İÇ POLİTİK GELİŞMELER 1924 ANAYASASI (20 NİSAN 1924)
SALTANATIN KALDIRILMASI (1 KASIM 1922)
 İtilaf Devletleri Lozan’a Osmanlıyı da davet ederek ikilik
çıkarmak istedi. Lozan öncesi saltanat kaldırıldı.
 Teklif Eden: Dr. Rıza Nur
 Son padişah: VI.Mehmet (Vahdettin)
 Son hükümet: Tevfik Paşa Hükümeti
Osmanlı resmen sona erdi. Laiklik yolunda atılan ilk ciddi
adımdır. Devlet başkanlığı ve rejim sorunu ortaya çıktı.
Saltanatın kaldırılması Rauf Orbay’ın önerisiyle 1935’e
kadar Hâkimiyet Bayramı olarak kutlandı.
II.TBMM (11 Ağustos 1923-1927) İnkılapçı
 Yaptığı ilk çalışma: 23 Ağustos 1923 Lozan’ı onayladı.
 Mustafa Kemal, Ankara’dan milletvekili seçildi.
HALK FIRKASI (9 Eylül 1923)
 Yeni Türk Devletinin ilk partisidir.
 Kurucusu ve ilk genel başkanı: Mustafa Kemal
 İlk genel sekreteri: Recep Peker
 9 umde kararları doğrultusunda kuruldu.
 Ebedi şef: Mustafa Kemal / Milli şef: İsmet İnönü
 Mustafa Kemal’in taviz vermediği ilkeler:
Cumhuriyetçilik ve Laiklik
 Ekonomide Devletçilik
 Çift dereceli seçim sistemi. (tek dereceli seçim:1946)
 Partinin ilk kongresi Sivas Kongresi kabul edilir.
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin şehir
yapılanmaları, parti teşkilatına dönüştürüldü.
 İkinci kongresinde Mustafa Kemal Nutuk’u okudu.
 1924’te Cumhuriyet kelimesi eklendi. CHF oldu.
 1931’de Atatürk ilkeleri parti programına alındı. Altı ok.
 1935’te Parti kavramı getirildi. CHP oldu.
 1937’de Atatürk ilkeleri anayasaya girdi.
 1939 CHP içinde parti içi denetleme amaçlı kurulan grup:
Müstakil Grup
 1923-1950 yılları arasında 27 yıl iktidarda kaldı.
ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)
 Önergeyi sunan: İsmet İnönü ve on dört arkadaşı
CUMHURİYET’İN İLANI (29 Ekim 1923)
27 Ekim’de Ali Fethi Okyar hükümetinin istifa etmesiyle
Meclis Hükümeti sisteminden kaynaklanan hükümet kurma
bunalımı yaşandı (Ekim Bunalımı). Cumhuriyet’in ilanı ile
devlet başkanlığı, rejimi sorunları çözüldü. Kabine
Sistemine geçildi. Hükümet Bunalımı sorunu çözüldü. 1921
anayasasında ilk değişiklik: Cumhuriyetin İlanı. 1925’ten
itibaren Cumhuriyet Bayramı olarak kutlanmaya başlandı.
 İlk Cumhurbaşkanı: Mustafa Kemal
 İlk Başbakan ve Dışişleri Bakanı: İsmet İnönü
 İlk Meclis Başkanı: Ali Fethi Okyar
 Atatürk dönemi son başbakanı: Celal Bayar
 Atatürk dönemi son Meclis Başkanı: Abdülhalik Renda
 Atatürk’ün vefatının ardından vekâleten bir günlüğüne
cumhurbaşkanlığı yapan: Abdülhalik Renda
HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924)
 Yasa teklifini veren: Şeyh Saffet
 Ümmet toplumu yerine ulus toplumu anlayışı güçlendi.
 Laikliğin en önemli aşamasıdır.(İlk saltanatın kaldırılması)
 Mustafa Kemal, Elmalılı Hamdi Yazır’a Kuran-ı Kerim’in
bilimsel tefsiri yaptırdı. “Hak Dini Kur’an Dili” adlı tefsir
halka ücretsiz dağıtıldı.
 Son halife: Abdülmecid Efendi
3 Mart 1924 tarihinde yaşanan diğer 4 gelişme:
1.Tevhid-i Tedrisat Kanununun Kabul Edilmesi
2.Şeriye ve Evkaf Vekâletinin Kaldırılması
3.Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekâletinin Kaldırılması
4.Osmanlı Hanedanının Sınır Dışına Çıkarılması
SEMRA DİLEKÇİ youtube: Semra Dilekçi instagram: smr_dilekci
NASTURİ AYAKLANMASI (7 Ağustos - 26 Eylül 1924)
 Hakkâri’de İngiltere destek verdi. (Musul sorunu için)
 Bastırılmasında etkili komutan: Cafer Tayyar Paşa
TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI
(17 Kasım 1924-3 Haziran 1923)
 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet partisidir. Ordunun
siyasetten ayrılması ile kuruldu. Erkan-ı Harbiye
Kanununun çıkarılması ve Halifeliğin Kaldırılması
kurulmasında etkilidir. Bu parti kurulunca İsmet Paşa
Hükümeti istifa etti. Ali Fethi Okyar başbakan oldu.
 Başkanı: Kazım Karabekir
 Kurucuları: (KARAR) Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy,
Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Refet Bele
 İlk örgütlendiği yer: Urfa
 Parti, fikirleri açısından Cumhuriyetçi idi. Ancak laiklik ile
ilgili görüşleri farklıydı. Parti programında “Dini düşünce
ve inançlara saygılı olunacaktır” ifadesi yer almıştır. Parti
programında belirtilmesi laikliğe karşı olduğunu gösterir.
 Ekonomide Liberalizmi savundu.
 Tek dereceli seçim sistemini savundu.
 Ademimerkeziyetçiliği (yerinden yönetim) benimsedi.
 Şeyh Sait İsyanına destek verdiği ve laiklik ilkesini kötüye
kullandığı için kapatıldı. Çok partili idare için ortamın
uygun olmadığı anlaşıldı ve ilk kez çok partili hayat
kesintiye uğradı. Mustafa Kemal, bu partinin kurulmasını
Paşaların Komplosu olarak nitelendirdi.
ŞEYH SAİT İSYANI (13 Şubat 1925) İlki Diyarbakır’da.
 Laikliğe ve Cumhuriyet rejimine yönelik ilk isyandır.
 İngiltere, Türkiye ile Musul arasında tampon bir devlet
kurdurarak Türkiye’nin Musul’a ulaşmasını engellemek
için destek verdi. İsyanı bastıramayan Başbakan Ali Fethi
Okyar istifa etti. İsmet İnönü hükümeti kuruldu. Takrir-i
Sükun Kanunu çıkarıldı. İsyan bastırıldı. Ankara ve
Diyarbakır’da İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
 Takrir-i Sükun Kanunu 1925-1927 yılları arasında geçerli
olmak üzere çıkarıldı. Ancak İzmir Suikastı girişiminden
dolayı 1929’a kadar uzatıldı.
 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. Çok partili
hayata geçiş için yapılan ilk deneme başarısız oldu.
 Türkiye’nin Musul üzerindeki etkinliği azaldı. Musul
sorununun Türkiye aleyhinde çözülmesine neden oldu.
1926 Ankara Anlaşması ile Musul elden çıkacak.
Takrir-i Sükun Dönemi (1925-1929)
(1925-1929 tarih aralığı bilinirse sorular çözülür)
1925 Şapka Kanunu, 1926 Medeni Kanun, 1925 Tekke,
zaviye ve türbelerin kapatılması, 1926 Miladi Takvim,
1928 Latin harflerine geçiş, 1928 anayasadan İslam
ibaresinin çıkarılması vb.
(Nutuk 1919-1927 aralığını kapsar. Bu gibi tarih
aralıklarının bilinmesi soruları çözdürür.)
MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ-İZMİR
SUİKASTI (15 Haziran 1926) Eski ittihatçılar tarafından.
Planlayıcı: Rize milletvekili Ziya Hurşit / Tetikçi: Laz İsmail
 Giritli Şevki’nin ihbarı ile yakalandılar.
 “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır
fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.”
 K.Karabekir, AFC, Refet Bele, B. Sami Bey de yargılandı.
 İstiklal Mahkemeleri son kez bu olayda görev yaptı.
İstiklal Mahkemelerinin görev yaptığı olaylar
 TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalar - ilk
 Eskişehir - Kütahya muharebeleri
 Tekâlifi Milliye Emirlerinin uygulanması sırasında
 Şeyh Sait İsyanı sonrasında
 İzmir Suikastı sonrasında - son
web: www.semradilekci.com Sayfa 1
BOZKURT - LOTUS OLAYI (2 Ağustos 1926) - Fransa ile Cumhurbaşkanlarımız
 Midilli yakınlarında gemimizin batırılması. 1. Mustafa Kemal Atatürk
 Lahey Adalet Divanında Türkiye’yi Mahmut Esat Bey 2. İsmet İnönü
temsil etti. Dava kazanıldı. Mahmut Esat Bey’e ileride 3. Celal Bayar
Bozkurt soyadı verilecek. 4. Cemal Gürsel alfabetik sıra
Dikkat: Kabotaj Kanunu Temmuz 1926. Yani bu olaydan 5. Cevdet Sunay
önce. Dolayısıyla bu olay Kabotaj Kanununun 6. Fahri Korutürk
çıkarılmasına ortam hazırlamış olamaz. 7. Kenan Evren
SERBEST CUMHURİYET FIRKASI 8. Turgut Özal
(12 Ağustos-17 Kasım 1930) 9. Süleyman Demirel FaKaT SAAT
 Kurucusu ve başkanı: Ali Fethi Okyar 10. Ahmet Necdet Sezer
 Mustafa Kemal, partinin Laiklik ve Cumhuriyetçilik 11. Abdullah Gül
esaslarına sıkı sıkı bağlı kalınması şartıyla destekledi. 12. Recep Tayyip Erdoğan
 Kurulmasında 1929 Dünya Ekonomik Krizi de etkili. Atatürk Dönemi Başbakanları
 Makbule Atadan da yer aldı. Kadın hakları savunuldu.  1923-1924-İsmet İnönü: En uzun
 Ekonomide Liberalizmi savundu.  1924-1925-Ali Fethi Okyar
 Tek dereceli seçim sistemini savundu.  1925-1937-İsmet İnönü
 1930 belediye seçimlerine katılıp 31 belediye kazandı.  1937-1939-Celal Bayar: Son başbakan
 Partinin içine gericilerin karışması gerekçesiyle Ali Fethi Atatürk Dönemi Meclis Başkanları
Okyar partiyi kendi kendine feshetti.  1923-1924-Ali Fethi Okyar
Atatürk Dönemi Diğer Partiler:  1924-1935-Kazım Özalp: Atatürk dönemi en uzun
 1930 Ahali Cumhuriyet Fırkası  1935-1946-M.Abdülhalik Renda: Son
 1930 Amele ve Çiftçi Fırkası Atatürk Dönemi Dışişleri Bakanları
 1931 Laik Cumhuriyetçi İşçi ve Çiftçi Fırkası  1920-1921-Bekir Sami Bey
MENEMEN (KUBİLAY) OLAYI (23 Aralık 1930) 1921 Londra Konferansı
 Derviş Mehmet ve Laz İbrahim önderliğinde Laik  1921-Ahmet Muhtar Bey
Cumhuriyete karşı çıkan isyandır. Rejime karşı ikinci  1921-1922-Yusuf Kemal Tengirşenk
isyan. İsyanı bastırmak için bölgeye giden Asteğmen 1 Mart 1921 Afganistan Dostluk Anlaşması
Mustafa Kubilay şehit edildi. Bölgeye ordu gönderilerek 16 Mart 1921 Moskova Anlaşması
kuşatıldı ve isyancılar yakalatıldı. Savaş Divanında Ali Fuat Cebesoy-Dr.Rıza Nur- Yusuf Kemal Tengirşenk
(Divan-ı Harp) yargılanarak idama mahkum edildiler. 20 Ekim 1921 Ankara Anlaşması
Dikkat: İstiklal Mahkemeleri yok. Lozan öncesinde istifa etti.
 Çok partili hayata geçiş Atatürk döneminde tamamen  1922-1924-İsmet İnönü
durdu. Mudanya Ateşkes Anlaşması
 Bu olayların ardından Türkiye’de sıkıyönetim Lozan’da baş delege
komutanlığına atanan kişi: Fahrettin Altay Lozan’da: İsmet İnönü-Hasan Saka-Dr. Rıza Nur
 Ahali Cumhuriyet Partisinin varlığına son verildi.  1924-1925-Şükrü Kaya
BURSA OLAYI/EZANIN TÜRKÇEYE ÇEVRİLM (1933)  1925-1938-Tevfik Rüştü Aras
 İlk Türkçe ezan 1932’de İstanbul Fatih Cami’nde “Hafız Atatürk dönemi son dışişleri bakanı
Rıfat” tarafından okundu. Atatürk dönemi en uzun dışişleri bakanı
 Mustafa Kemal: “Bu bir din meselesi değil dil meselesidir” 1925-1938 tarih aralığı bilinirse sorular çözülür.
 Türkçe ezan 1953’e kadar okutuldu. Demokrat Parti 1926 Ankara Anlaşması
Döneminde Arapça ezana geri dönüldü. 1934 Balkan Antantı
WAGON-LİTS OLAYI (1933) - Fransa ile 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi
1937 Sadabat Paktı
 İstanbul’daki Fransız firmasında Türkçe konuşan Naci
1938 Hatay Sorunu
Bey’in işten çıkarılması olayıdır.
 İstanbul Üniversitesi öğrencileri (Milli Talebe Birliği)
protesto etti. “Vatandaş Türkçe Konuş” kampanyası
başlatıldı.
RAZGRAD OLAYI (1933) - Bulgaristan ile
 Bulgaristan’daki Türk mezarlıklarının tahrip edilmesi olayı
 İstanbul Üniversitesi öğrencileri (Milli Talebe Birliği)
protesto etti.
ÇERKEZ ETHEM’İN MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST
GİRİŞİMİ (1935)

SEMRA DİLEKÇİ youtube: Semra Dilekçi instagram: smr_dilekci web: www.semradilekci.com Sayfa 2