TË BËHESH SHEMBULLI

NJË MORALI TË BUKUR

Asım Şark
 1. PSE DUHET TË JEMI SHEMBULLI I NJË MORALI TË
BUKUR?
“Asnjë prind nuk mund t’i lë fëmijës së tij një trashëgimi më të mirë se sa
[shembulli i] një moral të bukur.” (Tirmidhiu, Birr, 33)

PËRSE MORALI I BUKUR?

Nuk ka asnjë fe apo sistem tjetër që e ka vlerësuar moralin e mirë aq sa feja jonë Islami.
Në këtë kuptim, Pejgamberi tha: “Islami është moral i mirë”. Të kesh moral të mirë është
manifestimi më i mirë i të qenit musliman. I Dërguari i Allahut ka shumë fjalë të bukura që nxisin
moralin e mirë.
Për shembull ai ka thënë se “Besimtari më i pjekur në besim është ai i cili zotëron moral të
mirë”, dhe kjo tregon për ndikimin që ka morali i mirë mbi besimin. Po ashtu Pejgamberi (a.s) në
hadithin e më poshtëm na tregon se mënyra më e mirë për të qenë afër tij është të jemi me moral
të bukur: “Ata që i dua më së shumti dhe që do jenë më afër meje në Ditën e Gjykimit janë ata me
moralin më të mirë.”
Në librin tonë të shenjtë Kur’anin ka shumë ajete të cilat nxisin shembullin e një morali të
mirë me anë të drejtësisë, mbajtjes së premtimeve, të qenit falës, përulësisë, bindja ndaj prindërve,
besueshmëria, dashuria, vëllazëria, paqja, vërtetësia, bujaria, mëshira, toleranca, fjalët e buta,
humori i mirë dhe zemra e pastër. Mirëpo, ka edhe shumë vargje që ndalojnë zakonet dhe sjelljet
e këqija si mizoria, kotësia, zilia, përgojimi, fjalimi vulgar, mërzia, koprracia, egoizmi, xhelozia,
mendjemadhësia, inati, paragjykimi, ekstravaganca dhe keq bërja. Të gjitha këto tregojnë se sa
rëndësi i jep feja jonë moralit të mirë.
Atëherë pse duhet të kemi moral të mirë? Le ta trajtojmë këtë në disa pika:
1. Sepse feja jonë i ka dhënë rëndësi të madhe marrëdhënieve ndërpersonale si dhe
adhurimit dhe nuk është e mundur që ata që nuk kanë moral të mirë ta jetojnë fenë e
tyre plotësisht.
2. Sepse vetë Pejgamberi ynë përfaqësonte moralin e mirë. Për t’u përgatitur për në
Xhenet, është e nevojshme të moralizohemi me moralin e tij. Allahu përmend në
Kur’an se Profeti është shembulli më i mirë për të gjithë besimtarët. Në një ajet tjetër
thuhet: “Vërtet, ti je në një shkallë të lartë morali”. Megjithatë, është e mundur të jetohet
ashtu siç ka jetuar ai vetëm duke e pasuar moralin e lartë të Pejgamberit tonë.
3. Sepse një besimtar mund të ngrihet në nivelin e njerëzve që janë thelluar në adhurim
me moral të mirë. Profeti ynë (salallahu alejhi ue selem) e shpjegon këtë në një nga
hadithet e tij: “Falë moralit të mirë, një njeri mund të arrijë në gradën e një personi që
falet natën dhe një agjëruesi i cili qëndron i etur në vapë përvëluese.” Kjo nuk duhet
keqkuptuar. Adhurimi është shumë i rëndësishëm në aspektin e shfaqjes së nënshtrimit
ndaj Allahut. Megjithatë, një besimtar që jeton mes njerëzve duhet të respektojë edhe
sjelljet që duhet t’i kushtojë vëmendje në marrëdhëniet ndërpersonale. Kur ai e bën
 këtë, me fjalë të tjera, kur ka moral të mirë, adhurimi i tij do të përmbushet në kuptimin
më të përsosur dhe të plotë.
4. Morali i mirë i mundëson besimtarit të hyjë në Xhenet. Kur i Dërguari i Allahut u pyet
për veprat që do t’i vendosin njerëzit më së shumti në Xhenet, ai tha: “Takvaja (vetëdija)
ndaj Allahut dhe morali i mirë.”1 Kjo tregon se sa i rëndësishëm është morali i mirë së
bashku me adhurimin dhe se ato mbartin një veçori që do t’i çoj njerëzit në Xhenet.
5. Morali i mirë tregon se imani dhe besimi2 janë të pjekur dhe të përsosur. Pejgamberi
ynë flet për dy tipare që nuk mund të gjenden tek një besimtar, ato janë: koprracia dhe
morali i shëmtuar. Përsëri, Profeti thotë se besimtarët më të mirë në aspektin e besimit
janë ata që janë më të mirët në moral.
6. Morali i mirë është edhe bindje ndaj Allahut. Me fjalë të tjera, të kesh moral të mirë do
të thotë të adhurosh. Sepse Profeti tha se adhurimi më i lehtë për t’u bërë pa u lodhur
është të mos flasësh fjalë boshe dhe të kesh moral të mirë.
7. Morali i mirë është shenjë e dashurisë ndaj Allahut dhe të Dërguarit të Tij të dashur.
Hadithi, i cili thotë se ata që janë më të afërt me Profetin tonë në Ditën e Gjykimit do
të jenë ata me moralin më të mirë, e zbulon këtë qartë. Kur Allahu e do një rob, Ai i
dhuron atij moral të mirë.
8. Morali i mirë bën që te njeriu të largohen mëkatet ashtu siç shkrin dielli acarin. Ashtu
si uji shkrin akullin, morali i mirë shkrin mëkatet. Pejgamberi ynë thotë se morali i keq
do t’i prishë veprat e mira, ashtu si uthulla prish mjaltin.

Atëherë edhe lutja më e mirë në këtë rast do të ishte të luteshim sikurse është lutur i
Dërguari ynë: “O Zoti im! Kërkoj nga Ti të më bekosh me shëndet, mirëqenie, të më
bësh që mos të tradhtoj amanetin, të më bësh me moral të lartë dhe të më bësh të jem i
kënaqur me përcaktimin Tënd! O më i Mëshirshmi i mëshiruesve! Për hir të mëshirës
[Tënde], m’i jep këto!”

SI ISHTE MORALI I BUKUR I PEJGAMBERIT TONË?

Ne sapo kemi thënë se Profeti ynë (salallahu alejhi ue selem) përfaqëson
moralin e mirë në mënyrën më të përsosur. Tani dëshirojmë të paraqesim disa pjesë
të moralit të bukur të Profetit tonë për të na dhënë shembull konkretë.

1 Tirmidhiu, Birr, 62.

2
Në origjinal ‘iman’ dhe ‘inanç’. Të dy fjalët në gjuhën shqipe përkthehen si besim, por ka një dallim mes tyre. Imani
ka të bëj me çështjet absolute të besimit apo doktrinës islame, ndërsa ‘inanç’ apo besim ka të bëj me të gjitha çështjet
tjera të cilat ne i besojmë si të vërteta nga përvoja apo faktet në të cilat kemi arritur, por që mund të mos jenë absolute.
Si p.sh kur themi: Besoj (inanıyorum) se ky mendimi është më i saktë. Ky mund të jetë një besim i imi, por jo
domosdoshmërisht i gjithkujt për atë çështje (Shënim i prkth).
 ZOTËRIA I DY BOTËVE (a.s), MONUMENT I MIRËSISË

Pejgamberi ynë (a.s) tregoi një shembull të madh të mirësjelljes ndaj fjalëve
dhe sjelljeve të këqija, të vrazhda, sarkastike të njerëzve që e rrethonin dhe iu afrua
bashkëbiseduesve me butësi. Askush në praninë e tij nuk ndjeu se i Dërguari i
Allahut (salallahu alejhi ue selem) kishte një qëndrim të vrazhdë ose mospërfillës
ndaj tij. Nga goja e tij nuk dilte asnjë fjalë ofenduese apo lënduese. Nuk ka përdorur
asnjëherë shprehje fyese apo poshtëruese ndaj askujt, qoftë edhe me aludim.
“Më i miri prej jush është më i miri nga ju në personalitet dhe moral.”
Pejgamberi ynë ka thënë se të jesh i sjellshëm me miqtë është një vepër e mirë dhe
çdo vepër e mirë është sadaka. Një herë ai i njoftoi sahabët e tij se në Xhenet ka
pallate të larta që mund të shihen brenda dhe jashtë. Duke dëgjuar këtë, një beduin
pyeti se për kë ishin këto ndërtesa dhe Profeti u përgjigj se ato ishin për njerëz të
sjellshëm dhe fjalëdashës.
Hazreti Aishja (r.ah)tregon: Një dite Pejgamberi (a.s) hyri ne dhomën time
dhe duke u drejtuar drejt kibles ngriti duart dhe u lut kështu: "”O Zot im! Unë jam
njeri, nëse kam mërzitur ose lënduar ndonjë nga shërbëtorët e Tu, mos më ndëshko
mua për këtë.”
I afërti i Pejgamberit Enes bin Malik (r.a) tregon: Pejgamberit i kam shërbyer
për dhjetë vite, dhe asnjëherë nuk me tha as off. Për një gjë qe e kam bërë asnjëherë
nuk me tha ‘perse e ke bërë kështu’, dhe për atë qe se kam bere ‘perse nuk e ke bërë’.
Kështu pra, ai mbetej me moralin siç e përshkruante edhe Enes b. Malik (r.a), “ishte
me moralin më të mirë ndër njerëzit”.

PEJGAMBERI YNË, U LARGONTE NGA BISEDAT E KOTA

Pejgamberi i dashur, gjithmonë ishte njeri me natyrë të qetë, fytyrë qeshur dhe
i dashur. Nuk kishte zemër egoiste, nuk bërtiste dhe askënd nuk e ofendonte, gjërat
qe nuk i pëlqente e largonte shikimin nga to. Kush shpresonte tek ai, asnjëherë nuk
do të zhgënjeheshin. Ai ia kishte ndaluar vetës këto tre veti: debatin, ekzagjerimin
dhe bisedat e panevojshme. Ai nuk fliste me njerëzit, veçanërisht, në këto tre biseda:
aty ku mund të fajësohej dikush, aty ku kërkoheshin të metat e të tjerëve, nuk fliste
për asgjë tjetër përveç asaj që shpresonte dhe nxiste fitimin e sevapit. Kur fliste,
bashkëbiseduesit ulnin kokën dhe dëgjonin me vëmendje, sikur të kishin zogj në
kokë. Kur ai fliste, njerëzit në ato kuvende heshtnin, ndërsa kur ai heshte të tjerët
flisnin.
 Nuk ka pasur asnjë mosmarrëveshje në praninë e të Dërguarit të Allahut. Ai
qeshte kur qeshnin shokët e tij dhe habitej kur habiteshin ata. Ai tregonte durim kur
një i huaj tregohej i vrazhdë në fjalën dhe kërkesën e tij. Kur shokët e tij shikon një
njeri të tillë ai urdhëronte e u thoshte: “Kur të shihni një person në nevojë,
ndihmojeni atë”.

ASNJËHERË NUK UA THOSHTE GABIMET E TË TJERËVE NË SY

I Dërguari i Allahut nuk do ta turpëronte kurrë bashkëbiseduesin e tij. Ai do

të mbyllte sytë para disa gabimeve, nuk do ta turpëronte, edhe nëse do të vepronte
në mënyrë të padëshirueshme, nuk do ta turpëronte duke i treguar gabimet e tij. Ai
kurrë nuk do të poshtëronte askënd për gabimet e tij, veçanërisht para të tjerëve.
Profeti ishte jashtëzakonisht i butë dhe tolerant ndaj bashkëbiseduesve të tij.
I Dërguari i Allahut fliste në atë mënyrë që një person i ulur pranë tij mund ta
kuptonte qartë. Nuk do të thoshte fjalë të këqija, nuk do të bënte gjëra të shëmtuara.
Ai nuk do të bërtiste në rrugë, nuk do t’i përgjigjej të keqes me të keqe. Ai nuk do të
qëndronte në asnjë gjendje apo të kryente një veprim i cili do t’i bënte të tjerët të
ndiheshin keq.

I JEPTE RËNDËSI DHËNJES SË DHURATAVE

Profeti ynë insistonte në dhënien e dhuratave. Profeti ynë (salallahu alejhi ue

selem) tërhoqi vëmendjen për faktin se dhënia e dhuratave rrit dashurinë dhe ai
merrte dhurata dhe jepte diçka në këmbim. Për të shpjeguar se si dhënia e dhuratave
i afron njerëzit me njëri-tjetrin dhe i bën ata më të dashur: “Jepni dhurata; sepse
dhurata shkatërron mërinë dhe urrejtjen në zemër.” urdhëronte ai. Ai donte që
dhurata e dhënë të mos nënvlerësohej dhe të pranohej.
Pejgamberi ynë rekomandoi që dhuratat duhet të shkëmbeheshin: “Kush merr
dhuratë, le ta kthejë atë. Nëse ai nuk ka asgjë për të dhënë, le të jetë mirënjohës.
Kushdo që është mirënjohës, ai është edhe falënderues. Kushdo që nuk është
(falënderues) është treguar mosmirënjohës.”
Profeti ynë nuk ka lënë pas dore dhuratat veçanërisht për delegacionet që vinin
tek ai. Për shkak të rëndësisë së dhuratave të tilla, ai dha këtë këshill duke qenë në
shtratin e vdekjes: “Jepuni dhurata delegacioneve që do t’ju vijnë ashtu siç unë kam
bërë.” Sepse ai hyri në shumë zemra me një dhuratë dhe e përdori dhuratën si një
mjet të rëndësishëm në shpjegimin dhe të bërit të dashur Islamin.
 I GËZONTE NEVOJTARËT

Ne e njohim Bilalin (r.a) si muezinin e Pejgamberit (a.s). Megjithatë Bilali

(r.a) ka pasur edhe një detyrë tjetër pranë të Dërguarit (a.s); ai do të merrej me
vizitorët që do vinin. Sa herë që Pejgamberi (a.s) e shihte një musliman në një
gjendje të vështire, ai e thërriste Bilalin (r.a) dhe e urdhëronte që të plotësonte
nevojat e tij për ushqim dhe veshmbathje. Në raste kur Bilali (r.a) nuk gjente diç për
t’i dhënë, ai merrte borxh diku që të përmbushte detyrën. Atë borxh e paguanin më
vonë.
Një herë, një karvanë emigrantësh erdhi tek Profeti ynë (a.s) zbathur dhe të
veshur vetëm me rroba të thjeshta. I Dërguari i Allahut (a.s) u pikëllua nga gjendja e
tyre dhe ai i kërkoi Bilalit të thërriste ezanin dhe kur u mblodh xhemati, ai u bëri
thirrje këtyre njerëzve të ardhur që të ndihmoheshin. Edhe sahabët ia vunë veshin
kësaj thirrjeje dhe së shpejti u mblodhën paratë për t’i veshur ata.

AI GJITHMONË ISHTE NJË NJERI NGA MESI I NJERËZVE

I Dërguari i Allahut e përmendte gjithmonë Allahun ulur ose në këmbë. Ai

nuk kishte vend apo pozicion [front] të caktuar për t’u ulur. Ai do t’i ndalonte njerëzit
të ndërtonin një vend të tillë. Kur vinte në një grup, ulej në vendin që e gjente bosh
dhe porosiste që të vepronim kështu, të uleshim në vende të lira.
Ai kujdesej për të gjithë që ishin ulur në praninë e tij. Aq sa asnjë individ nuk
do të mendonte se ai e dallonte apo donte një tjetër më shumë se veten. Me këdo që
rrinte ose qëndronte me të për ndonjë nevojë, nuk do ta linte nëse nuk largohej me
dëshirën e tij. Ai ose do t’ua pranonte dhe do t’ua plotësonte dëshirat atyre që
përcillnin nevojat e tyre, ose do t’i udhëzonte me fjalë të ëmbla.
Populli, i cili besoi në tolerancën dhe zakonet e tij të mira, u strehua tek ai, ai
u bë babai i tyre. Të gjithë ishin të barabartë para tij për sa i përket të drejtave.
Kuvendi i tij ishte kuvendi i zemërgjerësisë, druajtjes dhe durimit. Zëri asnjëherë
nuk grithej aty ku ishte ai, nuk u luajt me nderin e askujt, nuk u përmend turpi i
askujt. Njerëzit ishin të barabartë, epërsia mes tyre ishte me devotshmëri. Shokët e
tij ishin të përulur. Tregonin respekt për të moshuarit dhe dashuri për të rinjtë. Ata
parapëlqenin nevojtarin mbi veten e tyre dhe mbronin të huajin.3

3 Zaman Gazetesi Ailem Dergisi, sy. 174, fq. 17-20.

 EDUKATA DHE RINIA

“Edukata është një bukuri më vete dhe vlerësohet nga kushdo. Po, edhe nëse
është injorant, ai është i dashur nëse sillet mirë. Kombet e privuar nga kultura dhe
edukimi kombëtar janë si individë të vrazhdë, injorantë dhe endacakë, miqësia e të
cilëve nuk është as besnikëri, as seriozitet në armiqësinë e tyre. Ata që u besojnë
njerëzve të tillë janë gjithmonë të mohuar; Ata që mbështeten tek ata herët a vonë
do të mbeten pa mbështetje.

***
Edukatori dhe edukatorët, që nuk kanë qenë çirak te një mjeshtër dhe nuk kanë
marrë një arsim solid, janë si të verbrit që ndezin një fener në rrugën e të tjerëve.
Arroganca dhe llastimi që shihet tek fëmija shkaktohet nga mjegullimi i burimit në
të cilin ai zhvillohet. Parregullsitë e ndjenjave, mendimeve dhe veprimeve në familje
reflektohen në shpirtin e fëmijës në mënyrë të dukshme. Dhe natyrisht, nga ai te
shoqëria...
***
Deri në momentin kur do t’i vihet në ndihmë me edukim, i riu mbetet helika e
mjedisit ku është rritur, me entuziazëm dhe kënaqësi përreth; Ai është një i çmendur
dhe gjakatar që endet larg shkencës, të vërtetës4 dhe logjikës. Një edukim i mirë që
do ta integrojë rininë me të kaluarën e tij dhe do ta përgatisë për të ardhmen, do ta
bëjë atë Omerin e ardhshëm.
***
Ngritja dhe rënia e një kombi varet nga shpirti dhe ndërgjegjja e brezave të
rinj në atë komb, dhe nga edukimi dhe trajnimi që ata do të marrin. Ndërsa kombet
e arsimuara mirë janë gjithmonë të gatshme për të bërë përparim, vuajtjet e kombeve
që i kanë lënë pas dore janë të pashmangshme.
***
Ata që duan të parashikojnë për të ardhmen e një kombi, nëse shikojnë
edukimin që u është dhënë të rinjve të atij kombi, do të jenë njëqind për qind korrekt
në gjykimet e tyre.
***

4 Në origjinal “basiret”. Kjo fjalë nënkupton kapacitetet intelektuale ku njohuritë për gjerat përfitojnë edhe një
dimension shpirtërore. Kjo dije lidhet ngushtë me besimin dhe ndihmon që përvoja e besimit të përforcohet dhe
shtrihet në gjerat përreth. Prandaj kjo është një shkallë më sipërore mbi ‘ilmin (diturinë) informativ, përshkrues apo të
fituar thjeshtë duke mësuar (Shënim i prkth).
 Përmirësimit të një kombi nuk duhet t’i shërbehet duke shkatërruar të këqijat,
por duke i rritur brezat drejt njerëzimit me kulturë dhe edukatë kombëtare. Pasi të
mos mbijnë një farë të shenjtë të përbërë nga feja, ndërgjegjja historike dhe traditat
në çdo cep të vendit, disa të reja do të rriten si barishte në vendin e çdo të keqeje të
shkatërruar.
***
Arsimi dhe kultura kombëtare duhet theksuar të paktën po aq sa kurset e tjera
nëpër shkolla, që të rriten breza me shpirt të fortë dhe karakter të fortë, që do ta
kthejnë atdheun në parajsë. Mësimi është një gjë, edukimi (arsimimi) është tjetër.
Shumica e njerëzve mund të jenë mësues, por shumë pak prej tyre mund të jenë
edukator.
***
Edhe pse në kohë të sotme është më e nevojshme, kurset më pak të theksuara
janë kurset e kulturës kombëtare dhe të edukimit kombëtar. Nëse do të kthehemi një
ditë dhe do të fillojmë të shfrytëzojmë këtë rrugë, do të kemi marrë vendimin më të
saktë për përparimin e kombit.
***
E ardhmja e çdo njeriu është e lidhur ngushtë me përshtypjet dhe ndikimet në
fëmijëri dhe rini. Nëse fëmijët dhe të rinjtë rriten në një klimë ku do të ngrihen me
emocione të larta, ata konsiderohen të gjallë për nga statusi i tyre mendor dhe
intelektual dhe kandidat për të dhënë shembull për nga morali dhe virtyti.
***
Njeriu është njeri aq sa ndjenjat e tij janë larg të këqijave. Njerëzit, zemrat e
të cilëve janë nën presionin e ndjenjave të këqija dhe shpirtrat e të cilëve janë kapur
në kthetrat e egoizmit, edhe nëse duken njerëzorë, do të duhet të mendojnë.
Pothuajse të gjithë e dinë pjesën e edukatës që i përket trupit, por, ajo që na duhet
më shumë e që e kuptojnë shumë pak është edukimi intelektual dhe emocional.
Ndërkohë që me mënyrën e parë edukohen njerëzit e trupit të shquar me forcën e
tyre muskulore, me mënyrën e dytë rriten dhe edukohen njerëzit e shpirtit dhe
kuptimit.”
PËR LEXIM TË MËTEJSHEM NË GJUHËN SHQIPE

1. Udhërrëfyesi i një myslimani (Besimi, Adhurimet dhe Morali), Prizmi,

Tiranë.
2. Dr. Faruk Vural, Shemail, Prizmi, Tiranë, 2009.
3. M. Fethullah Gylen, Kriteret ose dritat e rrugës. Prizmi, Tiranë, 2012.
 2- TË DREJTAT E PRINDERVE
“Babai – në një tjetër transmetim nëna- është porta e
mesme e xhenetit. Nëse dëshiron, humbe këtë derë,
nëse dëshiron, mbaje atë.”5

Prindërit tanë, të cilët janë të rëndësishëm në ardhjen tonë në botë, janë burimi ynë i jetës
brenda rrethit të shkaqeve. Ndërsa çdo qenie njerëzore është në një pozitë të dobët dhe të
pafuqishme, me bekimin e Zotit tonë, ai hyn në jetë në zemrën e nënës dhe babait të tij plot
dhembshuri dhe mëshirë. Deri në një moshë të caktuar bëjnë gjithfarë sakrificash për ne. Ata nuk
hanë, nuk veshin, por punojnë që të ushqejnë e të na veshin. Ata durojnë të gjitha llojet e
vështirësive për fëmijët e tyre. Ata janë udhërrëfyesit tanë të parë.
Nëna dhe babai janë dy qeniet e shenjta më të rëndësishme që një person duhet t’i
respektojë para së gjithash. Islami u jep një vlerë të madhe prindërve. Por, si shumë vlera që janë
shkatërruar në shekullin tonë, edhe respekti dhe nderimi për prindërit janë shkatërruar. Nënat dhe
baballarët tanë, të drejtat e të cilëve nuk mund t’i paguajmë, pavarësisht se çfarë bëjmë, pranohen
si barrë.
Megjithatë, Zoti ynë u ka dhënë shumë vlerë prindërve. Është fatkeqësi e madhe që fëmija
nuk i vlerëson këto dy vlera të rëndësishme që i vlerëson Allahu i Madhëruar. Le të përpiqemi ta
hapim çështjen tonë me një varg kur’anor:
“Zoti yt ka urdhëruar që ta adhuroni vetëm Atë dhe t’u bëni mirësi prindërve. Nëse njëri
prej tyre, ose të dy, arrijnë pleqërinë te ti, mos u thuaj atyre: “Uh!”, dhe mos i kundërshto ata (me
fjalë të këqia), dhe drejtohu atyre me fjalë respekti. Lëshoj para tyre krahët tuaj të përuljes prej
mëshirës dhe thuaj: “O Zoti im, mëshiroji ata, ashtu siç më kanë edukuar kur isha unë i vogël!” 6
Në ajet, Allahu (xh.sh) i urdhëron robërit e Tij që të sillen me mirësi ndaj prindërve të tyre.
Është interesant se këtu nuk është përmendur as besimi në pejgamberë, dhe menjëherë pas faktit
se vetëm Allahu duhet të adhurohet për shkak të rëndësisë së tij, është përmendur për sjelljen e
mirë ndaj prindërve. Për të shmangur ndonjë ngatërresë, duhet kuptuar se pasi u theksua ibadeti
ndaj Allahut si urdhër, ndaj prindërve u shënua si urdhër vetëm “ihsani”, mirësia ndaj tyre. Me
fjalë të tjera, adhurimi do t’i bëhet Allahut dhe ihsan do t’u bëhet prindërve.
Në ajet thuhet: “Nëse njëri ose të dy plaken bashkë me ty”. Këtu, në mendjet tona mund të
lind një pyetje : “Pyes veten se cila mund të jetë arsyeja pse u urdhërua kështu?” Kësaj pyetjeje
mund t’i përgjigjemi si vijon: Së pari, u tha që në fillim të ajetit se ihsani për prindërit është i
rëndësishëm. Në këto shprehje bëhet me dije se nëse arrijnë pleqërinë, atëherë dhurata që do t’u
bëhet prindërve do t’u shtohet në kurriz të prindërve dhe kështu dhurata do t’i futet një rozetë kur
ka qenë flori. Në pleqëri, kur bëhen emocionalë dhe të turpshëm si fëmijët, më tepër veprojnë me
emocionet e tyre dhe hyjnë në pritshmëri të ndryshme, fitojnë të drejtën e barabartë për të mos u
shoqëruar me ta në sytë e Zotit.

5
Tirmidhiu, Birr 3; Ahmed b. Hanbel, el-Musned 5/197.
6
El-Isra, 17/23-24.
 Kur njëri prej këtyre çifteve, që kanë jetuar së bashku për dhjetë, njëzet, tridhjetë, dyzet
apo edhe pesëdhjetë vjet, mbetet vetëm, largimi i partnerit të saj të jetës krijon stuhi të mëdha në
botën e saj të brendshme. Njerëzit që kanë kaluar jetën e tyre në paqe dhe lumturi shpesh shihen
duke qarë mbi partnerët e tyre të jetës në varre. Tani i takon fëmijëve të tyre të mbushin boshllëkun
e lënë nga largimi i partnerit të tyre të jetës - mashkull apo femër. Duke e çuar në një vend - edhe
nëse quhet shtëpi pleqsh - dhe duke e hedhur, boshllëku brenda tij nuk mund të plotësohet dhe atij
apo asaj i është bërë një padrejtësi. Sepse jo vetëm se pleqëria ose shokët i kalojnë një nga një dhe
çdo largim i kujton vdekjen, por edhe kur humb gruan, brenda tij ndodh një zbrazëti e madhe dhe
një vetmi e madhe që e rrethon shpirtin.
Vetëm fëmijët e tij mund ta mbushin këtë boshllëk. Për këtë arsye, Kur’ani urdhëron në
këtë ajet që të trajtohen të dy me ihsan, apo kur njëri prej tyre mbetet i vetëm.
Termi “ihsan” i përdorur në Kur’an është shumë i rëndësishëm. Kjo shprehje do të thotë
edhe “të adhurosh Zotin sikur sheh”. Prandaj, fëmijët duhet të sillen sikur Allahu i sheh duke u
bërë mirë prindërve të tyre. Jo vetëm njëri prej tyre, por të dy mund të bëhen të varur nga mbrojtja
e fëmijëve të tyre. Ndoshta ata mund të ngushëllojnë njëri-tjetrin në një moment, por ata nuk mund
të punojnë dhe të gjejnë një punë. Djali do të duhet të kujdeset për të dyja kur shikon njërën. Në
atë rast, të dyja bashkë është barrë dhe shpenzim për fëmijën; Nga ana tjetër, që njëri të largohet
dhe tjetri të mbetet vetëm, është mall për ta, mall dhe siklet.
Kur’ani e ngre zërin edhe një herë dhe në vazhdim të ajetit dhe urdhëron: “Mos u thuaj as
“off”!. Me këtë fjalë shprehet më e vogla nga sjelljet që mund të shfaqen ndaj tyre dhe më e madhja
parandalohet. Për shembull, nëse fëmija nuk thotë asgjë përballë një propozimi pozitiv nga nëna
ose babai, nëse ai thotë vetëm “off be”, ai fëmijë pothuajse e ka shkatërruar botën e tij edhe me një
fjalë kaq të vogël. Mbi të gjitha, prindërit nuk mund të rrahen e të shahen dhe çfarëdo arsyetimi,
ata nuk mund të hidhen në siklet dhe mall me komoditetet e një shtëpie pleqsh. Përkundrazi, ata
duhet të kujdesen në mënyrën më të mirë dhe zemrat e tyre të jenë të këndshme me dashuri e
përzemërsi në pleqëri kur kanë më shumë nevojë për dashuri.
Në vazhdim të ajetit, duke e ngritur zërin edhe një ton, urdhërohet që të mos i qortojnë, të
flasin ashpër kur u flasin dhe janë në praninë e tyre.
Pas këtyre thënieve, Kur’ani e mëson fëmijën se si të sillet ndaj prindërve duke i thënë:
“Thuaju fjalë të bukura të dyve, pra silluni si ata, ndërgjegjja e të cilëve është gjithmonë e hapur
ndaj mirësisë dhe bukurisë”.
Më pas, Kur’ani e ngre zërin edhe një perde dhe thotë: “Me dhembshuri dhe mëshirë, ulini
krahët e përulësisë në tokë para tyre”. Pasi e tha këtë, ai nuk u mjaftua me kaq dhe urdhëroi të
thuhej kjo lutje: “O Zoti im! Ashtu siç më kanë rritur kur isha i vogël, tani ki mëshirë për ta!”. Në
fakt, Ibrahimi (alejhis-selam) u lut duke thënë: “O Zoti ynë! Më fal mua, prindërit e mi dhe
besimtarët në ditën kur do të përgjigjen!”. 7
Në varg shprehja “Si më kanë rritur kur isha fëmijë” merret parasysh kur sillet në botë
lindja e parë e njeriut, kujtohet se si prindërit lanë rehatinë dhe se e programuan jetën e tyre me
7 Surja Ibrahim, 14/41.
mendimet për t’i siguruar një shtëpi, një makinë, një punë dhe një të ardhme të lumtur dhe thuhet
se ajo që duhet të bëjë është vetëm një shprehje e mirënjohje ndaj mundit të tyre.

PRINDERVE AS “OFF” NUK U THUHET

“Zoti yt ka urdhëruar që ta adhuroni vetëm Ate dhe t’u bëni mirësi prindërve. Nëse njëri
prej tyre, ose të dy, arrijnë pleqërinë te ti, mos u thuaj atyre: “Uh!”, dhe mos i kundërshto ata (me
fjalë të këqia), dhe drejtohu atyre me fjalë respekti.”8
Me këtë ajet, Allahu i Madhëruar e udhëzon fëmijën se si duhet të sillet me prindërit e tij
dhe si duhet t’u drejtohet atyre. Fëmija nuk mund të përdorë as fjalën “uff” kundër prindërve, e
lëre më t’i ofendojë, t’i rrahë, t’ua thyejë zemrën dhe t’i lërë të vetmuar. Kur’ani ka tërhequr
kufirin minimal të mosrespektimit ndaj prindërve. Si mund t’i mos i respektojmë, t’i ofendojmë dhe
të shfaqim sjellje fyese kur edhe fjala "uff" është e ndaluar për ta? Në këtë aspekt, çdo sjellje që
mund të konsiderohet më e rëndë se fjala “uff” do të thotë mosrespektim ndaj prindërve dhe
rebelim ndaj tyre.
Çështja e respektit ndaj prindërve është një çështje shumë e ndjeshme dhe e rëndësishme.
Askush nuk duhet ta marrë lehtë këtë çështje. Nëse do të ishte një çështje e thjeshtë, Zoti i
Plotfuqishëm nuk do të ishte përqendruar kaq shumë në të dhe nuk do të kishte tërhequr një vijë
kaq të hollë në lidhje me ta.
Në çështjet e respektit dhe bindjes ndaj prindërve, gabime të rënda mund të bëjnë jo vetëm
njerëzit që janë larg edukimit fetar dhe kombëtar, por edhe njerëzit që besojnë se shërbejnë në
emër të fesë dhe kombit. Mirëpo, derisa njeriu është i zënë me gjërat me të cilat është i kënaqur
Allahu, nga ana tjetër, ai nuk duhet të konsumojë mirësinë e tij derisa është në këtë botë duke bërë
gjëra që nuk i pëlqejnë Atij.

8 Surja Isra, 17/23.

 ËSHTË OBLIGIM I FËMIJËS TË KUJDESET PËR PRINDERIT
Ne dëshirojmë të tërheqim vëmendjen tuaj për një gjë këtu. Qëndrimi dhe sjellja e
prindërve ndaj fëmijëve të tyre është një sjellje e natyrshme. Edhe sikur Allahu të mos i kishte
urdhëruar që të kujdeseshin dhe të rrisnin fëmijët e tyre, ata sërish do të kujdeseshin për ta dhe do
ta kishin braktisur rehatinë e tyre për këtë. Sepse, Allahu i Madhëruar u dha dhembshurinë dhe
mëshirën si një përparësi shërbëtorëve të derës së Zotit, të quajtur prindër, në mënyrë që ata të
rrisin fëmijët e tyre, që janë dhënë amanet nga Ai, edhe nëse i shajnë, i rrahin apo edhe i torturojnë.
Historia shembullore e mëposhtme është një shembull i mirë i kësaj të vërtete: Një i ri që
u rebelua kundër nënës së tij dhe u revoltua, fillimisht e rrahu dhe e goditi nënën e tij; dhe pastaj
nuk e mban dot inatin dhe e pret. Gjatë prerjes, ai fut thikën në gisht dhe padashur thotë: “Nënë!”.
Me të qarën e tij, mëlçia e nënës brohoriti gjithashtu: “Biri im!”, dhe morri e përqafoi gishtin e
djalit të tij.
Po, të tillë janë prindërit. Edhe nëse i lëndon fëmijët duke rrahur e sharë e fyerje të
ndryshme, nga ata del gjithmonë i njëjti zë me brohori dhe rënkim “evladi im!”. Kur shikojmë
gjendjet e tyre të dhembshme dhe të mëshirshme, vërehet se ata janë përfaqësuesit e gjallë dhe
shumë të mëshirshëm të emrit hyjnor Rrahman-Rrahim, në të cilët shfaqen emrat e Allahut të
Madhëruar er-Rahman, er-Rahim. Kjo gjendje është një pasqyrim i natyrës së prindërve.
Allahu i Plotfuqishëm duke e shprehur dhembshurinë dhe mëshirën tek prindërit bëri që
ata t’i donin fëmijët e tyre dhe kur ishte e nevojshme, i bënte mbrojtës dhe i ngarkonte në shpinë
dhe i barte ngado. Kjo është e vërteta e të qenit prind dhe natyra e një prindi. Qëndrimi i fëmijës
nuk është një e vërtetë, por një e drejtë; nuk është thjeshtë e natyrshme (fitrah), por edhe një
obligim. Prindërit kanë të drejtë të shpërblehen për mijëra veprat dhe shërbimet e tyre të mira dhe
fëmija është i detyruar t’ua shpërblejë prindërve për këtë të drejtë. 9
Edhe nëse prindërit nuk janë në rrethin e besimit, situata nuk ndryshon përsëri. Ja një
shembull: Vajza e Ebu Bekrit (r.ah) Esma tregon:
Nëna ime, e cila ishte ende politeiste, erdhi tek unë. (Unë doja të pyesja Pejgamberin si
duhet të sillem) Dhe i thash: “Nëna ime erdhi tek unë, ajo dëshiron të (bisedojë) me mua, a duhet
të sillem mirë me nënën time?”.
I Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) urdhëroi duke thënë:
“Po, tregojini asaj respektin që meriton.”. 10

9
Ali Demirel, Zaman Ailem Dergisi, sy. 111, fq. 14-15.
10
Buhârî, Hibe 28, Edeb 8; Muslim, Zekât 50 (1003); Ebû Dâvûd, Zekât 34, (1668).
Nëna
Një fyell që rënkon është nëna, një lëmsh hidhërimi,
Sytë e saj të përhumbur, të përlotur dhe gjithmonë të brishtë...
Kaderi i nënës është, si oxhaku të përvëlohet,
Një atmosferën e saj përherë, fllad i pikëllimit përshkon.

Si zogu dridhet përherë, ajo fytyrë e ndritur përfytyrimi

Në fytyrën e saj, brengat e të nesërmes..
Çdo stinë, tjetër vuajtje, një tjetër hidhërim
Notat e tyre, si melodi përmallimi e nostalgjisë.

Shpirti i saj plot ngrohtësi, fytyra plotni kuptimi,

Aroma të magjishme në atmosferën e saj kundërmojnë.!
Sytë e tretur prej ndjeshmërisë, ethet i kanë kapluar
Në ballin e saj, si një trëndafilat e verdhë djersë përshkon.

Një lëmsh mëshire e mundimi, që kohën ka kapluar:

Verën nga dimri, as nga pranverën shumëngjyrëshe s’dallon,
As petkun e perëndimit, as shfaqjen e agimit;
Një mjegullnajë janë gjithmonë, të brishtat mejtime.

Si një kllokçë, në netët e dhimbshme,

Dëgjohen krahët që rrahin plot dhembshuri.
Ndjenjat që kaplohen, në kthetrat e pamëshirshme,
Zemra një fushë betejë, që n’plagë rënkon.

Edhe pse shumë dhimbje ka, të ankohet se dëgjon,

Me durimin e Ejubit, përballë të pamundshmes qëndron;
Përvuajtje që s’mbaron, e dhimbje që s’di të pushojnë
Me një zell të pashuar, përmbi çdo majë kalon.
 Dashuri e pashueshme, në zemrën e saj të etur,
Poeti “ujin” kërkon, nëna “evladi” thotë dhe rënkon.
Të gjithë në gjumë të thellë, ajo në pritje qëndron,
Drejt Krijuesit i ngre duart, kush e di çfarë kërkon..!

Horizonti i saj, nën ethe i përhumbur,

Nuk di të ndalur, si kalorës fluturon;
Nëna, më e larta krijesë në faqen e këtij dheu,
Engjëllore zemra e saj, që shtrihet në pafundësi.

Si zambakët në fytyrën tënde të magjishme,

Qenien time drita e përtejshme mbështjell;
Në zemrën tënde të padëgjueshmet dëgjova!.
Një ëndërr e bukur je, ti për mua tashmë...

Drita e përjetësisë, në fytyrën tënde vezullon,

E magjishme me thellësitë e pavdekësisë:
Jehon në përfytyrimet e mia çdo moment,
Pëlhura borë e bardhë, e shpirtit të përjetësisë.

Je një kujtim i bukur, në varrin plot dritë,

Në vjeshtë jetove, vdekja për ty pranverë..
Të gjitha zemrat që me lutje frymojnë,
Plot besnikëri pas teje qëndrojnë.11

11
Kjo poezi është përkthyer nga Abdullah Bulku (Shën. i prkth).
 NUK MUND TË SHPAGUHET ASNJËHERË HAKU I PRINDËRVE
Siç u tha më lart, qëndrimi i fëmijës ndaj prindërve të tij është një e drejtë dhe një detyrë.
Ajo e drejtë nuk mund të paguhet, nuk sakrifikohet për asgjë dhe nuk ka absolutisht asnjë tolerancë
ndaj neglizhencës. Në të vërtetë, i Dërguari i Allahut (a.s.) kur ka thënë: “Asnjë fëmijë nuk mund
ta shlyejë të drejtën e babait të tij, përveçse duke e gjetur dhe blerë të atin si skllav dhe (më vonë)
duke e liruar atë”,12 tregon për këtë të vërtetë.
Pejgamberi i shprehu sakrificat e nënës së tij në shumë hadithe. Sipas asaj që ka transmetuar
Ebu Hurejra (r.a), një ditë një person erdhi tek Profeti dhe i tha: “Me kë të kaloj më shumë kohë
dhe të jem me të?” Ai u përgjigj: “Nënën tënde". Sahabët ia bënë këtë pyetje Profetit tri herë. Ai
jep të njëjtën përgjigje për çdo pyetje. Mirëpo, në pyetjen e tij të katërt, ai u përgjigj: “Me babain
tënd.”13 Me këtë thënie, i Dërguari i Allahut tregoi se e drejta e nënës gjithmonë ka përparësi mbi
të drejtën e babait.
M. Fethullah Gülen i referohet sakrificave të një nëne në artikullin e tij të titulluar “Nëna”
me këto shprehje: “…Mendo pak; Çfarë periudhe të gjatë përgatitjesh kishin për ne. Çfarë
vështirësish të pakapërcyeshme ka hasur dhe çfarë ka kapërcyer? Me çfarë ngjarjesh të vështira
thua, me sa ëndrra e merzi u ul e ngrihej? Me çfarë iluzione dhe ëndrra ishte e mbushur duke mos
u realizuar, sa dëshpërim dhe mohime (thyerje) ishte ndrydhur? Me çfarë proleme dhe vështirësish
është përballur dhe sa lloj vuajtjesh i është nënshtruar? Çfarë dhimbjesh dhe sa rënkonte? Sa herë
ka bërtitur dhe sa ka qarë e ka pushuar? Sa herë është pushtuar nga mëshira dhe sa herë ka ndjerë
nevojën për mëshirë? Me pak fjalë, çfarë gjërash me vlerë shpenzuan dhe çfarë mundimesh bënë
për ne... Shpenzuan dhe më pas nuk patën asnjë pritshmëri...
Po, ai që na përqafon, nuhat, puth e përkëdhel pothuajse në çdo fazë të arritjes së
ekzistencës, na qetëson hidhërimet dhe indinjatën dhe ndan hallet tona; Ata që nuk hanë, nuk
veshin rroba, e ndjejnë urinë dhe jetojnë në ngopjen tonë, durojnë vështirësi të paimagjinueshme
me përpjekje mbinjerëzore për lumturinë dhe mirëqenien tonë... na tregojnë mënyrat e
përmirësimit të trupit tonë, forcimit të vullnetit tonë, duke na përsosur dhe mprehur mendjet tona
dhe duke i transformuar horizontet tona në botën tjetër. Nëse ekziston një qenie që nuk ka ndonjë
pritshmëri të hapur apo të mbyllur duke i bërë të gjitha këto, është nëna.”14
Nënat dhe baballarët janë një rast që fëmijët e tyre të lindin. Allahu i Madhëruar u tha atyre
fëmijëve: “Njeriu le të shikojë se nga është krijuar! (Ai ujë) del midis shpinës dhe kafazit të
kraharorit.”15 Siç thuhet në ajet, Ai i krijoi ato duke i bërë mjet. Prandaj, ata kanë të drejta mbi
fëmijët e tyre pasi ata janë të rëndësishëm në jetën e tyre. Është sikur prindërit, derisa janë të

12
Muslim, Itk, 25; Ebû Dâvûd, Edep, 129; Tirmidhî, Birr, 8; Ibnu Maxhe, Edep, 1.
13
Buhârî, Edeb 2; Muslim, Birr 1.
14
Gülen, M. Fethullah; Yeşeren Düşünceler, fq. 15-16.
15
Surja Tarik, 86/5-7.
vdekur në botën materiale, i ringjallin duke ngrënë dhe pirë, duke i drejtuar në rrugën që të çon në
jetë pas disa fazave dhe duke i çliruar fëmijët e tyre që janë në robëri.
Po, të drejtat e prindërve nuk mund të paguhen kurrë. Sepse “që nga dita kur filloi të
ekzistojë si një krijesë më e vogël, njeriu zhvillohet gjithmonë mbi supet e prindërve dhe si barrë
për ta. Në këtë drejtim, nuk është e mundur të përcaktohet thellësia e dashurisë së prindërve ndaj
fëmijëve të tyre dhe as të përcaktohen kufijtë e vuajtjes së tyre. Në këtë aspekt, nderimi dhe
respekti për ta është edhe borxh i njerzillëkut dhe po ashtu edhe një detyrë”. 16

NJË SAKRIFICË E TILLË

“A mund ta shoh fëmijën tim?” tha nëna e re. Një tufë e butë u vendos në prehrin e saj dhe
nëna e lumtur hapi mbështjellësin për të parë fytyrën e vogël të foshnjës së saj dhe pothuajse mbeti
pa fjalë nga habia! Duke parë nënën dhe foshnjën e saj, doktori u kthye shpejt dhe nguli sytë nga
dritarja. Fëmija nuk kishte veshë...
Në ekzaminim u kuptua se dëgjimi i foshnjës nuk ishte prekur, vetëm një privim i veshit
që shtrembëronte pamjen.
Vitet kaluan, djali u rrit dhe filloi shkollën. Një ditë, pas shkollës, ai erdhi me vrap në shtëpi
dhe u hodh në krahët e nënës së tij. Ai po qante...
Ky ishte zhgënjimi i tij i parë i madh;
Duke qarë: “Një djalë i madh më quajti i çuditshëm ...”
Kështu u rrit djali i vogël. Ai ishte i dashur nga miqtë e tij dhe ishte një student shumë i
suksesshëm. Ai madje mund të ishte president klase; po të ishte përzier me njerëzit.
Nëna e tij i thoshte gjithmonë: “Duhet të shoqërohesh me të rinjtë”, por në të njëjtën kohë
ndjente një keqardhje dhe dhembshuri të thellë në zemër...
Babai i djalit foli me mjekun e familjes për problemin e të birit;
“A nuk mund të bëhet asgjë?” pyeti ai.
Mjeku:
– Nëse mund të gjenden një palë veshë, transplantimi i organeve mundet, tha ai.
Kështu filloi kërkimi për dikë që do të sakrifikonte veshët e tij për një djalë të ri. Kaluan
dy vjet dhe një ditë babai i tij tha:
“Ti do të shkosh në spital, bir, nëna jote dhe unë kemi gjetur dikë që do të dhuroj veshët,
por mbaje mend, është sekret”, tha ai.

16 M. Fethullah Gülen; Ölçü veya Yoldaki İşıklar, fq. 142.

 Operacioni ishte shumë i suksesshëm dhe tani ai ka edhe veshë. I riu, psikologjia e të cilit
u përmirësua me pamjen e re, arriti suksese të mëdha në shkollë dhe në jetën e tij shoqërore. Më
vonë u martua dhe u bë diplomat. Kaluan vite, një ditë ai shkoi te babai i tij dhe e pyeti:
– Duhet ta di, kush është personi që më bëri një nder të tillë? Nuk kam mund të bëja asgjë
për atë person.
“Unë nuk mendoj se s’mund të bësh asgjë.” tha babai i tij, “Por marrëveshja është e
marrëveshje, nuk do ta zbulosh tani, akoma s’ka ardhur koha...”
Ky sekret i thellë është fshehur prej vitesh. Por një ditë erdhi koha për t’u zbuluar...
Në një nga ditët më të zeza të jetës së tij, ai ishte në pritje të varrimit të nënës së tij bashkë
me të atin. Babai i tij ngadalë vuri dorën në kokën e nënës së tij; ajo i shtyu flokët e saj të kuqe në
të kaftë me dorë; Nëna e tij nuk kishte veshë...
Po, nëna, kjo është ajo. Ajo me dëshirë sakrifikon jetën e tij për fëmijën e tij kur është e
nevojshme. Natyrisht, Allahu i Madhëruar do t’i shpërblejë ata për vetëflijimin e tyre epik
shumëfish në botën tjetër.
ÇFARË URDHËRONTE PEJGAMBERI A.S PËR PRINDERIT
Në këtë hadith sherif nga Pejgamberi a.s tregoi veçantinë dhe rëndësinë e madhe që ka
çështja e prindërve:
Një sahabi shkonë pranë të Dërguarit a.s dhe kërkon që të marr pjesë në një betejë (xhihad).
Pejgamberi a.s e pyeti atë: A i ke prindërit gjallë (ndonëse e dinte)? Ai i tha po. Atëherë xhihadi yt
është të kujdesesh dhe t’ju shërbesh atyre iu drejtua Pejgamberi a.s. 17
I Dërguari i Allahut (a.s.) e dinte se prindërit e atij sahabiu ishin gjallë dhe kishin nevojë
për kujdes. Ai sahabi dëshiron të shkojë në xhihad për hir të Allahut. Në sheshin e xhihadit,
ekziston mundësia të jesh edhe dëshmor edhe veteran. Xhihadi është një ideal i madh mbi të cilin
do të shënohet emri i lartë i Allahut dhe nuk ka asnjë detyrë për të. Aq sa një ditë, “O i Dërguari i
Allahut! Cila vepër është e barabartë me xhihadin në rrugën e Allahut?” Ai (salallahu alejhi ue
selem) u tha atyre: “Ju nuk mund t’i sillni pushtet atij (me ndonjë vepër tjetër)!”. Ata që bëjnë
pyetjen e bëjnë përsëri të njëjtën pyetje për herë të dytë apo edhe të tretë. Prijësi i pejgambereve
çdo herë jepte të njëjtën përgjigje: “Nuk mund t’i sjellësh pushtet (me një vepër tjetër)!” Pastaj
shton: “Shembulli i muxhahidit në rrugën e Allahut është si një person që agjëron ditë e natë pa
ndërprerje dhe fal namaz, i cili është i bindur ndaj ajeteve të Allahut dhe që nuk pushon kurrë nga
namazi dhe agjërimi derisa të kthehet nga xhihadi.”18
Gjatë shkuarjes në xhihad për të cilin nuk kishte një detyrë të tillë, i Dërguari i Allahut
(a.s.) i tha personit që kërkoi leje për xhihad, duke marrë parasysh gjendjen e hidhëruar të prindërve
të tij, të cilët ishin në nevojë, dhe i tha: Duke u shërbyer atyre bej xhihad.”

17
Shih. Buharî, Xhihad 138, Edeb 3; Muslim, Birr 5; Ebû Dâvûd, Xhihad 33; Neseî, Xhihad 5; Tirmidhî, Xhihad 2.
18
Shih. Buhârî, Xhihad 2; Muslim, Imâret 110; Tirmidhî, Fedâilu’l-Xhihâd 1; Nesâî, Xhihâd 17; Muvatta, Xhihâd 1.
 Në një transmetim tjetër të Muslimit, sahabiu ka thënë: “Unë ju betohem për besnikëri me
kushtin e emigrimit dhe xhihadit dhe duke kërkuar nga Allahu shpërblimin e tij”. I Dërguari i
Allahut (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të) pyeti: “A ka ndonjë prej prindërve tuaj
gjallë?”. Kur sahabi tha: “Po, ata të dy janë gjallë”: “Pra ju doni një shpërblim nga Allahu!” u
drejtohet Pejgamberi a.s. Kur sahabët u përgjigjën “Po”, ai tha: “Atëherë kthehu te prindërit e tu.
Kujdesu mirë për ta (në të është kënaqësia e Allahut).”
Në një transmetim tjetër, sahabiu thotë: “Kam lënë pas nënën dhe babanë që qanin”. I
Dërguari i Allahut (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të) tha: “Atëherë kthehu tek ata dhe
bëji të qeshin ashtu siç i bëtë të qajnë.”
Po, fatkeqit që i çuan prindërit e tyre diku dhe i braktisën, së shpejti duhet t’u drejtohen
atyre dhe t’i bëjnë të qeshin ashtu siç i kanë bërë të qajnë. Ata nuk duhet të bien në ngushëllime
boshe si “shtëpi pleqsh” dhe duhet të përqafojnë prindërit e tyre që i kanë pritur nga këto vende
plot siklet dhe mall. Sepse duan të jenë me fëmijët e tyre, të gjejnë jetën me dashurinë e nipërve
dhe mbesave dhe të jetojnë në një shtëpi të ngrohtë me njerëz me të cilët mund të ndajnë gjithçka.
Duke marrë parasysh nevojat për kujdesin e prindërve të tyre, vetminë dhe mallin,
pleqërinë dhe dobësinë, Profeti (paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të!) u kërkoi shumë
njerëzve që erdhën për të kërkuar leje për xhihad ose hixhret për të parë nëse prindërit e tyre ishin
gjallë. apo jo, dhe pastaj disa prej tyre i ktheu për t’u kujdesur për prindërit e tyre dhe u dha disa
këshilla të tjerëve. Për shembull, “O i Dërguari i Allahut, unë dua t’i bashkohem luftës (xhihadit),
erdha të konsultohem me ju për këtë çështje” iu drejtua Xhehimja r.ah. “A ke nënë?” pyeti Profeti
a.s, dhe kur u përgjigj “Po”, “Atëherë mos e lini, sepse xhenneti është nën këmbët e saj” urdhëroi
ai.19
LUTJA E ATIJ QË I BËN TË KËNAQUR PRINDERIT ËSHTË E PRANUAR
Sipas asaj që ka transmetuar Abdullahu (radijallahu anh), i biri i Umerit r.a, Profeti ynë u
tregoi atyre një ngjarje që u ndodhi tre njerëzve nga ummetet (popujt) e kaluara dhe u dha atyre
mësime shumë të rëndësishme:
“Tre nga ata që jetuan para jush u nisën. Në mbrëmje, nevoja për një natë i detyroi ata
streheheshin në një shpellë. Një gur rrëshqitës u rrokullis nga mali dhe u mbylli grykën e shpellës.
mes tyre; Ata thanë “Lutjet tona drejtuar Allahut mund të na shpëtojnë nga ky shkëmb duke i bërë
veprat tona të mira ndërmjetësues!”. Pastaj i pari tha: “Kisha një prind të moshuar. I shikoja shumë
dhe kur vinte mbrëmja, nuk ushqeja apo u jepja për të pirë asnjë nga familja dhe kafshët e mia para
tyre. Një ditë më duhej të shkoja larg për të kërkuar dru. Kur shkova në shtëpi, të dy ishin në gjumë.
I mjelja kafshët, ata ishin ende duke fjetur. Para tyre nuk e pashë të arsyeshme t’u jepja ushqim
familjes dhe kafshëve dhe as nuk guxoja t’i zgjoja. Fëmijët më përpëliten tek këmbët se isha vonë.
Unë, nga ana tjetër, i kisha në dorë gotat e qumështit, duke pritur që të zgjoheshin. Pastaj zbardhi
agimi. “O Zot! Nëse e dini se këtë po e bëj për hirin tuaj, na shpëto nga ky gur që na bllokon
rrugën!” u lut ai. Guri u hap pak. Por jo aq sa do të dilnin.

19
Shih Nesâî, Xhihad 6.
 Personi i dytë tha: “O Zoti im! Unë kisha një vajzë xhaxhai. E doja më shumë se kushdo.
Doja të përfitoja prej saj. Por ajo nuk shprehte interesim ndaj meje. Por erdhi dita kur ajo ishte në
mungesë materiale, ajo duhej të kërkonte tek unë. I dhashë asaj njëqind e njëzet dinarë në këmbim
të dorëzimit tek unë dhe ajo pranoi. Në kohën kur do të arrija dëshirën time: “Ty të është e ndaluar
të thyesh vulën e Allahut ilegalisht!” tha ajo. Edhe unë i shmanga kontaktet me të dhe e lashë edhe
pse ishte personi që e doja më shumë mes njerëzve dhe nuk ia ktheva florinjtë që i dhashë. “O Zot!
Nëse e kam bërë këtë për hirin tënd, na shpëto nga kjo fatkeqësi” u lut dhe ai. Shkëmbi u hap edhe
pak. Por nuk ishte e hapur sa duhet që ata të dilnin.
Edhe personi i tretë tha: “O Zoti im! Unë punësoja punëtorë. Unë u paguaja detyrimet e
tyre menjëherë. Mirëpo, njëri prej tyre u largua pa u paguar. Kështu që unë bëra një fitim duke
drejtuar paratë e tij në emër të tij. Aq sa kishte shumë. Pastaj u kthye pas vitesh dhe tha: “O rob i
Allahut! Paguaj atë që më ke borxh!” I thashë: “Të gjitha këto bagëti, dele, deve, skllevër që shihni
janë tuajat. Shkoni, merrni ato!” i thashë. Burri: “Mos u tall me mua!” tha. E përsëris: “Patjetër që
nuk po tallen me ty. Shkoni, merrni të gjitha!” unë përsërita. Burri i mori të gjitha. “O Zot! Nëse e
bëra këtë për hirin tënd, na jep shpëtim nga kjo situatë!” u lut ai. Shkëmbi u hap, ata dolën dhe
vazhduan rrugën.”
Pra, siç shihet në hadith, tre njerëz të pafuqishëm iu lutën Allahut duke ndërmjetësuar
veprat e tyre të sinqerta dhe Allahu ua hapi derën e shpëtimit. Sjellja që bën secili prej tyre është e
mirë dhe shumë e virtytshme. Nëse nisemi nga shembulli që lidhet me temën tonë, shohim se
shërbimi ndaj prindërve dhe kënaqësia e tyre hap një derë misteri në kohët kur njerëzit janë në
gjendje më të ngushtë. Allahu ia pranoi lutjen një personi që nuk dështoi në shërbimin e prindërve
dhe i preferoi ata ndaj fëmijëve të tij dhe e lejoi të largohej nga shpella.
NUK MË MJAFTON MUNDËSIA TË KUJDESM PËR PRINDERIT
Në një hadith tjetër të transmetuar nga Ebu Hurejra (radijallahu anh), i Dërguari i Allahut
(a.s.) ka thënë: “Mjerë për atë që arrinë Ramazanin dhe nuk i falen gjynahet. Mjerë për atë që arrin
prindërit e tij ose njërit prej tyre dhe nuk hyn në Xhenet falë tyre. Mjerë për atë që nuk më dërgon
salavat kur përmendet emri im!”20
Prijësi i pejgambereve (sallAll-llahu alejhi ue sel-lem) thotë në pjesën e këtij hadithi për
prindërit, se ata që nuk i shfrytëzojnë këto mundësi duhet të dridhen dhe të kenë frikë nga fati i
atyre që nuk i shfrytëzojnë këto mundësi. edhe pse prindërit e tyre i arritën ata sa ishin gjallë dhe
ata patën mundësi të plotësojnë nevojat e tyre dhe t’u kënaqin zemrat e tyre. Ata u penduan për
veten e tyre sepse nuk mundën të fitonin pëlqimin e prindërve të tyre dhe raportuan se humbën
mundësi të mëdha dhe duke u lutur ai i mallkoi: “Lërini fytyrat e tyre të zvarriten në tokë”. Mirëpo,
prijësi i pejgambereve (sallAll-llahu alejhi ue sel-lem) tha: “O i Dërguari i Allahut! Cilat janë të
drejtat e prindërve mbi fëmijët e tyre? Ai i tha atij që e pyeti: “Ato janë (të dy) xheneti dhe
xhehenemi juaj”.21

20
Tirmidhî, Da’avât 110.
21
Ibn Mâxhe, Edeb 1.
 Për fëmijën, prindërit janë një mjet për të shkuar në parajsë nëse e vlerësojnë dhe në ferr
nëse nuk e vlerësojnë. Në fakt, “babai është dera e mesme e qiellit. Nëse dëshironi, lëreni këtë
derë, nëse dëshironi, ruajeni atë”22 është kuptimi i këtij hadithi që tregon për këtë të vërtetë.
Bediuzamani u tha gjithashtu atyre që janë të shqetësuar për jetesën e tyre për shkak të
prindërve të tyre të moshuar ose të afërmve të tjerë në shtëpitë e tyre: “O njeri që je i varur nga
telashet! Ndoshta shtylla e bekimeve dhe rasti i mëshirës dhe i telasheve në shtëpinë tuaj është ai
i afërmi i vjetër ose i verbër në shtëpinë tuaj nga i cili keni shpëtuar. Mos thuaj: “Paga ime është e
vogël, nuk ia dal dot.” Sepse nëse nuk do të ishin bekimet që vijnë prej tyre, sigurisht që të ardhurat
tuaja do të ishin më shumë.” Ai thotë se pleqtë janë një burim bekimi për shtëpinë ku ndodhen dhe
janë të dobishëm në rritjen e furnizimit. Duke i shtuar këtu fjalët e Pejgamberit a.s “Po të mos ishin
pleqtë tuaj të kërrusur, telashet do të derdheshin mbi ju si një përmbytje.”23 Çështja merr një tjetër
dimension.24
Prandaj, një fëmijë duhet të bëjë përpjekje për t’u kujdesur për prindërit e tij në çdo rast.
Edhe nëse prindërit janë të çmendur në fazat e fundit të jetës së tyre dhe veprime dhe sjelljet e
ndryshme jo të këndshme në dukje ndodhin për shkak të moshës së vjetër dhe të disa sëmundjeve,
ata kurrë nuk duhet të shihen me përbuzje dhe përçmim nga fëmijët e tyre, përkundrazi. duhen
treguar gjithmonë durim, respekt dhe dashuri.
Sepse edhe fëmija i atyre prindërve, që në pleqëri kishin nevojë për përkujdesje dhe
mbikëqyrje, dikur kishte nevojë për ta. Në fëmijëri, kur nuk kuptonte asgjë, prindërit i toleronin
dhe i duronin të gjitha shpërthimet që bënte, që nga pastrimi i arit deri te ushqimi i barkut, nga
prishja e gjumit për të parë nevojat e tij e deri natën kur gjumi i tij ishte më i ëmbël. “Kush dëshiron
t’ia zgjasë jetën dhe t’ia shtojë furnizimin, le t’u bëjë mirë prindërve të tij. Le t’i vizitojë të afërmit
e tij dhe të mbajë marrëdhënie të ngushta me ta” 25 është hadith që gjithashtu thekson se prindërit
janë një burim bekimi për fëmijët e tyre.
Mirësia ndaj prindërve është burimi i eliksirit dhe i pastrimit që i shpëton njerëzit nga
pisllëku i mëkatit. Ata që ankohen për peshën e mëkateve të tyre mund të shfrytëzojnë rastin për
t’i hequr qafe këto pesha me dashamirësi ndaj prindërve dhe të shkojnë në praninë e Allahut me
zemër të mirë. Siç ka thënë Abdullah Ibn Abbasi r.a, “Unë nuk di asgjë më efektive sesa t’i bësh
mirë nënës dhe të marrësh pëlqimin e saj për t’u afruar me Allahun dhe për t’u bërë një nga robërit
e Tij të dashur.”26

22
Tirmidhî, Birr 3.
23
Bejhakî, Sunenu’l-Kubrâ, 3/345; Munâvî, Fejzu’l-Kadîr, 5/432.
24
Shih. Mektubat, Letra 21.
25
Ahmed b. Hanbel, 3/266.
26
Buhârî, el-Edebu’l-Mufred, 1/15; el-Bejhakî, Shuabu’l-imân, 6/205.
 NJË NGJARJE E NDODHUR
Abdurrahmani, i biri i Ahmet Ibn Hanbelit, imamit të medhhebit Hanbeli, tregon një
ngjarje të transmetuar nga babai i tij: Një ditë, një grua erdhi te Mahled Ibn Huseini dhe tha se
djali i tij ishte zënë rob nga grekët. Kërkohet një shpërblim për të liruar djalin e tij nga robëria.
Por nuk është e mundur që gruaja të paguajë shpërblimin e djalit të saj. Sepse gruaja është shumë
e varfër. Gruaja i kërkon Mahled Ibn Husejnit të gjejë dikë që mund të paguajë paratë e shpërblimit
dhe ta ndihmojë atë. Me robërinë e djalit, gruaja mendon për të ditë e natë. Ai është i ndërprerë
nga ngrënia dhe pirja. Mahled Ibn Husejn duhet të ndihmojë si për sigurinë e djalit të tij ashtu
edhe për shëndetin e nënës.
Mahled Ibn Husejni pret në heshtje për një kohë. Ai i drejtohet Zotit të tij me besim serioz
dhe lutet sinqerisht. Ndërkohë nëna e tij lutet vazhdimisht për djalin e saj.
Pak ditë më vonë shfaqet e njëjta grua me djalin e saj. Gruaja i lutet Mahled Ibn Husejnit
dhe i del përpara. Ai shpreh mirënjohjen ndaj tij. Sepse djali i tij u lirua nga robëria. Ai i kërkon
djalit të tij t’i tregojë Mahledit se çfarë i ndodhi. Edhe djali i tij fillon të shpjegojë: “Ishim në
robërinë e mbretërve grekë me një grup robërish. Në mbrëmje, pas perëndimit të diellit, po
ktheheshim në birucat tona nga zona ku punonim me të burgosurit. Papritur, prangat në këmbët e
mia u zgjidhën dhe ranë në tokë.” Ndërsa i riu po përshkruante këtë ngjarje, ai i tha Mahledit
edhe ditën dhe orën e ngjarjes. Afati kohor i dhënë nga ky i ri i robëruar përkoi pikërisht me kohën
kur nëna e tij erdhi te Mahledi dhe lutjen që ata të dy kishin bërë për të riun.
I riu vazhdoi. “Kur shoqëruesi pa prangat e mia të zgjidhura, u ngrit dhe më thirri: “I ke
thyer prangat? I thashë: “Jo, nuk e kam thyer, është zgjidhur”. Oficeri u habit shumë nga kjo dhe
thirri mikun e tij dhe i tregoi ngjarjen. Pastaj thirrën farkëtarët dhe më riparuan prangat dhe m’i
mbyllën prangat përsëri në këmbë. Pasi bëra disa hapa, prangat në këmbët e mia ranë përsëri në
tokë. Zyrtarët u habitën shumë nga kjo ngjarje dhe thirrën priftërinjtë për të interpretuar këtë
ngjarje. Kur erdhën priftërinjtë, më pyetën: “A është gjallë nëna jote?” Unë iu përgjigja: “Po,
nëna ime është gjallë”. Pastaj ata thanë: “Lutja e nënës së tij është pranuar, prangat nuk pranojnë
dryna.” Dhe më liruan. Më dhanë racionin e rrugës. Më dhanë rroba të reja për të veshur. Dhe
më çuan në vendin ku ishte zona e muslimanëve dhe më lanë”.
(Pra, ja një ngjarje që ka ndodhur. Sigurohuni që ka mijëra lutje prindërore të pranuara si
kjo. Nëse Profeti ynë ka thënë që lutjet e prindërve arrijnë tek Allahu pa perde, do të thotë se do
ta shohim këtë lutje të realizohet. Ne duhet t’i marrim gjithmonë lutjet e tyre si një forcë pas vetes,
edhe kur drejtojmë punë bamirësie dhe shkojmë në programe të orientuara drejt shërbimit, në
mënyrë që Allahu t’i realizojë punët tona.)
 RRESPEKTIMI NDAJ PRINDERVE BËHET SHKAK PËR FALJE
Hadithi i Pejgamberit tonë (salallahu alejhi ue selem) është gjithashtu i rëndësishëm për sa
i përket shprehjes së rëndësisë së respektit të prindërve: “Tre persona nga ata që jetuan para jush u
nisën për rrugë. Nevoja për të kaluar natën (kur erdhi mbrëmja) i bëri ata të strehoheshin në një
shpellë dhe hynë në të. Një gur (rrëshqitës) u rrokullis nga mali dhe u mbylli grykën e shpellës.
Ata thanë mes tyre: “Vetëm lutjet tuaja drejtuar Allahut mund t’ju shpëtojnë nga ky shkëmb, duke
i bërë veprat tuaja të mira ndërmjetësuese!”27
Vetëflijimi, kujdesi dhe shqetësimi i bërë nga personi i parë i përmendur në hadith për
prindërit e tij është bërë një vepër e vlerësuar nga Allahu i Madhëruar. Nga këtu mund të nxirret
përfundimi i mëposhtëm: Një person që merr lutjet dhe pëlqimin e prindërve të tij nuk ka kurriz.
Ai do të jetë i lumtur si në këtë botë ashtu edhe në ahiret.
Për më tepër, kjo botë është “bota e bërjes-gjetjes” siç e quajnë njerëzit.
Të gjithë do të marrin të njëjtin trajtim nga fëmijët e tyre siç i kanë trajtuar prindërit
pozitivisht ose negativisht. Në të vërtetë, në një nga fjalët e Pejgamberit për këtë çështje, thotë:
“Bëni mirë baballarëve tuaj dhe lërini fëmijët tuaj t’ju bëjnë mirë. Jetoni të dëlirë dhe lërini gratë
tuaja të jetojnë të dëlira.”28
Sot, ata që ankohen për fëmijët e tyre zakonisht shohin se çfarë u bënë prindërve të tyre.
Ky është shpërblimi i kësaj bote për atë që fëmija u bëri prindërve të tij. Përgjigja e tij në ahiret
është t’i përgjigjet dënimit, i cili, siç shprehet ajeti: “Ndëshkimi në botën tjetër është sigurisht më
i ashpër dhe më i përhershëm”. 29 Një person që nuk dëshiron t’i nënshtrohet këtij mundimi, duhet
të pendohet derisa dera e pendimit është e hapur, të jetë i sjellshëm me prindërit e tij dhe të jetë
shembull për të tjerët në këtë drejtim.

27
Shiko ngjarjet e tre personave më sipër. Në këtë pjesë hadithi përsërit ndaj nuk po e përsërisim (Shënim i prkth).
28
Et-Taberânî, el-Mu’xhemu’l-Evsat, 1/299; el-Hâkim, el-Mustedrek 4/171.
29
Surja Taha, 20/127.
 CILAT JANË DETYRAT E NJË FËMIJE NDAJ PRINDËRVE TË TIJ?
Pasi shohim rëndësinë e treguar në Kur’an dhe hadithe, na vjen në mendje pyetja se çfarë
mund të bëjmë për ta. Këtë mund ta shtjellojmë në dy tituj kryesorë. Përgjegjësitë kryesore të
fëmijës gjatë jetës së tyre dhe përgjegjësitë kryesore të fëmijës pas vdekjes së tyre.
1) Përgjegjësitë kryesore që duhen përmbushur derisa prindërit janë gjallë:
a. Vizitoni
b. Për të plotësuar të gjitha llojet e nevojave dhe për të parë shërbimet e tyre
c. Bindja dhe ndjekja e urdhrave pa mëkate
d. Të afrohesh me dhembshuri dhe dashuri, të sillesh me sjellje të butë
e. Mos shprehni hatër në respekt
f. Të mos u prishur gjumin
g. Marrja e lejes gjatë hyrjes
h. Duke kërkuar udhëzimin e prindërve dhe duke bërë përpjekje në këtë drejtim.
për të bërë.

2) Përgjegjësitë kryesore që duhet të përmbushen pas vdekjes së prindërve

a) Përmbushja e vullnetit (testamentit) të tyre
b) Lutja dhe kërkimi i faljes për ta
c) Të japë lëmoshë në emër të tyre
d) Haxhi etj. për të bërë adhurimin e tyre
e) Vizita te të afërmit
f) Të vizituarit në varret e tyre.

Mosbindja ndaj prindërve dhe rebelimi ndaj tyre konsiderohet prej mëkateve të mëdha që
Allahu nuk e pëlqen. Një person që ndërpret marrëdhëniet me prindërit dhe të afërmit e tij do të
thotë se ai mban titullin hipokrit, jo musliman. Sepse përderisa sjellja e hipokritëve përmendet në
ajetet 22 dhe 23 të sures Muhammed, thuhet se ata kanë dalë nga lidhjet farefisnore.
Një fëmijë që kryen një krim kaq të madh mund të përballet me fatkeqësi të tilla si privimi
i mëshirës së Allahut, mospranimi i lutjeve të tij dhe pamundësia për të hyrë në Xhennet. Për këtë
arsye, çdo njeri që dëshiron të arrijë lumturinë në këtë botë dhe në ahiret, së pari duhet t’i kënaq
prindërit e tij. Nuk duhet harruar patjetër që teksa na rrisnin thoshin “dita e fëmijëve” dhe nuk
kujdeseshin për ne vetëm një ditë të vitit. Ata punuan natë e ditë derisa ne u rritëm dhe qëndruam
në këmbë, madje deri në frymën e tyre të fundit, dhe ata kaluan një jetë për ne. Prandaj, detyra
jonë është të përmbushim plotësisht normat e fesë sonë për prindërit tanë dhe t’i kënaqim ata ditë
e natë.30

30
Për më shumë detaje shih Furkan Adil, Kudsî Varlık Anne-Baba, fq. 117-159.
 SË PARI FALËNDERONI ALLAHUN QË JU KRIJOI, DHE MË PAS
NËNËS DHE BABAIT QË KANË QENË NJË MJET (SHKAK) I
RËNDËSISHËM NË KËTË KRIJIM!

Allahu i Madhëruar thotë në Kur’an: “Dhe, Ne, i kemi urdhëruar njeriun që t’i nderojë
prindërit e vet. Nëna e ka bartur atë, duke duruar mundim pas mundimi, e ndarja e tij (nga gjiri)
është brenda dy vitesh. (Dhe i kemi thënë njeriut): “Bëhu falënderues ndaj Meje dhe prindërve tu!
Tek Unë do të ktheheni të gjithë.”31
Zoti ynë na jep mesazhin e mëposhtëm me këtë ajet: Ashtu siç dikur ua besuam fëmijën
prindërve, tani prindërit ua kemi besuar fëmijëve dhe i këshillojmë të sillen mirë. Sepse ndërsa e
ëma e mbante, ai duroi një mijë e një halle si dhimbje, vuajtje dhe përballje me vdekjen gjatë
lindjes. Pasi e lindi nëna, ai e përqafoi dhe e ushqeu për dy vjet që të ngrihej në këmbë. Prandaj
falënderoni Zotin që ju krijoi dhe më pas prindërit tuaj që ishin të dobishëm në këtë krijim.
Duhet të theksohet se Zoti i Madhëruar i bën edhe prindërit partnerë në falënderimet që
duhet t’i bëhen dhe shprehet se ata ndajnë të njëjtën të drejtë me Të. Sepse, një person që
falënderon plotësisht prindërit e tij do të thotë se është gati të përqendrohet me falënderimin ndaj
Allahut. Përkundrazi, nuk mund të thuhet se një person që i shpërfill dhe uron që të vdesin sa më
shpejt, ka një marrëdhënie serioze me Allahun. Në fakt, në fund të ajetit, Allahu i Madhëruar thotë:
“Ilajje’l mesir - një ditë do të ktheheni tek Unë”. Me fjalë të tjera, kjo shprehje pothuajse do të
thotë si vijon: Unë do t’ju pyes në “ditën e madhe të takimit” për faktin se jeni përkulur para të
tjerëve edhe pse jeni krijuar nga unë dhe keni ngrënë furnizimin Tim, dhe ju jeni përbuzur dhe
anashkaluar prindërit tuj, edhe pse ata të rritën dhe ju i latë në gjendjet e tyre [nevojtare].
Në ajetin tjetër, është vënë në dukje një pikë tjetër për çështjen e bindjes ndaj prindërve
dhe thuhet kështu: “Nëse insistojnë ata, që të më bësh Mua shok për atë që nuk din asgjë, mos i
dëgjo, por shoqërohu me ta në këtë jetë me të mirë, e ndiqe rrugën e atij që drejtohet tek Unë;
pastaj, tek Unë do të ktheheni dhe Unë do t’ju lajmëroj për atë që keni punuar.” 32
Nëse të detyrojnë t’i bësh shok Allahut për shkak se ata nuk e dinë, nuk do t’i dëgjosh ata
në këtë çështje. Sepse e drejta e Zotit është e para. Por edhe nëse ata janë politeistë, ju nuk do të
lini pa u bërë mirë atyre në këtë botë, për t’i kënaqur zemrat e tyre dhe për të vazhduar përpjekjen
tuaj në rrugën e Allahut me një kuptim të tillë të raporteve.
Hadithi i mëposhtëm i transmetuar nga Ebu Bekri (radijallahu anh) i shton një dimension
tjetër çështjes: “I Dërguari i Allahut tha: “A t’ju tregoj për mëkatet më të mëdha?” dhe e përsëriti
tri herë. Ne thamë “po”: “T’i bësh shok Allahut, mosbindja ndaj të drejtave prindërore, të lëndosh
një zemër!”. Në këtë kohë, ai po qëndronte në këmbë, duke u drejtuar dhe duke thënë: “Kini
kujdes! Fjalë e rreme, dëshmitar i rremë!” dhe e përsëriti aq herë sa thamë: “Sikur të mos vazhdonte
më!”33
Duhet theksuar se në hadith rebelimi ndaj prindërve konsiderohet në të njëjtën linjë me
bërjen shok Allahut, që është prej mëkateve më të mëdha, lëndimi i tjetrit dhe dhënia e dëshmisë

31
Surja Lukman, 31/14.
32
Surja Lukman, 31/15.
33
Buhârî, Shehâdet, 10, Edeb, 6, Isti’dhân, 35, Istitâbe, 1; Muslim, Imân, 143; Tirmidhî, Shehâdet, 3.
së rreme dhe të bërit dëshmitarë në gënjeshtër. Prandaj, këtu është e drejta e prindërve; E drejta e
Zotit, e drejta e individit dhe e drejta e shoqërisë konsiderohen në të njëjtën kategori.
Ngjarja e mëposhtme që ndodhi në Epokën e Lumturisë, për të cilën do të flasim së fundi,
zbulon rëndësinë e respektimit të të drejtave të prindërve: Një person erdhi te Profeti ynë (salallahu
alejhi ue selam) dhe ishte gati të vdiste, por madje ndonëse i ishte thënë dëshminë [shehadetin]. Ai
na njofton se është një i ri, gjuha e të cilit nuk mund të kthehet dhe të dëshmojë. Profeti ynë
(salallahu alejhi ue selem) tha: “A falej ai person?” pyeti. Me përgjigjen “po”, ai ngrihet menjëherë
dhe shkon drejt e në shtëpinë e atij të riu me shokët e tij. Ai i afrohet të riut dhe i thotë: “Hajde,
thuaj La ilahe ilallah”. Pas përgjigjes së të riut: “Nuk mund ta përballoj, nuk mund ta them”, Profeti
(paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) ndjen se mund të ketë pakënaqësi mes të riut dhe
nënës së tij dhe thërret nënën e tij dhe pyet nëse ka ndonjë pakënaqësi mes tyre. Në atë moment
gruaja qan dhe thotë se djali i saj vazhdimisht e lëndon, se ajo ka inat ndaj tij dhe se nuk ka mundur
ta kapërcejë atë. Pas kësaj, Pejgamberi (salallahu alejhi ue selem) i tha gruas: “Nëse ndezim një
zjarr të madh këtu dhe ju themi: “Nëse e falni këtë djalë, do ta lirojmë, përndryshe do ta djegim në
këtë. zjarr, do ta falësh djalin tënd?”
Fjala e Pejgamberit (salallahu alejhi ue selem) “përndryshe do ta djegim në këtë zjarr”
shkrin akullin e inatit të gruas ndaj djalit të saj dhe tregon se ai është i kënaqur me djalin e saj duke
treguar Allahun dhe të Dërguarin e Tij si dëshmitarë.
Pas kësaj, i Dërguari i Allahut (a.s.) iu drejtua të riut dhe i tha: “Hajde, o djalë i ri!
Dëshmoni se nuk ka zot tjetër përveç Allahut, se ai është një, se nuk ka ortak dhe se Muhammedi
është rob dhe i dërguar i tij”. Sapo mbaron Prijësi i Pejgambereve (sal-lAll-llahu alejhi ue sel-lem),
i riu i shqipton menjëherë këto fjalë që i janë sugjeruar, pa asnjë vështirësi. Profeti ynë (a.s), i cili
e dëgjoi të thoshte fjalën e shehadetit dhe ishte shumë i kënaqur me rezultatin, buzëqeshi dhe tha:
“Falënderimi i takon Allahut që e shpëtoi këtë të ri nga zjarri i xhehenemit duke më bërë
mua një shkak”.
Si përfundim, është detyrë e çdo fëmije që të respektojë të drejtat e prindërve, të cilët në
ditët tona po shpërfillen, në masën e vlerës së lartë që i jep feja jonë, dhe të përpiqet të fitojë
kënaqësinë e Allahut dhe të Dërguarit të Allahut ndërkohë që ata janë ende gjallë.
 ME ATË QË BËRE, NUK PAGOVE AS DHIMBJEN QË KISHTE
NËNA JUAJ KUR JU SOLLI NË KËTË BOTË!
Muadh Ibn Xhebel, ishte një person me fat që përfitoi nga bisedat e Profetit dhe hyri në
rrethin e sahabëve, një ditë e pyeten: “Cila është e drejta e prindit mbi fëmijët?” “Edhe nëse
konsumoni çfarëdo që keni në emër të pasurisë dhe fëmijëve, nuk mund t’i paguani detyrimet e
tyre”. u përgjigj ai.
***
Said Ibn Ebi Burda tregon një ngjarje që babai i tij Ebu Burda e dëgjoi nga Ibn Omeri
(radijallahu anh). Një ditë, Ibn Umeri pa një jemenas që mbante nënën e tij në shpinë dhe rrethonte
Qaben. Burri mban të dy nënën e tij në shpinë dhe thuhet se “Unë jam një deve e përulur që nëna
ime e përdori si shalë...” Kur e pa Ibn Umerin, i tha: “A po e bëj të drejtën e nënës sime me këtë
sjellje? Ibn Umeri tha: “Jo, absolutisht! Duke bërë këtë, ju nuk paguani as për dhimbjen që ka
kaluar nëna juaj gjatë lindjes!” u përgjigjet ai.
***
Një ditë, një burrë erdhi te Umeri (radijallahu anh), një nga figurat më të rralla të njohura
në botë, i famshëm për drejtësinë e tij, dhe bëri këtë pyetje: “Unë kam një nënë të moshuar që nuk
është në gjendje të plotësojë nevojat e saj. Duke e mbajtuar në shtëpinë nuk marr dot abdes. Derisa
i bëja të gjitha këto, nuk e falënderova kurrë, nuk ia vura në kokë. Pyes veten nëse kam paguar
detyrimet e nënës sime duke bërë këtë?” Umeri (radijallahu anh) u përgjigj: “Jo”. Njeriu që bëri
pyetjen iu drejtua: “Iu ngjita kurrizin, iu përkushtova. Si mund të mos i paguaj ende detyrimet
ndaj saj?” thotë ai duke shprehur habinë e tij. Mbi këtë, Umeri bën këtë përcaktim të
mrekullueshëm: “Edhe nëna jote i bëri këto gjëra për ty. Por ndërsa ajo po bënte të gjitha këto,
ajo po e bënte atë për të siguruar mbijetesën dhe rritjen tuaj. Po ti, ndërsa i shërben nënës tënde,
shikon se kur do të vdesë!”.
***
Përsëri, Umeri (radijallahu anh) sheh një burrë duke mbajtur nënën e tij në shpinë dhe
duke bërë tavaf Qabesë. Ky burrë mban nënën e tij në shpinë dhe thotë: “Unë mbaj nënën time
në shpinë. Por në të vërtetë ajo është që më mban. Sepse më dha shumë qumësht dhe më ushqeu”
ai po murmuriste diçka të tillë. Duke parë këtë pikturë, Umeri (radijallahu anh) tha: “Kur pashë
sakrificën e bërë nga ky njeri, kuptova më mirë të drejtat e nënës sime mbi mua. Do të ishte më
mirë për mua t’i bëja nënës sime favorin që i bëri njeriu sesa të kisha deve të kuqe (raca më e
çmuar e devesë) tha ai.
Umeri shpreh dëshirën e tij në këtë incident. Ai shprehet se nëse nëna e tij do të ishte gjallë,
do të donte ta mbante në shpinë si një deve. Ai thekson se sërish do të preferonte të mbante në
shpinë nënën e tij edhe nëse do t’i ofronin makinat më luksoze që përdorim sot.
***

Ebu Neufel transmeton:

“Një ditë një burrë iu afrua Umerit (radijallahu anh) dhe i tha se kishte kryer vrasje.
Umeri tha: “Mjerisht! Sa keq. Pra, e keni kryer vrasjen me dashje apo gabim?” pyeti. Kur
burri tha se e kishte kryer vrasjen gabimisht, Umeri (radijallahu anh) e pyeti nëse prindërit e tij
ishin gjallë. Kur burri tha se babai i tij ishte gjallë, Umeri i dha atij këtë këshillë: “Shko pa humbur
kohë dhe shërbeji babait tënd. Bëj më të mirën për ta kënaqur atë.”
 Pas kësaj fjale, Umeri (radijallahu anh) e mbylli fjalën e tij duke thënë: “Betohem në Zot
se nëse nëna e tij do të ishte gjallë dhe do t’i shërbente asaj, do të kisha shpresë se zjarri i
xhehenemit nuk do ta gëlltiste përgjithmonë këtë njeri.
***

Bërja e mirë ndaj prindërve vepron gjithashtu si një shteg që e çon një person në Xhennet.
Për ta fituar Xhenetin dhe për ta arritur atë me lehtësi, është e nevojshme të jemi besimtarë dhe
t’i kënaqim prindërit tanë. Nëse ata nuk pajtohen me ne, ne rrezikojmë të mos jemi ndër të parët
që do të hyjmë në Xhennet. Sepse të marrësh pëlqimin e tyre është të marrësh pëlqimin e Allahut.
Thyerja e zemrave të tyre është thyerja e kujtimit të Allahut të Plotfuqishëm. Njerëzit që veprojnë
kështu nuk do të mund të kenë lumturinë e të qënit ndër të parët që do të hyjnë në Parajsë. Nëna e
besimtarëve Aishja (radijallahu anha) sipas një transmetimi që na ka njoftua; I Dërguari i Zotit
pa në ëndërr se kishte hyrë në Xhennet dhe atje dëgjoi një zë të Kur’anit. Profeti i pyeti ata në
qiell: “Kush është ky?” “Harith b Numani është”iu përgjigjen.
Kjo sahabije është nga ensarët dhe ajo është një sahabe veterane që ka marrë pjesë në të
gjitha luftërat, veçanërisht në Betejën e Bedrit, Uhudit dhe Hendekut. Ai është një nga virtytet
kryesore të sahabëve. Përkundër të gjitha këtyre cilësive të larta, Profeti e shpjegoi arsyen e saj
për hyrjen në Xhennet si vijon:
“Ky është shpërblimi i mirësisë ndaj prindërve.” Pasi e përsëriti këtë fjali tre herë, Profeti
tha: “Për shkak se Harithe e respektonte shumë nënën e saj, para saj ajo dridhej.”34
Këtu është një mësim shembullor nga Profeti ynë se ku mund të gjendet një nga çelësat e
Xhennetit për të gjithë ne. Nëse duam të arrijmë parajsën që humbëm, le të mbajmë duart e
baballarëve tanë me të cilët jetojmë në shtëpitë tona dhe të kapemi pas këmbëve të nënave tona.
Le t’i mbajmë dhe të kapemi pas tyre që të na tërheqin në xhennet.

34
Ebû Ja’lâ, el-Musned 7/399; en-Nesâî, es-Sunenu’l-Kubrâ, 5/65.
 3 -MIQËSIA DHE SHOQËRIA

“Njeriu është në fenë e shokut të tij. Andaj çdo njeri duhet të ketë kujdes me kë shoqërohet.
(Hadith)”

Njeriu është një entitet shoqëror. Ai ka nevojë për njerëz të tjerë për të mbijetuar. Ky është
një ligj hyjnor. Zoti e krijoi njeriun në këtë mënyrë. Prandaj, çdo njeri ka nevojë për njerëz për të
kapërcyer pengesat materialo-shpirtërore që mund të hasë në rrugëtimin e tij jetësor.
Nga mesi i njerëzve ka prej tyre që ne i ndiejmë më afër. Sepse ata janë miqtë dhe shokët
tanë. Sa herë që jemi në vështirësi, na vijnë në ndihmë si Hidri. Po, ata janë udhërrëfyesit tanë të
parë.

RËNDESIA E MIQËSIS DHE SHOQËRISË NË FENË TONË

Dost është një fjalë persiane që do të thotë “person i dashur, i dashuruar, dashnor” dhe
shprehet në literaturën fetare me fjalë të tilla si besnikëri (sadakat), vëllazëri (uhuvet) dhe bisedë
(sohbet). Një person që tregon besnikëri dhe miqësi quhet “mik”. Miqësia është një lidhje e thellë
mes njerëzve të bazuar në dashuri dhe intimitet.
Nuk ka jetë pa miq. Jeta bëhet kuptimplotë me miqësinë dhe miqtë. Miqësia është shumë
e rëndësishme për një person që i kushton zemrën një kauze të lartë.

1- MIKU DHE SHOKU SIPAS KUR’ANIT

Kur shikojmë Kur’anin, shohim se fjala “veli” përdoret më së shumti në kuptimin mik dhe
shok. “Besimtarët dhe besimtaret janë miq të njëri-tjetrit.” Zoti ynë thotë se miqësia është/duhet të
jetë karakteristikë e të gjithë besimtarëve. 35
Sepse të gjithë besimtarët në thelb janë vëllezër. 36 Në këtë pikë, vëllazëria dhe miqësia e
ensarëve dhe muhaxhirëve në kohën e Profetit tonë është epike. Kur’ani e përshkruan këtë miqësi
epike sikur më parë ata të ishin armiq të njëri-tjetrit, por u bënë miq dhe vëllezër pasi Allahu
bashkoi zemrat e tyre.37
Në Kur’an, përsëri shohim shprehjen “khule” 38, që do të thotë miqësi. Khule do të thotë
miqësi e thellë që zë rrënjë duke depërtuar thellë në zemër. Duke përdorur këtë shprehje, Allahu
Ai tregon se Ibrahimin e mori për shok (khalîl). 39
Miku ideal për ne është ai me të cilin Zoti ynë, veçanërisht Pejgamberi ynë, është i kënaqur.
Allahu i Madhëruar i përshkruan njerëzit e tillë si “sa shokë të mrekullueshëm” në Kur’an: “Kush
i bindet Perëndisë dhe Profetit (në dispozitat e urdhëruara), ai do të jetë me ata të cilëve, Perëndia

35
Surja Tevbe, 9/71.
36
Surja Huxhurât, 49/10.
37
Surja Âl-i Imran, 3/103.
38
Khulen, Ekhile është shumësi i fjalës khalil. Në Kur’an kalon vetëm fjala khalil. (Shënim i prkth).
39
Surja Nisâ, 4/125.
u ka dhënë shumë dhunti: me pejgamberët, me të drejtët, me dëshmorët dhe me njerëzit (tjerë) të
mirë! E sa shokë të mrekullueshëm janë këta!!” 40
Prandaj, kur zgjedhim miq, duhet të zgjedhim njerëz të denjë. Në fakt, vetë Zoti ynë e
kërkon këtë nga ne: “O ju që keni besuar! Ruhuni nga mosbindja ndaj urdhrave të Allahut dhe jini
me njerëzit e ndershëm.”41 Miqtë tanë duhet të jenë njerëz të mirë. Zoti ynë na thotë se kur
zgjedhim miq, ata duhet të jenë njerëz të mirë me lutjen e mëposhtme: “O Zot! Më jep urtësi dhe
më përfshi në mesin e robërve të Tu të drejtë!” 42
Po, shoku ynë duhet të jetë i mirë. Shejtani i fton njerëzit të jenë miq me veten e tij dhe me
njerëz të këqij si ai. “Allahu me siguri nuk i do ata që shpenzojnë pasurinë e tyre për t’u dukur
para publikut dhe që nuk besojnë Allahun dhe Ditën e Fundit. Kushdo që i bëhet shok shejtani, do
të thotë se ai ka rënë në më të keqen e atyre miqve.” 43 ajeti i Kuranit e shpreh këtë të vërtetë. Në
një ajet tjetër thuhet se njerëzit që janë miq të shejtanit i mashtrojnë njerëzit e tjerë me hile të
ndryshme dhe i devijojnë ata. 44
Miku
Sikur ta di që ky shpirti n’vend qëndron mik
Pa lëvizur, në kurbet i përhumbur mbeti mik

Gjendja ime e rraskapitur; pa shërim

Si Jakubi mërzia ime, kështu do të vazhdojë mik

Rrugët te mali u mbështetën, rrugën ma prenë shkretëtirat

Në dorë Trëndafilat zbehtë, të fishken mik

Tatëpjetë pas çdo fushe, pengesa në çdo gjendje

Ditën ikën, u shuan, kështu të qëndrojë mik

Një bamirësi të vogël; me mbrojtën tënde na shiko

Nëse Ti s’na ndihmon, kështu të qajë mik.

40
Surja Nisâ, 4/ 69.
41
Surja Tevbe, 9/119.
42
Surja Shuarâ, 26/83.
43
Surja Nisâ, 4/ 38.
44
Surja Fussılet, 41/25.
 I Yti urdhri për mendimin e mirë, i cili faljen na dhuron
Përndryshe digjemi, kështu të digjet mik.45

2- MIKU DHE SHOKU SIPAS HADITHEVE

Kur shikojmë hadithet, shohim se Pejgamberi (a.s) i kushton shumë rëndësi miqësisë dhe
shoqërisë.
Miqësia e një besimtari me një vëlla duhet të bazohet në pëlqimin e ndërsjellë. Domethënë,
ai e do vëllanë e tij për shkak të Allahut dhe krijon miqësi dhe shoqëri me të. Profeti ynë e shpreh
këtë të vërtetë në një nga hadithet e tij si vijon: “Litari (doreza) më i fortë i besimit është miqësia
për Allahun dhe armiqësia për Allahun. Përsëri, është të duash për hir të Allahut dhe të urresh për
hir të Allahut.”46
Në fakt, miqësitë e sinqerta të krijuara për Allahun vazhdojnë përgjithmonë, ndërsa
miqësitë e bazuara në interesa mund të mbarojnë derisa janë ende në këtë botë. Të qenit miq dhe
të duash njëri-tjetrin për hir të Allahut nuk mund të bazohet kurrë në përfitim. Ajeti: “Të gjithë
miqtë në botë, përveç atyre që janë të devotshëm (njerëzit me takva), atë ditë do të jenë armiq të
njëri-tjetrit.”47 thotë qartë se miqësitë e tjera përveç miqësive të bëra për Allahun në këtë botë do
të kthehen në armiqësi në ahiret.
Përveç kësaj, hadithi i “njerëzve që e duan njëri-tjetrin për hir të Allahut”48, i cili tregon se
një nga kategoritë e njerëzve që do të jenë në vendin ku nuk ka hije përveç hijes së Allahut, tregon
për shpërblimin e atyre që duan njëri-tjetrin vetëm për hir të Allahut.
Po, besimtari duhet të krijojë miqësi për Allahun dhe shoku i tij duhet ta çojë te Allahu. Një
mik që të çon tek Allahu është padyshim një mik i mirë. Profeti ynë e përshkruan një nga miqtë e
tij të mirë, në një hadith, me këtë përngjasim të hollë: “Gjendja e një shoku të mirë dhe të keq është
e ngjashme me gjendjen e një shitësi që shet parfum dhe kaceku te kovaçi. Shitësi ose të jep erën
e tij të këndshme ose ti e blen prej tij me paratë e tua ose e nuhat me erën e tij të këndshme. Nëse
je te kaceku, ose i djeg rrobat ose të shqetëson era e keqe e saj.” 49
Duke thënë: “Njeriu është në fenë e mikut të tij”, Profeti na kërkon që të jemi sa më të
kujdesshëm në zgjedhjen e miqve dhe shokëve. 50 Sepse shoku i mirë e çon njeriun në xhennete
dhe miku i keq në humnerë.
Miqësia është si një shpirt i përbashkët në dy trupa. Miqtë tanë janë kapitali ynë i botës dhe
i ahiretit. Janë vlera të rëndësishme që na sjellin lumturi si në këtë botë ashtu edhe në ahiret. Profeti
ynë e shpreh këtë të vërtetë në një nga hadithet e tij si vijon:

45 Kjo poezi është përkthyer nga Abdullah Bulku (Shën. i prkth).

46
Mishkâtu’l-Mesâbih, hadithi nr: 5014; Sujûtî, el-Xhâmiu’s-Sagîr, 1/69.
47
Surja Zuhruf, 43/67.
48
Shih.: Buhârî, Ezan 36.
49
Buhârî, Zebâih 31, Bujû’ 38; Muslim, Birr 146.
50
Ebû Dâvûd, Edeb 16; Tirmidhî, Zuhd 45.
 “Ka një grup prej robërve të Allahut që nuk janë as pejgamberë, as shehidë. Për më tepër,
në Ditën e Gjykimit, pejgamberet dhe dëshmorët do t’i kenë zili për shkak të madhështisë së gradës
së tyre para Allahut.” Të pranishmit pyetën: “O i Dërguar i Allahut, a mund të na tregosh kush janë
ata?” “Ata janë ata që e duan njëri-tjetrin në emër të dritës së Allahut (Kur’anit), edhe pse nuk
kanë lidhje me njëri-tjetrin lidhje gjakut ose interes të kësaj bote. Betohem në Allahun se fytyrat e
tyre janë padyshim të ndritura. Ata kanë të bëjnë me një dritë. Ndërsa populli ka frikë, ata nuk kanë
frikë; Kur njerëzit janë të trishtuar, ata nuk janë të trishtuar.” Pastaj lexoi ajetin vijues: “Dijeni mirë
se evlijatë/miqtë e Allahut nuk kanë frikë dhe nuk do të pikëllohen.” 51

51
Surja Jûnus, 10/62; Ebû Dâvud, Bujû’ 78.
 ASHTU SIÇ TI I DO SHOKËT PËR HIRË TË ALLAHUT EDHE
ALLAHU TË DO SHUMË TY!
Akifi dhe Aliu ishin dy miq shumë të sinqertë që e donin njëri-tjetrin. Ata e donin njëri-
tjetrin po aq sa jetën e tyre. Të gjithë e shikonin miqësinë e tyre me zili.
Në të njëjtën kohë ata kishin nënshkruar një marrëveshje mes tyre. Sigurisht, kjo ishte një
marrëveshje morale. Akif e quajti këtë marrëveshje “marrëveshja hajërha”. Hajërha do të thotë
shok i cili vazhdimisht e fton njeriun në mirësi, gabimet që sheh tek vëllai i tij ia tregon fytyrës
vetëm për hir të Allahut dhe e ndihmon për t’i korrigjuar këto të meta.
Ata besonin se arritja e mirësisë nga të gjithë është një nga mjetet më efektive për
korrigjimin e gabimeve. Sepse të kesh një person dashamirës që i kujton personit të vërtetën dhe
gjithmonë thërret për të mirën, do ta ndihmojë atë të mbajë drejtimin e tij. Për këtë qëllim, Akif u
përball një ditë me shokun e tij Aliun dhe i tha:
– Unë dua të bëj një marrveshje me ty.
– Qoftë e hajrit, po çfarë marrëveshje?
– Të autorizoj të më thuash në fytyrë të gjitha llojet e gabimeve dhe të metave që sheh tek
unë.
– Këtë mund ta pranoj vetëm me një kusht, nëse edhe ti do të më thuash të metat që sheh
tek unë.
- Jam dakortë. Kështu, dy miqtë ranë dakortë për marrëveshje morale mes tyre. Tani ata
ishin hajërhaja e njëri-tjetrit.
Kishin kaluar vitee. Kalimi i këtyre viteve nuk e kishte prishur sinqeritetin që kishin këta
shok të sinqertë mes veti. Megjithatë, atë vit ndodhi diçka që i shqetëson të dy. Akifit iu desh të
transferohej në një qytet fqinj për punë. Ata ngushëllonin njëri-tjetrin. Ata kishin bërë një premtim
mes tyre: Ata do ta vizitonin njëri-tjetrin shpesh. Sepse kjo miqësi do të zgjaste përgjithmonë.
Tani ata jetonin në qytete të ndryshme. Kishte kaluar një muaj. Aliu donte të vizitonte
shokun e tij Akifin. Sepse atij i mungonte shumë. Dridhej sa herë kujtonte emrin e tij. Nuk donte të
bënte më durim. Ai u nis me këtë mendim.
Gjatë rrugës, ai takoi një burrë misterioz. Çatia ishte ulur në anë të rrugës, sikur donte t’i
thoshte diçka Aliut. Aliu erdhi te burri dhe e përshëndeti. Ai takoi burrin. Në fakt, ky njeri ishte një
engjëll në formë njerëzore. Por Aliu nuk e dinte këtë. Burri pyeti:
- Ku po shkon, biri im?
- Po shkoj te vizitoj mikun tim.
- Shoku juaj duhet të ketë bërë një nder të madh. Ju ndoshta do t’i paguani atij borxhin
tuaj të mirënjohjes.
 - Jo! Siç thatë ju, unë nuk i detyrohem atij një borxh mirënjohjeje. E dua për hir të Allahut
dhe shkoj ta vizitoj për hir të Allahut.
- Sa bukur! Unë do t’ju mësoj një sekret. Më dëgjo me kujdes. Unë jam një i dërguar nga
Allahu te ju. Ashtu siç e do mikun tënd për hir të Zotit, dije se edhe Zoti të do shumë ty. 52

MIK I KUJT ËSHTË ALLAHU

Në Kur’an, Allahu i Madhëruar na thotë se Ai është mbrojtësi, ndihmësi dhe miku i
besimtarëve.53 A i përfshin kjo miqësi të gjithë besimtarët? Apo besimtarët me cilësi të caktuara
janë miq të Allahut? Allahu i merr për miq robërit e tij të cilët pasi i besojnë Atij, bëjnë vepra të
mira me të cilat Ai do të jetë i kënaqur. 54
Domethënë, Allahu është miku dhe mbrojtësi i robërve të drejtë të njerëzve të drejtë, të
cilët janë të vetëdijshëm për robërinë dhe përgjegjësinë e tyre ndaj Tij dhe që i frikësohen Atij dhe
janë të devotshëm ndaj Tij. 55 Miku i vërtetë është Allahu. Njerëzit nuk mund të gjejnë veli/mik dhe
ndihmës absolut përveç Allahut. 56
E kemi thënë më lart se Zoti ynë do t’i marrë për miq besimtarët që bëjnë vepra të mira.
Pra, cilat janë këto vepra të mira? Kur’ani na jep përgjigjen e kësaj pyetjeje si vijon: Të jesh
musliman, të besosh Allahun dhe Pejgamberin e Tij ashtu siç e kërkon Islami, të falësh namazin,
të japësh zekatin, të kesh vetëdijen e ihsanit për llogarinë e veprave të tua që ke me dhënë. 57
Le të bëjmë një pyetje në këtë pikë: A ka njerëz që e humbin miqësinë me Allahun, apo që
e humbin miqësinë me Allahun për shkak të zgjedhjeve të tyre të gabuara dhe veprave të këqija?
Allahu nuk është Mbrojtësi i atyre që janë të devijuar ose të humbur dhe që ndjekin rrugë
të gabuara. Ka disa njerëz që i rezistojnë të qenit në rrugën e gabuar pavarësisht profetëve të
dërguar nga Allahu dhe thirrjeve të tyre. Allahu i lë këta njerëz vetëm me zgjedhjet e tyre të gabuara
dhe ata nuk kanë asnjë mbrojtës tjetër. 58
Përveç kësaj, Allahu nuk është mik e as ndihmës i mendjemëdhenjve, 59 atyre që bëjnë keq
dhe atyre që bëjnë vepra kalimtare për këtë botë. 60
Allahu i Madhëruar nuk është miku (mbrojtësi) i hipokritëve, të cilët, pas bekimit të
besimit, devijojnë nga mosbesimi i tyre dhe sillen sikur të kishin besuar edhe pse nuk besuan. Ata
nuk do të gjejnë as ndihmës për veten e tyre në tokë. 61

52
Muslim, Birr, 38; Musned, 2/292; Emrat Ali dhe Akif janë përdorur vetem për të aluduar këtë ngjarje qe kalon në
hadithe.
53
Surja Bekare, 2/257; Âl-i Imran, 3/68.
54
Surja En’âm, 6/127.
55
Surja Xhâthije, 45/19; A’râf, 7/196
56
Surja Tevbe, 9/116; En’âm, 6/70; Kehf, 18/26; Ankebût, 29/22.
57
Surja Mâide, 5/55-56; Bekare, 2/112.
58
Surja Shûrâ, 42/44; Isrâ, 17/97.
59
Surja Nisâ, 4/173; Xhâthije, 45/7-10.
60
Surja Nisâ, 4/123.
61
Surja Tevbe, 9/74; Ahzâb, 33/17.
 Allahu nuk është mbrojtës i zullumqarëve që mohojnë ose i bëjnë shok Atij dhe largohen
nga feja e vërtetë dhe bëjnë padrejtësi dhe zullum në tokë. 62

Me mikun në fshetësi
Ata që Zotit rob iu bënë, robit rob s'i bëhen,
Ata që Zotit rob iu bënë, në mes të udhës s'mbeten;
Ndër shpirtra bashkim, ndër shpirtra ngazëllehen,
Gjithë bota në u gënjeftë, ata nuk gënjehen.

Në shoqërim të Zotit kokën mbështetur e besojnë,

Mik –thonë e flasin, veç Mikun e mendojnë,
Me ngazëllime marrin vrull, me dashuri rënkojnë,
Dhe sytë në pafshin vjeshtë, nga vjeshta nuk zverdhohen.

Me shpirtin si pëllumbat bërë me fletë,

Për krahu me ëngjëjt lartësive ngjiten drejt,
Kah Pafundësia rrugëtojnë, në rrugën të përpjetë,
Udhëtarët e asaj rruge të lodhur kurrë nuk ndjehen.

Si zogjtë me krahë pa pra fluturojnë,

Fluturojnë e dyert e fshehtësive zbulojnë,
Zbulojnë e nën hijen e Mikut hyjnë,
Hyjnë e pastaj kurrë më nuk ndahen! 63

PSE DUHET TË KEM SHOKË TË MIRË?

Imam Sharani, një nga dijetarët islamë, tha: “Kam parë se ndjenjat e mia u dobësuan kur u
ula me njerëz që nuk faleshin”. Prandaj një besimtar duhet llogaritë me kë ulet dhe qëndron në
këmbë; duhet të llogarisë se çfarë bartin brenda vetes kokat pa sexhde, me ndërgjegje e ndryshkura
dhe zemrat e thyera. Nëse e llogarit këtë, ai beson se mund të synojë vetëm të udhëheqë

62
Surja Shûrâ, 42/8; Hûd, 11/20.
63
Kjo poezi është përkthim nga Mithat Hoxha (Shënim i prkth)
marrëdhëniet e tij me ata që nuk janë në të njëjtën rrugë me të në rrafshin e shpirtit dhe të zemrës.
Edhe pse nuk është e dëmshme të mbajmë kontaktet tona për të shpjeguar Allahun dhe të Dërguarin
e Allahut, ne nuk duhet të jemi me njerëz të tillë vetëm për hir të argëtimit.
Efekti radioaktiv i emetuar nga njerëzit e këqij, të cilët hanë haram dhe nuk njohin kufij
për haram, mund të vrasin jetën e zemrës së besimtarit. Në Kur’an thuhet se atyre që shkojnë në
Xhehennem do t’u pyetet arsyeja pse hynë në Xhehenem dhe kësaj pyetjeje ata do t’i përgjigjen
kështu: “Nuk kemi qenë nga ata që kanë bërë namaz dhe prej atyre që i kanë ushqyer të varfërit
dhe jemi lëshuar në biseda të kota me djerraditësit (badihavxhinjtë), dhe kemi përgënjeshtruar
Ditën e Kijametit.”64
Ata bënë miq të gabuar ndërsa ishin në botë dhe ata njerëz i tërhoqën zvarrë në humnerë.
Sadi e shpjegon kështu këtë: “Një mik i keq është më i keq se një gjarpër i zi. Nëse bie nën ndikimin
e tij, do të të tërheqë në Xhehennem. Një mik i mirë do t’ju çojë në Xhennet.” përshkruan si.
Prandaj ai duhet të ikë nga njeriu i keq si ikën nga gjarpri. Në të vërtetë, Kur’ani informon se ai
që bën miq të këqij në këtë botë, do të shprehë keqardhjen e tij në ahiret dhe do të brohoras: “Atë
ditë, zullumqari do të kafshojë gishtat e tij dhe do të thotë: “Mjerë! Ahh sikur të kisha pasuar
pejgamberin. Ahh! Do të doja të mos kisha bërë filanin mik!”65
Një besimtar duhet të ketë miq të mirë dhe të qëndrojë me ta. Të bësh miq të mirë është
shumë e rëndësishme. Sepse njeriu nuk mund të qëndrojë gjithmonë më vete. Njeriu nuk mund të
jetë edhe shtylla e tij rrethuese, edhe shtylla e tij e mesme. Kur një person e merr tendën e tij të
qenies mbi supet e tij si një shtyllë e mesme, ai duhet të dëshirojë që një ose dy miq të jenë si
kunjet që mbajnë anët e asaj tende. Sepse vetëm atëherë mund të qëndrojë. Gurët në kube nuk bien
kur mbeten vetëm. Përndryshe, edhe guri më i vogël do të bjerë nëse fryen. Në lidhje me këtë,
Profeti tha: “I vetëm është veç shejtani. Edhe dy njerëzit janë shejtanë. 66 (Sepse është e mundur të
bien dakord për një gjë të keqe.) Por tre veta janë një xhemat.”67
Meqenëse Zoti na ka rekomanduar një atmosferë të tillë, ne duhet të ndryshojmë
atmosferën tonë. Kjo do të thotë “bëjeni mjedisin të duket si ju”. Atëherë është detyra jonë të jemi
gjithmonë me miq të drejtë. Kështu që kur priremi të bëjmë një gabim, ata na korrigjojnë dhe na
paralajmërojnë kundër një gabimi. Shpesh herë ne zhytemi në to dhe na pushtojnë ndjesitë
kalimtare pa pushuar prandaj duhet t’i kemi nën kontroll ato.
Një besimtar i drejtë i tha bashkëbesimtarit të tij: “Ti nuk u kushton shumë vëmendje syve
dhe veshëve!” Nëse thotë kështu, ai besimtar mbase do të tronditet, tundet, lëkundet, si një makinë
që shkon tatëpjetë, por nuk ka fare rëndësi. Sepse ai besimtar vjen në vete me këtë paralajmërim.
Ky është shpërblimi për të qenë me miq të mirë.

64
Surja Muddeththir, 74/40-46.
65
Surja Furkan, 25/27-28.
66
Të kemi parasysh se këtu hadithi nënkupton se kur njeriu qëndron i vetem apo vetem edhe me një shok ata mund
të ndikohen më kollaj nga cytjet e shejtanit. Prandaj preferohet te zgjerohet rrethi shoqëror ngaqë mundësitë për t’u
pajtuar dhe bërë vepra të këqia bëhet më i vogël (Shënim i prkth).
67
Ebû Dâvûd, Xhihâd 79; Tirmidhî, Xhihâd 4.
 SOT SHOKU IM MË I MIRË MË GODITI ME SHUPLAKË NË
FYTYRË!
Njëherë e një kohë, dy miq po udhëtonin nëpër shkretëtirë. Diku gjatë rrugës u grindën dhe
njëri nga shokët e goditi tjetrin në fytyrë. Shoku që morri shuplakë ishte i lënduar dhe i thyer në
zemër; por ai nuk tha asgjë. Ai thjesht u përkul dhe shkroi në rërë:
“Sot shoku im më i mirë më goditi me shuplakë në fytyrë.”
Ata vazhduan të ecnin. Po i mbaronte uji. Për fat të mirë, ata më në fund arritën në një oaz.
Ata pinë ujë deri sa u ngopën dhe mbushën shishet e tyre. Pastaj vendosën të laheshin në ujë.
Shoku që kishte marr shuplakë kishte ngecur në pjesën me baltë të ujit. Po fundosej. Por shoku i
tij nxitoi menjëherë për ta shpëtuar. Shoku, i cili i mbijetoi pragut të mbytjes, shkoi te një shkëmb
pak më larg dhe gdhendi mbi gurin mbishkrimin e mëposhtëm:
“Sot shoku im më i mirë më shpëtoi jetën.”
Shoku tjetër pyeti:
E ke shkruar në rërë pasi je lënduar shpirtërisht. Tani po shkruani në një gur. Pse?"
Shoku i tij iu përgjigj kështu:
“Kur dikush na lëndon, duhet ta shkruajmë në rërë. Se erërat e faljes mund ta fshijnë
lehtësisht. Por kur dikush na bën një nder, duhet ta gdhendim në shkëmb që as zemërimi dhe as
erërat e hakmarrjes të mos e fshijnë atë.” 68

ÇFARË DUHET TË MARRË PARASYSH NJË PERSON QË

DËSHIRON TË JETË NJË MIK I MIRË?
Njeriu duhet të dijë të jetë mik. Një person që di të jetë mik, di edhe të bëjë miq. E keni
pyetur ndonjëherë veten, a jeni vërtet një mik apo shok i mirë? Ose le të ndryshojmë pyetjen dhe
të pyesim: Cilat aspekte duhet t’i kushtojë vëmendje një personi që dëshiron të jetë një mik apo
shok i mirë? Nëse dëshironi, le të përpiqemi t’i shpjegojmë ato në disa pika.
1. Shmangni kritikat e panevojshme të padrejta dhe fjalët lënduese për miqtë tuaj. Sepse
kritikat e pajustifikuara bëjnë që shoku juaj të bëhet i ftohtë ndaj jush.

Burrë shteti dhe mendimtari i famshëm Benjamin Franklin tregon sekretin e suksesit të tij
në marrëdhëniet njerëzore si më poshtë:

68
Murat Çiftkaya, Gökkuşağı Öyküleri, fq. 27, Timaş Yayınları.
 “Çdo njeri i pavlerë vazhdimisht kritikon. Vazhdimisht ankohet. Vazhdimisht akuzon.
Ndërsa unë fola për të metat apo të këqijat e askujt. Secili ka anët e tij të mira.
Gjithmonë kam folur për anët e mira. Ky është sekreti më i rëndësishëm i suksesit tim.”

Nëse nuk doni të keni një mik apo shok, kritikojini ata në mënyrë të panevojshme dhe thoni
fjalë lënduese.

2. Vlerësoni miqtë tuaj kur ata bëjnë një punë të mirë dhe komplimentojini pa ekzagjeruar
apo gënjyer. Të gjithëve u pëlqen të vlerësohen dhe të komplimentohen. Njeriu është
shërbëtor i mirësisë (ihsanit). Me fjalë të tjera, një person në mënyrë të pashmangshme
afrohet më shumë me personin që tregon interes dhe e vlerëson dhe dëshiron të
miqësohet me të. Përveç kësaj, të qenit i vlerësuar rrit vetëbesimin dhe ai person
përpiqet të jetë më i mirë.
3. Mos jini të vrenjtur, keni një fytyrë gazmore dhe të qeshur. Sepse Zoti ynë ishte i tillë
dhe donte që edhe ne të kishim një fytyrë të qeshur. 69 Një person i buzëqeshur përhap
gëzim dhe paqe rreth tij dhe i tërheq njerëzit drejt tij.
4. Jini bujar, hani, pini. Edhe një filxhan çaj i servirur apo një biskotë e përbashkët ka
hapur derën e shumë miqësive. Prandaj, bëhu gjithmonë dhurues si domosdoshmëri
moralizimi me moralin e Pejgamberit tonë. Sipas fjalëve të Hoxhaefendiut, “Kushdo
që i vlerëson miqtë dhe të njohurit e tij dhe i nderon ata, fiton shumë mbrojtës kundër
armiqve dhe njerëzve që do ta mbështesin.”70
5. Përshëndetni njerëzit, mos e humbisni përshëndetjen. Një përshëndetje e ngrohtë dhe
një përshëndetje e shkurtër në këmbë përforcojnë miqësinë mes njerëzve. Në lidhje me
këtë, Profeti tha: “A t’ju tregoj për një veprim që, kur ta bëni, do ta doni njëri-tjetrin?
Shpërndani selamin mes jush.”71 Ky hadith duhet të jetë kriter për ne.
6. Jini falës, mbuloni të metat. Çdo njeri bën gabime. E rëndësishme është të falni gabimet
dhe të metat. Në një vend ku Zoti ynë përshkruan moralin e bukur të robërve të Tij të
dashur, thotë: “Ata që kanë takva (devotshmëri), e gëlltisin zemërimin e tyre dhe ua
falin të metat njerëzve. Allahu i do ata që bëjnë mirë.” 72 Me shprehjen e Junusit,
besimtarët e kanë për detyrë të jenë pa dorë ndaj atyre që rrahin, memec ndaj atyre që
ofendojnë dhe pa hatër ndaj atyre që thyejnë zemrat.

Po, një mik i mirë duhet të jetë jo ofendues, mirënjohës, miqësor, gazmor, falës, altruist
dhe i besueshëm.
Ngjarja e mëposhtme rrëfehet mes dy vëllezërve për miqësinë dhe vetëmohimin, që është
një nga kërkesat e miqësisë:
Dy vëllezërit punonin në fermën e babait të tyre. Njëri nga vëllezërit ishte i martuar dhe
kishte shumë fëmijë. Tjetri ishte beqar. Në fund të çdo dite, dy vëllezërit ndanin prodhimet dhe
fitimet në mënyrë të barabartë. Një ditë vëllai beqar tha me vete:

69
Tirmidhî, Shemail-i Sherif, fq. 199-207.
70
M. Fethullah Gülen, Ölçü veya Yoldaki Işıklar, fq. 139.
71
Muslim, Iman, 93, 94.
72
Surja Âl-i İmran, 2/134.
 Nuk është e drejtë që ne të ndajmë produktin dhe fitimin tonë në mënyrë të barabartë. Jam
vetëm dhe nuk kam shumë nevoja, thotë ai.
Kështu, ai fillon të dalë fshehurazi nga shtëpia e tij çdo natë dhe të marrë një thes me drithë
dhe e vendoste në depon e drithit në shtëpinë e vëllait të tij. Ndërkohë vëllai i martuar tha me vete:
Nuk është e drejtë që ne të ndajmë produktin dhe fitimin tonë në mënyrë të barabartë.
Përveç kësaj, unë jam i martuar. Unë kam grua dhe fëmijë dhe ata mund të kujdesen për mua kur
të plakem. Megjithatë, vëllai im nuk ka njeri. Ai thotë se kur të plaket nuk ka kush të kujdeset për
të.
Kështu, vëllai i martuar del çdo natë nga shtëpia e tij për të marrë fshehurazi një thes me
drithë në e vendoste në depon e drithit të vëllait të tij. Të dy burrat nuk mund të kuptonin se çfarë
po ndodhte për vite me radhë. Sepse sasia e grurit në të dyja magazinat nuk ka ndryshuar.
Më pas, një natë, dy vëllezërit përplasen duke bartur fshehurazi grurë në magazinën e njëri-
tjetrit. Në atë moment ata e kuptojnë se çfarë po ndodh dhe i lëshojnë thasët në tokë dhe përqafohen
me njëri-tjetrin.73
Ja një shembull epik i vëllazërisë dhe miqësisë së një shpirti të përkushtuar që ka pranuar
si mënyrë jetese jo thjeshtë të jetojë, por të jetësojë...

73 Murat Çiftkaya, Bilgelik Öyküleri, fq. 35, Timaş Yayınları.

 E DIJA QË DO TË VISH... E DIJA QË DO TË VISH...
Është një nga ditët më të përgjakshme të një lufte. Një ushtar sheh shokun e tij më të mirë
të bjerë në tokë, i gjakosur, pak larg. Në një situatë ku njeriu nuk mund të mbajë kokën mbi llogore
as për një sekondë, ata janë nën breshëri të plumbave.
Ushtari vrapon te togeri dhe e pyet: “Komandant, shoku im u plagos, a mund të vij ta marr
nëse më lejoni?”
Komandanti: “A je i çmendur?” Ai e shikon atë si për të thënë: “A ia vlen të shkosh?. Miku
yt është mbushur me vrima... Është e pamundur të jetosh, ai tashmë ka vdekur. Do të rrezikosh
edhe jetën tënde, mos shko!” Kur ushtari këmbënguli, togeri tha: “Mirë!”... “Shko atëherë...”
Ushtari që është një monument besnikërie arrin mikun e tij nën atë shi të tmerrshëm zjarri.
Ai e merr atë në shpinë dhe vrapon prapa. Së bashku ata rrokullisen në llogore.
Togeri kontrollon gjendjen e ushtarin e gjakosur; pastaj kthehet nga shoku i tij që e çoi në
llogore dhe i thotë: “Të thashë, ‘nuk ia vlen të rrezikosh jetën tënde’. Ky tashmë ka vdekur.”
Duke dëgjuar këtë qortim, ushtari tha: “Ia vlente, komandant, ia vlente të shkoja; edhe
sikur të kisha vdekur, do të ia vlente vdekja ime.” Pyet togeri. “Si ia vlente? A nuk e sheh se ky
njeri ka vdekur?..” Në ndërkohë, njeriu i besnikërisë përgjigjet:
“Ende ia vlen, zotëri. Sepse kur arrita tek ai, shoku im ishte ende gjallë. Gjaku rridhte mbi
të; por ai u gëzua shumë kur më pa, buzëqeshi; mbase ka ngelur një fjali pa thënë, në frymën e
fundit ai tha: “E dija që do të vish, miku im!.. E dija që do të vish”.
Qortimi më i madh i një miku ndaj një miku duhet të jenë rreshtat e mëposhtëm:
“Duke shpresuar për besnikëri
Sytë më janë mbushur me hidhërim
Mbeta jashtë kurës së këmbësorëve…”
Pra, çfarë duhet të bëj për të mos dëgjuar këtë qortim? Gjithmonë mbani mend miqtë tuaj
me besnikëri. Bëhu i pari që telefonon dhe pyet, bëhu i pari që zgjat dorën, bëhu i pari që dërgon
mesazhe, bëhu i pari që përqafon. Mos harroni këtë: Një person që nuk ka besnikëri ndaj robit,
nuk ka besnikëri ndaj Zotit.
 SHOQËRIA DHE MIQËSIA E KËSAJ BOTE DO TË
VAZHDOJË EDHE NË AHIRET
Kurtubiu, një dijetar i madh i tefsirit, ajetin: “Atë Ditë – miqtë do të bëhen armiq të njëri-
tjetrit, pos atyre që i janë druajtur Perëndisë” (Ez-Zukhruf 43/67), e shpjegon kështu me një
ngjarje të ndodhur të Tha’lebiut:
Janë dy miq besimtarë dhe dy jobesimtarë. Njëri nga këta dy shokët besimtarë vdes dhe i
jepet lajmi i gëzuar i Xhenetit. Ky person kujton shokun e tij në botë dhe thotë: “O Zoti im! Pa
dyshim filani është miku im. Më urdhëronte që të bindem ty dhe të Dërguarit tënd, të bëj të mira,
të ndaloj nga e keqja dhe të më njoftojë se do të dalim para teje një ditë. O Zoti im! Mos bëj të
zhytet në vepra të shëmtuara, që të mund t’i tregosh mirësinë që më tregove mua. Qofshi të kënaqur
me të ashtu siç jeni të kënaqur me mua.”
Pastaj tjetri vdes dhe shpirtrat e tyre bashkohen duke thënë: “Secili nga ju le të thotë atë që
ka për të thënë për vëllain e tij”. Kur të dy treguan se ishin të kënaqur me njëri-tjetrin, Allahu i
Madhëruar u tha të dyve: “Sa vëlla i mirë, sa shok i mirë, sa mik i mirë!”.
Kësaj radhe, kur njëri prej dy shokëve të pabesimtareve vdiq dhe u njoftua se vendi i tij
ishte zjarri, iu kujtua shoku i tij në botë dhe tha: “O Allah! Miku im filani më urdhëronte mua, që
të rebelohem ndaj Teje dhe të Dërguarit tënd, më urdhëronte për të keqen, më ndalonte nga e mira
dhe të më thoshte se nuk do të takohem me Ty. O Zoti im! Mos e udhëzo pas meje, që t’i japësh të
njëjtin ndëshkim siç më tregove mua!”.
Allahu i Madhëruar për secilin prej tyre thotë: “Sa vëlla i keq, sa shok i keq, sa mik i keq!”
Pas kësaj, ata fillojnë të mallkojnë njëri-tjetrin.74
Kjo do të thotë se miqësia dhe shoqëria në këtë botë vazhdojnë edhe në ahiret. Pra, të mos
harrojmë se miqësitë që bëmë këtu do të vazhdojnë edhe në botën tjetër. Prandaj, miqësitë që kemi
krijuar mund t’i quajmë “miqësi të botës tjetër”.
Sipas një transmetimi nga Enes b. Malik (Zoti qoftë i kënaqur me të):
Kur banorët e Xhenetit hyjnë në Xhenet dhe ulen në vendet e tyre të rezervuara (pallate),
duan të shohin njëri-tjetrin sepse u mungojnë vëllezërit e tyre fetarë (të sinqertë në këtë botë).
Gjatë këtij mendimi, ulësja e njërit shkon në pranë ulëses së tjetrit, dhe ulësja e tjetrit (menjëherë)
shkon në anën e tjetrit.
Kur takohen, të dy mbështeten në pallatet e tyre dhe fillojnë të bisedojnë dhe të flasin për
gjërat që ndodhin në botën mes tyre. Dikush thotë: O vëlla! A ju kujtohet kur e lutëm Allahun (e
lexuam Kur’anin, dëgjonim biseda) në botë apo diçka tjetër, në një vendtakim apo në një xhami
dhe Allahu na fali (aty).75

74
Kurtubi, el-Xhami li-ahkâmi’l-Kur’ân, 16/109.
75
Sujûtî, el-Fethu’l-Kebîr, 1/79.
 Si përfundim, duhet të jemi shumë të kujdesshëm kur zgjedhim mikun tonë. Të mos
harrojmë se miku që zgjedhim ka të bëjë jo vetëm me këtë botë, por edhe me ahiretin tonë. Edhe
dynjaja edhe ahireti mund të shkatërrohet për ata që nuk mund ta zgjedhin mirë mikun e tyre.
 KRITERE TË RËNDËSISHME PËR MIQËSINË DHE SHOQËRINË
1. Nevoja e njeriut për një mik besnik nuk është më pak e rëndësishme dhe më pak se
nevojat e tjera thelbësore të tij. Një individ që është në paqe dhe siguri për sa i përket
miqve dhe bashkëpunëtorëve të tij konsiderohet se ka arritur besimin në shumë çështje
të tjera.
2. Një person i zgjuar është një person që di të largojë shpejt pakënaqësinë mes tyre dhe
të rinovojë miqësinë kur marrëdhëniet e tyre me mjedisin përkeqësohen. Edhe më i
mençur se kjo është ai që është i përpiktë dhe nuk bie kurrë në mosmarrëveshje me
miqtë e tij.
3. Vazhdimi i dashurisë dhe interesimit mes miqve varet nga ideja e të kuptuarit që ata do
të tregojnë ndaj njëri-tjetrit në mënyra legjitime dhe marrëdhënie të arsyeshme.
Miqësitë e njerëzve që nuk mund të jenë vetëmohues ndaj njëri-tjetrit në mendimet dhe
sjelljet e tyre do të jenë gjithashtu të shkurtra dhe të përkohshme.
4. Besnikëria e një personi ndaj miqve të tij është në atë masë sa ai ndjen dhimbjen e tyre
në ndërgjegjen e tij dhe i njeh shijet e tyre si të tijat. Një mik besnik që nuk mund të
qajë me të qarat e miqve të tij dhe nuk mund të qeshë me të qeshurat e tyre, nuk mund
të llogaritet si një mik besnik.
5. Miqësia dhe vëllazëria e vërtetë janë evidente në raport me faktin se miqtë dhe
vëllezërit i ruajnë marrëdhëniet me ta edhe në ditët kur kushtet e tyre të kësaj bote nuk
janë të suksesshme. Një person që nuk është me miqtë e tij në ditë të këqija dhe në
rrezik, nuk ka të bëjë fare me miqësinë.
6. Ata që vazhdimisht debatojnë me mjedisin e tyre shpesh kanë pak miq. Kushdo që
dëshiron që miqtë e tij të jenë të shumtë dhe besnikë, duhet të shmangë grindjet e
panevojshme me ta.
7. Miqësia është para së gjithash një çështje e zemrës. Ata që mendojnë se mund të arrihet
me hipokrizi dhe mashtrim, gjithmonë janë mashtruar. Edhe nëse tre ose pesë naivë, të
mashtruara nga tabutë dhe lajka të ndryshme, mblidhen përkohësisht rreth njerëzve të
tillë, nuk ka gjasa që ata ta ruajnë miqësinë e tyre për një kohë të gjatë.76

76
M. Fethullah Gülen, Ölçü veya Yoldaki Işıklar, fq. 139-140.
 4-SOLIDARITETI

“Dora që jep është më e lartë se ajo që merr”77

SOLIDARITETI ËSHTË PJESË E MORALIT TË BESIMTARIT

Solidariteti është para së gjithash një moto e besimtarit. Sepse të ndihmosh njëri-tjetrin
është bërë moral dhe karakter i tij. Ai e konsideron të virtytshme që gjithmonë të japë dhe të
ndihmojë në përpjesëtim me mjetet që ka në dispozicion. Në Kur’an, Zoti ynë premton Xhennetin
si shpërblim për ata që veprojnë kështu:
“Perëndia, me të vërtetë, ka blerë nga besimtarët e vet trupin dhe pasurinë e tyre, për t’iu
dhuruar xhennetin atyre.”78
Edhe nëse çdo gjë e bërë bëhet për Allahun, si rezultat, rezultati i ndihmës së njëri-tjetrit
në emër të bamirësisë, pra shpërblimi që duhet të merret, i kthehet atij që e bën atë punë. Sepse,
Allahu do t’i shpërblejë plotësisht. Me një varg tjetër që e shpreh këtë, Kur’ ani na jep sigurinë e
mëposhtme:
“Çfarëdo ndihme të mirë që bëni, (shpërblimi) është në dobi të juaj, se ju këtë e bëni vetëm
për hirë të Perëndisë! Çfarëdo që jepni ju nga të mirat do t’ju kompensohet dhe nuk do t’ju bëhet
padrejtësi.”79
Në një ajet tjetër, besimtarët ftohen të ndihmojnë dhe të japin më të mirën nga ajo që kanë:
“Nëse nuk shpenzoni nga gjërat që doni, nuk mund të arrini mirësinë.” 80
Ndjenja e bashkëpunimit është ndër bazat e fesë sonë. Ka aspekte të ndryshme të ndihmës
së njëri-tjetrit në fe, si zekati, dhënia e fitrit, dhurimi, sadakaja, huazimi, zgjidhja e problemeve
financiare dhe morale të vëllait të besimtarit, marrja e krahut të një të moshuari dhe vënia e tij në
rrugë, ndarja e parave të xhepit me ndonjë shok. Zoti ynë dhënien e dorës së ndihmës robit të tij e
ka bërë kusht për të ndihmuar robin e tij për robërit e tjerë. Shihni sesi Pejgamberi ynë e shpreh
këtë të vërtetë në një nga hadithet e tij: “Kush ia lehtëson robit ndonjë shqetësim të kësaj bote,
Allahu do t’ia lehtësojë shqetësimet e botës tjetër. Kushdo që e shpëton një person në fatkeqësi,
Allahu do ta shpëtojë atë nga vështirësitë e kësaj bote dhe botës tjetër. Përderisa njeriu e ndihmon
njeriun, Allahu nxiton në ndihmë të atij robi.” 81

77
Muslim, Zekât 97, (1036); Tirmidhî, Zuhd 32, (2344).
78
Surja Tevbe, 9/111.
79
Surja Bekare, 2/272.
80
Surja Âl-i Imran 3/192.
81
Buhârî, Medhalim, 3.
 SOLIDARITETI DUHET TË BËHET ZAKON
Në botën materiale në të cilën jetojmë, është e një rëndësie të veçantë të theksohen vlerat
shpirtërore dhe në këtë mënyrë të rregullohet ekuilibri i materies dhe kuptimit. Sepse në një botë
ku materia dhe kuptimi nuk janë bashkë dhe në ekuilibër, nuk është e mundur të flitet për paqen
sociale. Ka shumë kombe që kanë braktisur shpirtëroren dhe kanë ndjekur materialen. Në fakt, aty
jetohet një jetë krejtësisht individuale dhe ndjenjat shpirtërore si ndihma për nevojtarët dhe mbajtja
e dorës së nevojtarit braktisen.
Megjithatë, një besimtar është gjithmonë dhurues si kërkesë për të qenë i pajisur me
moralin e Allahut. Ai mobilizon lehtësisht dhe plotësisht mjetet që ka në dispozicion që të tjerët të
jetojnë në paqe. Me një qasje tjetër, dhënia materialisht dhe shpirtërisht është bërë moral për
besimtarin.
Mënyra për të siguruar zakonin e ndihmës është ta mësosh fëmijën të japë që në moshë të
vogël. Besimtarët duhet t’i edukojnë fëmijët e tyre me një plan dhe program të bazuar në dhënien,
madje edhe kur ata dridhen nga të ftohtit, duhet të arrijnë virtytin që t’i japin këpucët ose xhaketat
e tyre një shoku që nuk ekziston, dhe kështu, ai duhet të sigurojë që ndjenja e bashkëpunimit të
jetë e ngulitur në shpirtin e tij.
E gjitha varet nga fakti se fëmija mësohet të japë. Duke i dhënë të gjitha dhuratat për t’u
bërë të tjerëve para, pranë ose me dorën e fëmijës, si dhe duke interpretuar kuptimin e dhënies, do
të sigurohet që ndjenja e bashkëpunimit të fermentohet në zemrat e tyre. Kështu, në fund, do të
dëshmohet se jeni të rrethuar nga zemra vigjilente dhe të ndjeshme që dridhen nga hallet e ummetit
të Muhammedit (a.s) dhe do të vërehet se përpjekjet në këtë pikë nuk janë të kota.
Duke marrë parasysh ekzistencën e shumë faktorëve që pengojnë dhënien, besimtari nuk
duhet të presë kurrë derisa të ketë mundësi të shumta dhe pastaj të jap, por duhet ta bëjë zakon të
japë sipas asaj që ka në atë moment. Nuk duhet harruar se Allahu (xh.sh.) do ta marrë parasysh jo
për atë që ka ndërmend të fitojë apo të japë në të ardhmen, por për vlerat që ka në atë moment.
Zoti ynë tha: “Ndihmoni njëri-tjetrin në të mirën dhe largimin nga e keqja; mos e ndihmoni
njëri-tjetrin në mëkat dhe armiqësi”. 82 Duke marrë parasysh se çdo gjë nga dhënia e zekatit deri te
të qenit fjalë mirë dhe buzëqeshja ndaj vëllait përfshihet në fushën e mirësisë, ne mund të kuptojmë
më mirë se sa i gjerë është kufiri i bashkëpunimit dhe solidaritetit në fenë tonë.

SECILI ËSHTË I DETYRUAR TË NDIHMOJË AQ SA MUNDET

Pothuajse secili është nën disa detyrime me trupin e tij, si dhe me detyra për sa i përket
mundësive që ka. Rezultati që del si përfundim i këtyre përgjegjësive është se njerëzit janë të
detyruar të shpenzojnë atë që kanë në rrugën e Allahut, jo atë që do të fitojnë dhe shpenzojnë në të
ardhmen. Me fjalë të tjera, secili është i detyruar t’i shërbejë Atij me mundësitë që i ka dhënë
Allahu i Madhëruar. Ai duhet të kërkojë kënaqësinë e Allahut dhe të përpiqet të jetë një rob i mirë
në pesë cent në rast se ka pesë cent, dhe pesë mijë euro në rast se ka pesë mijë euro.
Në veçanti, sot secili duhet të mobilizojë mjetet që ka për të përhapur emrat e Zotit dhe të
Pejgamberit tonë në të gjitha anët e botës. Ndërsa njëri vrapon me një tas me kos në dorë, tjetri
duhet të marrë pjesë me pasurinë e Sulltan Sulejmanit dhe si rezultat, një lëvizje e përgjithshme

82
Surja Maide, 5/2.
zhvillimi duhet të përjetohet së bashku. Një person që i përkushtohet kësaj kauze me mjetet që
tashmë i ka, do të përfitojë nga shpërblimet e Allahut po aq sa ata që tregojnë shumë më tepër
ndihmë se ai.
Sepse tek Allahu është i rëndësishëm qëndrimi dhe situata në dhënie e tij, jo sasia e asaj që
jepet. Në vlerësimet e Bediuzamanit, një vepër e vogël e sinqertë preferohet nga mijëra vepra që
nuk janë të sinqerta. Kjo është arsyeja pse ndonjëherë një tas me kos mund të jetë më i rëndë se
xhamia Sulejmanije e Sulltan Sulejmanit. Prandaj, është shumë e rëndësishme që përveç dhënies
të jesh edhe i sinqertë.
Është po aq e rëndësishme sa të jesh i sinqertë në lidhje me dhënien, dhënia të jetë edhe
nga gjërat që i duam. Në fakt, vargu “Nuk mund të arrish majën e mirësisë nëse nuk shpenzon
gjërat që do”83 e shpreh këtë të vërtetë. Lidhur me këtë, sahabiu Enes Ibn Malik (radijallahu anh)
transmeton:
“Ebu Talha ishte një nga ensarët më të shquar për sa i përket pasurisë. Prona e tij e preferuar
ishte vendi i quajtur Bejruha, vend përballë xhamisë së Pejgamberit. I Dërguari i Allahut (paqja
qoftë mbi të) hynte atje dhe pinte nga uji i pastër i tij. Kur zbriti ajeti “Nuk mund të arrish majën
e mirësisë nëse nuk shpenzon atë që do.”, Ebu Talha (radijallahu anh) shkoi te i Dërguari i Allahut
(salallahu alejhi ue selem) dhe tha Allahu në librin e Tij urdhëron: “Nuk mund të arrish majën me
mirësi nëse nuk shpenzon atë që do”. Prona ime e preferuar është Bejruha. Pra tash e tutje ajo është
sadaka për Allahun. Shpresoj në shpërblimin dhe mirëqenien nga Allahu. Ruaje si të duash, o i
Dërguar i Allahut!” i tha Ebu Talha.
Në përgjigje të kësaj, i Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) tha: “Sa bukur! Kjo është
një pasuri me vlerë dhe shpërblime të shumta në botën tjetër. Ky është malli fitues. Kam dëgjuar
atë që keni thënë për të. Por unë mendoj se duhet ta ndash mes të afërmve tuaj.” Kështu Ebu Talha
e ndau atë mes të afërmve dhe xhaxhallarëve të tij.” 84
Po, nga kjo kuptohet se duke dhënë diçka që e do shumë në rrugën e Allahut, besimtari po
bën ftesë për bekimet e Allahut dhe po hyn në një rrugë që do ta kënaqë Atë. Në këtë mënyrë, edhe
njerëzit edhe Zoti janë të kënaqur me të.

83
Surja Al-i Imran, 3/92.
84
Muslim, Zekât, 42, 43.
 SAHABIUM SHEMBULLI EPIK I DHËNIES, TË CILËN E
LARTËSOI KUR’ANI: EBU AKIL

Në mesin e sahabëve ishte një trim me emrin Ebu Akil, një nga ensarët e
nderuar të Medinës, i cili e dinte shumë mirë se çfarë të jepte dhe ku. Me gjithë
varfërinë e tij, ai u përçmua dhe u përbuz nga hipokritët, sepse ai erdhi dhe derdhi
atë që kishte dhe atë që kishte në dorë para të Dërguarit të Allahut (a.s.). Mirëpo,
atij nuk i interesonte të gjitha këto, ai ecte nëpër tregjet e Medinës me litarin në qafë
dhe ishte portier duke bartur mallin që merrte në shpinë nga një vend në tjetrin. Si
kthim, ai i ndau tre deri në pesë dirhem në dy pjesë, dhe pasi shpërndau disa tek
nevojtarët përreth tij, ai solli gjysmën tjetër te i Dërguarin i Allahut (a.s). Hipokritët
që e shohin këtë veprim thanë “çfarë i duhet Allahut bamirësia e këtij njeriu!” Dhe
ata e bënë atë një objektiv kritikash. I njëjti mentalitet ishte edhe ndaj të pasurve
“ata po bëjnë hipokrizi”, thoshin ata, duke mos hezituar të etiketonin as ata.85
Kur’ani i Shenjtë tërheq vëmendjen për lojën e tyre, duke lavdëruar Ebu Akilin.
“Ata që i qortojnë besimtarët të cilët japin lëmoshë me vullnet, edhe ata që
nuk janë në gjendje, por megjithatë japin, (qoftë nga kafshata e vet), (hipokritët)
tallen me ta. Por Perëndia tallet me hipokritët, dhe për ta ka dënim të
dhembshëm.”86
Ebu Akil jepte atë që duhej të jepte kur ishte në gjendjen më të vështire dhe
dinte të jepte bujarisht. Sigurisht, ai do të merrte çmimin e këtij veprimi epike.

85
Shih Ibn Kethîr, Tefsir, 4/125 dhe vazhdim.
86
Surja Tevbe, 9/79.
 ÇFARË ARRIHET PËRMES SOLIDARITETIT?
Bujaria nuk shkakton humbje materiale siç mendohet, por përkundrazi siguron shumë
përfitime për qeniet njerëzore, si dhe mundësi materiale, si dhe përfitime shpirtërore. Me të, njeriu
fiton reputacion nga njëra anë, ndërsa nga ana tjetër, si jeta ashtu edhe prona e tij bien nën një
mbrojtje. Dëshmohet se portat e mirësive dhe bollëkut janë hapur me bujarinë e mëshirës së
Allahut, dhe dihet që ka paqe materiale bashkë edhe me paqen shpirtërore. Nëse do rendisim disa
nga këto përfitime ato do të ishin;

1. Solidariteti rrit respektin

Njeriu, që të mund të jap vazhdimisht madje edhe atëherë kur është për vete nevojtar, por
që e zgjedh vëllain e tij besimtar përpara vetes, kjo e bën të fitoj respekt. Me një veprim të tillë, i
cili konsiderohet edhe si mjet për t’iu afruar Allahut, besimtari pothuajse e ndjen peshën e vendit
të tij në praninë e Zotit të tij, edhe nëse nuk është i vetëdijshëm për këtë. Ja një shembull i jetuar:
Është koha e Umerit (r.a) dhe pasuria derdhet në thesarin e shtetit si rrjedha Nilit dhe
Eufrati. Dihet se Umeri ai ishte i afërt me sahabët si Ebu Ubejde, Muadh Ibn Xhebel dhe Hudhejfe
(r.an). Por ata që nuk mund ta kuptonin këtë afërsi të Umerit me këta sahabi pyesnin vazhdimisht:
“Pse e quan Ebu Ubejde Umerin, “vëllai im”? Pse shkon e flet më shumë me këta njerëz me një
rrogoz të hollë poshtë? Pse një i ri si Muadh Ibn Xhebeli, është ndër figurat kryesore të ensarëve
dhe muhaxhirëve? Pse është Hudhejfe i dalluar dhe i jashtëzakonshme? Ndaj këtyre Umeri kishte
përgatitur një mësim për t’ua bërë të qartë urtësitë.
Secilit prej tyre ai i dërgoi një lajmëtar me nga një thes ari. Edhe para se të dërguarit të
largoheshin, ata panë se si këta sahabi e shpërndan arin në vend. Pothuajse sikur ishin pajtuar me
njëri-tjetrin, që do të bënin të njëjtën gjë. Ata treguan se sa të drejtë kishte Umeri në favor të tyre. 87
Mirëpo, nëse do të thuhej se jetonin në varfëri, do të ishte me vend. Për shembull, Ebu
Ubejde që luftoi përballë Hirakliut të Sirisë, ai kishte aq pasuri sa thjeshtë të plotësonte nevojat e
tij dyditore.
Në fakt, Umeri i pyeti komandantët e tij: “Ku është vëllai im Ebu Ubejde"? “Po vjen tani”
i thanë. Pas pak, Ebu Ubejda mbërrin me një deve të lidhur me litarë, përshëndetet dhe shkon drejt
e në shtëpinë e tij pa i kushtuar vëmendje rrethinës së tij. Ai ka vetëm një shpatë, një mburojë dhe
një furnizim mbi të. Duke parë këtë gjendje të tij, Umer nuk i mban dot lotët kur e sheh, shkon pas
dhe i thotë: “Çfarë do të ndodhte sikur të shikonit pak për veten tuaj, sikur të kishit një pronë të
caktuar!” Përgjigja që mori do ta habisë më shumë Umerin sesa ajo që sheh; “O prijësi i
besimtarëve! Situata është e qartë. Këto na mjaftojnë dhe po shtohen!” 88
Përballë jetës së tij të përkushtuar, Umeri i madh do të japë këtë verdikt historik dhe do ta
bëj kriter për historisë e njerëzimit: “Kjo botë që na ndryshoi të gjithëve, nuk ka mundur të të

87
Askalânî, Isâbe, 1/469.
88
Askalânî, Isâbe, 3/589.
ndryshojë kurrë ty.”89 E si mund t’i ndryshonte kur ata janë vëllezër që ngjajnë dhe për ta marrja
ishte gjëja më e urryer. Këto ishin frytet e ekuilibrit të shpallur nga Islami, dhe ndërsa besimtari
ishte i etur për të dhënë, ata shmangnin marrjen sa më shumë.
Po, dashuria dhe harmonia lindin mes atyre që ndihmojnë dhe asaj që ndihmojnë. Njerëz
të cilët sillen në shoqëri duke i ndihmuar largojnë ndjenjat e këqija si inati, zilia dhe armiqësia; ata
nuk shikojnë të vjedhin pasurinë e të pasurve. Sepse ata e dinë se u japin të varfërve që u takon
dhe i shtrijnë duart e tyre të ndihmës njerëzve përreth tyre në masën më të madhe duke ndjekur
urdhrat e fesë.
2. E bën të bereqetshme pasurinë
Siç kuptohet nga ajetet dhe hadithet, pasuria e dhënë nuk zvogëlohet, përkundrazi, rritet
dhe bëhet e bollshme në raport me sinqeritetin. Për shembull, Ebu Bekri edhe pse shpenzoi pjesën
më të madhe të pasurisë së tij, me mëshirën e Allahut, ai u bë i pasur vazhdimisht. Në të vërtetë,
pasuria e shpenzuar në rrugën e Allahut është e bekuar dhe shtohet, ashtu si një pemë e krasitur
bëhet më e gjallë dhe produktive. Zoti ynë e shpreh këtë të vërtetë në Kur’an si vijon:
“Ata që shpenzojnë pasurinë e vet në rrugë të Perëndisë, i shëmbëllejnë atij që mbjell (një)
kokërr nga e cila dalin shtatë kallinj, dhe në çdo kallinj nga njëqind kokrra. – Perëndia ia shton
(shpërblimin) edhe më tepër atij që don; se Perëndia është i Gjithëdijshëm dhe mirëbërës i madh.” 90
Të mëdhenjtë tanë e krahasojnë pasurinë që nuk shpenzohet dhe mbahet në dorë me ujin
që prishet dhe qelbur vazhdimisht. Sa mirë thotë Shejh Sadi:
“Mos mendoni se do të ngriheni duke grumbulluar para. Uji i qëndruar kundërmon.
Mundohuni të falni. Qielli e ndihmon ujin që rrjedh. Bën shi, vërshon, nuk e than.”
Këtë fakt Mevlana e shpreh në një nga fjalët e tij:
“Ai që mbjell, fillimisht zbraz hambarin, por pastaj prodhimi është i shumtë. Kushdo që e
mban farën në hambar, përfundimisht ua jep atë minjve.”
Në një nga hadithet e tij, i Dërguari i Allahut (s.a) përmend të njëjtën çështje duke
përshkruar parimet që mund t’i quajmë botëkuptimi i besimtarit, dhe thekson se me dhënien e
lëmoshës dhe zekatit nuk ka mangësi në pasuri dhe nuk do të ketë:
“Janë tri gjëra për të cilat ju siguroj duke u betuar: Asnjë robi nuk i shteron pasuria për
shkak të bamirësisë. Allahu ia shton dinjitetin robit që është i durueshëm pas persekutimit. Për ata
që hapin derën për lypësit, Allahu ua hap derën varfërisë. Do t’ju them një fjalë, mbajeni mend
mirë: Bota është për katër veta;
1. Atij që Allahu e ka furnizuar me pasuri dhe dituri, ai i frikësohet Zotit të tij për të,
forcon lidhjen mes tij dhe të afërmve të tij dhe e di se Allahu ka të drejta në të. Ky është
niveli më i lartë.
2. Një person të cilit Allahu i ka dhënë dituri por jo pasuri, i cili me qëllime besnike thotë:
“Sikur të kisha pasuri, do të veproja si dikush tjetër”. Edhe ky person do të trajtohet
sipas qëllimit të tij dhe që të dy janë të barabartë në shpërblim.
3. Atij që nuk i është dhënë dituri nga Allahu, por e shpenzon pasurinë e tij pa dituri dhe
në mënyrë të papërgjegjshme, nuk i frikësohet Zotit të tij për të, nuk i mbron lidhjet

89
Ibn Ethîr, Usdu’l-Gâbe, 5/206.
90
Surja Bekare, 2/261.
 farefisnore dhe nuk respekton të drejtën e Allahut në të. Ky është niveli më i shëmtuar
dhe më i keq.
4. Një person të cilit Allahu nuk i ka dhënë as pasuri e as dituri, i shpreh vetën duke thënë:
“Sikur të kisha pasuri, do të veproja si filani tjetër”. Edhe ky trajtohet sipas qëllimit të
tij dhe të dy janë të barabartë në mëkat.” 91

3. Ofron paqe në shoqëri

Identifikimi dhe mbajtja e duarve të atyre në nevojë në shoqëri është investimi më i mirë i
bërë për botën paqësore të së ardhmes. Në këtë mënyrë do të parandalohen veprimet që do të
shkaktojnë kaos në shoqëri duke përdorur mjete jolegjitime nga dëshpërimi dhe do të parandalohet
prishja e paqes që në fillim. Duke ndihmuar, të varfëritë mbrohen. Duke plotësuar nevojat e tyre
materiale, ata pengohen të bëjnë keq. Sepse varfëria dhe uria shpesh i çojnë njerëzit me karakter
të dobët drejt së keqes; kryen vjedhje; çon në padrejtësi.
Në shumë prej haditheve të tij, i Dërguari i Allahut (a.s.) na thotë se përderisa ka individë
të shqetësuar në shoqëri, anëtarët e tjerë të asaj shoqërie nuk do të mund të arrijnë paqen që
dëshirojnë. Pra, lumturia dhe paqja e një shoqërie në tërësi varet tërësisht nga lumturia dhe paqja
e anëtarëve të saj. Ata që sot shmangen nga të varfëritë duke mos u dhënë, nuk do të gjejnë
mundësinë dhe rastin për të hequr qafe turbullirat që do të lindin, edhe nëse nesër paguajnë dhjetë
apo edhe njëqindfish ryshfet. Prandaj, paqja dhe lumturia e individit janë të lidhura në mënyrë të
pandashme me paqen dhe lumturinë e jetës shoqërore dhe janë të ndërlidhura.
Solidariteti jo vetëm që mbyll hendekun midis të pasurve dhe të varfërve, por gjithashtu
çon në vendosjen e një lidhjeje të tillë dashurie dhe respekti mes tyre.

4. Ajo shkakton garën për virtyt

Pejgamberi ynë (s.a) tha; “Dora që jep është më e mirë se dora që merr.” Kështu, ai i
informoi muslimanët se është më mirë që ata të jenë ndihmuesit sesa ai që ndihmohet. Ata që
marrin ndihmë, mirëkuptim dhe dashuri nga vëllezërit e tyre muslimanë në kohë telashe dhe
vështirësish, do të shikojnë të punojnë dhe të fitojnë kur t’i kalojnë problemet e tyre dhe të jenë
njerëz që japin, jo që marrin. Kështu, në shoqëri do të fillojë një garë për virtyt.

91 Tirmidhî, Zuhd, 17; Musned, 4/231.

 NDARJA E BUKËS ËSHTË MË E SHIJSHME SE BUKA
Ai është në fund të ditës së fundit të mësimit. Studentët mezi prisnin të largoheshin. Ata i
fusnin fletoret dhe librat në çantat e tyre. Sapo ra zilja, ata u bënë gati për të dalë. Vetëm se Aliu
nuk ishte i përgatitur. Gjithashtu po bënte të pamundurën për të vonuar. Më në fund ra zilja.
Studentët u drejtuan te dera papritmas. Aliu nuk u ngrit. Ai mblodhi gjërat e tij të rënda. Ai po e
shikonte mësuesin me bisht të syrit, ndërsa priste që shokët të largoheshin.
Mësuesi i tij vuri re këtë gjendje të tij:
“Çfarë po ndodh Ali?,” i tha ai. Nuk po shkon në shtëpi?
Duke parë se edhe shoku i tij i fundit po largohej, Aliu iu përgjigj:
- Doja të flisja me ju mësues.
“Mirë,” tha mësuesi. Të shohim ç’do na thuash?
– Ahmeti, shoku ynë…
– Po, çfarë ka ndodhur me Ahmetin?
– Ndoshta nuk janë në gjendje të mirë. Nëna e tij nuk vendos gjëra të mira në kutinë e
drekës.
–Eee, edhe?
–Dua ta ndihmoj. Por nëse ai e di se unë jam duke ndihmuar, ai do të jetë i mërzitur. Po
sikur të kurseja paratë për një simit në ditë dhe ta jepja ty çdo javë, dhe ti t’ia jepje atij?
Ai nxori një grusht monedhash nga xhepi dhe i vendosi në tavolinën e mësuesit. Mësuesi
Nurhan nuk i preku paratë. Ai u ul në karrigen e tij dhe mendoi. Ai kontrolloi informacionin e tij
për Aliun. Siç e di ai, gjendja e familjes së tij nuk ishte aq e mirë. Sa qëllimmirë dhe i preokupuar
ishte ky nxënës punëtor dhe simpatik. Ai nuk ishte nga një familje e pasur. Megjithatë, ai donte të
ndihmonte. Për më tepër, ai nuk donte të mësohej se ai po ndihmonte.
Mësuesi Nurhan:
“Prit, Ali,” tha ai. Siç e di gjendja juaj financiare nuk është shumë e mirë. e kam gabim?
- E di mirë, mësues. Babai im është punëtor ditor. Shpesh nuk mund të gjejë punë. Por edhe
unë punoj dhe fitoj para.
- Ku punon?
– Unë shes simitë.
Mësuesi Nurhan ndaloi dhe mendoi përsëri. Cila duhet të jetë e mira e kësaj tani? Kjo ishte
e vështirë për t’u bërë. Ai duhet të kishte gjetur një mënyrë për ta dekurajuar atë. Duke vepruar
kështu, ai nuk duhet të lëndoj as nxënësin e tij të bukur. Nëse flisni me të pak më shumë, ndoshta
ai do të gjente një mënyrë.
Mësuesi Nurhan iu drejtua Aliut:
“Çfarë dëshiron të bëhesh kur të rritesh?” pyeti ai.
– Një biznesmen shumë i pasur…
- Pse?
– Për të ndihmuar njerëzit më shumë…
– Mirë, tha mësuesi Nurhan. Shiko Ali, familja e Ahmetit nuk është në gjendje të mirë, është
e vërtetë. Por e juaja nuk është ndryshe. Mos nxitoni nëse dëshironi. Kur je shumë i pasur, i
ndihmon njerëzit.
A nuk bën?
“Në asnjë mënyrë,” i tha Aliu. Më duhet ta bëj tani.
- Pse jo?
- Nuk bën për tre arsye.
– E para: Gjithsesi këto para nuk janë të miat. Për shkak se bëj mirë, Allahu më bën të
dashur për njerëzit. Njerëzit janë të prekur nga kjo, ata blejnë më shumë simit. Në këtë mënyrë,
gjatë gjithë ditës po shes edhe më shumë simit nga punonjësit. Sidomos në lagje është xha Hasani,
i cili çdo ditë blen dy simit dhe ua jep pëllumbave.
Së dyti: thonë “Pema përkulet kur plaket.” Nëse nuk mësoj të bëj mirë tani, nuk do të mund
ta bëj kurrë kur të rritem. Nëse nuk bëj mirë dhe nuk e shtyj për ditët e mia të pasura, do të mashtroj
veten nëse e shtyj në ditët kur jam më i pasur.
E treta është më e rëndësishme: dua të jem një biznesmen shumë i pasur kur të rritem. Ata
që nuk kanë investuar në kohë nuk do të jenë biznesmenë të mëdhenj.
Nurhan Mësuesi po dëgjonte sikur kishte një person të madh përpara:
– “Unë nuk e kuptoj shumë këtë të fundit,” tha ai.
– Më lejoni të shpjegoj, mësues, tha Aliu. Tani, meqenëse nuk jam shumë i pasur, mund të
ndihmoj vetëm sa një simit në ditë. Nuk mund të jap më shumë se kaq. Allahu ua jep xhennetin
atyre që bëjnë mirë aq sa munden. Tani që kjo është forca ime, çmimi i xhennetit është disa
monedha simiti. Nëse vdes pa qenë i pasur, mund të hyj në xhennet me disa monedha simiti. A ka
ndonjë investim më të mirë më fitimprurës?
Sytë e mësuesit Nurhan u mbushën me lot. Duke tundur kokën për të nënkuptuar “Po”, ai
e dërgoi Aliun në shtëpi.
 Ndërsa kthehej në shkollë ai vuri re se shkolla ishte e zbrazët. Kur u kthye në tavolinën e
tij për të mbledhur gjërat e tij, kuptoi se paratë që Aliu i kishte lënë ishin lënë në tavolinë. Ai u ul
në mënyrë të pavullnetshme në karrigen e tij dhe mori paratë në dorë.
Asnjë para nuk i kishte ardhur aq të vlefshme. Dukej sikur mbante perlat, rubinët dhe
diamantet më të çmuara në botë. Madje, këto para janë më të vlefshme se ato. Këto monedha, këto
monedha, ishin monedha që mund të blinin xhennetin. Me një ndjenjë që nuk donte t’i lëshonte
kurrë, i kapi fort këto monedha simiti.
Mësuesi Nurhan nuk mund të ngrihej nga vendi ku ishte ulur. Ndihej plot me veten, i mbytur
në emocione të papërshkrueshme. Papritur ai filloi të qajë si shiu i rrëmbyeshëm. Ai qau... qau...
qau.
Kur erdhi në vete, ishte bërë natë. Ndërsa dilte nga klasa me hapa të ngadaltë, roja Sadik
po dëgjonte teksa po thoshte: “Duke blerë xhennetin me monedha simiti! Duke blerë xhennetin me
monedha simiti!”. Roja pyeti i habitur: “Çfarë thatë, zotëri?” Mësuesi Nurhan, i cili as nuk e
dëgjoi të pyeste, ishte zhdukur në muzgun e mbrëmjes nën vështrimin e hutuar të rojës.92
Pra, kur të shikoni përreth do të shihni shumë të tjerë si Ali e Aishja. Detyra jonë është t’i
gjejmë dhe të plotësojmë nevojat e tyre. Edhe nëse gjendja juaj financiare nuk është e mirë, edhe
të ndash një bukë është një virtyt i madh.
Mos harroni, ndarja e bukës është më e shijshme se buka.

92
Asım Yıldırım.
 KONKURRONI ME NJËRI-TJETRIN NË SOLIDARITET!
Bazuar në urdhrat dhe rekomandimet e Kur’anit në këtë pikë dhe në shprehjet që gjenden
në hadithe, sahabët tanë me entuziazëm u turrën në ndihmë të tjerëve dhe luftuan për të bërë më
shumë të mira, sikur secili prej tyre të ishte në një garë për bujari.
Një praktikë tjetër nuk mund të pritej nga këta njerëz të zemrës, të cilët tashmë ishin
ndriçuar nga pishtari i besimit të ndezur brenda tyre. Nëse sot presim një lëvizje në emër të
bamirësisë në jetën tonë shoqërore, duhet të marrim shembull sahabët në këtë çështje, si në çdo
fushë, dhe të rrisim heronj që të japin si ata. Është një burim shprese për të ardhmen tonë që ne
shohim shembuj të kësaj në organizata të ndryshme të ndihmës reciproke të formuara sot në vende
dhe kohë të ndryshme. Nuk duhet të jetë shumë e vështirë të parashikosh pikën që kombet që
arrijnë të nxjerrin shembujt e tyre nga brenda vetes do të arrijnë në emër të së ardhmes. Sahabët
përhapën shembujt konkretë që mund t’i shprehim me numra sot dhe treguan një përpjekje të
paarritshme bujarie duke thënë se “njerëzit që mund të konkurrojnë duhet të konkurrojnë për këtë”.
Ky brez i Artë, i cili derdhi lot sepse nuk mund të merrte pjesë në xhihad për shkak të
pamundësisë financiare, dhe sinqeriteti i të cilit për këtë arsye gjeti vendin e vet në Kur’an si ajet,
ishte në një garë serioze për të fituar mirësi. Për këtë arsye, i Dërguari i Allahut (a.s.) rekomandoi
veprime që do t’i sillnin në të njëjtin nivel ndaj sahabëve të pasur të cilët thoshin se të varfërit nuk
mund të arrinin pikën ku arritën të pasurit me pasurinë e tyre dhe për këtë arsye gjithmonë mbetën
prapa tyre në aspektin e sevapeve. Por Pejgamberi (a.s) tregoi për veprime të cilat jo vetëm që do
arrinin të fitonin kënaqësinë e Allahut, por do të ishin edhe në gradë shpërblimi sikurse të pasurit:
Këtë hadith e tregon Ebu Hurejrja (r.a):
Të varfëritë nga muhaxhirët erdhën te i Dërguari i Allahut;
Ata thanë: “Pronarët e pasurisë kanë arritur gradë të larta dhe bekime të përjetshme”. I
Dërguari i Allahut (s.a);
“Pse?” pyeti ai. Ata,
“Ata falen dhe agjërojnë si ne. Në të njëjtën kohë, ata merren edhe me bamirësi, ne nuk
mund të bëjmë të njëjtën gjë. Ata liruan skllevër, ne nuk e kemi këtë mundësi.” Pas kësaj, i Dërguari
i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) tha:
“A t’ju mësoj diçka që do t’ju sjellë në nivelin e atyre që ju kanë kaluar dhe atyre që do t’ju
ndjekin, dhe që vetëm ata që bëjnë atë që bëni mund t’ju tejkalojnë?”
“Po o i Dërguari Allahut” thanë. I Dërguari i Allahut ju tha:
“Nëse thoni Subhanallah 33 herë, Elhamdulilah 33 herë dhe Allahu Ekber 33 herë pas çdo
namazi” tha ai. Pasi kaloi një kohë, muhaxhirët e varfër erdhën përsëri te i Dërguari i Allahut dhe
i thanë:
 “Vëllezërit dhe motrat tona të pasura kanë dëgjuar atë që kemi bërë dhe ata po bëjnë atë që
kemi bërë ne.” I Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) ju drejtua:
“Kjo është mirësi që Allahu ia jep kujt të dojë.” 93
Në fakt, me një hadith tjetër, i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) do t’ua
lehtësonte shqetësimet dhe do t’u tregonte mënyrat e fitimit të shpërblimit. Sipas lajmit të mirë që
dha në këtë drejtim, duke i parë ata që e shpenzojnë pasurinë dhe fuqinë e tyre në rrugë të Allahut,
edhe pse nuk kanë pasuri, dhe me qëllim të sinqertë: “Sikur të ishte i imi, do ta shpërndaja si kështu
e kështu.” Ata që arrijnë horizontin e tyre fitojnë shpërblime njësoj si të tjerët. Për sa i përket masës
së qëllimit të pastër, duhet të jetë i rëndësishëm krahasimi i një personi që mund të japë 10 euro
nga 100 euro në dorë deri te ai që mund të japë një milion në një miliard.
Përveç faktit se e njëjta atmosferë mbizotëron në të gjithë sahabët, ne shohim vetëm një
ngjarja nga Ebu Bekri dhe Umeri (r.an). Le të mjaftohemi me përmendjen e ngjarjes së famshme
që tregon për garën e Umerit për të shpenzuar mjetet e tij në rrugën e Allahut: Umeri r.a) tregon:
I Dërguari i Allahut (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të) na kërkoi të japim sadaka
dhe kjo përkonte me kohën kur unë kisha pasuri. Thashë me vete: “Nëse e kaloj Ebu Bekrin, do ta
kaloj sot”. Thashë dhe ia çova gjysmën e pasurisë sime të Dërguarit të Allahut. I Dërguari më pyeti
mua; “Çfarë ke lënë për familjen tënde?” Unë u përgjigja: “Njëfishin e kësaj”.
(Në atë kohë) Ebu Bekri solli gjithë pasurinë e tij dhe i Dërguari i Allahut (a.s.) i bëri të
njëjtën pyetje. Ebu Bekri (r.a) i tha: “Unë ua lashë Allahun dhe të Dërguarin e Tij.” Pas kësaj,
kuptova se kurrë nuk do të mund ta tejkaloja Ebu Bekrin në garën për bamirësi. 94
Sahabët kështu e kuptuan dhënien dhe duke vazhduar jetën në këtë trajektore fituan
pëlqimin e Allahut.

ETIKA E TË JETUARIT SË BASHKU

Është e nevojshme të mbahet gjallë shpirti i altruizmit (ithar). Ne duhet ta shohim veten
drejtpërdrejt përgjegjës për ndjenjat e të tjerëve, për nevojat e të tjerëve. Ne duhet të pyesim çdo
person që vjen tek ne nëse është i uritur, nëse ka nevojë për rroba apo për pushim për të plotësuar
nevojat e tij, duhet ta ushqejmë dhe t’i japim të pi. Kjo ndjenjë është shumë e rëndësishme. Por
për fat të keq, nuk e shoh vërtet “shpirtin e të jetuarit për të tjerët” tek shumë njerëz. Kjo më
trishton edhe mua. Ti je në tavolinë, nuk ka bukë para shokut, ai është larg tryezës, më vjen shumë
keq që askush nuk mund ta shohë këtë.
Gjithashtu, nuk është e drejtë të lëmë nga tavolina jonë stafin që punon dhe shërben me ne
dhe të mos ndajmë të njëjtën tryezë me ta. Detyra jonë është t’i vlerësojmë dhe t’i çmojmë të gjithë
si qenie njerëzore. Të qenit i privilegjuar është i papajtueshëm me moralin tonë, moralin profetik.
Mos u ndani nga njerëzit me vende të ndryshme, pozicione të ndryshme, mundësi të
ndryshme. Mos i nënçmoni njerëzit. Çfarëdo pune që të bëjnë, vlerësojini të gjithë, nderojeni të

93
Buhârî, Ezan, 155; Deavât, 17; Muslim, Mesâxhid, 142; Zekât, 53; Musned, 2/419.
94
Tirmidhî, Menâkib, 16; Dârimî, Zekât, 26.
gjithë; Ndani ushqimin dhe tryezën tuaj me ta. Shmangni trajtimin e ndryshëm. Është e lehtë të
thuash “botë e përkohshme”; por është shumë e vështirë të ndjesh se është kalimtare. Na bëftë
Zoti që ta ndejmë.95

95
M. Fethullah Gülen, Gurbet Ufukları (Kırık Testi-3), fq. 51.
 CILAT JANË PIKAT QË DUHEN MARRË PARASYSH GJATË DHËNIES
SË NDIHMËS?
E përmendëm më lart. Ndihma është një vepër e rëndësishme që e bën njeriun të vlefshëm si në
sytë e njerëzve ashtu edhe në sytë e Zotit. Gjatë kryerjes së kësaj vepre të rëndësishme, sigurisht që ka
disa çështje që duhet t’i kushtojmë vëmendje. Përndryshe, është e qartë se një ndihmë e pakujdesshme
shpesh nuk jep rezultatin e dëshiruar.
Gjatë ndihmës është shumë e rëndësishme të kihet kujdes në këto pika:
1. Para së gjithash, ndihma jepet për hir të Allahut. Ndihmat e bëra pa kërkuar pëlqimin e Allahut
nuk janë të pranueshme tek Allahu. Nëse hipokrizia, kotësia ose disa mendime të interesit
vetjak përfshihen në një ndihmë, ajo ndihmë nuk është një ndihmë e bazuar në pëlqimin.
Shihni se si na paralajmëron Zoti ynë për këtë në Kur’an: “Çfarëdo që të shpenzoni nga pasuria
juaj për të mirë, është për dobinë tuaj. Sepse ju jepni vetëm duke respektuar kënaqësinë e
Allahut. Kështu, çdo të mirë që të jepni, shpërblimi i saj do t’ju paguhet plotësisht. E drejta
juaj nuk do të mposhtet dhe nuk do të persekutoheni.”96

2. Personat që do të ndihmohen duhet të zgjidhen mirë dhe të hulumtohet me kujdes nëse ka

njerëz në nevojë. Njerëzit që e marrin lypjen si profesion, edhe pse nuk kanë nevojë për shumë,
po nxjerrin fitime të padrejta duke shfrytëzuar ndjenjat. Shumë njerëz në nevojë reale nuk
mund t’i thonë asgjë askujt sepse kanë frikë t’i shprehin nevojat e tyre, presin t’i arrijë një dorë
deri te ta.
Allahu i Madhëruar thotë: “Jepni lëmoshën tuaj atyre të varfërve, të cilët janë nisur për të
punuar në rrugën e Allahut; Ata nuk mund të vrapojnë përpara dhe mbrapa dhe të fitojnë. Ngaqë
kanë frikë të lypin, ata që nuk dinë mendojnë se janë të pasur. O i Dërguari im! Ju i njihni nga
fytyrat e tyre. Për shkak të dëlirësisë së tyre, ata nuk i shqetësojnë njerëzit dhe nuk kërkojnë asgjë.
Çfarëdo që të shpenzoni për ta nga pasuria juaj, Allahu është i Gjithëdijshëm.” 97

3. Gjërat që nuk i përdorim vetë dhe që nuk funksionojnë nuk duhet t’u jepen të tjerëve për
ndihmë. Me fjalë të tjera, një person duhet të marrë kontrollin e qëndrimit të tij duke menduar
se malli që synon të japë janë në të njëjtën gjendje dhe t’i jepet atij dhe nuk duhet t’i japë dikujt
tjetër diçka të një cilësie ose sasie që ai nuk do ta pranonte. Kur’ani na paralajmëron në këtë
pikë si vijon:

“O ju që besuat! Shpenzoni atë që fitoni për të mirë dhe për atë që Ne ju nxjerrim nga toka
si furnizim. Nëse ju jepet, mos u përpiqni të jepni mallra të këqija që nuk mund t’i blini pa mbyllur
sytë. Dijeni se Allahu është i pasur, meriton lavdërim.”98

Në lidhje me këtë edhe ky hadith jep një mësim të mirë:

96
Surja Bekare, 2/272.
97
Surja Bekare, 2/273.
98
Surja Bekare, 2/267.
 Në epokën e lumturisë, disa njerëz sillnin disa tufa hurmash dhe i linin në xhaminë e
Pejgamberit. Ata që ishin të varfër blinin prej saj dhe plotësonin nevojat e tyre. Një ditë, i Dërguari
i Allahut hyri në xhami dhe kur pa se aty ishin vendosur disa tufa të papërshtatshme, tregoi me
gisht me shkopin e tij dhe tha: “Po të kishte dashur pronari i kësaj bamirësie, do të kishte dhënë
një sadaka më të mirë. Po ashtu, pronari i kësaj bamirësie do të përballet me cilësi kaq të dobët në
Ditën e Gjykimit”. 99

4. Donacionet nuk duhet të bëhen në asnjë mënyrë me reklamë. Nuk ka asnjë përfitim që mund
të përfitohet nga një ndihmë e tillë. Në Kur’an, Allahu i Madhëruar e përshkruan ndihmën
reklamimit si punë të jobesimtarëve:

“O besimtarë! Mos e shëmtoni të mirën e lëmoshës suaj me reklamacion dhe fyerje, siç
vepron ai që shpenzon pasurinë e vet për sy e faqe të botës, e nuk beson në Perëndinë dhe Ditën e
Kijametit, Ai i gjason gurit të lëmuar, në të cilin ka pak dhé. E, kur shiu i bie rrëbesh, e zhveshë
atë dhe e le gur të thatë. (Hipokritët), nuk kanë kurrfarë dobie nga veprat që kanë bërë. Se, Perëndia
nuk e udhëzon në rrugë të drejtë popullin mohues.”100

5. Ndihma nuk është e vogël apo e madhe. Personi nuk duhet të nënçmojë ndihmën e tij, qoftë
edhe e vogël, dhe duhet të synojë të ndihmojë në nivelin më të lartë duke e detyruar veten.
Profeti tha: “Mos e nënçmo asnjë vepër të mirë, edhe nëse ajo konsiston në takimin me vëllanë
tënd me fytyrë të qeshur!”101 dhe tha se nuk duhet të nënvlerësojmë asnjë ndihmë.

6. Ndihma nuk duhet të vonohet ose të shtyhet. Në lidhje me këtë ideja, “Më lejoni të pres edhe
pak!” është e gabuar. Ata që kanë nevojë duhet të ndihmohen menjëherë në masën e mjeteve
në dispozicion dhe nuk duhet humbur kohë kot.

7. Parimi i mos bërjes publike është thelbësor në ndihmën përveç zekatit. Në fakt, zekati është
një adhurim farz dhe qartësia është thelbësore në adhurimin farz. Mirëpo, gjatë dhënies së
ndihmës përveç zekatit, duhet respektuar parimi i konfidencialitetit dhe ndihma nuk duhet
ngatërruar me hipokrizinë. Zoti ynë në lidhje me këtë thotë: “Nëse lëmoshën e jepni haptazi,
kjo është mirë, e nëse ua jepni të varfërve fshehurazi – ajo është edhe më mirë, dhe Ai ua shlyen
disa nga mëkatet tuaja..”102

Në një prej haditheve të tij, Profeti (a.s.) ka informuar se ata që japin lëmoshë fshehurazi
që dora e majtë të mos shoh se çfarë jep dora e djathtë, do të jenë nën hijen e Arshit në botën
tjetër.103

99
Ebû Dâvûd, Zekât, 17.
100
Surja Bekare, 2/264.
101
Rijadu’s-Sâlihîn, 1/159.
102
Surja Bekare, 2/271.
103
Texhrid, 2/620.
 Ato që kemi përmendur deri më tani janë disa nga pikat që duhet t’u kushtojnë vëmendje
personave që ndihmojnë. Ata që janë në pritje të ndihmës nuk duhet të kërkojnë më shumë se sa
kanë nevojë, duhet të pranojnë ndihmën në përputhje me nevojat e tyre dhe nuk duhet harruar se
mund të ketë edhe njerëz të tjerë në nevojë. Veç kësaj, ndihma duhet pranuar pa nënçmuar, pa qenë
mosmirënjohës dhe atij që ndihmon t’i përgjigjet me falënderime dhe lutje.
 5- DREJTËSIA, NDERSHMËRIADHE MOSMASHTRIMI,
MBAJTJA E FJALËS
“Besimi i një personi nuk është i vërtetë nëse zemra e tij nuk është
e vërtetë. Nëse gjuha e tij nuk thotë të vërtetën, zemra e tij nuk do
të jetë e drejtë. Njeriu nuk mund të hyjë në Xhenet nëse fqinji i tij
nuk është i sigurt nga e keqja e tij.” (Hadith)

ÇFARË ËSHTË BESNIKËRIA?

Besnikëri do të thotë të jesh i sinqertë, të mbajmë fjalën, ndershmëri dhe të bësh çfarë ke
marr përsipër. Veç kësaj, besnikëria ka edhe kuptime si kërkimi i të mirave të vëllait për hir të
Allahut dhe të qenit i mirë me të, miqësia, besnikëria ndaj premtimit, përmbushja e premtimeve,
respektimi i amaneteve dhe përmbushja e detyrave që ka marrë përsipër. E kundërta e besnikërisë
është tradhtia.
Tradhtia nuk i shkon për shtat një muslimani të pjekur. Muslimanët duhet të jenë të sinqertë
dhe të ndershëm në punët e tyre të ndërsjella dhe në të gjitha llojet e marrëdhënieve me njerëzit e
tjerë, në bazë të moralit të besnikërisë. E kundërta e së vërtetës (të drejtës), e cila vjen nga e njëjta
rrënjë, është gënjeshtra.
E drejta; zhvillohet në fjalë, mendim dhe veprim. Besimtarët nuk bëjnë kurrë kompromis
për të drejtën dhe ndershmërinë. Epërsia dhe rëndësia e drejtësisë dhe qëndrimit janë shprehur
qartë në Kur’an. Allahu i Madhëruar thotë: “O ju që besuat, kini frikë Allahun dhe thoni gjithmonë
të vërtetën!”104 Ky ajet thotë se besimtari duhet të jetë gjithmonë i ndershëm.
Në rreshtat e mëposhtëm do t’i shqyrtojmë më në detaje të gjitha këto kuptime të
besnikërisë.

ÇKA ËSHTË RRUGA E DREJTË, KUSH PERSON ËSHTË I

DREJTË?
Drejtësia është një koncept që mbledh në vetvete të gjitha cilësitë morale. Kuptimi i këtij
atributi varet nga të kuptuarit e rrugës së duhur. Pra, cila është mënyra e duhur? Ne i themi Zotit
tonë në surën el-Fatiha, të cilën e lexojmë të paktën dyzet herë në ditë në lutjet tona: “Na udhëzo
në rrugën e drejtë, në rrugën që të çon te Ti. Për në rrugën e atyre që keni marrë bekimin dhe hirin
Tënd. Jo në atë të të zemëruarve dhe të lajthiturve.” 105 Ne kërkojmë rrugën e drejtë prej Tij.
Nga ajeti kuptohet se rruga e drejtë është rruga e pejgamberëve që Allahu i Madhëruar ua
dërgoi njerëzve si udhërrëfyes. Prandaj, rruga e drejtë për ne është rruga e Profetit, pra rruga e
Islamit. Personi i duhur është ai që i bindet urdhrave të Allahut, jeton në drejtim të pëlqimit të Tij
dhe i bindet të drejtave dhe ligjeve të njerëzve.

104
Surja Ahzab, 33/70
105
Surja Fatiha, 1/6-7
 Duke qenë se rruga e drejtë është rruga e Pejgamberit tonë, njeriu më i drejtë është sigurisht
Pejgamberi ynë (s.a). Prandaj, një besimtar që dëshiron të jetë i sinqertë duhet të marrë moralin e
Pejgamberit si udhërrëfyes të tij.

ZOTËRIA I ZOTËRINJVE ISHTE “EL-EMIN/BESNIKU”

Qabeja, muret e së cilës u konsumuan me kalimin e kohës, u riparua dhe u rinovua nga fisi
Kurejsh. Ata kishin një ndarje pune mes tyre. Në këtë mënyrë, çdo kabile nga fisi kishte nderin të
merrte pjesë në ndërtimin e Qabes. Ndërtimi i Qabes përfundoi. Ishte koha për të vendosur
Haxheru'l-Esved (Gurin e Zi) në vendin e tij. Secila familje donte ta arrinte vetë këtë nder. Ndaj
ka pasur një përleshje mes tyre dhe çështja ka arritur deri në sherr, madje edhe për të nxjerrë shpatat
mbi njëri-tjetrin. Gjakderdhja ishte e pashmangshme.
Pak më vonë më i moshuari nga kurejshitët Ebu Umejje bin Mugire bëri një propozim: Le
ta vendosim si gjykues njeriun e parë që hynë nga porta Safa në mëngjes. Të pranojmë atë çfarë ai
thotë.
Të gjithë e panë këtë propozim të arsyeshëm dhe e pranuan. Ishte mëngjes. Sytë ishin hapur
nga të gjithë, duke pritur që personi i parë të dilte nga dera. Ndërkohë, u shfaq Zotëria i
Pejgambereve. Kur e panë Muhamedin (a.s) duke ardhur, të gjithë u lumturuan. Sepse askush nuk
kishte asnjë pikë dyshimi në vërtetësinë dhe ndershmërinë e tij. Prandaj e quanin “el-emin (ai që
është i besuar, besnik)”.
Ata ia paraqitën çështjen Pejgamberit. I Dërguari i Allahut nuk donte që ky nder i madh të
ishte vetëm për të. Ai u kërkoi njerëzve atje për një shtroje të gjerë. Kur erdhi shtroja, Profeti mori
haxheru'l esvedin dhe e vendosi mbi të. Ai më pas i kërkoi secilit kryefamiljar të mbante një skaj
të shtrojes. Në këtë mënyrë, çdo fis kishte nderin të mbante haxheru'l esvedin në vendin e tij. Më
vonë, ai mori haxheru'l esvedin nga shtroja dhe e vendosi në vendin e saj me duart e tij të bekuara.
Shpallja i erdhi atij në moshën dyzet vjeçare. Megjithatë, jeta e tij e denjë, të cilën e jetoi
deri në moshën dyzetvjeçare, ishte e moralshme pothuajse si rruga e pejgamberisë. Ai ishte i drejtë,
besnik dhe i besueshëm edhe para pejgamberisë së tij. Gënjeshtrat nuk kishin vend në fjalorin e
tij.
Ja një shembull: Këtë e tregon njëri nga sahabët, Mugire ibn Shu’be. Në atë kohë, unë ende
nuk isha nderuar me Islamin. Ne ishim duke ecur në një rrugë me Ebu Xhehlin. Pas një kohe,
Profeti ynë doli para nesh. Ishim në një gjendje të tejet të shkujdesur sa më shumë që të ishte e
mundur. Ai erdhi tek ne me një dinjitet dhe sjellje që i ka hije. Na shpjegoi të vertetën dhe të
drejtën. Ebu Xhehli tha: “Sikur ta pranonim që ti ishe profet, gjithsesi do të kishim ndjekur fenë
tënde. Ne nuk ju pranojmë.” Pas kësaj, i Dërguari i Allahut u largua. Atëherë Ebu Xhehli, i cili
ishte vetëm me mua, më tha: “Në të vërtetë, të gjitha lajmet që ai solli janë të vërteta. Ai nuk
gënjen. Sepse nuk kemi qenë dëshmitarë të një gënjeshtër më parë. Por që bijtë e Abdu’lmuttalibit
thonë “ne u japim ujë haxhilerëve, ne ruajmë Qaben, ne u shpërndajmë ushqime haxhilerëve. E
tani -të thonë se- edhe shpallja është nga ne” kjo është diçka që s’mund ta përballoj më.
Ky është një rrëfim i rëndësishëm për të treguar se çfarë vendi zinte i Dërguari i Allahut në
zemrat e drejtësisë. Abdullah b. Selam, kur e pa fytyrën e të Dërguarit të Allahut personalisht, tha:
“Pasha Allahun, nuk ka gënjeshtër në këtë fytyrë”, dhe u bë musliman duke u gjunjëzuar dhe duke
thënë “La ilahe il-lallah Muhammedun Resulullah”.
Më vonë, një person që kishte nderin të ishte sahabi tregon: Në kohën para Islamit, ne bëmë
marrëveshje me të Dërguarin e Allahut që të takoheshim diku. Unë kisha harruar fare takimin. Kur
m’u kujtua tre ditë më vonë, vrapova për në vendin e takimit. E pashë se i Dërguari i Allahut ishte
aty. Ai nuk ishte as i inatosur dhe as i ofenduar nga unë. Thjesht më tha “O djalosh! Më ke dhënë
mundim. Kam tre ditë që të pres këtu”.
Le të japim një shembull tjetër: Dëshmorët e parë të Islamit, Jasiri dhe Sumejja (r.ah), kur
djali tyre Ammari vjen në shtëpinë e tij. Prindërit i thanë: “Bir! Ku ishe ti?" ata pyesin. Ammari
përgjigjet: “Isha pranë pejgamberit Muhammedit (a.s)”. “A është ai një pejgamberë?” ata thonë:
“Po! Ai flet për Zotin, Librin”.
Më pas, Jasiri thotë: “Muhamedi është një njeri, gënjeshtra e të cilit nuk u dëgjua derisa ai
ishte dyzet vjeç në Mekkë. Nuk është e mundur që njeriu që nuk i gënjen njerëzit të gënjejë
Allahun!”. Dhe që aty bëhet musliman menjëherë.
Ne vazhdojmë të themi të vërtetën e zotëriut, prijësit tonë, i cili qe një monument
besnikërie, i cili gjatë jetës së tij as nuk qëndroi në rrethin e gënjeshtrës. I Dërguari i Allahut herë
pas here bënte sarkazëm dhe shaka. Mirëpo, edhe në këtë, ai (sal-All-llahu alejhi ue sel-lem) e
nxirrte të vërtetën në shesh. Profeti ynë i paralajmëroi sahabët kur ata bën humor pa e ditur, duke
e deklaruar atë të gabuar. Sepse edhe nëse është humor, besimtari duhet të jetë gjithmonë i sinqertë
dhe të thotë të vërtetën. Gënjeshtra është më afër mosbesimit sesa besimit. Çdo person që gënjen
në një mënyrë ose në një tjetër do të thotë se ka bërë një hap drejt mosbesimit (kufrit). Nuk është
e mundur të bëhesh mosbesimtar duke gënjyer, por gënjeshtra është shenjë hipokrizie. Ne do ta
shqyrtojmë këtë çështje më në detaje më vonë.
Kur brenda fjalëve ka gënjeshtra ajo nuk konsiderohet më humor. Profeti ynë (salallahu
alejhi ue selem) jep edhe një shembull të humorit të tij në këtë drejtim. Për shembull, Enesi (r.a) i
cili ishte me Pejgamberin nga që mosha dhjetë apo njëmbëdhjete vjeç, ndonjëherë i Dërguari e
quante “Dhu’l-udhejn – Me dy veshë!”. Kjo tregon të vërtetën. Megjithatë, të quash dikë me dy
veshë me rastin e gradës së tij mund të ketë një kuptim tjetër. Profeti ynë foli me vërtetësi këtu dhe
ai (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) dinte të ishte i drejtë edhe në humorin e tij.
Për shembull, në një rast tjetër, një grua e moshuar hyri tek ai. Profeti ynë (s.a) e pa gjendjen
e saj të pastër, e shikoi fytyrën e saj të ndritur dhe e kënaqi me zgjuarsinë e saj. Kur gruaja i shprehu
Profetit tonë dëshirën për xhennetin, Zotëria i Pejgambereve i tha: “Pleqtë nuk mund të hyjnë në
Xhennet”. Kur gruaja qau, Profeti (s.a) tha: “Thuaji asaj se ajo nuk mund të hyjë në Xhennet në
këtë gjendjen e saj të pleqërisë [pra do të hy në një gjendje rinore, jo si e moshuar]”.
Në këtë humor, Profeti ynë fillimisht shkaktoi një tension mendor dhe më pas tha atë që
donte të thoshte. Ai me gjithë humorin e tij i ka mbajtur të mbyllura mundësitë për deklaratat e
rreme. Sepse ai (salallahu alejhi ue selem) gjithmonë e ka thënë të vërtetën.
 NDIHMËSI I TË DREJTËVE ËSHTË ALLAHU
E vërteta është përcjellja e informacionit të saktë te të tjerët duke marrë parasysh interesat
e tyre. Të jesh i drejtë do të thotë të thuash të vërtetën, të mendosh drejt dhe të veprosh drejt. Njeriu
duhet të raportojë të vërtetën në çdo punë dhe të jetë në gjendje të thotë fjalën e duhur edhe nëse
është në dëm të tij apo në dëm të të afërmve të tij. Ndjenja e besimit të dhënë nga të qenit i sinqertë
parandalon prishjen e lidhjeve ndërmjet anëtarëve të shoqërisë dhe humbjen e solidaritetit mes
tyre. Gjithashtu, personi i drejtë nuk kundërshton vetveten. Me pak fjalë, të gjitha problemet psiko-
sociale që mund të lindin nga gënjeshtra do të parandalohen. Integriteti sjell paqe në botën e
brendshme të njerëzve. Sidomos zemrat e besimtarëve. Sepse Allahu është ndihmës i të drejtave
dhe atyre që veprojnë me drejtësi.
Kjo e vërtete mund të shpjegohet me një shembull:
Në qytetin ku ka jetuar Hasan Basri kishte një guvernator mizor. Një ditë, ky guvernator
dërgon njerëzit e tij dhe dëshiron të kapë Hasan Basriun, të cilin ai mendon se e shqetëson. Ai
gjithashtu erdhi dhe u fsheh në kasollen e të nderuarit Habib Axhemi, të cilin e kishte mësuar dikur.
Njerëzit e guvernatorit vijnë dhe zemërohen:
– “A e ke parë Hasan Basriun (radijallahu anh)?” pyesin ata. Ai është shumë i qetë:
– Po, thotë ai
– Ku?
– Këtu në kasollen time... Burrat hyjnë në kasolle. Megjithatë, ata nuk mund ta gjejnë
Hasan Basriun. Duke dalë jashtë po kërcenonin:
– Ata thonë: “O shejh, pse gënjen?”
– Nuk gënjeva... Por nëse ju nuk e shihni, çfarë faji kam unë?
Ata kthehen në kasolle dhe e kërkojnë atë. Por ata nuk mund ta gjejnë përsëri dhe kthehen.
Kur ata u larguan, Hasan Basri tha:
– O Habib! Unë e di se Zoti im nuk më shfaqi para tyre për hirin tënd. Po pse tregove
vendin tim, a nuk ka të drejtë të jesh mësues, thotë ai.
Habibi me përulësi shqipton fjalët shembullore të mëposhtme:
– O Mësuesi im! Fakti qe nuk te gjejnë nuk është nga nderi im, por sepse po themi të
vërteten. Sepse ju e dini se ndihmësi i të drejtëve është Allahu. Po të kisha gënjyer, do të më kishin
marrë ty dhe mua.
Besimtari e mban premtimin, e përmbush amanetin, e bën mirë punën e tij, i qëndron larg
gënjeshtrës, e përmbush detyrën që ka marrë dhe amanetin ia jep pronarit të saj. Ata shfaqin një
moral të plotë “besnikëri” në adhurimin dhe bindjen e tyre ndaj Allahut. Ai është i lidhur me
zemrën e tij me Zotin e tij. Ai nuk përpiqet ta mashtrojë Atë, të adhurojë të tjerët ose të mashtrojë
në adhurimin e Tij në praninë e Tij.
Zija Pasha thotë kështu:
“Mos u neverit edhe nëse e sheh se besnikëria është e denjë për një person.
Allahu është ndihmës i të drejtëve.”
Njëri nga të rinjtë gjithmonë lutej: “O Allah, ndihmësi i të sinqertëve, o Allah,
ndihmës i atyre që i shmangen haramit, të lavdëroj”. Kjo situatë tërheq vëmendjen e të
gjithëve. Njëri prej tyre tha: “Pse luteni gjithmonë me të njëjtën lutje, a nuk dini gjë tjetër?”.
Dhe ai ia shpjegon:
Para 7-8 vitesh, teksa isha në Qabe, gjeta një thes plot me ar. Kishte saktësisht 1000
ar. Një zë brenda meje po thoshte (Me këto flori mund të bësh këtë e këtë). Jo, thashë me
vete, kjo nuk është e imja, është pronë e dikujt tjetër, do të ishte haram ta përdorja.
Ndërkohë dikush pyeti: “A e gjeti njeri një çantë të tillë?”, po bërtiste. E thirra dhe e pyeta
se çfarë çantë ishte, çfarë kishte në të. Ai e përshkroi çantën dhe tha se kishte 1000 ar në
të. Meqë ishte ashtu, atëherë i thash ja merre çantën. Burri hapi çantën dhe më dha 30
monedha ari.
Shkova në pazar. Ata lavdëronin një të burgosur të ri me fytyrë të pastër. Pastërtia
e të riut më tërhoqi vëmendjen. Unë shkova tek ata dhe thashë çfarë doni për këtë rob. Ata
thanë 30 ar. I dhashë 30 monedhat e arit që bleva nga burri dhe bleva të riun. Kaluan nja
dy vjet. I riu ishte shumë punëtor dhe shumë i denjë. Isha shumë i lumtur që e kisha. Një
ditë, ndërsa duke ecur me të, dy-tre veta vinin nga ana e kundërt. I riu më tha: “Zotëri, unë
jam djali i emirit maroken, këta janë burrat e babait tim. Më gjetën. Duan të më blejnë nga
ti, ti je njeri i mirë, mos më shit për më pak se 30 mijë ar”.
Ata njerëz erdhën tek unë dhe më thanë: “A do të na e shisni këtë rob?” Unë thashë
do të shes. Ata thanë të jepnin 60 monedha ari. Unë thash jo. Mirë, por nuk e keni marrë
nën 30? Ata thanë: ‘Do t’ju japim dy herë më shumë. Kështu që thashë shko merre nga
tregu. Gjithnjë e më shumë, ata shkuan deri në 20 mijë ar. Unë thashë jo më pak se 30 mijë.
Ata pranuan pa dëshirë. Dhanë arin dhe e morën të riun dhe u larguan. Me ato 30 mijë ar
hapa biznese, tregtova dhe u pasurova më shumë. Një ditë më thanë shokët, një familje
shumë e pasur ka një vajzë të mirë. Babai i tij sapo ka ndërruar jetë. Ata thanë të të
martojmë me të. Edhe unë thashë po. U bë niqahu. Devetë sollën pajën e tyre. Në mesin e
pajës më tërhoqi vëmendjen një çantë. I thashë vajzës, çfarë është kjo? Në të ka 970 flori,
babai im e humbi në Qabe dhe i dha 30 ar të riut që e gjeti. Pjesa tjetër ma dha dhuratë dhe
tha se do ta vendoste në pajën e saj. Do të thotë se floriri që gjeta ishte ushqimi im, po të
mos e kisha dhënë do të kishte ardhur nga rruga e paligjshme, tani më ka ardhur përsëri
përmes rrugës hallall.

KUR’ANI URDHËRON TË DREJTËN DHE TË VËRTETEN

Një person i pjekur bie në konflikt midis fjalëve të rreme që shqiptoi qëllimisht dhe
zërit të ndërgjegjes së tij, veçanërisht besimit të tij. Këtu, e vërteta i shpëton njerëzit nga
rënia në kontradikta dhe trazira të tilla. Profeti ynë thotë në lidhje me këtë çështje: “Dije se
 e vërteta sjell qetësi (qetësi shpirtërore), dhe gënjeshtra jep dyshim dhe hezitim.” 106 Në të
njëjtën kohë, vërtetësia është një karakter kyç që hap rrugën për virtyte dhe nxitje të tjera
morale. njerëzit të përqafojnë vlerat morale. Në fakt, Pejgamberi ynë (s.a) tha: “Vërtetësia
shpie në mirësi...”107
“Qëndroni (premtoni) në këto gjashtë gjëra dhe unë do t’ju premtoj Xhennetin:
– Flisni drejt kur flisni!
– Mbaje premtimin!
– Sigurohuni që të kujdeseni për amanetet!
– Mbrohuni nga epshi!
– Mbylli sytë ndaj haramit!
– Qëndroni larg punëve haram.”108
Besnik është ai që e mban fjalën. E brendshmja dhe e jashtmja tij janë një. Ai nuk
gënjen, nuk mashtron, nuk tradhton askënd, ai e bën punën e tij si duhet. Mënyra se si ai
jeton dhe vepron është rruga e duhur. Një besimtar duhet së pari të jetë besnik në thelbin e
tij (në zemrën e tij). Ai nuk duhet të lejojë gënjeshtrën, mashtrimin, armiqësinë dhe
kryengritjen në zemrën e tij. Pas kësaj, ai duhet të jetë besnik ndaj fjalës së tij. Gjatë të
folurit, ai nuk duhet të përdorë gënjeshtra, trillime dhe shpifje. Dëmet e gënjeshtrës janë të
dukshme, ndërsa përfitimet e së vërtetës janë të padiskutueshme. Atëherë besimtari duhet
të jetë korrekt në punën e tij. Ai duhet të bëjë punën e tij siç duhet dhe të qëndrojë larg
mashtrimit dhe tradhtisë.
Ata që janë shumë të sinqertë, bëjnë më të mirën e drejtësisë dhe e pranojnë
shpalljen nga Allahu pa hezitim quhen ‘sidik/të sinqertë’. Në fakt, nofka e Ebu Bekrit ishte
Siddik. Të sinqertët nuk gënjejnë kurrë. Ata janë të vërtetë në besimin e tyre dhe këtë e
përforcojnë me veprimet (punët) e tyre. “Përkujto Ibrahimin në Libër. Sepse ai ishte
Pejgamber i sinqertë.”109 Ata që besojnë me të vërtetë Allahun dhe të Dërguarin e Tij janë
“sidikë” dhe shehidë tek Allahu dhe ata që arrijnë gradën e shehidit. 110
Në Kur’an Allahu (xh. xh) i fton të gjithë njerëzit që të besojnë dhe të jenë me
besimtarët,111 Zoti ynë do t’i shpërblejë me përkushtim ata që adhurojnë. Nga ana tjetër, Ai
do t’i bëjë hipokritët me dy fytyra të shijojnë dënimin e Tij. 112

106
Tirmidhî, Kijâmet 60.
107
Muslim, Birr 105; Buhârî, Edeb 69.
108
Musned, 5/323.
109
Surja Merjem, 19/41
110
Surja Hadîd, 57/19
111
Surja Tevbe, 9/119
112
Surja Ahzâb, 33/24
 Zoti ynë ka përgatitur sevape dhe shpërblim të madh për besimtaret dhe besimtarët.
Sepse ata ishin të vërtetë në besimin e tyre dhe e pohojnë me gjithë zemër të vërtetën. 113
Ata që besuan dhe tregojnë besnikëri janë besnikë. Ata ‘konfirmuan’ një ftesë besnike nga
Allahu dhe u bënë ‘bindës/konfirmuese, të vërteta’. Zoti ynë i lavdëron ata si vijon:
“Kushdo që i bindet Allahut dhe të Dërguarit të Tij, ata janë me pejgamberët, të sinqertët,
dëshmorët dhe të mirët, të cilët Allahu i ka bekuar. Sa miq të mirë që janë.” 114
“Sadik” do të thotë shok. Me fjalë të tjera, do të thotë shoku më i ngushtë që
konfirmon miqësinë e tij, e trajton atë drejt dhe i qëndron besnikërisht. Është mjaft
mbresëlënëse që kjo fjalë, që do të thotë shok, vjen nga fjala ‘sidk-vërtetësi’.
Le të flasim për një monument besnikërie, Abdulkadir Gejlani, prijësi i miqve të
Allahut. Ai na mëson virtytin për të mos gënjyer kurrë dhe për të mos e lënë të vërtetën as
për një moment, në asnjë kusht apo rrethanë.
Kur Abdulkadir Gejlani arrin moshën shkollore, ai niset për të mësuar dituri. E ëma
është shumë e dashur ndaj tij, por kur i bëhett fjala për dije, ajo përkul qafën. Gjysmën e
arit që i ka mbetur babait të ndjerë ia ndan vëllait dhe gjysmën e qep në xhepin e tij. The i
thotë atij:
– Mos gënje asnjëherë!
Abdulkadiri i vogël, i cili në të ardhmen do të jetë prijësi i evlijave, largohet nga
vendlindja me një karvan të vogël. Është marrë rruga për në Bagdad. Malet, luginat,
shkretëtira kanë mbetur prapa. Karvani përshkon një rrugë të gjatë, por rruga bllokohet
papritur nga banditët. Të gjithë në karvan ngrijnë.
Banda përbëhet nga burra pa mëshirë. Njerëz që bllokojnë rrugët, grabitin karvanët,
plaçkitin gjithçka që gjejnë...
Kjo turmë që qëndron si mur përballë karvanit:
– Mos lëvizni dhe hidhni gjithçka që keni para jush.
Është një moment kur terrori i pushton të gjithë dhe frika kthen kthetrat e tij. Nuk
ka as forcë për të thënë një fjalë dhe as forcë për të rezistuar.
Tufa e egër e banditëve fillon të grabisë gjithçka që ka në dispozicion. Malli i
mbledhur grumbullohet në një rrogoz të madh përballë shefit të bandës. Ngjanë si një kodër
mbushur nga gjërat.
Në atë kohë, një nga banditët famëkeq erdhi dhe qëndroi përballë Abdulkadirit:
– O fëmijë i veshur si dervish, i thotë, a ke gjë edhe ti mbi vete?
Një fëmijë i dritës që është i vogël, por zemra e të cilit është më e madhe se malet:
– Po, thotë, kam dyzet flori. Bandi:
– Ec more djalosh i gjorë, dyzet flori as në ëndërr nuk i ke parë! Një tjetër nga
banditët e ndërpret:
– Dhe ku është ari juaj? Përgjigjja e dhënë nga Abdulkadir e bën banditin edhe më
të shtangur:

113
Surja Ahzâb, 33/35
114
Surja Nisâ, 4/69
 Nën ndenjësen time e qepur në mantelin tim!
Banditi vendos menjëherë kthetrën e tij të përgjakur në fund të djalit dhe thotë:
– Ec!
– Për ku?
– Te shefi ynë!
– Kush është shefi?
– Mos bën pyetje dhe ec!
Dhe djalin me sy gazele e sjellin para kreut të bandës. Kreu i banditëve shikon djalin
dhe e pyet:
– O djalosh! Ju thoni se keni dyzet monedha ari, a është e vërtetë?
– Po!
– Ku është ari?
– E qepur në mantelin tim.
Në atë moment, me një goditje thike, i grisin paratë nga manteli i Abdulkadirit të
vogël dhe i marrin. Kreu i banditëve nuk e fshehu dot habinë dhe përsëriste vazhdimisht:
– O fëmijë! Si po na tregon se aty ka flori?
Abdulkadir Gejlani përgjigjet me një buzëqeshje të ëmbël:
– Nëna ime më këshilloi të jem korrekt në çdo gjë dhe të kërkoj kënaqësinë e
Allahut. E vërteta është siguri, gënjeshtra është tradhti. Nuk munda të tradhtoja!
Udhëheqësi i bandës, sytë dhe zemra e të cilit janë të mbuluara me gjak dhe mëkat,
duket të jetë goditur në tru. Për një kohë të gjatë shikon atë fytyrë të ndriçuar dhe të bukur
të djaloshit. Shprehja e asaj fytyre të pafajshme zbut zemrën e ashpër dhe të gurtë të shefit
të banditit. Sytë e banditit papritmas kthehen në re dhe lotët fillojnë të rrjedhin:
–Shiko, thotë ai, ndërsa ky fëmijë tregon një besnikëri të tillë ndaj nënës së tij në
premtimin e tij dhe nuk mund ta tradhtojë atë, unë e kam tradhtuar fjalën dhe urdhrat e
Allahut gjatë gjithë kësaj kohe. Mjerë për mua! Më vjen keq! Që tani e tutje, unë pendohem
për të gjitha të këqijat dhe të gjitha mëkatet e mia. Ky djalë i bukur më nxori nga errësira
(dhulmi) në dritë.
Zemra e shefit, më e fortë dhe më e ngurtë se shkëmbi, mbushet me lot dhe perlat
e lotëve që i derdhen mbi faqe ndikojnë edhe te grabitësit e tjerë. Të gjithë njëzëri bërtisnin:
O shef! Deri më sot keni qenë lideri ynë në bllokime rrugësh, grabitje dhe
banditizëm. Tani pendohu dhe bëhu udhëheqësi ynë në kthimin te mirësia! Ne jemi përsëri
me ju dhe i bindemi urdhrit tuaj. Shefi shikoi grabitësit me sytë e lagur:
Atëherë, jepuni pronarëve të tyre një nga një çdo gjë që keni marrë në karvan dhe
të pendohemi së bashku për mëkatet tona këtu!
Zërat e grabitësve duke gjëmuar në lugina:
–Si urdhëron!..
Në atë moment, malli, paratë dhe floriri i marrë nga karvani u kthehen pronarëve të
tyre dhe karvani dërgohet në paqe. Këta grabitqarë, zemrat e të cilëve janë më të forta se
guri, u nisën për të fshirë pisllëkun e mëkatit në pasqyrën e zemrave të tyre me një sfungjer
pendimi. Zemrat e tyre tani janë më të buta se kadifeja. Kjo është për shkak të vërtetësisë
dhe besnikërisë së djaloshit ndaj besëlidhjes së tij.
 Ai djalosh por si drita kishte shpëtuar edhe arin e tij, njerëzit e karvanit dhe
grabitësit.

SHEMBUJ TË DREJTËSISË NGA SHOQËRIA OSMANE ME

MORALIN E KUR’ANIT
Të huajt që kanë qenë në Turqi në raste të ndryshme kanë një pikëpamje të
përbashkët. Kur bëjnë biznes me një turk musliman shprehen se nuk ka nevojë për kontratë,
mjafton një fjalë. Natyrisht, kjo është pasojë e natyrshme e moralit turko-islam. Muslimanët
që kanë moralin e Kur’anit përshkruhen si “... ata që tregojnë besnikëri ndaj besëlidhjes
së tyre kur bëjnë një besëlidhje...” në suren el-Bekare. Në vazhdim të ajetit thuhet: “Këta
janë të sinqertët dhe këta janë të devotshmit.”115.
Comte de Bonneval, një nga gjeneralët francezë, tha se ai admironte ndershmërinë
e turqve:
“Krime të tilla si padrejtësia, monopoli dhe vjedhja janë pothuajse inekzistente në
mesin e turqve. Me pak fjalë, nëse është një besim i ndërgjegjshëm apo një frikë nga
ndëshkimi, ata tregojnë një ndershmëri të tillë sa njerëzit shpesh admirojnë drejtësinë e
turqve.
Përpikëria e një tregtari turk për ndershmërinë shprehet në një burim tjetër si më
poshtë:
“Pasi një tregtar i huaj pëlhure erdhi në vendin osman dhe i pëlqyen mallrat e një
fabrike pëlhure dhe donte t’i blinte të gjitha, ai pa që pronari po ndante një top pëlhure
duke balancuar topat e pëlhurës dhe pyeti arsyen e kësaj lëvizjeje. Tregtari osman i tha:
“Nuk mund ta jap, është me defekt.”
Me gjithë fjalën e tregtarit të huaj: “S’ka gjë, nuk ka rëndësi”, tregtari osmanë
këmbëngulte të mos jepte atë topin e pëlhurës dhe tha: “E dini, thashë se malli im ishte me
defekt. Por ndërsa ju e shisni atë në vendin tuaj, blerësit tuaj nuk do ta dinë që unë jua kam
thënë këtë. Kështu, unë do t’u shes mallra me defekt klientëve tuaj. Si rezultat, krenaria,
nderi dhe dinjiteti i Perandorisë Osmane do të ofendohen dhe ata do të mendojnë se ne
jemi mashtrues. Prandaj nuk mund ta jap kurrë këtë top të gjymtuar…” kështu shpjegoi
arsyen e mosdhënies së pëlhurës.”
Një nga veçoritë që i dallon turqit nga kombet e tjera është se turqit nuk i dinë truket
dhe gënjeshtrat. Feja islame u mundësoi turqve të përvetësojnë cilësi të mira morale dhe
të refuzojnë të këqijat. Ky fakt përshkruhet në një burim të shekullit të 19-të si më poshtë:
“Karakterin kombëtar duhet ta kërkojmë tek shtresa e mesme e popullit, pra tek
njerëzit që jetojnë me artet e tyre dhe përbëjnë grupin mes të pasurve dhe të varfërve. Këtu
ndër turqit që i përkasin kësaj shtrese, virtytet shoqërore dhe familjare kombinohen me një
nivel arsimor të përshtatshëm për nevojat e tyre dhe rregullat e sjelljes së sjellshme.
Ndershmëria është karakteristikë e tregtarëve turq... Në fshatrat turke, të cilat nuk përzihen
me grekët, vlerësohet shumë pafajësia e jetës dhe thjeshtësia e zakoneve dhe traditave, dhe
atje hilet dhe mashtrimi është krejtësisht i panjohur”. (Shkrimtari britanik T. Thornton)

115
Surja Bekare, 2/177
 Vëzhgimi i mëposhtëm i udhëtarit francez Du Loir në shekullin e 17-të përmbledh
temën:
“Nuk ka dyshim se në aspektin moral, politika turke dhe jeta e qytetëruar janë në
gjendje të japin shembull për të gjithë botën.”

FJALA DHE THELBI MUSLIMAN ËSHTË TË QENURIT I

DREJTË
Muslimani është një person i drejtë në fjalë dhe në thelb. Gjithashtu kujdeset për ta
siguruar dhe mbrojtur atë. I Dërguari i Allahut (a.s.) i kushtoi shumë rëndësi vendosjes së
këtij morali, veçanërisht në fëmijëri. Në mënyrë që prindërit të mos gënjejnë fëmijën, ai
kontrolloi marrëdhëniet e tyre me fëmijët dhe vendosi disa parime të përgjithshme. Për
shembull, nuk është e drejtë që prindërit t’i mashtrojnë në asnjë mënyrë fëmijët e tyre, ose
të jenë të pakujdesshëm në marrëdhëniet dhe sjellët me ta.
Tregon Abdullah b. Amir: Një ditë mua më thirri nëna ime. Ndërkohë i Dërguari
(a.s) po qëndronte në shtëpinë tonë. Nëna ime:
“Eja, do të të jap diçka!” më tha. I Dërguari (a.s) iu drejtua nënës sime:
“Çka do t’i japësh atij?” Nëna ime iu përgjigj:
“Do t’i jap një hurmë.” Në lidhje me këtë i Dërguari (a.s) e urdhëroi për diçka:
“Dije se sikur atij nuk do t’i jepje diçka do të shkruhej një gjynah për gënjeshtër.” 116
Ndërsa nga transmetimi që përcjellë Ebu Hurejra (r.a) thuhet: “Kush thërret një
fëmijë duke i thënë ‘eja këtu të të jap diçka’ dhe më pas nuk i jep do t’i shkruhet gjynah
për gënjeshtrën.”117
Ashtu si fjala e një muslimani, thelbi i tij duhet të jetë i vërtetë dhe ai duhet të
pastrojë botën e tij të brendshme nga ndjenjat dhe mendimet e këqija. Për ta thënë më qartë,
muslimani duhet të flasë ashtu siç mendon dhe të sillet ashtu siç flet. Nuk duhet të ketë
ndarje midis fjalës dhe thelbit. Nëse është kështu, ai bëhet një besimtar i pjekur dhe u jep
besim atyre që e rrethojnë.
Sa mirë e shpreh të vërtetën në thelb hadithi i mëposhtëm: “Imani i njeriut nuk është
i vërtetë nëse zemra e tij nuk është e vërtetë. Zemra e tij nuk është e vërtetë nëse gjuha e tij
nuk e thotë të vërtetën. Njeriu nuk mund të hyjë në Xhennet nëse fqinji i tij nuk është i
sigurt nga e keqja e tij.”118 Në lidhje me këtë, Profeti ynë i dashur (s.a) rekomandon që
gjuha dhe zemra të jenë në harmoni dhe që të dyja të jenë në drejtimin e duhur.
Kur fjala dhe thelbi i muslimanit është i saktë, puna e tij duhet të jetë e saktë. Nuk
duhet të ketë mashtrim apo padrejtësi në biznesin e një muslimani. Një transmetim nga Ebu
Hurejra (r.h) është si vijon: “Një ditë, Pejgamberi ynë pa një grumbull gruri, kur zhyti dorën
e tij të bekuar në të, vuri re se pjesët e sipërme të grurit ishin tharë dhe pjesët e poshtme
ishte e lagur dhe i tha pronarit të grurit:
“Çka është kjo?” Pronari i farës:

116
Ebû Dâvûd, Edeb 80; Ahmed b. Hanbel, Musned, 3/447.
117
Ahmed b. Hanbel, Musned, 2/452.
118
Ahmed b. Hanbel, Musned, 3/198.
 “Atë e ka lagur shiu o i Dërguari i Allahut” po thoshte ai. Pejgamberi iu drejtua
“Atëherë atë pjesën e lagur sikur ta kishe vendosur sipër asaj të terurës, që ta kishin parë
njerëzit. Ata që mashtrojnë nuk janë prej nesh.”119
Personi që është i vërtetë në fjalë dhe në thelb do të jetë ose duhet të jetë korrekt në
transaksionet e tij tregtare. Nuk ka dyshim se njerëz të tillë, nëse tregtojnë drejt dhe
ndershëm, është edhe si garanci e shpëtimit të tyre. Sipas transmetimit të Ebu Seid el-
Khudriut, Profeti (a.s) ka thënë:
“Njerëzit e tregtisë, të cilët janë të sigurt dhe nuk ndahen nga e drejta dhe e verteta,
janë me pejgamberet, të sinqertët, dëshmorët dhe të drejtët.” 120
Ndoshta karakteristika më e rëndësishme e brezit të madh të sahabëve, të cilët ishin
njerëzit më të mirë, ishte se drejtësia dhe ndershmëria ishin pjesë e pandashme e tyre.
Drejtësia dhe ndershmëria kanë krijuar një atmosferë paqeje dhe besimi në botën e
brendshme dhe të jashtme të këtyre njerëzve të mëdhenj. Ebu’l-Havra tregon: Hasanin (r.a),
djalin e Aliut:
E pyeta: “Çfarë ke mësuar nga i Dërguari i Allahut?” Dhe ai m’u përgjigj kështu:
“Lëre atë që të vë në dyshim, shiko atë që nuk dyshon! Sepse e vërteta është
gatishmëri e zemrës dhe gënjeshtra është dyshim.”121
Në një transmetim të ngjashëm thuhet kështu: tregon Sufjan ibn Abdilah eth-
Thekafi:
I thashë: “O i Dërguari i Allahut, më jep një informacion të tillë për Islamin që të
më mjaftojë dhe nuk do të kem nevojë të pyes askënd përveç teje për Islamin”. Ai (a.s) më
dha këtë përgjigje:
“Thuaj unë besova në Allahun, e pastaj bëhu i drejtë.”122
Sigurimi që të rriturit t’i mbajnë premtimet e tyre, qofshin ata për fëmijët apo
bashkëmoshatarët e tyre, është gjithashtu shumë e rëndësishme për sa i përket vendosjes së
moralit të drejtësisë.
Në lidhje me këtë, përcaktimet e mëposhtme të Bediuzzamanit duhet të jenë
udhërrëfyesi ynë:
“Pyetje: Para së gjithash, çfarë na nevojitet?
Përgjigje: E vërteta.
Pyetje: Më shumë?
Përgjigje: Për të mos gënjyer.
Pyetje: Më pas?
Përgjigje: Sinqeriteti, ndershmëria, besnikëria, këmbëngulja, solidariteti.
Pyetje: Vetëm këto?
Përgjigje: Po.
Pyetje: Përse?

119
Muslim, Iman 43.
120
Tirmidhî, Bej’u’ 4, (1209); Ibn Maxhe, Tixharet 1 (2139).
121
Tirmidhî, Kıjâmet 61, (2520); Nesai, Eshribe 50, (8, 327, 328).
122
Muslim, Iman 62, (38).
 Përgjigje: Thelbi i kufrit është gënjeshtra. Thelbi i besimit është besnikëria. A nuk
mjafton ky fakt se qëndrueshmëria e jetës sonë është vazhdimësi e besimit, sinqeritetit dhe
solidaritetit.”123

Pra, muslimani duhet të jetë i vërtetë në thelbin e tij, në fjalën e tij, në punën e tij,
me pak fjalë, në çdo aspekt të jetës së tij. Kjo mund të realizohet vetëm me besim të fortë.

ÇFARË KANË THËNË TË DEVOTSHMIT PËR DREJTËSINË

Le të dëgjojmë këshillat e të mëdhenjve tanë në lidhje me epërsinë e drejtësisë:
E vërteta është një amanet. Gënjeshtra është tradhti. (Ebu Bekri r.a)
Biri im, kujdes nga gënjeshtra, është e ëmbël si mishi i harabelit. Pak kush i
mbijetoi atij. (Lukmani Urtë)
Gabimi më i madh tek Allahu është të gënjesh. (Aliu r.a)
Gënjeshtari dhe koprraci hyjnë në Xhehennem. Por cili shkon më thellë, nuk e di.
(Shabi)
E vërteta dhe gënjeshtra luftojnë në zemër derisa njëra tejkalon tjetrën. (Malik bin
Dinar)
Është për shkake të hipokrizisë mos përputhje e së brendshmes me të jashtmen dhe
e fjalës me punën. Dhe themel i hipokrizisë është gënjeshtra. (Hasan Basri)
Nuk ka gjë më të keqe në sytë e sahabëve se sa gënjeshtra. Sepse e dinin se
gënjeshtra dhe besimi nuk mund të shkojnë bashkë. (Aishja r.ah)
Qëndrimi drejtë (drejtësia e përhershme në çdo punë) është më i lartë se mrekullitë.
(Sejjid Abdulhakim Arvasi)
Hazreti Lukmana u pyet njëherë: “Si e arritët këtë gradë?” “Drejtësia, ruajtja e
besimit dhe lënia e asaj që nuk më nevojitet”, u përgjigj ai.
Shkëlqesia e tij Sejid Abdulkadir Gejlani tha: “Kur e nisët këtë punë, mbi çfarë i
hodhët themelet? Çfarë vepre keni marrë për bazë që keni arritur një shkallë kaq të lartë?”
Ai u tha atyre që pyesnin: (Unë e kam vënë themelin mbi të vërtetën. Unë kurrë nuk kam
gënjyer. Brendësia dhe e jashtmja ime janë bërë një. Për këtë arsye, punët e mia kanë qenë
gjithmonë të rastësishme).
Vepra më e mirë është e vërteta, kurse më e shëmtuara është gënjeshtra.
Ata që thonë se nuk kemi parë person të drejtë në këtë botë, po të ishin bërë vetë të
drejtë do të kishin gjetur të tillë.
Feja Islame bazohet në tre shtylla. Këto janë; e vërteta, besnikëria dhe drejtësia.
Kur te një njeri ka tre gjëra, kuptohet se ai është një njeri i drejtë. Këto janë largimi nga
dëshirat e pakontrolluara, ndershmëria për hir të Allahut dhe ushqimi hallall dhe i pastër.
(Abdulhakim Arvasi)

123
Münâzarât, fq. 103.
 KUSH ËSHTË BESNIK DI TË MBAJ SEKRETET

Një sekret është një besim që i jepet një personi. Një person besnik është një person
që është i sigurt për këtë si në çdo amanet. Një person i tillë nuk do të zbulonte sekretin që
i ishte besuar. Nuk ndan me të tjerët. Sepse ai e di të vërtetën: “Sekreti yt është i burgosuri
yt, nëse e zbulon, bëhesh rob i tij”.
Sipas fjalëve të Aliut (r.a), mbajtja e një sekreti është një provë e vullnetit. Ai që
nuk e fiton këtë provë, nuk mund të fitojë asnjë provë në jetë. Një njeri i sekreteve, që
drejton të vërtetën drejt vetes, e di se duhet t’i ruajë sekretet duke dhënë vullnetin e tij,
përndryshe do të krijohen situata të pariparueshme.
Ndërsa mund të ketë sekrete që shqetësojnë vetë personin, ka edhe sekrete që kanë
të bëjnë me familjen, vendin, idealin, kombin dhe kompanitë. Profeti gjithashtu i kushtoi
rëndësi të veçantë çështjes së mbajtjes së sekreteve dhe i trajnoi sahabët e tij për këtë
çështje. Le të japim një shembull:
Abdullah b. Xhafer (r.a) tregon: “Një ditë, i Dërguari i Allahut (a.s.) më mori në
shpinë të kalit të tij dhe më tha një fjalë të fshehtë. Nuk do t’ia tregoj askujt.” 124
Një herë Enesi (r.a), i cili ishte në shërbim të Pejgamberit (s.a) u kthye me vonesë
tek e ëma.
Pastaj nëna e tij:
“Pse je vonë?” pyeti ajo. Enesi:
“I Dërguari i Allahut më dërgoi për një çështje.” Tha ai.
Nëna:
“Çka ishte ajo çështje?” pyeti ajo. Enesi:
“Është sekret. Pas kësaj përgjigjeje, kjo grua e kuptueshme, inteligjente dhe e matur
tha këto fjalë për t’i mësuar prindërit për t’i mësuar fëmijët të ruajnë sekretet:
“Atëherë mos i trego askujt sekretin e të Dërguarit të Allahut (salallahu alejhi ue
selem)!”125
Tani le të shohim vlerësimet e M. Fethullah Gylen Hoxhaefendiut për mbajtjen e
sekreteve:
Sekreti është si një burim i papërmbajtshëm fuqie dhe një ushtri që nuk mund të
mposhtet. Sekreti është një nder; kush e mbron, qoftë i vetes apo të tjerëve, e mbron nderin
e tij. Kushdo që e zhvat atë, konsiderohet se ka ekspozuar nderin dhe dinjitetin e tij dhe
nuk e ka respektuar atë siç e meriton. Ka disa vepra që janë të ngjashme me Hidrin në to;
Për sa kohë që mbetet e fshehur, njeriu sheh mirësi.
Personi të cilit një person i beson sekretin e tij duhet të jetë mjaft i sigurt për t’i
besuar nderin e tij dhe duhet të jetë po aq i ndjeshëm sa përpikëria e tij në mbrojtjen e nderit
të tij. Nuk duhet t’i besohet atyre që nuk janë të sigurt dhe sekretet nuk duhet t’u jepen
atyre që nuk e dinë sekretin e nderit.

124
Muslim, Hajd 79; Ebû Dâvûd, Xhihad 44; Ibn Maxhe, Teharet 23; Darimi, Vudu 5; Ahmed b. Hanbel, Musned,
1/204.
125
Buhârî, Istidhan 46; Muslim, Fedâilu’s-Sahabe 145 (2482).
 Mbajtja e sekretit dhe respektimi i sekreteve të të tjerëve është një virtyt njerëzor
që lidhet plotësisht me vullnetin dhe mirëkuptimin. Ashtu siç nuk mund të pritet nga
njerëzit e pavullnetshëm të mbajnë sekrete, është e paimagjinueshme që njerëzit që janë
tepër naivë të jenë të rezervuar, të cilët nuk mund të kuptojnë fatin e veprave dhe fjalëve të
tyre.
Fakti që një person i jep një sekret dikujt që e ka zbuluar sekretin e tij disa herë,
tregon injorancën dhe paaftësinë e tij për të zgjedhur një të besuar. Nuk duhet të tradhtohet
dhe mashtrohet kaq shumë në jetën e tij njeriu që e ka zemrën të qetë dhe sytë i hapen me
besim!
Njeriu duhet të tregojë pjesën e tij/saj kur e sheh të nevojshme për të shpjeguar dhe
duhet të shmangë zbulimin e sekreteve të tij duke e hapur pa nevojë derën e zemrës së tij.
Nuk duhet harruar kurrë se ata që enden kudo, duke shpërndarë sekretet e zemrave të tyre,
një ditë do të vënë në një rrezik të pandalshëm si veten, ashtu edhe shoqërinë në të cilën
jetojnë.
Një person duhet të jetë jashtëzakonisht i kujdesshëm nga ekspozimi i gjërave
sekrete që i përkasin aty-këtu. Sidomos nëse këto janë gjëra të shëmtuara, të pakëndshme
dhe në fund të padobishme... Sepse kjo situatë shpesh mund të çojë në situata të
papërshtatshme që mund të turpërojnë miqtë dhe t’i bëjnë armiqtë të lumtur.
Gjokset u krijuan si arkë për sekretet. Mendja është kyçi i tyre dhe vullneti është
çelësi i tyre. Nëse nuk ka një mosfunksionim në këtë kyç dhe çelës, është e pamundur që
dikush të dijë mineralet brenda gjoksit...
Dikush që ju bart sekretet e dikujt tjetër, mund t’ua bartë edhe të tjerëve sekretet
tuaja. Për këtë arsye, njerëzve të tillë nuk duhet t’u jepet kurrë mundësia të njihen edhe me
karakteristikat tona më të parëndësishme.
Ka sekret që ka të bëjë me individin; ka sekret që ka të bëjë me familjen; ka edhe
sekret që përfshinë një shoqëri dhe komb të tërë... Duke ekspozuar sekretin e një individi
vihet në lojë sekreti i individit; dinjiteti familjar nëpërmjet zbulimit të një sekreti familjar;
Me zbulimin e një sekreti që i përket shoqërisë, jepet mundësia për të luajtur me dinjitet
kombëtar. Sepse ndërsa një sekret është një forcë për pronarin e tij për sa kohë që qëndron
në gjoks, ai bëhet një armë e përshtatshme për t’u përdorur kundër tij kur është në duart e
të tjerëve. Prandaj të parët tanë thanë: ‘Sekreti yt është i burgosuri yt; nëse e zbulon, do të
jesh i burgosuri tij.’
Janë të shumta veprat me vlerë që kërkojnë si parim mbajtjen e fshehtësisë dhe fakti
që ata që e përfaqësojnë nuk mbajnë sekretet, nuk mund të shkonin një hap më tej në atë
iniciativë, madje ndonjëherë shkaktonte edhe rreziqe serioze për sipërmarrësit. Sidomos
nëse kjo është një nga çështjet delikate lidhur me jetën dhe mbijetesën e kombit. 126

126
M. Fethullah Gülen, Sızıntı, Mars 1983, 5/50.
 PSE ËSHTË MËKAT I MADH TË GËNJEHET
Feja jonë e pranon gënjeshtrën dhe gënjeshtrën si një nga mëkatet më të mëdha. Në
një nga hadithet e tij, Profeti (s.a) tha: “A t'ju tregoj për mëkatet më të mëdha?” dhe e
përsërit këtë tri herë. Shokët thanë: “Po”. Kur tha: “T’i bësh shok Allahut, mosbindja ndaj
të drejtave prindërore, të lëndosh një zemër!”. Pastaj shtoi, “Mos harroni! Fjalë e rreme,
dëshmitar i rremë”. Ai thekson se gënjeshtra është një nga mëkatet e mëdha duke e
përsëritur vazhdimisht.127
Pse gënjeshtra shprehet në mëkatet e mëdha? Sepse gënjeshtra është një mëkat që
ka potencialin të shkaktojë shumë mëkate të mëdha. Mëkatet e tjera të mëdha janë mëkat
më vete. Megjithatë, gënjeshtra është e lidhur me pothuajse të gjitha mëkatet e mëdha. Për
shembull, një nga mëkatet e mëdha, pirja e alkoolit, është gati të gënjejë sepse dikush ka
humbur ndjenjat. Kumarxhiu përdor gënjeshtra për të marrë atë që ka humbur.
Ne mund të shumëfishojmë shembuj. Në Kur’an Zoti ynë thotë: “Ruajuni fjalëve
të rreme.”128 “O ju që besuat! Kini frikë Allahun dhe thoni fjalën e drejtë.” 129 Ai na
paralajmëron për këtë mëkat të shëmtuar. “Sepse kedhb (gënjeshtra) është baza e
mosbesimit, gënjeshtra është shenja e parë e munafikut (hipokritit, me dy fytyra),
gënjeshtra është shpifje ndaj kuhdreti’l-ilahije (fuqisë së Allahut), gënjeshtra është e
kundërta e urtësisë rabanijje (urtësisë hyjnore). Është gënjeshtra që shkatërron moralin e
lartë, është gënjeshtra që helmon botën islame, është gënjeshtra që prish kushtet e botës
njerëzore, është gënjeshtra që i mban njerëzit larg përsosmërisë (zhvillimit moral
shpirtëror). Esenca e Islamit është drejtësia, besnikëria, butësia, (esenca, karakteristika) e
besimit është e vërtetë, e gjithë përsosmëria është drejtësi, jeta e moralit më të lartë është
drejtësia.”130
Nuk ka diçka të tillë si gënjeshtër e madhe apo e vogël. Një gënjeshtër është një
gënjeshtër. Gënjeshtrat nuk kanë ngjyrë rozë apo jeshile. Gënjeshtrat e vogla të thëna, me
kalimin e kohës, i çojnë njerëzit në gënjeshtar. Lëshimi lind lëshimin. Gënjeshtrat e vogla
të thëna me përbuzje që në fillim mund të bëhen zakon te njerëzit. Si rezultat, ai person
fillon të thotë gënjeshtra më të mëdha dhe bëhet gënjeshtar në sytë e Allahut.
Në lidhje me këtë të vërtete Pejgamberi tha kështu:
“Kujdes nga gënjeshtrat. Gënjeshtra e çon njeriun në gjynah, gjynahu të çon në
xhehennem. Nëse njeriu vazhdimisht gënjen dhe kërkon gënjeshtra, ai do të shënohet si një
nga gënjeshtarët tek Allahu.”131
Prandaj, një besimtar duhet të jetë sa më i ndjeshëm ndaj gënjeshtrës dhe të mbajë
qëndrim kundër saj. Por si? Le të shohim se ç’thotë Fethullah Gylen Hoxhaefendi për këtë:
“Le të themi se kemi një tapet të kuq përpara. Të thuash “në tapetin blu” ndërsa flet
është padyshim një gënjeshtër. Sepse kjo që thamë nuk është e vërtetë. Le të themi se janë
tre minuta deri në nëntë. Në atë kohë dikush ju pyeti sa është ora. Ju thoni: “Ora nëntë”. Ja
kjo është një gënjeshtër. E vërteta e çështjes është të shprehet saktësisht se çfarë tregon ora

127
Buhârî, Shehadet, 10; Muslim, Iman, 143.
128
Surja Haxh, 22/30
129
Surja Ahzâb, 33/70
130
Nursi, İşârâtü’l-İ’caz, fq. 93.
131
Buhârî, Edeb, 69.
 në atë kohë. Ka disa deklarata që konsiderohen si gënjeshtra të fshehta. Për shembull, në
punët e bëra për hir të Allahut, gjërat që përshkruhen në emër të forcimit të fuqisë
shpirtërore të të tjerëve ndonjëherë ekzagjerohen; kjo është një ekzagjerim dhe një
gënjeshtër e fshehtë e nënkuptuar. Të tilla gënjeshtra dhe ekzagjerime mund të prekin edhe
zemërimin hyjnor, ndaj ia heqin të gjitha të mirat e asaj pune. Përveç kësaj, edhe shpirtrat
dhe krijesat metafizike vuajnë nga kjo. Zemra dhe jeta shpirtërore zverdhen dhe vyshken,
gjethe më fletë, sikur të ishte fshirë. Tani, nëse një person gënjen edhe në këtë mënyrë, do
të thotë se ka një shenjë hipokrizie tek ai person.”132

GËNJESHTRA ËSHTË SHENJA E PARË E NJË HIPOKRITI

Si fillim, le të përcaktojmë së pari hipokritin. Hipokrit është një person që nuk
beson vërtetë, por duket si musliman dhe jeton si musliman. Një person, fjalët e të cilit nuk
përputhen me thelbin e tij dhe që duket ndryshe nga ai që është, është hipokrit.
Hipokritin e ndajmë në dysh. I pari është hipokriti në besim, i dyti është hipokriti
praktik. Hipokrit fetar është ai që shtiret si musliman dhe fsheh armiqësinë e tij ndaj Islamit
dhe besimtarëve. “Ka disa njerëz që thonë: “Ne besojmë Allahun dhe Ditën e Fundit”, edhe
pse ata nuk besojnë.”133 Ky ajet shpreh këtë të vërtetë.
Një hipokrit praktik është një person që beson në Islamin dhe parimet e tij, por
mbart shenjat e hipokrizisë në sjelljen e tij. Në një hadith të tij, Pejgamberi ynë (salallahu
alejhi ue selem) ka thënë: “Shenjat e hipokritit janë tre: ai gënjen kur flet, e thyen premtimin
kur jep një premtim dhe e tradhton amanetin kur i besohet. diçka.” 134 Me këtë hadith ai
shprehu karakteristikat më themelore të një hipokriti.
Siç shihet qartë në hadith, gënjeshtra është shenjë e hipokrizisë. Është gjithashtu e
para nga shenjat e nifakut (dyfytyrësisë). Megjithatë, muslimanët nuk janë aq të ndjeshëm
ndaj kësaj dhe mund të përdorin gënjeshtra të ndryshme gjatë ditës. Për shembull, një
student që është vonë në klasë mund të fshihet pas gënjeshtrave të ndryshme për të
shmangur ndëshkimin duke fshehur arsyen e vërtetë të vonesës. Një miku ynë po na thërret
në telefon, por ne nuk duam të flasim me atë person. Mund të kemi që personi pranë nesh
të përgjigjet në telefon dhe ta bëjmë atë të thonë lloj gënjeshtrash si “ai nuk është këtu për
momentin... është në takim...”. Edhe pse e kemi krejtësisht gabim për çdo çështje, mund të
sajojmë një mijë e një gënjeshtra që të dukemi të drejtë.
Megjithatë, çështja është shumë serioze. Një besimtar duhet të jetë sa më i
ndjeshëm ndaj gënjeshtrës. Hadithi: “O njerëz, çfarë është ajo që ju shtyn të ndiqni
gënjeshtrën, si të hedhësh një helikë në zjarr?” 135 na paralajmëron që të kemi kujdes nga të
gjitha llojet e gënjeshtrave.

132
Gülen, Fasıldan Fasıla 2/277.
133
Surja Bekare, 2/8
134
Tirmîdhî, Iman, 14.
135
Tirmidhî, Birr, 26.
 NJË GËNJESHTAR E ZBULON GJITHNJË VETEN
Njerëzit mund të gënjejnë për një sërë arsyesh. Si rezultat i hulumtimeve, ndër
arsyet pse fëmijët gënjejnë dalin në pah këto pika: mburrja, shfaqja superiore, tërheqja e
vëmendjes, fitimi i dashurisë, përfitimi, turpërimi, frika se mos tallen, frika se mos
ndëshkohen, marrja, çlirimi nga gjërat e dhimbshme dhe të trishtueshme, shqetësimi për
humbjen e statusit dhe më e rëndësishmja, imitimi i pleqve dhe fëmijëve të tjerë rreth tyre.
Ndër arsyet që të rriturit të gënjejnë, theksohen këto: Për të përfituar ose për të
hequr qafe dëmin, për t’u hakmarrë ndaj personit që mban inat, për të justifikuar veten duke
diskredituar armikun, për t’iu imponuar të tjerëve për shkak të një ndjenjë inferioriteti, për
të bërë zakon të gënjejnë, për të gënjyer me mendimin për të bërë mirë.
Personi që gënjen përfundimisht do ta tradhtojë veten. Dikush mund të gënjejë me
gojën e tij, por kurrë me trupin e tij; ai nuk mund t’ia dorëzojë të gjithë trupin gënjeshtrës;
Natyra e krijuar në gjendje (fitrah) më të mirë nuk e lejon këtë. Për këtë arsye, është e
pashmangshme që një person që nuk është i ndershëm të japë veten me disa të dhëna se
veprimet dhe fjalët e tij nuk janë të vërteta.
Ndryshimet e vërejtura në sjelljen e njerëzve gjatë gënjeshtër kanë qenë objekt i
studimeve të shumta. Rezultatet e këtyre studimeve mund të përmblidhen si më poshtë:
1. Gjestet e bëra nga gënjeshtarët pakësohen. Normalisht, gjestet e duarve përdoren
për të përforcuar shprehjen. Personi është kryesisht i pavetëdijshëm për gjestet e duarve që
bën për të rritur kuptimin e fjalëve të folura. Dikush e di që ai tund dorën ndërsa flet, por
ai nuk e di saktësisht se çfarë po bëjnë duart e tij.
Duke ditur se duart e tyre po bëjnë diçka, por duke mos ditur saktësisht se çfarë po
bëjnë, e bën personin të dyshimtë dhe në këtë mënyrë lëvizjet e duarve reduktohen.
Ndoshta për shkak të kontradiktës në të cilën jeton, ai ka frikë se mos i japin duart ose i fut
duart në xhepa, ulet mbi të ose e mban tjetrën me njërën dorë. Ky vetë kontakt gjithashtu
lehtëson tensionin e brendshëm duke zëvendësuar dorën e nënës në kohë të vështira.
2. Rritet numri i herëve që gënjeshtari e merr dorën në fytyrë dhe e prek rreth
fytyrës. Gjatë një bisede, një person herë pas here e afron dorën në fytyrë. Megjithatë,
numri i këtij gjesti rritet shumë gjatë një bisede ku personi nuk është i sinqertë. Lëvizjet e
bëra ndërsa dora shkon në fytyrë janë mbajtja e mjekrës, shtypja e buzëve, mbulimi i gojës,
prekja e hundës, fërkimi i faqes, kruarja e nën syrit, tërheqja e llapës së veshit dhe loja me
flokët. Ndërsa ka një rritje të numrit të të gjitha këtyre gjesteve gjatë një gënjeshtre, ka një
shpërthim në gjestet e mbulimit të gojës dhe prekjes së hundës.
Pse njerëzit e mbulojnë gojën kur gënjejnë? Kjo nuk është shumë e vështirë të
hamendësohet. Njeriu duhet të mbajë fjalët që dalin nga goja e tij dhe të mbulojë atë që ka
bërë. Mbulimi i gojës së dorës merr forma të ndryshme. Gishti mund të futet në kurth mbi
buzë, gishti tregues mund të qëndrojë në buzën e sipërme ose dora mund të qëndrojë vetëm
afër gojës. Fëmijët mbulojnë gojën me duar ndërsa janë të shtrirë. Pa dyshim, për të rriturit,
dora në gojë nuk është i vetmi gjest vendimtar kur bëhet fjalë për gënjeshtra. Nëse personi
është në mëdyshje për atë që thotë, ka frikë të bëjë gabime, dëshiron të kursejë kohë, dora
e tij mund të jetë rreth gojës. Për këtë arsye, lëvizja e dorës në hundë është një lëvizje më
e zhvilluar, delikate dhe e izoluar në krahasim me mbulimin e gojës. Dora që vjen për të
 mbuluar gojën arrin hundën pikërisht sipër, duke bërë kështu një lëvizje më simbolike dhe
të stilizuar.
Arsyeja më e rëndësishme pse një person që gënjen ose nuk është mjaftueshëm i
sinqertë për atë që del nga goja lëvizja e dorës drejtë hundës është një shkak fiziologjik.
Sepse gjatë gënjeshtrës ndodhin shumë ndryshime fiziologjike në trupin e një personi që
përjeton një tension të brendshëm. Përveç ndryshimeve fiziologjike të regjistruara gjatë
gënjeshtrës, si rritja e presionit të gjakut, rritja e rrahjeve të zemrës, rritja e aktivitetit të
gjëndrave të djersës, në hundë përjetohet një ndjesi kruajtjeje. Jo pa arsye Pinokut iu rrit
hunda, pasi ai gënjeu në fabulën e famshme të Coldonit. Autori kapi një fakt
jashtëzakonisht të rëndësishëm dhe e ekzagjeroi dhe e transferoi në letërsinë për fëmijë.
3. Një person që gënjen ka rritje të lëvizjeve të trupit gjatë kohës që flet. Sikleti dhe
shqetësimi që ndihet kur gënjen, bën që personi të ndryshojë situatën e tij, veçanërisht kur
është ulur, dhe të ndryshojë pozicionin e tij duke lëvizur përpara-prapa ose djathtas-majtas
në vendin e tij. Pas këtij ndryshimi pozicioni, “Do të doja të isha diku tjetër!” ka shumë të
ngjarë të qëndroj gjendja tij emocionale. Lëvizjet e trupit që rriten gjatë qëndrimit ulur
shihen shpesh në panele, panele ose programe të tipit të bisedës në televizion. Edhe
politikanët me shumë eksperiencë në gënjeshtër bëjnë lëvizje që i shtyjnë kufijtë e karriges
dhe bëjnë mini-udhëtime në karrige përballë pyetjeve që i vënë në pozitë të vështirë.
4. Ndërsa gjestet e duarve të një personi gënjeshtar zvogëlohen, gjesti i valëzimit
rritet. Ndoshta në këtë mënyrë, personi dëshiron të tregojë se nuk është përgjegjës për fjalët
e tij duke shtrënguar lehtë dorën në formën e një ngritjeje të supeve.
5. Shprehja e fytyrës së një personi që gënjen është kryesisht shumë afër normales.
Pa u specializuar në këtë fushë, është shumë e vështirë të kuptosh që një person gënjen
duke parë shprehjet e fytyrës. E dhëna më e rëndësishme që zbulon gënjeshtrën në
shprehjen e fytyrës është se personi shpesh largon sytë nga personi me të cilin po flet.
Për arsyet e listuara, këto shenja nuk janë prova të dukshme dhe përfundimtare të
gënjeshtrës; Do të ishte më e përshtatshme ta pranonim atë si një kontradiktë midis
mendimeve dhe ndjenjave reale brenda trurit tonë dhe shprehjeve të pasqyruara në botën e
jashtme. Kjo kontradiktë mund të jetë një gënjeshtër e plotë, ose mund të jetë pa sinqeritet,
hezitim dhe dyshim.136

136
Zuhal Baltaş-Acar Baltaş, Bedenin Dili, fq. 143-144.
 KA’B B. MALIK (R.A)
“UNË SHPËTOVA NGA E VËRTETA IME”
Duke folur për të vërtetën është e pamundur të mos kujtosh Ka’b b. Malikun. Ka’bi
ishte një njeri, fjalët e të cilit ishin të mprehta si shpata dhe shpata e mprehtë si fjalët e tij.
Ai ishte poet. Ai me poezitë e tij mundi t’i kthente përmbys botën morale të jobesimtarëve.
Ai erdhi në Akabe dhe i dha besnikëri të Dërguarit të Allahut. Prandaj, ishte një nga të
parët e Medinës. Por ai nuk mundi të merrte pjesë në ekspeditën e Tebukut. Tani, le të
shpjegojmë ngjarjen e tij të rrëfyer nga vete ai në librat e sijerit.
“Të gjithë janë të ftuar në betejë. Sepse lufta do të ishte e ashpër. Por Allahu nuk e
miratoi dhe kishte mbetur vetëm si nismë. Është thënë apo nuk është thënë se kjo do të
ndodhte, por i Dërguari i Allahut i kushtoi rëndësi të veçantë kësaj beteje.
Si gjithë të tjerët, edhe unë përfundova përgatitjet e mia. Në fakt, nuk kam qenë
kurrë aq mirë i përgatitur për një luftë deri atë ditë. Zotëria i dy botrave (a.s) dha
komandën për të lëvizur dhe ushtria mori masa. Nuk dola bashkë me ta dhe thash me vete:
gjithsesi do t’i arrij. Nuk kisha ndonjë punë. Por vetëbesimi po më pengonte. Sot, nesër
dhe të nesërmen, pastaj ditët erdhën dhe ikën. Nuk ishte më e mundur për mua të arrij të
Dërguarin e Allahut. Më duhej të prisja... dhe e bëra. Dhe prisja çdo orë me një pritje që
zgjati me ditë të tëra.
Më në fund, kthimi i të Dërguarit të Allahut nga ekspedita filloi të dëgjohej nga të
gjitha anët. Kështu do të ishte çdo herë. Medina do të ringjallet edhe një herë afër kthimit
të Tij. Tani në fytyrën e të gjithëve ishte përsëri një gëzim; I Dërguari i Allahut po kthehej...
Më në fund ka ardhur koha e shumëpritur. Ushtria marshoi për në Medine. Siç e
kishte zakon, Pejgamberi fillimisht u ndal pranë xhamisë, fali dy rekate dhe filloi të
bisedojë me njerëzit. Të gjithë vinin në xhami në grup, e vizitonin atë, dhe ata që nuk morën
pjesë në ekspeditë bënin një deklaratë duke kërkuar falje. Shumica e atyre që ishin në
situatën time u justifikuan dhe arsyetimet e tyre u pranuan nga i Dërguari i Allahut. Mund
të kisha bërë të njëjtën gjë. Sepse unë isha një nga më të fortët prej tyre me fuqinë e bindjes
dhe aftësisë për të folur. Por si mund ta kisha gënjyer të Dërguarin e Allahut kur nuk kisha
asnjë justifikim? Nuk e bëra, nuk munda. Kur u takuam, Zotëria i dy botrave (a.s) më
përshëndeti me një buzëqeshje të hidhur që më shpoi zemrën. Dhe ai tha: “Ku keni qenë?”
Unë e shpjegova situatën time saktësisht siç ishte. Ai ktheu kokën dhe me majë të gjuhës
më tha: ‘Çohu dhe shko!’
Unë dola jashtë. Njerëzit e mi më rrethuan: “Gjej dhe ti një justifikim dhe shpëto!”
më thanë ata. Ajo që ata thanë u ndje si një boshllëk në zemrën time. Por papritur erdha
në vete dhe pyeta: A ka të tjerë në situatën time? Ata thanë “ka” dhe dhanë dy emra. Që të
dy ishin nga sahabët e famshëm dhe të lavdishëm që morën pjesë në Bedr: Murara b. Rebi
dhe Hilal b. Umejje. Po, edhe ata thanë të vërtetën pa u justifikuar dhe ishin në situatën
time. Kishin hyrë në radhët e pritjes. Për mua, ata të dy ishin njerëz për t’u ndjekur.
Vendosa të veproj si ata; Unë nuk pranova të justifikoja.
Ndaj ne të treve u dha një urdhër. Asnjë musliman nuk do të na shihte apo fliste më
me ne. Dy miqtë e mi të tjerë ishin mbyllur në shtëpitë e tyre dhe qanin pa pushim ditë e
natë. Unë isha më i riu dhe më i forti mes tyre. Mund të shkoja në rrugë, çarshi, treg dhe
të shkoja në xhami në kohën e namazit. Por askush nuk po fliste me mua. Shumicën e kohës
e kaloja në xhami. Kishte raste kur prisja gjatë për të buzëqeshur nga i Dërguari i Allahut,
fatkeqësisht çdo ditë kthehesha në shtëpi i turpëruar; Ai, personi të cilit nuk i mungon
buzëqeshja asnjëherë në fytyrën e tij, nuk më ka parë asnjëherë dhe nuk ka buzëqeshur. I
dhashë selam; Unë po shikoja buzët e tij, duke menduar nëse buzët e tij do të lëviznin.
Shikoni, nuk kishte as lëvizjen më të vogël.
Unë e shikoja atë me bisht të syrit ndërsa falesha shumë herë. Ai po më shikonte
kur fillova të falja namazin. Por kur mbarova namazin, ai menjëherë hoqi sytë nga unë.
Pesëdhjetë ditë do të kalonin kështu. Të gjithë njerëzit dhe vendi ku ndodhesha ishin aq të
tjetërsuar nga unë, sa fillova të mendoj se isha në një vend të huaj.
Një ditë, Ebu Katade i cili ishte djali i xhaxhait tim. E doja shumë. Ai më donte sa
më shumë që mundi - u hodha mbi murin e kopshtit të tij dhe u struka pranë tij. Unë
përshëndeta, por ai nuk e pranoi përshëndetjen time. E pyeta: Më thuaj për Allahun, a nuk
beson se unë e dua Allahun dhe të Dërguarin e Tij? Ai nuk u përgjigj fare. E përsërita fjalën
tri herë. Në të tretën: “Allahu dhe i Dërguari i Tij e dinë”. tha ai dhe me la. Bota ishte
shembur mbi mua. Nuk e prisja kurrë këtë fjalë nga Ebu Katade. Sytë m’u mbushën me lot
dhe qava.
Një ditë tjetër, duke bredhur vetëm në rrugët e Medinës; Dëgjova një burrë në rrugë
duke më hetuar. Njerëzit që pyeti më treguan me një shenjë. Burri erdhi tek unë me një letër
në dorë. Letra ishte për mua. Ai vinte nga mbreti Ghassan. Mbreti po më ftonte në
vendlindjen e tij. Në letrën e tij shkruante: “Dëgjova se zotëria yt të la vetëm.., eja tek ne;
Njerëz si ju e kanë një gradë të lartë në sytë tanë...” thoshte ai. Thash “Kjo është një
sprovë,” grisa letrën dhe e hodha në zjarr.
Ishte dita e dyzetë. I Dërguari i Allahut dërgoi një njeri. Personi që erdhi po thoshte
që ne duhet të qëndrojmë larg grave tona. Unë thashë çfarë duhet të bëj, a ta shkurorëzojë?
Më tha, “Vetëm rri larg”, dhe u largua. I thashë gruas sime të shkonte në shtëpinë e
prinderve. Ndërkohë gruaja e Hilalit kërkoi leje për të qëndruar te burri që t’i shërbente.
Hilali ishte një person i moshuar. Ai nuk mund të kujdesej për punën e tij. Dhe i Dërguari
i Allahut e lejoi gruan e tij. Disa prej tyre më kërkuan të merrja leje në të njëjtën mënyrë.
Por unë nuk pranova. Sepse nuk e dija se si do t’i përgjigjej i Dërguari i Allahut një kërkese
të tillë.
Pastaj kaloi një kohë kështu dhe kishin kaluar pesëdhjetë ditë. Isha më i
padurueshëm. Bota ime ishte errësuar dhe ngushtuar si një varr. Si gjithmonë, isha ulur në
çatinë e shtëpisë sime, duke falur namazin e sabahut. Kam dëgjuar dikë të thotë emrin tim
me zë të lartë. Një zë: “Myzhde o Ka’b!” po thoshte ai. E kuptova për çka bëhej fjalë.
Menjëherë rashë në sexhde. Pas namazit të sabahut atë ditë, i Dërguari i Allahut na shpalli
faljen. Vrapova në xhami, të gjithë u ngritën në këmbë dhe më uruan. Talha më kapi qafën,
duke më puthur fytyrën dhe sytë. Më dukej sikur po jetoja sërish në një Akebe. Erdha në
prani të të Dërguarit të Allahut dhe e mbajta për dore. Më kapi edhe ai dorën. -Edhe sikur
t’i ishte dhënë lajmi i gëzuar i Xhennetit në atë moment, mendoj se nuk do të ishte aq i
lumtur- I Dërguari i Allahut tha: ‘Allahu të ka falur.’ Dhe ata recituan vargun e mëposhtëm
për ne:
 “Edhe atyre të treve të cilët patën mbetur vonë, edhe këtë mu atëherë kur toka u bë
e ngushtë dhe kur iu ngushtua edhe frymëmarrja, u erdh shpirti në fyt dhe e panë se nuk
kanë shpëtim prej All-llahut, por veçse te Ai. Ai pastaj ua pranoi edhe atyre pendimin, që
të pendohen, sepse All-llahu, njëmend, pranon pendimin dhe është mëshirëplotë.” 137
Pasi lexoi këtë ajet, iu drejtua të Dërguarit të Allahut, o i Dërguari i Allahut! Unë
shpëtova me drejtësi... aty u betova dhe thash se tani e tutje nuk do të them asgjë përveç se
të vërtetës sa të jem gjallë.” 138

137
Surja Tevbe, 9/118
138
M. Fethullah Gülen, Sonsuz Nur, fq. 125-130.
 6- MIRËSJELLJA
“Edebi është një veshje nga Nuri Huda139
Vishe këtë dhe shpëto nga çdo bela...”

ÇFARË DO TË THOTË ADAB-I MUÂŞERET?

Origjina e shprehjes “Âdâb” është arabisht dhe është shumësi i fjalës “edeb”. Në
etimologji ka kuptime si ftesë, qëndrim i mirë, mirësjellje, mirësi, admirim dhe vlerësim.
Ndërsa në terminologji përkufizohet si “qëndrime dhe sjellje të mira që janë bërë zakone
dhe rregulla në një shoqëri ose njohuritë që u mësojnë këto”. 140
Në fakt, âdâb është një emër që i jepet tërësisë së rregullave të moralit, edukatës
dhe mirësjelljes, dhe janë fjalët dhe sjelljet që Islami i konsideron të bukura. Në këtë aspekt,
edebi nënkupton gjithë mirësinë, hirin dhe moralin e mirë në të cilin ftohen njerëzit.
Në një përkufizim tjetër, âdâb do të thotë të veprosh në përputhje me urdhrat dhe
ndalesat e Allahut dhe të Pejgamberit. Rregullat më ideale të mirësjelljes për një besimtar
janë sjelljet e mësuara në Kur’an dhe të praktikuara dhe të jetuara me sunnetin e Krenarisë
së Njerëzimit (a.s).
“Muâşeret” do të thotë të përzihesh, të jesh mik dhe të jetosh së bashku. Âdâb-ı
muâşeret, pra, përkufizohen si morali, edukata, mirësjellja dhe përvoja që një person duhet
t’i respektojë për të jetuar si qytetërim në një shoqëri.
Allahu i Madhëruar e krijoi njeriun në formën më të bukur si në aspektin material
ashtu edhe në atë shpirtëror. 141 Ai e dërgoi atë në botë dhe i shpalli të gjitha të mirat e kësaj
bote. Nëpërmjet librave dhe pejgambereve që dërgoi, Ai i tregoi të drejtat dhe të vërtetat
dhe i mësoi disa rregulla dhe disiplina morale.
Në këtë pikë, sigurisht, udhërrëfyesi ynë më i rëndësishëm është Profeti ynë.
Mësuesi ynë, të cilin Allahu i Madhëruar për të tha: “Vërtet, ti je në një shkalë të lartë
morali.”142 Ndërsa Pejgamberi në një hadith të tij tha se ai ishte dërguar për të plotësuar
bukuritë e moralit.143 Në jetën e tij unike, ne duhet të marrim një shembull nga mënyra
uljes derë në mënyrën si ngritje, nga ecja te buzëqeshja, nga mirësia te karakteri. Kërkohen
shumë rregulla të mirësjelljes. Ne do të përpiqemi t’i japim këto rregulla një nga një në
rreshtat e mëposhtëm.
Pejgamberi i kushtonte rëndësi të madhe moralit të mirë. Në një rast ai tha se “Ka
dy cilësi të cilat nuk mund të gjenden te një besimtarë: koprracia dhe morali i keq”. 144 Ai
vazhdimisht ua tërhiqte sahabëve vëmendjen duke u thënë se “Në raport me njerëzit
tregohuni të moralshëm”.145

139 Ka kuptimin “Drita e Udhëzimit” (Shënim i prkth.)

140
T.D.V. İslâm Ansiklopedisi, 10/412, İst. 1994.
141
Surja Tîn, 95/4.
142
Surja Kalem, 68/5.
143
Muvattâ, Husnu’l-Khulk 8; Ahmed b. Hanbel, Musned, 2/381.
144
Tirmidhîu, Birr 41, (1963).
145
Muvatta, Husnu’l-Khulk 1.
 Urdhrat dhe ndalesat e Pejgamberit tonë (salallahu alejhi ue selem) për edebin dhe
moralin e mirë duhet të na preokupojnë të gjithëve. Për këtë arsye, çdo njeri që është në
gjendje të tregojë sjellje të mirë dhe disiplinë, fillimisht duhet t’i zbatojë këto urdhra dhe
ndalesa në veten e tij, e më pas të përpiqet t’i moralizojë njerëzit me këtë moral të mirë.
Tani, le të përpiqemi të shqyrtojmë rregullat e mirësjelljes që duhet të ketë një
musliman në dritën e ajeteve dhe haditheve:

1. Të jesh i matur
Hilmun; Do të thotë të jesh me natyrë të butë, të kapërcesh zemërimin pa u
emocionuar tepër, të jesh i vetëkontrolluar dhe të mos zemërohesh dhe të falësh për aq sa
mund ta përballosh, të jesh i qetë përballë arsyeve provokuese, të jesh dinjitoz.
Maturia përbën bazën e moralit të mirë... Një person i virtytshëm bëhet pajtues në
shoqëri sepse është i butë, dinjitoz dhe nuk i nënshtrohet zemërimit duke e mbajtur
gjakftohtësinë. Në fakt, pothuajse të gjitha qëndrimet si të mos shohësh gabime, të falësh
njerëzit, të jesh i hapur për të gjithë në emër të komunikimit burojnë nga kjo cilësi
themelore.
Në një shoqëri ku ka shumë njerëz me këtë atribut, problemet do të minimizohen.
Prandaj, para së gjithash, duhet të përpiqemi të jemi të matur.
Pa dyshim, Pejgamberi ynë njeriu më i matur dhe më i butë, e këshilloi Aishen (r.ah)
duke i thënë: “O Aishe, bëhu e butë. Sepse nëse në diçka gjendet butësi, patjetër që e
zbukuron atë, e nëse del nga diçka, e shëmton.” 146. Allahu i Madhëruar në Kur’an thotë:
“Në saje të mëshirës së Perëndisë, u solle butësisht me ta (o Muhammed!) – e sikur të ishe
i ashpër dhe vrazhdë, ata do të largoheshin prej teje.” 147 Ai e lavdëroi Profetin për këtë
cilësi dhe na dërgoi mesazhe se çfarë karakteri duhet të kemi sipas personalitetit të
Pejgamberit tonë.
Ndërsa Profeti ynë po e kryente detyrën e tij për të përcjellë mesazhin e tij,
pavarësisht ofendimeve, talljeve verbale dhe çdo lloj provokimi, ai e mbajti butësinë dhe
vazhdoi detyrën. Në një kohë kur ai fliste për Islamin kështu, dikush që e dëgjonte në atë
kohë tha:
“Muhamedi (salallahu alejhi ue selem) deklaroi se Allahu është një dhe se ata që
besojnë në Të do të shpëtohen. Ebu Xhehli po bënte bujë duke hedh dhe mbi të dhe duke
ju thënë: “O njerëz, mos e dëgjoni këtë njeri, ai po përpiqet t’ju bëjë të hiqni dorë nga feja
juaj. Ai dëshiron t’ju mbajë larg nga idhujt tanë Lat dhe Uzza”. Pejgamberi ynë, nga ana
tjetër, nuk u interesua për këto provokime dhe as që e shikoi një herë fytyrën e Ebu Xhehlit.
Ai përpiqej të kryente detyrën e tij.”148

146
Muslim, Birr 78, (2594); Ebû Dâvûd, Xhihad 1, (2578), Edeb 11 (4808).
147
Surja Âl-i Imran, 3/159.
148
Mevlânâ Şibli, Asr-ı Saadet (Prkth: Ö. Rıza Doğrul) 2/108, İst. 1974.
 Përsëri, një ditë, Profeti ishte duke shkuar për të vizituar sahabiun Sa’d bin Ubade
i cili ishte i sëmurë. Gjatë rrugës, ai hasi në një grup, aty ishte Abdullah bin Ubeje, një nga
krerët e hipokritëve. Ai qëndroi atje për një kohë. Ibn Ubej filloi të tallte Profetin. Dhe ai
me mendjemadhësi tha: “Ki kujdes njeri, kafsha jote po mbledh pluhur nga toka, largohu
që këtu, kafsha jote po na shqetëson!” filloi të fliste para e mbrapa. Pasi Profeti i
përshëndeti njerëzit atje, ai u tha disa gjëra. Kur Ibn Ubeje pa se njerëzit po e dëgjonin
Pejgamberin tonë, doli nga situata dhe tha: “Mos pushoni së foluri me ne për Islamin, nëse
ju vjen dikush, thuaju çfarë të duash!” kështu filloi të përdorte fjalë që përbënin fyerje.
Megjithatë, Profeti ynë nuk iu përgjigj sjelljes së tij joetike dhe vazhdoi të shpjegonte. Në
përgjigje, poeti i madh Abdullah bin Ravaha u ngrit dhe tha: “O i Dërguar i Allahut, eja
këtu gjatë gjithë kohës, na mbaj një fjalim, ne të duam shumë!” po shprehej me gëzim.
Në ndërkohë filloi një debat mes muslimanëve dhe hipokritëve. Ishin gati në
gjendje të luftojnë. Profeti ynë, i cili veproi me shumë qetësi dhe nuk u zemërua kurrë, i
qetësoi, pastaj u largua dhe vazhdoi rrugën. 149
Cilësitë e larta të Profetit tonë janë përfshirë edhe në librat e vërtetë të zbritur para
Kur’anit. Për shembull, dijetarët hebrenj kishin parë dhe njohur shumë nga atributet e
Profetit tonë në Tevrat me sytë e tyre. Njëri prej këtyre dijetarëve hebrenj tha: “Nga cilësitë
e Tij të lavdëruara në Tevrat, përveç cilësisë i të qenit i matur, nuk më kishte mbetur tjetër
pa parë dhe dëshmuar te ai”, duke thënë, se dëshiron ta provojë edhe këtë, dhe më pas
tregon si vijon:
“Pejgamberit tonë i kam dhënë borxh tridhjetë dinarë me një afat të caktuar në fund
të blerjeve. Kur kishte mbetur edhe një ditë për të kthyer borxhin shkova dhe i thash:
“O Muhammed, ma paguaj borxhin. Në fund të fundit, zakoni i juve, bijve të
Abdulmuttalibit, është që të mos i paguani borxhet në kohë dhe ta zgjasni atë”. Më pas,
Umeri m’u drejtua
“O çifut i fëlliqur, pasha Zotin, po të mos ishe në shtëpinë e të Dërguarit të Allahut,
do t’i kisha nxjerre sytë!”. I Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) i tha Umerit:
“O babai i Hafsës, Allahu të faltë. Ne prisnim një sjellje të ndryshme nga ti. Ti do
më thoje t’ia ktheja në formën më të mirë borxhin; Ju do ta ndihmonit të mblidhte borxhin
e tij dhe do t’i thoshit të ishte më i sjellshëm.”. Ky çifut vazhdon kështu: Sjellja ime
injorante, e vrazhdë dhe e ashpër ndaj të Dërguarit të Allahut nuk bëri gjë tjetër veçse e
shtoi butësinë e të Dërguarit të Allahut. Për mua,
“O çifut, unë do ta paguaj borxhin tim nesër në mëngjes.” Më pas urdhëroi Umerin,
“O baba i Hafsit, çoje nesër në mëngjes në kopshtin e hurmave, nëse i pëlqen, jepi
kaq. Dhe kur të jap, të jap shumë më tepër. Nëse ai nuk pajtohet me atë që ka në këtë
kopsht, jepi atij këtë apo atë nga kopshti.”.

149
Muslim, Xhihad (hadithi nr: 3357).
 Të nesërmen, Umeri më çoi në kopshtin ku më pëlqyen hurmat. Prej aty, ai dha aq
hurma sa tha i Dërguari i Allahut. Ai shtoi tepricën që porositi. Pasi çifuti i mblodhi pjesën
e tij nga Profeti në këtë mënyrë, ai ra në shehadet dhe u bë musliman. Pse u bë musliman?
Ai i shpjegoi Umerit:
“O Umer, a e di pse e trajtova kështu të Dërguarin e Allahut? Sepse pashë
karakteristikat dhe moralin e të Dërguarit të Allahut të shkruar në Tevrat tërësisht mbi të.
Ajo që nuk pashë ishte vetëm maturia dhe butësia e tij. Sot e provova trukun dhe e gjeta
pikërisht ashtu siç është shkruar në Tevrat. Bëhu dëshmitar, këto hurma dhe gjysmën e
pasurisë sime po ua dhuroj muslimanëve të varfër.”
Më vonë, të gjithë me përjashtim të një plaku nga kjo familje hebreje u konvertuan
në Islam. Fakti që Profeti ynë tregoi durimin dhe butësinë e tij vetëm në një rast bëri që
shumë njerëz të besonin.150
Ka dhe një shembull që tregon maturinë dhe butësinë e Zotërisë (a.s) së zotërinjve,
të cilin nuk duam ta kalojmë pa e thënë. Enes bin Malik transmeton:
“Unë isha duke ecur me Pejgamberin tonë. Ai kishte veshur një triko të ashpër prej
pëlhure nga Nexhrani me një jakë të fortë. Një beduin erdhi me vrap, e kapi Profetin dhe e
tërhoqi rrobën e tij ashpër. Profetit tonë iu gris xhaketa dhe jaka i mbeti rreth qafës. Për
shkak të tërheqjes së fortë të burrit, ngurtësia e veshjes la gjurmë në qafën e Profetit. Dhe
beduini i tha Pejgamberit:
“O Muhamed! Ngarkoj devetë e mia me grurë. Sepse malli që ke nuk është as e
jotja, as e babait tënd”.
Ajo që bëri beduini ishte shumë e vrazhdë dhe e pahijshme. Profeti ynë u mërzit.
Më pas iu drejtua beduinit:
“Së pari kërko falje që më lëndove,” tha ai. Beduini:
“Jo, nuk po kërkoj falje”, u përgjigj ai. Megjithatë, Profeti ynë donte t’i jepte një
mësim për mirësjellje beduinëve. Por burri nuk ishte nga aty. Profeti nuk e shikoi
vrazhdësinë e beduinit dhe iu drejtua shokëve të tij:
“Ngarkojeni njërën nga devetë e këtij njeriu me elb dhe tjetrën me hurma”. urdhëroi
ai. Burri u largua i lumtur. Edhe sahabët u mahnitën nga kjo bukuri e Pejgamberit tonë. 151
Profeti ynë ishte në krye me maturinë dhe butësinë e tij, ashtu siç ishte në çdo
çështje. Ajo që na përshtatet është, natyrisht, para së gjithash të jemi një person i matur.

150
Ibn Sa’d, Tabakat, 1/360.
151
Buhârî, Libas 18, Humus 19, Edeb 68.
 Një ëndërr, katër mësime
Një pejgamber pa një ëndërr një natë.
I ishte thënë në ëndërr se; Ha gjënë e parë që rastis në mëngjes; fshehe gjënë e
dytë; pranoni gjënë e tretë; mos e lëndo gjënë e katërt dhe shmang të pestën, qëndro larg.
Kur gjëja e parë që hasi në mëngjes ishte një mal i lartë, ai hezitoi pak dhe nuk
dinte çfarë të bënte. Ai tha: “Si? Zoti im më ka urdhëruar ta ha këtë”, tha ai. Por më pas
filloi të ecte drejt malit me qëllim që të hante, duke thënë: “Zoti nuk më urdhëron të bëj atë
që nuk mund ta bëj”. Mirëpo, kur iu afrua malit, pa se ai u bë më i vogël dhe kur iu afrua,
u shndërrua në një kafshatë të ëmbël mjaltë, e hëngri dhe pastaj e lavdëroi Allahun.
Pasi eci për një kohë, para tij u shfaq një tas i artë. “Më urdhëruan ta fsheh këtë.”
- tha ai dhe e varrosi tasin e artë ku e kishte gërmuar në tokë. Por pas pak, ai u kthye dhe
pa se tasi i artë ishte shfaqur përsëri. Pastaj u kthye dhe e varrosi përsëri. Iu desh të bënte
të njëjtën gjë dy-tri herë, por pasi eci pak, ktheu kokën pas dhe pa që tasi i artë ishte shfaqur
përsëri. Por duke thënë “Unë e kam përmbushur urdhrin e Zotit tim”. ai nuk u kthye më.
Pasi eci pak më tej, ai u ndesh me një zog. Një skifter po ndiqte zogun dhe po
përpiqej ta kapte. Prandaj, zogu tha me vete: “O Pejgamber i Allahut, më shpëto!”. Ai
pranoi dëshirën e zogut dhe e mbajti në vendin e vet. Por së shpejti skifteri qëndroi para
tij dhe tha: “O Pejgamber i Allahut, unë isha i uritur, kështu që e kisha ndjekur këtë zog
që nga mëngjesi dhe gati po e kapja. Mos më bëj të dëshpërohem nga rrisku im.” tha
skifteri.
Përballë këtyre fjalëve të skifterit, pejgamberi u habit se çfarë të bënte. “Më
urdhëruan të pranoja gjënë e tretë që hasa dhe e bëra. Më urdhëruan të mos zhgënjeja
gjënë e katërt që do të hasja. Çfarë duhet të bëj tani, pasi gjëja e katërt që hasa ishte ky
skifter?” po kalonte mendueshëm. Pasi u mendua pak, ai mori thikën në dorë dhe preu një
pjesë të këmbës së tij dhe e hodhi në drejtim të skifterit. Skifteri kapi mishin e hedhur në
drejtim të tij dhe fluturoi larg. Më pas ai lëshoi zogun që kishte fshehur në mëngë.
Kur vazhdoi rrugën për pak, një kufomë i doli përpara si i pesti. Pejgamberi u
largua shpejt nga kjo kufomë në përputhje me urdhrin që kishte marrë:
Kur erdhi nata, ai tha: “O Zot, bëra atë që më urdhërove. Tani më shpjego urtësinë
e tyre.” E zuri gjumi duke u lutur. Pastaj ju tha në ëndërr:
– Gjëja e parë që hasni dhe hani është zemërimi. Është si mali në fillim, por kur i
bëhet presion me durim, bëhet më i ëmbël se mjalti.
Gjëja e dytë që hasni është vepra e mirë. Sado që ta fshehësh, do të dalë sërish.
Kuptimi i gjësë së tretë që has është ky: Nuk duhet të tradhtosh atë që të është
besuar.
Së katërti, ajo që hasët ishte për t’ju kujtuar se kur dikush ju kërkon diçka, ju duhet
të përpiqeni t’i plotësoni dëshirën, madje edhe të sakrifikoni diçka që ju nevojitet, nëse
është e nevojshme.
Gjëja e pestë që hasni është përgojimi. Qëndroni larg atyre që përgojojnë të tjerët.”
Po, një besimtar duhet të jetë i virtytshëm dhe të mos zemërohet, por duhet të
përpiqet gjithmonë të ndjekë veprat e mira dhe të jetojë një jetë të mirë.
 2. Respekti ndaj të moshuarve
Profeti ynë duke thënë: “Ai që nuk tregon dhembshuri për të rinjtë dhe nuk tregon
vlerë dhe respekt për të moshuarit, nuk është prej nesh.” 152 theksoi se respekti për të
moshuarit dhe dashuria për të rinjtë është një parim i rëndësishëm në fenë tonë. 153
Është prej edebit të përdorësh shprehje respekti ndaj të moshuarve, t’u lëshosh atyre
vendin në mjetet e transportit publik, t’u japësh fillimisht fjalën atyre në ndonjë tubim, të
mos ngresh tonin e zërit para tyre, të mos veprosh në mënyrë mosrespektuese. dhe për t’u
dhënë përparësi të drejtave të tyre.
Të gjithë do të plaken një ditë. Ai që respekton të vjetrit do të respektohet kur të
plaket. Shihni si e shpreh Profeti këtë të vërtetë: “Nëse ndonjë i ri e respekton një të
moshuar për shkak të pleqërisë së tij, Allahu i Madhëruar do të krijojë gjithashtu njerëz që
do ta respektojnë atë kur të plaket.”154
Të mos harrojmë se pleqtë mes nesh pothuajse janë si rrufepritës, falë tyre na
shtohet ushqimi dhe jetojmë një jetë pa telashe e fatkeqësi:
“Po të mos kishin qenë pleqtë e kërrusur, foshnjat që ushqehen me gji dhe kafshët
që kullosin, telashet do të ishin derdhur si një përmbytje.” 155
“Për njeriun edebi është një rrobë.
Për atë që është pa edeb, pra është i zhveshur”

3. Etika e dhënies selam156

Selami është një shenjë miqësie që bashkon njerëzit dhe rrit dashurinë. Është edhe
sunnet. Përshëndetja është sunnet dhe marrja e saj është farz. Në një hadith thuhet:
“Nuk mund të hyni në xhennet nëse nuk besoni. Ju nuk mund të keni besim nëse
nuk e doni njëri-tjetrin. A t’ju tregoj diçka që kur ta bëni, ta doni njëri-tjetrin: Përhapeni
selamin mes jush.”157
Disa nga parimet etike të dhënies selam mund t’i shprehim kështi:
1. Kur hyni në mesin e ndonjë grupi, përshëndetni me “es-selamu alejkum” para se
të flisni.
2. Kur hyn në një vend ku nuk ka njeri, thuhet “essalamu alejnâ ve ‘ala ibadillahis-
salihin”.

152
Po aty.
153
Tirmidhî, Xhihad 24; Ebû Dâvûd, Xhihad 70.
154
Tirmidhî, Birr 15; Ebû Dâvûd, Edeb 58.
155
Axhluni, Keshfu’l-Khafâ, 2/230.
156
Dhënia selam e cila shprehet në gjuhën arabe dhe atë turke ka kuptimin e përshendetjes. Këtu këshillat dhe edebi
i selamit mund të shërbejnë edhe për format e tjera të përshëndetjes në ato vende apo grupe ku nuk është e përhapur
përshëndetja islame me “es-selamu alejkum”. Andaj në vend të fjalës selam këtu mund të kuptohet çfarëdo shprehje
tjetër në secilën gjuhë e cila për qëllim ka përshëndetjen (Shën. i prkth)
157
Muslim, Iman 22; Ebû Dâvûd, Selâm 1; Tirmidhî, Istidhan 43.
 3. Ashtu siç jepet selam kur ka takime; mund të përshëndetesh edhe kur largohesh.
Sepse i Dërguari i Allahut (a.s.) ka thënë: “Njëri prej jush duhet të përshëndesë kur vjen në
kuvend, si dhe kur largohet.”158
4. Nga dy personat që takohen, më i vogli përshëndet të madhin, ata që janë më pak
përshëndetin grupin më të madh, më i vogli tek të moshuarit, ata që janë në ecje tek
këmbësorët, ata që ecin përshëndesin ata që ulen dhe ata që vijnë nga pas tek ata që shkojnë
përpara.
5. Nëse njëri prej tyre i përgjigjet përshëndetjes së një grupi duke thënë: “Ue
alejkumus-selam”, do të hiqet detyra e përshëndetjes nga të tjerët. Por nëse asnjë nga ai
grup nuk përgjigjet, ata të gjithë bëhen përgjegjës.
6. Për të përshëndetur është përdorur edhe fjala “merhaba”. I Dërguari i Allahut
(a.s) u tha “merhaba” mysafirëve të tij. Kjo fjalë vjen nga folja “Ra-ha-be”; Do të thotë
“gjetet hapësirë (vend) dhe rehati, mund të uleni në paqe”.
7. Ai duhet t’i përgjigjet menjëherë selamit, dhe sa më shumë që të jetë e mundur,
që ta dëgjojë personi që e ka përshëndetur.
8. Nuk duhet anashkaluar selami i personit që përshëndet.

Ka edhe disa situata ku nuk është e përshtatshme për të dhënë selam. Mund t’i
rendisim si më poshtë:
1. Selami nuk thuhet në vende të papastra sepse është një nga emrat e bukur të
Allahut (xh.sh).
2. Njeriu që bën ndonjë haram nuk përshëndetet me selam.
3. Ata që lexojnë Kur’an, transmetojnë (lexojnë) hadithe dhe diskutojnë çështje
intelektuale nuk përshëndeten - që kjo punë e mirë të mos ndërpritet. Megjithatë, nëse puna
ka mbaruar, jepet përshëndetja.
4. Nuk mund të përshëndetet ai që këndon ezanin, fal namazin dhe bën ikamet.
5. Është mekruh përshëndetja e atyre që nuk janë në gjendje t’i përgjigjen selamit.
6. Dhënia dhe marrja e përshëndetjeve është shenjë miqësie, shenjë dashurie.
Megjithatë, është mekruh të përkulesh gjatë selamit.
Shtrëngimi i duarve pas përshëndetjes është gjithashtu sunnet. Në fakt, Pejgamberi
ka thënë se shtrëngimi i duarve plotëson selamin. 159 Në një hadith tjetër, ai thotë se kur dy
muslimanë takohen, nëse shtrëngojnë duart me njëri-tjetrin dhe i kërkojnë Allahut Teala
falje për njëri-tjetrin, Allahu do t’ua falë të dyve mëkatet para se të largohen nga vendet e
tyre.160

Edebi nuk mund mund të gjendet te kërkuesit e diturisë

Tek ata që mësojnë pa edeb, ata s’bëhen dijetar.

Pra nëse ka edeb ka dhe dituri. Pa edeb edhe nëse mban libra të tërë nuk mund të
quhesh dijetar.

158
Tirmidhî, Istidhan 15.
159
Tirmidhî, Istidhan 31; Ahmed b. Hanbel, Musned, 5/260; Po ashtu shiko suren Nisa, 4/86.
160
Ebû Dâvûd, Edeb 153.
 4. Etika e teshtitjes
Teshtitja është një fenomen fizik tek çdo njeri, është një nevojë. Në një situatë të tillë,
Profeti ynë na mësoi edhe etikën e teshtitjes: Kur një musliman teshtin, ai thotë “Elhamdulilah”.
Vëllai i tij musliman pranë tij lutet: “Jerhamukallah - Allahu të mëshiroftë”. Më pas, personi që ka
teshtirë thotë: “Jehdina ve jehdikumullah - Allahu na udhëzoftë neve dhe juve në rrugën e drejtë.”
Është gjithashtu një nga zakonet e teshtitjes që ai që teshtitë të mbulojë fytyrën me dorë
ose krah, në mënyrë që të mos shqetësojë mjedisin e tij me gjëra që mund të dalin nga goja dhe
hunda.

5. Etika e ngrënies
Në Kur’an, Zoti ynë thotë se ne duhet të hamë dhe të pimë nga begatitë që na ka dhënë,
por jo t’i shpërdorojmë ato.161 Gjatë ngrënies, duhet t’u kushtohet vëmendje pikave të mëposhtme
në aspektin e edebit të ngrënies:
1. Duart duhet të lahen para dhe pas ngrënies.
2. Ushqimin duhet ta hani me dorën e djathtë, të thoni “Bismilah” në fillim, të hani përpara
dhe të thoni “Elhamdulilah” kur të mbarojë vakti...
Umer b. Ebi Seleme (r.a) tregon: Isha vetëm një fëmijë nën edukimin dhe mbikëqyrjen e
të Dërguarit të Allahut (paqja qoftë mbi të). Po haja kuturu nga ena e ushqimit. Pastaj më tha: “O
djalosh! Thuaj bismilah, ha me dorën e djathtë dhe ha para teje!” Pas kësaj kam ngrënë gjithmonë
ashtu.162
3. Nëse besmeleja harrohet dhe ju vjen ndërmend gjatë ushqimit, thuhet “Bismillahi
avelehu ve akhirehu”.
4. Ngrënia nuk duhet nxituar, ushqimi duhet përtypur mirë dhe kafshatat nuk duhet të
gëlltiten njëra pas tjetrës.
5. Është e përshtatshme që personi më i vjetër apo ai që është me autoritet më të madh të
fillojë vaktin i pari.
6. Për të ftohur ushqimin përballë, nuk duhet të fryhet në ushqim. Mos u sill në një mënyrë
ose sjellje që do t’i bëjë të tjerët të ndihen të neveritshëm. Nuk duhet të flasë apo të qeshë kur ka
ushqim në gojë.
7. Nuk duhet të shikojë kafshatën e dikujt tjetër dhe atë që ka ngrënë.
8. Ai duhet të falënderojë personin që ka përgatitur ushqimin. Duhet të sigurohet ndihma
kur vendosni dhe hiqni tryezën.

161
Surja A’raf, 7/31.
162
Buhârî, Et’ime 2; Muslim, Eshribe 108; Ibn Maxhe, Et’ime 8; Ahmed b. Hanbel, Musned, 4/26.
 Mësimet që ka dhënë Pejgamberi në lidhje me ftesën për ushqim
Në Kur’an është shpallur: “O besimtarë, mos hyni në dhomat e Pejgamberit, përveç nëse
u lejohet juve për të ngrënë, por jo të pritni përgatitjen e tij (ushqimit); vetëm kur t’ju thërrasin,
atëherë hyni dhe pasi të hani, shpërndahuni pa biseduar me njëri-tjetrin. Kjo (ndalja), me të
vërtetë, e shqetësonte Pejgamberin, e ai turpërohej (që t’jua thotë këtë); e Perëndia nuk turpërohet
që t’ju thotë të vërtetën.”163 Ka dy elemente bazë që mund t’i shohim nga shumë çështje në këtë
ajet. Këto elemente janë;
1. Që të hamë në një shtëpi duhet të kemi një ftesë ose leje për të ngrënë,
2. Të kërkosh leje pas ngrënies pa e zgjatur shumë ndejën më biseda të tjera.
Ky ajet zbriti për ata që hynë në shtëpinë e të Dërguarit të Allahut (a.s) para kohe dhe
nuk donin të dilnin pa ngrënë. Megjithatë, dijetarët islamë janë të mendimit se vendimi mund të
shtrihet në shtëpitë e të gjithë besimtarëve si etiketë islame. Prandaj, është e qartë se njeriu nuk
duhet të marrë pjesë në ndonjë aheng pa qenë i ftuar.
Kur Ebu Shuajbi (r.a) e pa të Dërguarin e Allahut në mesin e shokëve të tij një ditë, ai e
kuptoi se ishte i uritur. Ai iu drejtua menjëherë sherbëtorit të tij kasap:
“Na bën një ushqim për pesë vetë! Dëshiroj ta ftoj të Dërguarin e Allahut që të jetë personi
i pestë.” tha ai. Pastaj ai iu afrua të Dërguarit të Allahut dhe i njoftoi për ftesën e tij. Ndërsa po
shkonin në shtëpi së bashku, një burrë i ndoqi pas tyre. Kur arriti para derës së shtëpisë, i Dërguari
i Allahut (a.s.) i tha: “Ky person erdhi pas nesh. Pranoje nëse dëshiron, ktheje nëse dëshiron.”
Ebu Shuajb (r.a) tha: “Jo, o i Dërguar i Allahut, edhe unë i jap leje atij”.164
Duhet të theksohet se i Dërguari i Allahut (a.s.) në këtë ngjarje mësoi një parim etik islam.
Është e sigurt se; Besimtarët kënaqen duke i ofruar dhurata njëri-tjetrit. Megjithatë, çëdhtja e
ftesës dhe e lejes është deklaruar me tekste të përcaktuara qartë (kat’i). Nga ky këndvështrim,
nikoqiri i një mysafiri të paparalajmëruar po pyeti: “A thua çfarë t’i ofroj?” duket të jetë shkak
për shqetësim. Prandaj, është e mundur që një sjellje e tillë të kthehet në torturë shpirtërore, por
muslimani i bindet ftesës së vëllait të tij fetar dhe merr pjesë në ahengun e tij. Kështu, dashuria
dhe afërsia mes tyre rritet. Në një hadith sherif thuhet:
“Kur të jeni të ftuar, pranoni ftesën.”165
Mos përgjigjja kur ftohet, pra refuzimi i ftesës është gjithashtu një nga sjelljet që nuk
tolerohen. Hadithi, të cilin do të përpiqemi ta përcjellim tani, përcakton se si mos përgjigjja ndaj
ftesës, ashtu edhe qëndrimi në tryezë pa qenë i ftuar nuk është një sjellje aspak e mirë. Pejgamberi

163
Surja Ahzâb, 33/53.
164
Buhârî, Et’ime 57, 34, Buju’ 21, Medhalim 14; Muslim, Eshribe 138, (2036); Tirmidhî, Nikâh 12, (1099).
165
Buhârî, Nikâh 71, 74; Muslim, Nikâh 103, (1429); Tirmidhî, Nikâh 11, (1098); Ebû Dâvûd, Et’ime 1, (3736,).
(a.s) thotë: “Kush nuk përgjigjet kur ftohet, ai është rebeluar kundër Allahut dhe të Dërguarit të
Tij. Dhe kushdo që ulet në tryezë i paftuar, hyn si hajdut dhe del si plaçkitës.” 166

6. Etika e pastërtisë dhe tualetit

Sipas fjalëve të Pejgamberit tonë, Zoti ynë është i pastër dhe e do pastërtinë 167. Në fund të
fundit, kushti i parë për të qenë rob i Allahut, për të qëndruar në praninë e Tij dhe për të fituar
dashurinë e Tij është pastërtia. Si kusht i jashtëm për të hyrë në namaz, i cili është shtylla e fesë,
në radhë të parë është edhe pastërtia.
Ne shohim se Profeti ynë i kushtoi vëmendjen më të madhe pastërtisë gjatë gjithë jetës së
tij, vishte rroba të pastra dhe të bukura kur dilte në publik, mbante erëra të mira dhe rrinte i uritur
nga ngrënia e ushqimeve që [nëse në ndonjë takim publik] mund të shqetësonin të tjerët, si qepa
dhe hudhra.
Profeti ynë i kushtoi rëndësi pastërtisë së mjedisit duke thënë “Mbaje mjedisin tënd të
pastër.”168 aq sa i kushtoi rëndësi pastërtisë së trupit. Një herë i Dërguari i Allahut tha: “Ruajuni
dy gjërave të mallkuara!” Sahabët thanë: “O i Dërguari i Allahut, cilat janë ato dy gjëra?” Ata e
pyetën dhe Pejgamberi ju tha: “Të prishesh abdesin (të kryesh nevojën) në rrugë dhe në vendet me
hije ku qendrojnë njerëzit.”169
Qoftë natë apo ditë, Pejgamberi. Vazhdimisht kujdesej për pastërtinë e gojës, hunës dhe
dhëmbëve170. Ai ka thënë se pastërtia e dhëmbëve nuk do të thotë thjeshtë të kujdesesh për
shëndetin e gojës, por se nga ky akt edhe Allahu (xh.sh) është i kënaqur. 171 Ai ishte tejet i ndjeshëm
edhe në mënyrën se si pastronte pjesët e tij me ndonjë peshqir. 172
Vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet çështjeve të mëposhtme që lidhen me etiketën e
tualetit:
1. Para se të hyni në tualet, duhet të bëhet gati dhe të hiqen çorapet.
2. Para se të hyni në tualet duhet thënë, “Allahumma inni eûdh bike mine’l-hubthi ve’l-
khabâith - O Allah, unë kërkoj strehim tek Ti nga fëlliqësia dhe gjërat e papastra”.
3. Hyni me këmbën e majtë dhe dilni me këmbën e djathtë.
4. Nevoja duhet plotësuar duke u ulur, jo në këmbë. (Urinimi në këmbë i dëmton veshkat,
e pengon plotësinë e namazit dhe shumica e mundimit në varr është për shkak të kësaj.)

166
Buhârî, Nikâh 71, 74; Muslim, Nikâh 103, (1429); Tirmidhî, Nikâh 11, (1098); Ebû Dâvûd, Et’ime 1, (3736,);
Abdulkadir Halit, Âdâb-ı Muaşeret, fq. 25.
167
Tirmidhî, Edeb 41.
168
Tirmidhî, Edeb 41.
169
Muslim, Taharet 68; Ebû Dâvûd, Taharet 15; Ahmet bin Hanbel, Musned 2/372.
170
Muslim, Taharet 20,21, (237).
171
Nesai, Taharet 5, (1, 10).
172
Tirmidhî, Taharet 40, (53).
 5. Nuk duhet të flasë në tualet, të hajë diçka, të zgjatet apo të mendojë për gjëra të botës
tjetër.
6. Duhet ta bëni pastrimin me dorën e majtë. (Kriku, rubineti, dera mbahen me dorën e
djathtë, furça me dorën e majtë.)
7. Kontrolli i pastërtisë duhet bërë përpara daljes nga tualeti. (Të lani duart, të mos e lini
tualetin të ndotur.)
8. Duhet bërë istibrâr (duke pritur një periudhë të mjaftueshme) pas përdorimit të tualetit.

7. Etika e mbledhjeve (takimeve)

Të gjithë kemi takime të ndryshme në jetën tonë të përditshme. Në mënyrë që takimet tona
të jenë në përputhje me frymën e ajeteve dhe haditheve, nuk duhet të anashkalohen parimet e
mëposhtme:
1. Vendi dhe koha e mbledhjes duhet të caktohen paraprakisht dhe në mbledhje duhet të
merret pjesë në kohë.
2. Vendi i takimit duhet të rregullohet nga pritësi. (Kushtet e vendit të takimit, pastrimi,
rregullimi i zërit, dritës dhe temperaturës etj.)
3. Nëse takimi fillon me vonesë, duhet të shfrytëzohet koha (me anë të leximit, të dëgjuarit,
etj.)
4. Duhet të shkoni në takim të përgatitur. (Duke bërë detyrat tona, stilolaps, letër, etj.)
5. Mendimin tonë duhet ta shprehim bukur dhe nuk duhet të insistojmë nëse nuk pranohet.
6. Veshja nuk duhet të jetë në atë mënyrë që të shpërqendrojë vëmendjen dhe atmosferën e
takimit. Gjithmonë duke buzëqeshur dhe duke mos folur pa nevojë.
7. Ata që janë më të vjetër dhe më të ditur se ai duhet të respektohen.
8. Njeriu nuk duhet të dalë nëse nuk është e nevojshme. Edhe nëse do të dalë, duhet të
kërkojë leje. (Punimet që mund të organizohen paraprakisht nuk duhet të pezullohen në takim.)
9. Nuk duhet folur në fshehtësi mes dy njerëzve në një mënyrë që askush nuk mund ta
kuptojë.
10. Duhet ta lërë telefonin jashtë vendit të takimit, ta fikë ose ta ulë zërin.
11. Pijet freskuese duhet të përgatiten dhe të paraqiten në mënyrë të përshtatshme në
mënyrë që të mos mbingarkojnë takimin.
12. Nëse nuk jemi në gjendje të marrim pjesë në mbledhje për një arsye të rëndësishme,
duhet patjetër të kërkojmë leje.
 13. Nuk duhet ardhur në mbledhje pa çorape dhe me veshje të keqe, me mjekër të përzier
me mustaqet.
14. Nëse gjatë mbledhjes është bërë një premtim dhe është konsultuar mendimi ynë, ai
duhet të flasë. Asnjë zë nuk duhet të dalë nga çdo gojë.
15. Gabimet duhet të thuhen në mënyrë të përgjithshme dhe individët nuk duhet të
turpërohen në komunitet.
16. Nëse vendimet e marra në mbledhje nuk kishin kuptim ose nuk u kuptuan, duhet thënë
në atë moment që çështja të zbardhet. Pas përfundimit të mbledhjes patjetër duhet zbatuar
vendimin e marrë.
Të mësosh është të dish
Të dish është të njohësh vetën
Nëse ti nuk njeh vetën
Çfarë vlere ka të lexosh.

8. Etika e të folurit dhe këshillimit të njerëzve

Njerëzit kuptohen duke folur. Një fjalim i këndshëm, një fjalë e ëmbël, hap dyert e zemrave.
Në Kur’an, Allahu i Madhëruar thotë: “Thuaju robërve të Mi: Le të flasin (me secilin) në mënyrën
më të mirë të mundshme.”173 Ai na kërkoi të flasim bukur.
Detyra e muslimanit është të jetë i vetëdijshëm për atë që thotë folësi dhe të jetë në gjendje
të shpjegojë kuptimin e tij pa ofenduar palën tjetër. Fjalët e mëposhtme të Zotërisë tonë (a.s) duhet
të jenë gjithmonë në veshët tanë: “Fjalë e keqe; e ndot kuvendin ku hyn dhe e bën të shëmtuar.” 174
Tani le të rendisim pikat që duhet t’i kushtojmë vëmendje:
1. Duhet të fillojë me një përshëndetje. Duhet të pyetet për gjendjen e personave që takon.
2. Përdorni shprehje të sjellshme sipas bashkëbiseduesit. (Shtoni emrave shprehje si
bej/zotëri, abi/vëlla, hoxhë/mësues, motër, zonjë etj.)
3. Pleqve duhet drejtuar me “ju”. Ju nuk duhet të flisni me “unë” apo “ti”.
4. Duhet të përdoren shprehje të ngrohta dhe tone respekti dhe dashurie. Nuk duhet të thyejë
zemrën e askujt me fjalët që përdorën.
5. Kur na thërrasin duhet t’u përgjigjemi me “urdhëroni zotëri” apo shprehje të tilla që të
përgjigjet në mënyrë dinjitoze.

173
Surja Isrâ, 53.
174
Tirmidhî, Birr 47.
 6. Nuk duhet të flasë në një mënyrë që është shqetësuese. (Shumë e zhurmshme, shumë e
ulët, etj.)
7. Kur lavdëron dhe kritikon një person (në mjedisin e tij), ai nuk duhet të shkojë në
ekstreme.
8. Ai nuk duhet të flasë nëse nuk është e nevojshme.
9. Ai nuk duhet të përgojojë apo të përhapë fjalë. Shprehjet vulgare, imorale duhen
shmangur.
10. Kur pyetemi për diçka, duhet të japim përgjigje të shkurtra dhe të qarta nëse dimë, e
nëse nuk dimë, nuk duhet të përgjigjemi duke bërë supozime.
11. Duhet dhënë fjala të tjerëve. Nëse duam që të tjerët të na dëgjojnë, së pari duhet të
mësojmë të dëgjojmë.
12. Efektiviteti i të folurit varet nga besimi i folësit në atë që flet, sillet me sinqeritet dhe
bën që dëgjuesit ta ndiejnë atë. Sepse është e pamundur që ne të mbajmë një fjalim efektiv për të
bindur të tjerët për një këshillë që as ne vetë nuk i besojmë.

9. Etika e mikpritjes
Vizitat janë një nga arsyet e rëndësishme që i ndihmojnë njerëzit të njohin më mirë njëri-
tjetrin, të ndajnë problemet dhe të forcojnë lidhjet vëllazërore. Prandaj feja jonë i jep një rëndësi
të veçantë vizitës së muslimanëve me njëri-tjetrin. Në një hadith të tij, Pejgamberi ynë dha lajmin
e mirë se një person që viziton një të sëmurë ose një musliman për hir të Allahut, përgatit vendin
e tij në Xhennet.175
Besimtari duhet t’i vizitojë të gjithë të dashurit e tij, veçanërisht prindërit dhe të afërmit
dhe të mos i lërë të vetëm në ditët e tyre të hidhura dhe të ëmbla. Kjo në fenë tonë quhet silatu’r-
rahim. Silatu’r-rahim do të thotë të vizitosh të afërmit, të pyesësh për gjendjen dhe kujtimet e tyre.
Fatkeqësisht, sot, si shumë nga vlerat tona, etika e takimit me akrabatë dhe të afërmit është gati të
harrohet. Brezat e rinj po rriten ende larg dashurisë së gjyshërve, xhaxhallarëve, tezeve e hallave
të tyre.
Siletu’r-rahim, për të cilën Profeti ynë na ka njoftuar se nëse bëhet, do të jetë mjet për të
hyrë në Xhennet;176 do të thotë jo vetëm vizita e të afërmve, por edhe interesimi për gjendjen e
akrabave dhe të afermeve në të gjitha llojet e punëve bamirëse që mund t’u dalim krahë.
Fakti që siletu’r-rahim përmendet menjëherë pas ibadeteve të detyrueshme si namazi dhe
zekati në shumë ajete dhe hadithe tregon rëndësinë e çështjes në fe. Le të japim këtu vetëm një
ajet: “Ruajuni nga mosrespektimi i Allahut, të cilit i dëshironi njëri-tjetrit duke përmendur emrin

175
Tirmidhî, Birr 64.
176
Buhârî, Zekât 1.
e Tij dhe me anë të Tij, dhe nga prishja e lidhjeve farefisnore. Allahu është mbikëqyrës i plotë mbi
ju.”177
Siletu’r-rahim ka disa shkallë:
1. Të jemi të ëmbël dhe të buzëqeshur ndaj të afërmve tanë në nivelin më të ulët; duke mos
neglizhuar të përshëndesim dhe të pyesim për gjendjen kur takohemi; duke menduar gjithmonë
gjëra të mira për veten e tyre dhe duke uruar mirë.
2. Shkalla e dytë është t’i vizitosh dhe t’i ndihmosh në çështje të ndryshme. Këto janë më
shumë shërbime fizike. Sidomos duke i kontrolluar herë pas here të moshuarit dhe duke i ndjekur
nëse kanë punë për të bërë, do t’i bëjë ata të lumtur.
3. Shkalla e tretë dhe më e rëndësishme e Siletu’r-rahim është dhënia e ndihmës dhe
mbështetjes financiare për të afërmit.
Po, detyra jonë është që të vizitojmë shpesh të moshuarit dhe të dashurit tanë, veçanërisht
gjatë festave, duke ndjekur rregullat e përgjithshme të vizitave të dhëna më poshtë dhe të marrim
bekimet e tyre duke mbajtur kontakte me ta.

Parimet që duhet të ketë kujdes zoti shtëpisë

1. Personi që vjen mysafir duhet të mirëpritet personalisht dhe të përcillet mysafiri kur të
largohet.
2. Të ftuarit duhet të priten me një fytyrë të qeshur, flokë/mjekër të rruar dhe t’u jepet
përparësi ulje në kryevend.
3. Duhet të takoheni me veshje të bukur. (Pizhamet, pantallonat e shkurtra, bluzat, të gjera
etj. nuk duhen mirëpritur me këto veshje)
4. Pjesët që do të përdorë i ftuari në shtëpi duhet të jenë të pastra, të rregullta, të rregulluara
nga zërat-drita-temperatura apo aroma e keqe. (Dhoma e miqve, dhoma e ngrënies, WC, banjo,
etj.)
5. Njerëzit e shtëpisë mirëpresin mysafirin me shprehjet si “mirëserdhët” etj. Gjithnjë duke
i shprehur kënaqësinë mysafirit.
6. Nuk duhet ta lini mysafirin vetëm ose ta mërzitni atë
7. Kujdes duhet kushtuar mysafirëve. Çfarëdo që do të shërbehet, duhet të vendoset në një
tavolinë kafeje ose në një vend të përshtatshëm. Duhet të krijohet një atmosferë kënaqësie.
8. Për të ftuarin duhet pasur kujdes. Ata duhet të pyeten nëse kanë nevojë, nevojat e tyre
duhet të plotësohen.

177
Surja Nisâ, 4/1.
 9. Nuk duhet qortuar apo ngacmuar të tjerët në prani të të ftuarit.
10. Nëse i ftuari ka një xhaketë ose pallto, duhet marrë dhe varur.
11. Pantoflat duhet të mbahen dhe të paraqiten menjëherë kur të ftuarit hyjnë.
12. Mysafiri duhet të çohet në një dhomë të përshtatshme, një ambient ku ata mund të
lëvizin lirshëm pa rrëmujë.
13. Nëse ne nuk jemi mysafir, por na thërrasin si një mikpritës për mysafirët ne duhet të
jemi të pranishëm. Por edhe duhet të llogarisim që ai mund të vijë të diskutojë çështje private.
14. Nëse është në rregull që ne të jemi brenda, ai nuk duhet të flasë me më shumë të ftuar
se sa me mikpritësin. Sepse nuk është e përshtatshme të ndërhysh pa nevojë.
15. Edhe nëse kemi një moment shumë të shqetësuar në atë moment, nuk duhet t’ia
tregojmë këtë mysafirit që të mos thotë se nuk jemi rehat me të.
16. Nëse e çojmë mysafirin në një dhomë, duhet t’i kushtojmë vëmendje kësaj: Nëse nuk
mund të jemi me të, duhet të jetë dikush që mund të kujdeset për të dhe të ulet. Nuk është e
këndshme për mysafirin të largohet vetëm nga dhoma.
17. Nëse ka ardhur nga larg, duhet të përgatitet një tryezë dhe të shërbehet pa pyetur. Edhe
nëse është vetëm, duhet të shoqërohet.
18. Kur jeni ulur bashkë, orën nuk duhet ta shikoni shpesh në mënyrë që të mos thotë të
shkoni menjëherë.
19. Nuk duhet folur dhe të qeshur fshehurazi para tij.
20. Nuk është e përshtatshme që të tjerët të fusin kokën brenda dhe jashtë derës në
vendndodhjen e mysafirit. Dera nuk duhet hapur fare ose nëse hapet duhet ta kërkojë situata. Nëse
koha jonë është e kufizuar, duhet të kërkojmë menjëherë leje dhe të largohemi me një falje.
21. Duhet të mbajmë atë që do të veshë mysafiri në nisjen e tij/saj dhe të themi se jemi të
kënaqur me ardhjen e tij/saj.
22. Kur dilni nga dera, duhet të prisni te dera derisa të largohet dhe dera nuk duhet të
mbyllet menjëherë kur të largohet.
23. Nëse mysafiri do të qëndrojë për natën, duhet të rregullohet një vend për të fjetur,
çarçafët duhet të jenë të pastra, rrobat e natës dhe peshqirët duhet të sigurohen për të.

Rregullat që duhet të ketë kujdes mysafiri:

1. Kur hapet dera në derën e shtëpisë që duam të vizitojmë, nuk duhet të qëndrojë në një
mënyrë që të shohë brenda.
 2. Nëse dera troket tri herë dhe nuk hapet, nuk duhet këmbëngulur. Profeti ynë thotë: “Nëse
dikush prej jush kërkon leje tri herë dhe nuk i lejohet, le të kthehet.” 178 Në këtë kontekst mund të
konsiderohet edhe telefoni.
3. Përshëndetni kur hyni dhe dilni nga shtëpia. Përshëndetjet duhet të bëhen edhe kur hyni
në një shtëpi të zbrazët.
4. Nuk duhet të vonohet në ftesë dhe as të shkojë herët.
5. Kur shkoni mysafir, duhet të vishen rroba të pastra dhe të rregullta.
6. Nëse është e mundur, i ftuari duhet të shkojë me një dhuratë.
7. Në derën e shtëpisë ku vizitohen mysafirët duhet të trokasin dhe duhet të futen pasi të
ketë dhënë leje pritësi.
8. Mysafiri nuk duhet të shikojë djathtas apo majtas dhe duhet të ketë frikë se mos shkakton
telashe. Ai nuk duhet t’i ofrojë asgjë një mysafiri tjetër pa lejen e pritësit. Duhet të ulet aty ku
tregon pronari. Kërkoni leje për të shkuar në lavaman dhe tualet.
9. Nuk duhet të ankohet për ushqimin që i ofrohet. Edhe nëse ka ndonjë të metë, nuk duhet
ta thotë.
10. I ftuari nuk duhet të kërkojë gjërat që dëshiron, duhet të jetë i kënaqur me ato që i
servohen. Ai nuk duhet të dëshirojë një ushqim të caktuar “A keni këtë apo atë?”. Nëse nikoqiri e
pyet për disa lloje se çfarë ka dëshirë (cilat të përgatisë), ai duhet të zgjedhë atë që është e lirë nga
barra dhe pa mundim.
11. I ftuari duhet t’i kushtojë vëmendje mënyrës së të folurit, duke pasur parasysh moshën,
farefisin ose sëmundjen. Veçanërisht të moshuarit dhe të sëmurët presin vizita të shpeshta dhe
afatshkurtra. Prandaj, këta njerëz duhet të vizitojnë më shumë se të tjerët.
12. Edhe nëse bindjet fetare dhe pikëpamjet politike janë të ndryshme, ai nuk duhet të thotë
fjalë që do të mërzitin zotin e shtëçisë ose njerëzit atje.
13. I ftuari duhet të largohet me zemër të mirë dhe të shprehë kënaqësinë e tij.
14. Ai nuk duhet të largohet nga shtëpia pa lejen ose dijeninë e mikpritësit.
15. Nëse mikpritësi ka punë, duhet të largohet duke kërkuar leje pa e zgjatur qëndrimin.
16. Nëse nuk është e mundur të vizitohet për ndonjë arsye, mikpritësi duhet të informohet
paraprakisht dhe të kërkohet leje.

178
Buhârî, Bujû’ 9.
 TË VIZITOSH ËSHTË PRES SUNNETIT
Nga sahabët e nderuar Kajs b. Sa’di sipas asaj që tregon, i Dërguari i Allahut (a.s.) i vizitoi
një ditë, qëndroi pak në shtëpinë e tyre, u lut për ta dhe u largua nga shtëpia. Abdullah b. Kajs
(r.a): “I Dërguari i Allahut (a.s.) i vizitonte ensarët individualisht ose kolektivisht. Ai shkonte në
shtëpinë e tyre kur i vizitonte një nga një. Ai vinte në xhami sa herë që donte t’i vizitonte
kolektivisht.”179
Në një hadith tjetër thuhet se i Dërguari i Allahut vizitoi një familje ensarësh, hëngri
ushqim në shtëpinë e tyre, fali namazin dhe u lut për ta.180
Një nga të medhejtë e sahabëve, Selmani (radijallahu anh) shkoi nga Medaini në Damask
dhe shkoi për të vizituar Ebu’d-Dardën.181
Shokët e Abdullah b. Mesudit kishin ardhur nga Kufa në Medine për ta vizituar atë dhe
mes tyre u zhvillua kjo bisedë:
Abdullah b. Mesudi: “A uluni dhe qani hallet me njëri-tjetrin?”
Shokët: “Ne kurrë se lëmë pa e bërë këtë.”
Abdullah b. Mesudi: “A e vizitoni njëri-tjetrin?”
Shokët: “Po, o Ebu Abdurrahman, madje disa prej nesh, nëse nuk e sheh vëllain e tij
musliman për një kohë, ecën në anën tjetër të Kufes dhe interesohet si është.”
Abdullah b. Mesudi: “Për sa kohë do të vazhdoni kështu do të jetoni gjithmonë të
lumtur.”182
Në dritën e transmetimeve që u përpoqëm të përcjellim më lart, shohim se Profeti (a.s) i
vizitonte shpesh muslimanët. Përveç kësaj, Profeti ynë vazhdimisht pyeste për gjendjen dhe
mirëqenien e sahabëve të tij. Muslimanët që e panë këtë sjellje të tij (paqja qoftë mbi të) nuk
reshtnin së vizituari njëri-tjetrin, ata shkonin nga një qytet në tjetrin për hir të Allahut, duke mos
llogaritur mjetet e kufizuara të transportit të asaj periudhe. 183

179 Y. Kandehlevî, Hadislerle Müslümanlık, 3/103, 1115.

180 Buhârî, Edeb 65.
181 Buhârî, Edeb 65.

182 Kandehlevî, po aty., 3/1038

183 Abdülkadir Halit, Âdâb-ı Muaşeret, fq. 37.
 10. Etika e bisedave (sohbeteve)
Sohbeti është të flasësh me një gjuhë të përbashkët dhe të ndash përvojat e jetës. Në këtë
ndarje, zemrat rrahin rreth të njëjtave çështje, me ndjenja dhe emocione të ngjashme. Profeti ynë
fillimisht i përgatiti shokët e tij me bisedat që bënte në Daru’l Erkam dhe i përgatiti për të ardhmen
dhe më pas i vazhdoi këto sohbete deri në fund të jetës së tij.
Sidomos ata prej nesh që jetojmë në epokën e katastrofës dhe shkatërrimit sot kanë nevojë
për sohbet po aq sa buka dhe uji. Ndaj, herë pas here duhet të mblidhemi me miqtë dhe kolegët
tanë të ngushtë, të ftojmë njerëz të cilëve u besojmë njohurive dhe urtësisë dhe të përfitojmë prej
tyre.
Gjatë sohbeteve duhet të kemi kujdesë në këto çështje:
1. Para se të fillojë sohbeti, duhet vendosur vendi i bisedës, tavolina e kafesë dhe një gotë
me ujë duhet të jenë gati.
2. Para se të fillojë sohbeti, duhet bërë përgatitje shpirtërore për bisedën.
3. Gjatë sohbetit duhet të shmangën situatat dhe qëndrimet që do të prishin atmosferën e
bisedës. Momentet e detyrueshme me situata të pavullnetshme si gogëzimi dhe teshtitja duhet të
bëhen me njëfarë mirësjelljeje.
4. Duhet t’i kushtojmë vëmendje uljes. Nuk duhet të ulemi jashtë mirësjelljes.
5. Nëse është e nevojshme, folësit duhet t’i bëhen pyetje në fund të sohbetit.
6. Kur sohbeti përfundon, nuk duhet ngrihet dhe të ecët përpara se të ngrihet folësi.
7. Nëse do të shkojmë pas sohbetit, nuk duhet të shkojmë pa kërkuar leje.

11. Etika për fitimin e dijes

Besimtari do të thotë, si të thuash, kërkues i diturisë. Sepse mësimi i diturisë sipas fjalëve
të Pejgamberi është obligim (farz). 184 Fjalët e mëposhtme të bekuara të Pejgamberit tonë për të
pasur dije janë të jashtëzakonshme: “Urtësia dhe dituria janë pronë e humbur e besimtarit, ai mund
t’i marrë kudo që t’i gjejë.”185 “Kërkoni dituri edhe nëse është në Kinë (në një vend të largët. si
Kina).186

184
Ibn Mâxhe, Mukaddime 17.
185
Tirmidhî, Ilim 19.
186
Munâvî, Fejzu’l-Kadir, 1/542.
 Zoti ynë thotë në Kur’an: “(O Muhammed) Thuaj: A janë të njëjtë ata që dinë dhe ata që
nuk dinë? Në fakt, vetëm ata me inteligjencë mendojnë për to siç duhet.”187 Ai deklaroi se njerëzit
me dije kanë një vend të veçantë duke i mbajtur të dalluar nga njerëzit e tjerë.
Në fakt, në një hadith që mbështet mesazhin e këtij ajeti, Pejgamberi ynë thotë se dy gjëra
ia vlen t’i kihen zili dhe njëra prej tyre është personi të cilit Allahu i jep pasuri dhe e lejon që ta
shpenzojë atë në rrugën e Allahut, kurse tjetrit që i jepet urtësia (dija) dhe me atë dituri atij i është
dhënë e drejta të gjykojë në përputhje me ligjin dhe t’ia mësojë atë dituri dikujt tjetër.188
Po, çdo besimtar do të jetë i entuziazmuar për edukimin dhe trajnimin, vazhdimisht do të
lexojë dhe do të shtojë njohuritë e tij, do të bëjë atë që është e nevojshme dhe do ta pasqyrojë atë
në jetën e tij dhe në të njëjtën kohë do ta ndajë atë që ka mësuar me të tjerët.
Ndërsa e bëjmë këtë, sigurisht, ka disa pika që duhet të dimë në momentin e marrjes së
njohurive në mënyrë etike:
1. Asnjëherë nuk duhet menduar se mësimi është i detyruar nga prindërit.
2. Dështimi nuk duhet të jetë frikësues në fillim.
3. Nxënësit duhet të jenë të përgatitur dhe të gatshëm për të ndjekur mësimin.
4. Mësuesi duhet dëgjuar me tërë vëmendjen.
5. Lëndët që nuk kuptohen duhet të pyeten sërish.
6. Studentët e suksesshëm duhet të konsultohen për sekretet e suksesit.
7. Jini gjithmonë të organizuar dhe të planifikuar.
8. Duhet të merret parasysh zgjedhja e një vendi të rehatshëm për të studiuar.
9. Duhet të bëhen përpjekje për të bërë çdo gjë që mund të bëjmë.
10. Nuk duhet kaluar në lëndë të tjera pa e kuptuar plotësisht mësimin e marr.
11. Nëse ajo që mësohet është praktikisht e zbatueshme, duhet zbatuar.
12. Marrëdhëniet duhet të ndërpriten me njerëz që do t’i largojnë nga të mësuarit dhe do t’i
bëjnë armiq të dijes.
13. Jini të respektueshëm dhe modest ndaj mësuesve.
Janë disa parime që duhet të kenë parasysh njerëzit që janë në pozitën e edukatorëve, të
cilët veprojnë si urë lidhëse në sjelljen e njohurive te njerëzit. Këto mund t’i rendisim si më poshtë:
1. Ai/ajo duhet të ketë njohuritë më të avancuara në degën e tij/saj, të ndjekë risitë dhe të
mos ndjekë mësimin pa përgatitje.

187
Surja Zumer, 39/9.
188
Buhârî, Ilim 15.
 2. Ai duhet të shpjegojë lëndën duke e ulur atë në nivelin që nxënësi mund ta kuptojë dhe
nuk duhet ta dekurajojë studentin duke e vështirësuar lëndën.
3. Ai duhet të jetë shembull për nxënësit e tij me moralin, mënyrën e jetesës, veprimet dhe
fjalët e tij dhe duhet të ngjall respekt tek ata. Nuk duhet harruar se “Respekti nuk kërkohet, ai
jepet”. Mësuesit që shpesh qortojnë nxënësit e tyre, kërkojnë respekt dhe bëjnë presion për ta marrë
atë, janë mësuesit më pak të pëlqyer.
4. Mësuesi duhet ta dojë profesionin e tij/saj dhe duhet të përpiqet të shpjegojë atë që di në
mënyrën “më të mirë”.
5. Mësuesi duhet t’u afrohet nxënësve të tij me përzemërsinë e babait dhe të nënës, dhe të
mos llastojë nxënësit punëtorë dhe të poshtërojë dembelët.
6. Ai nuk duhet t’i poshtërojë nxënësit duke numëruar çdo gabim të nxënësve të tij para
shokëve të tyre, dhe duhet të jetë falës dhe tolerant.
7. Kur është e nevojshme, ai duhet të jetë i zënë me problemet e nxënësve, t’i dëgjojë ata
dhe të ndajë dhimbjen dhe trishtimin e tyre. Megjithatë, duke bërë këtë, ai nuk duhet të jetë aq i
panjohur me studentët e tij sa të humb rëndësinë e lëndës.
8. Nuk duhet të përdorë notën si kërcënim, dhe duhet të jetë i drejtë gjatë dhënies së notave.
9. Ai duhet të qëndrojë larg sofrave të pasura, gostive për prindërit, dhuratave të shtrenjta
dhe të ruajë dinjitetin dhe nderin e tij. 189

189
Abdülkadir Halit, Âdâb-ı Muaşeret, fq. 126-127.
 Rruga e dijes është rruga e Xhennetit
Një person që fiton dituri për t’i dhënë drejtimin e duhur jetës së tij dhe për t’i mësuar të
tjerët duke respektuar pëlqimin e Allahut, do të thotë se ai është në rrugën e Allahut dhe i
angazhuar në një punë me të cilën Allahu është i kënaqur. Kethir Ibn Kajs (radijallahu anh) tregon:
Unë isha ulur pranë Ebu’d Derdasë në xhaminë e Damaskut (Sham). Erdhi një burrë dhe tha:
“O Ebu’d-Derda, unë erdha nga Medine Munevvera, qyteti i Profetit tonë, për një hadith
që kam dëgjuar të transmetohet nga Profeti ynë.” Për të kuptuar nëse ky ishte qëllimi kryesor i
ardhjes së burrit, Ebu’d Derda i tha:
“A mund të kishit ardhur në Damask për të bërë tregti?” pyeti ai. Burri:
“Jo, nuk jam këtu për një punë të tillë” tha ai. Ebu’d Derda:
“Nuk ke ardhur për ndonjë punë tjetër përveç mësimit të hadithit, apo jo? Pyeti ai. Burri:
“Jo, unë nuk kam ardhur për punë tjetër përveçse të dëgjoj nga ju hadithin që kam dëgjuar
të keni transmetuar.” Tha ai. Vetëm pasi e kuptoi një përgjigje të tillë, dmth se njeriu me të vërtetë
po kërkonte kënaqësinë e Allahut, Ebu’d-Derda tha:
“Kam dëgjuar nga Pejgamberi i Allahut se ka thënë: “Kush ndjek një rrugë dhe kërkon
dituri në të, Allahu do t’ia lehtësojë rrugën për në Xhennet. Engjëjt hapin krahët për ata që mësojnë
dijen sepse ata kënaqen me atë që bëjnë. Çfarë ka në qiej e në tokë, madje edhe peshqit në ujë,
kërkojnë ndihmën dhe faljen e Allahut për atë që mëson dituri. Epërsia e dijetarit ndaj adhuruesit
është si epërsia e hënës ndaj yjeve të tjerë. Dijetarët janë trashëgimtarë të pejgambereve.
Pejgamberet nuk kanë trashëguar as dinarë e as dirhemë, por kanë trashëguar diturinë. Sipas
kësaj do të thotë se ai që e merr atë dituri ka marrë një gradë të lartë.” 190
Nga ky hadith ne mund të mësojmë këto:
1. Përpjekja e shpenzuar për të fituar dituri është një përpjekje e shpenzuar në rrugën e
Allahut dhe e çon njeriun në Xhennet. Për ta thënë më qartë, rruga e dijes është rruga për në
xhennet dhe sa rrugë e bukur është ajo. Engjëjt ndihmojnë këdo që hyn në këtë rrugë. Jo vetëm
engjëjt, por edhe njerëzit në tokë dhe në qiell luten për këtë student dhe lusin Allahun që ta falë.
2. Dallimi ndërmjet dijetarit dhe besimtarit është si dallimi ndërmjet hënës dhe yjeve. Sepse
një person i ditur ndriçon mjedisin e tij me njohuritë e tij dhe hedh dritë dhe udhëheq shoqërinë
ku jeton dhe madje të gjithë njerëzit. Nga ana tjetër, adhuruesi nuk u bën dobi të tjerëve, edhe pse
ibadetet e tij vullnetare (nafile) janë të denja për lavdërim. Adhurimi i sjell dobi vetëm atij. Një
person që preferon dijen do të përfitojë si për veten ashtu edhe mjedisin e tij me njohuritë që ka
mësuar.

190
Buhârî, Ilim 10; Ebû Davud, Ilim 1; Tirmidhî, Ilim 19; Ibn Mâxhe, Mukaddime, 17.
 3. Gjithashtu është transmetuar se dijetarët janë trashëgimtarë të pejgamberëve.
Pejgamberet nuk lanë gjë tjetër veç diturisë si trashëgimi. Duke zgjedhur mënyrën e mësimit të
shkencës, dijetarët fitojnë edhe nderin e të qenit trashëgimtarë të pejgambereve. 191

191
Abdülkadir Halit, Âdâb-ı Muaşeret, fq. 120.
 SHTOJCA 1
RËNDËSIA E LEXIMIT TË LIBRAVE

Qëllimi i mësimit të shkencës është që dijen ta bëjë udhërrëfyes dhe drejtues

për qeniet njerëzore dhe të ndriçojë rrugët drejt përsosjes njerëzore me gjërat e
mësuara. Prandaj, shkencat që nuk i atribuohen shpirtit janë barrë për pronarin e
tyre; Zgjuarsia, e cila nuk i çon njerëzit drejt qëllimeve të larta, është gjithashtu një
portier i zemrës dhe i mendimit...
***
Të lexosh do të thotë të mësosh. Leximi është shkencë. Do të thotë të zhvillosh fuqinë e të
kuptuarit. Nuk është një aktivitet që fillon dhe mbaron në një periudhë të caktuar të jetës. Ajo zgjat
një jetë të tërë. Leximi është e vetmja forcë që mposht injorancën dhe besimet e rreme. “Leximi
është një nga pasionet më fisnike.” Është vetënjohje. Leximi drejton marrëdhëniet e njerëzve me
njëri-tjetrin. Ata që nuk dinë të lexojnë shpesh nuk dinë të sillen.
Leximi ju mëson pse jetoni. Herë na bën të qajmë, herë na bën të qeshim. Por në çdo rast,
kjo u kujton njerëzve se janë njerëz. Leximi hap botën e brendshme të njeriut. Leximi zgjeron
kufijtë e botës së tij të vogël, e bashkon atë me njerëz të bekuar, pëshpërit sa “të bekuar” janë ata
dhe tregon se si të jesh si ata.
Leximi është pothuajse si të shkosh në një udhëtim të gjatë të këndshëm. Së pari,
përcaktohet një destinacion, një rrugë. Është në rrugë. Me çdo hap, çdo përparim, dashuria e
pasagjerit rritet dhe emocioni i tij rritet. Ai harron gradualisht rrugën dhe destinacionin. Ai thjesht
ecën, ndoshta edhe pa e kuptuar se po ecën. Ai sheh vende të bukura, gjëra të bukura. Ai përparon
duke shtuar entuziazmin dhe njohuritë e tij me atë që sheh.
Në faqet e librave udhëton nëpër botë. Herë shkon në epokën e lumturisë dhe thith ajrin e
Pejgamberit tonë (salallahu alejhi ue selem), takohesh me sahabët, herë endet në thellësi të historisë
dhe herë mendon thellë për të ardhmen. Si rezultat, ky rrugëtim vazhdon duke rritur njohuritë,
duke mbledhur ëndrrat, duke ndjekur mendimet dhe duke pasuruar intuitën. Sipas mendimtarit të
madh Xhemil Meriç, libri është “një derë drejt së panjohurës”, dhe leximi është “një çelës që hap
dyert e mbretërisë së panjohur brenda nesh”.192
Shumë nga të mëdhenjtë tanë, të cilët ndriçuan epokat e tyre në të kaluarën tonë të
lavdishme, kanë zhvilluar gjithmonë botën e tyre të shkencës dhe urtësisë me këtë çelës dhe kanë
jetuar një jetë të frytshme. Prandaj duhet ta lexojmë edhe ne. Leximi duhet të bëhet pasion për ne.
Ju pyesni pse? Sepse;

1- Sepse Kur’ani Kerim i jep një rëndësi të madhe leximit

192
Cemil Meriç, Bu Ülke fq. 111-113.
 Ne kërkuam fjalët që lidhen me leximin në Kur’an. Ne hasëm në një tablo si kjo: Fjala
“kiraat” që do të thotë lexim në Kur’an dhe derivatet e tij përmenden 87 herë, tri fjalë të ndryshme
që që kanë kuptimin e të shkruarit 336 herë, fjala “ilm/dituri” dhe derivatet e saj 780, fjala
“hikmet/urtësi” dhe derivatet e saj. 117, “tefekkur/përsiatje”, 18 herë, ndërsa nga fjala
“akl/intelekt/arsye” dhe derivatet e saj 49 herë.
A nuk është shumë interesante? Është e qartë nga këto thënie se Zoti ynë i kushton rëndësi
të madhe leximit.
Përveçse është “leximi” urdhri i parë i Kur’anit, që të gjithë e dimë, se është një sure emri
i së cilës është “Kalem/Laps” dhe që fillon me një betim për “Nûn” (përcjellet gjithashtu se do të
thotë bojë) është e rëndësishme për të treguar rëndësinë e shkencës. Sepse një nga karakteristikat
e gjërave që janë objekt betimi në Kur’an është se ato përdoren për teshrif (duke treguar nderin
dhe vlerën e tyre).
Tani, le të lexojmë së bashku disa nga vargjet që kemi zgjedhur për ju në lidhje me
rëndësinë e leximit:
1. “(Zoti) ia jep dijeninë e hollë (kuptimin e Kur’anit) kujt të dojë. E, kujtdo që i është
dhënë dijenia, me të vërtetë, i është dhënë begati e pakufishme. Por, këtë, nuk e kupton
tjetër kush, përveç mendarëve.”193
2. “Ata i kanë ndërruar argumentet e Perëndisë me ndonjë vlerë të vogël, dhe i pengojnë
njerëzit nga rruga e Tij. Me të vërtetë, janë të shëmtuara ato që punojnë ata.”194
3. “Ka edhe njerëz, edhe shtazë, edhe bagëti – po ashtu llojesh të ndryshme. Me të vërtetë,
Perëndisë i druajnë vetëm të dijshmit prej robërve të Tij. Me të vërtetë, Perëndia është
i Plotëfuqishëm dhe falës.”195
4. “... e Perëndia do t’i lartësojë besimtarët që janë prej jush, e veçanërisht dijetarët do t’i
ngrisë në shkallë të lartë. E, Perëndia di çdo gjë që punoni.”196
5. “... e mbi çdo të ditur ka edhe më të ditur.”197
6. “... thuaj: “O Zoti im, shtoma dijeninë mua!”198
Këtu mund të shkruajmë shumë ajete të tjera. Por le të mjaftohemi me ajetet e mëposhtme
për të mos e zgjatur:
7. “Dhe, kur ai – arriti moshën madhore dhe u zhvillua, Na i dhamë atij mençuri dhe
dijeni. Kështu, Na i shpërblejmë bamirësit.”199
8. “Jo! Ai (Kur’ani) – është me argumente të qarta në zemrat e tyre që u është dhënë dija,
e argumentet Tona i mohojnë vetëm zullumqarët.”200
9. “Nuk duhet të shkojnë (në ushtri) të gjithë besimtarët. E, pse të mos shkojë prej çdo
grupi nga një njësi, që të mësohet në besim dhe kur të kthehet tek ata të këshillojë
popullin e vet që t’i druajnë Perëndisë.”201

193
Surja Bekare, 2/269.
194
Zumer, 39/9.
195
Fâtır, 35/28.
196
Muxhâdile, 58/11.
197
Jûsuf, 12/76.
198
Tâhâ, 20/114.
199
Kasas, 28/14.
200
Ankebût, 29/49.
201
Tevbe, 9/122.
 10. “Shembulli i atyr që janë obliguar me Teurat e pastaj nuk e kanë zbatuar, i shembëllen
gomarit që i bartë librat (por pa dobi). E, sa të këqinj janë ata, të cilët i mohojnë
argumentet e Perëndisë! E, Perëndia, nuk e orienton në rrugën e drejtë atë popull që
është dhunues (zullumqar).”202
11. “Thuaj: “Besoni në te (Kur’an) apo nuk besoni, me të vërtetë, atyre që u është dhënë
dijenia para tij, kur t’ju mësohet ai (Kur’ani), binë me fytyrat e veta, duke i bërë sexhde
Atij (Perëndisë).”203
12. “Perëndia dëshmon se Ai është vetëm një, - por edhe engjëjt, e të diturit (e dëshmojnë
këtë), duke qenë të qëndrueshëm në të vërtetën. S’ka zot tjetër përveç Tij. Ai është i
Plotëfuqishëm dhe i Gjithëdijshëm.”204

2- Pejgamberi ynë kërkon nga ne që të lexojmë

Kur shikojmë librat e hadithit, shohim se Pejgamberi ynë (salallahu alejhi ue selem) ka
lavdëruar dijen, dijetarët dhe nxënësit e diturisë në shumë prej haditheve të tij dhe se ai me
këmbëngulje e ka inkurajuar umetin e tij për të lexuar dhe mësuar.
Duke thënë se kërkesa për dituri është e obligueshme për çdo musliman205, Pejgamberi ynë
në një hadith tjetër thekson se dija është një gjë e humbur e besimtarit dhe se duhet ta marrë
menjëherë kudo që e gjen.206
Pejgamberi ynë thekson se në akhiret boja e dijetarëve do të peshohet me gjakun e
dëshmorëve dhe se boja e dijetarëve do të mbizotërojë mbi gjakun e dëshmorëve, 207 dhe se
pejgamberet kanë dy shkallë epërsi ndaj dijetarëve, kurse dijetarët një shkallë. mbi dëshmorët. 208
Në një hadith tjetër: “Engjëjt i hapin krahët çdo nxënësi që del nga shtëpia e tij me qëllim
të kërkimit të diturisë dhe Allahu ia lehtëson atij rrugën për në Xhennet. Çdo gjë në qiej dhe në
tokë për dijetarin kërkon falje, edhe për peshqit në det. Epërsia e dijetarit ndaj adhuruesit (pra atij
që merret me adhurim) është si epërsia e hënës së plotë ndaj yjeve të tjerë. Dijetarët janë
trashëgimtarë të pejgambereve. Pejgamberet nuk trashëgojnë para, por lënë dituri. Mirëpo, kushdo
që fiton dituri, do të ketë shumë nga pjesa e tij.” 209 I Dërguari i Allahut, herë pas here i lutej Allahut:
“O Allah, më bëj të përfitoj nga ajo që më ke mësuar; Më mëso dituri që do të më bëjë dobi dhe
më shto diturinë.”210

202
Xhum’a, 62/5.
203
Isrâ, 17/107.
204
Âl-i Imran, 3/18.
205
Hejthemî, Mexhmau’z-Zevâid 1/119, 120.
206
Tirmidhî, Ilim 19.
207
Munâvî, Fejzu’l-Kadîr 6/466; Ibn Abdilberr, Xhâmiu Bejâni’l-Ilm fq. 33.
208
Ibn Abdilberr, Xhâmiu Bejâni’l-Ilm 33.
209
Ibn Abdilberr, Xhâmiu Bejâni’l-Ilm 37; Tirmidhî, Ilim 19; Ibn Mâxhe, Mukaddime 17.
210
Tirmidhî, Daavat 128.
 Pejgamberi ynë, i cili na kërkoi të lexojmë libra në një gjuhë të qartë dhe të mësojmë dituri,
thoshte: “Allahu i ngre disa popuj me dituri, i bën komandantë dhe prijës në vepra të mira, ata
ndjekin gjurmët e tyre dhe ndiqen veprimet e tyre.”211
“Dijetari ka shtatëdhjetë gradë epërsi ndaj adhuruesit. Distanca midis dy gradëve është si
distanca midis tokës dhe qiellit.”212
Pejgamberi ynë jo vetëm që inkurajon leximin, por gjithashtu dëshiron të ndajë diturinë e
marrë si rezultat i leximit me të tjerët: “Bamirësia më e vlefshme është që muslimani të mësojë
diturinë dhe t’ia mësojë atë vëllait të tij musliman.” 213
“Allahu, engjëjt, çdo gjë në tokë e në qiell, edhe milingona në folenë e saj dhe peshku në
det (të gjitha gjallesat) luten për mësuesin që u mëson njerëzve të mirën.”214
Natyrisht, ka shumë më tepër hadithe që lidhen me këtë temë. Për të mos e zgjatur më gjatë,
ju rekomandojmë atyre që duan të mësojnë më shumë detaje rreth kësaj u sugjerojmë që të shikojnë
librat e hadithit.

Si e shpjegojnë sahabët rëndësinë e leximit të librave dhe fitimit të njohurive?

Shumë nga sahabët kanë thënë fjalë shumë të vlefshme për të pasur dituri duke lexuar. Nuk
është e mundur të shkruhen të gjitha këtu. Megjithatë këtu do të donim të ndajmë me ju fjalët e
disa prej tyre.
Muadh b. Xhebel (r.a): Të pafatët janë të privuar nga dija
Një nga mësuesit sahabët Muadh b. Xhebeli shpjegon rëndësinë e përvetësimit të njohurive
dhe rrjedhimisht të leximit me fjalët e mëposhtme:
“Mësoni dituri; sepse të mësuarit e diturisë për Allahun është një formë tadhim (respektimi,
lavdërimi) për Allahun, dhe ndjekja e diturisë është një akt adhurimi. Diskutimi i diturisë është
rruzare, të flasësh për dituri është xhihad, mësimi i atyre që nuk dinë është sadaka, dhe dhënia e
diturisë për ata që e meritojnë është mjet për afrim tek Allahu. Sepse dituria është udhërrëfyes që
tregon rrugët hallall dhe haram dhe ndriçon rrugët e banorëve të Xhennetit. Shkenca është një mik
që të lehtëson vetminë në vende të shkreta, një mik në një vend të huaj, një sohbet kur je i vetmuar.
Dija është udhërrëfyes në fatkeqësi dhe lehtësi, është armë kundër armiqve, është stoli në praninë
e miqve. Falë diturisë, Allahu i lartëson disa prej tyre, i bën pionierë dhe prijës të rrugës së
bamirësisë, ata i ndjekin ata, atë që bëjnë dhe kërkohet mendimi i tyre. Engjëjt imitojnë miqësinë
e tyre dhe i përkëdhelin me krahët e tyre. Çdo gjë e lagësht dhe e thatë, nga peshqit në det e deri
te egërsirat dhe kafshët e tjera në tokë, kërkojnë falje për dijetarët. Sepse dituria u jep jetë zemrave
kundër injorancës dhe ndriçon sytë kundër errësirës. Falë diturisë, shërbëtori ngrihet në gradat e
elitës dhe arrin nivele të larta në këtë botë dhe në tjetrën. Të menduarit për diturinë është i
barabartë me agjërimin dhe mendimi i tij është i barabartë me namazin e natës. Ligji (të drejtat) i

211
Ibn Abdilberr, Xhâmiu Bejâni’l-Ilm 66.
212
Hejthemî, Mexhmau’z-Zevâid 1/132.
213
Tirmidhî, Ilm 7; Ebû Dâvûd, Ilm 10.
214
Tirmidhî, Ilm 19.
farefisnisë njihet me shkencë, hallall dhe harami njihet me të. Dija është udhëheqësi i veprimit,
veprimi pason dijen. Dija u jepet njerëzve të mirë, por fatkeqit privohen prej saj.” 215
Aliu (r.a): Dituria rritet me veprim
Kumejl b. Zijadi tregon atë që i tha Aliu për diturinë: “Një herë Ali b. Ebi Talib (r.a) më
kapi për dore dhe më nxori jashtë qytetit në një fushë. Kur arritëm në fushë, ai u ul dhe mori frymë
thellë dhe tha:
“O Kumejl b. Zijad, zemrat janë enë, dhe zemrat më të mira janë ata që e kuptojnë më mirë
atë që thuhet. Mbani mend mirë atë që do të them! Njerëzit janë tre pjesë: Grupi i parë janë ata
që janë alim-Rabbani, pra ata që e njohin Allahun dhe veprojnë me diturinë e tyre, Grupi i dytë
janë ata që mësojnë diturinë në rrugën e shpëtimit. Grupi i tretë janë njerëzit e thjeshtë, ata që
kanë zë të lartë dhe i ndjekin të gjithë... Sido që të fryjë era, ata drejtohen në atë drejtim. Ata nuk
janë ndriçuar nga drita e diturisë, nuk janë strehuar në një kështjellë të fortë.
Dija është më e mirë se pasuria. Dituria ju ruan juve, ndërsa pasurinë duhet ta ruani ju.
Dituria rritet kur praktikohet, dhe pasuria zvogëlohet kur shpenzohet. Të duash dijetarin është
borxh. Shkenca i jep dijetarit respekt në jetën e tij dhe e bën atë të kujtojë me mirësi pas vdekjes
së tij. Efekti i pasurisë është pasuria. Kur pasuria zhduket, efekti i saj është gjithashtu i pavlefshëm.
Ka nga ata që grumbullojnë aq shumë pasuri, saqë edhe pse janë gjallë, kanë vdekur. Nga ana
tjetër, të urtët do të jetojnë deri në Ditën e Gjykimit, edhe nëse trupi i tyre nuk është në mes,
shembujt e tyre janë në zemra.
Më pas, Aliu tregoi me gisht nga zemra e tij dhe tha:
Shikoni, këtu është dija! Ah, sikur të mund të takoja ata që mund ta mbajnë atë njohuri. Jo!
Jo! U përplasa me dikë që e kapte shpejt; por ai nuk është i besueshëm, ai përdor fenë si mjet për
dynjanë, ai përdor dëshminë e Allahut kundër librit të Allahut dhe bekimeve të Allahut në dëm të
robërve të Tij! Edhe pse kam gjetur dikë që ndjek njerëzit e së vërtetës, edhe atij i mungon
largpamësia për ta mbajtur gjallë të vërtetën, shkëndijat e dyshimit në zemër ndizen me dyshimin
e parë të lehtë! As kjo dhe as tjetra nuk do të funksionojë!.. Ka një njeri (inteligjent) që ka marrë
flakë nga kënaqësitë e kësaj bote dhe e ka dhënë vetën e tij në duart e epsheve.
Ka dhe një lloj njeriu që është mashtruar duke grumbulluar mallra dhe pasuri. Edhe këta
nuk mund të jenë udhërrëfyes fetarë apo thirrës në fe. Kafshët që kullosin në kullota janë mjaft të
ngjashme me këto grupe njerëzish. Dija vdes kur vdesin ata që e mbajnë atë siç duhet. Po, toka
nuk do të jetë e zbrazët nga ata që mbrojnë provat e Zotit. Kjo është një domosdoshmëri që
argumentet e Allahut të mos jenë të pavlefshme. Edhe pse numri i tyre është i vogël, grada e tyre
tek Allahu është shumë e lartë. Zoti mbron provat e tij nëpërmjet tyre. Ata ua përcjellin argumentet
e Allahut të tjerëve si ata dhe i mbjellin ato në zemrat e atyre si ata. Me këta, dituria zbret në të
vërtetën e çështjes dhe lehtësojnë çështjet që ata që kënaqen me epshet e kësaj bote e kanë të
vështirë t’i kapin. Ata pajtohen me objektet që i frikësohen të paditurit. Edhe pse trupat e tyre janë
në botë, shpirtrat e tyre janë në vendin ku shohin lavditë. Këta janë khalifët dhe thirrësit e Allahut

215
Ebû Nuajm, el-Hilje 1/239, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Bejrut, 1405; Ibn Abdilberr, Xhamiu Bejâni’l-Ilm 1/55.
në tokat e Allahut! Ah! Ah! Sikur t’i shihja! Kërkoj falje nga Zoti për veten dhe për ju. Po të duash,
çohu tani e ikim!..” 216
Abdullah b. ‘Umeri (r.a): Dituria është tre llojesh
“Dituria është tre llojesh:
l. Libri i Allahut.
2. Sunneti i vazhdueshëm i Pejgamberit.
3. Shprehja “nuk e di”.
Ai një herë tha: “Dituria është ajo që gjendet në librin e Allahut dhe në Sunnetin e të
Dërguarit të Allahut. Përveç këtyre, nuk e di nëse ai që thotë diçka si mendim i tij, e gjen atë që
thotë në veprat e tij të mira apo në mëkatet e tij.” 217

216
Ebû Nuajm, el-Hilje 1/79, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Bejrut, 1405.
217
Ibn Abdilberr, Xhâmiu Bejâni’l-Ilm 2/26.
 3- Zbulimi i sekreteve të universit është i mundur vetëm duke
lexuar
Zoti ynë ka dy libra që na ka prezantuar dhe na ka obliguar t’i lexojmë. Këto janë
libri i gjithësisë dhe librat qiellorë që u janë dhënë pejgambereve, veçanërisht Kur’ani.
Ndërsa libri i gjithësisë tregon për Zotin tonë në çdo çast, Allahu (xh.sh) donte të
minimizonte devijimet e njerëzve drejt rrugëve të gabuara dhe rrugëve qorre me anë të
kësaj metode, dhe Ai e mbërtheu këtë libër duke i shprehur fjalët e Tij në fjalë me anë të
shpjegimit dhe ilustrimit.
Detyra e njeriut është t’i lexojë mirë këta dy libra, të kuptojë qëllimin e krijimit dhe
të jetojë një jetë në drejtim të pëlqimit të Krijuesit të tij në përputhje me këtë qëllim. Çdo
njeri pyet veten: “Çfarë jam unë, nga kam ardhur, pse jam këtu, ku po shkoj?”, ai duhet të
bëjë pyetje t[ tilla dhe të përpiqet të zbulojë sekretet e universit.
Në këtë pikë, sigurisht, ndihmësi ynë më i madh do të jetë leximi. Në fakt, falë
leximit, njeriu kupton veten e tij, arsyen e ekzistencës së tij, Krijuesin e tij, dhe rrjedhimisht
sekretet e gjithësisë. A nuk thotë edhe Kurani “lexo” në ajetin e tij të parë? Një person që i
bindet dhe lexon këtë urdhër, sigurisht që do të zbulojë sekretet e ekzistencës, do ta shikojë
universin nga një këndvështrim tjetër dhe do të jetojë një jetë më të ndërgjegjshme dhe të
lumtur.

4-Ne duhet të shpëtojmë nga poshtërimi i quajtur injorancë

Sipas fjalëve të poetit tonë kombëtar Mehmet Akif, injoranca është armiku më i
madh i individëve dhe i kombeve. Në një nga poezitë e tij, ai e përshkruan injorancën si
“armikun e vërtetë” dhe thotë:

“O armiku i vërtetë, ty duhet të vrasë më parë.

Ti je dora që na jep epërsinë ndaj armiqve.”

Siç e dini të gjithë, ne e quajmë periudhën para shpalljes së Pejgamberit si

“injorancë” dhe periudhën kur i Dërguari i Allahut jetoi si “asru-seadeh/epoka e lumturisë”.
E keni menduar ndonjëherë pse? Sepse injoranca e bën të pakënaqur edhe personin edhe
mjedisin. Në fakt, të jesh musliman do të thotë të heqësh qafe injorancën dhe pakënaqësinë
që ajo do të sjellë. Sepse muslimani, lexuesi, qëndron larg injorancës dhe rrjedhimisht nga
gjërat që do ta çojnë në pakënaqësi. Kështu, ai do të jetë i qetë si në këtë botë ashtu edhe
në botën tjetër.
Injoranca, e cila është armiku më i madh i njerëzimit dhe shkaktari kryesor i së
keqes në botë, do të thotë padituri. Ai është një turp që turpëron si individët ashtu edhe
shoqëritë. Prandaj, nuk duket e mundur të largohemi nga ky turp derisa të mbarojë mungesa
jonë në leximin e shkencave fetare dhe të shkencave moderne.
Shikoni si e shpreh këtë të vërtetë Fethullah Gylen:
“Kurani, i cili filloi të shpallet me urdhrin për të lexuar, është Profeti që na udhëzon
të lexojmë librin e gjithësisë dhe gjithashtu qeniet njerëzore si një libër dhe t’i lexojmë këto
 libra. Ai dëshiron që edhe Muhammedi të njihet. Ky është qëllimi i krijimit të njeriut. Ai
do të vështroj, shikojë, mendojë, ngarkojë gjëra të reja në trurin e tij çdo ditë dhe gjithmonë
do të udhëtojë në klima të ndryshme; sepse ky është horizonti që duhet arritur. Rruga për
të arritur në këtë horizont është bashkimi i shkencave fetare dhe shkencave pozitive.
Në këtë aspekt, çdo besimtar duhet të lexojë dhe hulumtojë si shkencat fetare ashtu
edhe ato pozitive dhe duhet të jetë i pajisur me dituri dhe urtësi. Në punë, në shtëpi, në
dyqan, në ushqime, në ndalesë, në makinë dhe në rrugë, ai duhet të lexojë dhe të mendojë
dhe të mos humbasë as edhe pjesën më të vogël të kohës. Sepse një person bosh nuk ka
asgjë për t’i dhënë njerëzve të tjerë. Nëse nuk kemi të paktën bazat e filozofisë, logjikës
dhe mendimit dhe përmbledhjet enciklopedike të shkencave si fizika, kimia, astronomia,
mjekësia dhe botanika, nëse nuk kemi të paktën të njëjtin nivel njohurish në shkencat
fetare, atëherë do të jetë e destinuar që të na rrëmbejnë erërat e dalaletit (çudhëzimit), e lëre
më t’i bindim të tjerët duke u thënë atyre diçka.. Në atë rast, ne duhet të arrijmë veten si
komb në tërësi, të fillojmë një mobilizim dhe të heqim qafe “turpin e quajtur injorancë”. 218
Një fakt i shënuar nga historia është se kombet që nuk lexuan dhe mbetën injorantë
u dënuan me shfrytëzim të vazhdueshëm. Kjo vlen edhe për sot. Kombet që nuk mund të
dominojnë diturinë, të përfitojnë nga bekimet e tij dhe të përdorin dijenin si mjet në epokën
tonë, do të vazhdojnë të jenë koloni të shoqërive të dijes.
Për shkak se kombet injorante nuk kanë një masë në dorë dhe në mendje, ata janë
të hapur ndaj çdo lloj ideje që u vihen përpara dhe u sugjerohen. Në shoqëri të tilla ka plot
nga të gjitha llojet e bestytnive, armiqësive, grindjeve dhe problemeve materiale e morale.
Prandaj duhet të lexojmë, lexojmë dhe lexojmë për të arritur dritën e dijes nga errësira e
injorancës.
5- Leximi është mënyra më e lehtë për të mësuar
“Librat janë mësues të heshtur.” thotë një mendimtar i famshëm. Në fakt, çdo libër
është një mësues dhe ashtu si një mësues, ai na mëson njohuri dhe mësim. Gjatë gjithë
kohës, të gjithë shkencëtarët kanë rënë dakord se leximi është mënyra më e lehtë dhe më
efektive e të mësuarit për njerëzit. Në fakt, ata morën shumicën e njohurive duke lexuar.
Kur shikojmë deklaratat e nxënësve të renditur në provimet si OKS, LGS dhe ÖSS
që mbahen çdo vit në vendin tonë (Turqinë), shohim se leximi i librave zë një vend të
rëndësishëm në jetën e tyre. Sepse ekspertët thonë se leximi i librave kontribuon në
suksesin nëpër provime.
Po, mënyra më e lehtë për të mësuar është të lexosh. Shkrimtarët e librave kanë vite
që punojnë dhe akumulimin e tyre e vendosin gati para nesh si libër. Mendo pak, mund të
kesh fituar përvojën dhjetëvjeçare të një personi brenda një dite. A mund të ketë një fitim
më të mirë se ky?
Sigurisht që nuk mundet. Sepse dija është nevoja themelore për ne për të mësuar
rreth jetës, për të çuar në jetë idealet tona dhe për të ecur me besim drejt së ardhmes. Rruga
për të arritur nivelin e qytetërimeve moderne, të qytetëruara, të begata dhe bashkëkohore
është përmes leximit dhe mësimit.

218
M. Fethullah Gülen, İnancın Gölgesinde, 2/203-204, Nil Yayınları, İzmir, 2002.
 6- Ata që nuk lexojnë nuk mund të qëndrojnë gjallë
Çdo person mund të përjetojë herë pas here gjendje të zbehura dhe të
paemocionuara në botën e tij të brendshme gjatë rrjedhës së jetës së tij. Megjithatë, të
qëndrosh gjallë është një nga qëllimet kryesore të një besimtari. Sepse një person që nuk
mund të ruajë vitalitetin e tij është i destinuar të kalbet me kalimin e kohës si një pemë pa
ujë. Pavarësisht nga stadi i jetës, fakti që një person prodhon diçka dhe është në një gjendje
të vazhdueshme veprimi është drejtpërdrejt proporcional me leximin e tij. Të qenit në
lëvizje, përparim dhe veprim gjatë gjithë kohës varet nga leximi i një libri.
Çdo besimtar duhet të lexojë për të ruajtur vitalitetin e tij. Këto lexime duhet të jenë
të rregullta. Në fakt, njerëzit që ndajnë të njëjtat ndjenja dhe mendime bashkohen dhe i
bëjnë këto lexime në formën e mudhakereve (diskutimeve), rrit përfitimin. Në këtë mënyrë,
qëndrimi i njerëzve që vazhdimisht lexojnë dhe përtërijnë veten dhe përforcojnë besimin e
tyre do të jetë shumë më i fortë kundër zbehjes.
Është e mundur të heqësh qafe atmosferën mbytëse të famës dhe reputacionit duke
duke lexuar jetën e bekuar dhe me kuptim të mëdhenjve tanë, të cilët i kanë shkruar emrat
e tyre në historinë tonë me germa të arta, sidomos që nga sahabët tanë, dhe duke mësuar
tablotë e arta në jetët e tyre. Në të njëjtën kohë, ne mund të fitojmë dinamizmin e nevojshëm
për të hequr qafe bukuritë tërheqëse të botës dhe për t’ua përcjellë të vërtetat që lexojmë
zemrave që kanë etje për to, vetëm duke lexuar.
Ja si e shpreh Fethullah Gylen këtë ndjenjë dhe mendim:
“... Është shumë domethënëse për mua të lexoj libra që mund të çojnë në përtëritjen
e besimit (imanu-texhdid), qoftë edhe për gjysmë ore në ditë. Sepse vepra të tilla, të
shkruara nga njerëz të mëdhenj (si gjigantë), që hedhin dritë mbi epokën, krijojnë jehonë
dhe efekt (aks-sadâ) në mendjen e njeriut; Kur kthehet të endet nëpër lugina të ndryshme,
e kap nga rrënja e qafës dhe e bën të vijë në vete.
Po, leximi është shumë i rëndësishëm. Natyrisht, gjatë leximit të tyre, është e
nevojshme t’u lexojmë të tjerëve, jo në formën e “Ja një mësim për ty, t’ju hapen sytë dhe
zemrat...”, por për të bërë që zemrat tona të valëviten dhe t’i bëjmë. ndjenjat e veta të
dëgjuara. Një lexim i tillë është si një serë për ne kundër çdo lloj ngricash dhe brymash.”219
Prandaj, një libër i mirë do ta çojë njeriun në tension metafizik dhe tensioni
metafizik gjithashtu i shtyn njerëzit të lexojnë libra që do t’i mbajnë gjallë në çdo moment.
Në këtë mënyrë, shpirtrat me fat, të tensionuar nga besimi, janë gjithmonë të pajisur kundër
çdo lloj vështirësie në jetë. Si një burim drite, ata të dy ndriçohen dhe ndriçojnë të tjerët.
Është shumë e vështirë të thuash se një besimtar është i sinqertë nëse nuk di aq sa
duhet për këto të vërteta sublime për t’i treguar brezit të tij, edhe pse thotë se i zotëron
çështjet e Islamit, besimit dhe Kur’anit. Pra, çfarë të bëjmë atëherë? Le të dëgjojmë
Fethullah Gylenin:
“Është për të ardhur keq që shumica e besimtarëve të cilët e kanë përkushtuar
zemrën e tyre në një çështje të lartë, nuk janë të vetëdijshëm për filozofinë bazë të fesë,
ashtu siç nuk dinë asgjë për jetën e Pejgamberit (a.s) dhe Khulefâi r-Rashidineve
(radijallahu anhum). Ngaqë nuk e dinë, nuk janë në dijeni të jetës dhe fjalëve të çmuara të

219
M. Fethullah Gülen, Prizma 4/159, Nil Yayınları, İstanbul, 2004.
 atyre personaliteteve të mëdha. Përveç këtyre, ata nuk mund ta shpjegojnë plotësisht
Allahun, Pejgamberin, Librin dhe Ahiretin, ndërsa kanë mundësi t’i shpjegojnë ato duke
përdorur shkenca pozitive brenda kritereve të arsyes dhe logjikës.
Falë Kur’anit, ata janë të vetëdijshëm për të vërtetat e shumta shkencore që sapo
kanë zbuluar shkencat moderne, ndonëse nuk janë në gjendje të përfitojnë siç duhet prej
tyre. Në fakt, kur kapiteni Kusto përcaktoi se ujërat e Oqeanit Atlantik dhe Mesdheut nuk
përziheshin në ngushticën e Xhebelu Tarik dhe e publikoi këtë si një zbulim të madh, të
gjithë ndjenim një ndjenjë admirimi pavarësisht nga qëllimet e tij. Sepse ai po shprehte një
kapitull të librit tonë: “Ai i lëshoi dy detet për t’u takuar me njëri-tjetrin. Mes tyre ka një
pengesë, ata nuk kalojnë dhe ndërhyjnë me njëri-tjetrin.” A do t’i mësojmë këto nga
shtrembërimi i tyre nga të huajt? Ka pasur shumë të vërteta shkencore si kjo në Kur’an,
por për fat të keq, muslimanët nuk ishin në dijeni të tyre.
Për të gjitha këto arsye, është e domosdoshme që brezave të muslimanëve, të cilët
nuk janë të vetëdijshëm për vlerat e tyre, t’u jepet aftësia për të kuptuar dhe shpjeguar
Islamin duke i bërë ata të lexojnë libra. Çdo besimtar që ka sado pak nder dhe krenari duhet
të lexojë dhe ta lexojë për të shpjeguar parimet tona të pastra, të qarta dhe të ngrohta të
besimit, bazuar në arsyen dhe logjikën, si dhe të tjerët që tregojnë bestytnitë dhe blasfemitë
e tyre. Ai duhet të jetoj me mendimet: “- InshaAllah- Do ta ndihmoj çdo person që marr në
duart e mia që të shkojë në xhennet dhe të shpëtojë veten duke i brumosur mendimet dhe
ndjenjat e mia dhe duke vendosur diturinë në mendjet e tyre dhe besimin në zemrat e tyre”.
Aq sa do të pranojë libra që do të aktivizojnë ndjenjat dhe mendimet si një shkallë në
shkallët e xhennetit, do të lexojë shumë dhe do të përpiqet t’u tregojë të tjerëve atë që ka
lexuar.
Ndërsa leximi është kaq i rëndësishëm, nëse një besimtar ende lexon dhe nuk
mendon dhe nuk i mbështet ata që lexojnë dhe mendojnë, kjo tregon se sa ka të bëjë me
vlerat fetare. Me fjalë të tjera, është sikur në sytë e tij është e barabartë që Allahu, Kur’ani,
Pejgamberi ynë dhe sahabët e tij të shquar (radijallahu anhum) të shpjegohen apo mos të
shpjegohen. Një besimtar që nuk është aq i interesuar për këto çështje sa për një zgjedhje,
një garë sportive, është po aq i rëndësishëm për personin që thotë se e do dhe i intereson.
Sidomos nëse një besimtar nuk ka informacion të mjaftueshëm për të bindur një person për
Allahun (xh.sh), i cili krijoi të gjitha botët dhe veten e tij nga hiçi dhe asgjëja, dhe nëse
Allahun nuk mundi ta shpjegojë, ai duhet t’i thotë vetes-edhe pse unë nuk mund ta them
dhe të mos i themi- por ai duhet të thotë me vete vetvetes: “turp të qoftë”.220

220
M. Fethullah Gülen, Prizma 4/91-95, Nil Yayınları, İstanbul, 2004.
 7. Leximi është i nevojshëm që të mund të arrijmë horizontin
e sahabëve
Sahabët tanë nuk rrinin duarkryq për të kapur horizontin që sapo kishte përmendur
Hoxhaefendi, ata edukoheshin duke lexuar. Në fakt, rekomandimet e mëposhtme nga Ibn
Mes’udit (r.a) për studentët e tij shprehin bukur kuptimin e diturisë së sahabëve: Qofshin
zemrat tuaja të freskëta dhe rrobat tuaja të vjetra. Njihuni me ata që janë në qiell, fshehuni
identitetin (ibadetet nafile, punët e mira, sadakat etj) tuaj atyre në tokë!”221
Këta janë sahabët tanë, ata lexonin, mësonin dije dhe në këtë mënyrë ruanin
gjallërinë shpirtërore të tyre. Duhet të keni dëgjuar për sahabët e Suffës. Sahabët e Suffës
janë një bashkësi sahabësh të dashuruar pas dijes, të cilët nuk kanë qëllim tjetër veçse të
mësojnë diturinë dhe të fitojnë pëlqimin e Allahut. Ata kalojnë pjesën më të madhe të kohës
duke lexuar, duke fituar njohuri, duke reflektuar atë që lexojnë në jetë dhe duke u thënë
njerëzve Realitetin dhe të vërtetën.
Sipas asaj që Ukba bin Amiri, njëri prej këtyre njerëzve të bekuar, të cilin edhe
engjëjt e kanë zili dhe i mbështjellin me krahët e tyre, një ditë Profeti (a.s.) tha: “Cili prej
jush shkon në Bethan (një vend në Mekë) herët. në mëngjes dhe dëshiron të ketë dy deve
të bukura?”. Ata thanë: “Të gjithë e duam, o i Dërguar i Allahut”.
Kush nuk do ta dëshironte këtë? Sepse deveja do të thoshte gjithçka për ta. Për ta
kuptuar më mirë, një deve e asaj kohe ishte e barabartë me një makinë luksoze të sotme.
Edhe pse kishte një deve ishte një problem, ai po fliste për të pasur dy deve.
Profeti vazhdoi: “Është më mirë që njëri prej jush të shkojë në xhami herët në
mëngjes dhe të mësojë dy ajete sesa të ketë dy deve, tre ajete për të mësuar, tre deve dhe
katër ajete të ketë katër deve.”
A është mirë të dëgjosh këto këshilla dhe të mos mësosh? Pra, ne mund ta lexojmë
Krenarisë së Njerëzimit (a.s) si “Shokët e mi janë si yjet. Cilindo që të ndiqni, do të gjeni
udhëzim.” Nëse duam të ndjekim rrugën e sahabëve të urdhëruar prej tij dhe të fitojmë
vetëdijen e sahabëve, duhet të lexojmë.

Dashuruesi i dijes Muâdh b. Xhebeli: Cilat ishin fjalët e fundit

kur u nda nga jeta?
Muadh b. Xhebel (radijallahu anh) natën e vdekjes kishte pyetur: “Shikoni, a është
bërë mëngjes?”. Sahabët rreth tij dolën dhe shikuan dhe thanë: “Jo, nuk është mëngjes”.
Pak më vonë përsëri: “Shikoni, është mëngjes?” Kur tha këtë, ata shikuan përsëri dhe
thanë: “Jo, akoma.” Pas pak, kur ai bëri përsëri të njëjtën pyetje, njerëzit përreth tij dolën
dhe shikonin dhe u përgjigjën: “Po, është mëngjes”. Më pas, Muadh b. Xhebel tha:
“Kërkoj mbrojtje tek Allahu nga nata që e çon mëngjesin në zjarr. Përshëndetje
vdekje! Përshëndetje! Vizitori që vjen pasi humbet, miku që vjen kur je në hall! Zot, të kisha
frikë, tani të dua. Zoti im, Ti e di shumë mirë se nuk doja të rrija në botë, të rrjedhoja
lumenj (të hapja kanale), të mbillja pemë. Doja të jetoja në mënyrë që të mund të duroja

221
Ibn Abdilberr, Xhâmiu Bejâni’l-Ilm 1/126.
 etjen në mes të ditës, në momentin më të fortë të vapës dhe të qëndroja i ulur pranë
dijetarëve në kuvendet e dhikrit (ilmit) në kurriz të vështirësive të ditës.”222

Dashuria e Ebu Derdasë (r.a) për diturinë

Ebu Derda thotë se: “Nuk do të doja të qëndroja në botë nëse nuk do të kishte tre
karakteristika:
1- T’i bëj sexhde Zotit tim çdo ditë duke e vënë ballin në tokë.
2- Të durosh etjen në momentet më të nxehta të ditës (agjërimi).
3- Ulja me ata që zgjedhin fjalët më të mira ashtu siç zgjedhin frutat më të mira.” 223
Këta dy shembuj na tregojnë shumë mirë se çfarë lloj diturie kishin sahabët. Është
e vështirë të fitosh këtë vetëdije, por nuk është e “pamundur”. Fethullah Gylen
Hoxhaefendiu ndër rekomandimet e tij për fitimin e kësaj ndërgjegje tërheq vëmendjen për
çështjet e mëposhtme:
“... Të lexohen shpesh veprat për jetën e sahabëve dhe të jenë të vendosur në
zbatimin e asaj që lexohet. Kjo do të sigurojë që ne të jemi në tension metafizik dhe
gjithmonë do të na ndriçojë për të fituar vetëdijen e sahabëve. Sepse janë shembuj.
Pejgamberi ynë (salallahu alejhi ue selem) i krahasoi sahabët me yjet në qiell dhe theksoi:
“Në [shembullin e] cilindo prej tyre [sahabeve] që të hyni në atmosferë dhe tërheqje të
shenjtë të tyre, do të arrini tek unë”224 dhe tha se ata janë pishtarë udhëzues. Sigurisht që
është e pamundur të jesh si ata, të veprosh si ata, nëse nuk mëson për shoqërinë, heqjen
dorë, altruizmin, problemet, vuajtjet, mundimet dhe vetëdijen që i rrethon të gjitha këto.
Nëse dëshironi, një Abdullah b. Xhahsh, a një Sa’d Ibn Rabi’, apo Ikrime b. Ebi
Xhehlin, i cili kishte një jetë veçse një vit e gjysmë si musliman, apo xhaxhain e tij Ibn
Hishamin, mund të përpiqeni me imagjinatë dhe të shihni përmbledhjen e pikave që u
përpoqa të paraqes në besimin dhe veprimet e tyre që tejkalojnë normat njerëzore. Mendoj
se do të ndjeni menjëherë zinxhirin e një “dëshire” që zgjohet brenda jush dhe do të thoni:
“Do të doja të isha edhe unë një Mus’ab, një Ibn Xhahsh, një Hamza, një Ikrime, një Ibn
Hixham.”
Sidomos kur sheh disa prej tyre duke ecur rreth skajit të ferrit, duke thënë
“bismillah ja Allah” në kapitullin e fundit të jetës së tyre, duke u kthyer në Islam për disa
minuta dhe duke parë se me një frymë kanë arritur majat e xhennetit, ju do të humbni
mendjen dhe do të dëshironi të jeni një prej tyre duke rënkuar sërish “sikur”. Unë mendoj
se të gjitha këto do të mbjellin vetëdijen e sahabëve tek ju dhe këto ndjenja do t’ju bëjnë
gjithmonë të emocionuar.”225

222
Ebû Nuajm, el-Hilje 1/239; Ibn Abdilberr, Xhâmiu Bejâni’l-Ilm 1/51.
223
Ebû Nuajm, el-Hilje 1/212, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Bejrut, 1405.
224
Munavi, Fejzu’l-Kadir 6/297, Egjipt, 1356.
225
M. Fethullah Gülen, Prizma 1/66-67, Nil Yayınları, İzmir, 1998.
 8- Libri është një mik besnik
I ndjeri Xhemil Meriç duke thëne “Me libra kam jetuar, me libra kam gjetur
qetësinë. Më pëlqeu më shumë personi në libër sesa personi në rrugë.” Shprehu se sa
besnikë është libri.
Po, librat janë gjithmonë miq besnikë me ne. Herë pas here ankohemi se nuk i
gjejmë dot miqtë me vete në momentet e trazuara. Megjithatë, ata nuk janë të tillë. Sa herë
të duam, ata janë pranë nesh. Edhe sikur të jemi të pabesë dhe të mos i shikojmë për një
kohë të gjatë, ata presin me durim në raftet e pluhurosura dhe prapëseprapë nuk na godasin
zemrën dhe nuk bëjnë pabesi. Na hapin gjoksin plot dituri dhe urtësi. Ata na ushqejnë
shpirtrat, na pushojnë dhe i japin formë jetës sonë.
Duke vepruar kështu, ata nuk janë mirënjohës. Ata gjithmonë japin. Sepse ata janë
shpirtrat tanë binjakë. Kështu që më mirë të mos i neglizhojmë. Miqtë tanë të vjetër, le të
mos i lëmë librat në rafte me pluhur, në papafingo, në kuti.
Shihni se çfarë thotë El-Xhahidhi, një nga dijetarët islamë që lexon deri në mëngjes
duke marrë biblioteka me qira, për librat: “Unë nuk di asgjë si një libër që mbledh raste
interesante dhe informacione unike që janë të reja, të freskëta, të lira dhe të kudogjendura,
vepra mendjesh të shëndosha dhe përvoja të mençura, lajme të epokave të shkuara dhe
vendeve të largëta. Kush nuk do të donte të kishte një mik të tillë që të viziton rrallë kur të
duash, nuk të lë kurrë si hije nëse dëshiron dhe është si një pjesë e trupit tënd!..
Libër; mysafir i natës që është i qetë kur e hesht, llafazan kur e bën të flasë, që nuk
fillon bisedë kur je i zënë, që të lë vetëm gjatë orarit të punës, që nuk e vë veten nën barrën
e veshjes dhe të turpërimit; një mik që nuk të bën lajka në fytyrë; një mik që nuk mashtron;
Ai është një shok që nuk lodhet dhe nuk bëhet hipokrit, dhe nuk gënjen dhe as nuk bën
ndonjë komplot kundër teje.”

9- Libri është kriter i qytetërimit

Libri është një kriter qytetërimi. Shoqëritë e qytetëruara kanë përparuar falë librit.
Kombet, që vënë shkencën, mençurinë dhe kërkimin në qendër të jetës së tyre, kanë qenë
gjithmonë një aktor i rëndësishëm gjatë historisë dhe kanë udhëhequr shoqëritë. Këtu janë
tablot që shprehin këtë të vërtetë në të kaluarën tonë të lavdishme:
Në mesjetë, në botën islame kishte biblioteka të mëdha prej dhjetë milionësh. Në
shekullin e dhjetë, bota islame ishte 200-300 vjet përpara bibliotekarisë evropiane si për
nga pasuria e përmbledhjeve ashtu edhe për nga metodat e bibliotekarisë. Në të njëjtat
biblioteka evropiane mesjetare, librat lidheshin në raftet me zinxhirë dhe kur lexuesi donte
të lexonte një libër, ky libër jepej në foltore me zinxhirë. Ajo që është interesante është se
në këtë drejtim shkoi edhe më tej dhe librat u lexuan nëpër hekura. 226

226
Shih: Necip Asım Yazıksız, Kitap 10’dan özetle, İletişim Yayınları, İstanbul, 1993.
 Përsëri, në shekullin e dhjetë, shkenca dhe urtësia në Andaluzi ishin shumë të
avancuara për t’u krahasuar me Evropën. Për shembull, në bibliotekën e Khalifit El-Hakem
kishte gjashtëqind mijë dorëshkrime. Edhe katërqind vjet pas kësaj date, kishte vetëm
nëntëqind vepra në bibliotekën mbretërore të mbretit të Francës, Charles V, i cili njihej si
“Karli i Dituri” në Evropë.
Mund të japim edhe shumë shembuj të tjerë:
Edhe pse pati një mbretërim të shkurtër prej tetë vjetësh, Sulltani i madh Javuz
Selim, i cili pati shumë pushtime, mbante tre mushka ngarkesa me libra kur shkoi në një
ekspeditë egjiptiane. Gjatë mbretërisë së tij, ai flinte vetëm tre orë në ditë, duke i kushtuar
rreth tetë orë të ditës së tij leximit.
Dijetari i famshëm islam Fakhreddin er-Razi, i cili vdiq në moshën 63 vjeçare, la
pas vetes 200 vepra. Nëse grumbullojmë librat që ai ka shkruar, ai është përtej shtatit tonë.
Vepra që ka shkruar vetëm në tefsir është 12 mijë faqe. Ai duhet të ketë shkruar 15-20 faqe
çdo ditë, duke përfshirë fëmijërinë e tij. Shpesh herë kur ulej që të hante kishte ushqimin
në një anë dhe në anën tjetër një libër që lexonte.
Imami i medhhebit tonë, Imam A’dham Ebu Hanif, nxori hukmin (gjykimin) e
pesëqind mijë çështjeve nga Kur’ani dhe Sunneti i Pejgamberit tonë dhe nxori katër mijë
fetva.227 Sigurisht, ky studim u bë i mundur duke lexuar dhe vlerësuar atë që lexoi.
Mevlana Xhelaleddin er-Rumi lexonte, mësonte dhe mbushte mendjen e tij me
dituri ditë e natë. Dhe me shekuj vazhdon të mbush zemrat e njerëzve.
Dijetari i famshëm i tefsirit Sejid Kutb lexonte mesatarisht dhjetë orë në ditë. Me
fjalët e tij do thoshte, “Pronari i këtyre rreshtave është një person që kaloi dyzet vjet të jetës
së tij duke lexuar”.
Këta shembuj, secili prej të cilëve tregon se mbi çfarë lloj strukture është ndërtuar
qytetërimi dhe kultura jonë dhe çfarë duhet të bëjmë në këmbim, janë pamje të vërteta
shembullore. Paraardhësit tanë, me të cilët ne krenohemi dhe shohim se çfarë mund të
bëjmë me atë që kanë bërë, gjatë gjithë jetës së tyre kanë qenë të zënë me libra, i kanë
lexuar vazhdimisht dhe në këtë mënyrë emrat e tyre shënohen në histori me shkronja të
arta.
Tani është radha jonë. Ne gjithashtu duhet ta ngremë atdheun tonë të dashur në
vendin që meriton duke lexuar shumë dhe ta paraqesim qytetërimin tonë si një model
shembullor për mbarë njerëzimin për të arritur lumturinë e të dy botëve. Përndryshe, ne do
të qëndrojmë gjithmonë në të njëjtin vend, edhe pas vitesh, dhe do të zvarritemi nga
fatkeqësia në fatkeqësi. Mendimtari ynë i njohur Xhemil Meriç e shpjegon këtë të vërtetë
me këto fjalë:
“Një komb që e ka sjellë vetën në gjendjen mbijetese nuk mund të qëndrojë. Një
turmë, shqetësimi i vetëm i së cilës janë paratë, nuk mund të mbijetojë. Ne e përçmojmë
227
Mustafa Kara, Tekkeler ve Zaviyeler 15, Dergah Yayınları, İstanbul, 1990.
 mendimin. Nëse krahasojmë paratë që shpenzojmë për libra me ato që shpenzojmë për
kuajt, a nuk duhet të mbytemi në dhe? Liridashësin e quajmë i çmenduri pas librit, por nuk
shohim të quajmë njeri maniak me kalë, nuk ka njeri që bie në mjerim për shkak të librit...
Libri më i mirë me çmimin e një kallkani [lloj peshku]. Ku është sheshi? Nëse bibliotekat
publike kushtonin aq sa banketet zyrtare, ato padyshim që do të merrnin më shumë
komplimente nga qeveria jonë. Nëse librat do të ishin vetëm një e dhjeta e madhësisë së
byzylykëve, ndoshta zotërinjtë dhe zonjat tona do të tundoheshin t’i lexonin ato herë pas
here. Shumë nuk e blejnë librin sepse është i lirë. Ai nuk mendon se e vetmja vlerë e librit
është në leximin e tij. Lexohet, nënvizohet dhe njihet jo një herë, por disa herë.”228

228
Cemil Meriç, Bu Ülke 109-110, İletişim Yayınları, İstanbul, 1992.
 Rëndësia e librave në Perandorinë Osmane
Librave iu kushtua një rëndësi e madhe në Perandorinë Osmane dhe qendrat e shkencës
dhe kulturës u ndërtuan nga sundimtarët, sulltanët, vezirët dhe pashallarët. Për t’i mbajtur gjallë,
u krijuan edhe vakëfe të pasura. Kur Fatihu pushtoi Stambollin, institucionet shkencore dhe
bibliotekat u riorganizuan me risi të mëdha. Ndër bibliotekat e para në Stamboll, është e mundur
të numërohen bibliotekat e krijuara në Ajasofja, Zejrek, Ejup Sulltan dhe Kompleksi Fatih. Fatih
Sulltan Mehmeti i dhuroi Xhamisë Ejup Sulltan 2000 libra dhe Xhamisë Fatih 3000 libra. Gjatë
periudhës së sulltanëve të tjerë osmanë, rëndësia që i jepej librave dhe bibliotekave vazhdoi, u
krijuan biblioteka të reja dhe u pasuruan ato të krijuara. Të gjitha këto artefakte, të cilat
konsiderohen si stoli dhe thesare kulturore të njerëzimit, fatkeqësisht janë shkatërruar shumë herë
gjatë historisë.
Nuk ka asnjë nga xhamitë Selatin që të mos ketë anekse të përbëra nga disa medrese,
shkolla dhe biblioteka. Edhe shtetarët dhe patronët që u nënshtroheshin gjurmëve të sulltanëve të
lartpërmendur themeluan shumë medrese dhe biblioteka.
Le të japim një shembull për vlerën që i jepet librit dhe shkencës në Perandorinë Osmane:
“Në vitin 1044/1634, i ndjeri Sulltan Murad Khan u nis për në fushatën e Revanit dhe u kthye në
vitin 1045/1635 dhe, me qëllime të sinqerta, e korrigjoi orientimi dhe vendimi si më poshtë: Ai
kaloi deri në dhjetë vite në ekspedita dhe lëvizje, kishte parë shumë luftëra dhe incidente të
ndryshme dhe përfundoi haxhin dhe betejën e tij. Por kur jemi te fjalët “Ne jemi kthyer nga xhihadi
i vogël në xhihadin e madh.” sipas premtimit të tij, ai vendosi që tash e tutje të bëhen përpjekje
për ta drejtuar shpirtin e shtrenjtë në rrugën e diturisë dhe pjesa tjetër e jetës së çmuar do t’i
kushtohet studimit të diturisë, ushqimi dhe rroga e caktuar do të shpenzohen në rrugë të dijes,
kishte vendosur ai.
Rrugës për në Stamboll me këtë qëllim, ai kishte parë librat në dyqanet e sahhafëve
(bibliotekistëve) gjatë qëndrimit të tij në Alepo. Më vonë, kur Sulltani, i cili filloi të shkruante emra
librash me frymëzim hyjnor, erdhi në Stamboll, filloi të merrej me shkencë me ambicie të madhe
duke dhënë atë që mori nga pasuria e trashëguar. Në vitin 1046/1637, ai pati mundësinë t’i
studionte këto libra. Për dhjetë vjet, ai ishte i zënë ditë e natë, duke rishikuar libra pafund. Ai pati
mundësinë të hulumtonte shumicën e shkencave. Nganjëherë punonte nën dritën e qirinjve nga
perëndimi deri në lindjen e diellit, sepse kishte tundimin të rishikonte një libër, që të mos ndjente
lodhje apo mërzi.229
Si tregues i rëndësisë që u jepej njohësve të shkencës dhe artit tek osmanët, ata që
merreshin me kaliografi (shkrimi i bukur) respektoheshin shumë. Shumë nga të mëdhenjtë osmanë
ftonin çdo ditë një kaliograf në pallatet e tyre dhe u kërkonin të shkruanin ajete nga Kur’ani,
Sahihu’l Bukhari (libri më i njohur dhe i besuar i haditheve) apo Shifa esh-Sherif (vepra ku
tregohen mrekullitë e Pejgamberit nga Kadi Ijazi), edhe nëse jo të gjitha, ata do të siguroheshin
që të kenë të paktën një ose dy rreshta të shkruar nga libra të tillë si vepra të njohura. Dhe shumë
pasanikë osmanë, duke i konsideruar paratë e fituara me kaligrafi të mirë si paratë e vërteta

229
Necip Asım Yazıksık, Kitap 105 ve 107-108, İletişim Yayınları, İstanbul, 1993.
hallall, shkruanin libra dhe fituan para edhe pse nuk u duheshin fare dhe kur të vdisnin (pajisjet
dhe punët e qefinëve) do të kishin dashur që nga këto para mbulohen shpenzimet e punës së
varrimit.230

10- Njeriu arrin pjekurinë duke lexuar

Njeriu arrin pjekurinë teksa lexon. Sepse leximi është ushqimi i shpirtit, burimi i pjekurisë.
Sa më shumë njerëzit lexojnë, aq më shumë kuptojnë se sa pak dinë. Dhe sa më shumë që lexon,
aq më shumë i rritet oreksi për të lexuar në botën e tij të brendshme. Në fakt, çdo libër i lexuar
pëshpërit se duhet lexuar më shumë. Kështu, leximi bëhet mënyrë jetese dhe nuk mund të bëhet
pa lexuar qoftë edhe për një ditë.
E kaluara jonë është, si të thuash, e mbushur nga varësia e leximit. Këtu janë disa shembuj
për ju:
Dijetarit të madh Hammad er-Ravi kur i thanë: “A nuk do të të mjaftojë preokupimi me
shkencën, a nuk mjafton tani?”, ai u përgjigj kështu: “Çfarë të bëjmë, harxhuam të gjitha forcat,
nuk ia dolëm fundin dijes. Kur kaluam një mal, na u shfaq një mal tjetër.”
I mërzitur nga dituria sepse ai është një plak dhe pyet khalifin: “A është e përshtatshme për
ne të studiojmë në këtë moshë?” Khalifi abasit Me’mun iu përgjigj xhaxhait të tij, i cili u turpërua
duke thënë ashtu: “Për ty është më mirë të vdesësh si student i dijes se sa të jetosh me bindjen e
injorancës”.
Ebu Jusufit, një nga nxënësit e Imam A’dhamit, i ra të fikët gjatë kohës sl vdekjes dhe
mbylli sytë. Pa pritur ai hap sytë dhe pyet personin që qëndron afër tij për një çështje shkencore.
Ai tha: “Tani nuk është koha për të zgjidhur çështjet, pushoni pak.” Ndërkohë ai i jep këtë përgjigje:
“Do të doja të vinte tek unë [vdekja] sa ishte i zënë me dituri. Kështu të shkoja në anën tjetër duke
qenë i zënë me çështje të diturisë...”
Njëri nga brezi i tabiineve, Katade b. Diame gjatë gjithë jetës së tij, ishte në një përpjekje
të vazhdueshme për të mësuar. Matar el-Verrak, një nga nxënësit e tij, e shpreh këtë situatë si më
poshtë: “Katade vazhdoi të ishte student (mësues) deri në vdekjen e tij në.”231
Kur astronomi Laplace vdiq në moshën 78-vjeçare, ai tha se ishte ende në punë dhe fjalët
e tij të fundit ishin: “Ajo që dimë nuk është asgjë. Ajo që ne nuk dimë është e madhe...”
Samuel Johnson, i cili vdiq në moshën 75-vjeçare dhe shkroi fjalorin e parë anglisht, filloi
të mësonte gjuhën holandeze disa vjet para vdekjes së tij.
Po, duhet vlerësuar gjithmonë momentin në të cilin ndodhemi. Duhet të na vijë keq për
kohën që kaloi pa i bërë dobi zemrës, mendjes dhe shpirtit. Për ata që nuk mund të shfrytëzojnë
momentin në të cilin janë, nuk ka sot, ka gjithmonë nesër. Përgjigja më e mirë për ata që thonë:

230
Necip Asım Yazıksık, Kitap 56-94, İletişim Yayınları, İstanbul, 1993.
231
Sujutî, Sijeru A’lâmi’n-Nubelâ 5/275, Muessesetu’r-Risâle, Bejrut, 1413.
“Prisni dhe pak, është herët, ne mund ta bëjmë dhe do ta bëjmë”: duhet të jetë “Nëse jo tani, kur?”.
Po sa bukur është thënë: “Blije të nesërmen me të sotmen.”

11- Shtëpitë tona ndriçohen nga leximi i librave

Librat janë si llamba e shtëpive tona. Ai që lexon një libër në shtëpi do të ndriçohet si në
shtëpinë e tij ashtu edhe në zemrën e tij. Prindërit duhet të lexojnë libra në shtëpi dhe fëmijët duhet
ta dëshmojnë këtë nga afër. Në fakt, në shtëpi duhet të ketë një kohë të vazhdueshme leximi dhe
kur të vijë ajo kohë, banorët e shtëpisë të lexojnë së bashku. Për këtë, edhe një dhomë e veçantë
leximi mund të organizohet në shtëpi.
Kur shikojmë historinë e Islamit, shohim se vendet ku lexohen ajetet e Kur’anit janë shtëpi.
Shtëpia e Erkam b. Ebi’l-Erkamit është një shtëpi ku shumica e sahabëve të mëdhenj janë
nderuar me Islam. Mus’ab b. Umejri kur erdhi në Medine, ku u dërgua për të mësuar Islamin,
qëndroi mysafir në shtëpinë e Es’ad b. Zurare. Shtëpia e Mahram b. Nevfelit është Daru’l-Kurra
(shtëpi e përkushtuar tërësisht për mësimin e Kur’anit).
Menjëherë pas Bedrit, kur Abdullah b. Ummi Maktum dhe Mus’ab b. Umejr vjen në
Medine, ata bëhen mysafirë në këtë shtëpi. Habbab b. El-Eret po ashtu dihet se në këto shtëpi ua
mëspo Kur’anin Said b. Zejd ibn Amrit dhe Fatima binte l-Hattab.
Bediuzamani, i cili luftoi kundër injorancës gjatë gjithë jetës së tij, donte që shtëpitë të
ktheheshin në shkolla në shumë pjesë të veprave të tij dhe rekomandoi që librat të lexoheshin
rregullisht me anëtarët e familjes në shtëpi.
Pra, ne duhet të studiojmë në shtëpitë tona, të bëjmë programe të brendshme në rrugën e
shkencës dhe të bëjmë një përpjekje të madhe për të lexuar. Çdo prind që mendon për rritjen e
fëmijëve dhe përgatitjen e tyre për të ardhmen duhet t’i kushtojë vëmendje kësaj. Bërja e leximit
të këndshëm në familje do të jetë trashëgimia më e mirë për t’u dhuruar fëmijëve.

Leximi i librave a nuk ishte diçka e veçantë vetëm për ata që shohin?
Dashuria për të lexuar është një çështje shumë e rëndësishme që i çon njerëzit drejt së
vërtetës dhe kjo çështje kërkon një zemër. Kjo ngjarje është prova më e mirë për këtë:
“U largova nga shtëpia me nxitim. Teksa vrapoja drejt stacionit të metrosë po planifikoja
mësimin që do t’u jepja nxënësve dhe nga ana tjetër mundohesha të kaloja nën strehë për të mos u
lagur në shi. Zbrita nga shkallët lëvizëse për në stacionin e metrosë.
Tingujt “tak... tak... tak...” që vinin nga shkopi i gjatë në dorën e dikujt që po ecte në të
njëjtin drejtim si unë në stacion më bënë të harroj ankthin dhe mendimet në kokën time. Është e
qartë se edhe ai ishte me nxitim. Me një çantë të madhe në shpinë dhe një shkop në dorë, ai ecte
pothuajse aq shpejt sa unë. Kur pashë pak me kujdes, kuptova se ky person ishte një grua dhe
gjithashtu një person ‘me dëmtim të shikimit’. Thash me vete: “A thua çfarë nxitimi ka kjo?”.
Ndoshta ajo kurrë nuk e kishte parë botën. Edhe pse ecte e vetëm me aftësinë e kufizuar, sjellja
dhe ecja e saj të krijonin përshtypjen se ajo ishte një person shumë e sigurt. A thua kishte ndonjë
punë urgjente?
Për një moment harrova gjithçka. Filloi të lëvizte sikur gjithçka ishte në lëvizje të ngadaltë.
Ndoshta ishte një shenjë e vendosmërisë së saj për të jetuar, se ajo mund të kuptonte pengesat që
mund t’i dilnin duke kontrolluar me shkopin e saj të djathtën dhe të majtën dhe t’i hapte rrugën
vetes. Ndjeva se po i afroheshim shkallëve. “A duhet ta ndihmoj atë të zbresë shkallët?” Ndërsa
mendoi, filloi të zbriste shkallët. Dukej sikur bota ishte e sheshtë dhe nuk kishte asnjë pengesë
para saj. A po e drejtonte diçka në majë të shkopit të saj, apo kjo zonjë po bënte shaka? Ndërsa po
përpiqesha të mblidhja mendimet e mia, kuptova se treni kishte ndalur.
Kurioziteti më tërhoqi te kjo zonjë dhe u futa në të njëjtën ndarje si ajo. Pasi u ul në
ndenjësen e saj, palosi shkopin e saj dhe e vendosi shpejt në pjesën e përparme të çantës së saj.
Ajo hapi një xhep tjetër të çantës së saj. Ndërsa po pyesja veten nëse ajo do të merrte një Walkman
ose diçka për të ngrënë dhe pirë nga çanta e saj, ndjeva keqardhje për të në zemër. Kush e di sa
donte ta shihte botën; pemë, shtëpi, automjete, njerëz dhe sy... Kishte shumë për të parë...
Për atë moment u ndjeva shumë i privilegjuar. Syri ishte një dritare drejt botës dhe nuk i
vlerësoja shumë. U trondita nga këto mendime kur vura re një libër të trashë që zonja kishte nxjerrë
nga çanta. Kur një person me shikim të dëmtuar do të lexonte një libër, ajo ndaloi në një vend,
duke skanuar faqet me majat e gishtave. Ajo duhet të ketë gjetur faqen që po kërkonte. Ajo
menjëherë filloi të drejtonte gishtat tregues dhe të mesëm dhe unazorë të dorës së djathtë mbi faqet
e ngritura të librit.
Ajo po lexonte një libër... Por ai nuk e pa këtë... Unë u zhyta për disa sekonda... A nuk ishte
leximi i një libri vetëm për ata që shohin? E kuptoj... Jo më me ata sy; po lexonte me zemër, me
ndjenja, me shpirt... Dhe me vinte turp nga vetja. Mendova për librin që e mbaj në çantë prej
muajsh dhe nuk kam lexuar shumë, përveç tre-pesë faqeve, dhe ata që nuk kanë lexuar një libër
prej vitesh... Uroj që edhe ata të jenë dëshmitarë të kësaj skene. që i bën njerëzit të mendojnë dhe
madje t’i vënë në siklet.
Ka miliona njerëz në botë... Por për të lexuar... Pse unë... papritmas u shkëputa nga
mendimet e mia. Ajo kishte mbaruar së lexuari një faqe dhe kishte kaluar në një faqe tjetër. Ishte
e qartë nga mënyra se si ajo me mjeshtëri kalonte gishtat mbi faqet se sa e zonja ishte në punë. Pra,
ajo ishte një lexuese e mirë. Por çfarë mund të lexonte? Nuk ishte e mundur që mijëra libra, revista
dhe gazeta të përgatiteshin çdo ditë apo javore për personat me shikim të dëmtuar.
Me paralajmërimin e njoftimit, kuptova se kisha ardhur në ndalesën ku do të zbrisja. Kishin
kaluar vetëm katër minuta dhe ishte shumë e rëndësishme të lexoje një libër edhe në një kohë kaq
të shkurtër. Gruaja e verbër që më mësoi këtë mësim e vuri librin e saj në çantë dhe po bëhej gati
të zbriste në stacionin e autobusit. Shpejt treni ndaloi. Prita që ajo të zbriste e para. Me shkopin e
saj, ajo po përparonte mes gjithë turmës me tingujt e “tak...tak... tak”. Shikova pas për disa
sekonda. Dukej sikur ato tak-take që dilnin nga shkopi po më jehonin në trurin tim, lexo... lexo...
lexo... dhe ji mirënjohës...”232

12- Leximi na afron me Zotin tonë

Ndërsa lexuesi shton njohuritë e tij, ai e kupton pafuqinë dhe varfërinë e tij, se ai në të
vërtetë nuk është asgjë, dhe kupton se Allahu i Plotfuqishëm është pronar i çdo pushteti dhe fuqie.
Një lexim i tillë e afron njeriun me Zotin. Allahu Teala vuri në dukje epërsinë e personit që di duke
thënë në Kur’an: “A janë të njëjtë ata që dinë dhe ata që nuk dinë?” 233
Shihni sesi Profeti ynë përshkruan se si leximi i afron njerëzit me Allahun në një nga
hadithet e tij: “Ashtu si një llambë vaji në shtëpi thyen errësirën dhe ndriçon gjërat dhe i bën të
dukshme, dituria e dobishme do ta ndriçojë zemrën, duke hequr perdet dhe duke i kthyer njerëzit
i bën të largohen nga çdo gjë përveç asaj që e afron me Allahun.”
Kjo është arsyeja pse njerëzit duhet të lexojnë vepra që do t’i afrojnë ata me Allahun.
Informacioni që lexon nuk duhet të mbetet në teori, ai duhet të kërkojë mënyra për t’iu afruar
Allahut në ecjen e robërisë duke i pasqyruar ato në praktikë dhe duke e rritur performancën e
bindjes dita ditës.
Po, njohja e Allahut është e mundur me dituri dhe lexim. Megjithatë, nuk duhet harruar
asnjëherë se baza e diturisë duhet të jetë vepra dhe qëllimi i saj duhet të jetë shërbimi ndaj Allahut.
Fethullah Gylen e shpreh këtë të vërtetë si vijon:
“Shkenca ka një qëllim; është rezultat i zgjuarsisë hyjnore dhe dashurisë hyjnore. Një
shkencë që nuk e ndez në zemër dashurinë ndaj Zotit dhe që nuk ndez kënaqësinë shpirtërore, e
cila është garantuese e bekimeve të Xhennetit, nuk konsiderohet se ka arritur qëllimin e saj.
Megjithatë, njohuria që ka arritur qëllimin e saj është burimi i jetës për ndjesitë tonë dhe damari i
emocioneve tona. Të jesh pa të, të mbetesh pa të është një vdekje shpirtërore. Sido që të jetë, nuk
ka shkencë tjetër që Kur’ani dhe hadithet e lartësojnë dhe inkurajojnë, pra kjo është dituria. Edhe
pse tema jonë kryesore nuk është dituria, do të doja të prekja disa ajete dhe hadithe që lidhen me
dijen.
“Thuaj: A janë të njëjtë ata që dinë dhe ata që nuk dinë?” 234
A thua, janë të të njëjtit nivel dituria e cila e merr njeriun për dore dhe e udhëzon tek Allahu,
me diturinë e cila e burgos njeriun në laboratorin e tij? A mund të jenë të barabarta dituria që e
shpie atë që i vrojton yjet para teleskopit, me qëllim të ngritjes shkallëve të dritës drejt Allahut,
dhe dituria e cila e mjegullon shikimin e tij drejt yjeve dhe harmonisë së tyre në lëvizje? Me fjalë
më të qarta e më të kthjella, a mund të jenë të barabartë këto dy dituri që kanë këndvështrim të
kundërt me njëra-tjetrën?! Ai që hulumton në fund të librave si të ishte mi që ndjek arkën e
sekreteve, duke shpenzuar tërë kohën në shënimin e fusnotave, margjinave dhe disa komenteve,
pa lexuar dot asnjë rresht të vetëm nga dituria e vërtetë, është ai, që disa e quajnë “dijetar”,
232
Erkan Türkoğlu, “Dört Dakika İçin Bile Olsa Okuyabilmek”, Kitaba ve Okumaya Dair 53-56, Işık Yayınları,
İzmir, 2005.
233
Surja Zumer, 39/9.
234
Surja Zumer, 39/9.
përshkrim që përputhet plotësisht me përshkrimin kur’anor “sikur gomari që bart libra të moçëm”.
A thua ku është ky njeri në raport me njeriun e kompletuar, i cili nëse e lexon qoftë edhe një rresht
të vetëm, fluturon në hapësirat qiellore, duke e jetuar çdo çast në ekstazën e deliriumit dhe të dehjes
shpirtërore. Mendoj se dallimi në mes këtyre dyve është sikur dallimi në mes “asgjëje” dhe
“gjithçkaje”. Dituria e cila të shpie dhe të udhëzon tek Allahu është “gjithçka”, ndërsa ajo që të lë
në rrugë është “asgjë”.
“Ata që respektojnë Allahun janë robër (vetëm) të ditur.” 235 Në këtë ajet shihet qartë se
lartësohet dituria dhe dijetarët. Mirëpo, ky lavdërim bashkëjeton me përshkrimin (e lajmëruar).
Me fjalë të tjera, është statusi i një personi që është i respektueshëm ndaj Zotit të tij me dijen e tij.
Çdo dije ka peshën e vet. Është për këtë arsye që i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem)
thotë se dijetarët e vërtetë janë trashëgimtarë të pejgambereve. Ne, nga ana tjetër, e gjejmë
mundësinë për të depërtuar në fytyrën e brendshme të së vërtetës vetëm përmes rrezeve të dritës
të dërguara nga pejgamberet. Nuk është e mundur që njeriu të gjejë të vërtetën absolute pa qenë
nën udhëheqjen e një pejgamberi. Ndoshta njerëzit mund të zbulojnë të vërteta që janë afër së
vërtetës me zellin dhe përpjekjen e tyre. Megjithatë, e vërteta absolute mund të zbulohet vetëm me
indikacionet e profetëve. Prandaj, trashëgimtarët e vërtetë të Allahut në tokë janë pejgamberet dhe
pas tyre robërit e drejtë. Si trashëgimtar i tokës, Kur’ani u tregon robërve të drejtë se ekziston një
lidhje e dukshme ndërmjet fjalës së Profetit të përmendur më lart dhe kuptimit të këtij ajeti.
Domethënë, shërbëtorët e drejtë që cilësohen si kkalifë në tokë nuk janë askush tjetër veçse
dijetarët që trashëguan pejgamberet. Nebiu (i dërguari) është interpretuesi i së vërtetës; Prandaj,
çdo qenie njerëzore është trashëgimtar i pejgamberit/nebiut në masën që ai interpreton të vërtetën.
I Dërguari i Allahut (a.s ) bën krahasimin e mëposhtëm duke përshkruar virtytin e dijetarit:
“Epërsia e dijetarit ndaj adhuruesit është si epërsia ime ndaj më të ulët nga jush në
gradë.” 236

Po, është e mundur që një besimtar që nuk ka njohuri të rrëshqasë dhe të bjerë në çdo
moment. Devijimi është relativ sipas shkallës që një person fiton në sytë e Allahut. Ka njerëz të
tillë që nëse harron Allahun e Madhëruar dhe respektimin e Tij qoftë edhe për një moment, do të
konsiderohet dëshpërim i rëndë për të. Më saktë, ai e pranon një situatë të tillë si asgjësim. Edhe
nëse ka relativitet në këtë çështje, ka ende një anë negative. Megjithatë, dijetari që është
trashëgimtari i profetit ka një kontroll të vazhdueshëm, në vetë llogaritje. Ai është vigjilent dhe
gjithmonë në një tension metafizik ndaj rreziqeve. Një dijetar që e kryen qëllimisht adhurimin e tij
dhe e trajton çdo çështje me vetëdije, është më i lartë se adhuruesi i pavetëdijshëm në shkallën e
epërsisë së Profetit ndaj sahabëve. Në fakt, kjo do të thotë se nuk ka krahasim mes këtyre të dyjave.
Një person i tillë që është vazhdimisht i ngopur ka edhe një rrjedhje. Kjo gjendje shkarkimi
është lëshimi i dritës dhe të vërtetave të tjera në shpirtin e tij. Dhe sigurisht, nuk ka asnjë masë për
të peshuar këtë vepër të bërë prej tij për sa i përket thellësive të tij të brendshme. Prandaj, sado
thellohet adhuruesi në adhurimin e tij, është e pamundur që ai të kryejë një adhurim të barabartë

235
Surja Fatir, 35/28.
236
Tirmidhî, Ilim 19.
me atë të një dijetari në kuptimin e një njeriu të përsosur. Përveç kësaj, një person duhet patjetër
të bëjë atë që di. Sepse, Kur’ani i kërcënoi ata që vepruan ndryshe:
“Ka një grup prej tyre që e fshehin të vërtetën duke e ditur atë.” 237
Po ata e dinë, por nuk e bëjnë; Është sikur ata të mos përçojnë asnjë dritë përreth si vrimat
e zeza në kozmos, ose askush nuk mund të përfitojë nga potenciali i tyre i dritës. Më saktësisht,
ata nuk mund të jenë kurrë si dielli. Dielli është një vatër në vendin e tij, një burim drite në vendin
e tij dhe një trazirë ngjyrash në vendin e tij. Ai përkëdhel kokat e luleve dhe u dërgon rreze drite
planetëve që janë lulet e tij. Le t’i drejtohemi një hadithi tjetër të Pejgamberit tonë (a.s) në lidhje
me këtë çështje, duke i lënë njerëzit fatkeq që e kthejnë dritën e tyre në vrima të zeza, të vetëm me
errësirën e tyre, pavarësisht fuqisë dhe potencialit të tyre:
“Kush e mëson diturinë dhe e fsheh atë, në akhiret do t’i vihet një fre prej zjarri në gojën e
tij.”238
Kuptimi i kësaj fjale të bekuar është gjithashtu i qartë. Kush mëson diçka dhe më pas nuk
e publikon, d.m.th., nuk zbrazet pasi të jetë mbushur, nuk jep shembull të mirë me fjalët dhe
veprimet e tij dhe nuk e pasqyron të vërtetën dhe nuk e pasqyron atë, dënimi për këtë krim në më
pas do të frenohet me zjarr në gojën e tij. Në hadith ka një pendim dhe dënim shumë të rëndë.
Sepse frerët vendosën vetëm në gojën e kafshëve. Kjo do të thotë se njerëzit që fshehin njohuritë
e tyre krahasohen me kafshët, që është një deklaratë shumë e rëndë. Po, ai person nuk e vlerësoi
faktin që Allahu i Madhëruar e bëri atë në formën më të përsosur; Ai nuk e njihte dhe e shpërfillte
virtytin e të shprehurit të ndjenjave, logjikës dhe mendimeve të tij, i cili ishte vendosur në natyrën
e tij dhe e bënte një qenie të dalluar duke e dalluar nga kafshët, dhe natyrisht nuk mund të ishte
mirënjohës për këto virtyte. E lë në mëshirën tënde, sa e drejtë është të pretendosh dhe të tërheqësh
bekimet e dhëna një personi të tillë.”239
Përmbledhurazi, për t’u pjekur, për të qenë një qenie njerëzore e përsosur me një shprehje
sufiste është kuptimi dhe qëllimi i vërtetë i ekzistencës sonë. Pjekuria vjen nga leximi. Por vetëm
leximi nuk mjafton. Është absolutisht thelbësore që njohuritë e marra si rezultat i leximit të
mbështeten nga vepra të mira.

13- Leximi e mban trurin tonë të ri

I famshëm Henry Ford, themeluesi i motorit Ford, ka këtë deklaratë: “Kushdo që
braktis mësimin është një plak, qoftë njëzet apo tetëdhjetë vjeç. Kushdo që vazhdon të
mësojë mbetet i ri pavarësisht se kush është. Gjëja më e bukur në botë është të mbash
mendjen të re.”
Studimet e fundit na tregojnë si vijon: Çdo ditë, rreth pesëdhjetë mijë qeliza nervore
vdesin në trurin e secilit duke filluar nga mosha njëzet vjeç, dhe të rejat nuk kthehen më.
Si rezultat i kësaj rritje të vdekjeve, shfaqet demenca. Një person analfabet fillon të

237
Surja Bekare, 2/146.
238
Ebû Dâvûd, Ilm 9; Tirmidhî, Ilim 3.
239
M. Fethullah Gülen, İrşad Ekseni 97-98, Nil Yayınları, İzmir, 2001.
 dementohet me shpejtësi, me qelizat nervore që fillojnë të vdesin që në të njëzetat. Lexuesit
e rregullt, nga ana tjetër, kanë një shans për ta hequr qafe atë nëse nuk ka arsye tjetër. Sepse
leximi i librave mbron qelizat e trurit.
Nëse duam që truri ynë të mbetet i ri, duhet t’i mbajmë qelizat tona të trurit të
punojnë vazhdimisht. Për këtë, ne duhet të lexojmë shumë libra dhe të bëjmë gjimnastikë
truri.
Kohët e fundit, sëmundja fatale e Alzheimerit po rritet dita-ditës në të gjithë botën.
Kjo sëmundje, e cila është një ulje e aftësive mendore (çmenduri), prek shtatë në çdo
njëqind persona mbi moshën 65 vjeç. Në fakt, kjo sëmundje ka filluar të zërë vendin e saj
në kërkime si shkaktari i tretë i vdekjes pas kancerit.
Studimet tregojnë se arsyeja e vërtetë e përhapjes së kësaj sëmundje tek të
moshuarit është mungesa e ushtrimeve mendore. Qelizat e trurit që nuk punohen siç duhet
atrofohen. Kur interesi kulturor bie dhe zhduket, qelizat në qendrën e kujtesës verbërohen
plotësisht dhe vdesin.240 Leximi i jep dikujt një ushtrim mendor. Ajo mban gjallë qelizat e
trurit. Prandaj, njerëzit që lexojnë kanë më pak të ngjarë të kenë demencë në pleqëri sesa
ata që nuk lexojnë.241
Për këtë temë tregohet një rast nga e kaluara: Vendi është Amerika. Kur anëtari i
Gjykatës së Lartë Oliver Wendell Holmes del në pension vullnetarisht në moshën 90-
vjeçare, Presidenti i sapo zgjedhur Roosevelt e viziton atë në shtëpi. Kur e gjen duke lexuar
Platonin në bibliotekën e tij, e pyet: “Gjyqtar! Pse po e lexon Platonin?” Përgjigjja e dhënë
nga gjyqtari nëntëdhjetë vjeçar është ajo nga e cila duhet të mësojmë të gjithë: “Kam lexuar
për të përmirësuar trurin tim, zoti President!”.
Nxënësit që kanë probleme me harresën duhet të fokusohen më shumë në leximin
e librave dhe nuk duhet ta mësojnë mendjen me dembelizmin.

14- Leximi i librave hap horizontet tona

Personi që lexon një libër i hapet horizonti. Një person i tillë i qaset çështjeve nga
një këndvështrim më objektiv, më gjithëpërfshirës dhe më i gjerë. Prandaj, ai paraqet qasje
më të sakta.
Një gazetar pyet një pedagog dhe filozof në ditëlindjen e tij të 90-të:
“Çfarë të mirë keni me të gjithë librat që keni lexuar, zotëri?”
Pedagogu:
Duke thënë “Më ndihmon të ngjitem male”, ai do të thotë se njohuritë dhe kultura
e tij janë shtuar. Gazetarja që nuk e kupton këtë:
“Ngjitje në male? Çfarë dobie ka kjo?” Kur thuhet kjo, filozofi jep përgjigjen e
mëposhtme:

240
İbrahim Ünal, Kitap Tiryakiliği 21-22, Sim Yayıncılık, Ankara, 1999.
241
Për më shumë shihni Hamdi Kalyoncu ve Fikriye Ovak, İkra!, Okuma Psikolojisi 89-107, Marifet Yayınları,
İstanbul, 2003.
 “Duhet të ngjitesh në male për të parë maja të tjera që mund të ngjitesh.”
Leximi i largon njerëzit nga mendjengushtësia, fanatizmi dhe mendësia e cekët. Një
person që lexon është një person që është në paqe me veten dhe mjedisin e tij. Edhe nëse
në një shoqëri të tillë lindin probleme dhe mosmarrëveshje të ndryshme, ato zgjidhen në
një shkallë të qytetëruar. Nga ana tjetër, analfabetët dhe injorantët përpiqen t’i zgjidhin
problemet me zënka e zhurmë, ngacmime dhe mizori. Një zgjidhje e tillë nuk është parë
kurrë të funksionojë në planin afatgjatë.

Libri na bën të pasur

Mund të thuhet se jemi në një udhëkryq kur mendojmë për pamjaftueshmërinë e
sistemit arsimor në të cilin jetojmë të gjithë për një periudhë të caktuar kohore. Libri është
një mjet edukativ i padukshëm. Nëse nuk e kërkojmë veten në rrugët e tij, mund të na duhet
të jetojmë për pjesën tjetër të jetës si të varfër me njohuri në dështimin e arsimit. Po, “është
shumë e rëndësishme të jesh pranë librave, të takosh realen mes faqeve të tyre dhe të rritesh
në thyerjen e dritës që përhapin. Leximet tona na ndërtojnë; Në një farë kuptimi,
nënkuptojmë shumën e asaj që lexojmë. Libri na pasuron; Pikat bien nga e djathta dhe nga
e majta në lumë që na bën të gjallërojmë.
Akti i leximit zhvillon dhe rinovon simbolet tona; Na lejon të kuptojmë më mirë
ndryshimet që vijnë me kohën e re, dhe më e rëndësishmja, na bashkon. Kur kthejmë
kopertinën e librit, në librin që po lexojmë ka “ne” dhe “pjesë prej nesh”, pjesët tona i
mbledhim nga librat dhe i mbledhim vazhdimisht; pas çdo leximi; Bëhemi një “ne” që ka
bërë një hap përpara, është rritur dhe shumëfishuar.242

15- Pse një student duhet të lexojë libër?

Leximi i librave jo vetëm që u siguron nxënësve aftësi mendore, por edhe avancon
funksionin e të menduarit. Përveç kësaj, është ndër faktet e njohura se leximi i librave sjell
pasurinë e mendimit dhe punon në mënyrë aktive trurin. Në fakt, këtë çështje e kemi prekur
pak më lart.
Fëmijët që lexojnë libra gjithashtu lehtësojnë punën e prindërve dhe edukatorëve
gjatë procesit të tyre arsimor. Nuk mjafton që prindërit që duan një kthim të investimit në
arsim, t’i dërgojnë fëmijët e tyre në shkolla të shtrenjta dhe t’u marrin gjithçka që duan.
Sepse fëmijët që nuk e kanë zakon të lexojnë kanë vështirësi të jenë nxënës të suksesshëm.
Funksioni i të menduarit i gjeneratave që nuk lexojnë libra atrofizohet gradualisht,
aftësia e tyre për të prodhuar ide bie dhe nuk mund të komunikojnë me sukses me mjedisin
e tyre për shkak të fjalorit të pamjaftueshëm. Fitimi i vlerave universale, zhvillimi i
karakterit dhe i personalitetit, i vetëdijes për historinë dhe kulturën është i mundur vetëm
duke rritur breza që lexojnë, hulumtojnë dhe duan dijen. Në procesin edukativo-arsimor,
fëmijët tanë duhet të edukohen duke lexuar. Fatkeqësisht, fëmijët tanë që rriten duke parë
televizor dhe duke luajtur lojëra kompjuterike humbasin gradualisht aftësinë e tyre për të
lexuar dhe privohen nga mundësia që ofron leximi.

Nihat Dağlı, Sızıntı Dergisi, Shtator 1997, nr.: 224. Në veçanti shih.: Nihat Dağlı, İnsanı Kitaba Çağırmak,
242

Kaynak Yayınları, İzmir, 1996.

 Mendimet e fëmijëve që lexojnë dhe librat e lexuar janë më të pasura se fëmijët e
tjerë. Duke qenë se të menduarit zhvillohet me njohuri, fëmija mund të mendojë aq sa di.
Idetë që nuk mbështeten nga njohuritë mbeten të cekëta. Leximi rrit fjalorin e fëmijës dhe
kontribuon pozitivisht në aftësitë e tyre komunikuese. Kapaciteti komunikues i fëmijëve
që lexojnë libra rritet. Duhet theksuar se njerëzit që shprehen mirë janë të suksesshëm në
shoqërinë e sotme të informacionit dhe komunikimit. Leximi i rregullt zhvillon aftësinë e
fëmijëve për të mësuar lehtë dhe për të bërë gjykime të sakta. Fuqia mendore që fitojnë
librat; Kontribuon në përsosjen personale të personit duke ndikuar pozitivisht në proceset
e të mësuarit, pyetjeve dhe vendimmarrjes.
“Truri punon në mënyrë aktive gjatë leximit të një libri. Në këtë rast, përdoren në
mënyrë aktive shumë funksione ekzekutive, përpunimi i informacionit mendor dhe
proceset e kujtesës. Në shumë zona të trurit, ka një rritje të përdorimit të glukozës gjatë
leximit dhe të menduarit. Si rezultat i leximit, shumë funksione të inteligjencës si
përqendrimi, vëmendja, të kuptuarit dhe interpretimi, si dhe të vërejturit e asaj që ata shohin
zhvillohen në një drejtim pozitiv.”243

16- Cilat janë përfitimet e leximit të librave për mësime?

Njeriu mendon me fjalë. Sa më shumë fjalë të dijë, aq më i gjerë është horizonti i
tij i mendimit dhe aq më i lartë është niveli i inteligjencës. Kriteri më i mprehtë që mat
inteligjencën e një personi është fjalori i tij. Inteligjenca është njësoj si muskujt, sa më
shumë të ushtrohet, aq më shumë zhvillohet. Mënyra për të ushtruar trurin është zgjidhja e
problemeve dhe memorizimi i fjalëve. Njerëzit me inteligjencë të përmirësuar duhet të
lexojnë libra sepse mund t’i kuptojnë mësimet më shpejt.
Tani le të hyjmë pak më në detaje dhe të bëjmë një vlerësim specifik për kurset: Një
nga kurset më të rëndësishme është turqishtja. Me një vlerësim244 të përgjithshëm, 236
pyetje në provimet e shkollës së mesme shkencore dhe 40 pyetje në provimet e pranimit në
universitet vijnë nga turqishtja, të cilat mund t’i përmbledhim si fuqia e analizës së
paragrafëve dhe përdorimit të gjuhës. Një kusht shumë i rëndësishëm për të qenë në gjendje
të analizosh paragrafët dhe fjalët është të lexosh një libër.
Leximi i një libri është i dobishëm edhe për lëndë të tjera. Lëndët e fizikës dhe
matematikës, veçanërisht ato që kërkojnë aftësi gjithëpërfshirëse të të menduarit, dhe
lëndët e fizikës si puna, fuqia, energjia janë lëndët në të cilat njerëzit me aftësi të larta të të
menduarit alternativ do të jenë më të suksesshëm. Po, nuk duhet harruar asnjëherë se leximi
i librave ndikon pozitivisht edhe në mësimet numerike.
Veçori e provimeve të sotme është përdorimi i mirë i kohës, pra zgjidhja e shpejtë
e pyetjeve. Një student që lexon shumë libra do të jetë më i suksesshëm se studentët e tjerë
në provimet ku minutat janë të vlefshme duke lexuar dhe kuptuar shpejt. Prandaj, leximi i
librave nuk duhet neglizhuar asnjëherë për të qenë i suksesshëm në provime.
Për fat të keq, zakoni i leximit të librave nuk është i zakonshëm në ditët e sotme.
Kur shikojmë përreth, në sa familje mund të gjejmë prindër që duan shumë të lexojnë dhe

243
Hasan Aydınlı, Sızıntı Dergisi, viti: 26 nr.: 302, Mars 2004.
244
Shifrat e dhëna këtu janë shifra të përgjithshme. Duke ia lënë ekspertëve raportet statistikore për këtë temë,
përmendim disa pika në këtë artikull sa për të dhënë një ide (Shën. i autorit).
i bëjnë fëmijët e tyre të lexojnë libra. Prandaj, nuk do të ishte gabim të thuhet se një element
aq i rëndësishëm sa buka dhe uji për qeniet njerëzore shpërfillet. Edhe pse familjet
mendojnë se fëmijët e tyre lexojnë libra në shkollë dhe mendojnë se janë të çliruar nga
përgjegjësia. Mirëpo, mjedisi dhe shoqëria mund të njihet vetëm sipërfaqësisht me mësimet
në shkollë.
A kemi menduar ndonjëherë? Nga kemi ardhur? Ku do të shkojmë? Meqenëse çdo
ditë që kalon na afron me pleqërinë dhe pleqëria na afron me vdekjen, a nuk është në të
vërtetë çdo qenie njerëzore një i dënuar me vdekje në pritje të vdekjes së tij? Natyrisht, ne
si musliman kemi përgjigje për këto për aq sa na mëson feja jonë. Por sa prej nesh mund
t’u përgjigjen pyetjeve të bëra në lidhje me fenë tonë? Me fjalë të tjera, sa prej nesh janë
në gjendje të shpjegojnë ekzistencën e Zotit në të cilin besojmë dhe çfarë solli në jetë
Pejgamberi?
Po, një person duhet të jetë në gjendje të shprehë qartë pse beson në çdo mendim
që pretendon se beson. Sepse sot, numri i njerëzve që kanë njohuri të mjaftueshme për fenë
e tyre, edhe pse janë muslimanë, është i pakët. Këtë mund ta kuptojmë duke parë përreth
nesh. Prandaj, çdo i ri me një ideal të caktuar duhet të studiojë për të njohur botën, ashtu
siç është të paktën po aq e nevojshme të lexojë libra që përshkruajnë bukuritë e fesë që ai
beson. Siç e përmendëm më lart, kjo është e dobishme për mësimet tona dhe leximi i librave
të tillë do të thotë të kënaqësh zemrat tona.
Si rezultat, ne besojmë në një fe që i jep rëndësi leximit dhe diturisë. Kushdo që ka
një ideal duhet të jetë në gjendje të marrë ushqim material dhe shpirtëror dhe duhet të
zhvillohet në këtë mënyrë. Mënyra për ta bërë këtë është të lexoni librat që janë ushqimi
shpirtëror i njeriut si dhe tekstet shkollore.
 SHTOJCA 2
NDËRGJEGJËSIMI PËR HISTORINË
“Ndërgjegjja historike është si një urë që lidh të kaluarën dhe të ardhmen. Është
shumë e vështirë të parashikohet se ku do të shkojnë në bregun tjetër dhe do të ndërpriten
kombet që nuk mund ta ndërtojnë dhe mbrojnë këtë urë”.
***
“Unë jam një e ardhme rrënjët e së cilës janë në të kaluarën.” (Jahja Kemal)

Për të fituar ndërgjegjësimin e historisë

Jeta jonë po ndryshon vazhdimisht, ashtu si një organizëm i gjallë, dhe ndërkohë,
nga kjo ndikohet edhe stili i jetesës, veprimet dhe qëndrimet tona. Ndryshimi është një tipar
i vazhdueshëm i jetës. Por ka disa vlera që ne duhet t’i përqafojmë për të ruajtur kulturën
dhe qytetërimin tonë. Në këtë kontekst, ajo që na mban si shoqëri dhe na vë këmbët në tokë
kundër ndryshimit të botës, është fakti i të pasurit një ndërgjegje historike serioze.
Shoqëritë me ndërgjegje për historinë nuk hyjnë në humor të sëmurë, pasi sigurojnë
që ndërgjegjja e tyre kombëtare të mos thyhet. Shoqëritë pa këtë vetëdije nuk mund të jenë
vetvetja, ato ndikohen gjithmonë nga të tjerët, ndryshojnë nga ngjyra në ngjyrë, nuk mund
të shpëtojnë nga të qenit ndërmjetës dhe mjet për interesat e shoqërive të tjera. Kjo sjell me
vete një copëzim. Njerëzit që nuk marrin mësim nga historia e tyre dhe nuk mund ta
vlerësojnë mirë historinë e tyre, gjithmonë kërkojnë lumturinë e vërtetë në kombet e tjera.
Ata imitojnë veprimet e tyre të papranueshme, jo teknikën dhe zhvillimin e tyre, që sjell
me vete një korrupsion të madh.
Po, “historia nuk është vetëm një paradë ngjarjesh që zbulohen dhe shikohen vetëm,
por edhe një jetë e vënë para nesh. Është vetëdija e historisë ajo që na shpëton nga parrënja
dhe na shndërron në një lumë që rrjedh në përjetësi, që na bën të vetëdijshëm për
ekzistencën tonë midis kombeve që ndajnë të njëjtin fat.” 245
Një nga faktorët më të rëndësishëm në formimin e ndërgjegjes sonë kombëtare
është njohja e historisë. Burimi më i rëndësishëm me të cilin ushqehet është vetëdija
historike; Vetëdija kombëtare e privuar prej saj thahet si një lule pa ujë.
Ne si komb na duhet më shumë se kurrë një brez me ndërgjegje për historinë. Sepse
nuk është e mundur të gjendet një udhërrëfyes që i drejton njerëzit drejt së vërtetës aq sa
ndërgjegjja historike. Në të njëjtën kohë, vetëdija e historisë është si garancia e një kombi.
Sot nuk është e mundur të fitosh vetëdije historike vetëm duke lexuar historinë e
luftërave. Prandaj duhen përgatitur dhe lexuar libra që nuk gënjejnë dhe tregojnë historinë
e vërtetë. Sa shumë na duhen librat e historisë, të cilët, përtej përshkrimit të thatë të
ngjarjeve, i shqyrtojnë ato në një marrëdhënie shkak-pasojë, përqendrohen në shkaqet e
tyre reale dhe përmbajnë sintezë dhe analiza që mund të trajtojnë ditët e sotme duke marrë
parasysh kushtet e asaj kohe.
Në një nga artikujt e tij, Fethullah Gylen, duke renditur kushtet më të rëndësishme
për të qenë një komb me një shoqëri të shëndoshë dhe një vend të zhvilluar, i referohet
245
Mehmet Niyazi, gazeta Zaman.
 vetëdijes historike dhe thotë: “Vetëdija e historisë është si një urë që lidh të kaluarën me të
ardhmen. Është shumë e vështirë të parashikosh se ku do të shkojnë në bregun tjetër dhe
do të abortojnë kombet që nuk mund ta ndërtojnë dhe mbrojnë këtë urë”. Më pas, në një
vlerësim të përgjithshëm, ai flet për temën e kulturës, pa e tejkaluar kohën, dhe analizat e
tij lidhet si më poshtë:
“Është për këtë arsye që kombi në tërësi; Me parimin e shelfit kontinental duhet të
mbrojmë frymën kombëtare dhe atmosferën e idealit kombëtar, me të njëjtën ndjeshmëri
haremin kulturor kombëtar, me mendimin për të mos shkelur plazhet dhe qiejt e askujt;
Krahas gjithë kësaj, brezat e sotëm duhet ta dinë se ka edhe “dje” dhe “nesër”, dhe me këtë
mirëkuptim, e ardhmja e tyre duhet të përpunohet me hirin dhe delikatesën e dantellave
sipas traditës së kaluar, që të mos biem. në erozionet shoqërore të cilave u jemi ekspozuar
si komb deri më sot; Duke u përpjekur për të kompensuar gjërat e humbura, të mos hyjmë
në rrethe vicioze që do të shkaktojnë humbje të reja dhe të mos ftojmë në vdekje me
degjenerime të ndryshme në të njëjtën pikë ku bëhet lufta për ekzistencë...!” 246

Kënga e sojit tim

Kanë çelë trëndafilat në bahçet ku shëtit soji im.

Faqet si qumësht të buta, buzët të kuqe si gjak...
Cullufet me melodi lodrojnë, përhapin kundërmim,
U digjen në gjokse dëshirat, u digjen flakë-flakë...

Fëshfëritja e gjetheve dhe psherëtimat e bilbilëve

Jehojnë në veshë me melodi shpirtrrëmbenjëse;
Sikur nga prajsat të jehonte vizioni i hyrive,
Me ngjyra që nuk zbehen dhe bukuri të pavdekshme...

Tëpkë si aromë mimoze kundërmojnë ndiesitë,

Një lulishte Iremi kjo pranverë e vendit të tij;
Frymëmarrjet e tyre, në Pavdekësi meloditë,
Më vete mëngjesi dhe mbrëmja më vete melodi...

Një diell që s'perëndon në lidhjen e ditëve;

Kokë më kokë me gonxhet mes lulesh rri;
Çdo ditë në bahçen e tij agon një kohë e re,
E bardha bukuri vezullon dhe e zeza-bukuri!

E sot një botë e tillë në u quajt iluzion i sajuar,

Zëra të pamort patëm ndjerë nga kjo ngrehinë e artë;
Birin e Triumfit patëm parë me shkëlqim duke shkuar,
Botëve u pat hapur nga ajo portë e lartë. 247
246
Sızıntı, Shtator 1985.
247 Përkthimi i kësaj poezie është nga Mithat Hoxha (Përkthyesi).
 Nga çdo anë errësirë si një natë me uturimë...
Me flatra drite si pëllumbat patëm fluturuar;
Nga ajo dritë na qe sqaruar dhe zbërthyer çdo enigmë,
Ndaj vjetërsive me vite krenarisht patëm luftuar!

Nuk është e mundur të përparosh pa marr forcë nga historia

Historia dhe vlerat kulturore kanë një rëndësi të madhe për çdo komb. Njerëzit
mund të mësojnë për sfondin e tyre historik, kulturën, shfaqjen e qytetërimit të tyre dhe
arritjet e tyre nga faqet e thella të historisë.
Ashtu si njerëzit ndonjëherë gëzojnë me kujtimet e mira të së kaluarës, kombet
gjithashtu forcojnë jetën e tyre materiale dhe shpirtërore duke përkujtuar mençurinë dhe
fitoret e së kaluarës.
Sepse edhe nëse mendjet janë të mbuluara me gënjeshtra dhe informacione të
sajuara, të vërtetat janë të pranishme në gjethet e qarta të historisë.
Një komb me një të kaluar të thellë, të lavdishme dhe plot virtyte njerëzore nuk
mund të ndahet kurrë nga historia e tij. Për ta është detyrë jetike të ruajnë historinë e një
kombi me nivel dhe vetëdije të lartë kombëtare, i cili dëshiron dhe përpiqet të jetojë për
një kohë të pacaktuar.
Po, faqet e kaluara të historisë mbajnë gjurmët e hapave që do të bëjë një komb për
të ardhmen e tij. Me fjalë të tjera, koha e ardhshme është një pasqyrë e kohës së shkuar.
Nuk është e mundur të ecësh përpara pa e njohur fuqinë e kulturës dhe qytetërimit të vet
në histori dhe pa marrë forcë nga historia. Është e nevojshme të dihet se si u kujdesën të
medhejtë përgjatë historisë për traditat dhe zakonet e veta dhe si sunduan me vlerat e tyre,
në mënyrë që të ardhmen ta shikojmë me shpresë pa ndryshuar dhe transformuar. Ata që e
njohin mirë të kaluarën e tyre mund ta shohin të ardhmen e tyre me shpresë dhe pa
shqetësim.
Megjithatë, nuk mund të thuhet se ata që krenohen me historinë e tyre dhe legjendat
që kanë jetuar në të kaluarën dhe që nuk mund të zbulojnë veprimet që do të tregojnë të
tjerët nesër, nuk kanë një ndërgjegje historike serioze. Të kesh një vetëdije historike nuk
do të thotë të jesh i kënaqur dhe ngushëlluar me historinë tënde. Të mbrosh ndërgjegjen e
historisë do të thotë të marrësh një mësim nga historia dhe të marrësh fuqinë e saj pas vetes
ndërsa ecën drejt së ardhmes. Kombet që mbrojnë vlerat e tyre, kanë një besim të
palëkundur në shpirtin e tyre dhe një vullnet i madh brenda tyre nuk mund të shkatërrohet
kurrë.
Ka shumë forca që kanë punuar për një kohë të gjatë për të larguar kombin tonë nga
vetëdija historike dhe vlerat historike me marifete e kurthe të ndryshme. Sidomos brezi ynë
i ri duhet të jetë vigjilent ndaj këtyre njerëzve që duket se ia kanë dalë, ndonëse pjesërisht,
dhe të mësojë historinë e tyre nga burimet më të sakta.
Mbrojtja e ndërgjegjes së historisë dhe të jetuarit në paqe me vlerat e veta janë në
frymën dhe thelbin e këtij kombi të madh. Ka shumë të ngjarë që populli ynë, i detyruar të
harrojë historinë, të zgjohet, të shërohet dhe të kthehet në ditët e vjetra. Kur shikojmë
historinë, fakti që një i ri vazhdoi të sundonte për shekuj pas shembjes së një shteti të
themeluar nga ky komb është treguesi më i qartë i kësaj. Nëse sot mund të jetojmë një jetë
dinjitoze, të shëndoshë dhe të nderuar, nuk duhet të harrojmë se ka lidhje me historinë tonë.
Po, historia jonë tregon se ata që janë të vendosur fort pas besimit, kulturës dhe
qytetërimit të tyre kanë përparuar gjithmonë, ndërsa ata që imitojnë vlerat e të tjerëve dhe
qëndrojnë larg historisë së tyre, kanë prishur unitetin dhe solidaritetin e tyre kombëtar.
Prandaj, ka nevojë të madhe për një brez që mund të llogarisë të kaluarën dhe të ardhmen
e tij.
Është e nevojshme të përparojmë në dituri dhe mençuri dhe të mësojmë teknologji
të avancuara pa u shkëputur nga shpirti ynë dhe pa harruar kulturën tonë.

Një dëshmi e rëndësishme historike

Në historinë tonë, Kel Aliço ishte një mundës trim që mbajti titullin e kryemundësit
të Kërkpënar për 26 vjet. Askush nuk mund t’i pengonte, në vitin e 27-të të mundjes së tij,
ata do të shkonin të luftonin Jusuf Pehlivanin nga Deliorman.
Xhazgir fillimisht iu drejtua Aliços dhe më pas Jusufit. Pasi përshëndetën njerëzit,
të dy filluan pershendetjen e tyre. Aliço bënte përshëndetje me duar si një djalë i ri dhe
rrotullohej si furtunë. përshëndetje që i bënte Jusufi me duart e tij të mëdha ishin shumë të
mjeshtrore dhe të pashëm. Nga përshëndetja e tij u kuptua se ai ishte një mundës i zoti.
Kapitulli përshëndetjeve u pasua nga të eliminuarit. Të paktë ishin ata që i hëngrën
duart Aliços dhe nuk u tundën. Njerëzit, duke parë që Jusufi nuk u trondit nga këto
eliminime, u emocionuan dhe kuptuan se do të shikonin një mundje argëtuese. Si për të
treguar se nuk kishte frikë nga Jusufi, Aliço po luftonte drejt dhe po planifikonte ta rrihte
e ta rrihte me zgjedha vdekjeprurëse këtë mundës, të cilin nuk e trembte dot me duar, duke
e pritur ta qëllonte e ta rrihte mirë.
Sikur ta kishte ndjerë këtë, Jusufi nuk ishte zhytur një herë për ta kap në pantollona.
Me afrimin e një ore fillimi i mundjes, Jusufi filloi t’i përgjigjej tradhtive të Aliços. Ai po
tërhiqte aq shumë me kthetrat e tij të mëdha, sa Aliço vuri re forcën në duart e Jusufit në
atë kohë dhe kuptoi se tjetri ishte një mundës shumë i fortë. Edhe pse po luftonte me një
deficit, ai nuk mund ta kuptonte që Jusufi nuk po mundej.
Për shkak se ai kishte luftuar për orë të tëra, ai mendoi se do të ishte në të mirën e
tij të zgjaste mundjen. Por pas afro dy orësh, Aliço, duke e ndjerë se Jusufi nuk po lodhej,
ndryshoi taktikën dhe u kap në pantallona si rrufe. Jusufi, me një kthesë shumë të shpejtë,
ra me fytyrë përpara pa i humbur pantallonat. Aliço, duke u zvarritur në gjunjë, e shtypi
Jusufin nga rrotulla dhe nuk i dha mundësi të ngrihej.
Edhe pse Jusufi bëri lëvizje majtas-djathtas për t’u ngritur në këmbë, e kuptoi se
Aliços nuk i hiqte dot dorën dhe u mblodh sa më shumë për të shmangur humbjen. Pasi
Aliço e kishte zënë Jusufin nën vete, ai menjëherë filloi të mbushte shark kunde [lloj
rrotullimi nga prapa në mundje]. Në atë moment u pa se Jusufi iku nga duart e Aliços dhe
u hodh përpara dhe e përshëndeti Aliçon në këmbë me një klithmë të tmerrshme. Të gjithë
u mahnitën nga forca e Jusufit dhe lëvizshmëria e mundjes, duke i inkurajuar të dy me fjalë
 lavdëruese. Drejt grupit të mbrëmjes, Jusufi filloi të luftonte kokë më kokë pa u rrëzuar
përsëri.
Kaluan orët, por ritmi i mundjes po rritej. Ishte shumë e vështirë të parashikohej
se kush do të fitonte në mundje. Por ata që kuptonin nga mundja gjithashtu e ndienin se
Jusufi ishte më pa frymë. Pleqësia e Aliços kishte filluar të shfaqej. Me të rënë muzgu, Aliço
kuptoi se lëvizjet e tij në mundje nuk ishin aq të shpejta sa donte.
Por Aliço ishte sa trim aq edhe i egër. Ai dinte të bënte gjithçka me drejtësi. Ai nuk
ishte as i mëshirshëm. Ai e kuptoi se Jusufi ishte i denjë për titullin e kryemundësit. Ai mund
ta linte lehtë mundjen tani. Adalı Halil ishte i sigurt se Mundësi dhe Jusufi do ta mbushnin
këtë shesh siç duhet. Duke i marrë parasysh këto, ai vendosi të mos luftojë kundër këtij
mundësi të ri aq brutalisht si dikur. Ai nuk ishte shumë i ashpër me mbytjet e tij të
brendshme, duke goditur më butësisht.
Ata donin që një person që kishte fituar mundësin kryesor të Kërkpënarit për 26
vjet, të linte mundjen në një mënyrë të denjë për nderin dhe lavdinë e tij. Errësira kishte
zbritur tani. Aliço luftoi gjithë ditën si një djalë i ri në formën e tij të vjetër dhe tregoi të
gjitha ndërlikimet e mundjes duke shkuar nga loja në lojë. Jusufi gjithashtu dëshmoi se sa
mundës i zoti ishte.
Aliço dëgjohej duke u bërtitur nga mesi i sheshit atyre që donin të ndanin së bashku
mundjen:
“Oh, ky është Kërkpënar. Si kjo është fusha e trimave. Mundja mbahet këtu derisa
të mposhten. Kur do të ndalën fuçitë e katranit dhe ndezja? Me dhjetëra zjarre. A është
ndërprerë ndonjëherë mundja e zjarrtë? Nëse jam i destinuar të më mundë ky i zemëruar,
le të më vrasë. Veç kësaj, tani e tutje do të tërhiqem nga ky shesh burrash. Ku do ta gjejë
shansin ky Jusufi i zemëruar për të mundur sërish Aliçon?”
Duke dëgjuar këto fjalë, Jusufi ra në një përrua ndjenjash, sytë e tij u njomën, ra
në duart e Kel Aliços, puthi dorën e mjeshtrit të madh dhe tha:
“Unë jam mjeshtër i mjeshtreve, mundës i mundësve, stërvite agën tim trim. Le ta
lëmë këtë mundje, më mundi me fjalët e tua. Nuk kam fuqi në duar apo këmbë. Pas asaj që
thua, nuk mund të të mbaj prapa. Më mbaj nëse dëshiron, më godit kurrizin në tokë”.
Edhe Aliço u emocionua dhe u përlot:
“Ky shesh tani e tutje është i juaji. Pasi të shfaqet një mundës si ju, unë do të
largohem pa kërkuar prapa. Edhe çmimi është i juaji në mundje. Keni të dyja. Ju uroj fat
të dyve, bir”. Thotë dhe shpall fitues trim Jusufin. Tani ka vetëm një sundimtar të shesheve.
Trim Jusufi...248

248
Eşref Şefik, Tarihî Türk Güreşçileri, fq. 103.
 Tani le të mendojmë pak: Ku janë ata që përdorin kurthe të paimagjinueshme për
të rrahur njëri-tjetrin, që përpiqen të luajnë lloj-lloj garash duke mashtruar? Ku është kjo
frymë tek të parët tanë? Edhe sikur ta mposhtën njëri-tjetrin në kushte normale, ku
qëndrojnë njerëzit e sotëm përballë trimërisë dhe përulësisë që kanë treguar të parët tanë?
Historia jo vetëm që na tregon se si jetohen vlerat e kulturës dhe qytetërimit tonë, por
gjithashtu na jep dashuri, entuziazëm dhe emocion që ato të jenë të jetueshme në të
ardhmen.
Qëndrimi i Aliços, i cili e di se mundësi i vërtetë po i jep të drejtën dhe që gjen
fuqinë e vërtetë për t’i dhënë të drejtën pronarit të duhur, është po aq i rëndësishëm sa
qëndrimi i trimi Jusufit për të rënë në duart e mjeshtrit të tij trim dhe tregojnë këtë sjellje
të lartë. Ne kemi shumë dokumente të tjera që na mësojnë vlerat tona të vërteta dhe mënyrat
për të arritur atë fuqi të vjetër supreme, siç është ky dokument shembull historik që tregon
se çfarë është trimëria e vërtetë. Marrja e këtyre dokumenteve nga arkivat dhe nxjerrja në
dritë e tyre është një detyrë e rëndësishme për ndërgjegjen e historisë.
 Ndërgjegjësimi i historisë është një burim i nevojshëm për
rishikim të vazhdueshëm
Vetëdija historike është një burim i rëndësishëm për veprimtarinë dhe mbajtjen
gjallë të shoqërisë. Ne duhet ta mbajmë atë gjallë në çdo moment pa e hequr kurrë sytë nga
ajo. M. Fethullah Gylen e shpreh këtë të vërtetë si më poshtë:
“Ndërgjegjësimi historik ka qenë një burim ngushëllimi për ne herë pas here, pasi
është një burim i pastër kevtheri që konsultohet shpesh. Edhe pse shihet si “një justifikim
për kombet e pafuqishme që nuk mund ta përdorin mirë kohën në të cilën ndodhen dhe nuk
mund ta shfrytëzojnë mirë, si një justifikim për ngushëllim”, unë besoj se ky burim
ngushëllimi është shumë i rëndësishëm. Sepse burimi me të cilin ushqehemi për të bërë
realizueshmërinë e idealeve tona dhe për t’i vënë ato në praktikë është vetëdija historike.
Po, ne jemi një komb që mund ta shikojmë të kaluarën dhe të ardhmen nga një
këndvështrim gjithëpërfshirës, siç shprehet Jahja Kemal në vargun e tij “Unë jam një e
ardhme rrënjët e së cilës janë në të kaluarën.” Për këtë arsye, ne vazhdimisht i referohemi
vetëdijes dhe pasurisë së kaluar, qëndrojmë para saj si një pasqyrë figurative, pyesim veten
dhe përgatitemi në përputhje me rrethanat dhe përpiqemi të përqafojmë të ardhmen.
Në këtë aspekt, vetëdija historike është një burim që duhet konsultuar vazhdimisht.
Armiqtë tanë na kanë bërë të verbër ndaj ngjyrave duke na larguar nga klima e madhe, e
pasur dhe plot ngjyra e së kaluarës. Kështu ata e pikturuan botën tonë bardhë e zi dhe na
privuan nga një burim i pamasë kënaqësie.
Doktor Ikbali e trajton këtë temë me një histori dhe i shton një thellësi tjetër temës.
Njëherë e një kohë, delet u bënë më të mira se luanët. Më në fund, një ditë, ai shkoi në
izolim dhe i tregoi një dele të vjetër, të mençur për problemet e tyre. Ai gjithashtu i këshilloi
delet të gjenin justifikime të ndryshme dhe t’u sugjeronin luanëve se është shumë keq të
hahet mish gjatë gjithë kohës. Delet, duke ndjekur këtë këshillë, bënë një revolucion dhe
përfundimisht i bënë luanët dele. Sigurisht, çështja kryesore që doktor Ikbali dëshiron të
theksojë këtu është; Bazuar në histori, është e vërteta se si një komb luanësh u shndërrua
në një dele pa ngjyra nga të tjerët dhe e ndryshuan identitetet e tyre.
Me pak, vetëdija historike është një grumbullim i madh i vlerave që njerëzit të
ruajnë identitetin e tyre. Injorimi i vlerave është verbëri dhe përpjekja për të distancuar
shoqërinë prej tyre është dritëshkurtërsi.”249

249
M. Fethullah Gülen, Fasıldan Fasıla 4.
 Javuz Sulltan Selim
Javuz Sulltan Selimi mori Iranin në dorë në një kohë të shkurtër, diku për tetë vjet;
Ai u kthye fitimtar nga ekspeditat Merxhidabëk dhe Ridanije; ndërsa ai ishte në një fushatë
kundër një burimi grindjeje, ai i tha lamtumirë jetës së tij me një çiban dhe shkoi te Zoti i
tij.
Këto ekspedita të njëpasnjëshme janë në natyrën e thyerjes së rekordeve të tyre:
ndërsa ai po pushtonte Egjiptin dhe po kthehej me relike të shenjta, ai mësoi se kur t’i
afrohej kryeqytetit të Stambollit, njerëzit do ta përshëndesnin me një ceremoni
madhështore. Më pas, i drejtohet lalës [kryeministrit] të tij:
“Lala! Një gjë e tillë nuk do të na përshtatej; çfarë bëmë! Është më mirë nëse e
kalojmë natën në Yskydar dhe pastaj shkojmë në heshtje në Topkapë ndërsa njerëzit flenë.”
Sundimtari i madh, pushtuesi i botës, i vë grepin në hundë lavdisë dhe e merr nën
këmbë në një situatë që i vjen deri te maja e këmbëve; Sepse, ndërsa ky sulltan i fuqishëm
po ecte me madhështinë e tij, Ibn Kemal, pas tij, balta e spërkatur nga këmbët e kalit të Ibn
Kemalit u spërkat mbi mantelin e tij... Javuz Sulltan Selim Khan, me mendimin se frika e
zemërimit nga madhështori sundimtari do të shkaktonte ankth tek ai njeri i madh dhe i
drejtë, menjëherë u kthye dhe i urdhëroi shokët e tij:
“Testamenti ime për ju është që ju e keni vënë këtë xhybe në tabutin tim, i cili tani
është baltë me baltën që spërkat nga këmbët e kalit të mësuesit tim. Sepse unë do të doja të
shkoja para Zotit tim me këtë mantel.”
Në ato momente të gëzueshme kur mori reliket e shenjta të khalifatit, kur ishte
flamurtari i islamit, kur i përuleshin të gjitha urdhrat, në emër të tij lexohej hytbeja dhe
mund të përjetohej euforia e fitores. iu drejtua hatibit si “Emiru’l-Haramejn”: "Unë nuk
mund të jem emir. Komandanti i këtij vendi është Muhammed Mustafa (salallahu alejhi ue
selem). Këtu mund të jem vetëm shërbëtor”. Ai donte të quhej “Khâdimu’l-Haramajn”; Ai
e donte sepse është një i madh i vërtetë. Sepse, shenja e madhështisë në madhështi është
modestia dhe ndershmëria. Në jetën shoqërore ka dritare për t’i parë dhe parë të gjithë.
Njeriu i madh tkurret dhe përkulet për t’u dukur. Njeriu i vogël qëndron në gishta; përpiqet
që të duket i madh. Për këtë arsye, ata që duken të mëdhenj pothuajse gjithmonë tregojnë
vogëlsinë e tyre, dhe ata që duken modestë tregojnë gjithmonë madhështinë e tyre.