Rezervler

Yapılan çalışmada 2006/01’den 2020/11’e kadar Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının

rezervleri incelenmiştir. Aşağıdaki grafikte brüt döviz rezervi, altın ve toplam rezervler
gösterilmektedir.

Brüt Döviz Rezervi - Altın - Toplam Rezerv

160,000.00

140,000.00

120,000.00

100,000.00
Milyon Dolar

Toplam Rezerv
80,000.00 Altın
Brüt Döviz Rezervi
60,000.00

40,000.00

20,000.00

-
2006-01 2008-04 2010-07 2012-10 2015-01 2017-04 2019-07
Tarih

Grafik1: Brüt Döviz Rezervi – Altın – Toplam Rezerv

Yukarıdaki grafikte 2006/01’den 2015’e kadar 60 milyar dolar civarındaki toplam rezervini
135 milyar dolar civarına artırmıştır. 2015 yılından itibaren toplam rezerv miktarında azalma
eğiliminde olmuş ve 2020 Kasım ayında 85 milyar dolar civarına düşmüştür. Toplam rezerv
kompozisyonunda altın rezervini artırmış brüt döviz rezervini düşürmüş 2020 Kasım ayı
itibariyle altın rezervi brüt döviz rezervini geçmiştir. Altın rezervi 2011 temmuzunda 5.6
milyar dolarken 2013’e kadar 20 milyar dolara ulaşmıştır. 2013 ile 2018’in sonuna kadar 20
milyar dolar altın rezervi korunmuştur. 2019’da 20 milyar olan altın rezervi 2020 Kasım
itibariyle 43 milyar dolara çıkmıştır. Brüt döviz rezervi ise 2006/01 ile 2014/10 arasında artış
eğiliminde iken 2014/10’dan sonra azalış eğilimindedir. Brüt döviz rezervinde 2019/10’da 79
milyar dolar iken 2020 Kasıma kadar yaklaşık bir yılda 47 milyar dolar azalarak 42 milyar
dolara düşmüştür.

Aşağıdaki grafikte 2006/01 ile 2020/09 arasındaki net rezerv miktarları gösterilmektedir.
 Net Rezervler (Milyon Dolar)
80,000.00

60,000.00

40,000.00
Milyon Dolar

Net Rezerv (MİLYON USD)

20,000.00 Net Rezerv (Üç Aya Kadar Swap
Hariç)

-
2006-01 2008-12 2011-11 2014-10 2017-09 2020-08
(20,000.00)

(40,000.00)
Tarih

Grafik2: Net Rezervler

18.01.2002 tarihli IMF ile yapılan stand by anlaşması ile oluşturulan merkez bankası
bilançosunda yer alan net rezervler (bin. TL) o ayın ortalama döviz alış kuruna bölünerek
dolar cinsinden hesaplanmıştır. 2019/03’den itibaren Merkez Bankası üç aya kadar (üçüncü
ay dahil) yurt içi para karşılığında forward ve future işlemleriyle rezervlerde döviz
bulundurmaktadır. Üç ay içerisinde ödenecek olan dövizi net rezervlerden çıkartılmış ve
üsteki grafikte üç aya kadar swap hariç net rezervler olarak gösterilmiştir. Grafikte görüldüğü
üzere 2011/04’de 70 milyar dolar olan net rezerv miktarı son 9 yıldır azalarak 2020/09’da
17,2 milyar dolara düşmüştür. Üç aya kadar swap hariç net rezervler 2020/09 itibariyle ise -
17 milyar dolardır.

Merkez Bankası rezervlerini aşağıda belirtilen üç kriter çerçevesinde yeterlilikleri

incelenmiştir:

1.Rezervlerin İthalatı Karşılama Oranı : Merkez bankalarının döviz rezervinin temsil ettiği ülkenin en
az üç aylık ithalatının döviz cinsi değeri kadar olması beklenir.

2. Rezervlerin kısa vadeli dış borca göre durumu: Bu kritere göre Net rezerv/Kısa Vadeli Dış Borç
oranını en az 1 olması beklenir.

3.Para Arzına Göre Merkez Bankası Rezervlerinin Durumu : Merkez Bankası rezervlerinin yeterliliği
ile alakalı bir diğer kıstas merkez bankası rezervlerinin geniş para arzına göre durumudur. (M2)/
Merkez Bankası rezervlerinin geniş para arzının en fazla 0,2 olması beklenir.
Aşağıdaki tabloda bu üç kriter çerçevesinde 2006/01 ile 2020/09 arası dönem incelenmiştir.

Kriterlere Göre Rezerv Yeterliliği

2.20 80,000.00
2.00
70,000.00
1.80
1.60 60,000.00

1.40 50,000.00

Milyon Dolar
1.20
Oranlar

40,000.00
1.00
0.80 30,000.00

0.60 20,000.00
0.40
10,000.00
0.20
- -
2006-01 2007-10 2009-07 2011-04 2013-01 2014-10 2016-07 2018-04 2020-01
Tarih

İthalata Göre Rezerv Yeterliliği Kısa Vadeli Dış Borca Göre Yeterliliği
Para Azına Göre Yeterlilik
Grafik 3: Kriterler göre rezerv yeterliliği

Yukarıdaki grafikte toplam rezervlerden üç aylık ithalat çıkartıldığında kalan rezerv miktarı çubuk
grafikle gösterilmiş ve miktarlar sağ eksendedir. İthalata göre rezerv yeterli görülmekte birlikte
2016/08’dan itibaren 70 milyar dolardan 2020/09 itibariyle 30 milyar dolar civarına düşmüştür. Kısa
vadeli dış borç yeterlilik kriterine göre 2017/10’dan beri bu kritere göre rezervler yeterliği olmadığı
görülmektedir. En az 1 olması gereken bu oran 2020/09 itibariyle 0,62 seviyesindedir. Para arzına
göre yeterlilik kriterine göre Merkez Bankası rezervleri 2006/01-2020/09 arası dönemlerde yeterli
olmadığı söylenebilir. Bu oran en fazla 0,2 seviyelerinde olması gerekirken 0,8 seviyelerde görülmüş
2020 yılında ise artarak 1,04 seviyesine ulaşmıştır.

Yapılan çalışmada Merkez Bankasının rezervleri incelenmiş ve 2017/10’da itibaren kısa vadeli dış
borcu karşılayamayacak net rezerv düzeyi oluşmuştur. 2020/06 itibariyle üç aya kadar swap hariç
rezervler negatif düzeyde gerçekleşmiştir. Merkez Bankasının uygulayacağı para politikası
çerçevesinde rezerv miktarını arttırması beklenmektedir.