Kruisvaarders waren geen extremisten

Voor tijdgenoten was op kruistocht gaan een na te streven ideaal

De voorbije dagen is commotie ontstaan over de oproep van NTGent om IS-strijders een plaats te
geven in een voorstelling over het ‘Lam Gods’. Ondertussen heeft het theaterhuis, na een
spoedvergadering van de raad van bestuur, hier afstand van genomen, de gemaakte fout erkend, en
zijn verontschuldigingen aan het publiek aangeboden. Terecht. Ook betrokken acteur Frank Focketyn
was duidelijk: “Ik wil niks te maken hebben met mensen die moorden.” Een gezonde reflex.

In deze bijdrage wil ik ingaan op artistiek directeur Milo Rau’s visie op de middeleeuwse
kruisvaarders, waarvan er een aantal op het ‘Lam Gods’ afgebeeld staan. Als antwoord op de vraag
‘Wie zijn de kruisvaarders vandaag?’ komt Rau onder meer uit bij de IS-strijders die de voorbije jaren
vanuit Vlaanderen, België en andere West-Europese landen richting Syrië vertrokken zijn.

Op het eerste gezicht zijn er opvallende parallellen. Geografisch gezien gaat het tweemaal over een
link tussen West-Europa en het Midden-Oosten. Tweemaal religieus geïnspireerd geweld tegenover
andersgelovigen/andersdenkenden. Tweemaal de wandaden, verwoesting en ontwrichting die
oorlog met zich meebrengt. Vraag is echter of die erg algemene parallellen echt betekenisvol zijn.
Belangrijk: Rau ziet schijnbaar ook tweemaal religieuze extremisten.

Maar niets is wat het lijkt. Want hoewel het vandaag vaak bon ton is om kruisvaarders als religieuze
fanatici af te doen, zagen de middeleeuwse tijdgenoten dat helemaal anders. Voor hen waren
kruisvaarders geen extremisten. Wel integendeel. Op kruistocht gaan was een na te streven ideaal,
dat je met pauselijke garantie een rechtstreeks ticket richting hemel bezorgde. Kruisvaarders waren
geen – in de bewoordingen van Bilal Benyaich (2015) – ‘losers’, ‘romantici’ of ‘rebellen/activisten’
zoals IS-strijders vandaag.

Kruisvaarders waren keizers, koningen, prinsen, graven, baronnen, kardinalen, bisschoppen en abten.
Geen figuren aan de rand van de samenleving. Ook gewone mensen gingen op kruistocht om zich van
hun zielenheil te verzekeren. Wie niet de middelen had om de tocht te ondernemen, kon ook anders
bijdragen, bijvoorbeeld met giften of via gebed. Omzeggens de hele Europese samenleving was op
die manier massaal en actief betrokken bij het kruistochtgebeuren. Geen marginaal fenomeen dus
van een beperkte groep dolgedraaide fanaten. Dit soort religieus geweld tegenover andersgelovigen
– met als oorspronkelijke doel het heroveren van verloren gegaan christelijk gebied – was volkomen
aanvaard. Andere tijden, andere normen.

Er zijn nog wel meer belangrijke verschillen. Ik stip er in vogelvlucht enkele aan. Veel kruisvaarders
die zich vestigden in de veroverde/heroverde gebieden in Syrië-Palestina geraakten al snel
‘georiëntaliseerd’: ze stonden open voor lokale gebruiken en namen die deels over. Westerse
intellectuelen – veelal clerici – geraakten geïnteresseerd in de wetenschappelijke werken van hun
islamitische tegenhangers. Motieven uit de Oosterse literatuur drongen door in Westerse
kruistochtromans, die gewaardeerde tegenstanders, zoals de befaamde sultan Saladin, wel vaker
verrassend positief portretteren. Aan islamitische zijde illustreren bijvoorbeeld ook de memoires van
de 12de-eeuwse Syrische edelman Usâma ibn Munqidh hoe er naast onbegrip en conflict ook ruimte
was voor respect en samenwerking tussen moslims en kruisvaarders. Allemaal betekenisvolle
elementen die mee te nemen zijn in elke gedegen appreciatie en interpretatie van het complexe en
veelzijdige middeleeuwse kruistochtfenomeen.

Dit maakt dat Rau’s benadering van kruisvaarders veeleer simplistisch, weinig geïnformeerd of zelfs
bijna gemakzuchtig lijkt. In elk geval allerminst uitdagend of origineel. Deze bijdrage is alvast bedoeld
als een constructieve aanmoediging om de blik te verruimen.

Dr. Filip Van Tricht

Mediëvist (vrijwillig medewerker Vakgroep Geschiedenis Universiteit Gent)

& lid Raad van Bestuur NTGent