T.C.

İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Kavramlar Sözlüğü

Kavram Eş Anlamlısı Anlamı
A
Abluka Bir yeri kuşatmak
Alay Genellikle üç tabur ve bunlara bağlı birliklerden oluşan asker topluluğu
Aleyhine Zararına
Alternatif Seçenek
Amiral Rütbesi general ile aynı olan deniz subayı
Anekdot Küçük hikaye
Anıt Abide Önemli bir olayın veya büyük bir kişinin gelecek kuşaklarca tarih boyunca anılması için yapılan, göze çarpacak büyüklükte, sembol
niteliğinde yapı
Anzavur Kinci, gaddar, azgın

Aşiret Dil ve kültür yönünden büyük bir türdeşlik gösteren, birçok boydan oluşan, yapısındaki aileler arasında toplum, ekonomi, din, kan veya
Oymak
evlilik bağları bulunan göçebe veya yerleşik nitelikteki topluluk
Ataşemiliterlik Askeri ataşe Bir elçiliğe bağlı askeri uzman
Aydın Entelektüel Okumuş, ileri düşünceli kimse
Azınlık Bir ülkede ayrı soydan veya inançtan olan ve sayıca az bulunan topluluk
Azim Bir işteki engelleri yenme kararlılığı
B
Bağımsızlık İstiklal Bir milletin kendi kararlarını alabilmesi, başka bir gücün egemenliği altında olmama
Bahriye Bir devletin deniz güçlerinin ve kuruluşlarının bütünü
Banker Para, altın vb. taşınır değerlerin ticaretiyle uğraşan kimse
Batarya En küçük topçu birliği
Batı Avrupa Garp devletleri olarakta ifade edilebilir
Bilfiil İş olarak, iş edinerek, gerçekten, eylemli olarak
Bilinç Şuur İnsanın kendisini ve çevresini tanıma yeteneği
Biyografi Öz geçmiş
Blok Politik çıkarları sebebiyle birlik kuran devletler topluluğu
Bolşevik Çoğunluktan yana(1. Dünya savaşı sırasında Rusyada ihtilal yaparak yönetimi ele geçiren siyasi hareket)
C
Cemiyet Dernek Belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek için kurulan yasal topluluk
Cephane Mühimmat Ateşli silahlarla atılmak için hazırlanan her türlü patlayıcı madde
Cephe Üzerinde savaşın sürdüğü bölge
Ç
Çar Rus imparatorlarına ve Bulgar krallarına verilen unvan
Çerkez Kafkasya'da yaşayan bir boy veya bu boydan olan kimse
Çete Ordu birliklerinden olmayan silahlı küçük birlik
Çıkar Yarar - Menfaat
D
Dahice Dahiyane Dâhiye yakışır bir biçimde
Darülfünun Üniversite
Delege Temsilci
Derhal Çabucak
Destan Bir kahramanlık hikâyesini veya bir olayı anlatan, koşma biçiminde, ölçüsü on bir hece olan halk şiiri
Direktif Yönerge Herhangi bir konuda tutulacak yol için üst makamlardan alt makamlara belli bir esasa dayanarak verilen buyruk
Direniş Karşı çıkmak
Donanma Deniz kuvvetleri
E
Efe Yiğit Özellikle Batı Anadolu köy yiğidi, zeybek
Elçi Sefir Bir devleti başka bir devlet katında temsil eden kimse
Emel İstek
Emperyalist Yayılmacı - Sömürgeci Bir milletin sömürü temeline dayanarak başka bir milleti siyasi ve ekonomik egemenliği altına alıp yayılması veya yayılmayı istemesi
Empoze Dayatma Bir şeyi zorla kabul ettirmek
Esir Tutsak Savaşta ele geçen düşman
Eşkıya Terörist Dağda, kırda yol kesen hırsızlar, haydutlar
Ezel Başlangıcı belli olmayan zaman
Eziyet Sıkıntı
F
Faaliyet Çalışma
Feda etmek Bir amaç uğrunda bir değer veya varlıktan vazgeçme, uğruna verme
Ferman Osmanlı Devleti'nde padişahın verdiği, uyulması gerekli hükümleri taşıyan yazılı buyruk
Fetva İslam hukuku ile ilgili bir sorunun dinî hukuk kurallarına göre çözümünü açıklayan, şeyhülislam veya müftü tarafından verilebilen belge
Fırka Parti
Fiilen Gerçekten yaparak, çalışarak
Fikir Görüş - Düşünce
Filo Bir arada ve bir komuta altında bulunan savaş gemilerinin veya uçaklarının bütünü
G
Gaddar Acıması olmayan, başkalarına haksızlık eden, merhametsiz, katı yürekli, insafsız davranan
Galip Kazanan
Gaye Amaç
Gayrimüslim Müslüman olmayan kimse
Genelge Tamim Yasa ve yönetmeliklerin uygulanmasında yol göstermek, herhangi bir konuda aydınlatmak, dikkat çekmek üzere ilgililere gönderilen resmi
yazı
Gerici Her yönüyle eskiyi özleyen veya eski düzeni yaşamaya çalışan
Gümrük Sınır kapılarında denetim ve gözetim işlerinin yapıldığı yer
H
Hadisat Olaylar
Hain Kötü niyetli olan
Hakim Sözünü geçiren
Hakimiyet Egemenlik, Milletin ve onun tüzel kişiliği olan devletin yetkilerinin hepsi
Hükümranlık
Hakimiyet-i Milletin egemen olması
Milliye
Halife Hz. Muhammed'in vekili olarak Müslümanların imamlığını ve din koruyuculuğunu yapmakla görevli kimse
Ham madde Bir ürün elde edilmesinde kullanılan temel bileşenlerin işlenip elde edilmesinden önceki durumu
Harekat Belli bir amaç gözetilerek bir askerî birliğe yaptırılan manevra, çarpışma, çevirme, kovalama vb. işler
Harp Savaş
Hat Sınır, çizgi
Heyet Kurul Bir işi yapmak, yönetmek veya bir kurum ve kuruluşu temsil etmek için görevlendirilmiş kişilerden oluşmuş topluluk
Hırs Sonu gelmeyen istek, aşırı tutku
Hilafet Halifelik
Himaye Koruma
Himayecilik Korumacılık
Hitabet Etkili söz söyleme sanatı
Hükümdar Padişah
I
Irk Kalıtımsal olarak ortak fiziksel ve fizyolojik özelliklere sahip insanlar topluluğu
İ
İaşe Yedirip içirme, besleme, bakma
İdadi Lise
İdare Yönetim
İddia Sav İleri sürülerek savunulan düşünce
İhtilal Devrim - İnkılap Hızlı, köklü ve büyük değişiklik
İkamet Bir yerde sürekli kalma, oturma
İlhak Ekleme, bağlama Egemenliği altına alma
İmrenmek Beğenilen bir kişi veya şeye benzemeyi istemek
İnfial Kızgınlık, öfke
İnkar Yadsıma Kabul etmeme, tanımama
İnsaf Acımaya, vicdana veya mantığa dayanan adalet
İskan Yurtlandırma
İskan Politikası Türk ailelerin Anadolu'dan getirilerek Rumeli topraklarına yerleştirilmesidir.
İstifade Yararlanma
İstihkam Düşman saldırısını durdurmak, düşmana karşı savunma yapmak amacıyla düzenlenmiş yer
İstikamet Tutulan, izlenen yol
İstiklal Bağımsızlık Bir milletin kendi kararlarını alabilmesi
İstila İşgal Bir ülkeyi silah gücüyle ele geçirme
İsyan Ayaklanma - Başkaldırı
İtilaf Anlaşma
İttifak Oy birliği
J
Jeopolitik Coğrafya, ekonomi, nüfus vb.nin bir devletin politikası üzerindeki etkisi
K
Kaide Bir şeyin yere dayanan bölümü
Kamçılamak Özendirmek
Kamuoyu Halkoyu Bir konuyla ilgili halkın genel düşüncesi
Kanal Gemilerin işlemesine elverişli, insan eliyle açılmış su yolu
Kapitülasyon Bir ülkede yurttaşların zararına olarak yabancılara verilen ayrıcalık hakları (lozan anlaşması ile kaldırılmıştır)
Karargah Ordunun durduğu yer
Katliam Savunmasız insanların veya tutsakların toplu olarak öldürülmesi
Kerte Aşama, derece
Kışkırtmak Tahrik etmek Kötü bir iş için harekete geçirmek
Kıvanç Sevinç
Kilikya Adana ve çevresine tarihte verilen isim.
Koçgiri Çoğunlukla Sivas ilinde yaşayan bir aşiretin adı.
Kolordu Değişik sayıda tümen ve savaş destek birliklerinden kurulu büyük askerî birlik
Komisyon Alt kurul Belli bir konuyu ele almak amacıyla bir kurul içinden birkaç kişi seçilerek oluşturulan kurul
Komiteci Komitacı Siyasi bir amaca ulaşmak için silahlı mücadele yapan gizli topluluk veya örgüte bağlı kimse
Konferans Topluluğa bir konuda bilgi vermek amacıyla yapılan konuşma
Kongre Çeşitli ülkelerden yöneticilerin, elçilerin, delegelerin katılmasıyla yapılan toplantı
Konsolos Yabancı ülkelerde, orada bulunan yurttaşlarının haklarını koruyan, bağlı bulunduğu hükûmete siyasal ve ticari bilgileri veren dış işleri
görevlisi
Konvoy Kafile Aynı yere giden taşıt veya yolcu topluluğu
Kötürüm Yaşlılık veya sakatlık sebebiyle yürüyemeyen, ayağa kalkamayan
Kudret Güç
Kurmay Harp akademilerine girerek eğitimlerini başarıyla bitirmiş subay
Kurye Genellikle elçilik postasını yerine ulaştırmakla görevli kimse
Kuvayıinzibatiy Hilafet Ordusu Kurtuluş Savaşı'nda İstanbul Hükümeti'nin Kuva-yi Milliye'ye karşı kurduğu, yarı resmi askeri örgüt(milli mücadeleni zararına olmuştur)
e
Kuvayımilliye Milli kuvvetler Anadolu'nun işgali üzerine kurulan milli direniş örgütü
L
Lehine Yararına
Lojistik Geri hizmet Askerlerin silah, kurşun, yiyecek vb. ihtiyaçlarının karşılanması
M
Maarif Eğitim
Madam Fransa'da evli kadınlara verilen san
Mağlubiyet Yenilgi
Mağlup Yenik
Mahalli Yerel
Makus Uğursuz, kötü
Mal etme kendi malı, eseri, buluşu gibi benimsemek veya saymak
Mamul Yapılmış, işlenmiş, imal edilmiş (eşya, yiyecek)
Manda Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra bazı az gelişmiş ülkeleri, kendi kendilerini yönetecek düzeye eriştirip bağımsızlığa kavuşturuncaya kadar
Birleşmiş Milletler Cemiyeti adına yönetmek için bazı büyük devletlere verilen vekillik
Mandacı Mandater Bir ülkeyi manda temeline göre yönetmesi için Birleşmiş Milletler Cemiyeti tarafından görevlendirilen devlet
Mebusan Milletvekilleri
Mebusan Meclisi Osmanlı Devleti'nde milletvekillerinden oluşan meclis (misak-ı milli kararların alınca kapatılmıştır)
Mecbur Bir şeyi yapmak zorunda olan
Medeniyet Uygarlık Bir ülkenin, bir toplumun, maddi ve manevi varlıklarının, fikir, sanat çalışmalarıyla ilgili niteliklerinin tümü
Medrese Üniversite
Mektep Okul
Mesafe Uzaklık, Ara
Meşrutiyet Hükümdarlıkla yönetilen bir ülkede hükümdarın başkanlığı altında parlamento yönetimine dayanan hükûmet etme biçimi
Mevki Yer, makam
Mevzi Bir askerî birliğin yeri veya bu birlik tarafından ele geçirilen bölge
Mezhep Bir dinin görüş, yorum ve anlayış ayrılıkları sebebiyle ortaya çıkan kollarından her biri
Mızıka Bando
Milis Savaş sırasında orduya yardımcı olarak toplanan silahlı halk gücü
Milli Ulusal Millletle ilgili
Milliyetçilik Her milletin kendi devletini kurması fikridir.
Misak Anlaşma
Miting Gösteri amacıyla veya bir olaya dikkati çekmek için genellikle açık yerlerde yapılan toplantı
Muhafaza Koruma
Muhalefet Karşı görüşte, tutumda olan kimseler topluluğu
Muharebe Savaşta yapılan çarpışmalardan her biri
Muhip Seven, dost
Mutasarrıf Osmanlı yönetim teşkilatında sancakların yöneticisi
Müdafaa Koruma
Müdahale Karışma
Müderris Medresede veya camide öğretmen
Müfreze Türlü askerî görev ve hizmetlerin yapılması amacıyla küçük birliklerden, belli bir kuruluşa bağlı kalmadan geçici olarak oluşturulan grup
Mürettebat Gemi, uçak vb. taşıtlardaki görevlilerin tümü
Mütareke Ateşkes anlaşması
Müttefik Bağlaşık Aralarında anlaşma veya sözleşme sağlanmış olan
N
Nasihat Öğüt
Nazır Bakan
Nezaret Bakanlık
Nispet Oran
Nüfuz Söz geçirme, güçlü olma
O
Objektif Nesnel Akıl ve bilime dayanan
Ortodoks Hristiyan mezheplerinden biri - Ruslar, Rumlar, Ermeniler Ortodokstur.
Otorite Yaptırma, yasak etme, emretme, itaat ettirme hakkı veya gücü
Ö
Ödün Taviz Uzlaşmaya varabilmek için hak, istek veya savlarının bir bölümünden, karşı taraf yararına vazgeçme
Öksüz Anası veya hem anası hem babası ölmüş olan
Önerge Meclis, kongre vb. resmî bir toplantıda, herhangi bir konu veya sorunla ilgili olarak bir öneride bulunmak için üyelerden biri veya birkaçı
tarafından başkanlığa verilen, oya sunularak karar verilmesi istenen yazılı kâğıt
P
Pansiyoner Kiracı
Panslavizm Slav asıllı bütün halkları aynı yönetim altında toplama amacı güden politik akım ve hareket
Parlamento Meclis
Patrik Ortodoks ve bazı Doğu kiliselerinin başkanı
Patrikhane Patriğin görev yaptığı bina
Perçin İki veya daha çok levhayı birbirine bağlamak için geçirilen çivinin, ezilerek baş durumuna getirilen ucu
Perver Yetiştiren, koruyan
Politika Siyaset Devletin etkinliklerini amaç, yöntem ve içerik olarak düzenleme ve gerçekleştirme esaslarının bütünü
Propaganda Yaymaca Bir öğreti, düşünce veya inancı başkalarına tanıtmak, benimsetmek ve yaymak amacıyla söz, yazı vb. yollarla gerçekleştirilen çalışma
Protesto Bir davranışı, bir düşünceyi, bir uygulamayı haksız, yersiz, gereksiz bularak karşı çıkma, kabul etmeme
Protokol Bir toplantı, oturum, soruşturma sonunda imzalanan belge
R
Rumeli Osmanlı Devleti'nin Balkan Yarımadası'ndaki topraklarına verilen isim
Rüştiye Ortaokul
Rütbe Subay, astsubay ve polislerin sahip olduğu derece
S
Sadrazam Osmanlı Devleti'nde başbakan
Saltanat Yöneticiliğin babadan oğula geçtiği sistem
Savunma Müdafaa Saldırıya karşı koyma
Sebep Neden
Sefa Gönül rahatlığı, rahatlık, kaygısız ve sakin olma
Sefaret Elçilik
Seferberlik Bir ülkenin silahlı kuvvetlerini savaşa hazır duruma getiren, ülkenin ekonomisini, yönetimini savaş gereklerine uyacak duruma sokan hazırlık
ve önlemlerin tümü
Sempatizan Duygudaş Üyesi olmadığı hâlde bir partinin, bir kuruluşun görüşlerini benimseyen veya bir görüşü, bir öğretiyi, bir akımı tutan kimse
Sermaye Bir ticaret işinin kurulması, yürütülmesi için gereken anapara ve paraya çevrilebilir malların tamamı
Servet Zenginlik
Sevk Gönderme, götürme
Sıkıyönetim Olağanüstü zamanlarda ve durumlarda ülkede güvenliğin sağlanması için ordunun yardımıyla gerçekleştirilen yönetim
Sınai Endüstriyel
Siper Askerlerin savaşta vurulmamaları ve rahat ateş edebilmeleri için kazılmış, üstü açık hendek
Slav Rus, Beyaz Rus, Ukraynalı, Leh, Sırp, Hırvat, Sloven, Bulgar, Slovak ve Çek halklarına dillerindeki yakınlık dolayısıyla verilen ortak ad
Sosyoekonomi Aynı anda hem toplumsal alanı hem ekonomik alanı veya aralarındaki ilişkileri ilgilendiren
k
Stratejik Önemli
Suikast Bir devlet büyüğünü veya önemli bir kişiyi plan kurarak öldürme
Sukunet Sessizlik
Sürat Hız
Süvari Atlı asker
Ş
Şarapnel Patladığında etrafa küçük parçalar saçan bir tür top mermisi
Şarkiye Doğu
Şehir Kent
Şeyhülislam Osmanlı Devleti'nde, kabinede sadrazamdan sonra yer alan ve genellikle din işlerinden sorumlu olan üye
Şura Bir alanla ilgili olarak oluşturulan danışma kurulu
T
Taarruz Saldırı
Tahrip Yıkma, zarar verme
Talih Şans Bir kimsenin bilgi ve emeğinden çok rastlantı sonucu elde ettiği elverişli durum
Tasfiye Ayıklama, temizleme
Taslak Ön çalışma
Taşkınlık Toplum tarafından kabul edilmeyen davranışlar
Tazminat Zarar karşılığı ödenen para
Teçhizat Silah dışındaki savaş gereçleri
Tedbir Önlem
Tedirgin Rahatı, huzuru kaçmış
Tehcir Zorunlu göç
Temin Sağlama, elde etme
Temsil Birinin veya bir topluluğun adına davranma
Terakki İlerleme
Terhis Askerlik ödevini bitirenleri ordudan bırakma
Teşebbüs Girişim
Teşkilat Örgüt Ortak bir amacı veya işi gerçekleştirmek için bir araya gelmiş kurumların veya kişilerin oluşturduğu birlik
Topyekun tümüyle Toplu olarak ,eksiksiz,bütünüyle
Tümen 10 bin askerden oluşan birlik
U
Ulus Millet Aynı topraklar üzerinde yaşayan, aralarında dil, tarih, duygu, ülkü, gelenek ve görenek birliği olan insan topluluğu
Ü
Ücra Çok uzakta, kıyıda köşede olan
Ültimatom Bir devletin başka bir devlete verdiği ve hiçbir tartışma veya karşı koymaya yer bırakmaksızın, tanıdığı sürede isteklerinin yerine
getirilmesini istediği nota
Üniforma Aynı işi yapanların giydikleri örnek giysi. Polis, zabıta gibi.
V
Vaat Bir işi yerine getirmek için verilen söz
Vekil Birinin, işini görmesi için kendi yerine bıraktığı veya yetki verdiği kimse
Vekalet Vekillik
Veliaht Bir hükümdarın ölümünden veya tahttan çekilmesinden sonra tahta geçmeye aday olan kimse
Vilayet İl
Y
Yalçın Dik
Yarbay Orduda rütbesi binbaşı ile albay arasında olan subay
Yaver Yardımcı
Yetim Babası ölmüş olan
Yürütme Uygulama işi
Z
Zalim Acımasız ve haksız davranan
Zanlı Şüpheli
Zeybek Batı Anadolu efesi