianma TiTqos daimorCila xmeleTi, zRva da haeri.
aRaraferi aRar darCa gaugebari da miuwvdomeli.
magram sakmarisia, miwam erTi RrmaT amoisunTqos da...
daingreva qalaqebi, soflebi, qveynebi.
sakmarisia daiwios zRvis donem da... gaqrebian kunZu-
lebi, iRupeba qoneba, xalxi, kultura.
me miyvars stiqia!
udabnos xorSaki mTel qaravnebs asamarebs.
zRva gigantiur gemebs hylapavs. zRvas msxverpli uyvars.
bunebas sakuTari kanonebi aqvs: ufro rTuli da Zlieri.
is TiTqos dascinis adamians: `momakvdavo, me SensaviT
ar meCqareba~.
jer jerobiT gamarjveba isev bunebis Zalas ekuTvnis.
SemTxveva, ubralo SemTxveva, xSirad spobs yovelives.
erTma cnobilma mecnierma da arqeologma egvipteSi
uZvelesi akldama aRmoaCina. misi didixnis cdebi gamarjve-
biT dagvirgvindnen.
kmayofili da bednieria mecnieri. magram miwidan mou-
lodnelad gveli gamoZvreba da sasikvdilod dahkbens mec-
niers.
iwamleba gvelis SxamiT. Svela SeuZlebeli xdeba.
mecniereba uZluria.
gvelis Sxamiani Sexeba didtanian wignebs amarcxebs.
kvdeba didi adamiani.
adamiani yvelafers ver umklavdeba.
xSiraT ubralo bacila ufro gamZlea, vidre srulyo-
fili qmnileba – adamiani.

112
3. qorwineba. Svili. siyvarulis cvale-
badoba. megobroba. qali da xelovneba.
anatol fransis azri qalis daniSnule-
baze. sibere. siyvarulis da mwerlis bedi
igivea. bavSvi moxucTan ar daiZineba. Cveni
nerviuloba. fetiSizmi. TviTeuli Cven-
Tagani ramodenime aqtian dramas atarebs
Tavis sulSi...

gauTxovari qalis bedi igivea, rac daubeWdavi leqsis.


iaponel ieazum sTqva: nuravin darCeba ucoloT da
uqmrod. umaRlesi zneobrivi kanoni moiTxovs, rom yoveli
mamakaci da qali daqorwindeso.
rogorc zafxulis peplebi udardelad danavardoben da
yvavilebis Tasebidan swuwnian neqtars, Tqvenc aseve dalieT
netarebis SarbaTi. rogorc abreSumis Wiaa nayofieri, Tqvenc
gamravldiT da SehqmeniT Tqveni Camomavlobao.
me ara mwams ojaxi – ubavSvod.
ara mrwams uSinaarso siyvaruli.
siyvarulis Sedegi mxolod bavSvia.
bavSvi – es sulisa da xorcis SeerTeba.
uaRresi bedniereba adamianisaTvis – aris Svili sayva-
rel adamianisagan. sxvanairad sruli bedniereba ver war-
momidgenia.
sqesobrivi aucilebloba CemTvis ar arsebobs.
mxolod siyvaruliT SeiZleba dakavSireba. danarCeni
– pirutyvobaa.
Zlier vnebiani adamiani sxvas arafers xedavs. misTvis
vneba – cxovrebis qvakuTxedia.
kulturuli adamiani srul qmnilebisaken miiswrafvis.
amave dros adamiani dakninda da calmxrivia. harmonia aRar
arsebobs.
amitom aris rom zogisa suli gvxiblavs da zogisa kidev
garegnoba.

113
mTliani arseba CvenSi iSviaTia. adamiani Semkuli su-
liT, gonebiT, nebisyofiT da garegnuli proporciiT –
saZebnelia.
erTSi ver vpove yvela Rirseba
da minda nakli Sevavso sxvebiT.
ambobs Cemi megobari poeti.
rTulia Tanamedrove adamianis psixika.
qali savsebiT arasodes ara ris bednieri. is ver hqmnis
Tavis momavals, Tavis Tavs ar ekuTvnis. is monaa sakuTar
grZnobebis da Sinagan gancdebzea gadayolili.
qal-vaJis erTmaneTisadmi ltolva sicocxlis saZir-
kvelia.
qals siyvaruli alamazebs.
gasuqebul adamians siyvaruli naklebad SeuZlian.
msuqani qaTami kvercxs ar iZleva. xSirad msuqani qali
– uSviloa.
gaqonils guls da qonmoreul mkerds mgrZnobeloba
akliaT.
altenbergma sTqva: `me davkarge Cemi satrfo: is
suqdebao!~
erTma megobarma ki miTxra: `nu gaxdebi, Torem SegiZu-
lebo~.
adamianis aRzrda es aris sqesobrivi moTxovnilebis
sulierad gardaqmna.
yoveli gataceba adamianSi Semoqmedebas unda iwvevdes.
me uarvyavi erTi erTguli megobari, mxolod imitom,
rom misi siyvaruli CemSi arasfers ar iwvevda. dauwere:
- rad ginda darCe Cems rveulSi cariel furclad?
igrZno da sul wavida aqedan.
me mxolod masTan SemiZlian megobroba, vinc sulier
sazrdos maZlevs.
ojaxis Seqmna, megobrebis uaryofaa – erTis gulisaT-
vis da es erTi usaTuod Rirseuli unda iyos.
tolstois coli swers Tavin meuRlis wignis winasit-
yvaobaSi:

114
`Cemi susti mxrebisaTvis samZimo tvirTi iyo geniosis
da didi mwerlis meuRleoba~.
svirskis erT patara moTxrobaSi, coli usayvedurebs
mweral qmars:
`Seni didi pirovnebis CrdilSi me mciva da viyinebio~.
qali xelovanis cxovrebaSi did rols asrulebs.
qali sulis Camdgmelia yovelive saukeTeso nawarmoe-
bis, yovelive didi saqmis.
giotes dai kornelia yvelasaTvis cnobilia. korneli-
as didi gavlena hqonda Tavis Zmaze. giote amas grZnobda
da gansakuTrebiT uyvarda. roca kornelia gaTxovda, gio-
te swuxda bavSurad da Tanac eWvianobda.
miqel anjelos siberemdis SerCa siyvaruli Tavis sat-
rfosadmi.
anatol fransi ase laparakobda Tavis megobar qal-
baton arman-de-kaiavaze: `me uimisod verasodes verasfers
ver gavakeTebdi. me im qalis ZaldatanebiT vsaqmianobdi.
sufTa carieli qaRaldis danaxvaze Tavs bru mesxmoda~.
roca anatol fransi muSaobda, qalbatoni armani Sori-
axlos magidasTan ijda da Tvalyurs adevnebda mis muSao-
bas, amxnevebda da TiTqmis ZaliT awerinebda. maTi megobro-
ba xangrZlivi da saintereso iyo. isini mudam erTad mogza-
urobdnen. amas anatol fransisaTvis didi mniSvneloba
hqonda.
iseT adamians unda hmegobrobde, rom ganSorebis dros
ufro igrZno misi siSore, vidre erTad yofnis dros – mis
siaxlove.
ganSoreba saukeTeso sazomia siyvarulisa. namdvili,
didi grZnoba Rrmavdeba da Zlierdeba, patara – neldeba
da hqreba.
me pativsa vcem im qalebs, romelnic Cem Sexvedramde
uyvardaT, mZuls isini, vinc Cems siyvarulSi eCxireba da
meSinian maTi, romelnic Cemi moadgileni gaxdebian.
altenbergs aseTi nazi striqonebi aqvs:

115
`me veubnebi Cems momaval moadgiles: frTxilad, Zalian
frTxilad SeaxeT SiSveli fexi, im patara xaliCas, romelic
Tqveni satrfos sawolTan hfenia: is xaliCa Cemi cremlebiT
aris moqarguli~.
arc erT qals, vinc unda iyos igi, mamakacis Ralati da
gulgriloba ar ascdeba. amas qali Znelad urigdeba.
`erTs mdinaris pirad – swers belgieli mxatvari da poe-
ti Jande boSeri – idga ubeduri qali. is rom wyalSi Sedioda
gasabanad, wyali talRebs anelebda, moZraobas uklebda,
TiTqos Cerdeboda. qali moxuci iyo. is dascqeroda Tavis
saxes, romelsac anareklad xedavda wylis zvirTebSi. es
talRebi ufro anaoWebdnen mis xatebas. misi dardi ikumSe-
boda am talRebSi, izrdeboda da spobda yovelives. is
damWknari dedakaci iyo, misi cremlebi, rogorc daserili xis
sisxli, nelinel Jonavda mis danaoWebul saxeze. cremlis
nakadi da wylis nakadi erTdebodnen mRelvare mdinareSi~.
sevdas uamravi leqsi aqvs gamowveuli.
mTeli filosofiuri Ziebani, aRmoCenani.
susti adamianis sevdis Sedegi – cremlia. cremli xSi-
rad Svebaa, malamo.
cremlebi rom ar arsebobdnen, xalxi daixrCoboda
sakuTar sulis morevSi.
me erTi saSineli nakli maqvs: cud gunebaze unda viyo,
rom kalami aviRo xelSi.
Cemi sasixarulo leqsebic ki gajavrebiT aris gamow-
veuli.
amitom aris, rom xSirad SegxvdebaT Cems nawerebSi:
`gaxsovs!~
me mogonebaSi gadavardebi xolme.
aseT wuTebSi me vwer, vwer yvelafers, rac ki gamiel-
vebs TavSi.
es azrebi ar aris dalagebuli msjelobis nayofi. areu-
lia goneba. da amitomac asociaciebiT gamowveul saxeebs
vexebi da mxolod mwvave gancdebiT Tvreba es furclebi.
Cemi azri elavs da hqreba... elavs da hqreba.

116
me gaSiSvlebul nervebiT vwer.
wera SeiZleba mxolod gulaxdilad, wrfelad, naZala-
devi da SekveTili ara varga-ra.
adamianis xasiaTi siyvarulis ganelebis dros aSkarav-
deba.
upativcemulo siyvaruli CemTvis ara-raa.
marto pativiscema usiyvarulod misaRebia. carieli
siyvaruli me ara mwams.
erTma axalgazrda poetessam – (lamazi iyo es qali) Ses-
Civla anatol franss, romelic mas mfarvelobas uwevda:
`me upativcemulod momeqcneno~ da dausaxela is vaJi,
romelic Turme anTebulis TvalebiT ucweroda qals. –
gana SeiZleba aq upativcemulobaze laparaki: - amSvidebda
anatol fransi – saukeTeso Sefaseba silamazisa, aris sur-
vilis gamowveva!... rad gindaT is pativiscema, romelic Ta-
visTavad, JamTa viTarebiT modis. ai, roca yvelani mxolod
pativiscemiT mogepyrobaT, maSin igrZnobT am pativiscemis
mTel saSinelebas. dRes ki mxolod sanatreli da sasur-
veli unda iyoT yovel mamakacisaTvis. nu Tu Tqven ggoniaT,
rom bunebam imitom mogcaT eg cecxliani Tvalebi, eg Sub-
li, eg tuCebi, Seqmnili kocnisaTvis, rom mxolod pativis-
cema gamoiwvioT!~
ai, mamakacuri Sexeduleba qalis daniSnulebaze.
isic marTalia, rom usaxuri da bedmoZvirebuli qali
ufro keTilzniania, Tu kidev SeiZleba sazogadod zneoba-
ze laparaki.
qalis gambedaoba da siTamame uaRresad siyvarulSi
gamoixateba.
siyvarulSi, iseve rogorc xelovnebaSi, gaubedavoba
adamians aras argebs.
Cven Zalian kargaT viciT, rom patiosani mwerali Tavi-
si mokrZalebuli xasiaTiT mudam daCagrulia; Rriala, Tav-
xedi da abezari – ufro populiarulia.

117
sakmarisia saxelmoxveWili iyos mwerali, rom mis yo-
vel sisuleles gasavali hqondes. TiTqos misi tvinis apa-
rati isea mowyobili, rom Secdomebi arasodes ar mouva!
patara adamianis sibrZnec ki uaryofilia.
magondeba erTi kuriozi rusul mwerlobidan: erTs
axalgazrda mwerals Jurnalis redaqtorma masala daub-
runa. sasowarkveTilma avtorma Tavis megobars, ukve cno-
bil mwerals, SesCivla. megobari arwmunebda, rom masala
mSvenieri iyo da dasamtkiceblad, man am dawunebul masa-
las, Tavisi gvari moawera da ise gadagzavna redaqciaSi.
meore dRes werili daibeWda.
siyvarulSiac ase xdeba xolme.
yvelaze ubeduri siyvarulSi swored isini arian, vinc
ufro yvelaze Rirsia siyvarulisa.
adamiani, romelic giyvars, es swored is adamiania,
romelic yvelaze metad gtanjavs.
qali siyvaruls winaswar grZnobs iseve, rogorc poeti
leqsis ritms da zomas.
grZnobas mraval-sityvaoba ar uyvars. is usaTuod
TvalebiT laparakobs.
bokkaCio ambobda: `araferi ar alamazebs qalis tans
ise, rogorc alersi. tuCebi kocnisagan xalasdebian da ax-
ldebian~.
erTi mecnieri amtkicebda, rom `axalgazduri elemen-
tebi bebrebsac aWabukebso~. amitom aris rom moxucebs
mudam Sinagani miswrafeba aqvT axalgazdebisadmi. amiTve
aixsneba didedebis gadaWarbebuli siyvaruli TavianT
SviliSvilebisadmi.
dedam sastikad unda adevnos Tvalyuri, rom mis patara
bavSvs moxucebulebTan erTad ar eZinos. bavSvis norCi
sxeulis Zala gamofitul usisxlo ujredebis siaxloviT
– iCagreba.
kulturul qveynebma, sadac aTasnairi seni mZvinvarebs
xalxs siyvaruli daaviwyebina...

118
iq siyvaruli aRar arsebobs sadac daavadebis saSiS-
roeba wamoiWreba.
germaneTSi qalebs ufro praqtikul cxovrebisaTvis
zrdian.
maT ar uyvarT gadaWarbebuli nebis da gonebis ganvi-
Tareba, rac germanelebis azriT nevrastenias warmoSobs.
kacobriobisaTvis ufro Seugnebeli da jansaRi mod-
gmaa saWiro.
Cven ki, dReniadag Cveni sulSi vfaTurobT da sagiJe-
Tebs vavsebT.
saqarTveloSi erTi ojaxi aRar aris, sadac suliT da-
avadebuli vinme ar iyos. aman ukve socialuri xasiaTi mii-
Ro. Cven sruli degeneraciisaken mivdivarT:
gandidebis mania es xom Cveulebrivi movlenaa!
CvenSi patara aravin ar aris. sul didi adamianebi varT.
genialobamdis asuli Semoqmedeba. kosmosi.
sul carieli sityvebi. saqarTvelos viwro farglebs
didi maStabi ar udgeba.
Zveli elinebi aRarc fizikurad da aRarc sulierad
aRar arseboben. maT kulturuli naSTebi mainc darCa.
adamianis suli SemoqmedebaSi gadadis xolo misi pira-
di yofa mis saxlSi, mis binaze, mis nivTebSi. amitom gviyvars
Zvirfass adamianis yoveli naxelavi, gamoCenili xalxis
nivTebi, wignebi.
giotes kalami.
puSkinis savarZeli.
nicSes saxli.
Tamar mefis qoSi.
akakis akvani.
ilias agaraki.
qristes perangi, rom dainaxa mcxeTelma qalma sidoni-
am, gulSi Caikra da gardaicvala.
aqedan warmoiSva fetiSizmi.
mec ver avcdi amas:

119
- da fetiSad davisaxav ra vqna marjnis krialosans
nu damciniT! es sCvevia, yovel giJs da... yovel mgosans!
kidev saillustraciod.
magondeba erTi poema.
col-qmari Cxuboben. erTmaneTs lanZRaven: iyrebian.
daiwyo nivTebis ganawileba.
- es Cemia.
- ara Cemia!
ai, skivris Ziridan amoiRo colma patara boRCa.
gaafTrebuli qmari mivardeba, xelidan waglejs da ia-
takze mimoipneva:
patara kabebi,
patara windebi,
patara gacveTili fexsacmelebi...
orTaveni Sexedaven erTmaneTs da... aqviTindebian.
am nivTebma gaacocxla maTSi gardacvlil Svilis ar-
seboba da es ori, mtrulad ganwyobilni colqmari, Serig-
dnen.
erTs wuTSi aTasi iara gaixsneba.
erTs wuTSi wlobiT tanjuli suli ikurneba.
TviTeuli CvenTagani ramodenime aqtian dramas ata-
rebs Tavis sulSi.
ox, arasodes, aravis ar gadmoucia namdvili drama.
is mudam munjia da mis gadmocema SeuZlebelia.

120
virjinia
vulfi

sakuTari oTaxi

Targmani:
lela samniaSvili

121
122
sakuTari oTaxi

winamdebare ese efuZneba or moxsenebas, romelic gakeTda niunhemSi,


xelovnebis sazogadoebis winaSe da girtonSi, 1928 wlis oqtomberSi. mox-
senebisaTvis dawerili Tavdapirveli teqsti sruli saxiT wakiTxvisaTvis
metad grZeli iyo, xolo mogvianebiT am eseSi kidev ufro Seivso da gaiSala.

1.
`ki magram, Cven xom gTxoveT, qalebze da mxatvrul
literaturaze gesaubraT, ra kavSiri aqvs amas sakuTar
oTaxTan?~ - albaT es kiTxva dagebadebaT da mec Sevecdebi,
vupasuxo. rodesac mTxoveT, qalebisa da mxatvruli lite-
raturis Sesaxeb damewera, wavedi mdinaresTan, movnaxe
myudro napiri da daviwye fiqri. jer gadavwyvite, - ubra-
lod, ramdenime SeniSvna unda gavakeTo fani barnis Sesaxeb,
kidev ramdenime jein ostinTan dakavSirebiT, xotba Sevasxa
bronteebs, davxato havorziSi maTi daTovili kar-midamo,
raime gonebamaxviluri vTqva mis mitfordze, Rirsi pativi
mivago jorj eliots, movixsenio misis gaskeli da misiac
Sesrulebuli meqneba-meTqi. magram, rom Cavukvirdi, sit-
yvebma pirveladi simartive dakarges. saTauris qveS
`qalebi da mxatvruli literatura~ SeiZleba, igulisxme-
bodes da SeiZleboda, Tqvenc gegulisxmaT mwerali qalebi
da maTi vinaoba, an qalebi da maT mier Seqmnili literatu-
ra, an qalebi da maT Sesaxeb Seqmnili Txzulebebi, an sulac,
gsurdaT, am yvelaferze erTmaneTTan mWidro kavSirSi
mesaubra. gadavwyvite kidec, am ukanasknel biliks davdgo-
modi, radgan es yvelaze ufro saintereso gza Canda, magram
maleve davinaxe, rom isic winaswar moWrilia. mivxvdi, rom
verasodes mividodi raime konkretul daskvnamde; veraso-
des Sevasrulebdi auditoriis winaSe momxseneblis mTavar
valdebulebas - erTsaaTiani mimoxlivis Semdeg ver Semog-
TavazebdiT WeSmaritebis veranair madans, rom Tqveni ubis

123
wignakebis furclebSi gagexviaT, Sin wageRoT da Sesanaxad
buxris Tavze migeCinaT samudamo adgili. erTaderTi, ris
gakeTebasac SevZlebdi, Cemi subieqturi, martivi mosazre-
bis gaziareba iqneboda imis Sesaxeb, rom qals unda hqondes
fuli da sakuTari oTaxi, Tuki is mxatvruli literaturis
Seqmnas apirebs. es mosazreba, rogorc Tavadac dainaxavT,
mainc amouxsnelad tovebs gamocanas qalisa da literatu-
ris urTierTkavSiris WeSmariti bunebis Sesaxeb. Tavidanve
momiwia imis aRiareba, rom veraviTar saboloo daskvnas am
or sakiTxTan dakavSirebiT ver gavakeTebdi. magram mainc
Sevecdebi agixsnaT, Tu ratom gavamaxvile yuradReba ma-
incdamaic sakuTar oTaxsa da fulze. Sevecdebi Tqveni Tan-
daswrebiT Tavidan mivyve sakuTari fiqris nakads, romel-
mac am cnebebamde mimiyvana. Cemi Sexedulebebis mosmenis
Semdeg, iqneb dameTanxmoT kidec, rom fulsa da sakuTar
adgils marTlac aqvs raRac gavlena qalebsa da litera-
turaze. yovel SemTxvevaSi, rodesac Tema aseTi sakamaToa
(da sqesebTan dakavSirebuli sakiTxebi ki yovelTvis saka-
maToa), WeSmaritebis RaRadze pretenzia isedac aravis ar
unda hqondes. erTaderTi, rac SesaZlebelia, isaa, rom au-
ditorias misce saSualeba sakuTari daskvnebi gamoitanos
Seni naambobidan. mocemul SemTxvevaSi faqtebze met simar-
Tles Tavad literatura Tu SemogvTavazebs. amitom, viye-
neb mwerlis yvela uflebas da Cemeburad giambobT im ori
dRis Sesaxeb, aq mosvlamde rom gamoviare, Tqvens mier das-
muli kiTxvebis tvirTiT damZimebuli; kiTxvebis, romleb-
zec pasuxi sakuTar yoveldRiurobaSi veZebe. albaT, ar
mWirdeba imis axsna, rom is, rasac agiRwerT, ararsebulia.
oqsbriji gamogonilia, aseve fernhemi; `me~ mxolod mosa-
xerxebeli terminia viRacisaTvis, vinc sinamdvileSi ar
arsebobs. Cemi bagidan sicrue gadmoedineba, Tumca iqneb
cotaodeni simarTle iyos kidec gareuli am sicrueSi; si-
marTle, romelic Tqven Tavad unda moZebnoT da gadawyvi-
toT, Rirs Tu ara Senaxvad. da Tu ar Rirs, bunebrivia,
yvelafers sanagve yuTSi moisvriT da daiviwyebT.

124
me, (miwodeT meri betoni, meri setoni, meri qarmaikli
an nebismieri sxva saxeli, romelic gsurT - es sul erTia)
ramdenime kviris win, oqtombris erT darian dRes fiqrebSi
CaZiruli vijeqi mdinaris napiras da TavSi swored zemo-
xsenebuli saTauri, anu `qalebi da literatura~ mitria-
lebda. vcdilobdi, mivsuliyavi raime daskvnamde am Temas-
Tan dakavSirebiT, aTasgvar vnebasa da crurwmenas rom
aRviZebs. lamazi dRe iyo. Cems marjvniv da marcxniv rome-
liRac mcenaris buCqebi ise oqrosfrad enTo, sicxisagan
aalebuls gavda. mdinaris mopirdapire napirze TmaCamoS-
lili tirifebi Cveul mwuxarebas miscemodnen. mdinare cis,
xidis da alisferi xis nawilebs ireklavda, vidre menave
studentis niCabma erTbaSad ar amoxapa da gaaqro es anarek-
lebi. ar vici, ramdeni dro gavida fiqrSi. fiqri (bevrad
ufro myvirala saxelia, vidre imsaxurebs) mdinaris dine-
bas mihyveboda; anareklebsa da wyalmcenareebs Soris liv-
livebda, talRebs mSvidad asdevda da Casdevda, vidre aqa-
iq azri ucabedi biZgiT ar wamoedeboda xolme, rogorc
ankesis kauWs; mere ki ukve misi napirze frTxilad gamotana
iyo mTavari. da ai, napirze gamoTreuli, iseTi ususuri da
patara Canda es Cemi fiqri. im TevziviT patara, kargi meba-
duri ukan, wyalSi rom gadaisvris, rom gazrda acalos, rom
erT mSvenier dRes daWerad da SeWmad Rirdes. axla im fiq-
rebiT Tavs ar SegawyenT, Tumca, Tu moisurvebT, Cems
momdevno naambobSi Tavad moZebniT maT.

rogori umniSvneloc ar unda yofiliyo, erTma azrma,


fiqris mdinareSi Cabrunebulma, uecrad isev gaielva; da
vidre talRebSi iZireboda da tivtivebda da maRla-dabla
daqanaobda, ideebis iseT nakadSi gadaizarda, rom wynarad
jdoma ukve SeuZlebeli iyo. swored amis gamo, sul male
sakuTari Tavi moednis gadaswvriv, bilikze swrafi nabijiT
mimavali aRmovaCine. moulodnelad gza mamakacis siluetma

125
gadamiWra. Tavidan verc ki mivxvdi, rom am serTuksa da
saRamos perangSi gamowkepili obieqtis xelebis qneva me
momemarTeboda. misi saxe SeZrwunebasa da aRSfoTebas
gamoxatavda. intuiciiT mivxvdi, rac xdeboda: es univer-
sitetis daraji iyo; me ki - qali, romelic moednis mTavar
bilikze idga. arada, mxolod swavlulebsa da universi-
tetis TanamSromlebs SeeZloT aq yofna. me ganapira xreSze
unda mevlo. wamierad gamielva TavSi am yvelaferma. roca
bilikidan gadavedi, darajma xelebi CamouSva da saxezec
simSvide daubrunda. da Tumca bilikze siaruli sjobs qva-
RorRze siaruls, CemTvis amas maincdamainc didi mniSvne-
loba ar hqonda. mxolod erT rameSi vadanaSaulebdi mTels
am universitetis swavlulebsa da profesorebs, romlebic
300 wlis manZilze warmatebiT icavdnen TavianT sapatio
biliks - maT gamo Cemi azrebis patara oqros Tevzi isev
mdinarisaken gamisxlta.

ra ideam gadamiyvana ase Tavxedurad akrZalul bilik-


ze, axla ukve aRar maxsovda. sulis simSvide TiTqos cam
gadmomdo. Tuki saerTod sadme SeiZleba sulis simSvidis
povna, es oqsbrijis midamoebia, oqtombris naTel dReebSi.
davdiodi ase, universitetis Senobebs Soris, uZveles
darbazebSi da awmyo, Tavisi yvela tkiviliT, mcildeboda.
sxeuli TiTqos raRac saswaulebriv, bgeraSeuRwevel minis
WurWelSi momiTavsda, da gonebamac yovelgvari kavSiri
gawyvita faqtebTan (Tuki, ra Tqma unda, SemTxveviT isev
mTavar bilikze ar gadavuxvevdi), aTasgvar meditaciaSi wa-
vedi. uneburad, erTi Zveli Txzuleba gamaxsenda, xan-
grZlivi SvebulebiT oqsbrijSi dabrunebuli Carlz lam-
bis naSromi - wmindani Carlzis, rogorc mas Tekereim
uwoda. yvela gardacvlils Soris (vcdilob Cemi fiqrebi
ise mogawodoT, rogorc Tavad mebadebodnen), lambi yve-
laze ufro xalasi niWis patronia; saocaria, rogor SeeZlo
ase wera. misi Txzulebebi maqs birbomis nawerebzec ufro

126
srulyofilia fantaziis im uwyveti nakadiT, niWis im naR-
verdlebiT, am Txzulebebs aqa-iq amoSanTuls da formidan
amovardnils rom xdis, magram samagierod poeziiT avsebs.
lambi TiTqmis asi wlis winaT estumra oqsbrijs da am stum-
robisas Txzulebac dawera (saxeli axla aRar maxsendeba)
miltonis erT-erTi leqsis xelnaweris Sesaxeb, romelic
aq naxa. mgoni es „licidasi~ iyo. rogorc lambi werda,
Zrwolas gvrida is azri, rom „licidasSi~ SesaZlebeli iyo
Tundac erTi sityvis Secvla. imis warmodgenac ki, rom
miltoni leqsSi sityvebs cvlida, lambisTvis raRac
mkrexeluri qmedebas hgavda. gonebaSi „licidasis~ teqsti
amomitivtivda da vcade gamomecno, romeli sityvebi
SeeZlo Caesworebina miltons da ratom. mere gamaxsenda,
rom swored es xelnaweri, romlis Sesaxebac lambi werda,
Cemgan mxolod ramdenime aseuli iardis moSorebiT inaxe-
boda. SemeZlo lambis naterfals mivyolodi da moednis
gadaswvriv im cnobil biblioTekas mivdgomodi, romelSic
es saunje inaxeba. ufro metic, roca am gegmis gansaxorcie-
leblad ukve biblioTekisaken miveSurebodi, gamaxsenda,
rom swored am cnobil biblioTekaSi inaxeba Tekereis
`esmondis~ xelnaweric. kritikosebi `esmonds~ xSirad Te-
kereis yvelaze ufro srulyofil romanad miiCneven. mag-
ram stilis maneruloba, meTvramete saukuniseuli imita-
ciebiT, Cemi azriT, romanis sisustea; Tuki zogadad, meT-
vramete saukunis stili TekereisaTvis bunebrivi ar aris.
amis garkveva xelnaweris naxviTac SeiZleba. saintereso
iqneboda dakvirveba da imis garkveva, Tekereis cvlilebebi
Tavis romanSi stilis gamo ufro Sehqonda, Tu azris gamo.
magram am SemTxvevaSi jer imaze unda SevTanxmdeT, zustad
ras vuwodebT azrs da ras vuwodebT stils. am kiTxvas vus-
vamdi sakuTar Tavs, rodesac ukve biblioTekis karibWes-
Tan aRmovCndi. karis gamoRebas vapirebdi, magram momenta-
lurad, modaraje mTavarangeloziviT, oRond TeTri
frTebis magier Savi mosasxamis SrialiT, TmaSevercxlili,

127
keTilsaxiani moxuci gadameRoba. darajma Sewuxebuli,
dabali xmiT amixsna, rom qalbatonebi biblioTekaSi mxo-
lod universitetis TanamSromlis TanxlebiT, an saTanado
rekomendaciis weriliT daiSvebian.

cnobil biblioTekas albaT sul ar anaRvlebs ra wyev-


la-krulva miuZRvna mas viRac qalma. yovlad pativcemuli
da dinji, mkerdSi saimedod gamoketili Tavisi saganZuriT
uSfoTvel Zils miscemoda da vgoneb asec iZinebs maradi-
ulad. arasodes wamovSli masSi warsulis eqoebs, aRara-
sodes vTxov maspinZlobas - mtkiced gadavwyvite, vidre
gabrazebuli veSvebodi kibeze. SuadRis sadilamde kidev
erTi saaTi iyo darCenili. ra unda mekeTebina? mdeloze
meseirna? mdinaris napirs davbrunebodi? namdvilad
ulamazesi Semodgomis dila iyo; foTolcvena miwas awiT-
lebda. SemeZlo ubralod, mevlo da bunebiT davmtkbari-
yavi. am dros musikis xmac mowvda smenas. raRacas zeimob-
dnen. samlocvelos rom mivuaxlovdi, orRanma mTeli gu-
liT amoikvnesa. am mSvid haerSi qristianuli sevdac ki me-
lanqoliur mogonebas ufro hgavda, vidre TviTon sevdas.
beberi orRanis oxvrac ki rogorRac mSvidad gaismoda.
ufleba romc mqonda, taZarSi Sesvlis survili ar gamCenia.
amjerad albaT mnaTe SemaCerebda da Cemi naTlobis mow-
mobas momTxovda, an diakvnis mier daweril rekomendacias.
sabednierod, es didebuli Senobebi xSirad garedanac iseve
lamazia, rogorc SigniT. taZris karTan, TiTqos skis pir-
Tan, futkariviT mofusfuse mrvels Sevcqerodi: erTmane-
Tis msgavsi qudebi exuraT da grZeli mantiebi emosaT, zogs
mxrebze bewvic Semoedo, zogi borblebiani savarZliT moh-
yavdaT; zogi, Tumca Suaxans ar iyo gadacilebuli, welSi
ise moxriliyo, rom Soridan gigantur kiborCxalas miugav-
da silueti, - akvariumis fskerze, qviSaSi Zliv-ZlivobiT
rom mibobRavs. kedels miyrdnobili gavyurebdi da vfiq-
robdi, rom universiteti marTlac raRac wmidaTwmida

128
savanea, romelic xSirad iseT adamianebs ifarebs, didi
qalaqebis asfaltian aurzaurSi gadarCena rom ar eweraT.
Zveli xumrobebi gamaxsenda moxuci diakvnebisa da profe-
sorebis Sesaxeb. lamis iyo, davustvine kidec (naTqvamia,
rom stvenis xmaze moxuci profesorebi Tavqudmogleji-
lebi garbian); magram sabednierod mTeli es pativcemuli
mrevli ukve taZarSi Sesuliyo. me ki mxolod Senobis fasa-
di damrCa. ar vici, SegimCneviT Tu ara, rom taZrebis maRali
gumbaTebi da wvetiani TaRebi qvemodan im gemis ialqnebs
gavs, romelic mudam voiaJSia da napirs arasodes uaxlov-
deba, romelic RamiTac anaTebs da Sori manZilidan, mTebis
gadaswvrivac ki xilulia. didi xnis winaT, albaT, Waobi
faravda am gluvi moednebis, masiuri Senobebisa da Tavad
am taZris adgils; maRali balaxi irweoda da Rorebi CiC-
qnidnen miwas. warmovidgine, qvebiT savse urikebs rogor
moaTrevdnen cxenebi da saqoneli Soreuli soflebidan;
mxolod xangrZlivi Sromis Sedegad dalagda erTmaneTze
ase myarad nacrisferi lodebi, romlebis CrdilSic videqi
axla; mxatvrebi ferad sarkmlebs Wridnen da aCuqrurTmeb-
dnen, qvismTlelebs saukuneebis manZilze ahqondaT saxu-
ravebze fila da cementi. xolo yovel SabaTdRes viRacas
unda Caewkrialebina oqro da vercxli tyavis safulidan
xelosnebis koJrian peSvebSi, rom SromiT daRlilebs
saRamoobiT ludi esvaT da kegli eTamaSaT. warmovidgine,
rogor moedineboda oqro-vercxlis dausrulebeli nakadi
am darbazebisaken, rom axali qvebi moziduliyo da qvis
mTlelebsac emuSavaT, gaezomaT, gaeTxaraT, miwaSi arxebi
CaeyaraT, Waobi amoeSroT. maSin rwmenis epoqa iyo da fuli
guluxvad morakrakebda, rom es lodebi Rrma saZirkvelSi
Caewyo; xolo rodesac kedlebi Weramde aRimarTa, mefeebis,
dedoflebisa da didebulebis saWurWleebidan kidev ufro
meti oqro-vercxlis nakadi wamovida, rom am kedlebSi
himnebi emReraT da swavlulebi gaezardaT. universiteti
miwebsac iRebda saCuqrad da am miwebis Semosavalic misi

129
iyo. oqro-vercxlis dineba maSinac ar Sewyvetila, rodesac
rwmenis epoqa dasrulda da gonebis epoqa daiwyo. akade-
miuri sazogadoebebi iqmneboda, programebi finansdeboda,
oRond axla es oqro da vercxli mefis xazinis nacvlad
vaWrebisa da mewarmeebis skivrebidan moedineboda, - im
kacebis safuleebidan, vinc ase vTqvaT, warmoebiT gamdid-
rda. am axal mdidrebs TavianTi anderZebiT guluxvi wvli-
li SeqondaT axali kaTedrebis gaxsnasa da saleqcio kur-
sebis dafinansebaSi im universitetisaTvis, sadac Tavadac
daeuflnen ama Tu im saqmes. TandaTan gaixsna biblioTekebi
da laboratoriebi, Seiqmna observatoriebi da es yvelafe-
ri saucxoodac aRiWurva. Zvirfasi da daxvewili intsru-
mentebi Camomwkrivda minis Taroebze, swored im adgilas,
sadac saukuneebis win balaxi irweoda da Rorebi Txridnen
miwas. videqi ezoSi da imaze vfiqrobdi, Tu ramsiRrme sa-
Zirkveli hqonda am yvelafers - oqro-vercxliT amovsebu-
li. asfalti myarad edo velur balaxs. Tavebze langar-
Semodgmuli adamianebi saqmianad adi-Cadiodnen kibeebze.
fanjris rafebze aTasferi yvavilebi gamodgmuliyo, oTa-
xebis kedlebidan gramofonis omaxiani bgerebi aRwevda. aq
fiqri gamiwyda. saaTma Camokra. dro iyo, SuadRis sadi-
lisaken ameRo gezi.

mwerlebs erTi ucnauri Tviseba aqvT - wveulebebs


yovelTvis ise aRweren, rogorc gonebamaxviluri dialo-
gebiTa da saintereso movlenebiT savse RirsSesaniSnav
movlenebs. magram TiTqmis arasodes xarjaven sityvebs
imaze, Tu ra kerZebi iyo mirTmeuli sadilze. mwerlebis
zogadi Cveulebaa ar moixsenion wvniani, TarTi an ixvis
xorci, TiTqos isini saerTod umniSvneloa, iseve rogorc
sigaris moweva da Rvinis sma. Cems monaTxrobSi am Cveulebas
davarRvev da giambobT, rom es sadili Rrma TefSebSi
Calagebuli Tevzis morTmeviT daiwyo, romelzec kolejis
mzareuls zigzagad moesxa yavisferlaqebiani TeTri kremi.

130
amas frinvelis xorci mohyva Tanmxlebi sousebiTa da
salaTebiT, cxare da tkbili saweblebiT, monetebiviT
mrgvalad daTlili kartofiliT, vardis kokrebiviT Caw-
yobili briuselis kombostoTi. am Semwvar-moxarSulis
Semdeg ki saTiTaod Camogviriges xelsaxocebze dalagebu-
li saucxoo tkbileuli, romlis brinjTan da fqvilTan
asocireba da pudingad Seracxva Cemgan namdvili Seurac-
xyofa iqneboda. amasobaSi qarvisfrad da lalisfrad an-
Tebuli Rvinis Wiqebic icleboda da ivseboda. da muxti,
bageze rom gadadis jadosnuri siTxidan, bagidan organiz-
mis siRrmeSi Casrialda, xerxemals gayva, TvalebSi agvicim-
cimda, saubari dagvawyebina. es is situaciaa, roca aravis
arsad eCqareba. aravin TvalTmaqcobs. yvela SesaniSnavi
sadiliT tkbeba van deikis RvTaebrivi naxatis fonze. mar-
tivad rom vTqvaT, cxovreba mSvenieria, namdvili dResas-
wauli, misi yvela siave iseTi umniSvneloa misi sikeTis
fonze... megobrebs gvCuqnis, sasiamovno sazogadoebas,
Zvirfas sigaras gvinTebs... sarkmelTan gadavinacvle, rbil
savarZelSi.

yvelaferi odnav sxvanairad rom yofiliyo da bednieri


SemTxvevis wyalobiT saferfle mqonoda xelT, sarkmlidan
utifrad ar gadavferflavdi sigarets da moedanze verc
ukudo katas movkravdi Tvals. iseTi ucabedi iyo am dasa-
xiCrebuli cxovelis danaxva, rom wuTis winandeli ganwyo-
ba mTeli Tavisi simSvidiTa da komfortiT ucebve gaqra.
TiTqos Crdili daeca yvelafers. SeiZleba, am droisTvis
Rvinomac dakarga ZarRvebSi Tavisi saswaulqmedeba. gavyu-
rebdi Sua moedanze gayursul katas, romelic TiTqos
Tavadac samyaros srulyofilebaSi daeWvebuliyo, da
vgrZnobdi, rom aSkarad, raRac aklda am yvelafers. magram
ra? es kiTxva amekviata stumrebis saubris fonze. da am kiT-
xvisaTvis pasuxis gasacemad awmyos am oTaxidan warsuli-
saken aviRe gezi. warmovidgine omis wina periodi; swored

131
aseTive sadilis scena - sadme, maxlobel oTaxSi; TiTqmis
identuri atmosfero: stumrebi saubriT iyvnen garTulni.
umravlesoba axalgazrda iyo, qalebic da mamakacebic. sa-
siamovno, mxiaruli Temebi aerCiaT. rodesac awmyos suraTi
warsulis warmosaxul suraTs Sevadare, TiTqos gansxva-
veba ver vipove. araferi Secvlila. sul araferi, garda
imisa, rom warsulis im scenaze xmamaRali saubris miRma
TiTqos uneburi RiRinic Camesma. da gansxvavebac swored
es iyo. omamde sadilisas adamianebi igive Temebze da igi-
venairad saubrobdnen, magram maSin yvelaferi sxvagvarad
gaismoda, radgan am saubrebs fonad gasdevda raRac lama-
zi, gamouTqmeli Relva da foriaqi, yvela sityvas rom mniS-
vnelobas ucvlida. TviTon im foriaqis sityvebad qceva Tu
iyo SesaZlebeli? albaT, iyo kidec, poetebis daxmarebiT...
iqve wigni SevniSne da gadavSale. furclebma tenisonTan
mimiyvanes. da ai, tenisoni mReroda:

`Camoscvivda namis cremli


baRSi peons, moelvares,
Cems samoTxis frinvels veli,
Cemi satrfo mova male.
wiTel vardebs vusmen: `mova~,
TeTri ki dums moSorebiT,
molodinSi CamoTova
siom baRis SroSanebi.~

iqneb es iyo, rasac mamakacebi RiRinebdnen omamde,


wveulebebze?
da qalebic pasuxobdnen:

`Cemi guli momRerali Citia


wyaros rakraks rom auwyo notebi,
Cemi guli vaSlis xea gaSlili,
alisferad daxunZluli totebiT,

132
Cemi guli niJaraa cxraferi,
zRvis fskerzec rom cisartyela garia;
Cemi guli maTzec ufro laRia,
radgan satrfos Cemsken mouxaria.~

axla iseTi sasacilo Canda imis warmodgena, rom xalxi


Tundac uCumrad RiRinebda aseT striqonebs omamde, wve-
ulebebze, rom sicili amityda. da momiwia Cemi sicilis
mizezad megobrebisaTvis ukudo katisaken mimeniSnebina.
sabralo cxoveli ase ukudod, moednis SuagulSi iseTi
absurduli Canda. iqneb aseTi daibada? an iqneb raime
ubeduri SemTxvevis gamo dakarga kudi? amboben, rom menis
kunZulze ukudo katebi arseboben kidec, magram dameTan-
xmebiT, rom Cveulebriv, maT zrc Tu iolad gadaeyrebiT.
ucnauri cxovelia, lamazi ar eTqmis, magram mainc mimzid-
velia. saocaria, rogor gansxvavebas qmnis ubralo kudi -
es fraza wveulebis ucabed dasasruladac gamodgeboda.

maspinZlis stumarTmoyvareobis wyalobiT wveulebam


gvianobamde gastana. oqtombris mSvenieri dRe iwureboda.
prospeqtze, Suagul foTolcvenaSi mivabijebdi. Cems ukan
yru xmauriT ketavdnen karibWeebs. uTvalavi daraji
uTvalav gasaRebs atrialebda kargad dazeTil saketebSi;
am RamiTac saguldagulod inaxeboda universitetis sagan-
Zuri. prospeqtidan aq gzatkecilze gadixar, romlis saxe-
lic aRar maxsovs, da romelsac, Tuki swor mxares Seuxvev,
fernhemTan mihyavxar. magram jer kidev adre iyo. vaxSami
mxolod rvis naxevarze daiwyeboda. aseTi sadilis Semdeg
ki saerTod vaxSmis gareSec SemeZlo yofna. saocaria,
leqsis striqoni rogor SeiZleba datrialdes gonebaSi da
gzaze Tavis melodiasTan agawyobinos fexi. is sityvebi -

`Camoscvivda namis cremli


baRSi peons, moelvares,
Cems samoTxis frinvels veli...~

133
TiTqos pirdapir, Cems ZarRvebSi gaismoda, vidre
swrafi nabijiT miveSurebodi hedinglisaken. da mere, ise
uceb, mdinare rom icvlis temps SesarTavTan, sxva metriT
daviwye RiRini:

`Cemi guli momRerali Citia


wyaros rakraks rom auwyo notebi,
Cemi guli vaSlis xea gaSlili...~

`mainc, ra poetebi iyvnen!~ - rogorc Zvel wignebSi,


xmamaRla wamomcda Camavali mzis fonze. marTlac, ra
poetebi iyvnen!

mgoni raRac Surismagvaric ki vigrZeni Cveni epoqis


poziciidan da miuxedavad imisa, rom msgavsi Sedarebebi
yovelTvis sisulelea, Sevecade gamexsenebina Tundac ori
Tanamedrove poeti, romelic iseTive ubadlo iqneboda,
rogorebic tenisoni da qristina rozeti iyvnen Tavis
droze. ra Tqma unda, maTTan vinmes Sedareba SeuZlebelia.
mizezi, ris gamoc im Zvel poezias aseT Tavdaviwyebamde,
aseT aRtacebamde mihyavs mkiTxveli, isaa, rom masSi zus-
tadaa asaxuli is grZnobebi, romelic im periodis
adamianebSi coccxlobda (Tundac omamdel wveulebebze).
amitom, msmenelisaTvis es striqonebi axlobelia, buneb-
rivi da aranair daeWvebas ar badebs avtoris grZnobebSi.
Sesabamisad, mkiTxveli arc uadgilo Sedarebebs daeZebs.
xolo Tanamedrove poetebi iseT grZnobebs umRerian,
romlebic aSkarad SeTxzulia, gulebidan saxeldaxelod
gamowuruli. es grZnobebi iSviaTad Tua mkiTxvelisTvis
bunebrivi da nacnobi, Cvengan kirkits saWiroebs da Sesa-
bamisad, eWvian Sedarebebsac iwvevs sakuTar grZnobebTan.
ai, amaSia Tanamedrove poeziis sirTule; da swored am
sirTulis gamoa, rom Tavisdauneburad iSviaTad Tu amog-
vitivtivdeba TavSi Tanamedrove poeziis Tundac ori

134
striqoni. miveSurebodi hedinglisaken da mTels gzaze
am SekiTxvas vusvamdi Cems Tavs - mainc ratom SevwyviteT
sunTqvaSekruli CurCuli wveulebebze? ratom dadumda
alfredi:

`Cems samoTxis frinvels veli.~

ratom datova qristinam upasuxod:

`Cemi guli maTze ufro laRia,


radgan satrfos Cemsken mouxaria.~

amaSi omi unda davadanaSauloT? rodesac 1914 wels


Tofebi gavarda, nuTu qalebisa da mamakacebis saxeebi
erTmaneTis TvalSi ucabedad iseTi ubralo gamoCnda, rom
romantika Cakvda? es uTuod iyo Soki (gansakuTrebiT qale-
bisaTvis, romlebsac iluzia gauCndaT ganaTlebasTan da-
kavSirebiT da a.S.) Cveni mmarTvelebis saxeebi cecxlis
fonze sul sxvanairad gamoikveTa. yvelani - germanelebi,
ingliselebi, frangebi - iseTi uSnoebi, iseTi briyvebi Can-
dnen. axla, ra Tqma unda, iolia nebismieri davadanaSauloT
momxdarSi, erTi ki faqtia - iluzia romelic STaagonebda
tenisons da qristina rozetis aseTi vnebiT emReraT sat-
rfoebis molodinze, axla gacilebiT ufro iSviaTia, vidre
maSin. amis danaxva Zneli araa Tuki kiTxulob, akvirdebi,
usmen da gaxsovs. magram ratom `vadanaSaulebT~ maSin rai-
mes? Tuki es mxolod iluzia iyo, piriqiT, ratom xotbas
ar SevasxamT im raRac katastrofas (rogoric ar unda yo-
filiyo is), romelmac gaanadgura es iluzia da simarTles
Tavisi adgili miuCina? rac Seexeba simarTles... es samwer-
tili im adgilis aRmniSvnelia, sadac simarTlis ZiebaSi
fernhemis gadasaxvevi gamomrCa. marTlacda, ra aris
simarTle da ra aris iluzia? - axla es vkiTxe sakuTar Tavs.
ra iyo simarTle magaliTad, am saxlebis Sesaxeb, alisferi

135
sarkmlebi sazeimod rom ucimcimebdaT bindSi, magram di-
lis cxra saaTze saRebavgaclilebi, mobrecili kibeebiT,
WuWyianebi da dablebi Candnen? an tirifebi, mdinare da
mdinaris gaswvriv gaSenebuli, nislqveS gauCinarebuli
baRebi rodis iyo ufro namdvili - axla Tu mzis Suqze,
roca wiTlad elavdnen? sad iyo simarTle da sad iluzia?
veraviTari pasuxi ver gaveci sakuTar SekiTxvebs, romle-
bic uSedegod wrialebdnen TavSi hedinglisaken mimaval
mTels gzaze. fernhems karga manZilze viyavi daSorebuli,
roca aRmovaCine, rom saWiro mosaxvevs gavcdi da ukan
dabruneba damWirda.

rogorc ukve giTxariT, oqtombris dRe iyo. Tqveni, anu


msmenelis ndobiT vcdilob borotad ar visargeblo da rig
detalebs Cems naambobSi ucvlelad vtoveb. ar gixatavT
baRis kedlebze acocebuli iasamnebiT, SroSanebiT, tite-
biTa da gazafxulis sxva yvavilebiT morTul peizaJs. mxat-
vruli literaturac ki, SesaZleblobis farglebSi, faq-
tebs unda daeyrdnos, da rac ufro zustia faqtebi, miT
ukeTesia maTze Seqmnili Txzulebebic - Cven xom ase gvas-
wavles. amitomac, Cems naambobSi gazafxulis nacvlad
namdvil Semodgomas gTavazobT, Tavisi gadayviTlebuli
foTlebiT. ukve rvis ocdasami wuTi iyo da radgan samxreT-
dasavleTis qari gaZlierda, foTolcvenam imata. TiTqos
Cveulebrivi oqtombris suraTia, magram am Cveulebrivi
fonis miRma raRac ucnauri xdeboda:

`Cemi guli momRerali Citia


wyaros rakraks rom auwyo notebi,
Cemi guli vaSlis xea gaSlili,
alisferad daxunZluli totebiT~ -

iqneb nawilobriv qristina rozetis striqonebi unda


davadanaSaulo Cemi warmosaxvis sibeceSi - es xom, ra Tqma

136
unda, sxva araferi iyo, Tu ara warmosaxva: iasamnebis
mtevnebi exleboda baRis kedlebs, garSemo ferflisferi
peplebi dafarfatebdnen da butkoebis mtveri trialebda.
qarma daqrola da naxevrad dafSxvnili foTlebi ise
wamoxveta, rom haerma movercxlisfro-monacrisfrod
ielva. saRamos is dro iyo, roca bunebis ferebi Zlierdeba,
gardatexas iwyebs da sarkmlis CarCoebze oqrosferi
aTinaTebi Cndeba, sul ufro swrafad moTamaSe, rogorc
Relvisas guliscema; roca samyaro wuTierad mTlianad
ixsnis pirbades ulamazesi saxidan (aq baRisken gadavuxvie.
ratomRac kari Ria daetovebinaT da arc daraji Canda), da
mere ucebve qreba, iyuCebs, Caibrunebs wkriala sicilsac,
moTqmis zarsac da RameSi iketeba. Cem winaSe gazafxulis
bindSi gaxveuli fernhemis baRebi gadaiSala. maRal balax-
Si meCxerad mimoyrili narcisebi da SroSanebis zanzala-
kebi, kriala dReebSic rom irwevian, am qarSi TiTqos fes-
vebianad qanaobdnen. Senobis sarkmlebs, wiTel agurSi
amoWrils, limnisferi da vercxlisfri gadasdiodaT ga-
zafxulis Rrublebis swrafi gadacurvisas. hamakSi viRac
iwva. viRac. magram am Suqze yvelaferi Crdils gavda, na-
xevrad rom unda warmoidgino da naxevrad dainaxo. fexebi
isev balaxs miyva - maT SeCerebas arc vcdilvar. da mere,
saxlis aivanze gamoCnda viRac. albaT, ubralod, haeris Ca-
saylapad gamovida. baRs gayurebda. moxrili silueti hqon-
da - didebuli da sada; farTo Subli da gacveTili kaba
SevniSne - nuTu es is cnobili profesori iyo, Tavad j. h.?
bindis Tavsafari varskvlavma Tu maxvilma CaWra - gazaf-
xulis gulisgulidan isev realobam amoxeTqa.

Cem win wvniani ido. vaxSami did sasadilo oTaxSi mog-


varTves. aivanze xom gazafxulis nacvlad oqtombris gri-
li saRamo idga. amitom stumrebs did sasadilo oTaxSi Seg-
viZRvnen da vaxSamic iq mogvarTves. jer wviniani moitanes
- Cveulebrivi sousi, fantaziis veranair minarevs rom ver

137
gaurev. gamWvirvale siTxis miRma TefSis Zirze nebismieri
mqrali naxatis danaxva iyo SesaZlebeli. magram TefSi
mouxatavi iyo. sada TefSi. Semdeg xorci mogvarTves, Tan-
mxlebi mwvanileuliT da kartofiliT - tradiciuli trio,
Tvalwin rom dagixatavs daxlebTan gamokidul saqonlis
mWle xorcs, boloebSi SemWknar da gayviTebul mwvanilis
konebs, orSabaT dilas dawnuli kalaTebiT sayidlebze
gamosul diasaxlisebs, dafasebisa da Camofasebis xelov-
nebaSi gawafulT. albaT ufleba ar maqvs aseT sarCos davem-
duro, radgan adamianuri arsebobisaTvis is yovlad sakma-
risi Cans. miTumetes, rom memaRaroelebi gacilebiT nakleb
ulufas sjerdebian. xorcs Werami da kremi mohyva. vinme
gaifiqrebs, rom Werami, kremSi dambalic ki, ugemuri
bostneulia (xili namdvilad ar eTqmis), zogierTi guli-
viT xeSeSi, blant wvens rom uSvebs, rogoric sisxlia im
Zunwi kacis venebSi, sakuTari TavisaTvis Rvinos da siTbos
rom ver imetebda oTxmoci wlis manZilze, aramc Tu Raribe-
bisaTvis gaeRo mowyaleba. magram iseTi tkbili adamianebic
xom arseboben, Weramsac rom gemrielad geaxlebian. orcxo-
bila da yvelic mogvitanes da amis Semdeg daiwyo magidaze
wyliT savse surebis gadawodeba-gadmowodeba, radgan
saerTod mSrali orcxobil;ebi im dRes gansakuTrebiT
mSrali iyo. vaxSami amiT dasrulda. skamebi aWrialda, karma
win da ukan daiwyo raxuni, male darbazi dacarielda da
momavali dRis sauzmisaTvis gamzadda. inglisis axalgaz-
rdoba xmauriT moedo derefans da kibeebs. stumars, ucxos
(radgan me aq, fernhemSi iseTive ucxo viyavi, rogorc
trinitiSi, samervilSi, girtonSi, niunhemSi an qraisTCar-
CSi), albaT, SeeZlo, iolad gaekeTebina daskvna `vaxSami arc
Tu ise kargi iyo~, an eTqva (me da meri setoni sastumro
oTaxSi gamovediT): `sjobda aq marto gvevaxSma~. magram
gavifiqre, rom amis xmamaRla Tqma maspinZlis mimarT
uxeSoba da saSinao saqmeebSi cxviris Cayofa iqneboda.
araferi miTqvams. dialogic zereled warimarTa. adamia-

138
nuri buneba Tanadroulad itevs guls, sxeulsa da tvins,
erTmaneTSi areuls da ara cal-calke, erTmaneTisgan da-
moukidebel komponentebad. amitom, unda vaRiaroT, rom
kargi vaxSami kargi saubrisaTvis Zalian mniSvnelovania.
kargad azrovnebasac, karg Zilsac - kargi vaxSami sWirdeba.
laparakis saRerReli xorciT da WermiT Znelad Tu iSleba.
Cven yvelani, albaT, samoTxeSi movxvdebiT da imedia, van
deikic iq Segvegebeba, magram samoTxeSi xorcis da Wermis
adgils Cemi warmosaxva namdvilad ver wvdeba. sabednierod
Cems megobar profesors, Tavis karadaSi nakluli boTli
da patara Wiqebi aRmoaCnda. koconTan movkalaTdiT da
vaxSmidan gamoyolili ukmarisobis nawilobriv Sevseba
daviwyeT. ramdenime wuTSi Cveni cnobismoyvareobis yvela
im kuTxe-kunWuls mived-movedeT, romlebsac, Cveulebriv,
cariels vtovebT ama Tu im adamianTan ganSorebis Semdeg
da mxolod Sexvedrisas mivubrundebiT xolme: am mTis da
im baris vTqviT, gavixseneT, vin daqorwinda, vin jer kidev
ar gaTxovila, vis ra azri aqvs ama Tu im sakiTxTan dakavSi-
rebiT, vin gamosworebis gzas daadga, visi cxovreba piri-
qiT, ukuRma wavida - vilaparakeT adamianuri bunebis ucna-
urobasa da mravalferovnebaze. da mainc, am yvelaferze
saubrisas uneburad sakuTar Tavs gamovutydi, rom gone-
baSi fiqris sul sxva nakadebi mitrialebda. espaneTsa da
portugaliaze vlaparakobdiT, wignebsa da doRze, magram
mocemul momentSi arc erTi aRniSnulTagani namdvilad ar
mainteresebda. Cemi goneba isev qvismTlelebTan iyo, ze-
moT, xuTi saukunis winandeli Senobebis saxuravebze. me-
feebsa da didebulebs tomrebiT mohqondaT saganZuri da
am miwaSi clidnen. gonebaSi Zalian cxadad mitrialebda es
scena da paralelurad meore - mWle Zroxebi, talaxiani
bazari, boloebSemWknari mwvanili da Zunwi moxucis guli-
viT xeSeSi Werami. es ori suraTi, erTmaneTisagan damouki-
debeli da absurduli, dausruleblad enacvleboda erT-
maneTs warmosaxvaSi da Tav-gzas mibnevda. saukeTeso ga-

139
mosavali iqneboda, es Cemi warmosaxva rogorme gadmometana
saubarSi, rom iseve dafSxvniliyo haerze, rogorc gardac-
vlili mefis Tavisqala uinZoris sarkofagis gaxsnisas. ami-
tom mis setons qvismTlelebze davuwye laparaki, wlebis
manZilze rom aSenebdnen samrekloebs, da mefeebze, dedof-
lebze da didebulebze, oqro-vercxliT savse tomrebi rom
mohqondaT am miwaSi gaWrili saZirkvlebis amosavsebad.
Semdeg Cvenive drois msxvili finansuri magnatebi gavix-
sene, romlebsac Cekebi da Tamasuqebi mohqondaT oqros zo-
debis nacvlad. es yvelaferi cnobili kolejebis saZir-
kvelSi devs axla, - vTqvi me. magram ra devs am kolejis sa-
ZirkvelSi, romelic Cveni maspinZelia? ra imaleba misi wi-
Teli agurisa da gaumarglavi baRebis qveS? ra Zalebi
Tvlems mis sada faifurSi, romlidanac vivaxSmeT da (aq
sityvebma manamde amomaswres piridan, vidre SeCerebas
movaxerxebdi) xorcSi da WeramSi?

`maS kargi,~ – daiwyo meri setonma, - `daaxloebiT 1860


wels... magram Tavadac xom iciT es rogorc xdeba~, - (deta-
lebze laparaki mobezrda, mgoni) da zogadad miambo, rom
Senobebi daiqiraves, komitetebi Sedga, daiwyo mimowera,
koncepciebisa da gegmebis SemuSaveba, Sekrebebis Catareba,
werilebis xmamaRla kiTxva: es da es am Tanxas dagvpirda da
piriqiT, mister esa da es erT penisac ar gaiRebs. „seTerdei
riviu~ Zalian cudad gamogvexmaura. rogor unda moviZioT
Tanxebi ofisebis Sesanaxad? bazroba gavmarToT? vinme la-
mazi gogona xom ar gvepovna da dagvesva wina rigSi? vnaxoT,
ra Tqva jon stiuart milma am sakiTxTan dakavSirebiT. Se-
uZlia vinmes gamomcemlis dayolieba, rom es werili gazeT-
Si ganvaTavsoT?- ai, albaT ase keTdeboda saqmeebi samoci
wlis win. es yvelaferi gigantur Sromas da did dros moiT-
xovda. da mxolod xangrZlivi brZolis Semdeg, ukiduresi
gaWirvebis gamovliT moaxerxes erTbaSad ocdaaTi aTasi

140
funtis miReba5. `amitom, cxadia, ar SegviZlia, sakuTar Tavs
RviniT vasiamovnoT, xoxbebi mivirTvaT da Tavze langar-
Semodgmuli msaxurebi gvyavdes. ar SegviZlia, rbili savar-
Zlebi SeviZinoT da cal-calke oTaxebi mivceT kaTedris
wevrebs~. `komforts mocda mouwevs6~ - romeliRac wigni-
dan frazis citirebiT daasrula man.

imis gaazrebam, rom im qalebsac ki, romlebic ganuw-


yvetliv Sromobdnen wlebis ganmavlobaSi, ori aTas fun-
tze metis mogroveba ar SeeZloT, aramc Tu ocdaaTi aTas
funtze metis, sakuTari sqesis samarcxvino siRatakeze
Cagvafiqra. ras akeTebdnen Cveni dedebi mTeli cxovrebis
manZilze, rom aranairi qonebis datoveba ar SeeZloT Cven-
Tvis? cxvirebze ferumarils iyridnen? maRaziebis vitri-
nebs aTvalierebdnen? monte karlos mzeze daseirnobdnen?
buxris Tavze ramdenime foto ido. meris deda - Tuki es misi
foto iyo - drois umetes nawils albaT usaqmod atarebda
(mRvdelze iyo gaTxovili da cameti Svili hyavda), magram
Tuki ase iyo, unda avRniSnoT, rom bednierma da uzrunvel-
ma cxovrebam siamovnebis Zalian cota nakvalevi datuova
saxeze. fotodan tanmorCili, moxuci qali Semogvyurebda,
kubokruli SaliT, romelzec didi gulsabnevi mouCanda.
dawnul skamze ijda da cdilobda, spanielis yuradReba ka-
merisaken miemarTa. xalisiani, magram daZabuli gamometyve-
leba hqonda, TiTqos SiSobda, ZaRli zustad im momentSi
miixedavs, roca naTura ainTebao. warmovidgine, rogor
iqneboda yvelaferi, es qali rom saqmosani yofiliyo, xe-

5
“gviTxres, rom 30 000 funti unda moviTxovoT... es ar aris didi Tanxa, Tuki
gaviTvaliswinebT, rom did britaneTSi, irlandiasa da koloniebSi am tipis
mxolod erTaderTi koleji iqneba, da Tu mxedvelobaSi miviRebT, Tu rogori
iolia veeberTela Tanxebis mizidva vaJTa skolebisaTvis. magram Tu imasac
gaviTvaliswinebT, ramdenad cota adamiania msurveli, rom qalebma miiRon
ganaTleba, es Tanxac kargi monapovaria.” - ledi stiveni, emili devisi da
girtonis koleji. (Lady Stephen, Emily Davies and Girton Collage)
6
TiToeuli peni mSeneblobisaTvis iqna gadadebuli. komforts unda moecada. -
r. streCi, “mizezi”. (R. Strachey, The Cause)

141
lovnuri abreSumis mwarmoebeli gamxdariyo an birJis
magnati da orasi an samasi aTasi funti daetovebina fer-
nhemisaTvis. am saRamos, albaT, bevrad ukeTesad gavatareb-
diT da Cveni saubris Temac sxva rame iqneboda - arqeolo-
gia, botanika, anTropologia, fizika, maTematika, astrono-
mia, geografia... Tavis droze misis setons, dedamiss da
bebias fulis keTebis xelovneba rom SeeswavlaT da iseve
daetovebinaT TavianTi fuli CvenTvis, rogorc mamebi da
papebi utovebdnen sakuTari sqesis warmomadgenlebs ka-
Tedrebis gasaxsnelad, sazogadoebebis dasaarseblad da
stipendiebis dasaniSnad; ara mxolod rigiani sadili
gveqneboda xoxbiT da RviniT, aramed SevZlebdiT romelime
liberalur profesias davuflebodiT da Cvens nebaze,
uzrunvelad gvecxovra. mkvlevarebi viqnebodiT an mwer-
lebi, vixetialebdiT dedamiwis RirsSesaniSnav adgilebSi,
sadme, parTenonis kibeebze mivecemodiT fiqrs, an dilis
aT saaTze wavidodiT xolme ofisSi da xuTis naxevarze
davbrundebodiT Sin leqsis sawerad. magram misis setoni
da misnairebi TxuTmeti wlis asakidan saqmeSi rom Cabmu-
liyvnen, maSin xom saerTod ar iarsebebda meri? - mTels Cems
msjelobas es argumenti aqarwylebda. fardebs Soris
oqtombris Rame krTeboda, mSvidi da sasiamovno, yviTel
xeebSi gabmuli erTi-ori varskvlaviT. nuTu meris SeeZlo,
uari eTqva am saRamoze, iseve rogorc warsulis mogonebeb-
ze, (maTi ojaxi didi da bednieri iyo) TamaSebze da bavSvur
kinklaobaze SotlandiaSi, romlis qebac arasodes swyinde-
ba sufTa haeris da gemrieli namcxvrebis gamo. nuTu am
yvelafers gacvlida imaze, rom fernhems ormocdaaTi
aTasi an meti funti mieRo kalmis erTi mosmiT? qalTa
kolejebis uzrunvelyofa Tanadroulad ojaxebis Sekve-
casac gulisxmobda. qonebis mogroveba da amave dros ca-
meti Svilis aRzrda adamianis Zalebs aRemateba. gamoTvla
daviwyeT. jer, bavSvis dabadebamde, misi mucliT tarebis
cxra Tvea. Semdeg sami-oTxi Tve Cvilis rZiT kvebas sWir-

142
deba. amis Semdeg xuTi weli bavSvis TamaS-TamaSiT aRzrdas
unda dauTmo. bavSvs, rogorc gamocdileba gviCvenebs, qu-
Cas ver miandob. visac ruseTSi, quCaSi velurebiviT mawan-
wala bavSvebi unaxavs, amboben rom didi veraferi saxar-
bielo suraTia. xalxi imasac ambobs, rom adamianis buneba
ZiriTadad erTidan xuT wlamde yalibdeba. misis setoni rom
fulis keTebiT yofiliyo dakavebuli, bavSvobis ra
mogonebebi SemogrCeboda? ase Zalian geyvareboda Sotlan-
dia, misi buneba da gemrieli namcxvrebi? - meris vkiTxe.
Tumca, aseTi SekiTxvebis dasma uazrobaa, radgan maSin
saerTod ar daibadebodi. imaze fiqric sisulelea, Tu ra
moxdeboda, misis setons, dedamiss da ufro Soreul winap-
rebs rom daegrovebinaT didi qoneba. qalTa kolejisa da
biblioTekis safuZvelSi mainc ver Cadebdnen am yvelafers.
pirvel rigSi, maTTvis amdeni fulis Sovna SeuZlebeli iyo
da meorec, SesaZlebelic rom yofiliyo, kanoni qalebs
uflebas ar aZlevda, yofiliyvnen Tundac sakuTari Sromis
Sedegad naSovni fulis patronebi. saukuneebis ganmavlo-
baSi, da jer kidev ormocdarva wlis winaT, yvelaferi qmris
sakuTrebad iTvleboda. es kanoni, Tavis mxriv, safuZveli
iyo imis, rom misis setoni da misi winapari qalebi birJisa-
gan Sors daetovebinaT. gasagebia, rasac fiqrobdnen qalebi
- TiToeul penis, romelsac gamovimuSaveb, Cemi qmari waiRebs
da sakuTari survilisamebr gankargavs, Tavad gadawyvets,
sad ra stipendiebi da sazogadoebebi daaarsos. amitom,
fulis Sovna, romc SemeZlos, ar Sedis Cems did interesSi.
ukeTesia, Tu am saqmes mTlianad qmars mivandobo.

axla Znelia imaze laparaki, iyo Tu ara moxuci qalba-


toni, romelic spaniels Sehyurebda, raimeSi damnaSave.
faqti isaa, rom ama Tu im mizezTa gamo, Cvenma dedebma Zali-
an cudad gaarTves Tavi sakuTar cxovrebas. dRes amis gamo
iZulebulebi viyaviT `komfortisaTvis~ erTi penic ar
dagvexarja. sakuTar Tavs ver mivcemdiT uflebas, gvqono-

143
da xoxobi da Rvino, sigarebi, sapatio bilikebi, biblioTe-
kebi. carieli miwidan carieli kedlebis amoSeneba iyo
yvelaze meti, rac SegveZlo.

saubars sarkmelTan ganvagrZobdiT. gadavyurebdiT


Cvens qvemoT gaSlili qalaqis sasaxleebsa da koSkebs
Semodgomis mTvarian RameSi. ZvelisZveli qvebi qaTqaTeb-
dnen. goneba kvlav wignebis saunjes gadaswvda, am kedlebSi
rom inaxeboda; didgvarovnebis portretebs, farTo
darbazebSi rom gamoekidaT, moxatul sarkmlebs, iatakze
ucnaur rkalebsa da naxevarmTvareebs rom aCenda, memori-
alur dafebsa da maTze amokveTil warwerebs, Sadrevnebsa
da balaxs, carieli ezoebisken gamaval wynar oTaxebs. da
(momiteveT es fiqri) vfiqrobdi kvamlis warmtac surnel-
zec , sasmelze, Rrma savarZlebze, rbil xaliCebze: im daxve-
wilobaze, sifaqizesa da Rirsebaze, fufunebis memkvidre-
ebi rom arian, - memkvidreebi sakuTari adgilis da sivrcis.
ra Tqma unda, Cvenma dedebma am yvelafris gareSe dagvtoves
- Cvenma dedebma, romlebmac ocdaaTi aTasi funti Zlivs
Seakowiwes; romlebmac samagierod camet-cameti bavSvi
gauCines sent endriusis eklesiis mRvdlebs.

sastumroSi dabrunebisasac, bnel quCebSi fiqrs gan-


vagrZobdi. fiqrs imaze, Tu ratom ar hqonda misis setons
fuli; imaze, Tu ra gavlenas axdens gonebaze siRatake da
ra gavlenas axdens simdidre. gamaxsenda is ucnauri, mxreb-
ze bewvmoxveuli moxucebi, diliT rom vnaxe. gamaxsenda
xumroba, - stvenisas profesorebi Tavqudmoglejilebi
garbiano; gamaxsenda orRanis mquxare xma taZarSi da Cems
cxvirwin moketili biblioTekis kari. mivdiodi da vfiq-
robdi, Tu rogori usiamovnoa, kars rom mogiketaven, da
Sevecade warmomedgina, rom, albaT, SigniT gamoketva
uaresia. vfiqrobdi erTi sqesis usafrTxoebasa da fu-
funebaze da meore sqesis siRatakesa da daucvelobaze;

144
tradiciis rolze da mwerlis gonebis tradiciebisaTvis
daumorCileblobaze. bolos gadavwyvite, rom dro iyo,
dRis mTeli Cemi fiqrebis aur-zauri, msjelobebi da
STabeWdilebebi, brazi da Rimili - damekeca, damelagebina,
gonebis kuTxeSi mimewyo. aTasobiT varskvlavi cimcimebda
cis lurj udabnoSi. maT idumal sazogadoebasTan marto
darCenils vgavdi. adamianebs eZinaT - morCilad, horizon-
talurad, gaunZrevlad. oqsbrijis quCebSi sulieri ar
WaWanebda. sastumros karic ki uxilavma xelma gamiRo.
morigec wasuli damxvda, ise gviani iyo. Cemi oTaxisaken
sakuTar Tavs Tavad gavuZexi.

2.
axla sxva scenas dagixatavT. foTolcvena amjerad
oqsbrijis nacvlad londonSi grZeldeba. warmoidgineT
oTaxi, aTasobiT sxva oTaxis msgavsi, romlis sarkmelic fexiT
mosiaruleTa qudebs, furgonebs, avtomobilebs da mopir-
dapire sarkmlebs gadayurebs; da warmoidgineT am oTaxSi -
magida, zed ki carieli furceli, romelzec msxvili asoebiT
mxolod ramdenime sityvaa gamoyvanili: `qali da mxatvruli
literatura~. am oTaxidan, oqsbrijis sadilisa da vaxSmis
Semdeg, amjerad britaneTis muzeumisaken gagiZRvebiT. minda,
oqsbrijidan gamoyolili STabeWdilebebi maqsimalurad
davwuro; yvelaferi subieqturi da SemTxveviTi movicilo;
davide sufTa siTxemde, WeSmaritebis wminda zeTamde.
oqsbrijSi vizitma, iqaurma sadilma da vaxSamma kiTxvebis
korianteli daayena: ratom svamdnen mamakacebi Rvinos da
qalebi wyals? ratomaa erTi sqesi ase mdidari da meore
Rataki? ra gavlenas axdens siRaribe mxatvrul literatu-
raze? ra pirobebia saWiro xelovnebis nimuSis Sesaqmnelad? -
uTvalavi kiTxva daibada Tanadroulad. magram Cven pasuxebi
gvWirdeba da ara SekiTxvebi. pasuxebis povna ki mxolod
sakiTxSi ganswavluli, zedapiruli crurwmenebisagan

145
Tavisufali xalxis yurisgdebiT SeiZleba; maTi mosmeniT,
visma azrebmac Tavi daaRwia uZvlo enas da impulsur sxeuls,
da vinc seriozuli kvlevebis Sedegad dawera wignebi,
romlebis povnac albaT yvelaze iolad britaneTis muzeumSia
SesaZlebeli. Tu muzeumis Taroebze ara, sxvagan sad SemiZlia
WeSmaritebis povna? - swored es vuTxari sakuTar Tavs da ubis
wignaki da fanqari movimarjve.

ase rom, mizandasaxuli, imediTa da cnobiswadiliT


savse gavudeqi gzas WeSmaritebis saZebnelad. ar wvimda,
magram nacrisferi dRe iyo. muzeumis mimdebare quCebi savse
iyo naxSiris sawyobebiT, saidanac uwyvet nakadad
ezidebodnen naxSiriT savse tomrebs. asfaltze TokiT Sek-
ruli yuTebiT mZimed datvirTuli etlebi dagruxunob-
dnen. albaT im Sveicarieli an italieli ojaxebis gardero-
bebi gadahqondaT, romlebic am sezonze blumsberis pansio-
nebisaken miiCqarian xolme gamosazamTreblad. CaxleCil-
xmiani kacebi quCebSi mcenareebiT savse urikebs daagoreb-
dnen. zogi yviroda, zogi mReroda. londoni saamqrosaviT
iyo. dazgasaviT. Cven, yvelas, win da ukan gveweoda Tavis sada
fonze sxvadasxvanairi ornamentebis gamosayvanad. britane-
Tis muzeumic am saamqros erT-erTi ganyofileba iyo.
bzriala karis gavliT uzarmazari gumbaTis qveS aRmovCndi.
rogorRac, Tavi ise vigrZeni, TiTqos axal fiqrad Cavisaxe
gigantur SublSi, romelsac cnobili saxelebis warwerebi
didebuli SaravandediviT Semovleboda. kuTxesTan mivedi,
carieli furclebi aviRe, katalogi gadavSale..... da aq xuTi
wertiliT unda gamovxato gaocebisa da gaSeSebis momdevno
xuTi wuTi. miaxloebiT mainc Tu warmogidgeniaT, weliwadSi
ramdeni wigni iwereba qalebis Sesaxeb? Tu gamoicnobT,
maTgan ramdenia mamakacis mier dawerili? Tu icodiT, rom
Turme yvelaze ufro saintereso cxoveli xarT samyaroSi?
ai, aq videqi ubis wignakiTa da fanqriT xelSi. vapirebdi
mTeli dila kiTxvaSi gametarebina, im imediT, rom dRis

146
bolos WeSmariteba ukve qaRaldze meqneboda gadatanili.
magram amden wigns Soris gamomwyvdeuli, albaT spiloebis
jogi unda vyofiliyavi, an uTvalavsaceciani obobebis
gundi, rom yvela gzas gavwvdomodi, Tvali yvelafrisTvis
gadamevlo. foladis klanWebi da niskarti unda mqonoda,
rom WeSmaritebis gulisgulSi ki ara, qerqSi mainc CameRwia.
rogor SevZleb furclebis mTels am grovaSi Cakarguli
simarTlis pawawina marcvlis povnas? - vkiTxe Cems Tavs
SeSfoTebulma da saTaurebis grZel sias Cavayole Tvali.
am wignebis mxolod saxelebic ki uTvalav fiqrs miRviZebda.
sqesi da misi buneba, wesiT, eqimebsa da bilogebs unda
izidavdes; magram CemTvis gasaocari da rTulad asaxsneli
aRmoCnda is faqti, rom mdedrobiTi sqesi aseTi warmatebiT
izidavs eseistebs, romanistebs, axalgazrda magistrebs da
maTac, visac araviTari samecniero xarisxi ara aqvT; izidavs
zogadad mamakacebs, romlebsac am sakiTxTan dakavSirebiT
kvalifikacia ar gaaCniaT; yvelafers rom Tavi davaneboT,
mdedrobiT sqessac ki ar ganekuTvnebian. Tumca am wignebi-
dan zogierTi araseriozuli da iumoristuli iyo, maTi
umravlesoba seriozuli da ufro metic, didaqtikuri
xasiaTis aRmoCnda. saTaurebis wakiTxvac ki sakmarisi iyo,
rom Tvalwin damdgomoda tribunaze gamosuli uTvalavi
skolis maswavlebeli da sasuliero piri, TavianTi uSede-
go qadagebebiT, veranairad rom ver etevian mocemul sakiT-
xze msjelobisaTvis gamoyofil erTsaaTian limitSi. aso-
bgera m-ze Camoweril saxelebs gadavxede - moqadageTa sia
mxolod mamrobiTi sqesiT Semoifargleboda. isic
aRmovaCine, rom qalebi ar weren wignebs mamakacebis Sesaxeb.
da am faqtma garkveulwilad, Sveba momgvara. radgan Tu jer
im yvelafris wakiTxva momiwevda, rasac mamakacebi qalebis
Sesaxeb werdnen, xolo Semdeg imis, rasac qalebi werdnen
mamakacebis Sesaxeb, aloe, as weliwadSi mxolod erTxel rom
yvavilobs, albaT, orjer moaswrebda ayvavebas, vidre me
fanqris furcelze dadebas SevZlebdi. amitom, zereled

147
avarCie daaxloebiT 10-12 tomi, romelic xelSi momxvda;
qviTrebi mavTulis langarze davalage da registracias da-
velode WeSmaritebis wminda zeTis sxva mZebnelTa gverdiT.

ra SeiZleboda yofiliyo amxela gansxvavebebis mizezi?


- vfiqrobdi da fanqriT borblebi gamomyavda britaneli
gadasaxadebis gadamxdelTa fuliT SeZenil cariel fur-
clebze, romlebsac biblioTeka Tavis stumrebs wesisa-
mebr, ufro seriozuli miznebisaTvis sTavazobs. Tu am
katalogis mixedviT vimsjelebT, ratom ainteresebT
mamakacebs qalebi imaze bevrad ufro metad, vidre qalebs
ainteresebT mamakacebi? CemTvis es Zalian ucnauri faqti
iyo. Sevecade warmomedgina im mamakacebis cxovreba, rom-
lebic qalebis Sesaxeb werdnen am wignebs. netav axalgaz-
rdebi iyvnen Tu moxucebi, colianebi Tu ucoloebi, cxvir-
gawiTlebulebi Tu kuzianebi? rogorRac, sasiamovno
iqneboda imis codna, rom amxela yuradRebis obieqti zoga-
dad xar da ara mxolod uSnoebis an xelomocarulebis
mxridan. ai, aseTi qarafSuta fiqrebi mitrialebda TavSi,
vidre Cems win, magidaze wignebis mTa ar aRimarTa. aqedan
daiwyo mTeli gansacdeli. oqsbrijSi saTanado unar-
Cvevebs dauflebul studentebs, albaT, gaaCniaT saWiro
meTodebi, raTa mTavar kiTxvebze koncentracia moaxdinon
da es kiTxvebi ise damwyemson swori pasuxisaken, rogorc
cxvari - bagisaken. Cems gverdiT mjdom students gavxede,
romelic raRacas iwerda samecniero cnobaridan. etyobo-
da, rom darwmunebuli iyo imaSi, rasac akeTebda; daaxlo-
ebiT yovel aT wuTSi erTxel xmadabla Caibuxunebda xolme
TviTkmayofili. aSkara iyo, axerxebda minarevebidan sufTa
oqros gamodnobas. magram Tuki samwuxarod, universitetSi
ar gawrTvnilxar, kiTxvebis bagaSi Sedenis nacvlad, SeSine-
bul farasaviT aqeT-iqiT gafantuli azrebi SegrCeba, rom-
lebsac mwevrebis mTeli xrova amaod dasdevs. profeso-
rebi, skolis maswavleblebi, sociologebi, sasuliero

148
pirebi, romanistebi, eseistebi, Jurnalistebi, ubralod
mamakacebi, romelTac araviTari kvalifikacia am saqmeSi
ar gaaCndaT da mdedrobiT sqessac ki ar ekuTvnodnen, imden
xans dasdevdnen Cems ubralo, erTaderT SekiTxvas - Tu
ratom arian qalebi Ratakebi, - vidre es erTi SekiTxva
ormocdaaTad ar iqca; da mere ormocdaaTi kiTxva erTba-
Sad Seaskda mdinaris Sua dinebas da sxvadasxva mxares
gaitaca fiqris nakadi. Cemi ubis wignakis yvela furceli
SeniSvnebiT aWrelda. imisTvis, rom agiRweroT, Tu ra
sagonebelSi viyavi im dros Cavardnili, ramdenime Canawers
wagikiTxavT. manamde getyviT, rom furcels saTaurad
`qalebi da siRatake~ ewera, magram am saTauris qveS ai es
iyo Camowerili:

Sua saukuneebis mdgomareoba,


fijis kunZulebis wes-Cveulebebi,
mdedrobiTi RvTaebebi,
moraluri TvalsazrisiT ufro sustebi, idealizmi,
meti keTilgoniereba,
samxreT zRvis kunZulebi, sqesobrivi simwifis asaki,
fizikuri mimzidveloba,
msxverplad Sewirvis Cveuleba,
tvinis mcire zoma,
ufro Rrma qvecnobieri,
sxeulze naklebi Tma,
gonebrivi, moraluri da fizikuri arasrulfasovneba,
bavSvebis siyvaruli,
sicocxlis meti xangrZlivoba,
sustad ganviTarebuli kunTebis sistema,
Zlieri grZnobebi,
pativmoyvareoba,
ganaTlebisadmi damokidebuleba,
Seqspiris azri,
lord binkerhedis azri,

149
din inges azri,
la bruieris azri,
doqtor jonsonis azri,
mister oskar brauningis azri....

aq haeri Cavylape da damatebiT mivawere, amjerad fur-


clis velze: `ratom wers samuel batleri `Wkviani kacebi
arasodes amboben Tu ra azris arian qalebze~? - maSin iqneb
Wkviani mamakacebi sxva sakiTxebTan dakavSirebiTac dumils
amjobineben.~ magram me Cems kiTxvaze pasuxis Zebnas ganvag-
rZobdi. skamis sazurges miveydreni da uzarmazar gumbaTs
avxede, rogorc Subls, romelSic am droisTvis ukve sul-
mTlad aburduli fiqri viyavi. yvelaze damabneveli isaa,
rom rogorc Cans, Wkviani mamakacebi arasodes fiqroben er-
Tsa da imaves qalebis Sesaxeb. ai, magaliTad, popi wers:

qalebis umravlesobas pirovnuloba ar gaaCnia.

da aqvea la bruieri:

Les femmes sont extrêmes, elles sont meilleures ou pires que les hommes…
(qalebs ukiduresoba axasiaTebT. mamakacebTan Seda-
rebiT zogi maTgani srulqmnilia, zogi ki ubadruki)

Tanamedrove moazrovneTa Sexedulebebi savsea pirda-


piri winaaRmdegobebiT: SeuZliaT Tu ara qalebs swavla?
napoleoni fqirobda, rom ar SeuZliaT. doqtori jonsoni
piriqiT fiqrobda7. aqvT Tu ara qalebs suli? zogierTi ve-
luri tomebi Tvlidnen, rom ara aqvT. sxvebi, piriqiT, fiq-

7
“mamakacebma ician, rom qalebi maT aRematebian. amitomac yvelaze sustebs an
yvelaze umecrebs irCeven. ase rom ar fiqrobdnen, arasodes SeeSindebodaT
qalebisaTvis ganaTlebis micemis.” - sqesebTan mimarTebaSi mec ase vfiqrobdi,
magram miWirda imis aRiareba, rom man es yvelaferi sruli seriozulobiT Tqva’
- bosueli, “hebridebze mogzaurobis Canawerebi” (Boswell, The Journal of a Tour To
the Hebrides)

150
roben rom qalebi naxevrad RvTaebrivebi arian da Sesaba-
misad, Tayvans scemen maT8. zogierTi Wkuis kolofi miiC-
nevs, rom qalebis tvini futuroa; sxvebi fiqroben, rom ma-
Ti cnobiereba ufro Rrmaa. goeTe maT pativs scemda; muso-
linis sZulda isini. mTels Cems mier wakiTxul masalaSi Can-
da, rom mamakacebi gamudmebiT fiqrobdnen qalebze da fiq-
robdnen sxvadasxvanairad. SeuZlebeli iyo am yvelafris-
Tvis Tavis da bolos povna, - gavifiqre bolos da SuriT
gavxede Cems mezobels, romelic Zalian sufTad - a) b) da g)
punqtebad yofda Tavis Canawers, maSin roca Cemi ubis wig-
naki sulmTlad gadaijRabna erTmaneTis sawiinaaRmdego
azrebis ulazaTo SemoklebebiT. damRleli, sasowarmkve-
Ti, damamcirebelic ki iyo es yvelaferi. simarTle TiTebs
Soris misxlteboda – wveTi-wveT, mTlianad.

gavifiqre, rom ase xelcarieli Sin Tu wavidodi, mniS-


vnelovans verafers Sevmatebdi Cems kvlevas qalebisa da
literaturis Sesaxeb. imas xom ar davwerdi, rom qalebs
mamakacebze naklebi Tma aqvT sxeulze, an imas, rom sqesob-
rivi simwifis asaki samxreTis zRvis kunZulebze cxra we-
lia; Tu oTxmocdaaTi? - ukve iseTi aCxa-baCxa gaxda Cemi
xelnaweri, rom wakiTxva Tavadac ki gamiWirda. namdvilad
samarcxvino iyo, rom mTeli dilis Sromis Sedegad araferi
mniSvnelovani, araferi yuradRebis Rirsi ar gamaCnda. da
Tu ar SemeZlo warsulSi q-s Sesaxeb WeSmaritebis povna (na-
werSi q-d Sevamokle qali), am q-s Sesaxeb an momavalSi ra
azri hqonda fiqrs? mTlianad drois kargvas gavda am uTva-
lavi ganaTlebuli jentlmenis naazrevis kiTxva, qalis fe-
nomens rom yvelaferTan kavSirSi ase dawvrilebiT ganixi-
lavdnen - politikasTan, bavSvebTan, xelfasebTan, moral-
Tan.... ukeTesi iqneboda, maTi wignebi arc gadameSala.

8
“Zvel germanelebs sjerodaT, rom qalebSi raRac wminda iyo, da Sesabamisad,
maT winaswarmetyvelebad miiCnevdnen.” - frazeri, “oqros rto” (Frazer, Golden
Bough)

151
magram, vidre fiqrs ganvagrZobdi, qvecnobierad,
mTels am apaTiasa da sasowarkveTaSi, im adgilas, sadac Cemi
mezoblis msgavsad, CanawerisaTvis daskvna unda mimewera,
aRmovaCine, rom raRacas vxatavdi. ufro swored, viRacis
saxes da tans vxatavdi. es profesor fon iqsis saxe da tani
iyo, romelic Tavisi monumenturi Sromis weras Sesdgomo-
da saTauriT `mdedrobiTi sqesis gonebrivi, moraluri da
fizikuri arasrulfasovneba~. Cem mier daxatuli kaci ar
iyo mimzidveli: masiuri aRnagoba hqonda, zedmetad ganie-
ri yba da kontrastulad wvrili Tvalebi; saxe Warxali-
viT wamoswiTleboda. misi gamometyveleba ambobda, rom ra-
Rac Zlieri emociis qveS muSaobda. warmovidgine, am emo-
ciam rogor aiZula qaRaldisTvis ise daertya kalmis wve-
ti, TiTqos werisas romeliRac Sxamian mwers klavda. mas
Semdegac ki, roca am mwers ukve suli gaafrTxobina, kaci
ver dakmayofilda; Tavisi kalmiT kvlav mweris kvlas ga-
nagrZobda da xangrZlivi procesis Semdegac risxvisa da ga-
Rizianebis kvali aCnda saxeze. davxede Cems naxats da sa-
kuTar Tavs CavekiTxe - iqneb es yvelaferi misi colis bra-
lia? iqneb im qals vinme kavaleriis oficeri uyvarda? iqneb
is kavaleriis oficeri tanadi, moxdenili da Zvirfasmun-
diriani iyo? an iqneb, Tu froidis Teorias gamoviyenebT,
am kacs jer kidev pataraobaSi, WoWialaSi myofs dascinoda
romelime lamazi gogona? radgan Tavis WoWialaSic ki es
profesori, Cemi azriT, ar SeiZleboda mimzidveli bavSvi
yofiliyo. rac ar unda yofiliyo amis mizezi, profesors
aSkarad Zalian gabrazebuli da uSno gamometyveleba hqon-
da Cems eskizSi. da ai, aseTi ijda da werda Tavis wigns qa-
lebis gonebrivi, moraluri da fizikuri arasrulfasov-
nebis Sesaxeb. es naxati Cemi unayofod Cavlili wera-kiT-
xvis sruliad usargeblo dasasruli iyo. magram zogjer
xom swored aseTi modunebis, sakuTari fantaziebis miyo-
lis momentebSi xdeba, rom CaZiruli WeSmariteba zedapir-
ze amodis uceb. roca Cems ubis wignaks davyurebdi, fsiqo-

152
logiaSi gamoyenebulma elementarulma principma (fsiqo-
analizad rom ar Sevracxo) mikarnaxa, rom gabrazebuli
profesoris eskizi Tavad gabrazebuli adamianis mier iyo
daxatuli. rogorc Cans, vidre fiqrebSi viyavi wasuli, swo-
red risxvam CabRuja Cemi fanqari. magram am risxvas ra un-
doda CemTan? interesi, dabneva, gaoceba, mobezreba - yvela
es emocia SemeZlo iolad amomecno sakuTar TavSi da maT-
Tvis saxelebic damerqmia, vidre erTmaneTs enacvlebodnen
mTeli dilis ganmavlobaSi. nuTu mTeli am drois manZilze
maT Soris malulad dasrialebda risxva - es Savi gveli?
diax, - mipasuxa eskizma, - risxva sul aqve iyo. da Seucdom-
lad mimiTiTa erT konkretul wignze, erT konkretul fra-
zaze, romelmac demoni gaaRviZa: es iyo profesoris gan-
cxadeba qalebis gonebrivi, moraluri da fizikuri ara-
srulfasovnebis Sesaxeb. guli SemekumSa. loyebi amewva. wa-
movenTe. Tumca, am faqtSi arc araferi iyo gansakuTrebu-
li. yovlad Cveulebrivi, martivi emociaa. aravis moewone-
ba uTxran, rom is bunebrivad arasrulfasovania nebismier
qondriskacTan SedarebiT. Cems gverdiT mjdom students
gadavxede - xrotiniT sunTqavda, mza yelsaxvevi ekeTa da
ori kviris gauparsavi iyo. rogori sisulelec ar unda iyos
es yvelaferi, nebismier adamians gaaCnia pativmoyvareoba.
es ubralod, adamianuri bunebaa - gavifiqre da borblebis
xatva daviwye gabrazebuli profesoris saxeze, vidre cec-
xlwakidebul buCqs ar daemsgavsa, Tu aalebul kometas, -
najRabns, raime adamianurTan yovelgvari msgavsebisa da Si-
naarsis gareSe. axla profesori sxva aRaraferi iyo, Tu ara
sarevelas cecxlwakidebuli gorgali hamfsted hizis go-
rakze. ase uceb ganvmarte sakuTari gabrazeba da boloc mo-
vuRe; magram cnobismoyvareoba damrCa. TviTon profesoris
risxva riTi aixsneba? zogadad, mamakacebi ratom iyvnen gab-
razebulebi? arada, aSkarad iyvnen. roca am wignebis mier
Cemze datovebuli STabeWdilebebis gaanalizeba daviwye,
aRmovaCine raRac cecxlovani elementi, bevrnairi formiT

153
gamoxatuli: satiriT, ganwyobilebiT, intonaciebiT;
elementi, romelsac xSirad waawydebodiT am teqstebSi,
magram maSinve ver amoicnobdiT, radgan bevr sxvadasxvanair
emociaSi iyo Sezavebuli. misi ucnauri efeqtebidan gamom-
dinare Tu vimsjelebT, es iyo SeniRbuli da kompleqsuri
risxva, da ara pirdapiri da gaxsnili.

Cems win daxvavebul wignebis grovas Tvali kidev er-


Txel gadavavle da sabolood davaskveni, rom Cemi miznebi-
saTvis yovlad gamousadegari iyo es yvelaferi. mecnieru-
lad iyo gamoudegari, Torem zogadad - savse iyo instruq-
ciebiT, saintereso momentebiT, ucnauri faqtebiTac ki
fijis kunZulebis macxovrebelTa Sesaxeb. ubralod, es
yvelaferi dawerili iyo emociis wiTel Suqze da ara WeS-
maritebis TeTr Suqze. amitomac, ubralod, yvela maTgani
unda dabruneboda sakuTar Taros, uzarmazari fiWis saku-
Tar ujreds, me ki gza ganmegrZo. erTaderTi, rac mTeli im
dilis Ziebis Sedegad movinadire, `risxvis elementi~ iyo.
profesori (yvela erTi saxelis qveS SevaquCe)- ganrisxebu-
li iyo. magram ratom? - isev amas vekiTxebodi sakuTar Tavs,
rodesac wignebi Cavabare, muzeumidan gamovedi da sadili-
saTvis Sesaferisi adgilis mosaZebnad gaveSure. `ra aris
namdvili buneba imis, rasac am wuTSi me risxvas vuwodeb?~
- britaneTis muzeumTan axlos, patara restoranSi mTeli
sadilis ganmavlobaSi am gamocanas Cavkirkitebdi. viRacas,
vinc Cemamde isadila, skamze saRamos gazeTis gamoSveba
daetovebina; sadilis molodinSi aviRe da statiebis sa-
Taurebs gadavxede. mTels gverdze msxvili asoebis
maqmanebi misrialebda: viRacas Zalian didi qoneba uSovnia
samxreT afrikaSi. ufro wvrili maqmanebi gvamcnobda, rom
ser ostin Cemberleni JenevaSi imyofeboda; kidev, rom
sxvenSi xorcis saCexi najaxi ipovnes zed adamianis TmiT;
rom batonma mosamarTlem ganqorwinebis procesebze qalTa
usircxvilobis Sesaxeb gaakeTa komentari... qaRaldze sxva

154
patar-patara axali ambebic iyo gabneuli: `kinomsaxiobi
qali kaliforniaSi didebis mwvervalidan daeSva da misi
momavali kariera eWvqveSaa~. `momaval dReebSi nisliani
amindi iqneba~. gavifiqre, rom am planetis yvelaze ufro
moklevadiani stumaric ki, romelic am gazeTs aiRebda
xelSi, fragmentuli informaciebiTac iolad daaskvnida
- inglisi patriarqaluri mmarTvelobis qveSaa. yvela
gonebasaRi amoicnobda profesoris dominirebas. Zalauf-
lebac misi iyo, fulic da gavlenac; gazeTis mesakuTrec
is iyo, misi gamomcemelic da gamomcemlis TanaSemwec,
sagareo saqmeTa ministric da mosamarTlec, kriketis
moTamaSec da sadoRe cxenebis da iaxtebis mflobelic. is
iyo kompaniis direqtori, romelic Tavis meanabreebs oras
procents uxdida; is utovebda milionobiT funts qvel-
moqmedebas da kolejebs, romlebsac aseve Tavad ganagebda.
man datova kinovarskvlavi umuSevari. is gadawyvets,
ekuTvnis Tu ara najaxze aRmoCenili Tmis Reri adamians;
isaa, vinc gaamarTlebs an gaamtyunebs damnaSaves; vinc
CamoaxrCobs mkvlels, an cocxals gauSvebs mas. nislis
gamoklebiT, rogorc Cans, is yvelafers akontrolebda; da
mainc gabrazebuli iyo. sando niSniT vicodi, rom gabra-
zebuli iyo, radgan mas Semdeg, rac mis mier qalebis Sesaxeb
dawerili wignebi gadavikiTxe, nawerze metad TviTon masze
vfiqrobdi. rodesac mokamaTe mSvidad gTavazobs Tavis ar-
gumentebs, is mxolod argumentebze fiqrobs; da mkiTxve-
lic mxolod argumentebzea koncentrirebuli. masac rom
mSvidad daewera qalebis Sesaxeb, gamoeyenebina utyuari
mtkicebulebebi sakuTari msjelobis dasasabuTeblad da
ar SemCneoda, rom maincdamainc konkretuli efeqtis
miRwevas cdilobda, maSin arc mkiTxveli gaRiziandeboda.
iseve miviRebdi mis mier moyvanil faqtebs, rogorc imas,
rom muxudos marcvali mwvanea da kanaris Citi yviTeli.
asea da ase iyos - vityodi mSvidad. magram axla mec gabraze-
buli viyavi, radgan is iyo gabrazebuli. Tumca, yovlad

155
absurduli swored is Canda, rom mTeli am Zalauflebis
mqone kaci SeiZleboda gabrazebuli yofiliyo qalze. an
iqneb gabrazeba, rogorRac, Zalauflebis Tanmxlebi emo-
ciaa? magaliTad, mdidari adamianebi xSirad gabrazebu-
lebi arian, radgan eWvi aqvT, rom Raribebs maTi qonebis
dasakuTreba surT. profesorebi, Tu patriarqebi, rac
albaT zusti saxeli iqneba maTTvis, SeiZleba, nawilobriv
am mizezis gamoc arian gabrazebulebi, magram nawilobriv,
albaT, sxva mizezis gamoc, romelic zedapirze nakleb
SesamCnevia. an, SeiZleba, isini sulac ar iyvnen `gabrazebu-
lebi~. isini xom Zalian xSirad aRmerTebdnen qalebs,
sakuTar Tavs uZRvnidnen ojaxs, sanimuSoni iyvnen pirad
urTierTobebSi. SeiZleba, rodesac profesori daJinebiT
acxadebda qalebis arasrulfasovnebis Sesaxeb, maTi ara-
srulfasovnebiT arc iyo imdenad Sewuxebuli, ramdenadac
sakuTari aRmatebulebiT. iqneb swored am `aRmatebulebas~
icavda aseTi gacxarebiT da gadametebuli xazgasmiT, rad-
gan es misTvis uZvirfasesi saganZuri iyo. cxovreba orive
sqesisaTvis (gavxede wyvils, trotuarze rom midiodnen
mxardamxar) - mZime, sastiki, gamudmebuli brZolaa, romel-
sac giganturi gambedaoba da Zala sWirdeba. albaT yvelaze
metad, iluziebiT savse iseTi arsebebisaTvis, rogorebic
Cven varT, es yvelaferi sakuTari Tavis rwmenas moiTxovs.
sakuTari Tavis rwmenis gareSe akvnis bavSvebs vgavarT. da
rogor unda SeviZinoT es umniSvnelovanesi Tviseba yvela-
ze swrafi gziT? albaT sakuTari Tavis darwmunebiT, rom
sxva adamianebi CvenTan SedarebiT arasrulfasovnebi
arian; rom Cven gagvaCnia raRac bunebrivi aRmatebuleba -
es SeiZleba iyos simdidre, tituli, swori cxviri an cno-
bili mxatvris mier Sesrulebuli babuas portreti; sul
erTia, ra, - adamianuri warmosaxvis paTetiurobas xom saz-
Rvrebi ar gaaCnia. amitomac, patriarqisaTvis, romelsac
surs daipyros da imbrZaneblos, uzarmazari mniSvneloba
aqvs imis SegrZnebas, rom adamianTa didi nawili, naxevari

156
kacobrioba, bunebrivad arasrulqmnilia masTan Sedare-
biT. es misi Zalauflebis erT-erTi mTavari wyaroc kia.
msjelobaSi es yvelaferi TiTqos martivad lagdeba, magram
modiT axla, praqtikul magaliTebzec vifiqroT. Seveca-
doT, Cveni daskvnebis meSveobiT amovxsnaT zogierTi is
fsiqologiuri gamocana, yoveldRiur cxovrebaSi rom
vxvdebiT. magaliTad, Cemi aRSfoTeba, roca ramdenime dRis
win z-m, Cems nacnobTa Soris yvelaze humanurma da Tavmda-
balma adamianma, rebeka uestis romeliRac wigni aiRo xelSi
da erTi abzacis wakiTxvis Semdeg wamoiZaxa: `pirwavar-
dnili feministi! es qali ambobs, rom kacebi snobebi arian!~.
CemTvis gasaocari iyo es wamoZaxili. ver gavige, ratom iyo
mis uesti pirwavardnili feministi mxolod imitom, rom
simarTlesTan axlos mdgari, Tu ara yovlad WeSmariti,
gancxadeba gaakeTa meore sqesis Sesaxeb? - CemTvis es ubra-
lod, z-s daWrili pativmoyvareobis wamoZaxili iyo; pro-
testi misi TviTrwmenis Seryevis winaaRmdeg. qalebi sauku-
neebis ganmavlobaSi im magiuri sarkeebis rols asruleb-
dnen, romlebSic mamakacebi bunebrivze orjer ufro
maRlebi Candnen. am magiuri Zalis gareSe dedamiwa albaT
dRemde gauvali WaobebiTa da junglebiT iqneboda dafa-
ruli; aranairi mematiane ar gviambobda kacobriobis ome-
bisa da maTSi sagmiro ambebis Sesaxeb. Zvlebze irmis kontu-
rebis gamoyvanas Tu movaxerxebdiT dRemde da priala qvebs
Tu gavcvlidiT cxvris tyavSi, an sxva ubralo ornamen-
tebSi, rasac Cveni upretenzio gemovneba gawvdeboda.
zekacebi da bedis rCeulebi ar iarsebebdnen. mefe da kaize-
ri arasodes atarebdnen gvirgvinebs da arc arasodes
dakargavdnen maT. sxva ra gamoyenebac ar unda hqondeT
civilizirebul sazogadoebebSi, sarkeebi yvela gansakuT-
rebuli, sagmiro qmedebis wyaroa. ai, amis gamoa, rom orive,
napoleoni da musolini ase kategoriulad acxadeben
qalebis arasrulfasovnebis Sesaxeb, radgan Tu isini ar
iqnebian arasrulfasovnebi, Tavadac Sewyveten simaRleSi

157
matebas. nawilobriv amiT aixsneba is, rom qalebi ase mniSvne-
lovnebi arian mamakacebisaTvis. da amiT aixsneba isic, Tu
ratom kargaven mamakacebi mosvenebas qalebis kritikis qveS;
qalisTvis xom SeuZlebelia pirdapir miuTiTos maT - es wigni
cudia, is naxati arafrad varga, da udidesi tkivili da risxva
ar gamoiwvios maTSi; gacilebiT ufro meti tkivili da risxva,
vidre mamakacebSi igive kritika gamoiwvevda meore mamakacis
mxridan. radgan, roca qali simarTlis Tqmas iwyebs, sarkeSi
mamakacis silueti pataravdeba; mcirdeba mamakacis Zala
arsebobisaTvis brZolaSi. TviTrwmenis gareSe misTvis
rTuli xdeba miiRos gadawyvetilebebi, daipyros axali
teritoriebi, kanonebi Seqmnas, wignebi weros, moikazmos da
grZeli sityvebi warmoTqvas banketebze. mas sWirdeba
sarkeebi garSemo, sauzmesa da sadilebze, rom sakuTari Tavi
sul mcire, orjer ufro maRali dainaxos imaze, vidre is
sinamdvileSia... -vfiqrobdi, finjanSi yavas vurevdi da
drodadro quCaSi mosiaruleebs gavyurebdi. sarkis anarekli
umniSvnelovanesia, radgan is sicocxlisunarianobas
muxtavs; nervul sistemas aZlevs stimuls. sarke rom waarTva,
mamakaci SeiZleba daiRupos, rogorc narkomani, romelsac
kokaini moaklda. es jadoqruli iluziaa, - vfiqrobdi da
sarkmlidan vicqirebodi, - rac am trotuarze adamianebis
naxevars Tav-TavianTi samsaxurebisaken eweva. dilaobiT am
sasiamovno muxtis wyalobiTaa, qudebs rom ixuraven da
qurTukebs icvamen. yovel axal dRes Tavdajerebulebi
iwyeben, im SemarTebiT, rom maT mouTmenlad moelian mis
smitis Cais wveulebaze; da roca oTaxSi abijeben, sakuTar
Tavebs eubnebian, rom am oTaxSi myofTa naxevars mainc
aRematebian; da amitomac, ar uWirT ilaparakon im Tavdaje-
rebiT, im TviTrwmeniT, romliTac odiTgan, ase TviTneburad
warmarTavdnen Cvens sazogadoebriv cxovrebas.

aseTi msjelobiT Semqonda wvlili meore sqesis fsiqo-


logiis saxifaTo da momajadoebel kvlevaSi (rac, albaT,

158
saintereso saqmianobaa, Tuki weliwadSi xuTasi funti gaqvT
sakuTari Semosavali), rodesac sadilis angariSi momitanes.
xuTi Silingi da cxra pensi unda gadamexada. oficiants
aTSilingiani banknoti miveci da is xurdis mosatanad
wavida. safuleSi kidev medo aTSilingiani; SevniSne, radgan
jer kidev sunTqvas mikravs imis gaazreba, rom safule
avtomaturad mawvdis aTSilingianebs. gavxsni da fulic
aqaa. sazogadoeba mamaragebs wiwiliT da yaviT, loginiT da
sacxovrebliT, da amis sanacvlod mTxovs im qaRaldebis
garkveul raodenobas, romelic mamidaCemma damitova im
erTaderTi mizezis gamo, rom mis saxels vatareb.

getyviT, rom mamidaCemi, meri betoni cxenidan gadmo-


vardnisas daiRupa bombeiSi seirnobis dros. cnobam Cemi
memkvidreobis Sesaxeb daaxloebiT im dros moaRwia, rode-
sac qalebisaTvis arCevnebSi xmis micemis uflebis Sesaxeb
kanoni gamovida. erT Rames Cems safosto yuTSi advokatis
werili Cavarda da rodesac es werili gavxseni, aRmovaCine,
rom Turme mamidaCemma weliwadSi xuTasi funti Semosavali
mianderZa, mTeli sicocxlis ganmavlobaSi. am oridan - xmis
uflebidan da fulidan - fuli, romlis mflobelic gavxdi,
CemTvis bevrad ufro mniSvnelovani Canda. manamde cxov-
rebisaTvis saWiro saxsrebs maTxovruli samsaxuriT vSou-
lobdi - Jurnal-gazeTebisTvis vasrulebdi sxvadasxva
samuSaos, patara statiebs vwerdi sacirko warmodgenebisa
da qorwilebis Sesaxeb; ramdenime funts werilebis weriT
vakowiwebdi, moxuc qalbatonebs wignebs vukiTxavdi, xe-
lovnur yvavilebs vakeTebdi, sabavSvo baRis bavSvebs vas-
wavlidi anbans. am yvelafriT amoiwureboda is ZiriTadi
saqmianoba, romelic 1918 wlamde qals SeeZlo ekeTebina.
mgoni, ar mWirdeba detalurad aRgiweroT mTeli am
samuSaos simZime, radgan nacnobebs Soris mainc uTuod
geyolebaT qalebi, romlebic igivenairad irCendnen Tavs.
magram TviTon am samuSaoze ufro mZime CemTvis sakuTari

159
SegrZnebebis gaxsenebaa - im Sxamis, SiSis Tu simwaris gax-
seneba, romelic mTeli im drois ganmavlobaSi grovdeboda
CemSi. Znelia, roca gamudmebiT imis keTeba giwevs, rac ar
mogwons; giwevs monasaviT muSaoba, iZulebuli xar, yvelas
ucino da epirfero; amis keTeba, SeiZleba, yovelTvis arcaa
aucilebeli, magram uamisodac namdvilad ar gamodis. Tu
ara da, SeiZleba, ulukmapurod darCe. es Sinagani winaaR-
mdegobebi mTels arsebas, suls giavadebs; JangiviTaa, ga-
zafxulis yvavilebs rom aWknobs, fiTriviT - xis guls rom
Wams. magram, rogorc ukve giTxariT, mamidaCemi gardaic-
vala; da mas Semdeg, roca ki aTSilingians vaxurdaveb,
vgrZnob, rom im Jangis da xrwnis patara nawili ukan ixevs,
raRac sufTavdeba, SiSi da simware iklebs. da mainc, -
vfiqrobdi, vidre safuleSi vercxlis fuls vyridi, -
mniSvnelovania, gaxsovdes im dReebis simware, rom dainaxo,
Tu rogor radikalurad cvlis myari Semosavlis gaCena
adamianis xasiaTs. amqveynad araviTar Zalas ar SeuZlia
wamarTvas Cemi xuTasi funti. mudam meqneba saWmelic,
saxlic da tansacmelic. amitomac, ara mxolod lukma-
purisaTvis brZolas vwyvet, aramed siZulvilsa da
simwaresac warsulSi vtoveb. ar unda mZuldes arc erTi
mamakaci; maT ar SeuZliaT ziani momayenon. ar unda vepir-
fero arc erT maTgans; maT araferi aqvT CemTvis mosacemi.
uceb aRmovaCine, rom sakuTar fiqrs, ase SeumCnevlad, sul
sxva damokidebulebamde mivyavdi kacobriobis meore sqes-
Tan mimarTebaSi. mTlianobaSi, absurduli iyo romelime
klasis an sqesis dadanaSauleba rameSi. adamianTa masebi
arasodes arian pasuxismgeblebi sakuTar qmedebebze; is
instinqtebi ewevaT win, romelTa gakontrolebac maT
Zalebs aRemateba. maTac, patriarqebs Tu profesorebs,
dausrulebeli sirTuleebiT da winaRobebiT savse cxov-
rebis gza hqondaT da rogorme unda gamklavebodnen am
yvelafers. maTi ganaTlebac, Taviseburad, iseTive ara-
srulyofili iyo, rogoric Cemi. amanac warmoSva maT pirov-

160
nebebSi aseTi didi defeqtebi. marTalia, hqondaT fuli da
Zalaufleba, magram amis mopoveba sakuTar mkerdSi arwivis
SebudebiT Tu SeeZloT; svavis SebudebiT, ganuwyvetliv
RviZls rom ufleTdaT da filtvebs ukortnidaT; mesakuT-
reobis instinqtis, flobis wyurvilis ZaliT, romelic
gamudmebiT Tvals ugorebT sxvebis miwebisa da nivTebi-
saken; is, rac aiZulebT - Seqmnan sazRvrebi da droSebi,
sabrZolo gemebi da momwamlavi gazi; gawiron sakuTari
sicocxle da sakuTari Svilebis sicocxlec. gaiareT admi-
ralis TaRqveS (swored mis Zegls mivaRwie am dros), an
nebismier moedanze, sadac gmirebisadmi miZRvnili monumen-
tebi dgas da CaufiqrdiT am xotbaSesxmuli gamarjvebebis
arss. an daakvirdiT, gazafxulis mzis qveS rogor Tavau-
Reblad miiCqarian xolme birJis maklerebi da advokatebi
sakuTari ofisebisaken, rom fuli akeTon, ufro meti fuli
da kidev ufro meti fuli; maSin rodesac faqtia, rom
weliwadSi xuTasi funti sruliad sakmarisia, raTa adamiani
mzisqveSeTSi bednieri iyos. albaT Zalian mZimea, aseTi
tlanqi isntinqtebis tareba Sens SigniT, - gavifiqre. am
instinqtebs cxovrebis pirobebi aZlevs gasaqans da aZlie-
rebs; civilizaciis nakleboba... - vfiqrobdi da kembrijis
hercogis qandakebas vuyurebdi; misi wopiani qudis bumbu-
lebs iseTi daJinebiT mivSterebodi, rogoriTac, albaT,
manamde aravis Seuxedavs. da roca gaviazre adamianebis
mTeli es ususuroba, Zveli SiSi da simware rogorRac,
sibralulad iqca; mere ki, erT-or weliwadSi, sibralulic
gaqra da udidesi Sveba vigrZeni; Sveba, imis gamo, rom Se-
meZlo Tavisuflad, miukerZoeblad fiqri ama Tu im movle-
naze. SemeZlo, Tavisuflad meTqva - momwons Tu ara esa Tu
is Senoba, naxati, wigni... mamidaCemis qonebam, jentlmenis
is uzarmazari silueti, romelic mudam Tavs madga da rom-
lisadmic gamudmebiT aRtacebaSi yofnas mirCevda mil-
toni, ganze gaswia; ca gamoCnda.

161
am fiqrebiT mivuaxlovdi Cems saxls mdinaris piras.
sarkmlebSi lamfebi aenToT. dilas aqeT warmoudgenlad
Secvliliyo londoni. TiTqos giganturma dazgam mTeli
dRis muSaobis Sedegad, Cveni daxmarebiT, ramdenime iardis
sigrZis qsovili Seqmna - raRac sunTqvis Semkvreli,
ulamazesi, cecxlovani qsovili, romlidanac wiTel Tvalebs
akvesebda da cxel sunTqvas afrqvevda saRamos oqrosferi
urCxuli. qaric am qsovilis droSas gavda, Ronieri xeliT
afrialebuls - saxlebs exeTqeboda da Robeebs aWrialebda.

TumcaRa, Cems quCaze Sinauruli simyudrove damxvda.


kedlis mlesavi kibidan eSveboda; ZiZa sabavSvo etls
Sinisaken miagorebda; naxSiris mtvirTavi cariel tomrebs
kecavda da erTmaneTze awyobda; xil-bostnis maRaziis
gamyidveli qali dRis navaWrs iTvlida wiTelTaTmaniani
TiTebiT. magram me imdenad viyavi CaZiruli Cems safiqral-
Si, rom ar SemeZlo, es yovlad Cveulebrivi suraTebic ki
erTsa da imave sakiTxTan ar damekavSirebina. imaze vfiq-
robdi, rom axla albaT gacilebiT ufro Znelia imis gan-
sazRvra, Tu CamoTvlili saqmianobebidan romelia sazoga-
doebisaTvis ufro mniSvnelovani da saWiro, vidre es erTi
saukunis win iqneboda. vin ufro mets akeTebs qveynisaTvis
- naxSiris mtvirTavi Tu ZiZa? diasaxlisi, romelmac rva
bavSvi aRzarda, Tu advokati, romelmac asi aTasi funtis
Sovna moaxerxa? vici, amgvari kiTxvebis dasmas azri ara
aqvs; radgan aravis SeuZlia maTze pasuxis gacema. diasaxli-
sebTan da advokatebTan mimarTebaSic iseve icvleba faseu-
lobebi, rogorc yvelafer danarCenTan kavSirSi. Sedarebe-
bisaTvis mocemul momentSic ki aranairi sazomi ar gagvaC-
nia. Cemi mxridanac sisulele iyo profesorisagan momeT-
xova `uryevi mtkicebulebebi~ qalebTan dakavSirebiT mis
msjelobebSi. elementarulad, Tundac nebismieri nivTis
Tu saCuqris fasis gansazRvra romc SegveZlos mocemul
momentSi, es fasi xom drois ganmavlobaSi icvleba; aseve

162
saqmianobebTan mimarTebaSi; erTi saukunis Semdeg, albaT,
yvelaferi sxvanairad iqneba. ufro metic, asi wlis Semdeg,
- vfiqrobdi, rodesac sakuTar karibWes mivaRwie, - qalebi
aRar iqnebian `daculi sqesi~. Sesabamisad, isini CaerT-
vebian axal saqmianobebSi; iseTebSic, rac fizkur Zalisxme-
vas saWiroebs da rac odesRac maTTvis Seufereblad iT-
vleboda. ZiZa naxSiris mtvirTavi gaxdeba. maRaziis gamyid-
veli qali mZRolobas daiwyebs. yvela Tvalsazrisi, rome-
lic eyrdnoba imdroindel faqtebs, rodesac qalebi
dacul sqess warmoadgendnen, gaqreba, rogorc, magaliTad
(am dros quCaze jariskacebis razmma Caiara), amJamindeli
Sexeduleba, rom qalebi, mRvdlebi da mebaReebi sxva
adamianebze didxans cocxloben. moacileT es `daculoba~,
dauqvemdebareT qalebic igive fizikur datvirTvas, aq-
cieT samxedroebad, mezRvaurebad, mZRolebad, sadguris
muSebad da qalebi albaT ise swrafad, iseTi axalgazrdebi
gardaicvlebian mamakacebTan SedarebiT, rom male winada-
deba: `dRes qali davinaxe~ - `dRes aeroplani davinaxe~-s
msgavsad gaiJRerebs. yvelaferi SeiZleba moxdes, Tuki
qalis roli Seicvleba, - gavifiqre da kari gavaRe. magram,
ra kavSiri aqvs am yvelafers Cemi Txzulebis TemasTan -
qalebsa da mxatvrul literaturasTan? - ukve Sin Sesulma
vkiTxe Cems Tavs.

3.
guldawyvetili viyavi, rom Sin xelcarieli davbrundi.
aranairi mniSvnelovani faqti ar gamaCnda, rom meTqva: ai,
amis da amis gamo arian qalebi mamakacebze Raribebi. albaT,
ukeTesi iqneboda, Tavi damenebebina am `wminda
WeSmaritebis~ ZebnisaTvis da wakiTxuli avtorebis
msgavsad, sakuTari emociebis fonze damewera rame, Tundac
WurWlis narecxi wyaliviT mRvrie. magram, gadavwyvite,
darabebi damexura, gareT dametovebina yvelaferi, rac

163
yuradRebas mifantavda da lamfa amenTo. Sevecade, sakuTa-
ri SekiTxvebi ufro konkretulad Camomeyalibebina da
pasuxebisaTvis amjerad istorikosisaTvis mimemarTa,
romelic subieqturi azrebis nacvlad faqtebs aRnusxavs.
is, albaT, ukeT miambobda, Tu ra pirobebSi cxovrobdnen
qalebi, ara zogadad saukuneebis ganmavlobaSi, aramed,
vTqvaT elizabeTis epoqaSi.

CemTvis amouxsnel gamocanad rCeboda is faqti, rom


warsulis manZilze Seqmnil uzarmazar literaturaSi
TiTqmis erTi sityvac ar ekuTvnoda qals, maSin rodesac
yoveli meore mamakaci simRerebs da sonetebs Txzavda. ra
pirobebSi cxovrobda qali? - pirvel rigSi es kiTxva davsvi.
mxatvruli literatura warmosaxvis nayofia da miwis
mizidulobas nakleb emorCileba, vidre vTqvaT, mecniereba.
literatura ufro obobas qsels gavs, romelic mudam Zalian
msubuqad, magram mainc oTxive kuTxiTaa cxovrebasTan
mibmuli. xSirad es kavSiri TvalisaTvis TiTqmis uxilavic kia.
magaliTad, Seqspiris piesebi, TiTqos mTlianad TavisTvisaa
haerSi gamokiduli. magram Tuki TiTs gamovkravT, qseli
romelime kuTxes Camoekideba, gamoirRveva da gagvaxsenebs,
rom nawarmoebebi Sua haerSi ki ar aris amoqsovili raime
aramiwieri arsebebis mier, aramed Cveulebrivi mokvdavebis
mieraa Seqmnili da dakavSirebulia iseT miwier da materialur
cnebebTan, rogoricaa janmrTeloba, fuli da TavSesafari.

amitomac, mivedi im TarosTan, sadac istoriuli wig-


nebi milagia da uaxlesi gamocema, profesor trevelianis
`inglisis istoria~ gadmoviRe. kidev erTxel movZebne
`qalebi~; Semdeg - `maTi mdgomareoba sazogadoebaSi~ da
wigni miTiTebul gverdze gadavSale. `colis cema~, - vkiT-
xulobdi, -~mamakacis aRiarebuli ufleba iyo da praqti-
kaSi yovelgvari sircxvilis gareSe gamoiyeneboda rogorc
maRal, ise dabal klasebSi~. istorikosi ganagrZobda: `qa-

164
liSvili, romelic uars ganacxadebda colad gahyoloda
mSoblebis mier SerCeul kacs, SeeZloT oTaxSi gamoeketaT,
ecemaT da TmebiT eTriaT, rasac sazogadoebis mxridan ara-
viTari protesti ar mohyveboda. qorwineba ara pirovnuli
grZnobebis, aramed ojaxuri gamorCenis saqme iyo, gansa-
kuTrebiT, `saraindo~ maRal klasebSi... niSnoba xSirad
maSin xdeboda, rodesac erT-erTi, an orive mxare jer kidev
akvanSi iyo; xolo qorwineba, rodesac isini jer kidev
ZiZebis zedamxedvelobis qveS imyofebodnen. aseTi
mdgomareoba iyo daaxloebiT 1470 wels, Coseris Semdgom
periodSi. sxva wyaroebi qalebis mdgomareobis Sesaxeb
orasi wliT gviandelia da stiuartebis epoqas emTxveva.
`maRali da saSualo klasis qalebs jer kidev iSviaTad Tu
SeeZloT sakuTari saqmros SerCeva; xolo qmari, romelsac
mas mouZebnidnen, qalis sruluflebiani mepatrone da
mbrZanebeli xdeboda rogorc tradiciis, aseve kanonis
Tanaxmad. da mainc, am pirobebSic ki~ - profesori treve-
liani aRniSnavs, - `arc Seqspiris nawarmoebebSi da arc
meCvidmete saukunis memuarebSi (mag. verneisi da hatCinso-
ni) aRwerili qalebi ar arian individualurobas mokle-
bulni~. es SeniSvna yovlad marTebuls gavs, Tuki gavixse-
nebT kleopatras, ledi makbeTs an rozalindas. profesori
treveliani srul simarTles ganacxadebs, rodesac ambobs,
rom Seqspiris qalebs pirovnuloba ar akldaT. SegviZlia,
ufro Sorsac wavideT da ganvacxadoT, rom qalebi, isto-
riis dasawyisidan moyolebuli, gzis manaTobel varskvla-
vebs hgavdnen literaturaSi: klitemnestra, antigone,
kleopatra, ledi makbeTi, fedra, kresida, rozalinda,
dezdemona, malfis hercoginia - dramatul nawarmoebebSi;
Semdeg prozaul nawarmoebebSi: milamanti, klarisa, beki
Sarpi, ana karenina, ema bovari, madam de germantesi - goneba-
Si saxelebis korianteli dadga; da maT Soris verc vixseneb
`pirovnulobasa da individualurobas moklebul qalebs~.
iseTi STabeWdileba rCeba, rom qali rom mxolod mamakace-

165
bis mier Seqmnil literaturaSi arsebobdes, mas yvela war-
moidgenda udidesi mniSvnelobis pirovnebad, romelic Zali-
an rTuli da mravalmxrivia - didsulovanic da sulmdabalic,
brwyinvalec da ubadrukic, usazRvrod mSvenieric da usaSin-
lesic; xSir SemTxvevaSi mamakacebze ufro diadi9 magram es
mxolod mxatvrul literaturaSi arsebuli qalis saxea. si-
namdvileSi, rogorc profesori treveliani aRniSnavda, is
iyo oTaxSi gamoketili, nacemi da TmiT naTrevi.

Zalian ucnauri kompozicia ikvreba. warmosaxvaSi qali


umaRlesi arsebaa, praqtikulad ki sruliad umniSvnelo.
is ipyrobs poeziis TiToeul striqons; is yvelganaa, isto-
riis garda. mxatvrul nawarmoebebSi is ganagebs mefeebisa
da dampyroblebis bed-iRbals; realobaSi ki is mona iyo ne-
bismieri biWis, visi mSoblebic TiTze beWeds wamoacmev-
dnen. literaturaSi yvelaze ufro amaRelvebeli sityvebi
da yvelaze ufro Rrma fiqrebi xSirad swored qalis bagi-
dan gaismis; realur cxovrebaSi ki mas Zlivs SeeZlo wera-
kiTxva da qmris sakuTrebas warmoadgenda.

maT warmosaxvaSi, vinc jer istoriul cnobebs gadai-


kiTxavs, xolo Semdeg poezias, namdvilad ucnauri monstri

9
`ucnaur da TiTqmis auxsnel faqtad rCeba is, rom aTenSi, sadac qalebi TiTqmis
aziur odaliskebad da mona-mxevlebad imyofebodnen mamakacTa mbrZaneblobis
qveS, miuxedavad yvelafrisa, scenam warmoSva iseTi saxeebi, rogoricaa
klitemnestra da kasandra, atosa da antigone, fedra da medea, da yvela sxva
gmiri qali, romelic dominirebs piesidan piesaSi `qalTmoZule~ evripides
dramaturgiaSi. magram es paradoqsi im antikuri samyarosi, sadac Tavmoyvare
qali quCaSi marto gavlasac ver axerxebda, scenaze ki uTanaswordeboda da
Crdilavda mamakacs, dRemde ar aris Sesaferisad axsnili. Tanamedrove
tragediaSic igrZnoba qalebis dominireba. magaliTad, Seqspiris
nawarmoebebze zedapiruli Tvalis gadavlebac ki sakmarisia (aseve uebsteris
SemTxvevaSi, Tumca ara marlosTan da jonsonTan), raTa davinaxoT qalebis
aqturoba rozalindadan dawyebuli ledi makbeTiT damTavrebuli. igivea
rasinis SemTxvevaSic - misi tragediebidan eqvsi mTavari personaJi qalis
saxels atarebs; da romeli mamakaci personaJi SegviZlia davupirispiroT
hermiones da andromaqes, berenikes da roqsanas, fedras da aTalis? igive
gvxvdeba ibsenTan; romel mamakacs gavaTanabrebT solveigTan da norasTan,
hedasTan da hilda uangelTan, an rebeka uestTan?~ - f. l. lukasi `tragediebi”
gv. 114-15 (F. L. Lucas, Tragedy, pp.114-15)

166
gaCndeba - raRac matlis msgavsi, arwivis frTebiT. magram
rogori TavSesaqcevic ar unda iyos misi Tvaliereba, es
monstri realobaSi ar arsebobs. mis gasacocxleblad, er-
Tsa da imave momentSi poeturadac unda SevZloT azrovne-
ba da prozauladac; kavSiri ar unda davkargoT faqtTan,
rom Cvens winaSea misis martini, ocdaTeqvsmeti wlis, lurj
kabaSi, Sav qudsa da yavisfer fexsacmelSi gamowyobili; da
amave dros Tvalwin unda gvedgas qalis mxatvruli saxe; ar
unda dagvaviwydes, rom literaturaSi is mTavari ZarRvia,
WurWeli, romlis kedlebsac aTasnairi suli da Zala exeT-
qeba uwyvet nakadad. Tumca, im momentSi, roca am meTodiT
vcdilobT elizabeTis epoqis qalis danaxvas, misi anfasi
mainc ganaTebis gareSe rCeba: faqtebis nakleboba gvafer-
xebs. araferi viciT detalurad; araferia zusti da utyu-
ari masTan mimarTebaSi. istoria qals TiTqmis ar moixseni-
ebs. vfiqrobdi da Cavcqerodi istoriis saxelmZRvanelos
furcels, romelzec CamoTvlili iyo:

`feodaluri sasamarTlo da SemouRobavi miwaTmoqme-


debis wesebi... cistercianelebi da mecxoveleoba... jva-
rosnebi... universiteti... warmomadgenelTa palata... as-
wliani omi... vardebis omi... renesansis epoqis swavlulebi...
monasterTa daxurva... agraruli da religiuri uTan-
xmoeba... inglisis flotis Seqmna... uZleveli armada... ` da
a.S. xandaxan romelime qalis saxeli gvxvdeba, mag. eliza-
beTi an meri, - romelime dedofali an didebuli qalbatoni.
magram versad movnaxavT saSualo klasis qals, romelsac
iaraRad mxolod sakuTari goneba da xasiaTi gaaCnda. is ar
Cans arc erT im did moZraobaSi, romelTa nusxac, erTad
Sekruli, qmnis istorias. aseT qals verc pirad CanawerebSi
wavawydebiT. obri qalebs TiTqmis ar moixseniebs. TviTon
qalebi ki sakuTari cxovrebis Sesaxeb arafers werdnen da
dRiurebsac TiTqmis arasdros awarmoebdnen; im periodi-
dan Semonaxulia qalis mier dawerili mxolod ramdenime

167
werili. qalebs ar dautovebiaT arc piesebi da arc leqsebi,
romlebiTac SegviZlia maT Sesaxeb vimsjeloT. gavifiqre,
rom kargi iqneboda, Tuki amas niunhemis an girtonis rome-
lime warCinebuli studenti iTavebda da calke mokrebda
mTels SesaZlo informacias qalis Sesaxeb - Tu ra asakSi
Txovdeboda, saSualod ramden bavSvs aCenda, rogor saxlSi
cxovrobda, hqonda Tu ara sakuTari oTaxi, saWmels amza-
debda Tu ara, hyavda Tu ara mosamsaxure... yvela es faqti
savaraudod sadRac devs, adglobriv saregistracio
nusxebSi da angariSis wignebSi; sadRac usaTuod unda iyos
gabneuli elizabeTis xanis saSualo qalis cxovreba. iqneb
vinmem moagrovos da wignad aqcios. Cems gambedaobas aRe-
mateba ambicia, vurCio am cnobili kolejebis studentebs,
gadaweron mTlianad istoria; Tumca, vfiqrob, rom Cven-
Tvis dRevandeli saxiT mowodebuli istoria xSirad bevr
kiTxvas upasuxod tovebs, ararealuri da deformirebu-
lia; magram ratom ar unda gaukeTdes Tundac arsebul is-
torias mcire damateba, raime TvalSisacemi saTauriT;
iseTi, romelSic istoriis furclebze gamotovebuli qa-
lebi sakuTar adgils monaxaven? radgan arsebul fur-
clebze Tuki qali gaielvebs, - mxolod gakvriT, romelime
didebuli gmiris cxovrebaSi; da maSinve iqac ukana planze
uCinardeba, TiTqos raRacas malavdes - sicils, an piriqiT,
cremlebs. arada, Tanamedroveobis ramdeni xelovanis
biografiaa cnobili, romelSic udidesi roli iTamaSa jein
ostinma. arc imis saWiroebas vxedav, detalurad Segaxse-
noT, Tu ramxela gavlena moaxdina joana beilis tragedi-
ebma edgar alan pos poeziaze. arc im faqtis winaaRmdeg
gamovTqvam protests, rom minimum erTi saukunis manZilze
sazogadoebisaTvis gasaidumloebuli iyo meri rasel
mitfordis mier monaxulebuli saxlebis misamarTebi da
adamianebis saxelebi. magram is, rac samwuxarod mimaCnia,
aris qalebTan dakavSirebuli sruli sicariele meTvrame-
te saukunemde. ubralod, gonebaSi ar gamaCnia qalis arana-

168
iri modeli, rom davaTvaliero. upasuxod rCeba Cemi kiT-
xvebi: ratom ar werdnen qalebi leqsebs elizabeTis epo-
qaSi? rogor ganaTlebas Rebulobdnen isini? ramden qals
hyavda bavSvi ocdaerTi wlis asakamde? mokled, ras akeTeb-
dnen dilis rva saaTidan saRamos rva saaTamde? aSkaraa, rom
sakuTari fuli ar hqondaT. profesor trevelianis Tanax-
mad, maT adreul asakSi aTxovebdnen nebis ukiTxavad, ume-
teswilad, TxuTmet-Teqvsmeti wlis asakSi. Zalian ucnauri
iqneboda, Tundac am informaciidan gamomdinare, rom
romelime maTgans Seqspiris dari piesebi daewera, - davas-
kveni da gamaxsenda erTi aw gansvenebuli episkoposi, rome-
lic ambobda, rom SeuZlebelia warsulSic, awmyoSic da
momavalSic romelime qals Seqspiris genia hqonoda an
hqondes~. amis Sesaxeb man gazeTebSic dawera. Tu sworad
maxsovs, am episkoposma isic uTxra erT qalbatons, romel-
mac mas informaciisaTvis mimarTa, rom katebi, rogorc
aseTi, samoTxeSi ar xvdebian; Tumca, isic dasZina, rom maT
raRac sulis msgavsi gaaCniaT. raoden nugeSismcemelni
arian zogjer aseTi moxuci jentlmenebi! rogor ixevs
yovelgvari umecreba ukan maTi ganswavlulobis winaSe!
katebi samoTxeSi ar xvdebian. qalebs ar SeuZliaT Seqspiris
dari piesebis wera.

magram, unda vaRiaro, rom rodesac Taroze Seqspiris


tomebs Sevxede, gavifiqre, rom biSopi am erT rameSi mainc
iyo marTali - nebismieri qalisaTvis absoluturad SeuZ-
lebeli iqneboda Seqspiris dari piesebis dawera Seqspiris
epoqaSi. modi, radgan ase cota faqti gagvaCnia, sakuTar
fantazias mivceT gasaqani da warmovidginoT, ra moxdebo-
da, Tavad Seqspirs rom yoloda brwyivale niWiT dajildo-
ebuli da, pirobiTad, saxelad judiTi. savaraudod, Tvi-
Ton Seqspirma ganaTleba saSualo skolaSi miiRo (dedamisi
mdidari memkvidre iyo), sadac SeeZlo eswavla laTinuri -
ovidiusi, virgiliusi da horaciusi, iseve rogorc grama-

169
tikisa da logikis elementebi. cnobilia, rom is daudegari
biWi iyo, kurdRlebs atyavebda da irmebze nadirobda; da
rom is Zalian adreul asakSi daqorwinda mezoblad mcxov-
reb qalze, romelmac imaze ufro swrafad gauCina bavSvi,
vidre wesi da rigi iyo. yvelafer amisagan gaqcevam Seqspiri
bedis saZieblad londonSi Caiyvana. rogorc Cans, Teatri
izidavda; Tavidan aq mejinibed muSaobda, Zalian male ki
Tavad TeatrSi miiRo samuSao da warmatebuli msaxiobic
gaxda. axla ukve samyaros centrSi cxovrobda - yvelas
xvdeboda, yvelas icnobda, scenaze ahqonda Tavisi Txzule-
bebi, piesebs quCaSic dgamda, dedoflis karzec ki miRebu-
li iyo. amasobaSi ki, modiT, vivaraudoT, rom misi aseve
araCveulebrivad niWieri da Sin rCeboda. es gogoc ZmasaviT
Tavgadasavlebis moyvaruli iyo, mdidari warmosaxvis
patroni, qveynis naxvis surviliT anTebuli. magram is
skolaSi ar gagzavnes; Sesabamisad, arc gramatikis da arc
logikis swavlis Sansi ar miscemia, horaciusis da virgili-
usis kiTxvas rom Tavi davaneboT. xandaxan Tavisi Zmis wig-
nebidan romelimes aiRebda xolme xelSi da kiTxvas iwyebda,
magram maSinve misi mSoblebi Semododnen da eubnebodnen,
rom wignebSi uqmad kirkits erCivna windebi daekemsa an
saWmlisTvis miexeda. mSoblebi qaliSvils amas mkacrad,
magram mxolod saukeTeso survilebis gamo eubnebodnen,
radgan praqtikuli adamianebi iyvnen, romlebmac icodnen
qalis realuri cxovrebis pirobebi da TavianTi qaliSvili
uyvardaT. savaraudoa, rom es gogona mamis Tvalis Cini iyo.
albaT sxvenSi malulad mainc wajRabnida xolme rames,
magram sifrTxilis gamo sakuTar nawers saguldagulod
malavda, an wvavda. Tumca, male, vidre oci weli Seusrul-
deboda, gadawyda, rom mezobeli matylis mwarmoeblis
vaJze unda daeniSnaT. gogonam xmamaRla ganacxada, rom
qorwinebaze fiqri sZulda. mamam ki amis gamo jer sastikad
scema qaliSvili, Semdeg ki vedreba dauwyo, mSoblisaTvis
tkivili ar mieyenebina da ar Seercxvina; Zvirfas mZivs an

170
kabasac dahpirda, TvalebSi ki cremlebi edga. rogor SeeZ-
lo qaliSvils, mamis nebas ar dahyoloda da mSoblis guli
gaetexa? magram niWma aiZula, ase moqceuliyo. zafxulis
erT Rames Tavisi kuTvnili nivTebi erT patara fuTad Sek-
ra, fanjridan TokiT CamoeSva da londonisaken daadga
gzas. Cvidmeti wlisac ar iyo. midioda da RiRinebda; simRe-
raSi Citebsac sjobda. rogorc mis Zmas, Tavadac uswrafesi
fantazia hqonda - sityvebs da melodias gzadagza Txzavda.
Zmis msgavsad, masac Teatrisken miuwevda guli. da ai, scenis
karTan idga. ganacxada, rom scenaze TamaSi surda. mama-
kacebma gulianad icines; Teatris menejeri - sqeli, pirRia
kaci kinaRam xarxariT gaskda, - raRa pudelebis cekva da
raRa scenaze qalis TamaSio. pirdapir uTxres, rom arc erT
qals ar SeeZlo msaxiobi yofiliyo. sityvac gadaukres, -
Tavad SegiZliaT, warmoidginoT, razec. qals msaxiobobaSi
daostateba ki ara, tavernaSi sadili da SuaRamisas quCaSi
Tavisuflad gavlac ki ar SeeZlo. magram am gogonas
jiutad surda piesebi ewera, surda cxovreba gaecno da
realobiT gamoekveba sakuTari fantaziebi. bolos, radgan
is Zalian axalgazrda da mimzidveli iyo, Tavad Seqspiris
msgavsi poeturi nakvTebiT, igive nacrisferi TvalebiTa
da morkaluli warbebiT, - nik grinma, msaxiobebis menejer-
ma, Seivrdoma. da male, gogonas bavSvi eyola am kacisagan.
vis SeuZlia warmoidginos, ra ali da simxurvale aqvs qalis
sxeulSi gamoketil, Zafis gorglad SekumSul poetis
guls? zamTris erT Rames man Tavi moikla; da axla ganisve-
nebs romeliRac gzajvaredinze, sadac etlebi Cerdebian,
sadme, elefanT end qasTelis gareubanSi.

Cemi azriT, met-naklebad ai aseTi bedi eloda qals


Seqspiris epoqaSi, Tuki mas Seqspirisnairi niWi dahyveboda.
magram meores mxriv, veTanxmebi cxonebul episkoposs, rom
warmoudgeneli iyo, Seqspiris epoqaSi romelime qals aseTi
talanti hqonoda. Seqspiris dari geniosebi xom ar ibade-

171
bian uwignur da monur SromaSi myof adamianebs Soris.
inglisSi aseTi genia ar dabadebula saqsonebsa da brito-
nebSi da arc dRes ibadeba muSaTa klasebSi. qalebs Soris
rogorRa daibadeboda, Tuki, profesori trevelianis mi-
xedviT, qalebs ZiZis zedamxedvelobis asakidanve aTxoveb-
dnen da ojaxSi Sroma erTaderTi iyo, ris keTebasac maT
aiZulebdaT kanonic da tradiciebic? da mainc, raRac
donis niWi albaT qalebs Sorisac arsebobda, iseve rogorc
mSromel klasebSic arsebobs. faqtia, rom xandaxan emili
bronte an robert barnsi gamoibrwyineben xolme da niWis
arsebobas amtkiceben. magram ra Tqma unda, es niWi im epoqaSi
arasodes gadmosula qaRaldze. Tumca, rodesac vkiTxu-
lobT damxrCvali kudianebisa da demonebiT Sepyrobili
qalebis Sesaxeb, an qalis, romelic samkurnalo balaxebSi
kargad erkveoda, an Tundac, nebismieri RirsSesaniSnavi
pirovnebis Sesaxeb, romlis aRzrdaSic deda TamaSobda did
rols, me vfiqrob, rom Cven raRac gzas vadgavarT dakargu-
li romanistis, Cakluli poetis, romeliRac munji da usa-
xelod gamqrali jein ostinisaken, romelime emili bronte-
saken, romelic ararealizebuli niWisagan gatanjuli da
Wkuidan gadamcdari daborialobda da ganuwyvetliv raRa-
cas butbutebda gzatkecilebze. me mjera im azrisac, rom
anonimi, romelmac amdeni leqsi datova xelmoweris gareSe,
xSirad qali iyo. mgoni, edvard ficjeraldma Tqva, rom
qali qmnida baladebsa da xalxur simRerebs, raTa bavSve-
bisaTvis moeTxro qsovis dros, zamTris grZel RameebSi.

SeiZleba, es simarTle iyos da SeiZleba, arc iyos - vis


SeuZlia amis dadgena? magram vidre Seqspiris dis Sesaxeb
am ambavs vTxzavdi, erTi ram utyuar simarTled mimaCnda -
nebismieri qali, romelsac meTeqvsmete saukuneSi didi niWi
dahyveboda dabadebidan, bolos usaTuod gagiJdeboda,
Tavs moiklavda an sadme, soflis ganapira kotejSi, marto-
obaSi daasrulebda sicocxles; iqneboda yvelasTvis

172
naxevrad kudiani, naxevrad SeSlili, romlisac eSiniaT da
romelsac dascinian. cotaodeni fsiqologiis codnac
sakmarisia, raTa davaskvnaT, rom didi niWiT dajildoe-
buli gogona, romelic poeziis Seqmnas Seecdeboda, imden
winaaRmdegobasa da dabrkolebas Sexvdeboda sxvebis mxri-
dan, pirovnulad imdenad gaitanjeboda da orad gaixli-
Ceboda tradiciebis sapirispiro instinqtebiT, rom jan-
mrTelobasa da saR gonebas usaTuod dakargavda raRac
donemde mainc. arc erT gogonas ar SeeZlo wasuliyo
londonSi, Teatris karTan damdgariyo da scenisaken gza
ise gaekvala msaxiobebis da menejerebis garemocvaSi, rom
Zaladobis msxvrepli ar gamxdariyo. am SemTxvevaSi ki
qalisaTvis gardauvali iyo tanjva im mizezebis gamo,
romelic SeiZleba iracionaluric ki iyos - radgan uman-
koeba gansazRvruli sazogadoebebis mier ucnobi mizeze-
bis gamo gamogonili kultia. umankoebas im droSi da axlac
ki, religiuri mniSvneloba gaaCnda qalis cxovrebaSi. am
cnebis Sinaarsi imdenadaa CaxlarTuli nervul sistemasa
da instinqtebSi, rom misi ganTavisufleba da dRis sinaT-
leze gamotana Zalian iSviaT gambedaobas saWiroebs. lon-
donSi Tavisuflad cxovreba, poetoba da dramaturgoba
meTeqvsemete saukuneSi warmoudgeneli iyo qalisaTvis.
sazogadoebasTan, iseve rogorc sakuTar TavTan, konfliq-
ti gardauvali iyo, rasac SeeZlo, sulac, emsxverpla igi.
gadarCenis SemTxvevaSi ki misi nawerebi mudam arasworad
gagebuli iqneboda da garkveulwilad, Tavad avtoris mier
deformirebuli, daZabulobisagan daRdasmuli. gavyureb-
di qalebis nawerebisagan cariel Taroebs da vfiqrobdi,
rom Tuki saukuneebis win qali mainc werda rames, albaT
anonimurobas usaTuod itovebda, rogorc ukan dasaxev
gzas. igive umankoebis cneba karnaxobda qalebs, rom saku-
Tari gvari ar mieweraT TavianTi naSromebisaTvis ise
gvianac ki, rogorc mecxramete saukunea. karer beli, jorj
elioti, JorJ sandi - yvelani msxverplni arian Sinagani

173
brZolis, rasac maTi nawerebic mowmobs. am brZolis arae-
feqturobaze laparakobs is faqti, rom qalebi mamakacebis
saxelebs amofarebulni werdnen, raTa sakuTari Tavebi
SeeniRbaT. amiT isini mxolod tradicias damorCildnen,
romelic garda imisa, rom meore sqesis mier iqna danergili
(`qalisaTvis yvelaze sasaxelo isaa, Tu masze ar ilaparake-
ben~, - Tqva periklem, kacma, Tavad romelzec Zalian bevrs
laparakobdnen), mxardaWerili iqna TviTon qalebis mier.
dakanonda, rom sakuTari Tavis saaSkaraoze gamotana qali-
saTvis samarcxvinoa. qalebis ZarRvebSi dRemde anonimuro-
ba miedineba; isini dRemde tyveebi arian survilis, CadriT
hqondeT saxe dafaruli. qalebs ar gaaCniaT sakuTari dide-
bis survili ise mZafrad, rogorc mamakacebs. SeiZleba iT-
qvas, rom qalebs saflavis qvis ukanac ki mSvidad SeuZliaT
gansveneba gausaZlisi wyurvilis gareSe, rom am qvaze maTi
saxelebi iyos amokveTili. mamakacebis instinqti ki maSinve
iwyebs CurCuls, roca gverdiT lamazi qali CauvliT, an
Tundac ZaRli: `Ce chien est à moi~10. da ra Tqma unda, ara mxo-
lod ZaRli, - gavifiqre da gamaxsenda parlamentis moedani,
berlinis xeivani da sxva prospeqtebi; maT igive mesakuT-
reobis instinqts uRviZebs miwa, an Tundac meore, Savku-
lulebiani mamakaci. qalad yofnis erT-erTi yvelaze didi
upiratesoba ki isaa, rom qals SeuZlia gverdiT Cauaros
nebismier ulamazes Savkanian qals ise, rom misi damorCi-
leba da inglisel ledid gadaqceva ar moundes.

qali, romelsac poeziis niWi dahyva dabadebisas meTeq-


vsmete saukuneSi, ubeduri qali iyo. is iyo sakuTar TavTan
mebrZoli qali. misi cxovrebis yvela piroba, misi yvela
instinqti mtrulad iyo ganwyobili SemoqmedebiTi proce-
sis mimarT, - imis mimarT, rac sWirdeba gareT sakuTari na-
azrevis Tavisuflad gamotanas. magram gonebis ra mdgoma-

10
fr., aq „saCemo Zuknaa” (mTargm. SeniSvna)

174
reoba SeiZleba CaiTvalos SemoqmedebiTi aqtisaTvis yve-
laze ufro xelsayrelad? SegviZlia Tu ara iseTi goneb-
rivi mdgomareobis gansazRvra, romelic SesaZlebels xdis
da stimuls aZlevs Semoqmedebis ucnaur process? Seqspi-
ris tragediebi gadavSale. magaliTad, ra mdgomareobaSi
imyofeboda Seqspiri `mefe liris~, an `antoniusi da kleo-
patras~ weris dros? ueWvelia, rom im momentSi misi goneba
poeziis TxzvisTvis SesaZloTa Soris yvelaze ufro xel-
sayrel mdgomareobaSi imyofeboda. magram Seqspirs amis
Sesaxeb Tavad araferi uTqvams. Cven mxolod sruliad Sem-
TxveviT viciT, rom mas `arasodes gadaujRabnia striqoni~.
zogadad, meTvramete saukunemde, Semoqmedebs sityvac ar
dascdeniaT imis Sesaxeb, Tu ra mdgomareobaSi iyvnen,
rodesac werdnen. albaT ruso iyo pirveli, vinc es gaakeTa.
yovel SemTxvevaSi, mecxramete saukunisaTvis TviTSemec-
neba iqamde ganviTarda, rom mwerali mamakacebisaTvis ukve
Cveulebad iqca aReweraT sakuTari SemoqmedebiTi ganc-
debi aRsarebebsa da avtobiografiebSi. maTi cxovrebis
Sesaxeb iwereboda da maTi werilebic ibeWdeboda avtore-
bis gardacvalebis Semdeg. amitom, Tumca ar viciT, Tu ra
mdgomareobaSi iyo Seqspiri rodesac `liri~ dawera, Cven
viciT, Tu ras grZnobda karlaili rodesac `safrangeTis
revolucias~ werda; ra gamoiara floberma, roca `madam
bovari~ Seqmna; ras grZnobda kitsi, rodesac cdilobda
SeeTxza leqsebi moaxloebuli sikvdilisa da samyaros
gulgrilobis fonze.

aRsarebebisa da TviTanalizis uzarmazari Tanamedro-


ve literatura gvaZlevs saSualebas, davaskvnaT, rom geni-
aluri naSromis dawera TiTqmis yovelTvis gmirul Zalis-
xmevas moiTxovs. umetes SemTxvevaSi yvela garemoeba im al-
baTobis winaaRmdegia, rom mwerlis warmosaxvidan nawar-
moebi sruli saxiT gadmova furcelze. materialuri samya-
ro umciresi detalebiTac ki aferxebs SemoqmedebiT pro-

175
cess: ZaRlebi yefen, weras adamianebi gawyvetineben, fulia
saSovni an janmrTeloba gRalatobs. is ki, rac am dabrko-
lebebs yvelaferze metad amZimebs, ubralod, samyaros
gulgrilobaa: is ar sTxovs adamianebs weron leqsebi,
romanebi da istoriuli naSromebi; mas isini ar sWirdeba.
mas sul ar ainteresebs, floberi saWiro sityvas miagnebs
Tu ara, an karlaili keTilsindisierad aRwers Tu ara
romelime faqts. isic bunebrivia, rom samyaro fuls ar
ixdis imaSi, rac ar sWirdeba. da amdenad, mwerali - kitsi,
floberi, karlaili... Zlier itanjeba; gansakuTrebiT,
axalgazrdobis wlebSi awydeba winaaRmdegobisa da imed-
gacruebis yvelanair formas. wyevliTa da agoniuri moT-
qmiTaa savse CvenTvis nacnobi aRsarebebi. `diad poetebs
siRatakeSi amosdiT suli~ - es aris maTi simReris refreni.
da Tu am yvelafris miuxedavad raRac mainc iqmneba, es ukve
saswaulia. Tumca, albaT, arc erTi wigni ar ibadeba dau-
zianebeli da ise sruqmnili, rogoradac Casaxuli iyo
xelovanis gonebaSi.

magram qalebisaTvis (kvlav cariel Taroebs gavxede da


gavifiqre), yvela es winaaRmdegoba kidev ufro autanelia.
elementarulad, qals saerTod ar gaaCnda sakuTari oTaxi,
wynars da bgeraSeuRwevels rom Tavi davaneboT, Tuki misi
mSoblebi araCveulebrivad mdidrebi da didgvarovnebi ar
iyvnen, mecxramete saukunis dasawyisamdec ki. radganac
qalis jibis fuli, romelic mamis guluxvobaze iyo damo-
kidebuli, sakmarisi iyo mxolod tanasacmlisaTvis, mas
warTmeuli qonda yvela is SesaZlebloba, romelic kitss,
tenisonsa da karlailsac ki gaaCndaT. nebismier uRaribes
mamakacsac ki SeeZlo fexiT xetiali, patara mogzauroba
safrangeTSi da calke sacxovreblis qona, romelic, ro-
gori ubadrukic ar unda yofiliyo, Tavidan acilebdaT
sakuTari ojaxebis moTxovnebsa da tiranias. qalebisTvis
giganturi iyo yvela es materialuri sirTule, xolo ara-

176
materialuri - kidev ufro uaresi. samyaros gulgriloba,
romelic kitsisTvis, floberisTvis da sxva niWieri mamaka-
cebisaTvis ase Znelad asatani Canda, qalis SemTxvevaSi iyo
ara gulgriloba, aramed mtroba. samyaro qals ar eubne-
boda, rogorc mamakacs: `were, Tuki gsurs; CemTvis es sul
erTia~. samyaro qalis win xmamaRla xarxarebda: `wera? da
ra fasi aqvs Sens nawers?~. aq, albaT, niunhemisa da girtonis
fsiqologebi unda dagvexmaron, radgan droa, Semoqmede-
biTi procesis xelisSemSleli pirobebis efeqti gaizomos;
Semowmdes ise, rogorc amaswinaT rZis produqtebis kompa-
niam Seamowma Cveulebrivi rZisa da pirveli xarisxis rZis
efeqti virTxebze. ori virTxa galiebSi, gverdigverd
moaTavses. am oridan erTi daiCagra, moikunta da patara
darCa, maSin rodesac meore gafufunda, sicocxliT aivso
da didi gaizarda. da ra sakvebs awvdis sazogadoeba qalebs,
rogorc xelovanebs? - sakuTar Tavs vkiTxe da is sadili
gamaxsenda - WermiTa da tkbili kremiT. am kiTxvaze pasuxis
gasacemad mxolod saRamos gazeTis gadaSla da lord
birkenhedis azris amokiTxvac kmaroda. magram namdvilad
ar vapireb Tavi Seviwuxo da citireba gavukeTo lord
birkenhedis azrs qalebis nawerebis Sesaxeb. aseve xelux-
leblad davtoveb din inges azrebs. TumcaRa, moviyvan
mister oskar brauningis komentars, radgan mister oskar
brauningi Tavis droze kembrijSi didebuli figura iyo da
girtonisa da niunhemis studentebs utarebda gamocdebs.
mister oskar braunings Cveulebad hqonda ganecxadebina,
`rom sagamocdo furclebis Semowmebis Semdeg yovelTvis
erTi da igive STabeWdileba rCeboda. miuxedavad niSnebisa,
romelsac is werda, saukeTeso qalic ki inteleqtualurad
CamorCeboda yvelaze uares mamakacs~. aseve cnobilia
mister brauningis gulisamaCuyebeli sityvebi, romelmac
yvelas TvalSi metad humanur pirovnebad aqcia. erT dRes
Sin dabrunebuls mejinibis TanaSemwe biWi sikvdilis piras
misuli dauxvda: `ConCxs gavda, loyebi Cacvenoda da

177
gayviTleboda, kbilebi CaSaveboda da kidurebis ganZreva
uWirda. sabralo arTuri,~ -(Tqva mister brauningma) -
~rogori Zvirfasi da didsulovani biWi iyo.~ es ori suraTi
CemTvis yovelTvis erTmaneTs avsebs. da sabednierod,
biografiebis am epoqaSi yovelTvis moiZebneba ori suraTi,
rom erTmaneTi Seavsos da saSualeba mogveces, interpre-
tacia gavukeToT didi adamianebis azrebs ara mxolod imis
mixedviT, rasac isini amboben, aramed imis mixedviTac,
rasac isini akeTeben.

magram Tumca axla am yvelafriT Tavis garTobac SeiZ-


leba, mniSvnelovani adamianebis bageTagan warmoTqmuli
aseTi sityvebi sakmaod mtkivneuli iyo ormocdaaTi wlis
winaTac ki. warmovidginoT, rom mamas umaRlesi motivebis
gamo ar surda, mis qaliSvils saxli daetovebina da mwe-
rali, mxatvari an swavluli gamxdariyo. `uyure, ras wers
mister oskar brauningi~ - da mama umal sabuTad moiSveli-
ebda brauningis gancxadebas. es iyo ara mxolod mister
oskar brauningis azri. „seTerdei riviu~ aWrelebuli iyo
msgavsi gamoTqmebiT. `qalad yofnis mTavari arsi~, - dar-
wmunebiT ganacxada mister gregma , - `aris mamakacebis qve-
Sevrdomoba~. maskulinuri azri mTeli simZimiT axdenda
zewolas, rom sazogadoeba daerwmunebina - qalebisagan
inteleqtualurad arafris molodini ar unda gqondeTo.
da Tu mama ar waukiTxavda Tavis qaliSvils am mosazrebebs,
adre Tu gvian, nebismieri gogona Tavad waikiTxavda; wakiT-
xuli ki, Tundac mecxramete saukuneSi, udaod Seamcirebda
qaliSvilis TviTrwmenas. es mtkicebuleba mudmivad iqne-
boda CabeWdili gonebaSi - `Sen amis gakeTeba ar SegiZlia~.
mudam protesti unda gamogeTqva da eWvebi sakuTar TavSi
gadagelaxa. SeiZleba es mikrobi didad saSiSi ukve aRar
aris Tanamedrove romanisti qalisaTvis , radgan am dro-
isTvis prozaikosma qalebma ukve moaxerxes saxelis moxve-
Wa, magram mxatvrebisaTvis nestari, albaT, jer kidev

178
mtkivneulia, xolo musikosebisaTvis kidev ufro metad mom-
wamvleli. qali musikosi dResac iq dgas, sadac msaxiobi qa-
li idga Seqspiris epoqaSi. nik grins rom vaTqmevine Seqspi-
ris dis Sesaxeb Cems mier SeTxzul ambavSi, rom scenaze ga-
mosuli qali mocekvave ZaRls gavs, swored msgavsi fraza
warmoTqva jonsonma qalebis mier qadagebasTan dakavSire-
biT. da Cvens daxvewil TanamedroveobaSic am frazas imeo-
reben. Cems xelT arsebul 1928 wlis gamocemaSi Tanamedro-
ve musikis Sesaxeb, vkiTxulobT: `qalbaton germina tai-
leferTan dakavSirebiT doqtor jonsonis mier mqadagebe-
li qalebis Sesaxeb gakeTebuli komentaris gadmotana
SeiZleba musikis sferoSi. batonebo, qalis mier muskis wera
ZaRlis ukana TaTebze siaruls hgavs. es kargad ar gamosdis,
magram imiTac gaocebuli rCebiT, rom msgavsi ram saerTod
xdeba.~11 ai, aseTi sizustiT imeorebs istoria sakuTar Tavs.

amitomac, me vaskvni, vxurav ra mister oskar brauningis


da danarCenebis cxovrebas, rom mecxramete saukuneSic ki
qals mxardaWera ar gaaCnda, raTa xelovani yofiliyo.
piriqiT, Tuki amas Seecdeboda, mas amcirebdnen, silas
awnidnen da Wkuas aswavlidnen. imisaTvis, rom
stereotipebi daengria, qals, pirvel rigSi, sakuTar
TavTan brZola uwevda, rac uTuod amcirebda mis energiasa
da sasicocxlo Zalebs. am jaWvs isev Zalian saintereso
maskulinur kompleqsamde mivyavarT, romelmac amxela
gavlena iqonia qalebis moZraobaze. mamakacebSi Rrmad
CaSenebuli survili, ara imdenad imis, rom qali iyos
arasrulfasovani, aramed imis, rom TviTon Candes
aRmatebuli, yvelgan avlens sakuTar Tavs, saiTac
gavixedavT. is ara mxolod xelovnebaSi swevs qals ukana
planze, aramed politikisakenac gzas uRobavs maSinac ki,
rodesac riski mamakacebisTvis umniSvneloa, xolo maTi mo-

11
“Tanamedrove musikis mimoxilva”, sesil grei gv. 246 (A Survey of Contemporary Music,
Cecil Gray, p. 246)

179
paeqre Tavmdabali da morCilia. gamaxsenda ledi besbari,
politikisadmi mTeli Tavisi vnebis miuxedavad, rogor iyo
iZulebuli, morCilad daekra Tavi da lord granvil le-
veson-gouerisaTvis miewera: `miuxedavad mTeli Cemi Zalis-
xmevisa politikaSi da am sakiTxze amdeni saubrisa, sruli-
ad geTanxmebiT, rom arc erT qals aranairad ar esaqmeba,
Caerios am an raime sxva seriozul saqmeSi da wavides imaze
Sors, vidre Tavisi mosazrebis gamoxatvaa (Tu mas SeekiT-
xebian)~. da ai, mxolod aseTi Sesavlis Semdeg agrZelebs es
qalbatoni Tavis msjelobas iseT umniSvnelovanes Temaze,
rogoric lord grenvilis mier warmomadgenelTa palataSi
warmoTqmuli sityvaa. warmodgena namdvilad ucnauria, -
gavifiqre. mamakacebis mxridan qalTa emansipaciis winaaR-
mdegobas albaT bevrad ufro saintereso istoria aqvs,
vidre Tavad emansipacias. am yvelafrisgan namdvilad
TavSesaqcevi wigni gamovidoda, Tuki romelime studenti
girtonSi an niunhemSi, magaliTebs Sekrebda da raime Teo-
rias gamoiyvanda. amisaTvis udaod sqeli xelTaTmanebi
dasWirdeba mis xelebs.

is, rac axla gasarTobia, - kvlav gavifiqre, rodesac


ledi besbari davxure, - Tavis droze sasowarmkveTi serio-
zulobiT aRiqmeboda. azrebi, romloebsac axla umal `ku-
riozuli gamonaTqvamebis~ wignSi amoviwerT, rom zafxu-
lis romelime saRamos sazogadoeba gavarToT, Tavis dro-
ze, darwmunebuli var, cremlebs aCenda TvalebSi. Tqvens
bebiebsa da didedebs Soris albaT bevrs utiria cxare
cremliT. florens nainTingeili gulamoskvniT moTqvam-
da12. TqvenTvis, vinc axla kolejSi swavlobT da Tundac
sul mcire zomis sakuTari oTaxebic gaqvT, albaT yvelafe-
ri gacilebiT ufro martivad Cans. SeiZleba TqvaT, rom

12
ix. “kasandra”, florens nainTingeili; dabeWdilia krebulSi - “mizezi”, r.
streCi (The Cause, by R. Strachey)

180
geniosma sxvisi azrebi mxedvelobaSi ar unda miiRos; rom
geniosi im yvelaferze maRla unda idges, rasac masze
amboben. samwuxarod, swored genialur mamakacebs da
qalebs sWirT is, rom yvelaze metad ainteresebT, maTze ras
ityvian. gaixseneT kitsi, gaixseneT sityvebi, romelic man
sakuTari saflavis qvaze amotvifra. gaixseneT tenisoni.
Zalian iSviaTia gamonaklisi xelovanTa Soris, romelic
gadaWarbebuli simZafriT ar aRiqvams mis Sesaxeb naTqvams.
es xelovanis bunebaa. literatura savsea katastrofebiTa
da im pirovnebebis namsxvrevebiT, romlebsac sxvebis azri
aranormalurad ainteresebdaT.

xelovanTa es mgrZnobiaroba ormagad didi ubedurebaa,


- vfiqrobdi da isev Cemi kvlevis sagans vubrundebodi.
mainc, gonebis ra mdgomareobaa yvelaze ufro xelasyreli
xelovnebis nimuSis SeqmnisaTvis? Semoqmeds imisaTvis, rom
srulyofilad gamoitanos gareT sakuTari warmosaxvis na-
yofi, basri da naTeli goneba sWirdeba, - iseTi, rogoric
Seqspiris goneba iyo, davaskveni, vidre `antoniussa da
kleopatraze~ gadaSlil wigns davcqerodi. aseTi gonebi-
saTvis winaRoba ar unda arsebobdes, araviTari ucxo da
gamousadegari nawilaki.
radgan, maSinac ki, roca vambobT, rom Seqspiris gonebis
mdgomareobis Sesaxeb araferi viciT, - ukve raRacas vam-
bobT Seqspiris gonebis mdgomareobis Sesaxeb. mizezi imisa,
Tu ratom viciT ase cota Seqspiris Sesaxeb, donTan, ben
jonsonTan an miltonTan SedarebiT, albaT, isaa, rom Seq-
spiris ukmayofileba samyaros mimarT da misi antipaTiebi
Cvengan damalulia. Seqspiris mxridan araviTari gulwrfe-
li aRiareba ar gagvaCnia. TiTqos protestis gamoTqmis,
qadagebis, Wrilobebis saaSkaraoze gamotanis, samagieros
gadaxdis, samyarosTvis sakuTari tanjvis danaxvebis mTe-
li vneba misgan cecxlad aalda da raRac sxva energiad da-
iwva. amitomac misi poezia Tavisufal nakadebad moedineba

181
pirovnuli winaaRmdegobebis gareSe. Tuki odesme romeli-
me adamians Tavisi warmosaxvis nayofi sruli saxiT gadmou-
tania qaRaldze, es Seqspiria. Tuki odesme vinmes goneba yo-
fila bolomde gaCaxCaxebuli da Tavisufali, es Seqspiris
goneba iyo.

4.
aSkaraa, rom meTeqvsmete saukuneSi qalebs ver eqnebo-
daT xelovanisaTvis saWiro, bolomde Tavisufali azrov-
neba. roca elizabeTis xanaze vfiqrob, Tvalwin mexateba
axalgazrda dedebis saflavebTan muxlmoyrili bavSvebi;
da saxlebis bneli, viwro oTaxebi. ra Tqma unda, arc erT
qals ar SeeZlo im dros leqsebis wera. ufro mogvianebiT
SegviZlia wavawydeT faqtebs, rodesac romelime didgva-
rovani qalbatoni Tavisi SedarebiTi TavisuflebiT sar-
geblobda da sakuTari saxeliT raimes aqveynebda. Tumca,
amiT is udaod riskavda - urCxulad yofiliyo aRqmuli.
mamakacebi, ra Tqma unda, snobebi ar arian (vcdilobdi fiq-
rSic ki Tavi ameridebina mis rebeka uestis `pirwavardnili
feminizmisaTvis~), magram umravles SemTxvevaSi isini mainc
meti TanagrZnobiT ekidebian grafinias mcdelobas SeT-
xzas leqsebi, vidre zogadad, qalis mcdelobas. didgvaro-
van qalbatonebs, romlebsac wera surdaT, bevrad ufro me-
ti mxardaWera gaaCndaT, vidre ucnob mis ostins an mis
brontes eqnebodaT, im droSi rom dabadebuliyvnen. logi-
kuria, rom mwerlobis mosurne qalebis azrovneba iseTi
emociebiT iqneboda amRvreuli, rogoricaa SiSi da siZul-
vili; da Sesabamisad, maT nawerebsac am emociebis kvali da-
emCneoda. magaliTad aviRoT ledi uinCilsi, - gavifiqre da
Tarodan misi leqsebi gadmoviRe. is 1661 wels daibada;
didgvarovani iyo warmomavlobiTac da qorwinebiTac;
bavSvebi ar hyavda; leqsebs werda... da sakmarisia, misi
leqsebis wigni gadavSaloT, rom striqonebidan umal
amoxeTqavs aRSfoTeba qalebis mdgomareobis gamo:

182
`rogor daveciT! mcdar kanonebs rogor davnebdiT!
vemorCilebiT umecrebs da ar vedavebiT.
gisosebSia Camwyvdeuli Cveni goneba,
TiTqos uflisgan Seqmnilebi viyoT monebad.

da Tu ki mainc simaRleebs wavetanebiT


wrfeli wyurviliT, niWis ZaliT da gaqanebiT,
ise gagvsresen da gvaqceven araraobad,
veRarasodes movikriboT gambedaoba.~

naTelia, rom misi goneba veranairad ver inelebda


garegan winaaRmdegobebs, raTa bolomde `Tavisufali da
kaSkaSa~ yofiliyo. piriqiT, misi azrovneba daRdasmuli da
daTrgunulia siZulvilisa da wyenis grZnobiT. adamianTa
rasa misTvis or nawiladaa gaxleCili. mamakacebi `opozi-
cionerTa fraqciaa~; isini mtrobas da SiSs aRZraven; maT
gaaCniaT Zalaufleba, romliTac saSualebas ar aZleven
akeTos is, rac surs; anu - weros.

`vai, rom roca qali kalams waetaneba,


amas sisusted CauTvlian, naklad, cdunebad,
umal amreziT Sexedaven, daiwuneben -
win aRudgao Tavis sqess da deda-bunebas;
qalisTvis kargi maneraa Cacma-daxurva,
cekva da qargvac qalis saqmed gamonaxula,
magram Tu wers da Tu kiTxulobs fiqris sakvebad,
ityvian - vai, sabraloo, male daWkneba
da kacis Tvalsac gaaxarebs ufro naklebad.
sjobs darCes isev samkaulad, saxlis mSvenebad,
mosawyen fusfuss Sealios niWiereba.~

avtori cdilobda, sakuTari Tavi gaemxnevebina da


miuxedavad imisa, rom icoda, misi naweri arasodes gamoq-
veyndeboda, mainc Txzavda sevdian simRerebs `TavisTvis~,
tkivilebis dasacxrobad:

183
mxolod megobrebs Tu gaandob sevdis simZimes,
dafna arasdros ar yofila Seni mizani.
gadaafare Sens niWs Crdili da daaZine.

aSkaraa, rom Tavisi goneba mTeli am siZulvilis, SiSisa


da wyenisagan rom gaeTavisuflebina, masSi didi cecxli
gaRvivdeboda. is xom aqa-iq wminda poeziis striqonebs
gvakiTxebs:

`naz abrSums kvalic aRar adevs


Cemi xeliT moqarguli vardis.~

- es striqonebi Rirseuladaa xotbaSesxmuli mister


muris da popis mier, iseve rogorc sxva:

`da xsovnaSi narcisebis cveniT


surnelovan tkivils mivecemiT.~

Zalian samwuxaroa, rom qali, romelsac SeeZlo ase wera


da visi gonebac ase iyo bunebasTan xmaSewyobili, iZulebu-
li gaxda, igive gonebiT risxva da simware etarebina. rogor
SeeZlo sakuTari Tavis daxmareba? - kiTxva davsvi da war-
movidgine mTeli is ironia, qveSevrdomebisagan pirferoba,
profesionali poetebis mxridan ki skepticizmi, romelSic
es qalbatoni cxovrobda. Tundac ukeTilSobilesi qmari
hyoloda da ubednieresi qorwineba hqonoda, albaT, sadme,
soflis kar-midamoSi, Tavis oTaxSi unda gamoketiliyo,
rom ewera. da iqac, mudmivad sakuTar TavSi daeWvebis Wias
unda eRrRna misi goneba. vambob - `albaT~, radgan rodesac
ledi uinCilsis Sesaxeb faqtebis Zebnas viwyebT, Cveule-
bisamebr, aRmovaCenT, rom masTan dakavSirebiT TiTqmis
araferia cnobili. mxolod is viciT, rom saSinlad itan-
jeboda melanqoliiT, romlis axsnac, garkveulwilad,
Tavad SegviZlia, rodesac mis nawers vkiTxulobT:

184
`am Cems striqonebs vici, bevri rom ar endoba.
qarafSutobad CamiTvlian da Tavxedobad.~

is, rasac qarafSutobad da Tavxedobad uTvlian av-


tors, mindvrad xetiali da ocnebacaa:

`Cemi terfi gzas daeZebs uxilavs,


yvela Cveul biliks gadauxvia.
naz abrSums kvalic aRar adevs
Cemi xeliT moqarguli vardis.~

bunebrivia, Tuki ocneba da wera iyo misi Cveuleba da


siamovnebasac es saqmianoba aniWebda, ledi uinCilsi mzad
unda yofiliyo dacinvisaTvis. cnobilicaa, rom popi da gei
mas eZaxdnen `lurjwindas, romelsac werisaTvis xelebi
eqaveba~. imasac amboben, rom Tavadac atkina guli geis,
radgan `trivias~ Sesaxeb ironiuli komentari gaakeTa.
Tumca, es yvelaferi `bundovani Worebia~, da mister muris
TqmiT, `arasaintereso~. magram aq me mas ar veTanxmebi. netav
momepovebodes ufro meti Tundac aseTi `bundovani Wori~,
rom mivagno, an Tavad Sevqmna am melanqoliuri qalbatonis
saxe, romelsac uyvarda mindvrad xetiali da uCveulo
rameebze fiqri, da sZulda `saxlSi monuri da mosawyeni
fusfusi~. magram rogorc mister muri ambobs, ledi uin-
Cilss `goneba gaefanta~. misi niWi mTlianad sareveliT
daifara da eklian buCqebSi gamoiblanda. am niWs ar miscemia
saSualeba, ise daxvewilad da srulqmnilad gamomJRavne-
buliyo, rogoric CanasaxSi iyo. kvlav Taroze davabrune
ledi uinCilsis leqsebi da axla sxva didebul qalbatons
mivubrundi - grafinias, romelic lambs uyvarda - qaraf-
Suta, fantastikur margarets niuqesTlidan, uinCilsze
ufross, magram mis Tanamedroves. isini Zalian gansxvave-
bulebi iyvnen, magram msgavsebic imaSi, rom orive didgva-
rovni iyo, saukeTeso mamakacebze gaTxovili da uSvilo.

185
orive erTnairi vnebiT iwvoda poeziisadmi da orives naS-
romebi erTi da imave mizezebis gamo darCa arasrulyofili
da deformirebuli. gadaSli grafinias wigns da maSinve
risxva ielvebs TvalSi: `qalebi cxovroben rogorc Ramu-
rebi da buebi, cxovelebiviT Sromoben da matlebiviT
ixocebian...~ arada, margaretsac SeeZlo poeti yofiliyo.
Cvens droSi misi ganwyoba uTuod daatrialebda raRac
borbals; moixelTebda, gawrTvnida da adamianuri gamoye-
nebisaTvis moaTvinierebda am velur, mZafr, bunebriv
inteleqts. misi niWi aurzauriT moedineboda prozis
niaRvrebad, poeziad da filosofiad, romlebic axla
Cayinulia miviwyebul pergamentebSi. mas mikroskopi unda
sWeroda xelSi. misTvis unda eswavlebinaT, rogor dakvir-
veboda varskvlavebs da mecnierulad emsjela. misi goneba
martoobiT iyo moculi. aravis SeumCnevia, aravis uswav-
lebia. profesorebi mxolod epirferebodnen; mefis karze
dascinodnen; ser egerton bridjisi Cioda misi uxeSobis
Sesaxeb , romelic `sasaxlis karze gazrdili maRali Cinis
qalbatonisTvis Seuferebeli iyo~. man Tavi martodmarto
gamoiketa uelbekSi.

dResac rogori martoobis gancdasa da amboxebis


grZnobas badebs margaret kavendiSis gaxseneba! TiTqos
baRSi raRac giganturi kitri amoizarda, romelmac daC-
rdila da miwas miasrisa vardebi da mixakebi. ramxela dana-
kargia, rom qali, romelmac dawera `yvelaze ukeT aRzrdi-
li qalebi isini arian, visi gonebac yvelaze basria~, iZule-
buli iyo imdeni dro daekarga sisuleleebis jRabnasa da
qarafSutobaSi, vidre xalxma giJad ar Seracxa. aSkaraa,
rom Wkuidan Semcdari grafinia safrTxobelad iqca, rom-
liTac Wkvian gogonebs aSinebdnen. grafinias nawerebi
gverdze gadavde da doroTi osbornis werilebi gadavSale.
ai, ras swers doroTi tempels grafinias axali wignis
Sesaxeb : `aSkaraa, rom sabralo qals goneba arevia, radgan

186
WkuaTmyofeli verasodes gaimasxaravebda Tavs aseTi
wignebisa da leqsebis TxzviT...~.

da Sesabamisad, radgan arc erT WkuaTmyofel da Rir-


seul qals ar SeeZlo wignebis wera, doroTi, romelic Ta-
visi xasiaTiT grafinias zustad sapirispiro iyo - mgrZno-
biare da melanqoliuri, - arafers werda. werilebi ar iT-
vleba, radgan werilebis wera erTgvari TavSesaqcevi iyo
avadmyofi mamis sarecelTan, an buxarTan, rom mamakacebs
ar Careoda saubarSi. ucnauri ramaa, - vfiqrobdi da vfur-
clavdi doroTis werilebs, - mainc rogori niWiT alagebda
sityvebs es ganaTlebas moklebuli da martosuli gogo:

`sadilis Semdeg vsxedvarT da vsaubrobT xolme, vidre


mister b-s sakiTxi wamoiWreba da mere me gavdivar. cxel
dReebs kiTxvaSi an xelsaqmeSi vatareb; eqvsi-Svidi saaTis-
Tvis ki mdelosken miveSurebi, romelic saxlTan axlosaa
da sadac axalgazrda gogonebi morekaven xolme cxvar-
Zroxas; CrdilSi sxdanan da baladebs mRerian. rodesac Sev-
yureb, vcdilob maTi xmebi da silamaze im antikuri mwyem-
sebisas Sevadaro, romelTa Sesaxebac wignebSi wamikiTxavs.
uzarmazar gansxvavebas vxedav, magram merwmune, esenic ise-
Tive umankoebi arian, rogorebic albaT is mwyemsebi iyvnen
antikur droSi. roca vesaubrebi, vfiqrob, rom SeiZleba
arc ician, magram albaT ubednieresi adamianebi arian sam-
yaroSi. Cveulebriv, rodesac Sua saubarSi varT, romelimes
Zroxa Tvals miefareba da yvelani wamSi wamoiSlebian
xolme, TiTqos terfebze frTebi hqondeT gamobmuli. me,
romelic aseTi sxarti ar var, ukan vrCebi da rodesac sa-
qonels Sinisaken midenian, Tavadac saxlis biliks vadgebi.
waxemsebis Semdeg baRSi Sevdivar, patara mdinaris napiras
movikalaTeb da vnatrob, Senc CemTan iyo...~

187
daficeba SeiZleba, rom am gogoSi mwerluri niWi ido.
magram sityvebi: `WkuaTmyofeli verasodes gaimasxaraveb-
da Tavs aseTi wignebisa da leqsebis TxzviT...~ - aSkaras
xdis, Tu ramxela dabrkoleba hqonda qals gadasalaxavi,
raTa ewera. roca aRmovaCenT, rom es sityvebi Tavad
mwerluri niWiT dajildovebul qals ekuTvnis, aRaraferi
dagvrCenia, garda imisa, rom dros gamovyveT da doroTi
osbornis erTaderTi patara wigni Taroze davabrunoT,
sanacvlod ki misis benis Txzulebebi gadavSaloT.

misis beni Zalian mniSvnelovani mosaxvevisaken migviZ-


Rvis Cvens gzaze. ukan gvrCebian TavianT samflobeloebSi
gamoketili didebuli qalbatonebi, romlebic msmenelisa
da kritikis gareSe, mxolod `sakuTari siamovnebisTvis~
werdnen. axla ukve qalaqis quCebSi SevdivarT, Cveulebrivi
adamianebis mxardamxar. misis beni saSualo klasidan iyo
da yvela plebeuri Tviseba gaaCnda - gabeduleba, iumoris
niWi da cocxali xasiaTi. es qali qmris gardacvalebisa da
rigi uiRblo Tavgadasavlis gamo iZulebuli gaxda, mama-
kacebis msgavsad, cxovrebis saxsrebi sakuTari gonebiT
eSovna, rogorc mamakacebs. Zalian bevri Sromis Sedegad
amas axerxebda kidec. da swored es faqti, Tavisi mniSvne-
lobiT, ufro metic kia, vidre Tavad misi nawerebi - Tundac
mSvenieri `aTasobiT mowame~ an `siyvaruli fantastiur
triumfSia~; radgan am momentidan iwyeba qalis gonebis
Tavisufleba, ufro swored, SesaZlebloba imisa, rom gar-
kveuli drois Semdeg qalis gonebas mieces Tavisufleba,
Seqmnas is, rac mas surs. mas Semdeg, rac afra benma es
moaxerxa, gogonebs SeeZloT mSoblebisTvis ganecxadebi-
naT: `aucilebeli araa mTlianad Tqvenze viyo damokide-
buli; Cemi kalmiTac SemiZlia fulis Sovna~. ra Tqma unda,
mravali wlis ganmavlobaSi pasuxi iqneboda: `afra benis
msgavsi cxovrebiT, ara?! amas sikvdili gerCivnos!~ da ka-
ric ufro swrafad mijaxundeboda, vidre odesme. aq isev

188
metad saintereso Temas vubrundebiT, - faseulobas,
romelic mamakacebma daades qalis ubiwoebas. kargi iqne-
boda, vinmes gamoekvlia am faseulobis efeqti qalebis
ganaTlebaze. iqneb girtonSi an niunhemSi romelime stu-
dentma sakiTxi Rrmad Seiswavlos da saintereso wignic
daweros. kvlevisaTvis karg masalad gamodgeba Tundac
ledi dadlis pirovneba, romelic Sotlandiis torfis
koRoebs Soris, yelamde almasebSi ijda. `lordi dadli~, -
taimsSi werdnen ledi dadlis gardacvalebis momdevno
dRes, - `daxvewili gemovnebisa da mravali miRwevis mqone
pirovneba iyo; didsulovani da guluxvi, magram aranor-
malurad despoturic. is daJinebiT iTxovda, rom mis cols
bolomde daxuruli kabebi etarebina Tavis yvelaze ufro
mivardnil saxlebSic ki; samagierod, man Tavis meuRles
didZali Zvirfaseuloba aCuqa~ da a.S. mogvianebiT lord
dadlis gulis Seteva daemarTa. coli mas uvlida da mis
qonebasac didi kompetenciiT gankargavda mTeli darCe-
nili sicocxlis manZilze. msgavsi ojaxuri despotizmi
mecxramete saukuneSic gvxvdeba.

magram kvlav literaturas davubrundeT. afra benma


daamtkica, rom weriT fulis Sovna SesaZlebelia. da amde-
nad, qalisaTvis mwerloba gaxda ara ubralod qarafSuta
da areuli Wkuis niSani, aramed, praqtikuli mniSvnelobis
saqmianobac. nebismiers SeiZleba gardaecvalos qmari, an
raime sxva ubedureba daatydes ojaxs. meTvramete saukunis
CamTavrebisTanave asobiT qalma daiwyo sakuTari jibis fu-
lis Sovna da zogjer ojaxebis gadarCenac ki Targmanebis
keTebiT, an sasiyvarulo romanebis weriT. gonebis eqstre-
maluri aqtivoba, romelic qalebs Soris meTvramete sau-
kunis bolos gamovlinda - saubrebSi, SexvedrebSi, Seqspi-
ris Sesaxeb daweril eseebSi, klasikosebis TargmnaSi - emya-
reboda swored im faqts, rom qalebs fulis Sovna SeeZloT
mwerlobiT. fulma erTgvari gamarTleba misca imas, risi

189
keTebac uwin, anazRaurebis gareSe, qarafSutobad iTvle-
boda. albaT jer kidev dascinodnen `lurjwindebs, rom-
lebsac werisaTvis xelebi eqavebodaT~, magram aRaravis Se-
eZlo imis uaryofa, rom am qalebs TavianTi saqmianobiT sa-
kuTar safuleSi monetebis Cadeba SeeZloT. amitom, meT-
vramete saukunis bolosaTvis moxda cvlileba, romelsac,
me rom istorias vwerde xelaxla, ufro srulad aRvwerdi
da romlisTvisac SeiZleba ufro meti mniSvnelobac
mimeniWebina, vidre jvarosnuli an vardebis omebisaTvis.

maS, ase, saSualo klasis qalma wera daiwyo. radgan Tu


`siamaye da crurwmenas~, `midlmarCs~, `vilets~ an `Weqa-
quxilis gzagasayars~, literaturaSi raime mniSvneloba ga-
aCnia, maSin TviTon am faqts gaaCnia uzarmazari mniSvne-
loba; bevrad ufro meti, vidre me SemiZlia davamtkico Cemi
erTsaaTiani mimoxilviT. meTvramete saukunis bolodan
weras Seudga zogadad qali, da ara mxolod martosuli
aristokrati, romelic Tavis kar-midamoSi iyo gamoketili
pirferTa Soris. winamorbedi qalebis gareSe verc jein
ostini, verc bronteebi da verc jorj elioti imaze mets
ver dawerdnen, rasac Seqspiri dawerda marlos gareSe, an
marlo - Coseris gareSe, an Coseri im miviwyebuli poetebis
gareSe, romlebmac gza gakvales da daxvewes enis bunebrivi
sitlanqe. radgan Sedevrebi ar iqmneba erTjeradi, damou-
kidebeli aqtiT; isini Sedegia mravali wlis manZilze
sxvadasxva sxeulebSi moqceuli adamianebis saerTo fiqris;
yoveli individualuri xmis ukan masaTa gamocdilebaa.
jein ostins yvavilebis gvirgvini unda daedo fani barnis
samareze da jorj eliots pativi miego eliza karteris, im
jiuti moxucis xsovnisaTvis, romelmac zari miaba Tavis
sasTumals, rom dilaobiT adre gaRviZeboda da krikebis
ena eswavla. yvela qals erTad unda mietana Taigulebi afra
benis saflavze, romelic didi skandalis Sedegad, magram
namdvilad Rirseuladaa dakrZaluli uestminsteris

190
saabatoSi. radgan am qalma moupova danarCenebs ufleba,
aelaparakebinaT sakuTari goneba. swored es qali iyo -
Tavisi saeWvo reputaciiTa da amuruli istoriebiT, vinc
SesaZlebeli gaxada CemTvis, am saRamos darwmunebiT giT-
xraT - sakuTari gonebis wyalobiT SegiZliaT weliwadSi
xuTasi funti iSovnoT!

axla ukve mecxramete saukunis dasawyiss mivaRwieT. da


aq, pirvelad, SemiZlia davinaxo ramdenime Taro, romlebic
mTlianad qalebis naSromebs ukavia. magram am Taroebze
Tvalis gadavlebisas ar SemiZlia, ar davsva kiTxva - rato-
maa maT Soris yvela nawarmoebi - romani, iSviaTi gamonak-
lisis garda? weris sawyisi impulsi xom poeturi iyo, poeti
ki `mgosanTa mefe~. safrangeTSic da inglisSic poeti
qalebi win uswreben prozaikos qalebs. Sevyurebdi oTxi
cnobili mwerlis saxels da vfiqrobdi - ra hqonda saerTo
jorj eliots emili brontesTan? Sarlota bronte da jein
ostini xom saerTod sapirispiro xasiaTis adamianebi iy-
vnen? Tu mxedvelobaSi ar miviRebT im erTaderT faqts, rom
arc erT maTgans bavSvi ar hyolia, albaT, Znelad Tu moZeb-
nidiT oTx ufro metad SeuTavsebel pirovnebas. verc ki
warmovidgine erT oTaxSi Tavmoyrili es oTxi qali da maT
Soris mSvidi dialogi. da mainc, raRac ucnauri Zala oTxi-
ve maTgans erTnairad aiZulebda, romanebi eTxzaT. hqonda
am yvelafers raime kavSiri imasTan, rom oTxive saSualo
klasis warmomadgeneli iyo? - am kiTxvamde mivedi da gamax-
senda mis emili devisis komentarebi saSualo klasis oja-
xebTan dakavSirebiT mecxramete saukunis dasawyisSi. maT
mxolod erTi, sastumro oTaxi hqondaT. Sesabamisad, Tuki
qali werda, saerTo oTaxSi mouwevda muSaoba. da rogorc
mis nainTingeili Cioda: `qalebs arasodes aqvT naxevari
saaTi... romelsac SeuZliaT sakuTari uwodon~ - weras
yovelTvis viRac SeawyvetinebdaT. da mainc, gacilebiT
ufro ioli iyo prozis Seqmna, vidre poeziis an dramatuli

191
piesebis. prozisaTvis naklebi koncentraciaa saWiro. jein
ostini ase werda saRamoobiT. misi Zmiswuli memuarebSi
ixsenebs: `gasaocaria, rogor axerxebda am yvelafers. mas
ar hqonda calke kabineti da misi naSromebis umravlesoba
saerTo sastumro oTaxSi iqmneboda, ris gamoc wamdauwum
wydeboda saqmes. frTxilobda, rom misi mwerlobis Sesaxeb
eWvi ar aeRoT arc stumrebs da arc msaxurebs, aravis - misi
sakuTari ojaxis wevrebis garda.~13 ucxo pirebis Semosvli-
sas jein ostini Tavis xelnawerebs malavda, an saSrobs
gadaafarebda xolme. isic unda aRiniSnos, rom adreul
mecxramete saukuneSi mTeli literaturuli wrTvna qali-
saTvis personaJze dakvirveba da emociebis analizi iyo.
qali avtorebis mgrZnobiarobas saukuneebis manZilze
saerTo sastumro oTaxi kvebavda. masze STabeWdilebas ax-
denda garSemomyofTa gancdebi; is akvirdeboda piradi
urTierTobebiT savse scenas. amitom, bunebrivia, rom
saSualo klasis qali romanebis weras irCevda. Tumca, na-
warmoebebidanve aSkarad Cans, rom Tundac aq CamoTvlili
oTxi cnobili qalidan ori - mowodebiT romanisti ar yo-
fila. emili brontes piesebi unda ewera leqsad; jorj
eliotis yovlismomcvel gonebas SemoqmedebiTi impulsi
mxolod istoriasa da biografiebze ar unda daexarja da
ufro Sors unda wasuliyo. magram isini romanebs werdnen;
da SeiZleba darwmunebiT iTqvas, - gavifiqre da Tarodan
`siamaye da crurwmena~ gadmoviRe, rom karg romanebs
werdnen. trabaxis, an mowinaaRmdege sqesis gamojavrebis
gareSe SeiZleba iTqvas, rom `siamaye da crurwmena~ kargi
wignia. yovel SemTxvevaSi, avtors namdvilad ar unda
Sercxvenoda, Tuki vinme `siamayis da crurwmenis~ weris
procesSi waaswrebda. arada, jein ostins uxaroda, rom
karis saxeluri Wrialebda, raTa vinmes Semosvlamde dro
exelTa da Tavisi xelnaweri daemala. ese igi, jein ostini-

13
mogonebebi jein ostinis Sesaxeb, dawerili misi Zmiswulis, jeims edvard
ostin-leis mier.

192
saTvis raRac iyo samarcxvino `siamayis da crurwmenis~
weraSi. sainteresoa, iqneboda Tu ara es romani kidev ufro
ukeTesi, im SemTxevaSi, Tu jein ostini stumrebisagan xel-
naweris damalvaze ar ifiqrebda? - gavifiqre da erTi gver-
di gadavikiTxe. magram ar SemeZlo, raime niSan-wyali mepova
imis dasadastureblad, rom avtoris mdgomareobam mis
namuSevars Tundac mcireodeni ziani miayena. albaT, swored
es iyo mTavari saswaulic - gamoCnda qali, daaxloebiT 1800
wels, romelic werda siZulvilis, simwaris, SiSis, protes-
tis an raime mqadagebluri tonis gareSe. da gavifiqre, rom
Seqspiric swored ase werda. SegviZlia Seqspirisa da jein
ostinis Sedareba im safuZvelze, rom orives gonebam daZlia
yvela winaaRmdegoba. swored am mizezis gamo, Cven ar
vicnobT arc jein ostins da arc Seqspirs, aramed CvenTvis
maTi pirovnebebiT mxolod maTi nawarmoebebia gaJRenTili.
wesiT, jein ostini unda gatanjuliyo Tavsmoxveuli
cxovrebis siviwroviT. mis epoqaSi xom qalisaTvis quCaSi
marto siarulic ki SeuZlebeli iyo. arasodes umogzauria;
londonSic ki arasodes umgzavria omnibusiT da arc gareT
usadilia martos. magram, iqneb jein ostinis buneba swored
es iyo - ar sdomeboda is, rac ar hqonda. misi talanti da misi
mdgomareoba erTmaneTs srulad avsebda. magram igives Tqma
miWirs Sarlota brontes Sesaxeb, - gavifiqre da `simayes da
crurwmenas~ gverdiT `jein eiri~ mivude.

wigni meTormete Tavze gadavSale da Cemi Tvali erTma


frazam miipyro: `yvelas SeuZlia damdos brali, visac ki
surs~. damainteresa, raSi adanaSaulebdnen Sarlota bron-
tes da striqonebs Cavyevi. wavikiTxe jein eiris Sesaxeb,
romelic ixelTebda xolme dros da vidre misis feirfaqsi
murabebs xufavda, saxlis saxuravisaken miiCqaroda. iq ki,
ijda, gahyurebda mindvrebis miRma horizonts da ocnebob-
da... da swored es ocneba iyo, ris gamoc Tavad wignis av-
tors adanaSaulebdnen: `vocnebobdi iseTi warmosaxvis Za-

193
la mqonoda, romelic gadalaxavda im sazRvars, miwvdeboda
sicocxliT savse samyaros, qalaqebs, adgilebs, romelTa
Sesaxebac bevri msmenoda, magram romlebic arasodes menaxa.
msurda mqonoda ufro meti praqtikuli gamocdileba; meti
urTierToba Cems msgavsebTan; ufro met sxvadasxvanair
personaJs gavcnobodi, vidre Cems garSemo iyvnen. vafaseb-
di, rac ki kargi Tviseba iyo misis feirfaqsSi da adelaSi;
magram mjeroda, rom arsebobdnen sxvebic, ufro Zlieri da
momxiblavi pirovnebebi, da is, risic mjeroda, mindoda
sakuTari TvaliTac mexila.

`vin madanaSaulebda? eWvgareSea, bevrni da albaT `uma-


dursac~ miwodebdnen. magram ar SemeZlo aseTi ar vyofili-
yavi: mousvenrobiT viyavi savse; zogjer tkivilamdec ki...~

`uazrobaa ambobde, rom adamianebi kmayofilni unda iy-


vnen simyudroviT. maT moZraoba sWirdebaT; da isini mas Seq-
mnian, Tuki garSemo ver aRmoaCenen. milionobiT adamiania
dawyevlili Cemze kidev ufro mSvidi yofiT, da milionobiT
adamiani imyofeba farul amboxebaSi sakuTari xvedris wi-
naaRmdeg. aravin uwyis ramdeni meamboxe fermenti cocxlobs
masebSi, romlebsac adamianebi Trgunaven. iTvleba, rom
qalebi zogadad Zalian wynari bunebisani arian; magram qalebi
zustad igives grZnoben, rasac mamakacebi; maTac sWirdebaT
sakuTari niWis gawvrTna da asparezi mis gamosavlenad -
zustad iseve, rogorc maT Zmebs; isini iseve Zlier itanjebian
Caketilobis gamo, absoluturi uZraobis gamo, rogorc
mamakacebi gainatjebodnen maT yofaSi; da gonebadaxSulobaa,
rodesac maTi ufro metad privilegirebuli Tana-arsebebi
amboben, rom qalebi unda dasjerdnen pudingebis cxobas da
windebis qsovas, fortepianoze dakvrasa da CanTebis
moqargvas. daufiqreblobaa, gakicxo isini an masxrad aigdo,
Tuki imaze metis keTeba da swavla swyuriaT, vidre
aucilebel wesadaa gamocxadebuli maTi sqesisTvis.
arc Tu ise iSviaTad mesmoda, rogor xiTxiTebda greis
puli...~

194
es cota ar iyos, tlanqi naxtomia. guli damwyda, rode-
sac greis pulis SemoyvaniT Txrobis Tanmimdevroba dair-
Rva. davyurebdi `jein eirs~ da vfiqrobdi, rom vinmes Tavi-
suflad SeeZlo eTqva,- qali, romelmac es striqonebi dawe-
ra, ufro met niWs itevda, vidre jein ostini; magram mis-
Tvis, vinc orive nawarmoebs gadaikiTxavs da Seadarebs os-
tinis silaRes Sarlota brontes aRSfoTebiT savse sit-
yvebs, aSkara gaxdeba, rom aseT SemTxvevaSi SeuZlebelia
avtoris niWi srulyofilad iqnas gamoxatuli. misi wignebi
deformirebuli da aburduli darCa. avtori iqac risxviT
wers, sadac mSvidad unda werdes; zedapirulad wers, sadac
siRrmea saWiro; sakuTar Tavze wers, sadac personaJze
unda iyos koncentrirebuli. is ganuwyvetel omSi imyofe-
boda sakuTar xvedrTan. da rogor SeeZlo ar gardacvli-
liyo axalgazrda, daRlili da daTrgunuli?

ar SemeZlo, wuTiT ar gamefiqra - ra moxdeboda, Sar-


lota brontes, vTqvaT weliwadSi mudmivad samasi funti
rom mainc hqonoda Semosavali? - man daufiqreblobiT, Ta-
vis romanze saavtoro uflebebi mxolod aTas xuTas fun-
tad gayida. ra moxdeboda, ufro meti praqtikuli gamoc-
dileba, meti kavSiri rom hqonoda `sicocxliT savse sam-
yarosTan~ da ufro meti nacnobi personaJi hyoloda rea-
lobaSi? Tavisi striqonebiT Sarlota brontem saCvenebe-
li TiTi daado ara mxolod sakuTar, rogorc romanistis
defeqtebs, aramed zogadad sakuTari sqesisas. im droSi
masze ukeT aravin icoda, Tu rogor gasaqans hpovebda misi
niWi, Soreuli mindvrebis miRma arsebulis warmosaxvaSi
rom ar daxarjuliyo mTlianad; gamocdilebis, urTierTo-
bebisa da mogzaurobis SesaZlebloba rom hqonoda miniWe-
buli. magram, es SesaZleblobebi mxolod warTmeuli hqon-
da. Tumca, faqtad unda miviRoT, rom iseTi srulyofili
romanebic, rogoricaa `vileti~, `ema~, `Weqa-quxilis gzaga-
sayari~ da `midlmarCi~, daiwera qalebis mier, romlebsac

195
agreTve ar gaaCndaT imaze meti cxovrebiseuli gamocdi-
leba, vidre sasuliero pirebis ojaxebSi SeiZleboda
yofiliyo. es romanebic am pativcemuli ojaxebis saerTo
sastumro oTaxebSia dawerili xelmokle qalebis mier,
romlebsac saweri qaRaldis yidvac ki mxolod gamozo-
gilad SeeZloT. marTalia, maTgan erTi, jorj elioti, bev-
ri gansacdelis Semdeg gaeqca am yofas, magram Sedegad mxo-
lod sent jonis tyeSi, erT vilaSi gamoiketa, qveynis mier
gankicxuli. `netav gamigon~ - werda mogvianebiT - `rom ar
SemiZlia aravis mowveva Cems mosanaxuleblad, Tuki Tavad
ar mTxoven amas~, - is xom codvaSi cxovrobda colian mama-
kacTan da Tavisi sazogadoebiT ar SeeZlo SeebRala rome-
lime wesieri qalbatonis umankoeba. iZulebuli iyo, damor-
Cileboda sazogadoebis kanonebs da yofiliyo `mowyveti-
li imisgan, rasac samyaro qvia~. swored am dros, evropis
meore mxares, iyo erTi axalgazrda kaci, romelic Tavisuf-
lad cxovrobda - xan boSa qalis siyvaruliT tkbeboda da
xanac warCinebuli qalis; omobda; yovelgvari dabrkole-
bisa da gankicxvis gareSe agrovebda adamianuri yofis aTas-
nair gamocdilebas, ramac mogvianebiT, rodesac wignebis
wera daiwyo, udidesi samsaxuri gauwia. tolstois monas-
terSi rom ecxovra, an gaTxovil qalTan urTierTobis gamo
sadme gamoketiliyo `mowyvetili imisgan, rasac samyaro
qvia~, eWvi mepareba, `omi da mSvidoba~ Seeqmna.

iqneb Rirdes, ufro CavuRrmavdeT romanis weris sakiT-


xebs da davsvaT kiTxva - aqvs Tu ara sqess gavlena romanis-
tze? rodesac Tvalebs vxuWav da vcdilob romanis, ro-
gorc raime mTliani substanciis warmodgenas, warmomid-
geba raRac, rasac sarkiseburi msgavseba gaaCnia cxovrebas-
Tan; Tumca, mis zedapirze uTvalavi xarvezi da uswormas-
worobaa. yovel SemTxvevaSi, romanis struqtura gonebis
TvalSi garkveuli formebiT irekleba - TiTqos xan marTi
kuTxiTaa agebuli, xan wawvetebuli forma gaaCnia, xan gaS-

196
lili da TaRovania, xan kompaqturi da gumbaTSi SeyuJuli,
rogorc wminda sofias taZari konstantinopolSi. es
formebi, - gavifiqre da mexsierebaSi konkretul romanebs
gadavavle Tvali, sawyis etapze TiToeulisaTvis Sesafe-
ris, erTi saxis emocias aRZravs, magram TandaTanobiT axal
da axal SegrZnebebs ezaveba, radgan `romanis forma~ ar
iqmneba qvis qvaze dadebiT, aramed erTi adamianis urTier-
TobiT meore adamianTan. amitom romani CvenSi sxvadasxva-
nair, xSirad yovlad sapirispiro emociebs badebs. xdeba
cxovrebis, realobis dapirispireba raRacasTan, rac cxov-
rebis, realobis gareTaa. amitomac gviWirs am oris erTma-
neTSi bolomde amocnoba. romanis kiTxvisas, erTis mxriv,
gviCndeba ganwyoba: `mTavari personaJi unda gadarCes,
Torem sasowarkveTas mivecemi~. meores mxriv, vgrZnobT,
rom mTavari personaJi unda daiRupos, radgan wignis forma
amas moiTxovs. xdeba isev realobis dapirispireba raRacas-
Tan, rac realoba araa. magram, radgan romani mainc cxov-
rebas aireklavs nawilobriv, anarekls realobad amovic-
nobT xolme. vkiTxulobT da gavifiqrebT `es jeimsi zus-
tad im tipis kacia, me rom ver vitan~, an `es ra absurdia!
cxovrebis manZilze msgavsi araferi ganmicdia.~ nebismier
cnobil romanze msjelobisas metad kompleqsuri struq-
tura gvexateba Tvalwin - isini xom uamravi sxvadasxva emo-
ciis nazavs warmoadgens, romelic mkiTxvelma saTiTaod
unda amoicnos. ucnauri isaa, rom karg romans aqvs unari,
bevrad ufro didxans darCes Tanamedroved, vidre misi
Seqmnis momentia; da SeuZlia erTi da igive emocia gamoiw-
vios inglisel, rus Tu Cinel mkiTxvelSi. magram ase Sekru-
li romani Zalian iSviaTia. is, rac teqsts bolomde kravs
da amTlianebs (isev `omi da mSvidoba~ gamaxsenda), aris
raRac, rasac avtoris `damajereblobas~ vuwodebT; Tumca
amas araviTari kavSiri ar aqvs angariSebis keTilsindisie-
rad gadaxdasTan an saWiro momentSi Rirseulad moqcevas-
Tan. romanistis SemTxvevaSi damajerebloba aris mis mier

197
Cveni imaSi darwmunebis unari, rom simarTles gviambobs.
zogjer xom gagvifiqria - `arasodes momsvlia azrad, rom
es ase SeiZleboda yofiliyo; arasodes vicnobdi adamians,
romelic ase moiqceoda. magram Tqven damarwmuneT, rom
Turme, asec xdeba.~ mkiTxvels TiTqos kiTxvis procesSi
SuqTan miaqvs yoveli fraza da yoveli scena. rogorc Cans,
bunebam mogvaniWa es ucnauri Sinagani Suqi, romlis fonzec
SegviZlia vismjeloT mwerlis damajereblobasa Tu ara-
damajereblobaze. an SeiZleba, Tavad am bunebam, Tavisi yve-
laze ufro iracionaluri ganwyobiT, raRac uxilavi mel-
niT gonebis kedlebze winaswar aRbeWda yvelaferi, rac xe-
lovan adamianebs gamoaqvT sinaTleze; Seqmna eskizebi, rom-
lebic mxolod geniis koconTan mitanisas xdeba xiluli.
da rodesac vxedavT, rogor cocxldeba sityvebi am Suqze,
umal SeZaxili aRmogvxdeba: `es xom swored isaa, rasac
yovelTvis vgrZnobdi, rac yovelTvis vicodi da rac mudam
msurda!~ da aRelvebulebi, wigns erTgvari mowiwebiTac ki
vxuravT da Taroze vdebT; da mere raRac Zvirfasi navTsa-
yudeliviT gveguleba, romelSic mTeli sicocxlis man-
Zilze SeiZleba dabruneba, - gavifiqre da `omi da mSvidoba~
Taroze davde. xdeba piriqiTac, - zogi romani dasawyisSi
gvizidavs Tavisi elferiTa da cocxali dinamikiT, magram
mere mdordeba; eWvebs badebs, gonebis SuqTan mitanili,
laqebad idRabneba da misi srulyofilad aRqma SeuZlebe-
lia. maSin imedgacruebis oxvra Tu aRmogvxdeba da gavi-
fiqrebT, rom es romanic warumatebelTa sias daemata.

ra Tqma unda, romanebis umravlesobas warmateba ar


uweria. uzarmazari zewolis qveS warmosaxva sadRac mainc
waiborZikebs. intuicia blagvdeba, ar SeuZlia, simarTle
fiqciisagan gamoarCios; nawarmoebi mTliani, dasrulebu-
li saxis gareSe rCeba. magram mainc ra gavlena aqvs am yve-
laferze romanistis sqess? - vfiqrobdi da isev `jein eirs~
vixsenebdi. aqvs avtoris sqess raime mniSvneloba teqstis

198
damajereblobaSi, rac, Cemi azriT, mwerlobis mTavar xer-
xemals warmoadgens? rodesac kvlav gavixsene `jein eiris~
striqonebi, davrwmundi, rom risxva erTgvarad azianebda
Sarlota brontes, rogorc mTxrobelis damajereblobas.
ambavi, romelic man dagvitova da romelsac mTeli Tavisi
arseba miuZRvna, ver gacda avtoris pirovnul ukmayofi-
lebas. TiTqos avtors yoveli sityvis werisas axsovda, rom
moklebuli iyo saWiro gamocdilebas, iZulebuli iyo,
mRvdlis saxlis mosawyen yofas damorCileboda da windebi
ekemsa maSin, rodesac samyaroSi surda Tavisuflad xeti-
ali. misi warmosaxva aRSfoTebiT kveTda sazRvrebs da amas
mkiTxvelic ganuwyvetliv grZnobs. magram risxvis garda
iyo kidev ufro Zlieri mizezebic, ramac Sarlota brontes
fantazia saWiro biliks aacila. magaliTad - umecreba. ro-
Cesteris portreti sibneleSia daxatuli. Cven vgrZnobT
SiSis gavlenas avtorze; iseve, rogorc gamudmebiT
vgrZnobT mis daTrgunulobas, tanjvas, farul vnebebs,
rac mis mSvenier wignebs tkivilis spazmebiT kumSavs.

da radgan romans aRniSnuli kavSiri gaaCnia realur


cxovrebasTan, faseulobebsac garkveulwilad cxovrebi-
dan iRebs. bunebrivia, rom qalebisaTvis faseulobebi Za-
lian xSirad gansxvavdeba meore sqesis mier Seqmnili fase-
ulobebisagan, Tumca patriarqaluri faseulobebi yvel-
gan dominirebs. uxeSad rom vTqvaT, fexburTi da zogadad
sporti `mniSvnelovania~; modis gaRmerTeba da sayidlebze
siaruli ki `banaluri~. da es faseulobebi usaTuod gadai-
nacvlebs cxovrebidan mxatvrul literaturaSic. kriti-
kosebi Tvlian, rom esa Tu is konkretuli wigni mniSvnelo-
vania, radgan igi oms exeba. xolo wigni, romelic sastumro
oTaxSi gamoketili qalis grZnobebs exeba, mniSvnelobas
moklebulia; brZolis velis scena ufro mniSvnelovania,
vidre scena maRaziaSi; da es faseulobebi sul ufro metad
ualternativo da savaldebulo xdeba. Sesabamisad, adreu-

199
li mecxramete saukunis romani Tavisi struqturiT myarad
iyo dafuZnebuli garkveul faseulobebze, romlebic ro-
manisti qalis gonebaSi Tavisebur deformacias ganicdida,
es ki romanis avtoritetul formas amsxvrevda. qalebis
mier Seqmnil romanebze zedapirulad Tvalis gadavlebac
sakmarisia, raTa avtoriseul intonaciebSi kritikis winas-
wari SiSi amovicnoT. es SiSi garkveul agresiaSi, an Semgu-
eblur tonSi vlindeba. avtori an aRiarebda, rom `mxolod
qali iyo~, an protests gamoTqvamda da cdilobda daemtki-
cebina, rom `iseTive kargi iyo, rogorc mamakacebi~; kri-
tikas ise xvdeboda, rogorc temperamenti karnaxobda - an
guldasmiT da mokrZalebiT ismenda , an gaRizianebiTa da
risxviT. amas mniSvneloba ara aqvs; mTavari isaa, rom misi
yuradReba gafantuli iyo da ara – mTavarze koncentri-
rebuli, rac mis wignebzec aisaxeboda. am wignebis umrav-
lesobis SuagulSi emociebis morevi trialebs, - gavifiqre
da gamaxsenda qalebis romanebi, Wiani da qarnayari vaSle-
biviT rom mimofantula londonis meoradi wignebis maRa-
ziebSi. es iyo morevi, romelmac romanis tradiciuli fase-
ulobebi ukuRma daatriala.

warmovidginoT, rogori Zneli iyo qalebisaTvis miTi-


Tebul biliks gayolodnen da arc erT mxares ar gadaexvi-
aT. ra genia, ra Tavdajereba iyo saWiro, rom qali patri-
arqaluri sazogadoebis SuagulSi, Tavs damtydari mTeli
am kritikis qar-cecxlSi jiutad CaWideboda sagnebs da
movlenebs da ise aRewera isini, rogoradac Tavad xedavda
- cvlilebisa da SekumSvis gareSe. es mxolod jein ostinma
da emili brontem moaxerxes, rac am ori qalis, albaT,
yvelaze ufro Zvirfasi samkaulia. isini werdnen swored
rogorc qalebi da ara rogorc mamakacebi. aTasobiT qali-
dan, romelic maSin romanebs Txzavda, mxolod am orma mo-
axerxa dausrulebeli miTiTebebisa da didaqtikis sruli
ignorireba. mxolod maT wauyrues im daJinebul xmas, ro-

200
melic ganuwyvetliv CaesmodaT xan buzRuniT, xan proteq-
ciis toniT, xan mbrZaneblurad, xan tanjviT, xan Sokire-
buli, xan gabrazebuli, xan familaruli; xmas, romelsac ar
SeuZlia qalebs Tavi daanebos da sakuTar TavebTan dato-
vos isini, aramed yvelgan Tan dasdevT da raRacas karna-
xobT, rogorc moralisti guvernanti; cdilobs `swor gza-
ze daayenos~ isini, rogorc ser egerton bridjisi cdilob-
da. poeziis kritikaSic ki sqesis kritika ufro gaismoda14;
maSinac, rodesac mamakacebi qalebs werisaken aqezebdnen
da poetur konkursebSi gamarjvebisaTvis bWyvriala pri-
zebs pirdebodnen, es saqmeSi garkveuli jentlmenebi mudam
inarCunebdnen zedamxedvelebis rols, raTa avtori qalebi
garkveuli sazRvrebis farglebSi hyolodaT moeqciaT~...
romanisti qalebi warmatebas mxolod imis gabedulad aRia-
rebiT Tu miaRweven, rom maT sqess SezRuduli SesaZleb-
lobebi gaaCnia15~. msgavsi frazebi qalebis mxridan TviT-
damkvidrebis mTels mcdelobas naWuWSi aqcevs. Tqvenda ga-
sakvirad unda giTxraT, rom es winadadeba dawerili iyo ara
1828 wlis agvistoSi, aramed 1928 wlis agvistoSi. albaT da-
meTanxmebiT, rom rogori ironiiTac ar unda SevxedoT am
gancxadebas, is Zalian didi masis azrs gamoxatavs. Zveli
gubeebis amRvrevas ar vapireb. me mxolod erTi magaliTi
gamoviyene, romelic xelT momxvda. ra Tqma unda, es ganwyo-
ba da es xma kidev ufro energiuli da bevrad ufro mWeqare
iyo saukunis winaT. Zalian mtkice xasiaTis axalgazrda qa-
li unda yofiliyaviT, rom 1828 wels yuradReba ar migeq-
ciaT mTeli am damcirebisa da lanZRvisaTvis da konkur-
sebSi Sepirebuli prizebic organizatorebisTvis ukan

14
„(mas) metafizikuri Canafiqri aqvs, da es saSiSi akviatebaa, gansakuTrebiT
qalisaTvis, radgan qals iSviaTad axasiaTebs mamakacis janmrTeli siyvaruli
ritorikisadmi. es ucnauri nakli gaaCnia sqess, romelic zogadad ufro
primitiuli da ufro materialisturia.” - ivnisi, 1928 “New Criterion”
15
“...Tu, momxseneblis msgavsad, Tqven gjeraT, rom qali romanistebi warmatebas
mxolod imis gabedulad aRiarebiT miaRweven, rom maT sqess SezRuduli
SesaZleblobebi gaaCnia (jein ostinma demonstrireba moaxdina, Tu rogor
Rirseulad SeiZleba am Jestis miRweva...) - agvisto 1928 “Life and Letters”

201
migeyaraT. foladis xasiaTi gWirdebodaT, rom sakuTari
TavisaTvis geTqvaT: `isini xom literaturas mainc ver mo-
isyidian. literatura yvelasaTvis Ria karia. universite-
tis darajo, pativiscemis miuxedavad, uars vacxadeb, uf-
leba mogceT, mTavari bilikidan balaxze gadamiyvanoT. Se-
giZliaT, saimedod gamoketoT Tqveni biblioTekebi; magram
ar arsebobs karibWe, ar arsebobs saketi da boqlomi, ro-
melsac Cemi gonebis Tavisuflebas daadebT.~

magram, ra efeqtic ar unda hqonoda mxardaWeris arqo-


nasa da kritikas qalebis nawerze (mjera, rom amas Zalian
didi efeqti hqonda), es mainc umniSvnelo iyo sxva sirTu-
lesTan SedarebiT, romelsac isini awydebodnen (isev ad-
reuli mecxramete saukunis romanistebze vfiqrobdi),
rodesac maTi nafiqris qaRaldze gadmotanasTan mividoda
saqme. es sirTule imaSi mdgomareobs, rom maT ar gaaCndaT
tradicia; an, Tu hqondaT, imdenad mokle da fragmentuli,
rom amas Zalian mcire daxmarebis gaweva Tu SeeZlo. radgan
qalebi warsulidan dedebis xaziT vagrZelebT fiqrs.
didebul mamakac mwerlebTan daxmarebisaTvis misvlas
azri ara aqvs, rogor xSiradac ar unda mivmarTavdeT maT
nawerebs siamovnebis miRebis mizniT. lambi, brauni, Teke-
rei, sterni, dikensi, de quinsi - vinc ar unda iyos, - jer
arasodes daxmarebia avtor qals, Tundac am ukanasknels
maTgan eswavlos ramdenime ileTi da sakuTari gamoyenebi-
saTvisac miesadagebinos isini. mamakacis gonebis simZime da
nabijis sigrZe qalisaTvis metismetad ucxoa da Sesabami-
sad, maTi imitireba warmatebas ver moutans. qalisaTvis,
romelic weras gadawyvetda, kalmis furcelze dadebisTa-
nave albaT pirveli imedgacrueba imis aRmoCena iyo, rom
mas gamoyenebisaTvis saWiro winadadebis mza forma ar ga-
aCnda. yvela didi romanisti, rogoricaa Tekerei, dikensi
an balzaki, werda swrafad, magram ara akuratulad, eqspre-
siulad, magram sinatifis gareSe. isini saerTo kuTvnile-

202
bis monaxazs sakuTari saRebavebiT avsebdnen. maTi proza
efuZneboda winadadebis formas, romelic im dros farTod
iyo gavrcelebuli da daaxloebiT, ai, aseTi iyo: `maTi
nawarmoebebis grandiozuloba mdgomareobda maT unarSi,
mokle argumentaciiT ki ar Semofargluliyvnen, aramed
xangrZlivad emsjelaT. TiTqos Tavad Txzvis, WeSmarite-
bisa da silamazis warmoqmnis procesi iyo maTTvis udidesi
mRelvarebisa da umaRlesi kmayofilebis mimniWebeli. war-
mateba mudmiv qmedebas moiTxovs.~ - es mamakacis winadade-
baa; mis ukan SegviZlia davinaxoT jonsoni, giboni da sxvebi.
aseTi winadadeba qalisaTvis gamousadegari iyo. Sarlota
bronte, prozaikosisaTvis saWiro mTeli misi niWis miuxe-
davad, am mouxerxebeli iaraRiT xelSi waborZikda da
daeca. jorj eliotma sakuTari Tavi ar daindo am iaraRiT,
ris gamoc mis mier aRwerili mTeli rigi scenebi gaubad-
rukda. jein ostinma daxeda am winadadebas da ubralod,
gaiRima. man gamoimuSava sakuTari, sruliad bunebrivi, moq-
nili winadadebis forma, romelsac arasodes gaSorebia.
amitom, Tumca SegviZlia vTqvaT, rom Sarlota brontesTan
SedarebiT mwerlobis naklebi Tandayolili niWi gaaCnda,
jein ostinma gacilebiT ufro metis Tqma moaxerxa. radgan
xelovnebis mTavari arsi gamoxatvis Tavisufleba da srul-
yofaa, am orive aspeqtSi tradiciis naklebobam - iaraRis
simcirem da araadeqvaturobam aSkarad udidesi gavlenas
moaxdina qalebis nawerebze. wigni ar aris ubralod, er-
TmaneTs mibmuli winadadebebis grova, aramed is guldas-
miTaa agebuli da xatovnad rom vTqvaT, Tavisi TaRebiTa
da gumbaTebiT gvirgvindeba. romanis yvela forma Seqmnili
iyo mamakacebis mier, gamoxatvis maTeburi saWiroebis Se-
sabamisad. ar arsebobs mizezi vifiqroT, rom eposi, an po-
eturi piesa qalisaTvis ufro metad Sesaferisi formaa,
vidre prozauli winadadebebi. magram isini, rogorc li-
teraturis kidev ufro Zveli formebi, qalis mwerlobaSi
Semosvlis droisaTvis mkacrad Camoyalibebuli da cvli-

203
lebisaTvis Seuvali iyo. maTTan SedarebiT romani yvelze
ufro axali forma, nedli masala iyo, raTa qalis xels da-
morCileboda. es, albaT, kidev erTi mizezia imis, rom qalma
Txzvis ZiriTad formad romani airCia. da mainc, vis SeuZ-
lia Tqvas, rom Tundac `romani~ (brWyalebSi vsvam, radgan
sityvis cnebasTan adeqvaturobaSi eWvi mepareba), rogorc
yvelaze ufro plastiuri forma, qalis mier bolomdea ga-
Tavisebuli? eWvgareSea, rom rodesac qali sakuTari kidu-
rebis Tavisuflad gamoyenebas SeZlebs da maT ZalaSi bo-
lomde darwmundeba, xelT arsebul formas sakuTari ge-
movnebiT gadaakeTebs; da warmoqmnis raRac axal WurWels,
raTa sakuTar TavSi arsebuli poezia (aucilebeli araa –
riTmebad) masSi moaTavsos. radgan poezia jer kidev Cake-
tilia qalSi... gavifiqre da Sevecade imis warmodgena, Tu
rogor Seqmnis qali poetur tragedias xuT moqmedebad.
netav riTmas Tu gamoiyenebs? - iqneb isev proza arCios.

magram es rTuli kiTxvebia da pasuxebic momavlis nis-


lSia gaxveuli. mocemul momentSi es pasuxebi albaT arc
unda veZebo, Torem saWiro Temidan gadavuxvev da male uR-
ran tyeSi aRmovCndebi, saidanac SeiZleba veRarc gamovaR-
wio. darwmunebuli var, arc Tqven gsurT am bindiT moculi
Temis, mxatvruli literaturis momavalis Sesaxeb uargu-
mento saubris mosmena. amitom aq mxolod erTi wuTiT Sev-
Cerdebi, raTa Tqveni yuradReba fizikuri aspeqtisaken
mivapyro. imedi maqvs, momavalSi es aspeqti Tavis rols
iTamaSebs qalebis mier mwerlobaSi sakuTari formebis
mignebisas. wigni sxeulTan unda iqnas SeTanxmebuli. SemiZ-
lia gavrisko da vTqva, rom qalis mier dawerili wigni bu-
nebrivad moiTxovs ufro mokle zomas da ufro met sifa-
qizes, vidre mamakacebis mier dawerili. Tanamedrove etap-
ze qalebs sWirdebaT sakuTari TxzulebebisaTvis axali
CarCos, axali formis gamonaxva, romelze muSaobac nakle-
bad moiTxovs xangrZlivi saaTebis manZilze uwyvet muSao-

204
bas. aseve, nervuli sistema, romelic Cvens gonebas kvebavs,
rogorc Cans, gansxvavebulia qalebisa da mamakacebis Sem-
TxvevaSi da Tu gvsurs, saukeTeso Sedegebi miviRoT, unda
aRmovaCinoT, Tu rogori wvrTna da sazrdo sWirdeba am
gansxvavebul sistemas - aris Tu ara Tundac, leqciebis
kiTxvis es tradiciuli forma, romlebic albaT berebma
gamoigones asobiT wlis win, maqsimalurad Sesaferisi
qalebis ganaTlebisaTvis, Tu maTTvis masalis sxvagvarad
gadanawileba iqneboda ufro efeqturi? muSaobisa da
dasvenebis rogori monacvleoba sWirdebaT qalebs?
dasvenebaSi vgulisxmob ara uqmad yofnas, aramed raRac
gansxvavebulis keTebas; da ra unda iyos es `gansxvavebuli
raRac~? - am yvelafers Zieba da aRmoCena sWirdeba da es
yvelaferi kavSirSia sakiTxTan qalebisa da mxatvruli
literaturis Sesaxeb. da mainc, - fiqrSi isev wignis Taros
mivuaxlovdi, - sad SemiZlia moviZio qalis fsiqologiis
Sesaxeb Tavad qalis mierve Catarebuli kvleva? Tu imis
gamo, rom qalebi fexburTs ver TamaSoben, isini arc
mediciniT unda dakavdnen?

sabednierod, Cems fiqrebs sxva mimarTuleba mieca.

5.
rogorc iqna, droSi amdeni mogzaurobis Semdeg mivaR-
wie Taroebs, romlebzec Tanamedrove mwerlebis, mamakace-
bisa da qalebis mier dawerili wignebi awyvia. SeiZleba, dRe-
isaTvis qali da mamakaci avtorebis ricxvi jer kidev araa
Tanabari da mamakacebi kvlav ufro sityvauxvoben, magram
imis Tqma namdvilad SeiZleba, rom qalebi mxolod romane-
bis weriT aRar Semoifarglebian. dRes ukve mogvepoveba
jein harisonis wignebi berZnul arqeologiaze; vernon lis
wignebi esTetikaze; gertruda belis wignebi sparseTis
Sesaxeb; gvaqvs wignebi iseT Temebze, romelsac erTi Taobis

205
win vercerTi qali ver Sebedavda. gvaqvs leqsebi, piesebi da
kritika; istoriuli da biografiuli nawarmoebebi; wignebi
mogzaurobasa da aRmoCenebze; ramdenime filosofiuri,
samecniero da ekonomikuri naSromic ki. da Tumca romanebi
mainc Warbobs, isini yovelTvis aRar asocirdeba msubuq
sasiyvarulo istoriebTan. rogorc Cans, qalebis mwerlobaSi
sawyisi simartivis, ase vTqvaT, eposis periodi warsuls
Cabarda. kiTxvam da kritikam avtori qalis Tvalsawieri
gaafarTova da meti daxvewiloba SesZina mis nawers. avtobio-
grafiuli impulsi Sesustda. qali iwyebs mwerlobis xelov-
nebad da ara TviTrealizaciis saSualebad gamoyenebas. am
procesze dakvirveba swored qalebis mier Seqmnil axal
romanebSi SeiZleba. da mec, erT-erTi maTgani, romelic xelSi
momxvda, Tarodan gadmoviRe. romans `cxovrebis Tavgada-
savali~ erqva, misi avtori iyo meri qarmaikli da sul
axlaxans, swored oqtomberSi iyo gamocemuli. rogorc Cans,
es avtoris pirveli wigni iyo, Tumca gavifiqre, rom misi
wakiTxva ise SeiZleboda, TiTqos sakmaod grZeli seriis
bolo tomi yofiliyos; yvela im wina wignis memkvidre,
romlebsac aqamde gadavale Tvali - ledi uinCelsis leqsebis,
afra benis piesebis da oTxi didi romanistis nawarmoebebis.
radgan miuxedavad imisa, rom Cveulebad gvaqvs, wignebze cal-
calke vimsjeloT, isini mudam erTmaneTs agrZeleben. da
Sesabamisad, es ucnobi avtoric unda miviCnio yvela im
mwerali qalis STamomavlad, romelTa mdgomareobazec uwin
vimsjele; unda gaviTvaliswino, rom mas memkvidreobiT
gamoyva maTi Tvisebebi da SezRudulobebi. amovioxre, radgan
romanebi xSirad mxolod tkivilgamayuCebeli wamalia da ara
SxamsawinaaRmdego; apaTiur Tvlemas gvgvris da ara SuSxuna
STagonebas. ubis wignaki gadavSale da movemzade, raTa meri
qarmaikli pirveli romanis, `cxovrebis mogzaurobis~
kiTxvisas SeniSvnebi Camewera.

206
furcels jer Tvali gadavavle. gavifiqre, rom dasaw-
yisisaTvis misi winadadebis formisaTvis unda ameRo alRo,
vidre mexsiereba daitvirTeboda suraTebiT, cisferi da
Taflisferi TvalebiT, da urTierTobebiT, romelic
albaT mTavar gmirebs, qlosa da rojers Soris ganviTar-
deboda. jer unda damenaxa, avtors kalami eWira xelSi Tu
uro. amitom, erTi-ori winadadeba xmamaRla wavikiTxe. male
cxadi gaxda, rom raRac mTlad rigze ver iyo. pirveli
winadadeba wyaliviT mirakrakebda, magram ucebve Sewyda.
raRac gaixa, gaikawra; aqa-iq saTiTao sityvam faraniviT
SemomanaTa TvalebSi. avtori mouqnels hgavda, adamians,
amaod rom uxaxunebs asanTis Rers qaRalds, romelic ar
ainTeba. magram ratom? - ise SevekiTxe, TiTqos Cems win
yofiliyos, - ratom ar iyeneb jein ostinis winadadebis
formas? nuTu yvelaferi unda davanakuwoT da gadavya-
roT, radgan ema da mister vudhauzi gardacvlilebi ari-
an?... vidre jein ostini melodiidan melodiaze danavar-
dobs, rogorc mocarti, am naweris kiTxva TavRia naviT
zRvaSi yofnas hgavda. xan zemoT miiwevdi, xan iZirebodi.
es lakonuroba, es mokle frazebi, SeiZleba, imis niSani yo-
filiyo, rom avtors raRacis eSinoda; albaT eSinoda mis-
Tvis sentimentaluri ar ewodebinaT. qalebis nawerebs xom
zedmeti dekoraciebiTa da yvavilebiT gadavsebulad miiC-
neven; da Sesabamisad, fiqroben, rom aseT mwerlobas laf-
susebi da eklebic meti aqvs. magram vidre avtoris mier aR-
weril scenas gulisyuriT ar wavikiTxavdi, darwmunebiT
arafris Tqma ar SemeZlo. yovel SemTxvevaSi, misi naweri
ar gaZinebs, - gavifiqre, rodesac ufro guldasmiT daviwye
kiTxva, - magram isic SevniSne, rom avtori zedmetad bevr
faqts azvinebda. momeCvena, rom am zomis wignSi am faqtebis
naxevarsac ki ver gamoiyenebda (wigni Tavisi moculobiT
daaxloebiT `jein eiris~ naxevari Tu iqneboda); Tumca, ase
Tu ise, man moaxerxa Cemi, rogorc mkiTxvelis, wignis per-
sonaJebTan erT navSi moTavseba; da rojerTan, qlosTan,

207
oliviasTan, tonisTan da mister bighemTan erTad avuyevi
mdinares. magram wuTiT unda SevCerde, - gavifiqre da skamis
sazurges miveyude, - yvelaferi frTxilad unda gavaanali-
zo, vidre kiTxvas gavagrZelebde.

TiTqmis darwmunebuli var, - vuTxari sakuTar Tavs, -


rom meri qarmaikli gveTamaSeba. radgan Tavs ise vgrZnob,
rogorc atraqcionis manqanaSi, roca ggonia vardebi da am
dros ki isev zemoT micurav. meri mosalodnel wyobas ar-
Rvevs. man jer winadadeba gaxliCa, axla ki Tanmimdevrobac.
Zalianac kargi. ufleba aqvs es yvelaferi akeTos, Tuki amas
ara stiqiurad, aramed xelovnebis gamo sCadis. ar SemiZlia,
darwmunebiT vicode, am oridan romel SemTxvevasTan maqvs
saqme, vidre avtori sakuTar Tavs situaciaSi ar warmo-
aCens. rogorc mkiTxveli, mas yvelanair Tavisuflebas
vaniWeb, Tavad Seqmnas es situacia, Tundac konservis
qilebisa da daWeWyili Caidnebisgan aagos igi; mTavaria,
damajeros, rom am konstruqciis simyaris Tavad sjera. ma-
namde ki Cemi movaleobis Sesrulebas, kiTxvas ganvagrZob...
vwuxvar, rom kiTxva ase uceb Sevwyvite. garSemo mamakaci
xom ar aris? darwmunebuli xarT, rom im wiTeli fardis
ukan ser Carlz bironi ar imaleba? maSin, SemiZlia, xmamaR-
la wagikiTxoT sityvebi, romlebmac ase uceb SemaCera:
`qlos olivia moswonda...~ winaswar ar aRSfoTdeT da ar ga-
wiTldeT. erTmaneTTan vaRiaroT, rom aseTi ram bunebri-
via. zogjer ubralod, qalebsac moswonT qalebi.

`qlos olivia moswonda~, - wavikiTxe da uceb gakrTa go-


nebaSi azri, rom es sityvebi uzarmazar cvlilebas moaswa-
vebda. albaT literaturis istoriaSi pirvelad moswonda
qlos olivia. kleopatras ar moswonda oqtavia. da rom mos-
woneboda, warmoidgineT, rogor sruliad Seicvleboda `an-
toniusi da kleopatra~. am fiqrma Cemi goneba kvlav mos-
taca sakiTxavs. yvelaferi isea gamartivebuli da gaubra-

208
loebuli; gavbedav da vityvi, rom absurdamdec kia dayva-
nili. kleopatras erTaderTi grZnoba oqtavias mimarT eW-
vianoba iyo. `Cemze ufro maRalia? Tmas rogor atarebs?...~
am piesas, albaT, meti arc sWirdeba. magram warmoidgineT,
ramdenad ufro saintereso iqneboda yvelaferi, or qals
Soris ufro rTuli urTierToba rom yofiliyo. mxatvrul
literaturaSi personaJi qalebis brwyinvale galereas
swrafad gadavavle Tvali da qalebs Soris damokidebuleba
yvelgan zedmetad martivi meCvena. ramdeni ramaa zereled
gamotovebuli. Sevecade, gamexsenebina ori qalis megobro-
bis istoria Cems mier wakiTxuli wignebidan. amis mcdeloba
aris `gzajvaredinebis diana~-Si (iana of The Crossroads).
magram ZiriTadad qalebi mxolod satrfoebi arian, ro-
gorc rasinTan, an berZnul tragediebSi. isini drodadro
dedebis da qaliSvilebis rolSi gvevlinebian, magram TiT-
qmis gamonaklisis gareSe, mudam mamakacebTan urTierTo-
baSi arian aRwerilni. ucnauri iyo imis gaazreba, rom mxat-
vrul literaturaSi yvela didebuli personaJi qalis saxe
jein ostinis epoqamde ara mxolod meore sqesis mier, ara-
med mxolod am meore sqesTan urTierTobaSi iyo daxatuli.
arada, es urTierToba xom qalis cxovrebis mxolod nawi-
lia; da ra cota SeiZleba mamakacma icodes misi cxovrebis
Tundac am nawilis Sesaxeb, rodesac Tavis dakvirvebas
mudam im Savi an vardisferi saTvalis miRma akeTebs, romel-
sac sqesis gansxvavebuloba adebs mis cxvirs. albaT swored
aqedan modis qalis gansakuTrebuli buneba mxatvrul
literaturaSi; misi ukiduresad lamazi da koSmaruli
saxeebi - zogjer zeciurad RvTaebrivi da zogjer qveskne-
lamde dacemuli; radgan mas ase xedavda gamijnurebuli
mamakaci, imis mixedviT, Tu rodis iyo misi siyvarulisagan
Tavadve amaRlebuli an ganadgurebuli, bednieri an ube-
duri. ra Tqma unda, es arc Tu sruli WeSmaritebaa mecxra-
mete saukunis romanistebis Sesaxeb. am periodidan perso-
naJi qali bevrad ufro mravalferovani da rTuli xasiaTis

209
xdeba. SeiZleba, raRac zomamde swored qalebis Sesaxeb
metis daweris survilma miatovebina mamakacebs poeturi
drama, romelic Tavisi Sekruli formiT ase cota adgils
uTmobda qals, da miiyvana isini romanis, rogorc ufro
tevadi formis Seqmnamde. da mainc, prustis nawerebSic ki,
aSkaraa, rom am etapzec, mamakacis codna qalis WeSmariti
bunebis Sesaxeb metad SezRuduli da arasrulia, iseve
rogorc qalis mier mamakacis bunebis codna.

furcels davcqerodi da fiqrs vagrZelebdi - isic


aSkara gaxda, rom qalebs, iseve rogorc mamakacebs, maradi-
ulad Sin fusfusis garda sxva interesebic gaaCniaT. `qlos
olivia moswonda. maT saerTo laboratoria hqondaT...~ wa-
vikiTxe da aRmovaCine, rom es ori axalgazrda qali RviZls
amuSavebda, raTa anemiis samkurnalo wamali daemzadebi-
naT. erT-erTi maTgani gaTxovilic iyo da Tu sworad max-
sovs, ori patara bavSvi hyavda. tradiciuli siuJetebis mi-
xedviT, es detalebi, albaT, gamotovebuli unda yofiliyo
da personaJi qalebis bevrad ufro martivi, monotonuri
saxeebi daxatuliyo Cems Tvalwin. vcade wuTiT warmomed-
gina, rogori iqneboda literatura, masSi mamamkacebic
mxolod qalebis sayvarlebad rom yofiliyvnen warmoCeni-
lebi da araferi Tqmuliyo mamakacebs Soris megobrobaze,
ar yofiliyvnen jariskacebi, moazrovneebi, meocnebeebi;
ramdens dakargavda Tundac Seqspiris dramaturgia;
rogor gaRatakdeboda literatura! albaT otelos da an-
toniusis mozrdili nawili dagvrCeboda, magram davkar-
gavdiT keisars, brutuss, hamlets, lirs, Jaks... literatu-
ra namdvilad ubadruki iqneboda; Tumca nawilobriv, aris
kidec gaRatakebuli - uTvalavi qalis cxvirwin miketili
karis gamo. qalebis avtorobas Tavic rom gavaneboT, aSka-
raa rom isini, sakuTari survilis winaaRmdeg gaTxovilebi,
erT oTaxSi gamoketilebi da erT saqmianobas mijaWvulebi,
dramaturgebisaTvis veranairad ver iqnebodnen zusti

210
asaxvis obieqtebi. siyvaruli erTaderTi SesaZlo Tarji-
mani iyo xelovansa da qals Soris. poeti, romelic qalebis
Sesaxeb werda, maT mimarT an sakuTar vnebebs umReroda, an
irCevda, `qalTmoZule~ yofiliyo, rac umetes SemTxevvaSi
imas niSnavda, rom TviTon ar iyo qalebisTvis mimzidveli.

xolo am romanis dasawyisSive imis wakiTxva, rom qlos


olivia moswonda da maT saerTo laboratoria hqondaT,
mkiTxvels qalebs Soris saintereso da xangrZliv megob-
robas pirdeboda wignis momdevno furclebzec. Tu meri
qarmaiklma icoda, rogor ewera (da unda vaRiaro, rom misi
stilis zogierTi niuansi ukve momwonda), Tu mas hqonda
sakuTari oTaxi, da weliwadSi xuTasi funti Semosavalic
gaaCnda, raSic bolomde ara var darwmunebuli, - maSin Se-
meZlo meTqva, rom literaturaSi umniSvnelovanesi cvli-
leba moxda.

radgan Tu qlos olivia moswons da meri qarmaiklma


icis, rogor gamoxatos es urTierToba, is iqneba pirveli,
vinc farniT xelSi Seva uzarmazar, mitovebul da Cabnele-
bul darbazSi, romelic CrdilebSia Cafluli da gvelebiT
savse mRvimes hgavs. da me kvlav furcels davxede da davi-
naxe, rogor Sexeda qlom olivias, roca is kolbas dgamda
Taroze, da rogor uTxra - Sin, bavSvebTan wasvlis droao.
wamoviZaxe, rom es iseTi sanaxaobaa, romlisTvisac samya-
ros Seqmnis dRidan aravis moukravs Tvali. da axla Tavad
Sevyurebdi didi interesiT, rom damenaxa, rogor Caujda
meri qarmaikli am samuSaos, rogor daiWira es Cauwereli
mimikebi, es arTqmuli an naxevrad Tqmuli sityvebi, rom-
lebic arasodes aris imaze ufro xelSesaxebi, vidre pep-
lebis Crdilebi Werze, rodesac qalebi martoni arian,
meore sqesis mier maTken mimarTuli kaSkaSa da feradi
ganaTebis gareSe. meri sulganabuli unda iyos, - gavifiqre,
vidre kiTxvas vagrZelebdi, - Tuki amis gakeTeba surs. rad-

211
gan qalebi ukiduresad eWvianebi arian maTken mipyrobili
yuradRebis mimarT, roca aSkara motivi ar Cans; damalvasa
da daTrgunvas SeCveulebi, maSinve gasaqcevad emzadebian,
roca ki maTi mimarTulebiT Tvali daixamxamebs. erTader-
Ti gza, Tu gsurs, maT daakvirde, - kvlav ise mivmarTe meri
qarmaikls, TiTqos Cems win iyo, - paralelurad sxva rameze
laparakia, sarkmlidan cqera da am dros fanqriT, ubis wig-
nakSi, yvelaze ufro mokle simboloebiT moniSvna sityve-
bis, romlebic jer ar gamoTqmula, SegrZnebebis, romelsac
milionobiT wlis ganmavlobaSi CrdilSi, qvis qveS moqce-
uli olivias organizmi ganicdis, rodesac mas Suqi ecema,
rodesac mSiers ucnauri sakvebi xvdeba gzaze - codna,
Tavgadasavali, xelovneba; da xels iwvdis am sakvebisken da
ise unda mosinjos es yvelaferi, ise unda SeiTvisos es si-
axle, rom ar dakargos Tavisi Zveli, ukiduresad daxvewili
buneba, rTuli sifaqize da wonasworobis grZnoba.

magram, vai rom, is gavakeTe, rac ar unda gamekeTebina;


daufiqreblad daviwye sakuTari sqesis qeba. `ukiduresad
daxvewili~, ` rTuli sifaqize~ - es terminebi xom aSkarad
saqebaria, maSin rodesac sakuTari sqesis Seqeba yovelTvis
eWvs badebs da sulelurad gaismis; ufro metic, mocemul
SemTxvevaSi am sityvebis gamarTlebac ki ar SemiZlia - ar
SemiZlia rukasTan mivide da ganvacxado - kolumbma aRmoaCina
amerika da kolumbi qali iyo; an aviRo vaSli da SevniSno, rom
niutonma aRmoaCina gravitaciis kanoni da niutoni qali iyo;
an Sevxedo cas da vTqva, rom TviTmfrinavi, romelmac
gadaiqrola, qalis mieraa gamogonebuli. kedelze ar arsebobs
niSani raTa qalis zusti simaRle gaizomos. ar arsebobs
diumebian monakveTebad dayofili saxazavi, rom kargi dedis
da qaliSvilis erTgulebas, dis siyvaruls an saxlis
mmarTvelis saqmianobas davadoT. Cvens droSic ki Zalian
cotaa qali, romelsac universitetis xarisxi gaaCnia; maT
sakuTari Tavi ar gamoucdiaT profesiebSi, armiasa da

212
flotSi, vaWrobaSi, politikasa da diplomatiaSi. isini
dRemde klasifikaciis gareT rCebian. am dros ki, Tuki
movisurveb raime gavigo magaliTad, ser harli batsis Sesaxeb,
mxolod biurkis an debretis gadaSla mWirdeba; da wavikiTxav,
rom man esa da es xarisxi miiRo; rom is flobs sasaxles, rom
hyavs memkvidre; rom sabWos mdivani iyo; rom did britaneTs
warmoadgenda kanadaSi; da rom miiRo amdeni da amdeni medali,
esa da es Tanamdeboba da sxva warCinebani, riTac misi miRwevebi
samaradisodaa damowmebuli. mxolod gangebam Tu SeiZleba
amaze meti uwyodes ser harli batsis Sesaxeb.

xolo rodesac qalebze vambob `ukiduresad daxvewili~,


`rTuli da faqizi~, - ar SemiZlia Cemi sityvebis sabuTad
uiteikeri an debreti moviyvano. maSin, sad unda veZebo es
sabuTi? gavifiqre da kvlav wignis Taros Sevxede. aq ewyo
biografiebi: jonsonis, goeTes, karlailis, sternis, kupe-
ris, Sellis, volteris, brauningis da bevri sxva avtoris.
da me daviwye fiqri zogierTi im gamoCenili mamakacis Sesa-
xeb, vinc ama Tu im mizezis gamo aRmerTebda qals, daeZebda,
cxovrobda masTan, TavSesafars poulobda masSi, esiyvaru-
leboda, werda masze, sjeroda misi. maTi nawerebidanve
viciT, Tu ramdenad mniSvnelovani iyo maTTvis meore sqesis
konkretul pirovnebebTan urTierToba da garkveulwilad,
ramdenad damokidebulni iyvnen am pirovnebebze. me ar
vamtkiceb, rom yvela es urTierToba absoluturad plato-
nuri iyo da albaT ser uiliam joinson hiksic uaryofda
amas. magram Zalian mcdarad ganvsjiT am cnobil mamakacebs,
Tuki ganvacxadebT, rom maT am kavSiridan komfortis, mo-
ferebisa da sxeulis simeTa garda araferi miuRiaT. cxadia,
isini qalisagan iRebdnen imas, risi micemac maTTvis sakuTar
sqess ar SeeZlo. da yvelafer danarCenTan erTad, Tavad
poetebis mRelvare striqonebidan gamomdinare, SemiZlia
vTqva, rom es iyo SemoqmedebiTi energia, stimuli, saCuqari,
romelsac mxolod sapirispiro sqesi aniWebdaT. warmovid-

213
gine, rogor gamoaRebda mamakaci sastumro oTaxis an sabav-
Svo oTaxis kars da dainaxavda qals, bavSvebs Soris, muxleb-
ze saqargaviT - cxovrebis raRac sxvanairi wesrigisa Tu sis-
temis centrSi moTavsebuls; sxva saqmianobaSi garTuls; da
kontrasti am samyarosa da mis sakuTars Soris, romelic
SeiZleba yofiliyo sasamarTlos darbazebi an warmomadge-
nelTa palata, gamoacocxlebda, axali energiiT aavsebda mis
gonebas. qalTan yvelaze ubralo saubarSic ki, maTi azrebis
bunebrivi gansxvaveba mamakacis ideebs axal niadags aZlevda.
yovel jonsons Tavisi Treili yavs, da nawilobriv, swored
zemoT aRniSnuli mizezis gamo cdilobs ar dakargos igi;
da rodesac Treili Tavis italiel musikis maswavlebelze
Txovdeba, jonsoni mrisxanebisa da zizRisagan naxevrad
Wkuidan gadadis; mas ubralod, sasiamovno saRamoebi ki ar
aklia striThemSi, aramed Tavs ise grZnobs, TiTqos `cxov-
rebis Suqi Cauqra~.

aucilebeli araa doqtori jonsoni, goeTe, karlaili


an volteri iyos vinme, raTa Taviseburad mainc SeigrZnos
qaluri SemoqmedebiTi energiis swored es `daxvewiloba
da sifaqize~. albaT inglisuri enis resursebis maqsimalu-
ri mobilizeba da sityvebis saTiTaod frTaSesxmac ver
daexmareba qals gamoxatos, Tu ras grZnobs, rodesac
vTqvaT, ucxo oTaxSi Seabijebs. oTaxebi xom iseTi gansxva-
vebulia - mSvidi an qaosuri, sinaTliT savse da abreSumiT
morTuli, rbili da bumbulovani, an cxenis ZuasaviT ma-
gari... quCis gayolebaze oTaxebSi mxolod fexis Sedgmaa
saWiro, raTa saxeSi gveces qaluri SemoqmedebiTi energiis
es ukiduresad mravalferovani da kompleqsuri Zala.
sxvanairad verc iqneboda, radgan qalebi Sin iyvnen gamo-
ketilni saukuneebis manZilze, imden xans, rom am droi-
saTvis kedlebi mTlianad gaJRenTlia maTi SemoqmedebiTi
impulsebiT, romelmac ise damuxta aguri da cementi, rom
gars Semortymuli kalmis, funjis, biznesis da politikis

214
artaxebi ukve veRar akavebs. magram es SemoqmedebiTi energia
Zalzed gansxvavebulia mamakacebis SemoqmedebiTi
energiisagan. da unda vaRiaro, rom Zalian samwuxaro
iqneboda, es gansxvavebuloba waeSala vinmes; radgan is
miRweuli iqna saukuneebis manZilze gamomuSavebuli Zlieri
discipliniT da arafers SeuZlia misi Canacvleba. Zalian
samwuxaro iqneboda, qalebi rom ise werdnen, rogorc
mamakacebi, an cxovrobdnen rogorc mamakacebi, an
gamoiyurebodnen rogorc mamakacebi, radgan es uzarmaza-
ri samyaro, albaT, Zalian erTferovani gaxdeboda, Tuki ori
gansxvavebuli sqesis magier erTi sqesiT mogviwevda masSi
cxovreba. nuTu ganaTlebamac, sqesebs Soris msgavsebebze
metad, win swored gansxvavebebi ar unda wamoswios da
gaaZlieros? radgan msgavseba isedac Zalian bevri gvaqvs
da Tu romelime Tanamedrove mkvlevari imis xelaxla
aRmoCenas da mtkicebas apirebs, rom ori sqesi sxvadasxva xis
totebs miRma ar gayurebs sxvadasxva cas, eWvi mepareba, am
mkvlevarma didi samsaxuri gauwios kacobriobas. gamodis,
rom raRac gagebiT, unda gvixarodes kidec is faqti, rom
profesori X Tavisi sazomi mowyobilobebiT ase jiutad
cdilobs sakuTari `aRmatebulebis~ damtkicebas.

kvlav furcels davcqerodi da vfiqrobdi, rom meri


qarmaikli ise wers, rogorc damkvirvebeli. vSiSob, rom mas
suli sZlevs gaxdes naturalist-romanisti (rac, Cemi
azriT, romanistebis nakleb saintereso saxeobaa) da ara
mwerali-moazrovne. ra Tqma unda, mas uTvalavi faqti
gaaCnia garSemo, raTa daakvirdes. is ukve aRaraa Semofar-
gluli zeda saSualo klasis pativcemuli saxlebis atmos-
feroTi. is axla gulmowyalebis gamo an qedmaRlurad ki
aRar Seabijebs sunamoTi gaJRenTil oTaxebSi, sadac kur-
tizanebi, meZavebi da qalebi gulze mikruli finiebiT sxe-
dan, aramed rogorc damkvirvebeli, romelic Tavisi nawar-
moebisaTvis masalas agrovebs. qalebi im oTaxebSi jer ki-

215
dev icdian im mouxeSav da ulazaTo tansacmelSi, romelic
mamakacma mwerlebma wamoacves maT mxrebs. meri qarmaiklma
makrateli unda aiRos xelSi da TiToeuli maTganis tans
zustad moargos qsovilis yvela nawiburi da sicariele.
da rodesac es moxdeba, udaod saintereso iqneba, davina-
xoT es qalebi iseTebad, rogorebic sinamdvileSi arian
isini. magram amisaTvis cota kidev mogviwevs mocda, radgan
meri qarmaiklis cnobiereba jer kidev SeboWilia `codvis~
siaxloves, romelic Cveni seqsualuri barbarosobiT
gvergo memkvidreobad. mas jer kidev Tavisi klasis abre-
Sumis xundebiT aqvs fexebi Sekruli.

Tumca, qalebis umravlesoba arc meZavia, arc kurti-


zani da arc finia yavs mtvrian xaverdis kabaze mixutebuli
mTeli zafxulis ganmavlobaSi. maSin ras akeTeben isini?
Cems gonebaSi gaCnda suraTi erT-erTi quCis , sadRac,
mdinaris samxreT napirze, romelsac usasrulod misdevs
saxlebis mwkrivi. da warmosaxvis TvaliT davinaxe, rogor
kveTda am quCas Zalian moxuci qalbatoni, Sua xnis qalTan
xelkaviT, romelic, albaT, misi qaliSvili iyo. orive ise
pativsacemad iyo TaviT-fexamde mokazmuli, rom Cacma
albaT SuadRis mTels rituals warmoadgenda maTTvis;
xolo karadebi savse hqondaT wlebis manZilze naftalinSi
Senaxuli sezonuri tansacmliT. axla isini gzas kveTen,
swored im dros, rodesac quCaze farnebi inTeba. wlebis
ganmavlobaSi uyvardaT Sebindebisas seirnoba. ufrosi
oTxmoc wels mitanebulia da Tu hkiTxavT, ras niSnavda
misTvis ganvlili cxovreba, is gipasuxebT, rom axsovs,
rogor inTeboda es quCebi balaklavas brZolis dros, da
rom sakuTari yuriT aqvs mosmenili haid parkSi Tofebis
Weqa, mefe edvard meSvides dabadebisas. magram Tu Seecde-
biT TariRis dakonkretebas da hkiTxavT am qalbatons, Tu
ras akeTebda vTqvaT, 1868 wlis aprilSi, an 1875 wlis 2 noem-
bers, is gabundovanebuli mzeriT SemogxedavT da gipasu-

216
xebT, rom araferi axsovs. radgan sadilebi mzaddeba; Tef-
Sebi da Wiqebi irecxeba; bavSvebi skolaSi igzavnebian, cxov-
rebis gzaze dgebian; am yvelafridan Zalian cota TariRi
rCeba. dReebi gamqralia. biografias da istorias sityvac
ar moepoveba maT Sesaxeb. da romanebic, nebiT Tu uneblieT,
mxolod sicrues gvTavazoben.

yvela es bundovanebiT moculi sicocxle Casaweri


rCeba - mivmarTe meri qarmaikls, da fiqriT isev londonis
quCebSi saxetialod wavedi, saiTac meweoda warsulis
simunje da awmyoSi dagrovili, miviwyebuli sicocxleebi,
- ai, am qalebis, romlebic quCebis kuTxeebSi dganan doin-
jSemortymulni, puntula TiTebze wamocmuli bWyvriala
beWdebiT, maneruli saubriT, TiTqos Seqspiris melodiur
monologebs kiTxulobdnen; iebis da asanTis gamyidveli
qalebis, saxlis zRurblTan Camomsxdari moxucebis, an
maRaziis mocimcime vitrinebTan mofusfuse gogonebis
sicocxleebi. es yvelaferi Seni aRmosaCenia - vuTxari meri
qarmaikls, - magrad unda CabRujo Seni farani da pirvel
rigSi, sakuTari suli daaTvaliero - Tavisi siRrmeebiTa
da zedapiriT, naklovanebebiTa da RirsebebiT, da Tqva, Tu
ras niSnavs Tavad SenTvis Seni silamaze an Seni ubraloeba,
an Tundac, ra damokidebuleba gagaCnia xelTaTmanebis,
fexsacmlis da qsovilebis mudmivad cvalebad da mbrunav
samyarosTan, romelic sunamoebis aromatSi, xelovnuri
marmarilos iatakebs zemoT frialebs Wrel naWrebad. da
warmosaxvam maRaziaSi Semiyvana, romelsac Sav-TeTri ia-
taki hqonda da feradi bafTebiT ise lamazad iyo morTuli,
rom sunTqva Semekra. albaT unda Seixedos am maRaziaSi,
radgan es sanaxaoba iseve lamazad Seuwyvildeba kalmis
wvets, rogorc nebismieri daTovlili mwvervali an kldo-
vani uReltexili andebSi. da ai, daxlTanac gogona dgas,
idumalebiT moculi, romlis Sesaxebac raimes gagebamde
umal napoleonis asormocdameaTe biografias an kitsis mi-

217
er miltonis inversiis gamoyenebis samocdameaTe naSroms
SemogvTavazeben profesori Z da misi msgavsebi. da ai, aq,
fexiswverebze vdgebi da Zalian frTxilad (aseTi mxdali
var; ase meSinia maTraxis, romelic erTxel lamis Cems zur-
gsac moswvda) mivdivar meri qarmaiklTan, raTa CavCurCu-
lo - Sen gaRimebac unda iswavlo, simwris gareSe - meore
sqesis sisusteebze, an modi, vTqvaT - Taviseburebeze, rad-
gan es nakleb Seuracxmyofeli sityvaa. radgan nebismier ke-
faze arsebobs Silingis zomis naxvreti, romelis danaxvac
sakuTari Sublis cqeriT SeuZlebelia. gansxvavebuli
sqesis erT-erTi privilegia swored isaa, rom mas SeuZlia
dainaxos da aRweros es Silingis zomis naxvreti meore
sqesis kefaze. ifiqreT, ramdeni ram iswavles qalebma
iuvenaliusis an strindbergis komentarebidan. ifiqreT,
uZvelesi droidan rogor humanurad da mkafiod mianiSneb-
dnen es mamakacebi qalebs maT kefaze arsebuli am Savi nax-
vretisaken! da Tu meri SeZlebs iyos gabeduli da gulaxdi-
li, masac SeuZlia Sexedos mamakacebis kefas da uTxras maT,
rasac dainaxavs. Tu qali amas ar gaakeTebs, verc mamakacis
WeSmariti suraTi gveqneba literaturaSi. ra Tqma unda, es
agresiisa da ironiis gareSe unda moxdes, radgan Tavad
literatura gvaCvenebs am suliskveTebiT dawerili stri-
qonebis amaoebas. ubralod, gulwrfelebi unda viyoT da
Sedegic saocari iqneba.

dro iyo, kiTxva gamegrZelebina. imaze usasrulod


fiqris nacvlad, Tu ra da rogor unda daweros meri qarma-
iklma, sjobda jer imis garkveva, faqtiurad, Tu ra dawera.
raRac ukmayofilebebi ukve mqonda misi stilis winaaRmdeg.
man xom jein ostinis winadadeba daamsxvria da amdenad, wa-
marTva Sansi, kiTxvisas maqsimalurad gamemaxvilebina yu-
radReba, dametkbo Cemi gemovneba da zusti smena. azri ar
hqonda Tqmas: `es kargad gamogivida, magram jein ostini
gacilebiT ukeT werda~, - radgan maT Soris saerTod ar iyo

218
msgavseba. Semdeg is ufro Sorsac wavida da teqstis Tan-
mimdevruloba, mosalodneli wesrigi daarRvia. SeiZleba,
es sulac gauTviTcnobiereblad gaakeTa da ubralod, bu-
nebrivi ganviTareba misca moqmedebas, gegmis gareSe, rac
SeiZleba, TavisTavad, qali avtorisaTvis ufro axlobeli
forma iyos, Tuki ise ar ecdeba weros, rogorc mamakacebi
weren. magram efeqti rogorRac, damabneveli iyo; Zneli iyo
agorebuli talRis danaxva, kuTxeSi mimaluli moulodne-
lobis SegrZneba. amitom, ar SemeZlo gamomeyenebina Cemi
grZnobebis siRrme da adamianis gulis codna. roca ki
raRac winaTgrZnoba meufleboda - moaxloebuli siyvaru-
lis scenis an sikvdilis,- TiTqos umalve raRac arseba Ca-
mebRauWeboda xolme da sxva mxares mimaqanebda. da amitom,
kiTxvis procesSi Cems gonebaSi ar awkrialebula frazebi
`elementaruli grZnobebisa~ da `adamianis gulis siRrmis
Sesaxeb~, da arc is nacnobi SegrZneba gamCenia, rom rogori
gonebamaxvilebi da cinikurebic ar unda viyoT zedapirze,
Sinaganad yvelani Zalian mgrZnobiare da humanuri arsebebi
varT. piriqiT, am nawarmoebis kiTxvisas nakleb momxiblavi
gancda dameufla imis, rom zogjer ubralod, gonebis
ganZreva da grZnobis siRrmeSi wasvla gvezareba.

magram kiTxva kvlav gavagrZele da raRac momentSi sxva


faqtebic SevniSne. cxadi iyo, rom meri ar iyo `geniosi~. arc
bunebis araCveulebrivi aRqma gaaCnda, arc iseTi cecxlo-
vani warmosaxva, mZafri poeturoba, basri Wkua da azrovne-
bis siRrme, rogoric mis didebul winaprebs - ledi uin-
Cilss, Sarlota brontes, emili brontes, jein ostinis da
jorj eliots hqondaT. mas ar SeeZlo ewera ise melodi-
urad da daxvewilad, rogorc doroTi osborns. is arafriT
ar aRemateb erT rigiT, Wkvian gogos, romlis wignebsac
gamomcemlebi aT weliwadSi albaT ueWvelad Camoweren.
magram mainc, mas gansazRvruli upiratesobebi gaaCnda,
romelic gacilebiT ufro niWier qalebs akldaT naxevari

219
saukunis win. mamakacebi misTvis ukve aRar warmoadgenen
`opozicionerTa fraqcias~; aRar sWirdeba, Tavisi dro maT
winaaRmdeg brZolaSi xarjos; ar sWirdeba, saxlis saxurav-
ze aZvres da usasrulod iocnebos imaze, rasac moklebu-
lia - mogzaurobaze, samyaros naxvaze, gamocdilebis dag-
rovebaze, Tavisi nawarmoebebisaTvis realuri personaJe-
bis gacnobaze. SiSi da siZulvili masSi TiTqmis mTlianad
gaqra, da Tu mainc vlindeba sadme, es Tavisuflebis gamo
misi sixaruli da meore sqesTan mimarTebaSi gamoCenili
sarkazmia zogjer. eWvgareSea, rom rogorc romanisti, is
siamovnebas iRebs Tavisi yvela upiratesobiT. mas farTo
Tvalsawieri, weris wyurvili da Tavisufleba aqvs. is
mgrZnobiarea yvelaze ufro msubuqi Sexebis mimarTac ki.
is axlad gamokvirtuli mcenaris msgavsad ikumSeba haerSi
arsebuli yoveli Crdilisa da bgeris winaSe, romelic mas
ecema. is gafacicebiT utrialebs ucnob Temebs, sinaTles-
Tan miaqvs wvrilmani sagnebi da cdilobs daamtkicos, rom
es sulac ar aris wvrilmani. mas zedapirze amoaqvs niadagSi
Camarxuli nivTebi da gvawyebinebs fiqrs imaze, ra saWiro
iyo am yvelafris gadamalva. Tumca, is mouqnelia da ar ga-
aCnia iseTi Zalis bunebrivi gaqaneba, rogoric Tekereis an
lambs, maTi kalmis mcired mosmasac ki smenis maamebel me-
lodiad rom aqcevs, faqtia, rom meri qarmaiklma Tavi ga-
arTva pirvel umniSvnelovanes gakveTils - man daiwyo wera,
rogorc qalma. da man es gaakeTa imis daviwyebiT, rom is qa-
lia; da misma nawerma furclebi gaavso sqesis im ucnauri
muxtiT, romelic mxolod maSin avlens Tavis bunebriv
Zalas, rodesac avtori werisas sakuTar sqess iviwyebs.

es yvelaferi ukeTesobisken svla iyo, magram srulyo-


fili gancdisa da azris miRweva nawarmoebSi naCqarevad ver
moxdeboda. avtors guldasmiT unda Seeqmna drois da
cvlilebebis gamZle konstruqcia. me vTqvi, rom saboloo
daskvnebs ar gavakeTebdi, vidre `situaciaSi~ ar aRmoCnde-

220
boda avtori. da amiT imas vgulisxmobdi, rom raRac momen-
tSi mas unda Seejamebina yvelaferi, TiTi daedo mTavari
adgilisaTvis da eCvenebina, rom zedapirulad ki ar miam-
bobda rames, aramed misTvis nacnobi siRrmeebisaken mivyav-
di. raRac momentSi mas unda eTqva - `axla ki droa, yvelaf-
ris mniSvneloba agixsnaT~. da yvelaferi erTad Seikvrebo-
da, dalagdeboda; gonebaSi aRsdgeboda naxevrad daviwye-
buli, TiTqos umniSvnelo detalebi wina Tavebidan; da per-
sonaJebic Cvens Tvalwin sakuTar adgils daikavebdnen sa-
qargiT Tu CibuxiT xelSi; yvelaferi iseTi bunebrivi
gaxdeboda, rom kiTxvis gagrZelebisas igrZnobdi, TiTqos
samyaros Tavze xar moqceuli da es samyaro, mTeli Tavisi
didebulebiT, Sens Tvalwin gadaSlila.

yovel SemTxvevaSi, is gamocdis winaSe idga da mTeli


ZalebiT cdilobda, Tavi gaerTmia am gamocdisTvis. vuyu-
rebdi da Tumca imedi mqonda, TviTon ver amCvnevda amas,
vxedavdi, kvlav rogor Semortymodnen gars episkoposebi,
dekanebi, doqtorebi, profesorebi da pedagogebi; rogor
afrTxilebdnen da arigebdnen Wkuas - Sen amis gakeTeba ar
SegiZlia! mxlod swavlulebma da profesorebma unda iaron
mTavar bilikze! qalebi rekomendaciis werilis gareSe ar
daiSvebian! imedis momcemi romanisti qalebi am gzas daa-
deqiTo! - idgnen da SeZaxils agrZelebdnen, rogorc brbo
ipodromis RobesTan, mas ki dabrkoleba unda gadaelaxa;
ar unda gaexeda arc marjvniv da arc marcxniv. Tu aRSfoTe-
bis gamosaxatavad SeCerdebi, ukve wagebuli xar, - veubne-
bodi me; Tu gaCerdebi da dascineb maT, maSinac waageb;
wamiTac ar unda Seyovnde, ar unda waborZikde; ifiqre mxo-
lod naxtomze! - ise vevedrebodi, TiTqos mTeli fuli mis
warmatebaze damedos. da is marTlac, CitiviT gadaafrinda
dabrkolebas. magram aseTi dabrkoleba uTvalavi iyo gza-
ze. darwmunebuli ar viyavi, rom mas bolomde gaRwevis Zala
Seswevda; nervebs mawyvetda aplodismentebi da yvirili

221
garSemo. magram man yvelaferi gaakeTa, rac SeeZlo. miT ume-
tes, Tu gaviTvaliswinebT, rom meri qarmaikli geniosi ar
iyo, aramed, mxolod ucnobi gogona, romelic Tavis pirvel
romans isev sastumro oTaxSi werda da mas jer kidev ar
gaaCnda werisaTvis yvela sasurveli piroba - dro da fuli.

mieci mas kidev asi weliwadi, - gavifiqre, roca bolo


Tavis kiTxva CavamTavre. adamianebis saxeebi da SiSveli
mxrebi varskvlavebiani cis fonze gakrTa, radgan viRacam
farda gadaswia sastumro oTaxSi. mieciT mas sakuTari oTa-
xi da xuTasi funti weliwadSi, mieciT neba, Tavisuflad
aalaparakos sakuTari goneba da furcelze dawuros imis
naxevari, rasac axla mexsierebaSi inaxavs; da male is ukeTes
wigns dawers. asi wlis Semdeg is poeti iqneba, - vTqvi da meri
qarmaiklis `cxovrebis mogzauroba~ Taroze davabrune.

6.
kvlav dila gaTenda. oqtombris baci Suqi mtvrian sve-
tebad daeca SiSvel sarkmels da quCidan transportis xma-
urma SemoaRwia. londoni isev fexze idga; qarxana amoqmed-
da; dazgebi saqmes Seudgnen. mTeli Ramis kiTxvis Semdeg,
erTi suli mqonda, sarkmlidan gadamexeda da damenaxa, ras
akeTebda londoni 1928 wlis 26 oqtombers. da ras akeTebda
londoni? yovel SemTxvevaSi, `antoniuss da kleopatras~
ar kiTxulobda. londoni sruliad gulgrili Canda Seqspi-
ris piesebis mimarT. odnavac aravis anaRvlebda (da amis
gamo aravis vadanaSauleb) mxatvruli literaturis moma-
vali, poeziis aRsasruli an saSualo klasis qalis mier
prozaSi sakuTari gonebisaTvis maqsimalurad eqspresiuli
stilis migneba. romelime am sakiTxTan dakavSirebiT Tqveni
azrebi trotuarze carciTac rom dageweraT, maT wasakiT-
xad aravin SeCerdeboda. gulgrili mgzavrebis aCqarebul
nabijebs naxevari saaTic ar dasWirdeboda maTi kvalis wa-

222
saSlelad. ai, kurieri biWi gamoCnda; ager qalic, romelic
ZaRls aseirnebs... londonis quCebis mTeli xibli imaSia,
rom aq or erTmaneTis msgavs adamians ver ipovniT. TiToeu-
li maTgani sakuTar gzas adgas. erTmaneTis gverdigverd
miiCqarian saqmiani adamianebi, TavianTi xelCanTebiT; aqve
arian uqmad moxetialeni, trotuaris kideze joxebs umiz-
nod rom akakuneben; Tavaziani moqalaqeebi, romlebisTvi-
sac londoni erTi didi klubiviTaa; romlebic yvelas
icnoben, salams ar iSureben da informaciis mosacemad ma-
Sinac ki mzad arian, roca amas aravin sTxovT. ager, samglo-
viaro procesiasac mokravT Tvals, romelic adamianebs
uneburad sakuTari sxeulebis gamosvenebas uyenebs Tval-
win da qudebs axdevinebs. erTi Zalian cnobil jentlmenic
SevniSne - dinjad Camovida kibeze da SeCerda, rom Cqari na-
bijiT mimaval qalbatons ar Sejaxeboda, romelsac ama Tu
im gziT SeZenili uZvirfasesi bewvis qurTuki ecva da par-
mis iebi eWira xelSi. isini yvelani ise cal-calke iyvnen...
sakuTar TavebSi Caflulebi, sakuTar saqmeebze mimavalni.

ai, am momentSi, rogorc xSirad sCvevia londons, quCa


sruliad gayuCda, gainaba. yovelgvari transportis moZra-
oba Sewyda; fexiT mosiarulenic ki gaqrnen. am cariel mo-
nakveTsa da mdumarebaSi, quCis boloSi, erTaderTi foTo-
li mowyda Wadris xes da miwaze daeca. rogorRac, es dacema
niSaniviT iyo; niSaniviT, romelic migiTiTebs im Zalebisa-
ken, Sens garSemo, yvelgan romaa da ubralod, TvalTaxed-
vidan dagekarga. miganiSnebs mdinarisaken, romelic uxila-
vad ganagrZobs dinebas aqve, mosaxvevs miRma, quCis gas-
wvriv; romelic kvlav miaqanebs da Tavis morevSi atrialebs
adamianebs, rogorc oqsbrijis mdinaris nakadi maiaqanebda
menave studentsa da mkvdar foTlebs. am nakads axla quCis
erTi mxridan - meore mxares, diagonalurad gadmohyavda
gogona, romelsac xelovnuri tyavis fexsacmeli ecva;
Semdeg wablisferqurTukiani axalgazrda mamakacic

223
gamoCnda; taqsimac Camoiara; da zustad Cemi sarkmlis qveS
mogrovda samive - taqsi gaCerda, gogona da axalgazrda
mamakaci erTmaneTs Sexvdnen, taqsiSi Casxdnen da Semdeg
manqana gasrialda; igive mdinaris Senakadma sadRac, Sors
gaitaca isini.

am sanaxaobaSi uCveulo araferi iyo im ritmuli Tan-


mimdevrobis garda, romliTac Cems gonebaSi aRibeWda es
yvelaferi, da kmayofilebis im ucnauri SegrZnebis garda,
rogorRac, Tan rom mohyva ori adamianis taqsiSi Cajdomis
am sruliad Cveulebriv suraTs. gavyurebdi, rogor uCi-
nardeboda taqsi da vgrZnobdi, TiTqos am ori adamianis
Sexvedram raRac daZabulobisagan gaaTavisufla Cemi
goneba. albaT Secdomaa ori sqesis Sesaxeb ise cal-calke
fiqri, rogorc me vfiqrobdi bolo ori dRis manZilze.
TiTqos es raRac mTlianobas arRvevs gonebaSi. axla ki Cemi
mxridan es araswori msjeloba Sewyda da gonebis bunebrivi
mTlianoba aRdga im ubralo scenis danaxviT, Tu rogor
xvdeba erTmaneTs qali da mamakaci da es orni erTad sxde-
bian taqsiSi. goneba marTlac rom mistiuri organoa, - ga-
vifiqre da Tvali movacile sarkmels. gonebis Sesaxeb TiT-
qmis araferi viciT, magram yvelaze metad swored is gvmar-
Tavs. saidan miCndeba Tundac es SegrZneba, rom gonebaSi Se-
iZleba arsebobdes mTlianoba da SesaZlebelia am mTlia-
nobis darRveva, zustad ise, rogorc sxeuli iRebs defor-
macias ama Tu im dazianebis SemTxvevaSi. saerTod, ras vgu-
lisxmob `gonebis mTlianobaSi~? kvlav fiqrSi wavedi, rad-
gan gonebas gaaCnia es udidesi Zala, nebismier dros nebis-
mier raRacaze moaxdinos koncentracia; mas TiTqos arse-
bobis raime erTi, stabiluri mdgomareoba ar gaaCnia. maga-
liTad, gonebas SeuZlia gamoeyos xalxiT savse quCas da
sakuTar TavSi CaRrmavdes, rogorc xalxisgan sruliad
calke myofi; da sxvebs sarkmlidan gadahyurebdes. da pi-
riqiT, SeuZlia, sxva adamianebTan, mTels brbosTan erTa-

224
dac ki ifiqros da iazrovnos, magaliTad, raime saxelmwi-
foebrivi cnobis molodinSi. mas SeuZlia izrovnos droSi
mamebis an dedebis xaziT, rogorc uwin aRvniSne, rom qalebis
mwerloba dedebis xaziT viTardeba. igive qalis gonebas xSi-
rad SeiZleba daeuflos cnobierebis moulodneli gaxleCa,
magaliTad, rodesac saxelmwifo dawesebulebebiT savse
uaiTholis prospeqts miuyveba da uceb Tavs ise grZnobs, ro-
gorc am civilizaciis bunebrivi memkvidre ki ara, aramed
mTeli am sistemis gareT myofi, ucxo da kritikuli, aSkaraa,
rom goneba gamudmebiT cvlis Tavisi fokusis obieqts da
samyaros sxvadasxva rakursiT uyurebs. magram gonebis
zogierTi mdgomareoba, Tundac spontanurad gaCenili, nak-
leb komfortulia, vidre sxva. imisaTvis, rom azrovneba
kvlav saWiro kalapots davubrunoT, qvecnobierad gonebaSi
garkveuli mdgomareobis represirebas vaxdenT, gonebas
vZabavT. magram gonebas SeuZlia Zalisxmevis gareSe, buneb-
rivadac cvalos Tavisi mdgomareobebi saWiro mimarTu-
lebiT. da albaT axla swored es gaakeTa Cemma gonebam - ga-
vifiqre da sarkmels movcildi. radgan, rodesac davinaxe
rogor Cajda taqsiSi is wyvili, TiTqos Cemi xelovnurad
gaxleCili cnobiereba kvlav daubrunda Tavis bunebriv
sinTezs. amas, SeiZleba, umartivesi mizezi hqondes - is, rom
sqesebis erTad yofna ubralod, bunebrivia. adamians Sina-
ganad gaaCnia Zalian Rrma, SeiZleba, iracionaluri instin-
qti im Teoriis sasargeblod, rom mamakacisa da qalis kavSi-
ri qmnis udides kmayofilebas, yvelaze srul bednierebas.
magram kmayofilebam, romelic taqsiSi ori adamianis erTad
danaxvam momaniWa, sxva kiTxvac damasmevina - SesaZloa Tu
ara, rom gonebaSi ori sqesi Seesabamebodes sxeulis or
sqess? da Tu asea, srulyofilebisaTvis maTac sWirdebaT
Tu ara erTianoba? da me Zalian zedapirulad gavakeTe su-
lis monaxazi, romelic yvela CvenganSia da romelic or mxa-
res moicavs - mamakacursa da qalurs; da mamakacis gonebaSi
mamakacuri dominirebs qalur Zalaze, xolo qalis gonebaSi

225
- qaluri sawyisi mamakacurze ufro Zlieria. arsebobis nor-
maluri mdgomareoba am ori Zalis harmoniulad Tanacxov-
rebaa. Tu adamiani kacia, misi gonebis qaluri nawili mainc
iqoniebs efeqts mis azrovnebaze; da qalsac aseve unda gaaC-
ndes mamakacuri sawyisis gavlena. kolriji albaT amas gu-
lisxmobda, rodesac ambobda, rom didebuli goneba andro-
ginulia. mxolod am nazavis wyalobiT SeiZleba goneba sru-
lad ganayofierdes da yvela sakuTari unari gamoiyenos. al-
baT gonebas, romelic sruliad maskulinuria, ar SeuZlia
iyos SemoqmedebiTi, iseve, rogorc gonebas, romelic sru-
liad feminuria. gavifiqre, rom kargi iqneboda, es mosaz-
reba konkretul wignebze msjelobasTan damekavSirebina.

rodesac kolrijma Tqva, rom didebuli goneba andro-


ginulia, is namdvilad ar gulisxmobda gonebas, romelsac
raime gansakuTrebuli TanagrZnoba gaaCnia qalebis mimarT,
maTi problemebiTaa dakavebuli, an ganuwyvetliv maTze
fiqrobs. androginul gonebas albaT nakleb Seswevs unari
aseTi gansxvaveba gaakeTos, vidre erTsqesian gonebas.
kolriji, albaT, gulisxmobda, rom androginuli goneba
moqnili da tevadia; rom is winaaRmdegobis gareSe xvdeba
emociebs; rom is bunebrivad SemoqmedebiTia, naTeli da
mTliani. magaliTad gamodegba igive Seqspiris goneba,
rogorc androginuli da mamakacur-qaluri sawyisebis
momcveli, Tumca SeuZlebelia vTqvaT, rom Seqspiri
qaliviT fiqrobda. da Tu am TvalsazrisSi iotisodeni
WeSmariteba mainc aris da Tu yvelaze Zlieri gonebis erT-
erTi niSania androginuloba, rac mis mTlianobas cal-
calke sqesebad ar anawevrebs, raoden ufro Znelia gonebis
aseTi mdgomareobis povna Cvens droSi, vidre odesme. kvlav
mivuaxlovdi wignebs, romlebic Tanamedrove mwerlebis
mieraa dawerili, da uceb gavifiqre, rom iqneb swored am
mosazrebaSi iyo pasuxi imis, rac didi xnis manZilze gamo-
canad rCeboda CemTvis. arc erT wina epoqaSi ar SeiZleboda

226
sqesi ise mZafrad yofiliyo gaTviTcnobierebuli, rogorc
dRes. swored amisi sabuTia britaneTis muzeumSi Cems mier
nanaxi is uTvalavi wigni, romlebic mamakacebis mier
qalebis Sesaxebaa dawerili. amaSi ueWvelad miuZRvis
wvlili xmis uflebisaTvis qalebis brZolas. albaT swored
qalebis mxridan am kampaniam aRZra mamakacebSi meti
Tavdajerebulobis mopovebis uzarmazari survili; aman
aiZula isini xazi gaesvaT sakuTari sqesis Taviseburebe-
bisaTvis, risTvisac isini Tavs ar Seiwuxebdnen, qalebis
mxridan gamowveva rom ar mieRoT. da rodesac viRaca
gamowvevas iRebs, Tundac ramdenime SavSliapiani qalis
mxridan, da winaT arasodes Cavardnila msgavs situaciaSi,
es viRac me vityodi, gadaWarbebuli mondomebiT iwyebs
pasuxis gacemas. es albaT bevr iseT Tvisebas xsnis, rome-
lic mamakacebis Tanamedrove nawerebSi davinaxe, - gavifiq-
re da Tarodan axali romani gadmoviRe. am romanis avtoria
mister , romelic Tavisi karieris dasawyisSia da romelzec
kritikosebi Zalian did imedebs amyareben. wigni gadavSale
da kiTxva daviwye. marTlac, siamovnebis momgvreli iyo
kvlav mamakacis naweris kiTxva. qalis naweris Semdeg iseTi
pirdapiri iyo, iseTi Tanmimdevruli; gonebis da pirov-
nebis iseT Tavisuflebas gamoxatavda, iseT TviTrwmenas...
adamians fizikurad uCndeboda kargad yofnis SegrZneba am
kargad gamokvebili, ganaTlebuli, Tavisufali gonebis
mier SeTxzuli romanis kiTxvisas; gonebis, romelic ara-
sodes moumwyvdeviaT CixSi, aramed romelsac dabadebidan
sruli Tavisufleba hqonda miniWebuli - nebismieri mimar-
TulebiT ganevrco Tavisi azrovneba. es yvelaferi aR-
frTovanebas iwvevda, magram oriode Tavis wakiTxvis Sem-
deg furcelze TiTqos Crdili gawva. es iyo swori, muqi gi-
sosebi, Crdili, romelic gamoyvanili iyo raRac `me~-s
msgavsad. sityvebs Soris wriali daviwye, rom mis ukan
arsebuli fonisaTvis Semevlo Tvali. darwmunebuli ar
viyavi, xe gamoCnda Tu qalis silueti. `me~-s formis Crdili

227
xels miSlida, isev Tavis TavTan mabrunebda da mRlida.
sxva ra unda yofiliyo es Crdili, Tu ara swored rom av-
toris yovlad pativsacemi `me~; pirdapiri da logikuri;
kerketi kakali; saukuneebis manZilze kargi swavlebiTa da
kargi kvebiT mopirkeTebuli. me pativs vcem mas da gul-
wrfelad aRfrTovanebuli var am `me~-Ti, magram (aq erTi-
ori gverdi kvlav gadavfurcle da raRacas davuwye Zebna)
yvelaze uaresi isaa, rom am `me~-s CrdilSi moqceuli yve-
laferi uformoa da nisliviT gadRabnili. es - xea? ara,
qalia. magram... am qals sxeulSi TiTqos Zvalic ar gaaCndes
- gavifiqre, rodesac davinaxe fibi (qals ase erqva). fibi
sanapiros gaswvriv midioda. Semdeg alani wamodga da misma
Crdilma momentalurad gadafara qali, radgan alans
ideebi hqonda da fibi ki Camqraliyo misi ideebis niaRvarSi.
da kidev, alans vnebebi aqvs... da aq wigni Zalian swrafad
gadavfurcle, vgrZnobdi, rom kulminacia axlovdeboda.
asec moxda. da es moxda sanapiroze, mzis qveS. yvelaferi
Zalian aSkarad, SiSvlad da gabedulad gakeTda. araferi
SeiZleboda yofiliyo ufro vulgaruli. magram... am
`magrams~ zedmetad xSirad vaxseneb. ar SeiZleba, sul
vambobde `magram~. adamianma rogorme unda daamTavros
winadadeba, - sakuTari Tavi gavkicxe. davamTavro? - `magram
es yvelaferi momabezrebelia!~ magram ratom mombezrda?
nawilobriv, albaT, am akviatebuli `me~-s da mowyenilobis
gamo, romelic uzarmazari tirifiviT gamoSlila asoebs
Soris. am CrdilSi albaT grZnob, rom sxva araferi gaiz-
rdeba... da nawilobriv sxva, ufro bundovani mizezis gamo:
Cems Tvalwin iyo raRac bzari mister -s gonebaSi; raRac,
ramac gadaketa SemoqmedebiTi energiis Sadrevani da viwro
kalapotSi gauSva igi. kvlav gamaxsebda oqsbrijis sadili,
sarkmelSi gadaferflili sigareti, ukudo kata da teniso-
ni da qristina rozeti... SesaZloa, rom swored amaSia mTa-
vari mizezi: alani sunTqvaSekruli aRar RiRinebs - `Camos-
cvivda namis cremli baRSi peons, moelvares~, rodesac fibi

228
sanapiros kveTs, da aRarc qali pasuxobs - `Cemi guli mom-
Rerali Citia, wyaros rakraks rom auwyo notebi~, - rodesac
alani uaxlovdeba. ra SeiZleba, am ors Soris moxdes? naT-
lad da gulwrfelad rom vTqvaT, alans erTaderTi ramis
gakeTeba Tu SeuZlia, da amas, unda vaRiaroT, akeTebs kidec
- ganmeorebiT, kidev da kidev. Tvali momdevno furclebsac
gadavavle da Cemi saboloo, saSineli gulwrfelobis niS-
nad davamate, rom es yvelaferi suleluria. siZva Seqspir-
Tanacaa, magram misi scenebi adamianis gonebaSi aTas fiqrs
aRZravs da sulelurisagan Zalian Sorsaa. Seqspiri amas
siamovnebis gamo akeTebs; mister -sTvis ki es TviTmizania.
is amas protestis niSnad akeTebs. is am gziT gamodis meore
sqesis Tanasworobis winaaRmdeg da sakuTar upiratesobas
amtkicebs. amitom is SeboWilia, SezRuduli da sakuTar
Tavze koncentrirebuli. SeiZleba, Seqspiric aseTi yofi-
liyo, masac rom scnoboda mis qlou da mis devisi. eliza-
beTis epoqis literatura ueWvelad Zalian gansxvavebuli
iqneboda imisagan, rogoric is axlaa, qalebis moZraoba me-
Teqvsmete saukuneSi rom dawyebuliyo da ara mecxrameteSi.

Tuki es Teoria gonebis orsqesianobis Sesaxeb WeSma-


ritebis raime marcvals Seicavs, gamodis rom dRes mamaka-
cebi sakuTar sqesze gadaWarbebuli aqcentis gakeTebis
safuZvelze TvianTi gonebis mxolod mamakacuri nawiliT
iwyeben weras. qalisaTvis maTi namuSevrebis wakiTxva yov-
lad usargebloa, radgan is verafriT aRmoaCens am nawereb-
Si imas, rasac eZebs. aseT naSromebSi yvelaze metad xiblis
gancda gvakldeba, - gavifiqre da xelSi mister -s, kriti-
kosis wigni aviRe. didi mondomebiTa da gulisyuriT daviw-
ye `poeziis xelovnebasTan~ dakavSirebiT mis mier gakeTe-
buli SeniSvnebis kiTxva. misi mosazrebebi Zalian moqnili
da informaciuli iyo, magram maTSi grZnobis nasaxic ar
Canda; goneba TiTqos dayofili iyo sxvadasxva ganyofile-
bebad da maT Soris bgerac ki ar aRwevda. amitom, rodesac

229
gonebaSi mister -s romelime frazis amotivtivebas vcdi-
lob, TiTqos es frazebi mZimed, mocelviT ecema fskers.
xolo rodesac kolrijis winadadebas vixseneb, is naperwka-
liviT inTeba, feierverks emsgavseba da gonebaSi uTvalav
axal ideas badebs; da mxolod aseT nawerze SeiZleba
iTqvas, rom mas maradiuli sicocxlis saidumlo axlavs.
ra mizezic ar unda hqondes am yvelafers, samwuxaro
realobis winaSe vdgavarT (mister golzuorTis da mister
kiplingis mier dawerili wignebis mwkrivs mivuaxlovdi),
rom Tanamedrove mwerlobis zogierTi saukeTeso nimuSi
swored aseTia. qalisaTvis SeuZlebelia maTSi maradiuli
sicocxlis im Sadrevnebis danaxva, romelTa arsebobaSic
mas kritikosebi arwmuneben. saqme is araa, rom kritikosebi
am mamakacebis niWs asxamen xotbas, Tavs gvaxveven mamakacur
faseulobebs da eqskluziurad mamakacur samyaros aRwe-
ren, aramed is, rom emocia, romliTac es wignebia gaJRen-
Tili, qalisaTvis ucxoa. es emocia moedineba, grovdeba da
mkiTxvels dasasrulis survils boloSi gasvlamde bevrad
ufro adre uCens. es suraTi daecema ufrosi jolionis
Tavs da is Sokisgan gardaicvleba; moxuci mRvdeli misi
dakrZalvis procesiaze or-sam gamosaTxovar sityvas
ityvis da am dros temzas yvela geds simRera amoskdeba
yelidan... magram mkiTxveli manamde garbis, vidre es yve-
laferi moxdebodes, radgan emocia, romelic ase Rrmaa, ase
nazia, ase simboluria mamakacisaTvis, qalSi mxolod
gaocebas Tu badebs. igive SeiZleba iTqvas misiter kiplin-
gis oficrebTan, miwis mxvnelebTan, mebrZolebTan da bai-
raRebTan dakavSirebiT. mkiTxveli lamisaa gawiTldes,
radgan iseTi grZnoba eufleba, TiTqos ki ar kiTxulobs,
aramed raRac wminda mamakacur orgias uTvalTvalebs. faq-
tia, rom arc mister golzuorTis da arc mister kiplings
qalis naperwkalic ar gaaCniaT gonebaSi. amitom, yvela maTi
Rirseba qalisaTvis, Tuki ganvazogadebT, uxeSi da gauT-
leli Cans. maT hipnozuroba akliaT. xolo rodesac wigns

230
es xibli aklia, rogori ZaliTac ar unda daartyas gonebis
zedapirs, Sig ver SeaRwevs.

da am mousvenari ganwyobiT, romlis drosac wignebs


xelSi iReb da waukiTxavad isev abruneb adgilze, daviwye
im epoqis ganWvreta, romelic gaTviTcnobierebuli, abso-
luturi mamakacurobis epoqa iqneba; iseTi, rogoric
nawilobriv profesorebis werilebSia nawinaswarmetyve-
lebi (magaliTad, ser uolter relis werilebSi), da rome-
lic italiis mmarTvelebma ukve aqcies realobad. SeuZ-
lebelia vinmeze uZlieresi STabeWdileba ar moaxdinos
romSi am absoluturi mamakacurobis gancdam, magram ro-
gori Zlieric ar unda Candes am faseulobaze damkvid-
rebuli saxelmwifo, xelovnebasTan mimarTebaSi mainc kiT-
xvis niSania dasasmeli. yovel SemTxvevaSi, Tavad gazeTebi
weren, rom italiaSi garkveuli aRelveba igrZnoba mxat-
vrul literaturasTan dakavSirebiT. akademikosebma spe-
cialuri Sexvedra moawyves, raTa italiuri romanis ganvi-
Tarebaze emsjelaT. mogvianebiT aseve Seikribnen `warCine-
buli gvaris, finansuri mdgomareobis, mewarme da faSis-
turi korporaciebis warmomadgeneli mamakacebi~ da igive
sakiTxi ganixiles. maT mier hercogisadmi gagzavnili iqna
depeSa, romelSic gamoiTqva imedi, rom `faSisturi era
male dabadebda Tavis Rirseul poets~. SegviZlia, Cvenc
SevuerTdeT am RvTaebriv imeds, magram eWvi mepareba,
SesaZlebeli iyos poeziis inkubatorSi gamoyvana. poezias
dedac unda hyavdes da mamac. faSisturi leqsi, vSiSob,
saSineli patara urCxulis Canasaxi Tu iqneba, - iseTi,
soflis muzeumebSi minis qilebSi rom wavawydebiT xolme.
rogorc amboben, aseTi monstrebi didxans arasodes
cocxloben; aravis unaxavs msgavsi cxoveli mindvrad ba-
laxobdes. ori Tavi erT tanze - organizmis sicocxlisuna-
rianobas mxolod amcirebs.

231
TumcaRa, Tu am yvelaferSi vinmes braldeba gvsurs,
unda vaRiaroT, rom brali orive sqess Tanabrad miuZRvis.
pasuxismgebelia yvela konformisti da reformatori:
ledi besbori, rodesac man icrua lord grenvilTan; mis
devisi, rodesac man simarTle uTxra mister gregs. unda
davadanaSauloT yvela, vinc sqesis gacnobierebaSi Seitana
wvlili. swored maT gamoa, rom rodesac msurs, sruli
siamovneba miviRo wignidan, aseT nawarmoebebs ukan, im
bednier epoqaSi daveZeb, roca mis devisi da mis qlou jer
kidev ar iyvnen dabadebulni da roca mwerali Tavisi gone-
bis orive nawils Tanabrad iyenebda. amisaTvis Seqspirs
vubrundebi, radgan Seqspiri androginuli iyo; da aseve
iyvnen kitsi, sterni, kuperi, lambi da kolriji. Seli albaT
usqeso iyo. miltonSi da ben jonsonSi, albaT, zedmetad
Zlieri iyo mamakacuri Strixi; aseve uordsuorzsa da
tolstoiSi. Cvens droSi prusti mTlianad androginulia,
Tu ara odnav meti qaluri StrixiT. magram aseTi SemTxveva
imdenad iSviaTia, rom naklad ver CaiTvleba. raime doziT
aseTi nazavis arsebobis gareSe yvelafers inteleqti
anacvlebs da gonebis sxva unarebi mouqneli da berwi xdeba.
Tumca, Tavi imiT davimSvide, rom es yvelaferi albaT
ubralod, gasavleli fazaa; bevri ram iqidan, rac me giam-
beT, dapirebisamebr Tavidan movyevi ra sakuTari fiqris
nakads, dromoWmulad SeiZleba mogeCvenoT. iseve rogorc,
bevr rames, rac axla Cems TvalSi elavs, SeiZleba eWviT
SexedoT, radgan Zalian axalgazrdebi xarT.

maS ase, pirvelive winadadeba, romelsac davwer, - vTqvi


me, rodesac sawer magidas mivuaxlovdi da furceli aviRe,
romelsac saTaurad `qalebi da mxatvruli literatura~
ewera, - isaa, rom sabedisweroa werisas sakuTar sqesze
fiqri. mwerlisaTvis sabedisweroa, iyos ubralod qali an
kaci; mas orive buneba unda gaaCndes. qalisaTvis sabedis-
weroa Tundac mciredi aqcenti gaakeTos Tavis sqesze da

232
daiCivlos, Tundac samarTlianad, nebismier winaaRmdego-
baze, romelic mas gaaCnia, rogorc qals. da `sabediswero~
ar aris mxolod mZafri sityva, radgan yvelaferi, rac
aseTi gaqanebiT daiwereba, sikvdilisTvisaa ganwiruli. is
mTavari marcvlis gaRvivebas ver moaxerxebs. rogori
brwyinvale da efeqturi, Zlevamosili da ostaturic ar
unda Candes erTi-ori dRis manZilze, adre Tu gvian mainc
gaxmeba; sxvebis gonebaSi ver hpovebs niadags. xelovnebis
nimuSis Seqmnamde gonebaSi qali da kaci unda dazavdnen da
SeuRldnen. goneba unda gamTliandes, Tuki mwerals saku-
Tari gamocdilebis srulqmnilad gadmocema surs. man
Tavisufleba da simSvide unda hpovos. SemoqmedebiT pro-
cesSi arc borbalma unda gaiWrialos, arc sinaTlem gai-
cimcimos. garSemo fardebi unda Camoafaron. rodesac
axali gamocdileba dasruldeba, mwerali unda ganmartov-
des da sakuTar gonebas adrovos. xeli ar unda SeuSalos.
sjobs, vardi furclos, an mdinareSi mSvidad mcurav
gedebs uyuros. da me isev davinaxe nakadi, romelmac menave
studenti da mkvdari foTlebi gaitaca, iseve rogorc taq-
si axalgazrda qaliT da mamakaciT... vfiqrobdi da kvlav
vxedavdi, rogor midiodnen isini quCaSi erTad; didebul
mdinareSi londoni Cqefda.

ai, aq meri betoni wyvets laparaks. man Tqven giamboT Tu


rogor miaRwia Tavis prozaul daskvnas imis Sesaxeb, rom
saWiroa gqondeT weliwadSi xuTasi funti Semosavali da
oTaxi, karze saketiT, Tuki gsurT proza an poezia SeqmnaT.
man Tqvens winaSe daalaga SiSveli azrebi da STabeWdilebebi,
romlebmac is am daskvnamde miiyvana. man gTxovaT, masTan
erTad yofiliyaviT, rodesac universitetis darajma
SeaCera, roca sadilobda, vaxSmobda, britaneTis muzeumSi
suraTs xatavda, wignebs iRebda Taroebidan, sarkmlidan
icqireboda... da vidre is am yvelafers akeTebda, Tqven albaT
akvirdebodiT da amCnevdiT misi msjelobis mcdar momentebsa

233
da naklovanebebs; da, albaT, sakuTari daskvnac gaakeTeT imis
Sesaxeb, Tu ra efeqti hqonda am yvelafers mis saboloo
azrze. darwmunebuli var, Sesworebebi da damatebebic
gaukeTeT mis naazrevs. yvelaferi asec unda iyos, radgan
msgavs sakiTxSi WeSmaritebis miRweva mxolod sxvadasxva saxis
Secdomebis povniT da gamoricxviT Tu SeiZleba. da me axla
sakuTari saxeliT Sevecdebi ori saxis mniSvnelovani
kritikuli SeniSvna gavakeTo meri setonis msjelobasTan
dakavSirebiT, radgan masSi es ori naklovaneba imdenad
TvalSisacemia, rom SeuZlebelia, ver SegeniSnaT.

SeiZleba TqvaT, rom meris mier ar momxdara sxvadasxva


sqesis mwerlebis Sedareba da maT Taviseburebebze azris
gamoTqma. es gangeb gakeTda, radgan Tumca aseTi Sedarebe-
bis dro albaT mosulia, vTvli, rom am momentisaTvis is
ufro mniSvnelovania, vicodeT, ra saSualebebi gaaCndaT
qalebs - ramdeni fuli da dro hqondaT sawerad, vidre
ubralod, maTi mwerluri SesaZleblobebis Teorizacia
gavakeToT. me ar mjera rom niWi SeiZleba SaqariviT an
karaqiviT aiwonos Tundac kembrijSi, sadac ase ostaturad
alageben adamianebs klasebad, maT Tavebs qudebs argeben
da maT saxelebs titulebs. ar mjera, rom Tundac uita-
keris almanaxSi gakeTebul wodebaTa nusxas SeuZlia
faseulobebis saboloo wesiT dalageba; rom raime logi-
kuri mizezi dgas imis ukan, Tu ra TanmimdevrobiT Seabi-
jeben vaxSmisas oTaxSi sxvadasxva titulis adamianebi.
yvela es dapirispireba sqesis - sqesTan da Tvisebis - Tvi-
sebasTan, yvela es sakuTari upiratesobis mtkiceba da
sxvisTvis arasrulfasovnebis wamoZaxeba waagavs dawyebiTi
skolis etaps adamianebis cxovrebaSi, rodesac bavSvebi
`mxareebad~ iyofian da aucilebelia, erTi mxare meores
moerios; rodesac aseve mniSvnelovania kvarcxlbekze
moxvedra, raTa skolis direqtorma ornamentebiani lar-
naki piradad gadmogces. rodesac adamianebi mwifdebian,

234
maT aRarc `mxareebis~ arsebobis sjeraT, aRarc skolis
direqtoris swamT da aRarc moxatuli larnaki aintere-
sebT. yovel SemTxvevaSi, roca saqme wignebs exeba, Zalian
Znelia maTTvis iarliyebis ise miwebeba, rom es iarliyi
ydas maleve ar asZvres. nuTu amis ilustraciad Tanamed-
rove literaturis nebismieri mimoxilva ar gamodgeba? `es
didebuli wigni~, `es uvargisi wigni~ - erTi da igive wigni
iwodeba orive saxeliT. qebac da Zagebac erTnairad ara-
fers niSnavs. ara, SeiZleba `sikargis~ da `sicudis~ gazomva
drois gasayvanad sasiamovno garTobac iyos, magram ro-
gorc saqmianoba, is yovlad usargebloa. xolo yvelaze di-
di sacodaoba am `mzomvelTa~ gancxadebebis serozulad
aRqmaa. radgan raRacas werT, es niSnavs, rom wera gsurT
da esaa erTaderTi, rasac mniSvneloba gaaCnia; xolo es
mniSvneloba saukuneebs gadafaravs Tu ramdenime saaTis
Semdeg daikargeba, amis zustad winaswarmetyveleba aravis
ZaluZs. mTavari isaa, rom Tqveni fantaaziis erTi Tmis
Reris, erTi frCxilis Sewirvac ki romelime skolis direq-
toris xelSi gamzadebuli vercxlis larnakisaTvis, an
profesoris xelSi gamzadebuli sazomi mowyobilobisaT-
vis, sakuTari Tavis yvelaze ufro sulmdabali Ralatia;
mTeli qonebisa da umankoebis raimesTvis msxverplad Se-
wirva, - rasac adamianis udides ubedurebad miiCnevdnen
yovelTvis, Tqvens danakargTan SedarebiT mxolod rwyi-
lis nakbeni Tu iqneba.

meore, rac vfiqrob, SeiZleba gaaprotestoT, isaa, rom


Cems msjelobaSi gadaWarbebuli mniSvneloba mivaniWe
materialur aspeqtebs. simboloebis moqnil samyaroSi rom
gadavinacvloT, weliwadSi xuTasi funtis mopoveba niSnavs
azrovnebisaTvis saWiro Tavisuflebis mopovebas, xolo
klite -karze - fiqrisaTvis saWiro drois moZebnas. magram
Tqven, SeiZleba, mainc TqvaT, rom goneba am yvelaferze
maRla unda dadges; da rom didebuli poetebi xSirad Ra-

235
ribi adamianebi iyvnen. maSin ufleba momeciT, Tqvenive
literaturis profesoris sityvebi moviSvelio, romelmac
Cemze ukeT icis, Tu ra aris saWiro poetobisaTvis. ser
arTur quiler-qouCi wers16:

`davasaxeloT gasuli aswleulis saukeTeso poetebis


gvarebi: kolriji, uordsuorzi, baironi, Seli, landori,
kitsi, tenisoni, brauningi, arnoldi, morisi, rozeti, su-
inberni - aq, albaT, SegviZlia, SevCerdeT. CamoTvlilTagan
yvelas, kitsis, brauningis da rozetis garda, ganaTleba
universitetSi hqonda miRebuli, xolo am samidan, kitsi,
romlis sicocxle da Semoqmedeba gariJraJzeve Sewyda,
erTaderTi iyo, visac sakmao simdidre ar gaaCnda. SeiZleba,
Zalian uxeSad JRerdes da amis Tqma samwuxaroa, magram
uryevi faqtia, rom Teoria, TiTqos poeturi geni nebismier
adamianSi SeiZleba iyos STaberili, Raribebsa da mdidrebs
Soris Tanabrad, Zalian mcire simarTles Seicavs. uryevi
faqtia is, rom CamoTvlili Tormeti poetidan cxra uni-
versitetSi iyo ganswavluli. es imas niSnavs, rom ama Tu im
gziT maT gaaCndaT saxsrebi, raTa saukeTeso ganaTleba
mieRoT, risi micemac ki ingliss SeeZlo. isic faqtia, rom
darCenili samidan, rogorc viciT, brauningi SeZlebuli
iyo. SemiZlia isic ki vTqva, rom es iseve daexmara mas dae-
wera `sauli~ an `beWedi da wigni~, rogorc raskins daexmara
mamamisis warmatebuli biznesi, daewera `Tanamedrove
mxatvrebi~. rozetis mcire sakuTari Semosavali gaaCnda;
da damatebiT, is xatavda kidec. rCeba mxolod kitsi, ro-
melic bedisweram axalgazrda imsxverpla, iseve, rogorc
jon kleiri gawira suliT avadmyofTa saxlisaTvis da
jeimz Tomsoni ki opiums miajaWva imedgacruebebis gamo.
es saSineli faqtebia, magram modiT, Tvali gavusworoT

16
“weris xelovneba”, ser arTur quiler-qouCi (The Art of Writing, by Sir Arthur Quiller-
Couch)

236
sinamdviles. Cven, rogorc ers, namdvilad Rirsebas gvik-
ninebs is faqti, rom Cvens gaerTianebul samefoSi Rarib po-
ets dResac, iseve rogorc orasi wlis winaT, arsebobisaT-
vis umciresi Sansic ki ar gaaCnia. damejereba, radgan aTi
wlis ganmavlobaSi samas oci dawyebiTi skola maqvs movli-
li da SemiZlia vTqva, rom mTeli Cveni trafaretebis miu-
xedavad demokratiasTan dakavSirebiT, Rarib bavSvs in-
glisSi odnav ufro meti imedi Tu aqvs, vidre aTeneli monis
vaJs, rom momavali mas im inteleqtualur Tavisuflebas
mianiWebs, romliTac didebuli nawarmoebebi iqmneba.~

SeuZlebelia ufro zusti ganmartebis mocema: `Rarib


poets, dResac, iseve rogorc orasi wlis winaT, arsebo-
bisaTvis umciresi Sansic ki ar gaaCnia... Rarib bavSvs in-
glisSi odnav ufro meti imedi Tu aqvs, vidre aTeneli monis
vaJs, rom momavali mas im inteleqtualur Tavisuflebas
mianiWebs, romliTac didebuli nawarmoebebi iqmneba.~ ai,
sul es aris. inteleqtualuri Tavisufleba damokidebu-
lia materialur sagnebze. poezia damokidebulia inteleq-
tualur Tavisuflebaze. da qalebi ki - yovelTvis Raribebi
iyvnen, ara ubralod orasi wlis manZilze, aramed uxsovari
droidan. qalebs imaze kidev ufro mcire inteleqtualuri
Tavisufleba hqondaT, vidre aTeneli monebis vaJebs. Se-
sabamisad, qals arc poetobis Sansi hqonia. ai, amis gamo ga-
vakeTe amxela aqcenti fulsa da sakuTar oTaxze. Tumca,
madloba yvela im qalis mZime Sromas warsulSi, romelTa
Sesaxebac TiTqmis araferi viciT; paradoqsulia, magram
mainc madloba or oms - yirimis omas, romelmac florens
nainTingeili Tavisi sastumro oTaxidan gareT gamoiyvana
da evropis oms, romelmac saSualo klasis qalsac gauxsna
kari, daaxloebiT samoci wlis mogvianebiT. yvelafer amis
Sedegad, qalis istoria icvleba. winaaRmdeg SemTxvevaSi
Tqven aq ar iqnebodiT am saRamos, da Tqveni Sansic, weli-
wadSi xuTasi funti geSovaT, imaze gacilebiT ufro mcire
iqneboda, vidre dRes aris.

237
da mainc, Tqven SeiZleba protesti imazec gamoTqvaT,
saerTod, amxela mniSvnelobas rom vaniWeb qalebis mier
wignebis weras, Tuki amas aseTi giganturi Zalisxmeva sWir-
deba da zogjer mxolod mdidari mamidis gardacvalebis,
an uaxloes megobrebTan mwvave uTanxmoebis fasad Tu xdeba
SesaZlebeli. ufleba momeciT, vaRiaro, rom Cemi motivebi
nawilobriv egoisturia. bevri gaunaTlebeli ingliseli
qalis msgavsad, me wignebis kiTxva miyvars da vkiTxulob
Zalian bevrs. bolo xanebSi Cemi sakvebi odnav erTferovani
gaxda. istoriaSi sul omebia; biografiebi sul gamoCenil
mamakacebze miamboben; poezias sterilurobis tendencias
vamCnev, prozas ki... magram ukve sakmarisad gamovamJRavne
Tqvens winaSe Cemi uunaroba - viyo Tanamedrove literatu-
ris kritikosi; amitom amis Sesaxeb aRarafers vityvi. ubra-
lod, minda gTxovoT, weroT axali wignebi, ar Semoifar-
gloT Temis zomiT an siZveliT. me imedi maqvs, rom Tqven
SeZlebT iSovnoT sakmarisi fuli raTa imogzauroT, ixe-
tialoT, momavalze ifiqroT da warsulze imsjeloT, wig-
nebze iocneboT da quCis kuTxeSi xSirad SeaneloT nabiji,
rom drois nakadis siRrmeSi SeaRwios Tqvenma fiqrebma.
araviTar SemTxvevaSi ar minda mxatvruli literaturiT
SeizRudoT. imisaTvis, rom me masiamovnoT - da Cemnairi
aTasobiTaa - Tqven unda weroT wignebi mogzaurobasa da
Tavgadasavlebze, kvlevasa da swavlebaze; unda weroT
istoriuli, biografiuli, kritikuli, filosofiuri da
samecniero wignebi. am yvelafriT Tqven udides samsaxurs
gauwevT zogadad, literaturis ganviTarebas. radgan
wignebs aqvT gza, romliTac isini erTmaneTze axdenen
gavlenas. poeziiTa da filosofiiT Sejerebuli proza
bevrad ukeTesia. ufro metic, Tu SexedavT warsulis
romelime didebul figuras, rogoricaa safo, ledi mura-
saki an emili bronte, Tqven aRmoaCenT, rom is imdenadvea
memkvidre, ramdenadac Semoqmedi; da rom maTi arseboba
maSin gaxda SesaZlebeli, rodesac qalebs bunebrivad

238
gauCndaT weris Tviseba. amitom, Tqvengan nebismieri saxis
wignebis weras udidesi mniSvneloba eqneba, Tundac,
rogorc momavali poeziis Sesavals.

magram, rodesac kvlav sakuTar CanawerebSi vicqirebi


da Cemi fiqris matarebels ukan mivdev, vxedav, rom Cemi mo-
tivebi sulac ar iyo mTlad egoisturi. Cems komentarebsa
da SeniSvnebSi yvelgan mJRavndeba rwmena, an iqneb instin-
qti, - rom kargi wignebi Zvirfasia da kargi mwerlebic, Tun-
dac maT uTvalavi adamianuri mankiereba gaaCndeT, mainc
kargi adamianebi arian. amitom, roca gTxovT daweroT meti
axali wigni, me gibiZgebT gaakeToT is, rac TqvenTvisac kar-
gi iqneba da kacobriobisTvisac. rogor unda davasabuTo
am instinqtis Tu rwmenis realuroba, me ar vici, radgan
filosofiuri sityvebi, adamians, Tuki ganaTleba univer-
sitetSi ar aqvs miRebuli, mxolod SecdomaSi Tu Seiyvans.
saerTod, ra igulisxmeba `realobaSi~? es aris raRac Za-
lian aramyari, cvalebadi da wertilovani `axla~, romlis
povnac SesaZlebelia nebismier adgilas - mtvrian gzaze,
quCaSi, gazeTis striqonSi, mzeze gaSlil narcisSi. is
adamianebs krebs erT oTaxSi, is Cveni azrebis gamxmovane-
beli da notariusia. zogjer is varskvlavebis qveS, Sinisa-
ken mimaval adamians mdumarebiT avsebs da dumilis es
samyaro bevrad ufro realuri Cans, vidre sityvebis samya-
ro ; Semdeg mas isev xmaurian pikadilize mimaval avtobusSi
vpoulobT. zogjer realoba iseT formebSi binadrobs,
romlebic Cveni aRqmisaTvis Zalian Sorsaa. magram yvela-
feri, rasac ki realobis xeli Seexeba, sakuTar, mudmiv ad-
gils poulobs cisqveSeTSi. es is araa, rac dResTan erTad
iwureba da qreba, es isaa, rac rCeba warsuli droisagan,
Cveni siyvarulisa da siZulvilisagan. me vfiqrob, rom mwe-
rals am realobaSi cxovrebis bevrad ufro meti SesaZleb-
loba gaaCnia , vidre sxva adamianebs. misi saqmea moZebnos
realobis momentebi, Sekribos da sxva adamianebs gadasces.

239
yovel SemTxvevaSi, me es gancda meufleba, rodesac vkiT-
xulob `lirs~, `emas~ an `dakarguli drois ZebnaSi~ (La
Recherche Du Temps Perdu). radgan am wignebis kiTxva TiTqos
grZnobebs miSalaSinebs; maTi wakiTxvis Semdeg adamianis
mxedveloba ufro maxvili xdeba; TiTqos samyaros Tavsa-
xuri axades, rogorc skivrs da misgan mZafrma sicocxlem
amoxeTqa. mSurs am xalxis, vinc warmavalobas ebrZvis da
mebraleba adamianebi, romlebic yvelafers spontanurad,
yovelgvari codnisa da interesis gareSe akeTeben. amitom,
rodesac gTxovT, sakuTari Semosavali da oTaxi gqondeT,
me gTxovT, realobiT aavsoT es oTaxi. momavali gviCvenebs,
ramdenad moaxerxebT amas.

aq SevCerdebodi, magram tradicia mkarnaxobs, rom yve-


la moxseneba Semajamebeli sityviT unda dasruldes. da al-
baT, tradiciisamebr, qalebis winaSe gakeTebul Semajame-
bel sityvaSi unda iyos raRac gansakuTrebulad amaRel-
vebeli da Rirseuli. albaT unda mogiwodoT, gaixsenoT
Tqveni mTavari movaleobebi, iyoT ufro amaRlebulni da
sulierni; unda SegaxsenoT, Tu ramdeni ramaa Tqvenze damo-
kidebuli, da ra gavlena SegiZliaT iqonioT momavalze.
magram msgavsi sityvebi, darwmunebuli var, SemiZlia kvla-
vac guldamSvidebiT gadavuloco meore sqess, romelic
Cemze bevrad ufro meti enamWevrobiT axerxebs maT warmoT-
qmas. rodesac sakuTar gonebas vusmen, masSi ver vpoulob
Rirseul sentimentebs imis Sesaxeb, rom unda viyoT mama-
kacebis Tanamgzavrebi da Tanasworebi da gavlena movaxdi-
noT msoflioze, aramed es goneba Zalian prozaulad
mkarnaxobs, rom bevrad ufro mniSvnelovania, iyo sakuTari
Tavi, vidre nebismieri vinme. ar vici, amaRlebulad rogor
movaxerxo amis Tqma, magram me getyviT - ocnebad ar Rirs
sxva adamianebze gavlenis moxdena. miiReT samyaro iseTi,
rogoric is aris.

240
da isev, rodesac vixseneb sagazeTo statiebsa da roma-
nebs, meCveneba, rom qali umeteswilad mxolod maSin mimar-
Tavs qals, rodesac raRac Zalian mware aqvs saTqmeli. qa-
lebi mkacrad eqcevian qalebs. qalebs ar moswonT qalebi.
qalebo - nuTu ar daiRaleT am yvelafriT? unda giTxraT,
rom me Zalian mombezrda. amitom, modi tradiciulad, raime
Zalian pirdapirs da arasasiamovnos getyviT Cemi moxsene-
bis dasasruls.

magram rogor gavakeTo es? simarTle isaa, rom me mom-


wons qalebi; momwons maTi araSablonuroba, maTi daxvewi-
loba, maTi anonimuroba. me momwons... magram albaT ase la-
paraki ar unda gavagrZelo. Torem, axlo-maxlos, magali-
Tad, mopirdapire karadaSi, iqneb ser arCibald bodkini ima-
lebodes... modiT, ufro mkacr tons miviReb. Cems moxsene-
baSi mgoni sakmaod xistad SegaxseneT mamakacebis mxridan
Cvens mimarT wamosuli gakicxva da gafrTxilebebi. me pir-
dapir gagimeoreT is umdablesi azri, romelic Tqvens Se-
saxeb gaaCnda mister oskar braunings. me giTxariT, Tu ras
fiqrobda Tqvens Sesaxeb napoleoni da ras fiqrobs axla
musolini. Semdeg, im SemTxvevisaTvis, Tu romelime Tqven-
gani prozis Seqmnas apirebs, me SegaxseneT kritikosebis
rCeva imis Sesaxeb, rom unda aRiaroT Tqveni sqesis SesaZ-
leblobebis SezRuduloba. me movixme citata profesor
X-is mier gakeTebuli gancxadebidan, rom `qalebi inteleq-
tualurad, moralurad da fizikurad mamakacebTan Seda-
rebiT arasrulfasovnebi arian.~ am yvelafris zedmeti Zie-
ba arc damWirvebia, ise mogawodeT sakuTar gzaze daxved-
rili frazebi. da ai, aqaa saboloo gafrTxilebac - mister
jon lengdon devisisagan17. mister jon lengdon devisi af-
rTxilebs qalebs `rom rodesac bavSvebis yola aRar iqneba

17
“qalebis mokle istoria”, jon lengdon devisi (A Short History of Women, by John
Langdon Davies)

241
sasurveli, qalebi yovelgvar funqcias dakargaven~. imedi
maqvs, amas sagangebod moiniSnavT.

rogor SemiZlia am yvelafris Semdeg kidev gagamxnevoT


momavali saqmianobisaTvis? axalgazrda qalebo, gTxovT
momisminoT, radgan Cemi Semajamebeli sityva iwyeba. Cemi
azriT, Tqven xarT damamcireblad umecarni. Tqven araso-
des gagikeTebiaT raime saxis mniSvnelovani aRmoCena. Tqven
arasodes dagimarcxebiaT imperia, ar gaZRolixarT jars
brZolaSi; Seqspiris piesebi araa Tqven mier dawerili;
Tqven ar SegiqmniaT civilizacia da ar gagivrcelebiaT igi.
riTi SegiZliaT Tavis marTleba? TqvenTvis albaT umarti-
vesia - xeli gaiSviroT quCebisaken, moednebisaken, tyeebi-
saken, mTlianad globusisaken, romelic savsea Savi, TeTri
da maTi nazavi feris adamianebiT da miTxraT, - is, rom isini
cocxloben, transportiT mgzavroben, muSaoben, siyvaru-
liT arian dakavebulni - yvelaferi Cveni damsaxurebaa. Cven
rom ara, zRvebi gadaucuravi darCeboda da nayofieri miwe-
bi udabnoebad iqceoda. Cven mivaniWeT sicocxle, gavzar-
deT, gamovkvebeT da codna miveciT eqvsi-Svidi wlis asakam-
de daaxloebiT miliard eqvsasocdasam milion adamians,
romelic statistikis mixedviT, amJamad cxovrobs dedami-
waze. da am yvelafers dro sWirdeba.

Tqvens naTqvamSi, ra Tqma unda, didi simarTlea da me


ar uarvyof amas, magram, amave dros, neba momeciT, Segaxse-
noT, rom 1866 wlidan inglisSi arsebobs sul mcire ori
qalTa koleji; 1880 wlidan gaTxovil qals ufleba mieca
hqondes kanonieri sakuTreba; 1919 wels, anu mTeli cxra
wlis win qalma xmis ufleba moipova. SemiZlia aseve Segax-
senoT, rom TiTqmis aTi welia, rac TqvenTvis gaxsnilia
profesiebis umravlesoba. rodesac gaqvT yvela es privi-
legia, romlis gamoyenebac SegiZliaT da isic iciT, rom am
droisTvis Cvens qveyanaSi, albaT, ori aTas qals mainc SeuZ-

242
lia weliwadSi xuTas funtze metis gamomuSaveba, dameTan-
xmebiT, rom Tavis marTlebad ukve aRar gamodgeba SesaZ-
leblobis, wvrTnis, mxardaWeris, drois da fulis nakle-
bobis moyvana. ufro metic, ekonomistebi ukve laparakoben
imaze, rom mister setons Zalian bevri Svili hyavda. ra Tqma
unda, unda gaagrZeloT bavSvebis yola, magram rogorc
isini amboben, ori-sami Svilis da ara aTis da Tormetis.

Tqven geZlevaT dro da ganaTleba, raTa SeudgeT


Tqveni arsebobis axal fazas Zalian xangrZlivi, Zalian
Sromatevadi da jer kidev gaurkveveli karierisaTvis
mzadebis gzaze. aTasobiT kalamia momarjvebuli, raTa
gikarnaxoT, ra unda gaakeToT da ra gavlena SegiZliaT iqo-
nioT momavalSi. Cemi rCeva ki, vaRiareb, odnav fantasti-
kuria; amitom mirCevnia, masac mxatvruli forma mivce.

Cems moxsenebaSi me vaxsene, rom Seqspirs hyavda da;


magram mis Zebnas ser sidni lis `poetis cxovrebaSi~ nu
daiwyebT. is axalgazrda gardaicvala da samwuxarod, mas
erTi sityvac ar dauweria. is dakrZalulia sadRac, gzaga-
sayarze, elifanT end qesTlis maxloblad. magram me mjera,
rom es poeti, romelsac sityvac ar dautovebia da romelic
gzajvaredinze ganisvenebs, kvlav cocxalia. is cocxalia
TqvenSi da CemSi, da sxva qalebSi, romlebic am saRamos aq
ar arian, radgan WurWels recxaven da bavSvebs awvenen
dasaZineblad. magram is cocxalia; radgan didebuli poe-
tebi ar kvdebian; isini yofnas ganagrZoben; maT mxolod
axali SesaZleblobis micema sWirdebaT, raTa Cvens Soris
kvlav xorcSesxmulebma gaiaron. me vfiqrob, rom axla
Tqvens xelTaa misTvis am SesaZleblobis miniWeba. radgan
me mjera, rom Tu Cven gavagrZelebT saukunis manZilze ar-
sebobas - me vlaparakob Cvens saerTo sicocxleze da ara
calkeul patara sicocxleebze, romlebic individualu-
rad gagavaCnia; da Tu TiToeul Cvengans eqneba weliwadSi

243
xuTasi funti da sakuTari oTaxi; Tu Cven SeveCveviT Tavi-
suflebas da gabedulad zustad imis weras, rasac vfiq-
robT; Tu drodadro gaveqceviT saerTo sastumro oTaxebs
da SevecdebiT, adamianebs ar vxedavdeT yovelTvis erTma-
neTTan damokidebulebaSi, aramed zogjer vxedavdeT maT
damokidebulebas realobasTan, casTan da miwasTan da ne-
bismier ramesTan, rac TavisTavadia; Tu Cven miltonis
Crdilis miRma gavixedebiT, radgan arcerTma arsebam ar
unda gadafaros xedi Cvens Tvalwin; Tu Cven Tvals gavus-
worebT sinamdviles, rom ar arsebobs maja, romelsac Seg-
viZlia CaveWidoT, aramed martoebi mivdivarT cxovrebis
gzaze da rom Cven varsebobT realobis samyaroSi da ara
mxolod mamakacebis da qalebis samyaroSi, - maSin SesaZleb-
loba gaCndeba da mkvdari poeti, romelic Seqspiris da iyo,
mravaljer gardacvlili, kvlav gansxeuldeba. is moipo-
vebs Tavis sicocxles im ucnobi qalebis sicocxleTa wya-
rodan, romlebic misi winamorbedebi iyvnen; da rogorc es
misma Zmam moaxerxa masze adre, is daibadeba. misi dabadeba
SeuZlebelia mzadebis gareSe, Cveni mxridan mcdelobis
gareSe, miznad imis dasaxvis gareSe, rom rodesac is daiba-
deba, davaxvedroT SesaZlebloba, raTa icxovros da Tavisi
poezia Txzas. magram me mjera, rom is mova, Tuki Cven mis-
Tvis viSromebT; xolo misTvis, siRatakesa da gaurkvevlo-
baSic ki, Sroma da sicocxle namdvilad Rirs.

244

You might also like