Major Securities Laws Combined

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 378

lwtf]kq tyf j:t' ljlgdo;DaGwL

P]g tyf lgod ;ª\u|x


@)*)

g]kfn lwtf]kq af]8{


v'dn6f/, nlntk'/
@)*)
lwtf]kq tyf j:t' ljlgdo;DaGwL
P]g tyf lgod ;ª\u|x
@)*)

g]kfn lwtf]kq af]8{


v'dn6f/, nlntk'/
@)*)
g]kfn lwtf]kq af]8{

k|sfzs M g]kfn lwtf]kq af]8{ .


v'dn6f/, nlntk'/ .
k|yd ;+:s/0f M h]7 @)&%
k|sfzg k|lt M %))
bf];f] ;+:s/0f M >fj0f @)&% .
k|sfzg k|lt M !)))
t];|f] ;+:s/0f -;+zf]wg ;lxt_ M @)&( h]7
k|sfzg k|lt M %))
rf}yf] ;+:s/0f -;+zf]wg ;lxt_ M @)*) h]7
k|sfzg k|lt M %))
 k|ltlnkL clwsf/ M g]kfn lwtf]kq af]8{df ;'/lIft /xg]5 .
ljifo–;"rL
s= lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# 1-40

v= j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g, @)&$ 41-58

u= g]kfn lwtf]kq af]8{ ;DaGwL lgodfjnL, @)^$ 59-74

3= lwtf]kq ahf/ ;+rfng lgodfjnL, @)^$ 75-96

ª= lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_


lgodfjnL, @)^$ 97-136

r= lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}+s/_ lgodfjnL, @)^$ 137-159

5= ;fd"lxs nufgL sf]if lgodfjnL, @)^& 160-194

h= lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf lgodfjnL, @)^& 195-219

em= qm]l86 /]l6Ë lgodfjnL, @)^* 220-242

`= lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg lgodfjnL, @)&# 243-304

6= j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL lgodfjnL, @)&$ 305-335

7= lwtf]kq ;"rLs/0f tyf sf/f]af/ lgodfjnL,@)&% 336-347

8= ljlzi6Ls[t nufgL sf]if lgodfjnL, @)&% 348-368


lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^#
;+zf]wg ug]{ P]g k|dfl0fs/0f / k|sfzg ldlt M @)^#.(.#)
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ @)&@.!!.!#
lwtf]kq ;DaGwL sfg"gnfO{ ;+zf]wg / Plss/0f ug{ ag]sf] P]g
k|:tfjgfM b]zsf] cfly{s ljsf;sf] nflu cfjZos k"FhL kl/rfng ug{ k"FhL ahf/sf] ljsf;
u/L lwtf]kqdf nufgL ug]{ nufgLstf{sf] lxt ;+/If0f ug{sf lglDt lwtf]kqsf] lgisfzg,
vl/b, laqmL tyf ljlgdonfO{ Jojl:yt agfO{ lwtf]kq ahf/ / lwtf]kq Joj;fodf ;+nUg
JolQmx?sf] sfd sf/afxLnfO{ lgoldt tyf Jojl:yt ug{ tt\ ;DaGwL sfg"gnfO{ ;+zf]wg /
Plss/0f u/L ;dofg's'n agfpg jf~5gLo ePsfn],
k|ltlglw ;efsf] 3f]if0ff, @)^# hf/L ePsf] klxnf] jif{df k|ltlglw ;efn] of] P]g agfPsf] 5 .
kl/R5]b–!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ o; P]gsf] gfd ælwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^#Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] P]g @)^# ;fn c;f]h ^ ut] b]lv k|f/De ePsf] dflgg]5 .
@= kl/efiff M laifo jf k|;Fun] csf]{ cy{ gnfu]df o; P]gdf,–
-s_ æcWoIfÆ eGgfn] bkmf & adf]lhd lgo'Qm af]8{sf] cWoIf ;Demg' k5{ .
-v_ æcg'dltkqÆ eGgfn] lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{ jf lwtf]kq Joj;fo ug{ o;
P]g adf]lhd af]8{n] lbPsf] cg'dltkq ;Demg' k5{ .
-u_ æsDkgLÆ eGgfn] sDkgL ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+:yfkgf ePsf]
sDkgL ;Demg' k5{ .
-3_ æl8kf]lh6/LÆ eGgfn] of]hgf Joj:yfks;Fu ;Demf}tf u/L s'g} ;fd"lxs nufgL
of]hgfsf] ;DklQ ;'/Iffk"j{s /fVg] / ;+rfng ug]{ h:tf ;'/Ifs ;]jf -s:6f]l8on
;le{;_ k|bfg ug]{ u/L lhDd]jf/L lng] a}+s jf ljQLo ;+:yf ;Demg' k5{ .
-ª_ ætf]lsPsf]Æ jf ætf]lsP adf]lhdÆ eGgfn] o; P]g cGtu{t ag]sf] lgoddf
tf]lsPsf] jf tf]lsP adf]lhd ;Demg' k5{ .
-r_ ælwtf]kqÆ eGgfn] ;+ul7t ;+:yfn] hf/L u/]sf] z]o/, :6s, a08, l8j]~r/,
l8j]~r/ :6s jf ;fd"lxs nufgL of]hgf ;DaGwL k|df0fkq jf g]kfn ;/sf/n]
hf/L u/]sf] jf g]kfn ;/sf/sf] hdfgtdf ;+ul7t ;+:yfn] hf/L u/]sf] C[0fkq,
artkq jf a08 ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] lwtf]kq ahf/ dfkm{t sf/f]af/ x'g
;Sg] jf x:tfGt/0f x'g ;Sg] egL af]8{n] tf]lslbPsf] cGo lwtf]kq jf To:tf]
lwtf]kq vl/b, laqmL jf ljlgdo ug{ ;Sg] clwsf/kq ;d]tnfO{ hgfpF5 .

1
-5_ ælwtf]kq sf/f]af/Æ eGgfn] lwtf]kqsf] lgisfzg, vl/b, laqmL jf ljlgdo tyf
tt\ ;DaGwL cGo sfo{ ;Demg' k5{ .
-h_ ælwtf]kqsf] btf{Æ eGgfn] ;+ul7t ;+:yfn] bkmf @& adf]lhd af]8{ ;dIf u/]sf]
lwtf]kqsf]] btf{ ;Demg' k5{ .
-em_ ælwtf]kq ahf/Æ eGgfn] lwtf]kq vl/bstf{ tyf laqm]tfnfO{ Ps} 7fpFdf NofO{
lg/Gt/ ?kdf lwtf]kqsf] vl/b, laqmL jf ljlgdo sfo{ ;DkGg ug]{ ahf/, :yfg
jf ;'ljwf ;Demg' k5{ .
-`_ ælwtf]kq Joj;foÆ eGgfn] lwtf]kq Joj;fo ug{ cg'dltkq k|fKt sDkgL jf
;+:yfn] o; P]g adf]lhd ug]{ lwtf]kq sf/f]af/ ;Demg' k5{ .
-6_ ælwtf]kq Joj;foLÆ eGgfn] lwtf]kq Joj;fo ug{ bkmf %* adf]lhd cg'dltkq
k|fKt sDkgL jf ;+:yf ;Demg' k5{ .
-7_ ælgisfzgÆ eGgfn] ;+ul7t ;+:yfn] cfˆgf] k"FhL p7fpgsf] nflu lwtf]kq hf/L
ug{ /fv]sf] k|:tfj tyf tt\ ;DaGwL sfo{ ;Demg' k5{ / ;f] zJbn] ;+:yfksnfO{
lwtf]kq hf/L ug]{ sfo{ ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-8_ ækl/kq ljlwÆ eGgfn] a9Ldf krf; hgf;Dd nufgLstf{x?nfO{ nlIft u/L
lr7\7L, kq jf s'g} klg ljB'tLo ;+rf/ dfWodaf6 lwtf]kq laqmLsf nflu
k|:tfj /fVg] sfo{ ;Demg' k5{ .
-9_ æaf]8{Æ eGgfn] bkmf # adf]lhd :yfkgf ePsf] g]kfn lwtf]kq af]8{ ;Demg' k5{ .
-0f_ æljlgdoÆ eGgfn] o; P]g adf]lhd lgisfzg e};s]sf lwtf]kqsf] vl/b, laqmL
jf x:tfGt/0f ;DaGwL sfo{ ;Demg' k5{ .
-t_ æljj/0fkqÆ eGgfn] ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug'{ cl3
bkmf #) adf]lhd k|sfzg ug'{ kg]{ ljj/0fkq ;Demg' k5{ .
-y_ æof]hgf Joj:yfksÆ eGgfn] o; P]g adf]lhd bIf nufgL ;]jf k|bfg ug]{
p2]Zo lnO{ ;xefuLx?sf] ;fd"lxs nufgL of]hgf Joj:yfkg ug]{ ;+ul7t ;+:yf
;Demg' k5{ .
-b_ ænufgL sf]ifÆ eGgfn] of]hgf Joj:yfksn] bIf nufgL ;]jf k|bfg ug]{ p2]Zon]
s/f/sf] cfwf/df ;xefuLx?af6 ;fd"lxs nufgL of]hgfdf hDdf u/]sf]
/sdaf6 ;[hgf eO{ cfˆgf] lhDdfdf lnPsf] sf]if jf To:tf] sf]if;Fu ;DalGwt
;DklQ ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] o; P]g adf]lhd of]hgf Joj:yfksn] cfˆgf]
lhDd]jf/Ldf lnPsf] sf]if jf ;DklQsf] nufgL Joj:yfkgaf6 ;[lht yk ;DklQ
/ k|ltkmn :j?k hDdf ePsf] /sd ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-w_ æ;xefuLÆ eGgfn] of]hgf Joj:yfksn] o; P]g adf]lhd ;+rfng u/]sf]
;fd"lxs nufgL of]hgfdf /sd nufgL ug]{ JolQm jf ;+:yf ;Demg' k5{ .

2
-g_ æ;b:oÆ eGgfn] af]8{sf] ;b:o ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] cWoIf ;d]tnfO{
hgfpF5 .
-k_ æ;+ul7t ;+:yfÆ eGgfn] lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug{ ;Sg] u/L k|rlnt
sfg"g adf]lhd :yfkgf ePsf] ;+ul7t ;+:yf ;Demg' k5{ .
t/ ;f] zAbn] k|fOe]6 lnld6]8 sDkgL jf ;xsf/L ;+:yfnfO{ hgfpg] 5}g .
-km_ æ;fj{hlgs lgisfzgÆ eGgfn] ;+ul7t ;+:yfn] cfˆgf] lwtf]kq laqmL ug{
;j{;fwf/0f ;dIf ljj/0fkq k|sfzg u/L /fv]sf] k|:tfj ;Demg' k5{ .
-a_ æ;fd"lxs nufgL of]hgfÆ -sn]lS6e OGe]i6d]G6 :sLd_ eGgfn] ljleGg JolQm
jf ;+:yfx?sf] ;xeflutf /xg] u/L kl/rfng ul/Psf] art nufgL /sdnfO{
cfˆgf] lhDd]jf/Ldf lnO{ ;f]sf] bIf nufgL ;]jf4f/f k|fKt ePsf] k|ltkmn
;DalGwt sfo{qmdsf ;xefuLx?nfO{ ;dfg'kflts ?kn] ljt/0f ug{ o; P]g
adf]lhd of]hgf Joj:yfksn] ;+rfng u/]sf] nufgL sf]if, Psf+s sf]if jf
;do ;dodf af]8{n] tf]lslbPsf] To:t} k|sf/sf cGo ;xeflutfd"ns sf]if
Joj:yfkg sfo{qmd ;Demg' k5{ .
-e_ æ;"rLs/0fÆ eGgfn] lwtf]kq ahf/ dfkm{t lwtf]kqsf] vl/b, laqmL jf ljlgdo
ug]{ k|of]hgsf] nflu lwtf]kq ahf/df ul/g] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f ;Demg' k5{ .
-d_ æxsk|b lgisfzgÆ eGgfn] ;+ul7t ;+:yfn] lgisfzg u/]sf] s'g} lwtf]kq
;flassf z]o/jfnf jf lghn] dgf]gog u/]sf] s'g} JolQmn] vl/b ug{ kfpg]
u/L /flvPsf] k|:tfj ;Demg' k5{ .
kl/R5]b–@
af]8{ ;DaGwL Joj:yf
#= af]8{sf] :yfkgfM -!_ k"FhL ahf/sf] ljsf; u/L lwtf]kqdf nufgL ug]{ nufgLstf{x?sf]
lxt ;+/If0f ug{ lwtf]kqsf] lgisfzg, vl/b, laqmL, ljt/0f tyf ljlgdonfO{ Jojl:yt
agfO{ lwtf]kq ahf/ / lwtf]kq Joj;fodf ;+nUg JolQmx?sf] sfd sf/afxLnfO{
lgoldt tyf Jojl:yt ug{sf] nflu g]kfn lwtf]kq af]8{sf] gfdaf6 Pp6f af]8{sf]
:yfkgf ul/Psf]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd :yfkgf x'g] af]8{df b]xfosf ;b:ox? /xg] 5g\ M–
-s_ g]kfn ;/sf/n] lgo'Qm u/]sf] JolQm – cWoIf
-v_ ;x–;lrj, cy{ dGqfno – ;b:o
-u_ ;x–;lrj, sfg"g, Gofo tyf ;+;bLo Joj:yf dGqfno – ;b:o
-3_ k|ltlglw, g]kfn /fi6« a}+s – ;b:o
-ª_ k|ltlglw, g]kfn rf6{8{ Psfp06]06\; ;+:yf – ;b:o
-r_ k|ltlglw, g]kfn pBf]u jfl0fHo dxf;+3 – ;b:o

3
-5_ cy{zf:q, Joj:yfkg, cfly{s, ljQLo, jfl0fHo jf sfg'g ljifodf dfGotf
k|fKt ljZjljBfnoaf6 sDtLdf :gftsf]Q/ pkflw xfl;n u/L lwtf]kq
ahf/, Joj:yfkg k"FhL ahf/ ljsf;, ljQLo jf cfly{s If]qdf sDtLdf
;ft jif{sf] cg'ej k|fKt u/]sf lj1x? dWo]af6 g]kfn ;/sf/n] dgf]gLt
u/]sf] Pshgf – ;b:o
-#_ pkbkmf -@_ sf] v08 -ª_ / -r_ adf]lhd ;DalGwt ;+:yfn] k|ltlglw dgf]gog
ubf{ sDtLdf :gfts pkflw xfl;n u/L n]vf, pBf]u, jfl0fHo, ljQLo, a}+lsË,
cfly{s jf sfg"g ljifodf sDtLdf ;ft jif{ sfd u/]sf] cg'ej ePsf] JolQmnfO{
dgf]gog ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ sf] v08 -5_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{ x'g]5 .
-%_ s'g} ;b:osf] kb l/Qm /x]sf] sf/0fn] dfq af]8{n] u/]sf] sfd sf/afxLdf s'g}
c;/ kg]{ 5}g .
-^_ af]8{n] tf]lslbPsf] af]8{sf] s'g} clws[t sd{rf/Ln] af]8{sf] ;lrjsf] sfd ug]{5 .
-&_ af]8{n] cfjZos b]v]df s'g} :jb]zL jf ljb]zL ljz]if1, ;Nnfxsf/nfO{ af]8{sf]
a}7sdf ko{j]Ifssf] ?kdf efu lng cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
-*_ af]8{sf] s]Gb|Lo sfof{no sf7df8f}+ pkTosfdf /xg]5 / af]8{n] cfjZostf
cg';f/ g]kfn /fHoleq jf aflx/ zfvf jf ;Dks{ sfof{no vf]Ng ;Sg]5 .
$= af]8{ :jzfl;t / ;+ul7t ;+:yf x'g]M -!_ af]8{ cljlR5Gg pQ/flwsf/jfnf :jzfl;t
/ ;+ul7t ;+:yf x'g]5 .
-@_ af]8{sf] ;a} sfd sf/afxLsf] nflu cfˆgf] Pp6f 5'6[} 5fk x'g]5 .
-#_ af]8{n] JolQm ;/x rn, crn ;DklQ k|fKt ug{, pkef]u ug{, vl/b ug{, laqmL
ug{ jf cGo s'g} lsl;dn] Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
-$_ af]8{n] JolQm ;/x cfˆgf] gfdaf6 gfln; ph'/ ug{ / af]8{ pk/ klg ;f]xL
gfdaf6 gfln; ph'/ nfUg ;Sg]5 .
%= af]8s
{ f] sfd, st{Jo / clwsf/M af]8s { f] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g5
] M–
-s_ k"FhL ahf/sf] ljsf;;Fu ;DalGwt ljifosf ;DaGwdf g]kfn ;/sf/nfO{
cfjZostf cg';f/ k/fdz{ lbg] .
-v_ lwtf]kq ;fj{hlgs ?kdf lgisfzg ug{ ;Sg] u/L :yfkgf ePsf] ;+ul7t
;+:yfsf] lwtf]kq btf{ ug]{ .
-u_ btf{ ePsf] lwtf]kqsf] lgisfzg, x:tfGt/0f, laqmL / ljlgdonfO{ lgoldt tyf
Jojl:yt ug]{ .
-3_ lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{ rfxg] ;+ul7t ;+:yfnfO{ of] P]g jf o; P]g cGtu{t
ag]sf] lgod tyf ljlgodsf cwLgdf /xL lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{ cg'dlt
lbg] .
4
-ª_ lwtf]kq ahf/sf] sfd sf/afxLsf] lgodg tyf cg'udg ug]{ .
-r_ lwtf]kq ahf/n] of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf lgod tyf ljlgod adf]lhd
sfd sf/afxL u/] gu/]sf] x]g]{ / gu/]sf] kfOPdf lwtf]kq ahf/sf] cg'dltkq
lgnDag jf vf/]h ug]{ .
-5_ lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ug{ rfxg] sDkgL jf ;+:yfnfO{ of] P]g jf o; P]g
cGtu{t ag]sf lgod tyf ljlgodsf cwLgdf /xL lwtf]kq Joj;fo ;+rfng
ug{ cg'dltkq lbg] .
-h_ lwtf]kq Joj;foLsf] sfd sf/afxLsf] lgodg tyf cg'udg ug]{ .
-em_ tf]lsP adf]lhdsf] k|lqmof k"/f u/L lwtf]kq Joj;foLsf] sfo{ tyf Ifdtf
cg'?k juL{s/0f ug]{ / :t/ sfod ug]{ .
-`_ ;fd"lxs nufgL of]hgf tyf nufgL sf]if sfo{qmd ;+rfng ug{ :jLs[lt lbg]
tyf ;f]sf] lgodg / cg'udg ug]{ .
-6_ lwtf]kq ahf/ tyf lwtf]kq sf/f]af/df ;+nUg lwtf]kq Joj;fo;Fu ;DalGwt
;+:yfx?sf] ljlgod :jLs[t ug]{ / k"FhL ahf/sf] ljsf; tyf lwtf]kqdf nufgL
ug]{ nufgLstf{sf] lxt ;+/If0f ug]{ ;DaGwdf cfjZos Joj:yf ug{ lwtf]kq
ahf/ tyf lwtf]kq sf/f]af/df ;+nUg lwtf]kq Joj;fo;Fu ;DalGwt ;+:yfx?sf]
ljlgoddf cfjZostf cg'?k ;+zf]wg ug{ cfb]z lbg] .
-7_ lwtf]kq sf/f]af/ ;DaGwL lx;fa /fkm;fkm ug]{ sfdnfO{ Jojl:yt ug]{ .
-8_ lwtf]kq Joj;foLn] lwtf]kq Joj;fo ubf{ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf
lgod, ljlgod tyf lgb]{lzsfdf tf]lsP adf]lhdsf] cfr/0f sfod /fv]sf]
5, 5}g x]g]{ / To:tf] cfr/0f sfod /fv]sf] gkfOPdf lwtf]kq Joj;fo ug]{
cg'dltkq lgnDag jf vf/]h ug]{ .
-9_ lwtf]kq ahf/sf] k|j4{g, ;Da4{g / :jR5 ;+rfngsf nflu lwtf]kqsf] kl/df0f
/ sf/f]af/sf] tl/sfnfO{ lgoldt ug{ cfjZos Joj:yf ug]{, u/fpg] .
-0f_ lwtf]kq nufgLstf{sf] lxtsf] ;+/If0f ug{sf nflu kl/R5]b–( df pNn]v eP
adf]lhdsf] lwtf]kqsf] leqL sf/f]af/ jf lwtf]kq sf/f]af/ ;DaGwL cGo s;"/
x'g glbg cfjZos Joj:yf ug]{ .
-t_ lwtf]kq lgisfzg ug]{ ;+ul7t ;+:yf tyf lwtf]kq Joj;foLn] k]z u/]sf] cfly{s
ljj/0f k'g/fjnf]sg ug]{, u/fpg] / tt\;DaGwdf cfjZos b]v]sf] lgb]{zg
;DalGwt ;+ul7t ;+:yfnfO{ lbg] .
-y_ sDkgLsf] Joj:yfkgdf lgoGq0f x'g] u/L Psd'i6 jf k6s k6s u/L z]o/
vl/b u/L :jfldTjdf lng] sfo{nfO{ Jojl:yt / kf/bzL{ u/fpg] .
-b_ lwtf]kq jf sDkgL ;DaGwL dfldnfsf ;DaGwdf ;'k/Lj]If0f tyf lgodg ug{
;DalGwt lgsfox?;Fu ;dGjo u/L ;xof]u lng] lbg] .
-w_ lwtf]kq tyf k"FhL ahf/ ljsf;sf ;DaGwdf cfjZos cGo sfdx? ug]{,
u/fpg] .

5
^= af]8{sf] a}7s / lg0f{oM -!_ cWoIfn] cfjZostf cg';f/ af]8{sf] a}7s af]nfpg]5 .
o:tf] a}7s sDtLdf dlxgfsf] Ps k6s a:g]5 .
-@_ cWoIfn] tf]s]sf] ldlt, ;do / :yfgdf af]8{sf] a}7s a:g]5 .
-#_ cWoIfn] af]8{sf] a}7ssf] cWoIftf ug]{5 / lghsf] cg'kl:yltdf ;b:ox?n]
cfkm"x?dWo]af6 5fg]sf] ;b:on] a}7ssf] cWoIftf ug]{5 .
-$_ sDtLdf b'O{ hgf ;b:on] af]8{sf] a}7s af]nfpgsf] nflu lnlvt ?kdf dfu
u/]df To:tf] ;"rgf k|fKt u/]sf] ldltn] ;ft lbgleq cWoIfn] af]8{sf] a}7s
af]nfpg' kg]{5 .
-%_ af]8{sf] ;lrjn] af]8{sf] a}7s a:g] ;"rgfsf] ;fydf a}7sdf 5nkmn x'g]
ljifox?sf] ;"rL ;b:ox?nfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
-^_ s'n ;b:o ;+Vofsf] krf; k|ltzt eGbf a9L ;b:ox? pkl:yt ePdf af]8{sf]
a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-&_ af]8{sf] a}7sdf ax'dtsf] /fo dfGo x'g]5 / dt a/fa/ ePdf a}7ssf] cWoIftf
ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg]5 .
-*_ af]8{sf] k|To]s a}7sdf pkl:yt ;b:ox?sf] gfd, 5nkmn ePsf ljifo tyf
a}7sdf ePsf lg0f{ox? Pp6f 5'6[} lg0f{o k'l:tsfdf n]vL pkl:yt ;b:ox?sf]
b:tvt u/fO{ /fVg' kg]{5 .
-(_ af]8{n] u/]sf] lg0f{o af]8{sf] ;lrjn] k|dfl0ft u/L ;a} ;b:onfO{ pknAw
u/fpg]5 .
-!)_ af]8{sf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw af]8{ cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
&= cWoIfsf] lgo'lQmM -!_ af]8{sf] k|zf;sLo k|d'vsf] ?kdf b}lgs sfo{ ;+rfng ug{sf]
nflu g]kfn ;/sf/n] pkbkmf -@_ sf cwLgdf /xL cWoIfsf] lgo'lQm ug]{5 .
-@_ g]kfn ;/sf/n] pkbkmf -!_ adf]lhd cWoIfsf] lgo'lQm ubf{ sDtLdf :gftsf]Q/
pkflw xfl;n u/L lwtf]kq ahf/ Joj:yfkg, k"FhL ahf/ ljsf;, cfly{s,
ljQLo, jfl0fHo, Joj:yfkg jf sfg"g If]qdf sDtLdf ;ft jif{ sfd u/]sf nAw
k|ltli7t JolQmx?dWo]af6 pko'Qm JolQmnfO{ cWoIfsf] kbdf lgo'lQm ug]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cWoIf lgo'lQm ug]{ k|of]hgsf lgldQ gfd l;kmfl/;
ugf{sf nflu /fli6«o of]hgf cfof]usf] ;DalGwt If]q x]g]{ ;b:osf] ;+of]hsTjdf
cy{ dGqfnosf ;lrj / lwtf]kq If]q;Fu ;DalGwt ljz]if1 /x]sf] Ps ;ldlt
/xg]5 / ;f] ;ldltsf] l;kmfl/;df o; bkmf adf]lhd cWoIfsf] lgo'lQm x'g]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] ;ldltn] gfd l;kmfl/; ubf{ o; P]g adf]lhd of]Uotf
k'u]sf sDtLdf tLghgf JolQmsf] gfd l;kmfl/; ug]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ / -$_ adf]lhd ;ldltn] cWoIfsf] gfd l;kmfl/; ubf{ cfˆgf]
sfo{ljlw cfkm} lgwf{/0f ug]{5 .
6
-^_ cWoIfsf] kbfjlw rf/ jif{sf] x'g]5 / lgh k"gM a9Ldf rf/ jif{sf] nflu lgo'Qm
x'g ;Sg]5 .
-&_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cWoIfn] af]8{nfO{ xflg
gf]S;fgL k'¥ofO{ af]8{sf] lxt jf k"FhL ahf/sf] ljsf; ljk/Lt x'g] u/L sfd
sf/afxL u/]df g]kfn ;/sf/n] tf]lsP adf]lhd hfFra'em ;ldltsf] u7g u/L
;f] ;ldltsf] l;kmfl/;df lghnfO{ cWoIfsf] kbaf6 x6fpg ;Sg]5 .
t/ o;/L kbaf6 x6fpg' cl3 cWoIfnfO{ cfˆgf] kIfdf ;kmfO{ k]z ug]{ plrt
cj;/ k|bfg ug'{ kg]{5 .
*= cWoIfsf] sfd, st{Jo / clwsf/M -!_ cWoIfsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ k"FhL ahf/sf] ljsf; ug{ lwtf]kqdf nufgL ug]{ nufgLstf{x?sf] lxt
;+/If0f ug{ cfjZos sfo{ ug]{,
-v_ lwtf]kq sf/f]af/nfO{ ;'b[9, k|efjsf/L tyf ljZj;gLo agfpg lwtf]kq
ahf/ tyf lwtf]kq Joj;foLx?sf] sf/f]af/sf] lgodg tyf cg'udg ug]{,
u/fpg],
-u_ af]8{sf] sfo{sf/L k|d'v eO{ sfd ug]{,
-3_ lwtf]kq ahf/ Joj:yfkg tyf k"FhL ahf/ ljsf;sf] nflu af]8{n] ckgfpg'
kg]{ bL3{sfnLg tyf cNksfnLg of]hgf tyf gLlt :jLs[ltsf] nflu af]8{
;dIf k]z ug]{,
-ª_ af]8{sf] a}7s af]nfpg] jf af]nfpg nufpg] / To;sf] cWoIftf ug]{,
-r_ af]8{sf] jflif{s sfo{qmd tyf ah]6 tof/ u/L :jLs[ltsf] nflu af]8{ ;dIf
k]z ug]{,
-5_ af]8{åf/f ePsf lg0f{ox? sfof{Gjog ug]{, u/fpg],
-h_ af]8{sf] b}lgs sfo{sf] lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f u/L af]8{sf] p2]Zo cg';f/
sfo{ ug]{,
-em_ af]8{nfO{ cfjZos ;Nnfxsf/ tyf sd{rf/Lx? tf]lsP adf]lhd lgo'Qm
ug]{,
-`_ af]8{åf/f ;'lDkPsf cGo sfdx? ug]{ u/fpg] .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvPb]lv afx]s cWoIfsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
(= cWoIf tyf ;b:osf] kfl/>lds, a}7s eQf / cGo ;'ljwfM cWoIf tyf ;b:on]
kfpg] kfl/>lds, a}7s eQf tyf cGo ;'ljwf / af]8{sf] sfdsf] l;nl;nfdf
g]kfn/fHo leq jf aflx/ cWoIf / ;b:on] e|d0f ubf{ kfpg] b}lgs tyf e|d0f eQf
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
7
!)= cWoIf tyf ;b:osf] of]UotfM cWoIf jf ;b:odf lgo'Qm x'gsf] nflu b]xfo adf]lhdsf]
of]Uotf k'u]sf] JolQm x'g' kg]{5 M–
-s_ g]kfnsf] gful/s ePsf],
-v_ pRr g}lts rl/q ePsf],
-u_ lwtf]kq ahf/ Joj:yfkg, k"FhL ahf/ ljsf;, cfly{s, ljQLo, jfl0fHo,
Joj:yfkg jf sfg"g If]qdf sDtLdf ;ft jif{sf] k]zfut cg'ej xfl;n u/]sf], /
-3_ bkmf !! adf]lhd cof]Uo gePsf] .
!!= cWoIf tyf ;b:osf] cof]UotfM b]xfosf s'g} klg JolQm cWoIf jf ;b:odf lgo'Qm
x'g of]Uo x'g] 5}g M–
-s_ /fhg}lts bnsf] kbflwsf/L,
-v_ lwtf]kq Joj;fodf ;+nUg JolQmx?,
-u_ C[0f ltg{ g;sL ;fx"sf] bfdf;fxLdf k/]sf] JolQm,
-3_ ax'nfPsf] JolQm,
-ª_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf cbfntaf6 ;hfo kfPsf] JolQm .
!@= cWoIf tyf ;b:o kbd'Qm x'g] cj:yfM -!_ pkbkmf -@_ adf]lhd kbd'Qm x'g] cj:yf
ePdf cWoIf tyf ;b:onfO{ g]kfn ;/sf/n] kbd'Qm ug]{5 .
t/ o;/L kbd'Qm ug'{ eGbf cl3 g]kfn ;/sf/n] ;DalGwt JolQmnfO{ cfˆgf] ;kmfO{
k]z ug]{ plrt cj;/af6 jl~rt ug]{ 5}g .
-@_ b]xfosf s'g} cj:yfdf cWoIf tyf ;b:o cfˆgf] kbaf6 d'Qm x'g]5 M–
-s_ bkmf !! adf]lhd cWoIf tyf ;b:o x'g cof]Uo ePdf,
-v_ lwtf]kq nufgLstf{sf] lxt ljkl/t jf k"FhL ahf/sf] ljsf;df xflg
gf]S;fgL k'Ug] sfo{ u/]df,
-u_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd af]8{sf] p2]Zo xfl;n
ug{sf] lgldQ af]8{n] ug'{ kg]{ sfo{x? sfof{Gjog ug{, u/fpg sfo{ Ifdtfsf]
cefj ePdf,
-3_ v/fa cfr/0fsf] sf/0faf6 s'g} k]zf jf Joj;fo ug{af6 cof]Uo 7x¥ofO{
k|df0fkq vf]l;Psf] jf Joj;fo ug{ /f]s nufOPsf]df,
-ª_ lagf ;"rgf nuftf/ tLg k6s eGbf a9L af]8{sf] a}7sdf cg'kl:yt
ePdf .
!#= cWoIf tyf ;b:osf] /fhLgfdfM cWoIf tyf ;b:on] g]kfn ;/sf/ ;dIf lnlvt
/flhgfdf lbO{ cfˆgf] kbaf6 x6\g ;Sg]5 .
!$= l/Qm kbsf] k"lt{M sfo{sfn k"/f gx'Fb} cWoIf jf s'g} ;b:osf] kb l/Qm x'g cfPdf
g]kfn ;/sf/n] o; P]g adf]lhdsf] k|lqmof k"/f u/L ;f] kbdf afFsL cjlwsf] nflu
s'g} JolQmnfO{ lgo'Qm ug]{5 .
8
!%= sfd sf/afxL ab/ gx'g]M cWoIf jf ;b:osf] lgo'lQm jf af]8{sf] u7gdf s'g} /Lt
gk'u]sf] jf cWoIf jf ;b:osf] kb l/Qm /x]sf] sf/0fn] dfq af]8{n] u/]sf] s'g} sfd
sf/afxL ab/ x'g] 5}g .
!^= ;ldlt jf pk;ldlt u7g ug{ ;Sg]M -!_ af]8{n] cfˆgf] sfo{ ;+rfng ug{sf] nflu
cfjZostf cg';f/ ;ldlt jf pk;ldltx? u7g ug{ ;Sg]5 . af]8{n] tf]lslbPsf]
;b:o o;/L u7g ePsf] ;ldlt jf pk;ldltsf] ;+of]hs x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u7g ePsf ;ldlt jf pk;ldltx?sf] sfd, st{Jo,
clwsf/, sfo{If]q, a}7s eQf tyf sfof{jlw af]8{n] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
!&= clwsf/ k|Tofof]hgM -!_ af]8{n] cfkm"nfO{ k|fKt clwsf/x?dWo] cfjZostf cg';f/
s]xL clwsf/ cWoIf, s'g} ;b:o jf bkmf !^ adf]lhd u7g ePsf] ;ldlt jf
pk;ldltnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
-@_ cWoIfn] cfkm"nfO{ k|fKt clwsf/x?dWo] cfjZostf cg';f/ s'g} ;b:o, bkmf
!^ adf]lhd u7g ePsf] ;ldlt jf pk;ldlt jf af]8{sf] s'g} sd{rf/LnfO{
k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
!*= lghL :jfy{sf ;DaGwdf hfgsf/L lbg' kg]{M s'g} ;b:osf] k|ToIf jf ck|ToIf lghL
:jfy{ ePsf] s'g} k|:tfj pk/ af]8{sf] a}7sdf 5nkmn x'g] /x]5 eg] ;f] 5nkmn
z'? x'g' eGbf cufj} lghn] ;f] af/]df af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 . af]8{n] cg'dlt
lbPdf afx]s To:tf] ;b:on] ;f] k|:tfj pk/ x'g] 5nkmn tyf lg0f{odf efu lng /
cfˆgf] dt k|s6 ug{ kfpg] 5}g .
t/ a}7ssf] u0fk'/s ;+Vof k'¥ofpgsf] nflu eg] To:tf] ;b:osf] pkl:ylt dfGo
x'g]5 .
!(= n]vfljb\, ;Nnfxsf/ tyf sd{rf/L ;DaGwL Joj:yfM -!_ af]8{sf] sfd k|efjsf/L ?kn]
;+rfng ug{sf] nflu af]8{df cfjZos ;+Vofdf n]vfljb\, ;Nnfxsf/ tyf sd{rf/Lx?
/xg]5g\ .
-@_ af]8{df /xg] n]vfljb\, ;Nnfxsf/ tyf sd{rf/Lx?sf] lgo'lQm, kfl/>lds, ;'ljwf
tyf ;]jfsf zt{x? tf]lsP adf]lhd x'g]5g\ .
@)= zky lng' kg]{M af]8{df klxnf] k6s lgo'Qm ePsf cWoIf, ;b:o, af]8{sf ;Nnfxsf/
tyf sd{rf/Ln] cfˆgf] cf]xbfsf] sfd z'? ug'{ eGbf cufj} tf]lsP adf]lhd uf]kgLotf
/ OdfGbf/Lsf] zky u|x0f ug'{ kg]{5 .
@!= uf]kgLotfM -!_ cWoIf, ;b:o, af]8{sf ;Nnfxsf/, sd{rf/L, n]vfk/LIfs, Ph]06 jf
k|ltlglwn] b]xfosf sfd ug{ ;Sg] 5}g M–

9
-s_ kbLo bfloTj lgjf{x ubf{ k|fKt x'g cfPsf] s'g} uf]Ko hfgsf/L jf ;"rgf
c?nfO{ lbg jf ;f] sf] e]b vf]Ng,
-v_ To:tf] hfgsf/L jf ;"rgf lghL nfesf] nflu k|of]u ug{ .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg af]8{n] tf]lslbPsf] k|lqmof
cg'?k cfkm"n] yfxf kfPsf] uf]Ko hfgsf/L jf ;"rgf b]xfosf cj:yfdf k|sfzdf
Nofpg ;lsg]5 M–
-s_ ;fj{hlgs ?kdf cfˆgf] st{Jo kfng ubf{, sfg"g sfof{Gjog ug]{
lgsfonfO{ ;xof]u ubf{, cbfntsf] cfb]z jf clwsf/ k|fKt clwsf/Ln]
lbPsf] cfb]zsf] sf/0faf6 To:tf] hfgsf/L jf ;"rgf k|sfzdf NofPsf]df,
-v_ cfˆgf] st{Josf] kfngsf] l;nl;nfdf af]8{sf] afx\o n]vfk/LIfsnfO{
To:tf] hfgsf/L jf ;"rgf lbPsf]df,
-u_ sfg"gL sf/afxLsf] l;nl;nfdf af]8{sf] lxtsf] nflu To:tf] hfgsf/L jf
;"rgf k|sfzdf NofPsf]df .

@@= af]8{sf] sf]ifM -!_ af]8{sf] cfˆgf] 5'6[} sf]if x'g]5 .


-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf]ifdf b]xfosf /sdx? /xg]5g\ M–
-s_ g]kfn ;/sf/af6 k|fKt cg'bfg tyf cGo /sd,
-v_ :jb]zL, ljb]zL jf cGt/f{li6«o ;+3, ;+:yf jf lgsfoaf6 k|fKt cg'bfg,
;xof]u jf C[0f,
t/ To:tf] cg'bfg, ;xof]u jf C0f ln+bf g]kfn ;/sf/sf] k"j{ :jLs[tL
lng' kg]{5 .
-u_ cg'dltkq b:t'/ afkt k|fKt /sd,
-3_ lwtf]kq btf{ b:t'/ afkt k|fKt /sd,
-ª_ lwtf]kq sf/f]af/ u/] u/fP afkt k|fKt b:t'/, kmL, z'Ns,
-r_ af]8{n] hl/jfgf u/] afkt k|fKt /sd,
-5_ cGo s'g} ;|f]taf6 k|fKt /sd .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd af]8{nfO{ k|fKt x'g] ;Dk"0f{ /sd g]kfn /fHol:yt s'g}
jfl0fHo a}+sdf vftf vf]nL hDdf ul/g]5 .
-$_ af]8{sf] tkm{af6 ul/g] ;Dk"0f{ vr{ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf]ifdf hDdf ePsf]
/sdaf6 Joxf]l/g] 5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd vr{ ubf{ k|To]s cfly{s jif{sf] nflu ul/g] cfDbfgL /
vr{sf] lgldQ af]8{af6 :jLs[t ePsf] ah]6sf] cfwf/df vr{ ul/g]5 .
-^_ af]8{sf] sf]ifsf] ;+rfng tf]lsP adf]lhd x'g]5 .

10
@#= cIfo sf]ifsf] Joj:yfM -!_ af]8{n] cfˆgf] cfo;|f]tsf] Joj:yf ug{ Pp6f cIfo sf]ifsf]
:yfkgf ug{ ;Sg]5 / ;f] sf]ifdf k|To]s jif{ af]8{n] tf]s] adf]lhdsf] /sd hDdf
ul/g]5 .
-@_ cIfo sf]ifdf /x]sf] /sd g]kfn ;/sf/n] hf/L u/]sf] lwtf]kqdf jf af]8{n] tf]s]
adf]lhd cfjlws vftf vf]nL /fVg ;lsg]5 .
-#_ ;fdfGotM cIfo sf]ifsf] /sdaf6 cflh{t cfo afx]s ;f] sf]ifdf /x]sf] /sd
vr{ ug{ kfOg] 5}g .
-$_ cIfo sf]if ;+rfng ;DaGwL Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
@$= af]8{sf] n]vfM -!_ af]8{n] cfˆgf] sfd sf/afxLsf] clen]v cBfjlws agfO{ /fVg'
kg]{5 .
-@_ af]8{n] cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] a9Ldf ^ dxLgfleq ;f] cfly{s jif{sf] cfo
Joosf] lx;fa, jf;nft tyf n]vf ;DaGwL ljj/0f cGt/f{li6«o k|rng cg'?ksf]
n]vf k|0ffnL cg';f/ tof/ u/L /fVg' kg]{5 .
@%= n]vfk/LIfs / n]vfk/LIf0fM af]8{sf] lx;fa lstfa / >]:tfsf] n]vfk/LIf0f
dxfn]vfk/LIfs jf lghn] tf]s]sf] s'g} n]vf k/LIfsaf6 x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgo'Qm ePsf] n]vfk/LIfsn] af]8{sf] lx;fa lstfa /
>]:tfsf] n]vfk/LIf0f ubf{ cfˆgf] n]vfk/LIf0f k|ltj]bgdf cGo s'/fsf] cltl/Qm
b]xfosf s'/fx? ;d]t pNn]v ug'{ kg]{5 M–
-s_ cfo Joo ljj/0fdf af]8{sf] ;f] cfly{s jif{sf] cfo Joosf] ;To tYo
b]lvG5 jf b]lvFb}g .
-v_ ;f] cfly{s jif{sf] jf;nftdf af]8{sf] oyfy{ cfly{s l:ylt :ki6 b]lvG5 jf
b]lvFb}g .
@^= jflif{s k|ltj]bgM -!_ cWoIfn] af]8{sf] sfd sf/afxLsf] jflif{s k|ltj]bg k|To]s cfly{s
jif{ ;dfKt ePsf] ldltn] rf/ dxlgfleq af]8{ ;dIf k|:t't ug'{ kg]{5 / o:tf]
k|ltj]bgsf] Ps k|lt g]kfn ;/sf/nfO{ ;d]t pknAw u/fpg' kg]{5 .
-@_ cWoIfn] pkbkmf -!_ df pNn]v eP adf]lhdsf] af]8{sf] jflif{s k|ltj]bg k|To]s
jif{ ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b–#
lwtf]kqsf] btf{ tyf lgisfzg
@&= lwtf]kqsf] btf{M -!_ ;+ul7t ;+:yfn] cfkm"n] lgisfzg ug]{ lwtf]kq lgisfzg ug'{ cl3
af]8{df btf{ u/fpg' kg]{5 .
-@_ ;+ul7t ;+:yfn] pkbkmf -!_ adf]lhd lwtf]kq btf{ u/fpgsf nflu cfˆgf]
k|aGwkq tyf lgodfjnL / ;f] lwtf]kq;Fu ;DalGwt sfuhft ;lxt tf]lsP
adf]lhdsf] b:t'/ ;+nUg u/L tf]lsPsf] 9fFrfdf af]8{df lgj]bg lbg' kg]{5 .

11
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf af]8{n] cfjZos hfFra'em u/L pko'Qm
b]v]df tf]lsP adf]lhdsf] btf{ lstfadf To:tf] lwtf]kq ljj/0f ;lxt btf{ u/L
tf]lsPsf] 9fFrfdf ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfnfO{ lwtf]kqsf] btf{ k|df0fkq lbg'
kg]{5 .
-$_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] P]g k|f/De x'g' eGbf
cl3 lwtf]kq lgisfzg ul/;s]sf ;+ul7t ;+:yfn] To:tf] lwtf]kq of] P]g k|f/De
ePsf] ldltn] Ps jif{leq o; P]g adf]lhd af]8{df btf{ u/fpg' kg]{5 .
@*= lwtf]kqsf] laqmL tyf x:tfGt/0fM -!_ ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kqsf] btf{ ePkl5 To:tf]
lwtf]kqsf] afF8kmfF8 jf laqmL u/]df To;/L afF8kmfF8 jf laqmL u/]sf] lwtf]kqsf]
ljj/0f ;lxtsf] ;"rgf ;ft lbgleq af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"rgf k|fKt ePkl5 nufgLstf{ / ;+ul7t ;+:yfsf] lxtsf]
nflu To:tf] lwtf]kqsf] afF8kmfF8 / laqmL ug]{ sfo{nfO{ :jR5 / hfgsf/Ld"ns
agfpg' kg]{ b]lvPdf af]8{n] ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg
;Sg]5 . To:tf] lgb]{zgsf] kfngf ug'{ ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfsf] st{Jo x'g]5 .
@(= lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug'{ kg]{M -!_ ;+ul7t ;+:yfn] Ps k6sdf krf;hgf
eGbf a9L JolQmx?nfO{ lwtf]kq laqmL ljt/0f ug]{ ePdf To:tf] lwtf]kq laqmL
ljt/0fsf] lgldQ ;fj{hlgs lgisfzg ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgisfzg ul/g] lwtf]kqsf] b/vf:t v'nf /xg] cjlw
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-#_ ;fj{hlgs lgisfzg x'g] lwtf]kqsf] d"No tyf afF8kmfF8 ;DaGwL Joj:yf tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
-$_ Ps k6s ;fj{hlgs lgisfzg ul/;s]sf] lwtf]kq laqmL geO{ Ps jif{leq
k"gM lgisfzg ug'{ k/]df To;/L lwtf]kq lgisfzg ug]{ ;+ul7t ;+:yfn] klxn]
k|sflzt ljj/0fkqdf pNn]v ePsf s'/feGbf km/s ePsf s'/fx? af]8{sf]
:jLs[lt lnO{ To:tf] km/s ePsf s'/f / klxn] k|sflzt ePsf] ljj/0fkq /fvL
lwtf]kq lgisfzg ug{ ;Sg]5 .
#)= ljj/0fkq k|sfzg ug'{ kg]{M -!_ ;+ul7t ;+:yfn] of] P]g k|f/De ePkl5 o; P]g
adf]lhd lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug{sf nflu ljj/0fkq af]8{af6 :jLs[t
u/fO{ ;DalGwt ;a}sf] hfgsf/Lsf] nflu ;f] ljj/0fkq k|sfzg ug'{ kg]{5 . o;/L
ljj/0fkq k|sfzg ubf{ ;j{;fwf/0fn] ljj/0fkq k|fKt ug{ jf x]g{ ;Sg] 7fpF ;d]t
ljj/0fkqdf v'nfpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf lwtf]kq lgisfzg
ubf{ ljj/0fkq hf/L ug'{ cfjZos kg]{ 5}g M–

12
-s_ g]kfn /fi6« a}+sn] hf/L u/]sf] lwtf]kq,
-v_ g]kfn ;/sf/sf] k"0f{ hdfgtdf hf/L ul/Psf] lwtf]kq,
-u_ Ps k6sdf a9Ldf krf;hgf;Dd JolQmnfO{ laqmL ug]{ u/L k|:tfj
ul/Psf] lwtf]kq,
-3_ cfˆgf sfdbf/ jf sd{rf/Lx?nfO{ hf/L ul/Psf] lwtf]kq,
-ª_ af]8{n] ljj/0fkq hf/L gu/L lgisfzg tyf laqmL ug{ :jLs[lt lbPsf]
lwtf]kq .
#!= ljj/0fkqsf] :jLs[ltM nufgLstf{x?n] lgisfzgstf{sf] ;DklQ tyf bfloTj, cfly{s
l:ylt, gfkmf–gf]S;fg, eljiodf ck]lIft s'/fx? ;DaGwdf d"NofÍg ug{ kof{Kt x'g]
hfgsf/Lx? ;dfj]z ePsf] ljj/0fkq dfq af]8{n] :jLs[t ug]{5 .
#@= ljj/0fkqdf pNn]v x'g'kg]{ s'/fx?M ljj/0fkqdf pNn]v x'g'kg]{ ;fdfGo s'/fx?,
lgisfzgstf{sf] k"FhL tyf cGo hfgsf/L, lgisfzgstf{n] ug]{ d'Vo sfdx?, sfg"gL
sf/afxL ;DaGwL hfgsf/L, lgisfzgstf{sf] cfly{s l:ylt, ;fdfGo k|zf;g,
Joj:yfkg tyf ljj/0fkq / ljj/0fkqdf ;dfj]z cfly{s ljj/0f tof/ ug]{ ljz]if1
;DaGwL hfgsf/L tyf cGo s'/fx? tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
##= ljj/0fkqdf n]lvPsf] s'/fsf] hjfkmb]xLM -!_ af]8{df lwtf]kq btf{ u/fO{ lgisfzg
cg'dlt k|fKt ug]{ k|of]hgsf] nflu af]8{ ;dIf k]z ul/Psf] ljj/0fkqdf pNn]v
ul/Psf ljj/0f tyf hfgsf/L ;DaGwL sfuhftx?sf] ;Totfk|lt ;DalGwt ;+ul7t
;+:yf / ;f] ljj/0fkqdf ;lx5fk ug]{ ;+rfns tyf To:tf] ljj/0fkq tof/ ug]{
ljz]if1n] JolQmut jf ;fd"lxs?kdf hjfkmb]xL jxg ug'{ kg]{5 .
-@_ s'g} JolQmn] ljj/0fkqdf n]lvPsf s'/fx?df ljZjf; u/L lwtf]kq vl/b
ul/;s]kl5 ljj/0fkqdf n]lvPsf s'/fx? Ablgot ;fy jf hfgLhfgL em'Ýf]
jf unt pNn]v ul/Psf] sf/0faf6 nufgLstf{nfO{ s'g} xflg gf]S;fgL ePdf
pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;+:yf, ;+rfns jf ljj/0fkq tof/ ug]{ ljz]if1x?n]
To:tf] xflg gf]S;fgLsf] Ifltk"lt{ Joxf]g'{ kg]{5 .
t/ ljj/0fkqdf n]lvPsf s'/f ablgot ;fy jf hfgLhfgL lg0f{o ug'{ eGbf
cufj} /fhLgfdf lbg] jf ljj/0fkq em'Ýf] ePsf] s'/f yfxf lyPg egL k|dfl0ft
ug]{ ;+rfnsn] To:tf] Ifltk"lt{ Joxf]g'{ kg]{ 5}g .
-#_ ;+ul7t ;+:yfn] af]8{df k]z u/]sf] ljj/0fkq, ;"rgf, hfgsf/L jf ljj/0f
em'Ýf ePsf] sf/0f s'g} nufgLstf{nfO{ xflg gf]S;fgL k/]df Ifltk"lt{ e/fO{
dfUg nufgL u/]sf] Ps jif{leqdf cfkm"nfO{ yfxf ePsf] ldltn] k}+tL; lbgleq
;DalGwt lhNnf cbfntdf ph"/ ug{ ;Sg]5 .
#$= ;+ul7t ;+:yfn] ;"rgf ug'{ kg]{M -!_ lwtf]kq lgisfzg ug]{ ;+ul7t ;+:yfn] af]8{ tyf
z]o/jfnfx?nfO{ b]xfosf s'/fx?sf ;DaGwdf oyf;Dej l56f] hfgsf/L pknAw
u/fpg' kg]{5 M–

13
-s_ cfˆgf] cfly{s l:yltsf] d"NofÍg ug{ cfjZos / ;xfos x'g] s'/f,
-v_ lwtf]kq ahf/sf] sf/f]af/nfO{ jf lwtf]kqsf] d"NonfO{ c;/ kfg]{ hfgsf/L .
-@_ lwtf]kq lgisfzg ug]{ ;+ul7t ;+:yfn] pkbkmf -!_ df n]lvPsf s'/fx?sf
cltl/Qm tf]lsP adf]lhdsf] ;"rgf tyf hfgsf/L ;d]t af]8{ tyf z]o/jfnfx?nfO{
pknAw u/fpg' kg]{5 .
#%= ;"rLs/0f /2 ePdf To;sf] Ifltk"lt{M s'g} lwtf]kq lgisfzg ug]{ ;+ul7t ;+:yfn]
lwtf]kq ahf/;Fu ;Demf}tf u/L lwtf]kq ;"rLs/0f u/fPsf]df To:tf] ;+ul7t ;+:yfn]
of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod adf]lhd kfngf ug'{ kg]{ s'/f
kfngf gu/]sf] sf/0faf6 lwtf]kq ahf/n] To:tf] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f /2 u/]df
To;/L ;"rLs/0f /2 ePsf] sf/0fn] z]o/jfnfn] s'g} xflg gf]S;fgL Joxf]g'{ k/]df ;f]
;+ul7t ;+:yfsf ;~rfnsx?n] JolQmut jf ;fd"lxs ?kdf To:tf] z]o/jfnfnfO{
Ifltk"lt{ ltg'{ kg]{5 .
kl/R5]b–$
lwtf]kq ahf/ ;DaGwL Joj:yf
#^= lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{ cg'dltkq lng' kg]{ M -!_ lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{
rfxg]n] o; P]g adf]lhd af]8{af6 lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkq lng' kg]{5 .
-@_ s;}n] klg o; P]g adf]lhd af]8{af6 cg'dltkq k|fKt gu/L lwtf]kq ahf/
;+rfng ug{ jf lwtf]kq vl/b, laqmL jf ljlgdo ug{ u/fpg kfpg] 5}g /
To:tf] cg'dltkq k|fKt gu/L s;}n] lwtf]kq ahf/sf] gfd k|of]u ug{ ;d]t
x'Fb}g .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] P]g k|f/De x'Fbfsf avt
;+rfngdf /x]sf] g]kfn lwtf]kq ljlgdo ahf/n] of] P]g k|f/De ePsf] ldltn]
Ps jif{leq o; P]g adf]lhd lwtf]kq ljlgdo ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkq
k|fKt ug{sf] nflu af]8{ ;dIf lgj]bg lbO;Sg' kg]{5 . ;f] cjlwleq g]kfn
lwtf]kq ljlgdo ahf/n] o; P]g adf]lhd lwtf]kq ljlgdo ahf/ ;+rfng ug{
s'g} jfwf k'u]sf] dflgg] 5}g .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] cjlwleq g]kfn lwtf]kq ljlgdo ahf/n] lwtf]kq
ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkqsf] nflu af]8{ ;dIf lgj]bg glbPdf ;f] cjlw
;dfKt ePkl5 g]kfn lwtf]kq ljlgdo ahf/n] lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{
kfpg] 5}g .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] P]g k|f/De ePkl5
k|rlnt sDkgL ;DaGwL sfg"g adf]lhd ;Lldt bfloTjsf] sDkgLsf] ?kdf
s'g} lwtf]kq ahf/sf] ;+:yfkgf ubf{ sDkgL /lhi6«f/sf] sfof{non] af]8{sf]
l;kmfl/;df dfq ug]{5 .

14
#&= lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkqsf] nflu lgj]bg lbg' kg]{M -!_ ;+ul7t ;+:yfn]
dfq lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkqsf] nflu af]8{df lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ ;+ul7t ;+:yfn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgj]bg tf]lsPsf] 9fFrfdf tf]lsP
adf]lhdsf ljj/0f tyf sfuhft / b:t'/ ;d]t ;+nUg /fvL af]8{ ;dIf lbg'
kg]{5 .
#*= lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkq lbg]M -!_ bkmf #& adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf
af]8{n] cfjZos hfFra'em u/L b]xfosf s'/fdf af]8{ ;Gt'i6 ePdf lgj]bs ;+ul7t
;+:yfnfO{ tf]lsP adf]lhdsf] 9fFrfdf lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkq lbg
;Sg]5 M–
-s_ lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkq lb+bf nufgLstf{ / ;j{;fwf/0fsf]
lxt x'G5 jf lwtf]kq ahf/sf] plrt ;+rfngsf] nflu To:tf] cg'dltkq
lbg cfjZos 5 eGg] nfu]df,
-v_ lgj]bs ;+ul7t ;+:yfn] pkbkmf -@_ df plNnlvt s'/fx? k"/f u/]sf]
ePdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkq lngsf nflu af]8{
;dIf lgj]bg lbg] ;+ul7t ;+:yfn] b]xfosf s'/fx? lgj]bgdf pNn]v ug'{ kg]5
{ M–
-s_ ;+ul7t ;+:yf :yfkgf ug]{ sfg"gL Joj:yf jf k|aGwkqdf ;f] ;+ul7t
;+:yf lwtf]kq ahf/sf] :yfkgf / ;+rfng ug]{ p2]Zo lnO{ :yfkgf ePsf],
-v_ ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kq ahf/ ;+rfng u?~h]n kfFr s/f]8 ?k}ofFdf
g36\g] u/L af]8{n] tf]lslbP adf]lhdsf] r'Qmf kF"hL sfod /fVg],
-u_ ;+ul7t ;+:yfn] af]8{nfO{ ;Gt'i6 x'g] u/L lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{
cfjZos Joj:yf k"jf{wf/ tyf ;'ljwf k|bfg ug{ ;Sg] kof{Kt cfwf/x?
/x]sf],
-3_ cfkm" dfkm{t sf/f]af/ x'g] lwtf]kqnfO{ dfGotf k|bfg ug{ ;"rLs/0f jf
To:t} cGo Joj:yf ug]{ ;DaGwL s'/f,
-ª_ ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{sf nflu k|:tfj u/]sf] ljlgod
tyf sf/f]af/ ;+rfng ;DaGwL Joj:yf tyf canDjg ug]{ k4ltaf6
lwtf]kq sf/f]af/ lgoldt ?kdf ;+rfng eO{ nufgLstf{sf] lxt ;+/If0f
x'g] s'/f,
-r_ lwtf]kq ahf/df ePsf sf/f]af/x?sf] lx;fa /fkm;fkm ug]{ / To;sf]
clen]v tyf sf/f]af/sf] ljj/0fx? k|sfzg ug{ pko'Qm Joj:yf u/]sf],
-5_ cfˆgf] ;b:ox?n] u/]sf] sf/f]af/sf ;DaGwdf k/]sf ph'/Lx?sf ;DaGwdf
plrt tj/n] 5fglag ug{ ;Sg] s'/f,
-h_ cfˆgf] ;b:ox?n] s/f/ adf]lhd bfloTj k"/f gu/]df tt\;DaGwdf
ljlgoddf pNn]v eP adf]lhd sf/afxL ul/g] s'/f .

15
#(= af]8{n] zt{x? tf]Sg ;Sg]M -!_ af]8{n] lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkq k|bfg
ubf{ k"FhL ahf/sf] cj:yf, lwtf]kq ahf/sf] :j:y ;+rfng tyf nufgLstf{x?sf]
lxtnfO{ Wofgdf /fvL cfjZos zt{x? tf]Sg ;Sg]5 . o:tf] zt{sf] kfngf ug]{ st{Jo
;DalGwt lwtf]kq ahf/sf] x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] zt{df af]8{n] cfjZostf cg';f/ k"FhL ahf/sf]
cj:yf, lwtf]kq ahf/sf] :j:y ;+rfng tyf nufgLstf{x?sf] lxtnfO{ Wofgdf
/fvL yk36 tyf x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
$)= lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{ cg'dltkq lbg OGsf/ ug{ ;lsg]M -!_ bkmf #* df
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg af]8{n] b]xfosf cj:yfdf ;+ul7t ;+:yfnfO{ lwtf]kq
ahf/ ;+rfng ug{ cg'dltkq lbg OGsf/ ug{ ;Sg]5 M–
-s_ pBf]u tyf Joj;fosf] ljsf; / ljBdfg lwtf]kq sf/f]af/sf] ;DefJotfsf]
cfwf/df lwtf]kq ahf/sf] ;+rfng ug{ cfjZos gePdf,
-v_ nufgLstf{sf] lxtsf] ;+/If0fsf] lgldQ lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{ lbg'
plrt / pko'Qm gb]lvPdf .
-@_ pkbkmf -!_ df plNnlvt cj:yfdf s'g} ;+ul7t ;+:yfnfO{ lwtf]kq ahf/
;+rfng ug]{ cg'dltkq glbg] ePdf af]8{n] ;f]sf] sf/0f v'nfO{ ;DalGwt
;+ul7t ;+:yfnfO{ ;"rgf ug'{ kg]{5 .
$!= Go"gtd k"FhL / cfly{s ;|f]tM lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ ;+ul7t ;+:yfsf] r'Qmf k"FhL
kfFr s/f]8 ?k}ofFdf g36\g] u/L ;do ;dodf af]8{n] tf]lslbP adf]lhd x'g' kg]{5 /
;f] ;+:yfn] cfkm"n] ;+rfng ug]{ ahf/ Joj:yfsf] lgldQ kof{Kt cfly{s ;|f]t /fv]sf]
x'g' kg]{5 .
$@= lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkqsf] cjlw / gjLs/0fM -!_ lwtf]kq ahf/
;+rfng ug{ k|bfg ul/Psf] cg'dltkq h'g cfly{s jif{df hf/L ul/Psf] xf] ;f]xL
cfly{s jif{sf] cGTo;Dddfq sfod /xg]5 .
-@_ lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ ;+ul7t ;+:yfn] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf]
tLg dlxgfleq tf]lsP adf]lhdsf] jflif{s z'Ns af]8{df a'emfO{ lwtf]kq ahf/
;+rfng ug]{ cg'dltkq gjLs/0f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Dofbleq jflif{s z'Ns a'emfO{ To:tf] cg'dltkq
gjLs/0f ug{ g;s]df ;f] Dofb ;dfKt ePsf] tLg dlxgf;Dd jflif{s z'Nssf]
kRrL; k|ltzt hl/jfgf lt/L ;f] cg'dltkq gjLs/0f u/fpg ;lsg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] Dofbleq klg To:tf] cg'dltkq gjLs/0f gu/fpg]
;+ul7t ;+:yfn] k|fKt u/]sf] lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ cg'dltkq vf/]h
x'g]5 .

16
$#= dfGotf k|bfg u/]sf] lwtf]kqsf] sf/f]af/ u/fpg' kg]{M -!_ ;+ul7t ;+:yfn] lgisfzg
u/]sf lwtf]kqx? lwtf]kq ahf/n] cfˆgf] ljlgodfjnLdf tf]lsP adf]lhd ;"rLs/0f
u/L jf To:t} cGo Joj:yf u/L sf/f]af/ ug{ dfGotf k|bfg u/]sf] lwtf]kqsf] nflu
dfq ahf/ Joj:yfkg ug'{ kg]{5 .
-@_ lwtf]kq ahf/df ;"rLs/0f gePsf lwtf]kq vl/b, laqmL jf ljlgdo ;DaGwL
sfd sf/afxL tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
$$= lwtf]kq ahf/sf] Joj:yfksLo lhDd]jf/LM lwtf]kq ahf/n] u/]sf] lwtf]kq sf/f]af/sf]
Joj:yfkgsf ;DaGwdf ;f] lwtf]kq ahf/sf] ;+rfns ;ldltn] lhDd]jf/L lng]5 .
$%= lwtf]kq ahf/sf] sfd, st{Jo / clwsf/M lwtf]kq ahf/sf] sfd, st{Jo / clwsf/
b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ cfkm" dfkm{t x'g] lwtf]kq sf/f]af/nfO{ :jR5 / lgoldt ?kdf ;+rfng ug]{
u/fpg],
-v_ lwtf]kq ahf/ ;+rfng ubf{ ;j{;fwf/0f nufgLstf{sf] lxtnfO{ Wofgdf /fvL
ug]{ u/fpg],
-u_ cfˆgf] ;b:ox?nfO{ of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf lgod tyf ljlgodx?sf]
k"0f{ ?kdf kfngf ug{ nufpg] / o; ;DaGwL s'/fsf] cg'udg / ;'kl/j]If0f ug]{
u/fpg],
-3_ lwtf]kq sf/f]af/ ug{ kof{Kt / ;'ljwfo'Qm sf/f]af/ :ynsf] Joj:yf ug]{,
-ª_ sf/f]af/ ;+rfng ug{ ;Ifd sd{rf/Lx?sf] Joj:yf ug]{,
-r_ cfsl:ds tyf ;'/Iff Joj:yfsf nflu kof{Kt ;'ljwf / plrt k4ltsf] Joj:yf ug],{
-5_ lwtf]kqsf] ljlgdo jf vl/b laqmLsf] k|aGw ug{sf] nflu ;"rLs/0f ug{ u/fpg
/ ;b:otf ;DaGwL Joj:yf ug{ af]8{sf] :jLs[lt lnO{ ljlgod agfpg],
-h_ lwtf]kq ahf/ ;~rfngsf] nflu cGo cfjZos sfo{x? ug]{ u/fpg] .
$^= lwtf]kq ahf/n] hfgsf/L lbg' kg]{M lwtf]kq ahf/n] b]xfosf s'/f cfkm"n] yfxf kfpgf
;fy ;f]sf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg' kg]{5M–
-s_ cfˆgf] s'g} ;b:oaf6 s'g} cfly{s clgoldttf ePsf] jf ;f] ;b:on] u/]sf]
sfd sf/afxLaf6 To:tf] ;b:osf] cfly{s x}l;ot zÍf:kb b]lvPdf,
-v_ cfˆgf] s'g} ;b:on] cfkm"n] kfngf ug'{ kg]{ bfloTj sfg"g adf]lhd k"/f gu/]df
jf k"/f ug{ c;Ifd ePsf] eGg] b]lvPdf,
-u_ cfˆgf] s'g} ;b:on] cfly{s lgod tyf ljlgodsf] kfngf gu/]df jf ug{ g;Sg]
cj:yf b]lvPdf,
-3_ tf]lsP adf]lhdsf] cGo hfgsf/Lx? .

17
$&= lwtf]kq ahf/n] k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{M lwtf]kq ahf/n] cfly{s jif{ ;dfKt ePsf]
tLg dxLgfleq ;f] cfly{s jif{df cfkm"n] u/]sf] sfd sf/afxL ;DaGwL k|ltj]bg af]8{
;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
$*= lwtf]kq ahf/n] lgb]{zg lbg ;Sg]M -!_ lwtf]kq ahf/ dfkm{t lwtf]kq sf/f]af/
u/fpg] ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kq ahf/;Fu u/]sf] ;Demf}tfsf] pNn+3g u/]df jf
lwtf]kq sf/f]af/nfO{ :jR5 / lgoldt agfpg jf nufgLstf{sf] lxtnfO{ Wofgdf
/fvL To:tf] ;+ul7t ;+:yfnfO{ lgb]{zg lbg cfjZos 5 eGg] nfu]df lwtf]kq ahf/n]
To:tf] ;+ul7t ;+:yfnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lbPsf] lgb]{zgsf] kfngf ug]{ st{Jo ;DalGwt ;+ul7t
;+:yfsf] x'g]5 .
$(= lwtf]kq sf/f]af/sf] ;Ldf lgwf{/0f ug{ ;Sg]M -!_ af]8{n] Ps k6sdf sf/f]af/ ug{
;lsg] lwtf]kqsf] ;Ldf jf s'g} Ps JolQmn] Ps k6sdf vl/b laqmL u/L cfkm"n]
wf/0f ug{ ;Sg] lwtf]kqsf] ;Ldf tf]lsP adf]lhd lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd af]8{n] ;Ldf tf]Sbf lwtf]kqsf] lsl;d jf sf/f]af/sf]
lsl;dsf] cfwf/df 5'6[f5'6[} ;Ldf tf]Sg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts'n c;/ gkg]{ u/L af]8{n] tf]lsP adf]lhd
Ps ;dodf s'g} lsl;dsf] lwtf]kqdf Ps JolQmn] cfˆgf] :jfldTjdf /fVg
kfpg] clwstd xb tf]Sg jf lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
%)= lwtf]kq ahf/n] b:t'/ a'emfpg' kg]{M -!_ lwtf]kq ahf/df x'g] lwtf]kqsf] vl/b, laqmL,
ljlgdo afkt tf]lsP adf]lhd nfUg] lwtf]kq sf/f]af/ b:t'/ p7fO{ lwtf]kq ahf/n]
af]8{nfO{ a'emfpg' kg]{5 .
t/ To:tf] b:t'/ s'n lwtf]kq sf/f]jf/ /sdsf] )=)# k|ltzt eGbf a9L x'g] 5}g .
-@_ lwtf]kq ahf/n] k|To]s dlxgfsf] d;fGtleq cl3Nnf] dlxgfdf k|fKt ePsf]
pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] b:t'/ afktsf] /sd af]8{df a'emfpg' kg]{5 . o;
bkmfsf] kfngf gug]{ lwtf]kq ahf/n] o; P]g adf]lhdsf] s;"/ u/]sf] dflgg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ df tf]lsPsf] Dofbleq lwtf]kq sf/f]af/ b:t'/ af]8{ ;dIf bflvn
gug]{ lwtf]kq ahf/;Fu af]8{n] ;os8f bz k|ltztsf b/n] x'g cfpg] Aofh
;d]t hf]8L lwtf]kq sf/f]af/ b:t'/ afkt lng' kg]{ /sd c;'n pk/ ug]{5 .
%!= lwtf]kq ahf/n] af]8{nfO{ ;xof]u ug'{ kg]{M lwtf]kq ahf/n] af]8{nfO{ o; P]g adf]lhdsf]
sfo{ ;Dkfbg ug{sf] lgldQ cfjZos ;xof]u ug'{ kg]{5 . To;/L ;xof]u ug]{ qmddf
lwtf]kq sf/f]af/ ;DaGwL jf cGo s'g} vf; ljifodf af]8{n] s'g} hfgsf/L jf k/fdz{
dfu]df ;f] ;d]t af]8{nfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
%@= sf/afxLsf] hfgsf/L lbg' kg]{M lwtf]kq ahf/n] cfˆgf] s'g} ;b:onfO{ s'g} sf/afxL
ug]{ ;DaGwdf :ki6Ls/0f dfu u/]sf] jf To:tf] ;b:osf] ;b:otf lgnDag jf vf/]h

18
u/]sf] jf To:tf] ;b:onfO{ s'g} hl/jfgf u/]sf] jf cGo s'g} sf/afxL u/]sf] eP
To:tf] sf/afxL u/]sf] ;ft lbgleq ;DalGwt ;b:osf] gfd / sf/afxL ;DaGwL
ljj/0f tyf sf/afxL ug'{ kg]{ sf/0f ;d]t v'nfO{ ;f] sf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg'
kg]{5 .
%#= lwtf]kq ahf/n] Ifltk"lt{ sf]ifsf] Joj:yf ug'{ kg]{M -!_ lwtf]kq ahf/n] nufgLstf{x?nfO{
x'g ;Sg] ;Defljt Ifltaf6 hf]ufpg af]8{n] tf]lslbP adf]lhd Pp6f Ifltk"lt{ sf]ifsf]
:yfkgf / ;+rfng ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] sf]ifdf hDdf /x]sf] /sd tf]lsP adf]lhd Ifltk"lt{
Joxf]g{ k|of]u x'g]5 .
%$= Ifltk"lt{ sf]ifsf] ;+rfng ;DaGwL Joj:yfM bkmf %# jf %% adf]lhd :yfkgf x'g]
Ifltk"lt{ sf]ifsf] ;+rfngsf ;DaGwdf lgodfjnLdf b]xfosf Joj:yf ul/g]5 M–
-s_ sf]ifdf /sd hDdf ug]{ ;DaGwL Joj:yf,
-v_ sf]ifaf6 Ifltk"lt{ :j?k lbg] clwstd /sd,
-u_ sf]ifsf] n]vf / n]vf k/LIf0f ;DaGwL Joj:yf,
-3_ Ifltk"lt{ sf]ifaf6 /sd k|fKt ug{ bfjL ug{ kfpg] cj:yf / bfjL ug]{ sfo{ljlw,
-ª_ Ifltk"lt{ sf]ifdf bfjL gnfUg] cj:yfx?,
-r_ Ifltk"lt{ sf]ifaf6 bfjL adf]lhd /sd lbg] ;DaGwdf sf/afxL tyf lg0f{o ug]{
t/Lsf,
-5_ Ps JolQmnfO{ Ifltk"lt{ :j?k lbg ;lsg] clwstd /sdsf] xb,
-h_ Ifltk"lt{ bfjLsf ;Gbe{df 5fglag ug]{ ;DaGwdf cfjZos cGo s'/fx?,
-em_ lwtf]kq ahf/sf] cg'dltkq vf/]h ePdf ul/g] Joj:yfx?,
-`_ Ifltk"lt{sf ;DaGwdf cfjZos cGo Joj:yfx? .
%%= af]8{n] Ifltk"lt{ ;DaGwL Joj:yf ug{ ;Sg]M lwtf]kq ahf/n] nufgLstf{x?nfO{ x'g
;Sg] ;Defljt Ifltaf6 hf]ufpg bkmf %# adf]lhd Ifltk"lt{ sf]ifsf] :yfkgf /
;+rfng ug{ g;s]df jf tf]lsP adf]lhd lbg' kg]{ Ifltk"lt{sf] /sd glbPdf jf lbg
g;s]df af]8{n] tf]lsP adf]lhd Ifltk"lt{ sf]ifsf] :yfkgf / ;+rfng ug{ jf lbg' kg]{
Ifltk"lt{sf] /sd tf]lsP adf]lhd lbnfpg] ;DaGwdf cfjZos Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
kl/R5]b–%
lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkq ;DaGwL Joj:yf
%^= lwtf]kq Joj;fo ug{ cg'dltkq lng' kg]{M -!_ lwtf]kq Joj;fo ug{ rfxg] sDkgL
jf ;+:yfn] o; P]g adf]lhd af]8{af6 lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ug]{ cg'dltkq lng'
kg]{5 .
-@_ s;}n] klg o; P]g adf]lhd af]8{af6 lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkq k|fKt
gu/L lwtf]kq Joj;fo ug{ kfpg] 5}g .

19
%&= lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkqsf] nflu lgj]bg lbg' kg]{M -!_ lwtf]kq Joj;fo ug{
rfxg] sDkgL jf ;+:yfn] tf]lsP adf]lhdsf] 9fFrfdf tf]lsP adf]lhdsf] ljj/0f,
sfuhft / b:t'/ ;+nUg u/L lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkqsf] nflu af]8{ ;dIf
lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lbOg] lgj]bgdf b]xfosf s'/fx? v'nfOPsf] x'g' kg]{5 M–
-s_ lwtf]kq Joj;fosf] lsl;d / k|bfg ug]{ ;]jfsf ;DaGwdf,
-v_ lwtf]kq Joj;fo ug{ k|ltlglw lgo'Qm ug]{ / To:tf] Joj;fo c?;Fu ldnL
ug]{ eP ;f] ;DaGwL s'/f,
-u_ lwtf]kq ahf/sf] ;b:otf lnP/ dfq Joj;fo ug{ kfpg] tf]lsP adf]lhdsf
Joj;foLsf xsdf ;DalGwt lwtf]kq ahf/sf] l;kmfl/; kq,
-3_ k|:tfljt lwtf]kq Joj;fo ug{ ;Ifd ePsf] s'/f k|dfl0ft ug]{ cfwf/x?
/ af]8{n] tf]lslbPsf] cGo hfgsf/L .
%*= lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkq lbg]M -!_ bkmf %& adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf
af]8{n] cfjZos hfFra'em u/L b]xfosf cfwf/df lgj]bsnfO{ tf]lsP adf]lhdsf]
9fFrfdf lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkq lbg ;Sg]5 M–
-s_ pkbkmf -@_ df plNnlvt cj:yfx?sf] cfwf/df lgj]bsn] of] P]g jf o;
P]g cGtu{t ag]sf] lgod tyf ljlgodsf cwLgdf /xL lwtf]kq Joj;fo
ug{ ;S5 eGg] nfu]df,
-v_ lwtf]kq Joj;fo ug{ lgo'Qm u/]sf] k|ltlglwn] k|fKt u/]sf] tflnd / z}lIfs
of]Uotf .
-@_ lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkqsf] nflu lgj]bg lbg] sDkgL jf ;+:yfdf sfo{/t
sfo{sf/L k|d'v, ;~rfns, ;DalGwt clws[tx? tyf k|ltlglwsf ;DaGwdf
b]xfosf s'/fx?nfO{ ;d]t x]l/g]5 M–
-s_ cfly{s x}l;ot,
-v_ z}lIfs of]Uotf, tfnLd / ;DalGwt sfddf cg'ej,
-u_ lwtf]kq Joj;fo ug{ rflxg] cg'ej,
-3_ ;fdflhs x}l;ot tyf rl/q .
-#_ o; bkmfdf dfly h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lwtf]kq bnfnL tyf nufgL
k/fdz{ ;]jf afx]s cGo lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkq klAns lnld6]8
sDkgL jf k|rlnt sfg"g adf]lhd :yfkgf ePsf] ;+ul7t ;+:yfnfO{ dfq
lbOg]5 .
-$_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg af]8{n] k"FhL ahf/ tyf
nufgLstf{sf] lxtnfO{ Wofgdf /fvL s'g} lwtf]kq Joj;foLnfO{ lwtf]kq
Joj;fosf] lsl;ddWo] s'g} lwtf]kq Joj;fo ug{ gkfpg] u/L cg'dltkq k|bfg
ug{ ;Sg]5 .

20
%(= af]8{n] zt{x? tf]Sg ;Sg]M -!_ af]8{n] lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkq k|bfg ubf{ k"FhL
ahf/sf] cj:yf, lwtf]kq Joj;fosf] :j:y ;+rfng tyf nufgLstf{x?sf] lxtsf]
;+/If0fnfO{ Wofgdf /fvL cfjZos zt{x? tf]Sg ;Sg]5 .
-@_ af]8{n] pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lslbPsf zt{x?sf] kfngf ug]{ st{Jo lwtf]kq
Joj;fo ug{ cg'dltkq k|fKt u/]sf sDkgL jf ;+:yfsf] x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] zt{df af]8{n] cfjZostf cg';f/ k"FhL ahf/sf]
cj:yf, lwtf]kq Joj;fosf] :j:y ;+rfng tyf nufgLstf{x?sf] lxtnfO{
Wofgdf /fvL yk36 tyf x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
^)= lwtf]kq Joj;fo ug{ cg'dltkq lbg OGsf/ ug{ ;Sg]M af]8{n] b]xfosf cj:yfdf s'g}
sDkgL jf ;+:yfnfO{ lwtf]kq Joj;fo ug{ cg'dltkq lbg OGsf/ ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ;fx"sf] C[0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] k|dfl0ft ePdf,
-v_ To:tf] cg'dltkqsf] nflu lbOg] lgj]bg ;fy of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf]
lgod adf]lhd ;+nUg ug'{ kg]{ sfuhft tyf ljj/0f jf af]8{n] tf]lslbPsf] cGo
s'g} s'/f ;+nUg gu/]df,
-u_ bkmf %* sf] pkbkmf -@_ df plNnlvt s'/fx?nfO{ x]bf{ lwtf]kq Joj;fo ug]{
cg'dltkq lbg pko'Qm x'g] gb]lvPdf .
^!= lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkqsf] cjlw / gjLs/0fM -!_ o; P]g adf]lhd lwtf]kq
Joj;fo ug{ lwtf]kq Joj;foLnfO{ lbOPsf] cg'dltkq h'g cfly{s jif{df hf/L
ul/Psf] xf] ;f]xL cfly{s jif{sf] cGTo;Dd dfq sfod /xg]5 .
-@_ lwtf]kq Joj;foLn] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq tf]lsP
adf]lhdsf] jflif{s z'Ns af]8{nfO{ a'emfO{ To:tf] cg'dltkq gjLs/0f ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] Dofbleq jflif{s z'Ns a'emfO{ gjLs/0f ug{ g;s]df ;f]
Dofb ;dfKt ePsf] tLg dxLgf;Dd jflif{s z'Nssf] kRrL; k|ltzt hl/jfgf
lt/L To:tf] cg'dltkq gjLs/0f u/fpg ;lsg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] Dofbleq klg To:tf] cg'dltkq gjLs/0f gu/fpg]
lwtf]kq Joj;foLsf] cg'dltkq af]8{n] vf/]h u/L ;f]sf] ;"rgf ;j{;fwf/0fsf]
hfgsf/Lsf] nflu k|sfzg ug'{ kg]{5 .
^@= ;xfos sDkgL dfkm{t lwtf]kq Joj;fo ug{ tf]Sg ;Sg]M o; P]gdf cGoq h'g;'s}
s'/f n]lvPsf] eP tfklg af]8{sf] l;kmfl/;df g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf
k|sfzg u/L k|rlnt sfg"g adf]lhd :yfkgf ePsf a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfˆgf]
;xfos sDkgL dfkm{t dfq lwtf]kq Joj;fo ug{ kfpg] u/L tf]lslbg ;Sg]5 .
t/ To:tf] ;xfos sDkgLn] lwtf]kq Joj;fo afx]s c? sfd ug{ ;Sg] 5|}g .

21
^#= lwtf]kq Joj;fosf] lsl;dM -!_ o; P]gsf] k|of]hgsf] nflu lwtf]kq Joj;fonfO{
b]xfo adf]lhdsf] lsl;ddf ljefhg ul/g]5 M–
-s_ lwtf]kq bnfnL,
-v_ lwtf]kq Jofkf/,
-u_ lgisfzg tyf laqmL k|aGw,
-3_ nufgL Joj:yfkg,
-ª_ nufgL k/fdz{ ;]jf,
-r_ ;fd"lxs nufgL sf]if Joj:yfkg,
-5_ lwtf]kq btf{ jf lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf jf l8kf]lh6/L -s:6f]l8on_
;]jf,
-h_ lwtf]kq sf/f]af/sf] lx;fa /fkm;fkm ug]{ ;DaGwL ;]jf,
-em_ ahf/ lgdf{tf,
-`_ o; P]g adf]lhd af]8{n] lwtf]kq Joj;fo egL tf]lslbPsf] cGo sfo{ .
-@_ pkbkmf -!_ df plNnlvt lwtf]kq Joj;fosf] sfo{If]q tyf cGo Joj:yf
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
^$= k|ltlglw gtf]sL lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkq glbOg]M -!_ lwtf]kq bnfnsf]
k|ltlglwsf] ?kdf sfd ug]{ sDtLdf Pshgf JolQm gtf]sL s;}nfO{ klg lwtf]kq
bnfnLsf] ?kdf lwtf]kq Joj;fo ug{ cg'dltkq lbOg] 5}g .
-@_ lwtf]kq Jofkf/Lsf] k|ltlglwsf] ?kdf sfd ug]{ sDtLdf Pshgf JolQm gtf]sL
s;}nfO{ klg lwtf]kq Jofkf/Lsf] ?kdf lwtf]kq Joj;fo ug{ cg'dltkq lbOg]
5}g .
-#_ of]hgf Joj:yfkssf] k|ltlglwsf] ?kdf sfd ug]{ sDtLdf Pshgf JolQm gtf]sL
s;}nfO{ klg ;fd"lxs nufgL of]hgf tyf nufgL sf]if Joj:yfkg ;DaGwL
lwtf]kq Joj;fo ug{ cg'dltkq lbOg] 5}g .
-$_ lwtf]kq Joj;foLn] k|ltlglw tf]Sbf k"/f ug'{ kg]{ sfo{ljlw, of]Uotf tyf
Joj:yfx? tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
^%= cflwsfl/s k|ltlglwM -!_ s'g} klg JolQm lwtf]kq Joj;foLsf] k|ltlglw lgo'Qm
ePsf] s'/f pkbkmf -#_ adf]lhd af]8{df btf{ ePkl5 dfq To:tf] JolQm ;f] lwtf]kq
Joj;foLsf] nflu cflwsfl/s k|ltlglw dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|ltlglw lgo'Qm ePsf] s'/f af]8{df btf{ ubf{ lwtf]kq
Joj;foLn] k|ltlglw lgo'Qm u/]sf] s'/f / k|ltlglw lgo'Qm x'g] JolQmn] klg cfkm"
;f] lwtf]kq Joj;foLsf] k|ltlglw x'g d~h'/ u/]sf] s'/f af]8{nfO{ ;"rgf ug'{
kg]{5 .

22
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;"rgf k|fKt ePsf] kGw| lbgleq af]8{n] k|ltlglwsf] gfd,
7]ufgf tyf cGo cfjZos ljj/0f v'nfO{ tf]lsP adf]lhd btf{ lstfadf btf{
u/L To:tf] k|ltlglwnfO{ k|ltlglw btf{sf] k|df0fkq lbg' kg]{5 .
-$_ s'g} sf/0fn] k|ltlglw / k|ltlglw lgo'Qm ug]{ lwtf]kq Joj;foL aLr k|ltlglw
/fVg] ;DaGwdf ePsf] ;Demf}tf /2 ePdf ;f]sf] ;"rgf t'?Gt af]8{nfO{ lbg'
kg]{5 / k|ltlglwn] klg cfkm"n] k|fKt u/]sf] k|df0fkq ;ft lbgleq af]8{df lkmtf{
a'emfpg' kg]{5 .
-%_ cflwsfl/s k|ltlglwn] u/]sf] ;Dk"0f{ sfdsf] lhDd]jf/L To;/L cflwsfl/s k|ltlglw
lgo'Qm ug]{ lwtf]kq Joj;foLsf] x'g]5 .
^^= lwtf]kq Joj;foLsf] clwsf/M -!_ lwtf]kq Joj;foLnfO{ ;'g'jfO{sf] plrt df}sf glbO{
lghn] k|fKt u/]sf] lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkq lgnDag jf vf/]h ul/g] 5}g .
-@_ lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkq lgnDag jf vf/]h ubf{ To;sf] lnlvt ;"rgf
;DalGwt lwtf]kq Joj;foLnfO{ lbg' kg]{5 / To:tf] ;"rgfdf To;/L lgnDag
jf vf/]h ug'{ kg]{ sf/0f, lgnDag jf vf/]hL nfu" x'g] ldlt / lgnDag ePsf]df
lgnDagsf] cjlw pNn]v ug'{ kg]{5 .
-#_ lwtf]kq Joj;foLsf] lwtf]kq Joj;fo ug]{ cg'dltkq lgnDag jf vf/]h ug]{
u/L u/]sf] lg0f{odf lrQ ga'‰g] lwtf]kq Joj;foLn] To:tf] lg0f{o ePsf] ldltn]
k}+tL; lbgleq ;DalGWft pRr1 cbfntdf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
^&= lwtf]kq Joj;foLsf] Go"gtd k"FhL / cfly{s ;|f]tM -!_ lwtf]kq Joj;foLn] lwtf]kq
Joj;fo ubf{ tf]lsP adf]lhd Go"gtd k"FhL / cfly{s ;|f]t /fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lwtf]kq Joj;foLn] /fVg' kg]{ Go"gtd k"FhL / cfly{s ;|f]t
/fVg g;s]df ;f] s'/fsf] hfgsf/L af]8{nfO{ t'?Gt lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] hfgsf/L af]8{n] k|fKt u/]df To:tf] lwtf]kq Joj;foLnfO{
tf]lsP adf]lhdsf] Go"gtd k"FhL / cfly{s ;|f]t /fVg t'?Gt cfb]z lbg jf
tT;DaGwdf cfjZos cGo lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
^*= lwtf]kq Joj;foLsf] clen]v /fVg' kg]{M -!_ af]8{n] cg'dltkq k|fKt ;a} lwtf]kq
Joj;foLsf] Pp6f btf{ lstfa v8f u/L cBfjlws clen]v /fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd v8f ul/g] btf{ lstfadf b]xfosf s'/fx? ;d]t v'nfO{
lwtf]kq Joj;foLsf] cBfjlws clen]v /fVg' kg]{5 M–
-s_ lwtf]kq Joj;foLsf] gfd / 7]ufgf,
-v_ lwtf]kq Joj;foLnfO{ cg'dltkq lbPsf] ldlt,
-u_ lwtf]kq Joj;fosf] lsl;d,

1 Gofo k|zf;g P]g, @)&# 4f/f ?kfGt/ ul/Psf] zAb æk'g/fj]bg cbfntÆ sf] ;§f æpRr cbfntÆ

23
-3_ cg'dltkqdf plNnlvt zt{x?,
-ª_ cflwsfl/s k|ltlglwsf] gfd / 7]ufgf,
-r_ k|aGws tyf clws[tx?sf] gfd / 7]ufgf,
-5_ lwtf]kq Joj;fo ;DaGwL sfuh tyf clen]v /xg] 7fpF,
-h_ sDkgL jf ;+:yfsf] ;~rfnssf] gfd, sDkgL ;lrjsf] gfd, k|To]s
z]o/jfnfsf] gfd / lnPsf] z]o/ ;+Vof,
-em_ af]8{n] cfjZos / plrt b]v]sf cGo ljj/0fx? .
^(= cflwsfl/s k|ltlglwsf] clen]vM -!_ af]8{n] ;a} cflwsfl/s k|ltlglwsf] Pp6f btf{
lstfa v8f u/L cBfjlws clen]v /fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd v8f ul/g] btf{ lstfadf b]xfosf s'/fx? ;d]t v'nfO{
cflwsfl/s k|ltlglwsf] cBfjlws clen]v /flvg]5 M–
-s_ cflwsfl/s k|ltlglwsf] gfd / 7]ufgf .
-v_ cflwsfl/s k|ltlglwsf] ?kdf btf{ ePsf] ldlt,
-u_ k|ltlglw lgo'Qm ug]{ lwtf]kq Joj;foLsf] gfd / 7]ufgf,
-3_ af]8{n] plrt / cfjZos b]v]sf cGo cfjZos ljj/0fx? .
&)= hfgsf/L lbg' kg]{M lwtf]kq Joj;foLn] b]xfosf s'g} cj:yfdf ;f] ePsf] ldltn] ;ft
lbgleq af]8{nfO{ ;f]sf] lnlvt ;"rgf lbg' kg]{5M–
-s_ cg'dltkqdf pNn]v eP adf]lhdsf] lwtf]kq Joj;fo ug{ 5f]8]df,
-v_ s'g} cflwsfl/s k|ltlglwn] k|ltlglwsf] ?kdf sfo{ ug{ 5f]8]df,
-u_ bkmf ^* adf]lhd v8f ul/Psf] btf{ lstfadf plNnlvt s'g} ljj/0fx?df
x]/km]/ ePdf .
kl/R5]b–^
;fd"lxs nufgL of]hgf
&!= :jLs[lt glnO{ ;fd"lxs nufgL of]hgfsf] ;+rfng ug{ gx'g]M -!_ s;}n] klg o;
P]g adf]lhd af]8{af6 :jLs[lt glnO{ ;fd"lxs nufgL of]hgf ;+rfng ug{ jf b]xfo
adf]lhdsf] s'g} sfd ug{ u/fpg x'Fb}g M–
-s_ ;fd"lxs nufgL of]hgfdf ;xefuL x'g cfdlGqt u/L s'g} lj1fkg ug{ jf
k|ToIf jf ck|ToIf ?kn] To:tf] of]hgfdf ;xefuL x'gsf nflu s'g} klg
lsl;dsf] hfgsf/L ;dfj]z u/L k|:tfj /fVg,
-v_ ;fd"lxs nufgL of]hgfdf ;xefuL x'g s;}nfO{ /fo, ;Nnfx jf k/fdz{
lbg .
-@_ pkbkmf -!_ sf] pNn+3g ug]{n] o; P]g adf]lhdsf] s;"/ u/]sf] dflgg]5 .

24
&@= af]8{n] ;fd"lxs nufgL of]hgf ;+rfng ug{ :jLs[lt lbg]M -!_ of]hgf Joj:yfksn]
cfkm"n] Joj:yfkg / ;+rfng ug]{ ;fd"lxs nufgL of]hgf ;+rfng ug'{ cl3 To:tf]
of]hgf af]8{df btf{ u/fO{ ;+rfng ug]{ :jLs[lt lng tf]lsP adf]lhdsf] 9fFrfdf
tf]lsPsf] ljj/0f / b:t'/ ;+nUg /fvL af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePkl5 af]8{n] cfjZos hfFra'em u/L
pko'Qm b]lvPdf lgj]bg k|fKt u/]sf] ldltn] gAa] lbgleq ;fd"lxs nufgL
of]hgf btf{ u/L ;+rfng ug]{ :jLs[lt k|bfg ug]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;fd"lxs nufgL of]hgf btf{ u/L ;+rfng ug]{ :jLs[lt
k|bfg ug]{ ;DaGwdf hfFra'em ubf{ s'g} ;"rgf, ljj/0f, hfgsf/L jf sfuhft
cfjZos b]lvPdf af]8{n] ;DalGwt of]hgf Joj:yfks;Fu To:tf] ;"rgf,
ljj/0f, hfgsf/L jf sfuhft dfu ug{ ;Sg]5 . o;/L dfluPsf] ;"rgf, ljj/0f,
hfgsf/L jf sfuhft k|fKt gu/];Dd af]8{n] ;fd"lxs nufgL of]hgf ;+rfng
ug]{ :jLs[lt k|bfg ug]{ 5}g .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd ;fd"lxs nufgL of]hgf btf{ u/L ;+rfng ug]{ :jLs[lt
k|bfg ubf{ af]8{n] ;xefuLx?nfO{ ;xeflutf ;DaGwL k|df0fkq jf ;f]sf] lg:;f
lbg] u/L :jLs[lt k|bfg ug]{5 .
-%_ af]8{n] of]hgf Joj:yfksnfO{ ;fd"lxs nufgL of]hgf ;+rfng ug{ o; bkmf
adf]lhd :jLs[lt k|bfg ubf{ ;fd"lxs nufgL of]hgfsf] ;+rfng / ;xefuL
k|df0fkq hf/L ug]{ ;DaGwdf cfjZos zt{x? ;d]t tf]lslbg ;Sg]5 . o;/L
tf]lslbPsf] zt{x?df af]8{n] cfjZostf cg';f/ yk36 jf x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
&#= ;fd"lxs nufgL of]hgfsf] ;+rfngM -!_ of]hgf Joj:yfksn] ;fd"lxs nufgL of]hgf
;+rfng ug]{ p2]Zon] ;xefuLx?sf] cfjZostf / lxtnfO{ Wofgdf /fvL tf]lsP
adf]lhd Pp6} jf 5'6[f5'6[} lsl;d / gfdaf6 ;fd"lxs nufgL of]hgf ;+rfng ug{
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd of]hgf Joj:yfksn] s'g} of]hgf ;+rfng ug'{ cl3
l8kf]lh6/L;Fu tf]lsP adf]lhd ;Demf}tf ug'{ kg]{5 .
&$= af]8{n] :jLs[lt /2 ug{ ;Sg]M -!_ af]8{n] b]xfosf] cj:yfdf ;fd"lxs nufgL of]hgf
;+rfng ug{ bkmf &@ adf]lhd lbPsf] :jLs[lt /2 ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ;+rfngsf cfjZos zt{x? ;Gtf]ifhgs 9+uaf6 k"/f ug{ g;s]df,
-v_ ;xefuLx?sf lxtnfO{ Wofgdf /fVbf To:tf] of]hgfnfO{ lg/Gt/tf lbg pko'Qm
x'g] gb]lvPdf,
-u_ of]hgf Joj:yfks / l8kf]lh6/Ln] of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf
ljlgodsf] pNn+3g u/]df jf of]hgfsf ;DaGwdf af]8{nfO{ s'g} em'Ýf ljj/0f
pknAw u/fPdf .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_ adf]lhd :jLs[lt /2 ubf{ af]8{n] To:tf] of]hgf;Fu
;DalGWft Joj:yfks, l8kf]lh6/L, ;+rfns jf ;DalGwt sd{rf/L;Fu cfjZos
;f]wk'5 ug{ ;Sg]5 .

25
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd of]hgf ;+rfng ug{ lbOPsf] :jLs[tL /2 ubf{ af]8{n]
nufgLstf{x?sf] nufgL tyf k|ltkmnnfO{ Wofgdf /fvL cGo s'g} of]hgf
Joj:yfksåf/f ;f] of]hgf ;+rfng ug{ jf To:tf] of]hgfsf] nufgLstf{x?sf]
nufgL tyf k|ltkmn ;d]t lkmtf{ u/L lx;fa /fkm;fkm ug{ nufpg ;Sg]5 .
-$_ af]8{sf] cfb]z adf]lhd of]hgf ;+rfng aGb ubf{ tyf lx;fa /fkm;fkm ubf{
cjnDag ug'{ kg]{ sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
&%= ;fd"lxs nufgL of]hgf ;+rfng ;DaGwL cGo Joj:yfM -!_ of]hgf Joj:yfksn]
;+rfng ug]{ ;fd"lxs nufgL of]hgfnfO{ ;xefuLx?sf] lxt cg's"n ;+rfng u/fpgsf
nflu ug'{ kg]{ cGo Joj:yf / ;+rfng ;DaGwL sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-@_ ;fd"lxs nufgL of]hgfsf] ;+rfng ;DaGwdf lgodfjnLdf b]xfosf Joj:yfx?
ul/g]5 M–
-s_ ;fd"lxs nufgL of]hgfsf] btf{ tyf :jLs[lt ;DaGwL k|lqmof tyf zt{x?sf
;DaGwdf,
-v_ ;fd"lxs nufgL of]hgfsf] ljwfg, of]hgf Joj:yfks tyf l8kf]lh6/Lsf]
sfd, st{Jo / ;xefuLx?sf] clwsf/ tyf bfloTj ;DaGwdf,
-u_ OsfO{sf] k|j4{g, ahf/ Joj:yfkg tyf ljt/0f ;DaGwdf,
-3_ OsfO{sf] lgisfzg tyf 5'6 ;DaGwdf,
-ª_ l8kf]lh6/L ;]jf tyf of]hgf ;DaGwL cGo Joj:yfsf ;DaGwdf,
-r_ ;fd"lxs nufgL of]hgfsf] C[0f tyf ;fk6L ;DaGwL Joj:yfnfO{ lgoldt
tyf Jojl:yt ug]{ ;DaGwdf,
-5_ ;fd"lxs nufgL of]hgf;Fu ;DalGwt sf/f]af/ tyf cfly{s l:ylt :ki6
b]lvg] u/L clen]v /fVg] / To:tf] n]vf tyf cGo cfjZos n]vf /
clen]vsf] lg/LIf0f ;DaGwL Joj:yfsf ;DaGwdf,
-h_ ;fd"lxs nufgL of]hgf;Fu ;DalGwt cfjlws k|ltj]bg / To:tf] k|ltj]bg
of]hgfsf ;xefuL tyf af]8{ ;dIf k]z ug]{ ;DaGwdf,
-em_ v08 -ª_ df plNnlvt ;]jf k|bfg u/] afkt lng' kg]{ kmL, kfl/>lds,
z'Ns ;DaGwdf,
-`_ ;fd"lxs nufgL of]hgfsf] /sdsf] nufgL tyf ;fk6L Joj:yfkg
;DaGwdf,
-#_ ;fd"lxs nufgL of]hgf ;+rfngsf ;DaGwdf pkbkmf -!_ df plNnlvt
Joj:yfx? ;dfj]z u/L lgodfjnL agfpFbf ;f] lgodfjnLdf leGgf leGg}
lsl;dsf] ;fd"lxs nufgL of]hgfsf nflu leGgf leGg} Joj:yfx? ug{ ;lsg]5 .

26
kl/R5]b–&
lwtf]kq Joj;fosf] ;+rfng
&^= Jofj;flos :t/M lwtf]kq Joj;foLn] lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ubf{ b]xfo adf]lhdsf]
Jofj;flos l;4fGtsf] kfngf ug'{ kg]{5 M–
-s_ lwtf]kq Joj;fo ;+rfngnfO{ :j:y / pRr:t/Lo /fVg],
-v_ plrt ;Lk, xf]l;of/L / d]xgtsf ;fy lwtf]kq Joj;fo ug]{,
-u_ lwtf]kq ahf/sf] pRr dof{bf sfod /fVg],
-3_ u|fxsx?af6 lwtf]kqdf nufgL ugf{sf] p2]Zosf ;DaGwdf hfgsf/L lnO{ ;f]
cg';f/sf] ;]jf k|bfg ug]{,
-ª_ u|fxsnfO{ lwtf]kq nufgLsf ;DaGwdf lg0f{o ug{ cfjZos hfgsf/L / ;Nnfx
pknAw u/fpg],
-r_ u|fxssf] :jfy{;Fu cfˆgf] :jfy{ af‰g glbg] / To:tf] cj:yf cfOk/]df u|fxsnfO{
;f] s'/fsf] hfgsf/L lbO{ u|fxssf] lxtnfO{ Wofgdf /fvL lwtf]kq Joj;fo ug]{,
-5_ lwtf]kq Joj;fosf ;DaGwdf u/]sf jrgj4tf k"/f ug{sf nflu cfjZos
Joj:yf ug]{,
-h_ lwtf]kq Joj;fo;Fu ;DalGwt clen]vx? /fd|f];Fu /fVg],
-em_ lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ug]{ ;DaGwdf bIf hgzlQm tof/ ug{sf] nflu
sd{rf/LnfO{ cfjZos tflndsf] Joj:yf ug]{,
-`_ lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ug]{ ;DaGwdf tf]lsP adf]lhdsf] cGo l;4fGtsf]
kfngf ug]{ .
&&= nufgLstf{sf] klxrfg, vl/b laqmL cfb]z s/f/ gf]6 tyf /sd n]gb]g ;DaGwL
Joj:yf M -!_ lwtf]kq Joj;foLn] lwtf]kq sf/f]af/ ug'{ cl3 ;DalGwt nufgLstf{sf]
kl/ro lng], u|fxs vftf vf]Ng], /sd n]gb]g ug]{ tyf sf/f]af/ ;DaGwL ;Demf}Tff
ug]{ ;DaGwL Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-@_ s'g} klg lwtf]kq Joj;foLn] lwtf]kq vl/b, laqmL jf ljlgdo ;DaGwL s/f/
u/]kl5 csf]{ lbgsf] ahf/ aGb x'g' cufj} s/f/ gf]6 agfpg' kg]{5 / To:tf]
gf]6df ;f] lwtf]kq Joj;foLn] Ph]06sf] ?kdf s/f/ u/]sf] eP s/f/ gf]6sf]
;Ssn k|lt ;DalGwt u|fxsnfO{ lbg' kg]{5 / cfˆg} nflu s/f/ u/]sf] eP s/f/
gf]6df ;f] s'/f pNn]v u/L cfkm";Fu /fVg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] s/f/ gf]6df b]xfosf s'/fx? ;d]t pNn]v ug'{ kg]{5 M–
-s_ lwtf]kq Joj;fosf] lsl;d / To:tf] Joj;fo ;+rfng ug]{ 7fpF,
-v_ lwtf]kq Joj;foLn] cfkm} d'Vo eO{ sfd u/]sf] eP ;f]sf] ljj/0f,
-u_ s/f/ gf]6 lbg' kg]{ JolQmsf] gfd / 7]ufgf,

27
-3_ s/f/ ePsf] ldlt / s/f/ gf]6 tof/ u/]sf] ldlt,
-ª_ lwtf]kqsf] ljj/0f / kl/df0f,
-r_ lwtf]kqsf] k|lt OsfO{ d"No,
-5_ s/f/ cGtu{t ltg'{ kg]{ k|ltkmn ;DaGwL ljj/0f,
-h_ s/f/ cGtu{t ltg'{ kg]{ sldzgsf] /sd jf b/,
-em_ s'g} b:t'/ nfUg] eP To:tf] b:t'/sf] b/ tyf tT;DaGwL ljj/0f,
-`_ lx;fa /fkm;fkm x'g] lbg,
-6_ tf]lsP adf]lhdsf] cGo s'/fx? .
&*= lwtf]kq Joj;foLn] /fVg' kg]{ lx;faM -!_ lwtf]kq Joj;foLn] lx;fa tyf clen]v
/fVbf cfkm"n] u/]sf] lwtf]kq sf/f]af/ ;DaGwL kof{Kt ?kdf k'i6L x'g] u/L cfkm"n]
u/]sf] sf/f]af/sf] cfly{s l:ylt :ki6 b]lvg] u/L /fVg' kg]{5 . jf;nft tyf gfkmf
gf]S;fg lx;fa tof/ ubf{ oyfy{ b]lvg] u/L /fVg' kg]{5 .
-@_ lwtf]kq Joj;foLn] pkbkmf -!_ adf]lhd /fv]sf] lx;fa tyf clen]vaf6 k|i6
?kdf cnu b]lvg] u/L lwtf]kq vl/b ug{ rfxg] cfˆgf] u|fxsn] lwtf]kq vl/b
laqmL ug{sf nflu a'emfPsf] /sd tyf lwtf]kqsf] lx;fa / clen]v tf]lsP
adf]lhd a]Un} /fVg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd /flvPsf] lx;fa tyf clen]v / tt\;DaGwL cfly{s
ljj/0f tyf k|ltj]bgx? lwtf]kq Joj;foLn] tf]lsP adf]lhd tof/ u/L /fVg'
kg]{5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd /flvPsf lx;fa tyf clen]vx? af]8{ jf af]8{af6 lgo'Qm
ePsf] lg/LIfs jf n]vfk/LIfsn] jf ;DalGwt lwtf]kq ahf/n] lg/LIf0f ug{
jf hfFRg rfx]df kl5 ;lhn};Fu hfFRg jf lg/LIf0f ug{ ;lsg] u/L lwtf]kq
Joj;foLn] /fVg' kg]{5 .
&(= aLdf ug'{ kg]{M k|ltlglw afx]s lwtf]kq Joj;fo ug{ cg'dltkq k|fKt k|To]s lwtf]kq
Joj;foLn] af]8{n] tf]lslbP adf]lhd cfkm"n] ug]{ Joj;fosf] aLdf u/fpg' kg]{5 .
*)= n]vfk/LIfs lgo'Qm ug'{ kg]{ M -!_ lwtf]kq Joj;foLn] af]8{n] ;"rLs[t u/]sf]
n]vfk/LIfsx? dWo]af6 n]vfk/LIfs lgo'lQm ug'{ kg]{5 .
-@_ lwtf]kq Joj;foL sDkgL jf ;+:yfsf] ;~rfns, z]o/jfnf, clws[t, sd{rf/L jf
;fem]bf/ /x]sf] JolQm ;f] lwtf]kq Joj;foL sDkgL jf ;+:yfsf] n]vfk/LIfsdf
lgo'Qm x'g cof]Uo dflgg]5 .
-#_ lwtf]kq Joj;foLn] n]vfk/LIfs lgo'Qm u/]sf] ldltn] ;ft lbgleq To:tf]
n]vfk/LIfssf] gfd, 7]ufgf ;d]t af]8{nfO{ ;"rgf ug'{ kg]{5 .

28
-$_ lwtf]kq Joj;foLn] s'g} n]vfk/LIfsnfO{ kbaf6 x6fPdf jf To:tf] n]vfk/LIfsn]
/flhgfdf lbO{ x6]df To;sf] ;"rgf ;f] eP u/]sf] ldltn] ;ft lbgleq lwtf]kq
Joj;foLn] af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg af]8{ / lwtf]kq ahf/sf
sd{rf/L s'g} klg lwtf]kq Joj;foL sDkgL jf ;+:yfsf] n]vfkl/Ifsdf lgo'Qm
x'g ;Sg] 5}g .
*!= n]vfk/LIfssf] ;"rL /fVg]M -!_ bkmf *) adf]lhd n]vfk/LIfs lgo'Qm ug]{ k|of]hgsf]
nflu af]8{n] k|rlnt sfg"g adf]lhd btf{jfnf n]vfk/LIfsx? dWo]af6 tf]lsPsf]
of]Uotf ePsf n]vfk/LIfsx?sf] gfdsf] ;"rL tof/ u/L /fVg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;"rLdf gfd ;"rLs[t ug{ rfxg] n]vfk/LIfsn] tf]lsP
adf]lhd af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 . o;/L ;"rLs[t n]vfk/LIfsn] af]8{n]
tf]lslbPsf] hfgsf/L af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
*@= lx;fa tyf ljj/0f k]z ug'{ kg]{M -!_ lwtf]kq Joj;foLn] cfly{s jif{ ;dfKt ePsf]
tLg dlxgfleq cl3Nnf] cfly{s jif{df lwtf]kq Joj;fo u/]sf] ;+rfng ljj/0f
:ki6 b]lvg] u/L cl3Nnf] cfly{s jif{sf] n]vfk/LIf0f ePsf] gfkmf gf]S;fgsf] lx;fa,
jf;nft / gub k|jfx ljj/0f tyf cGo cfjZos cfly{s ljj/0fx? af]8{ / ;DalGwt
lwtf]kq ahf/ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lx;fa tyf ljj/0f k]z ug{ g;s]df ;f]sf] dgfl;a
dflkmssf] sf/0f v'nfO{ Dofb yksf] nflu af]8{ ;dIf lwtf]kq Joj;foLn]
lgj]bg lbPdf af]8{n] tLg dlxgf;Dd Dofb yk lbg ;Sg]5 . o;/L Dofb
ylkPsf] ;doleq klg To:tf] lx;fa tyf ljj/0f k]z gu/]df af]8{n] To:tf]
lwtf]kq Joj;foLnfO{ kfFr xhf/b]lv kRrL; xhf/ ?k}ofF;Dd hl/jfgf ug{
;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Dofbleq n]vfk/LIf0f
x'g g;s]sf] sf/0faf6 lx;fa tyf ljj/0f k]z ug{ g;Sg] lwtf]kq Joj;foLn]
kl5 n]vfk/LIf0f eO;s]kl5 jf:tljs lx;fa tyf ljj/0f a'emfpg] u/L
n]vfk/LIf0f eOg;s]sf] lx;fa tyf ljj/0f a'emfpg ;Sg]5 .
*#= ;"rLs[t n]vfk/LIfsn] af]8{nfO{ k|ltj]bg lbg' kg]{ M ;"rLs[t n]vfk/LIfsn] lwtf]kq
Joj;foLsf] lx;fa lstfasf] n]vfk/LIf0f ubf{ To:tf] lwtf]kq Joj;foLn] cfly{s
ljlgodsf] pNn+3g u/]sf] kfPdf ;f] s'/fsf] 5'6[} k|ltj]bg tof/ u/L af]8{nfO{ lbg'
kg]{5 .

29
kl/R5]b–*
lgodg, cg'udg, lg/LIf0f tyf hfFra'em
*$= lgodg tyf cg'udg ug]{M -!_ af]8{nfO{ k"FhL ahf/sf] ljsf; tyf nufgLstf{sf]
lxtsf nflu lwtf]kq ;DaGwL ;Dk"0f{ sfd sf/afxLsf] lgodg tyf cg'udg ug]{ k"0f{
clwsf/ x'g]5 .
-@_ af]8{ cfkm}n] jf c? s;}nfO{ cfkm"nfO{ ePsf] clwsf/ k|Tofof]hg u/L lwtf]kq
ahf/, lwtf]kq Joj;foL, lwtf]kq Joj;foLsf] cflwsfl/s k|ltlglw tyf lwtf]kq
btf{ u/fPsf ;+ul7t ;+:yfn] ug]{ lwtf]kq ;DaGwL sfd sf/afxLsf] lgodg
tyf cg'udg ug{ u/fpg ;Sg]5 .
*%= lg/LIf0f tyf hfFra'em ug{ ;Sg]M -!_ bkmf *$ adf]lhd lgodg tyf cg'udg ug]{
k|of]hgsf] nflu lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL, lwtf]kq Joj;foLsf] cflwsfl/s
k|ltlglw tyf lwtf]kq btf{ u/fPsf ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kq ;DaGwL sfd sf/afxL
ubf{ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod tyf lgb]{lzsf jf ;f] cGtu{t
hf/L ePsf cfb]z jf lgb]{zgsf] kfngf u/] gu/]sf] ;DaGwdf cfjZostf cg';f/
af]8{ cfkm}n] jf c? s;}nfO{ cfkm"nfO{ ePsf] clwsf/ k|Tofof]hg u/L lg/LIf0f tyf
hfFra'em ug{ u/fpg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'em ubf{ af]8{ jf clwsf/ k|fKt JolQmn]
;DalGwt lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL, lwtf]kq Joj;foLsf] cflwsfl/s
k|ltlglw tyf lwtf]kq btf{ u/fpg] ;+ul7t ;+:yfdf /x]sf] ;"rgf, tYofÍ,
sfuhft, clen]v tyf ljj/0fsf] lg/LIf0f tyf hfFra'em ug{ jf ;DalGwt s'g}
klg JolQm;Fu ;f]wk'5 ug{ jf lghx?sf] aofg lng ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'em ul/;s] kl5 af]8{n] ;f]sf] k|ltj]bg
tof/ u/L /fVg' kg]{5 . af]8{af6 clwsf/ k|fKt JolQmn] lg/LIf0f tyf hfFra'em
u/]sf] eP ;f] JolQmn] To:tf] lg/LIf0f tyf hfFra'emsf] k|ltj]bg tof/ u/L af]8{
;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'em ubf{ ckgfpg] sfo{ljlw / lg/LIf0f
tyf hfFra'em kl5 k]z ug'{ kg]{ k|ltj]bg tof/ ubf{ ckgfpg] ljlw tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
*^= ;"rgf, tYofÍ tyf ljj/0f dfu ug{ ;Sg]M -!_ bkmf *% adf]lhd lg/LIf0f tyf
hfFra'em ubf{ af]8{ jf lg/LIf0f tyf hfFra'em ug{sf nflu clwsf/ k|fKt JolQmn]
jf bkmf !)# adf]lhd txlssft ubf{ txlssft ug]{ clwsf/Ln] ;DalGwt lwtf]kq
ahf/, lwtf]kq Joj;foL, lwtf]kq Joj;foLsf] k|ltlglw tyf lwtf]kq btf{ u/fPsf
;+ul7t ;+:yf;Fu lg/LIf0f tyf hfFra'emsf l;nl;nfdf cfjZos b]v]sf s'g} klg
;"rgf, tYofÍ tyf ljj/0f dfu ug{ ;Sg]5 .
30
-@_ af]8{n] lwtf]kq sf/f]af/nfO{ lgoldt tyf Jojl:yt ug]{ k|of]hgsf nflu
lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL, lwtf]kq Joj;foLsf] cflwsfl/s k|ltlglw
lwtf]kq btf{ u/fPsf ;+ul7t ;+:yf lwtf]kq sf/f]af/sf] lx;fa /fkm;fkm ug]{
;+:yf tyf l8kf]lh6/L;Fu lwtf]kq jf lwtf]kq sf/f]af/;Fu ;DalGwt s'g} klg
;"rgf, tYofÍ tyf ljj/0f dfu ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd dfluPsf] ;"rgf, tYofÍ tyf ljj/0f pknAw
u/fpg] st{Jo ;DalGwt lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL, lwtf]kq Joj;foLsf]
cflwsfl/s k|ltlglw, lwtf]kq btf{ u/fpg] ;+ul7t ;+:yf, lwtf]kq sf/f]af/sf]
lx;fa /fkm;fkm ug]{ ;+:yf tyf l8kf]lh6/Lsf] x'g]5 .
-$_ bkmf *% adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'em ubf{ af]8{ jf lg/LIf0f tyf hfFra'em
ug{sf nflu clwsf/ k|fKt JolQmn] jf bkmf !)# adf]lhd txlssft ubf{
txlssft ug]{ clwsf/Ln] cfjZos b]v]sf] s'g} klg ;"rgf, tYofÍ, sfuhft
clen]v, ljj/0f tyf s'g} klg pks/0f cfˆgf] sAhfdf lng ;Sg]5 .
*&= cfb]z jf lgb]{zg lbg ;Sg]M -!_ af]8{n] g]kfn ;/sf/sf] gLlt lgb]{zg, k"FhL ahf/sf]
l:ylt tyf nufgLstf{sf] lxtnfO{ Wofgdf /fvL lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL,
lwtf]kq Joj;foLsf] cflwsfl/s k|ltlglw tyf lwtf]kq btf{ u/fpg] ;+ul7t ;+:yfnfO{
lwtf]kq sf/f]af/sf ;DaGwdf of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod tyf ljlgod
adf]lhd ug'{ kg]{ s'g} sfd ug{ jf gug'{ kg]{ s'g} sfd gug{ cfjZos cfb]z jf
lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-@_ bkmf *% adf]lhd k]z ePsf] lg/LIf0f tyf hfFra'em k|ltj]bgsf] cfwf/df af]8{n]
lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL, lwtf]kq Joj;foLsf] cflwsfl/s k|ltlglw,
lwtf]kq btf{ u/fpg] ;+ul7t ;+:yf jf To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf
sd{rf/LnfO{ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod tyf ljlgod adf]lhd
s'g} sfd ug{ jf gug{ lgb]{zg lbg jf lwtf]kqsf] btf{ vf/]h ug{ jf o; P]g
adf]lhd af]8{n] lbPsf] cg'dltkq lgnDjg jf vf/]h ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd lbOPsf] cfb]z jf lgb]{zgsf] kfngf ug'{ ;DalGwt
;a}sf] st{Jo x'g]5 .
**= cg'dltkq lgnDag ug{ ;Sg]M -!_ s'g} lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLn] of] P]g
jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod tyf ljlgod ljkl/t sfd u/]df jf af]8{n] lbPsf]
cfb]z jf lgb]{zg kfngf gu/]df jf nufgLstf{sf] lxtnfO{ Wofgdf /fvL cfkm"n]
ug'{ kg]{ sfd gu/]df af]8{n] lglZrt cjlw tf]sL To:tf] lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq
Joj;foLn] o; P]g adf]lhd lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ug{ k|fKt
u/]sf] cg'dltkq lgnDag ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cg'dltkq lgnDag ePsf] sf/0faf6 To:tf] lwtf]kq
ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLn] cg'dltkq lgnDag x'g'eGbf cl3 u/]sf] sfd
sf/afxLaf6 ;[lht bfloTjdf s'g} c;/ kg]{ 5}g .
31
*(= cg'dltkq vf/]h ug{ ;Sg]M -!_ af]8{n] b]xfosf cj:yfdf s'g} lwtf]kq ahf/ jf
lwtf]kq Joj;foLn] o; P]g adf]lhd lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;fo ;+rfng
ug{ k|fKt u/]sf] cg'dltkq vf/]h ug{ ;Sg]5 M–
-s_ lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ug{ aGb u/]df,
-v_ nufgLstf{sf] lxt ljkl/t x'g] u/L lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;fo
;+rfng u/]df,
-u_ cg'dltkqdf plNnlvt zt{x? pNn+3g u/]df,
-3_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod tyf ljlgodsf] pNn+3g u/]df,
-ª_ af]8{n] lbPsf] cfb]z jf lgb]{zg kfngf gu/]df,
-r_ ;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]df,
-5_ lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ug{ cg'dltkq k|fKt sDkgL
jf ;+:yf lj36g ePdf,
-h_ lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ug{ cg'dltkq k|fKt ug]{
lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLn] cg'dltkq vf/]h u/L kfpF egL
lgj]bg lbPdf .
-em_ lwtf]kq Joj;foLn] cfkm"n] lgo'Qm u/]sf] k|ltlglw x6fPsf]df ;f]sf] ;§f
csf]{ k|ltlglw lgo'Qm gu/]df .
-`_ af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{ cfly{s tyf sf/f]af/ ;DaGwL ljj/0f k]z gu/]df .
-6_ bkmf %) adf]lhd a'emfpg' kg]{ b:t'/ ;f] bkmfn] tf]s]sf] Dofbleq af]8{df
ga'emfPdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cg'dltkq vf/]h ePsf] sf/0faf6 To:tf] lwtf]kq ahf/
jf lwtf]kq Joj;foLn] cg'dltkq vf/]h x'g'eGbf cl3 u/]sf] sfd sf/afxLaf6
;[lht bfloTjdf s'g} c;/ kg]{ 5}g .
()= af]8{sf] ljz]if clwsf/M -!_ k"FhL ahf/sf] ljsf; tyf nufgLstf{sf] lxtnfO{ Wofgdf
/fvL lwtf]kq sf/f]af/nfO{ lgoldt tyf Jojl:yt ug]{ k|of]hgsf nflu af]8{n] b]xfosf
ljz]if clwsf/ k|of]u ug{ ;Sg]5 M–
-s_ lwtf]kq ;fj{hlgs lgisfzg u/]sf ;+ul7t ;+:yfn] k|rlnt sfg"g
adf]lhd af]nfpg' kg]{ ;fwf/0f ;ef lgwf{l/t ;doleq gaf]nfPdf ;fwf/0f
;ef af]nfpg To:tf] ;+ul7t ;+:yfnfO{ cfb]z lbg],
-v_ lwtf]kq ;fj{hlgs lgisfzg u/]sf ;+ul7t ;+:yfn] lgwf{l/t ;doleq
lwtf]kq afF8kmfF8 gu/]df To:tf] lwtf]kqsf] nflu hDdf ePsf] /sd lkmtf{
ug{ cfb]z lbg],
-u_ s'g} lwtf]kq ;"rLs/0f u/fpg jf s'g} lwtf]kqsf] sf/f]af/ /f]Sg ;DalGWft
;+ul7t ;+:yfnfO{ lgb]{zg lbg],
-3_ lwtf]kq ahf/;Fu k/fdz{ u/L a9Ldf kfFr lbg;Ddsf nflu lwtf]kq ahf/
aGb ug{ cfb]z lbg],
32
-ª_ s'g} lglZrt ;do tf]sL ;f] ;doleq lwtf]kq ahf/sf] ljlgoddf ;+zf]wg
ug'{ kg]{ Joxf]/f ;d]t pNn]v u/L ljlgod ;+zf]wg ug{ lgb]{zg lbg] jf
cfjZostf cg';f/ gofF ljlgod hf/L ug{ cfb]z lbg],
-r_ lwtf]kq lg:sfzg ug]{ ;+ul7t ;+:yf tyf lwtf]kq Joj;foLn] k]z u/]sf]
cfly{s ljj/0f tyf ljQLo k|ltj]bg cfjZostf cg';f/ n]vf ljz]if1af6
k'g/fjnf]sg jf hfFra'em u/fpg] .
-5_ lwtf]kq btf{ u/fPsf ;+ul7t ;+:yfnfO{ ;f] ;+:yfsf] Joj:yfkg, cfly{s
k|aGw tyf cGo ;DalGwt Joj:yfdf ;'wf/ ug{ lgb]{zg lbg],
-h_ lwtf]kq ahf/sf] ;+rfns ;ldlt k'g;+/rgf ug{ ;DalGwt lwtf]kq
ahf/nfO{ lgb]{zg lbg],
-em_ lwtf]kq ahf/n] cfˆgf] ;b:onfO{ s'g} sf/afxL u/]sf] hfgsf/L bkmf %@
adf]lhd k|fKt u/]df To:tf] ;b:onfO{ pko'Qm sf/afxL ug]{ jf To:tf]
;b:osf] cg'dltkq vf/]h ug]{ .
-`_ lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL tyf lwtf]kq btf{ u/fpg] ;+ul7t
;+:yfsf s'g} ;+rfns jf sd{rf/Ln] lwtf]kq ;DaGwL sfd sf/afxL ubf{
of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod tyf ljlgod / ;f] cGtu{t af]8{n]
lbPsf] cfb]z jf lgb]{zg pNn+3g u/]df To:tf ;+rfns jf sd{rf/LnfO{
cfjZos sf/afxL rnfpg ;DalGwt lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL jf
lwtf]kq btf{ u/fpg] ;+ul7t ;+:yfnfO{ cfb]z lbg],
-6_ lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL jf lwtf]kq btf{ u/fPsf ;+ul7t ;+:yfn]
;do d} n]vfk/LIf0f gu/fPdf jf cGo s'g} sf/0fn] n]vfk/LIfs lgo'Qm
x'g g;s]df To:tf] lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL jf lwtf]kq btf{
u/fpg] ;+ul7t ;+:yfsf] lx;fa, lstfa, gubL, lhG;L ;DklQ ;d]tsf]
hfFra'em ug{sf nflu n]vfk/LIf0f ug{ n]vfk/LIfssf] lgo'lQm ug]{ .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ljz]if clwsf/ k|of]u u/L af]8{n] lbPsf] cfb]z jf
lgb]{zgsf] kfngf ug]{ st{Jo ;DalGwt ;a}sf] x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ sf] v08 -6_ adf]lhd lgo'Qm ePsf] n]vfk/LIfssf] kfl/>lds
;DalGwt ;+:yfn] Joxf]g'{ kg]{5 .
-$_ af]8{n] o; kl/R5]b adf]lhd ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfx?sf] lgodg, cg'udg,
lg/LIf0f tyf hfFra'emsf ;DaGwdf u/]sf] sfd sf/afxLsf] ljj/0f tyf
;DalGwt ;+ul7t ;+:yfn] af]8{n] of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod,
ljlgod jf lgb]{lzsf adf]lhd lbPsf] cfb]z jf lgb]{zgsf] kfngf u/] gu/]sf]
;DaGwdf cfjZos ljj/0f tf]lsP adf]lhd ;fj{hlgs ug]{5 .

33
kl/R5]b–(
lwtf]kqsf] leqL sf/f]af/ / lwtf]kq sf/f]af/ ;DaGwL s;"/ tyf b08 ;hfo
(!= leqL sf/f]af/M -!_ s'g} JolQmn] ;fj{hlgs gePsf lwtf]kqsf] d"Nodf c;/ kfg{ ;Sg]
leqL ;"rgf jf hfgsf/Lx?sf] cfwf/df cfkm"n] lwtf]kq sf/f]af/ u/]df jf c?nfO{
lwtf]kq sf/f]af/ ug{ nufPdf jf cfkm"nfO{ yfxf ePsf] ;"rgf jf hfgsf/L cfˆgf]
st{Jo kfngfsf] l;nl;nfdf afx]s c? s;}nfO{ lbPdf To:tf] JolQmn] lwtf]kqsf]
leqL sf/f]af/ u/]sf] dflgg]5 .
:ki6Ls/0fMo; pkbkmfsf] k|of]hgsf] nflu æleqL ;"rgf jf hfgsf/LÆ eGgfn] s'g}
lwtf]kq hf/L ug]{ ;+ul7t ;+:yfaf6 ;fj{hlgs gePsf] s'g} vf; lsl;dsf] ;"rgf
jf hfgsf/L ;fj{hlgs ePdf To:tf] lwtf]kqsf] d"Nodf c;/ kg{ ;Sg] lsl;dsf
;"rgf jf hfgsf/L ;Demg' k5{ .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg leqL sf/f]af/ ePsf] eGg]
sf/0fn] dfq eO;s]sf] sf/f]af/df s'g} c;/ k/]sf] dflgg] 5}g .
(@= leqL sf/f]af/df ;+nUg x'g ;Sg] JolQmM o; P]gsf] k|of]hgsf] nflu b]xfosf JolQmnfO{
s'g} ;+ul7t ;+:yfn] ;fj{hlgs gu/]sf leqL ;"rgf jf hfgsf/Ldf kx'Fr ePsf]
JolQm dflgg]5 M–
-s_ ;f] ;+ul7t ;+:yfsf ;~rfns, sd{rf/L jf z]o/jfnfsf] x}l;otn] s'g} ;"rgf
jf hfgsf/L k|fKt ug{ ;Sg] JolQm,
-v_ ;f] ;+ul7t ;+:yfnfO{ k]zfut ;]jf k|bfg ug]{ gftfn] s'g} ;"rgf jf hfgsf/L
k|fKt ug{ ;Sg] JolQm,
-u_ v08 -s_ / -v_ df plNnlvt JolQm jf ;|f]tdf k|ToIf jf ck|ToIf ;Dks{ eO{
s'g} ;"rgf jf hfgsf/L k|fKt ug{ ;Sg] JolQm .
(#= ;"rgf jf hfgsf/L ;fj{hlgs u/]sf] dflgg]M b]xfosf cj:yfdf s'g} klg ;"rgf jf
hfgsf/L ;fj{hlgs u/]sf] dflgg]5 M–
-s_ lwtf]kq ahf/sf] ljlgod adf]lhd s'g} s'/f nufgLstf{ / pgLx?sf] Jofj;flos
;Nnfxsf/nfO{ ;"rLt ug]{ p2]Zon] k|sflzt u/]sf] ePdf,
-v_ s'g} clen]vdf ePsf ;"rgf jf hfgsf/Lx? sfg"g adf]lhd ;j{;fwf/0fn] x]g{
kfpg] Joj:yf ePsf] ePdf,
-u_ lwtf]kq sf/f]af/ ug{ rfxg] s'g} klg JolQmn] yfxf kfpg ;Sg] u/L lwtf]kq
ahf/sf] sf/f]af/ sIfdf k'¥ofpg] Joj:yf ePsf] ePdf,
-3_ To:tf] ;"rgf jf hfgsf/L k|fKt ug{ jf x]g{, k|ltlnlk k|fKt ug{ rfxg] JolQmn]
k|fKt ug{, x]g{ ;Sg] Joj:yf ePsf] ePdf,
-ª_ ;j{;fwf/0fdWo] s'g} vf; ju{nfO{ dfq ;"rLt ul/Psf] ePdf,

34
-r_ b:t'/ lt/]/ dfq ;"rgfsf] hfgsf/L k|fKt ug]{ Joj:yf ePdf jf g]kfn /fHoaflx/
To:tf] ;"rgf jf hfgsf/L k|sflzt ePsf] ePdf .
($= em'Ýf] sf/f]af/M o; P]gsf] k|of]hgsf] nflu b]xfo adf]lhdsf] s'g} sf/f]af/ ul/Pdf
To:tf] sf/f]af/nfO{ s[lqd jf em'Ýf] sf/f]af/ u/]sf] dflgg]5 M–
-s_ k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf lwtf]kq vl/b jf laqmL ePsf] eP tfklg jf:tljs
:jfldTjdf km/s gkg]{ ePdf,
-v_ csf]{n] vl/b jf laqmL ug{ k|:tfj u/]sf] d"No yfxf kfO{ ;f]xL;Fu ldNg] u/L
vl/b jf laqmL ug]{ k|:tfj u/]sf] ePdf .
(%= d"Nodf ptf/ r9fjM s;}n] x'Fb} gePsf] jf s[lqd jf em'Ýf] sf/f]af/ u/L u/fO{
lwtf]kqsf] d"No l:y/ u/fPdf, a9fPdf, 36fPdf jf a/fa/ kl/jt{g u/fPdf d"Nosf]
ptf/ r9fj u/fPsf] dflgg]5 .
(^= lwtf]kq ahf/nfO{ k|efljt kf/]dfM s;}n] lwtf]kq sf/f]af/df k|ToIf jf ck|ToIf k|efj
kfg{ cfkm}n] jf c?;Fu ldnL b]xfosf s'g} sfd u/]df lwtf]kq ahf/nfO{ k|efljt
u/]sf] dflgg]5M–
-s_ s;}nfO{ lwtf]kq lsGg jf a]Rg pT;flxt u/fpg] p2]Zon] jf lwtf]kq vl/b jf
laqmL gu/f];\ eGg] p2]Zon] s'g} sDkgLn] hf/L u/]sf] lwtf]kqsf] ahf/ d"No
a9fpg],
-v_ s;}nfO{ lwtf]kq lsGg jf a]Rg pT;flxt u/fpg] p2]Zon] jf lwtf]kq vl/b jf
laqmL gu/f];\ eGg] p2]Zon] s'g} sDkgLn] hf/L u/]sf] lwtf]kqsf] ahf/ d"No
36fpg],
-u_ s;}nfO{ lwtf]kq lsGg jf a]Rg pT;flxt u/fpg] p2]Zon] jf lwtf]kq vl/b jf
laqmL gu/f];\ eGg] p2]Zon] s'g} sDkgLn] hf/L u/]sf] lwtf]kqsf] ahf/ d"NonfO{
l:y/ agfpg] .
(&= em'Sofpg] ljj/0fx? lbg] M s;}n] s;}nfO{ lwtf]kq vl/b laqmL ug{ pS;fpg] p2]Zon]
b]xfosf sfd u/]df em'Sofpg] sfd u/]sf] dflgg]5M–
-s_ em'Ýf], e|fds jf unt xf] egL hfgLhfgL s'g} ljj/0f jf k"j{ cg'dfg ;DaGwL
ljj/0f agfpg] jf k|sflzt ug]{,
-v_ ablgot ;fy s'g} tYo jf hfgsf/L n'sfpg],
-u_ jblgot ;fy em'Ýf jf e|fds ljj/0f, k|lt1f jf k"j{ cg'dfg agfpg] jf
k|sflzt ug]{ .
(*= hfn;fhLo'Qm sf/f]af/M s;}n] s;};Fu lwtf]kq vl/b laqmL jf ljlgdo ug]{ p2]Zo
lnO{ b]xfosf sf/f]af/ u/]df hfn;fhL u/]sf] dflgg]5 M–
-s_ s;}nfO{ em'Sofpg s'g} k|ljlw, of]hgf jf sfd u/]df, jf
-v_ s;}nfO{ em'Sofgdf kf/L s'g} sfd u/fPdf jf sfddf nufPdf .
35
((= hfn;fh u/L jf em'Sofgdf kf/L lwtf]kq sf/f]af/ ug{ gx'g] M s'g} ljj/0f em'Ýf] jf
e|fds xf] eGg] yfxf x'Fbfx'Fb} jf ljj/0fdf s'g} s'/f 5'6]sf], n'sfOPsf] jf gk/]sf]
sf/0fn] To:tf] ljj/0f unt jf e|fds ePsf] 5 eGg] hfgLhfgL To:tf] ljj/0fsf]
cfwf/df s;}nfO{ lwtf]kq vl/b jf laqmL ug{ pT;flxt u/]df jf lwtf]kqsf] d"No
36fpg, a9fpg jf l:y/ /fVg nufPdf To:tf] sfd sf/afxL ug]{ u/fpg]n] hfn;fhL
u/L jf em'Sofgdf kf/L lwtf]kq sf/f]af/ u/]sf] dflgg]5 .
!))= lnvt, ljj/0f jf clen]v gi6 u/]df jf n'sfPdfM s;}n] bkmf *% adf]lhd lg/LIf0f
tyf hfFra'emsf] l;nl;nfdf af]8{ jf af]8{åf/f clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] dfu]sf] s'g}
lnvt, ljj/0f jf clen]v jf bkmf !)# adf]lhd txlssft ug{ tf]lsPsf] clwsf/Ln]
txlssftsf] l;nl;nfdf dfu]sf] s'g} lnvt, ljj/0f jf clen]v jf of] P]g jf o;
P]g cGtu{t ag]sf] lgod tyf ljlgod adf]lhd cfkm"n] /fVg' kg]{ lnvt, ljj/0f jf
clen]v gi6 ug{, em"Ýf] agfpg, n'sfpg jf To:tf] sfo{ ug{df d2t k'¥ofpg x'Fb}g .
!)!= b08 ;hfoM -!_ bkmf (! adf]lhd leqL sf/f]af/ ug]{nfO{ leqL sf/f]af/ u/]sf] 7x/]df
ljuf] adf]lhd hl/jfgf jf Ps jif{;Dd s}b jf b'j} ;hfo x'g]5 .
-@_ bkmf ($, (% / (^ adf]lhdsf] s'g} sfd ug]{nfO{ krf; xhf/ ?k}ofF b]lv Ps
nfv krf; xhf/ ?k}+ofF;Dd hl/jfgf jf Ps jif{;Dd s}b jf b'j} ;hfo x'g]5
/ To:tf] sfd sf/afxLaf6 s;}nfO{ xflg gf]S;fgL kg{ uPsf] /x]5 eg] To:tf]
xflg gf]S;fgL ;d]t e/fO{ lbg' kg]{5 .
-#_ bkmf (&,(*,(( / !)) adf]lhdsf] s'g} sfd ug]{nfO{ Ps nfv ?k}+ofF b]lv
tLg nfv ?k}+ofF;Dd hl/jfgf jf b'O{ jif{;Dd s}b jf b'j} ;hfo x'g]5 / To:tf]
sf/f]af/af6 s;}nfO{ xflg gf]S;fgL ePsf] /x]5 eg] To:tf] xflg gf]S;fgL ;d]t
e/fO{ lbg' kg]{5 .
-$_ s;}n] hfgLhfgL jf ablgot ;fy of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf lgod
jf ljlgod adf]lhd /fVg', agfpg', tof/ ug'{ jf k]z ug'{ kg]{ lx;fa lstfa,
vftf, ljj/0f,k|ltj]bg, ;"rgf, hfgsf/L jf o:t} cGo s'g} sfuhft ;f] /fVg',
agfpg', tof/ ug'{ jf k]z ug'{ kg]{ ;dodf k]z gu/]df, g/fv]df jf gagfPdf
jf tof/ gu/]df jf em'Ýf ljj/0f jf sfuhft agfPdf jf /fv]df, tof/ u/]df
To:tf] ug]{nfO af]8{n] krf; xhf/ ?k}ofF b]lv b'O{nfv ?k}ofF;Dd hl/jfgf ug{
;Sg]5 .
-%_ s;}n] hfgL–hfgL of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf lgod jf ljlgod jf o;
P]g cGtu{t hf/L ul/Psf] cfb]z jf lgb]{zgsf] alv{nfk sfd u/L s'g} ;+ul7t
;+:yf, lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL jf nufgLstf{nfO{ xflg gf]S;fgL u/]

36
u/fPdf af]8{n] To:tf] JolQmnfO{ krf; xhf/ ?k}ofF b]lv Ps nfv krf; xhf/
?k}ofF;Dd hl/jfgf ug{ ;Sg]5 . To:tf] sfd sf/afxLaf6 s;}nfO{ s'g} xflg
gf]S;fgL k'Ug uPsf] eP ;f] afkt af]8{n] jf:tljs xflg gf]S;fgsf] Ifltk"lt{
;d]t e/fO{ lbg ;Sg]5 .
-^_ s;}n] of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf lgod jf ljlgod adf]lhd k'¥ofpg' kg]{
/Lt gk'¥ofO{ lwtf]kq lgisfzg u/]df, lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLsf]
x}l;otn] lwtf]kq sf/f]af/ ;+rfng u/] u/fPdf To:tf] sfd ug]{ u/fpg]
JolQmnfO{ af]8{n] krf; xhf/ ?k}ofF b]lv Ps nfv krf; xhf/ ?k}ofF;Dd
hl/jfgf ug{ ;Sg]5 .
-&_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod jf ;f] cGtu{t hf/L
ul/Psf s'g} cfb]z jf lgb]{zg jf af]8{n] tf]lslbPsf zt{x?sf] pNn+3g u/]df
jf cfkm"n] ug'{ kg]{ sfd gu/]df jf ug{ gx'g] sfd u/]df To:tf] JolQmnfO{ af]8{n]
kRrL; xhf/ ?k}ofF b]lv krxQ/ xhf/ ?k}ofF;Dd hl/jfgf ug{ ;Sg]5 .
!)@= g]kfn ;/sf/ jfbL x'g]M bkmf (!,($,(%,(^,(&,(*,(( / !)) df plNnlvt s;"/
;DaGwL d'2fdf g]kfn ;/sf/ jfbL x'g]5 .
!)#= d'2fsf] txlssft / bfo/LM -!_ bkmf (!,($,(%,(^,(&, (*,(( / !)) df plNnlvt
s;"/ s;}n] u/]sf] 5 egL s;}sf] ph"/L k/]df jf s'g} Joxf]/fn] To:tf] s;"/ ;DaGwL
hfgsf/L af]8{n] k|fKt u/]df jf s;}n] To:tf] s;"/ u/]sf] s'/fdf af]8{ ljZj:t ePdf
To:tf] s;"/ ;DaGwL d'2fsf] txlssft ug{ af]8{n] s'g} clws[tnfO{ txlssft ug]{
clwsf/L tf]Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] txlssft ug]{ clwsf/Ln] To:tf s;"/sf
;DaGwdf tf]lsP adf]lhd txlssft u/L txlssftsf] sfd k"/f ePsf] ldltn]
k}+tL; lbgleq ;DalGwt lhNnf cbfntdf d'2f bfo/ ug]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] txlssft ug]{ clwsf/Ln] txlssftsf]
l;nl;nfdf s;"/;Fu ;DalGwt JolQm jf ;+:yfl;t cfjZos ;f]wk"5 ug{,
aofg lng jf cfjZos sfuh, ljj/0f tyf clen]v dfu ug{ ;Sg]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd d'2fsf] txlssft / bfo/ ubf{ tf]lsPsf] txlssft ug]{
clwsf/Ln] ;/sf/L jsLnsf] /fo lng' kg]{5 .
!)$= y'gf, 3/f}6L jf lgnDagdf /fvL d'2fsf] txlssft ug{ ;lsg]M -!_ k|rlnt sfg"gdf
h'g;'s} s'/f n]lvPsf eP tfklg o; P]g adf]lhd s;"/ 7xl/g] d'2fsf] txlssft
ubf{ o; P]g adf]lhdsf] s;"/sf] cf/f]kdf sf/afxL rnfOPsf] JolQm km/f/ eO{ a]kQf
x'g ;S5 egL ;Demg' kg]{ s'g} dgfl;a sf/0f ePdf jf lauf] xflg gf]S;fgL ePsf]
b]lvPdf af]8{n] cfjZos w/f}6L jf h]yf hdfgt dfUg / To:tf] w/f}6L jf hdfgt
glbPdf lghnfO{ y'gfdf /fVg ;Sg]5 .

37
-@_ o; P]g adf]lhdsf] s;"/sf] cf/f]kdf sf/afxL rnfOPsf] JolQm kbdf axfn
/lx/xFbf cfˆgf] lj?4sf] k|df0f nf]k jf gfz ug{ ;Sg] jf d'2fsf] txlssftdf
afwf Jojwfg k'¥ofpg ;Sg] dgfl;a sf/0f ePdf af]8{n] To:tf] JolQmnfO{
lgnDagdf /fVg ;DalGwt ;+:yfdf n]vL k7fpg ;Sg]5 .
!)%= Ifltk"lt{ ltg'{kg]{M o; kl/R5]b adf]lhd ;hfo x'g] s;"/ u/]sf] sf/0faf6 s;}nfO{
lwtf]kq vl/b jf laqmL ubf{ d"Nodf c;/ k/]sf] sf/0fn] s'g} xflg gf]S;fgL ePsf]
eP ;f] xflg gf]S;fgL ;d]t To:tf] s;'/ ug]{af6 e/fO{ lng ;lsg]5 .
!)^= k'g/fj]bgM -!_ bkmf !)! sf] pkbkmf -$_, -%_, -^_, / -&_ adf]lhd af]8{n] u/]sf]
;hfo pk/ lrQ ga'em\g] lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL, ;+ul7t ;+:yf jf
;DalGwt JolQmn] ;hfo kfPsf] ldltn] k}+tL; lbgleq ;DalGwt pRr cbfntdf
k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
-@_ kl/R5]b–* adf]lhd af]8{n] lbPsf] cfb]z jf lgb]{zgdf lrQ ga'emfpg]n] To:tf]
cfb]z jf lgb]{zgsf] ;"rgf kfPsf] ldltn] k}+tL; lbgleq ;DalGwt k'g/fj]bg
cbfntdf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
!)&= cg'lrt k"jf{u|x lj?4 pkrf/M s'g} ;"rLs[t sDkgLn] cfˆgf] ;b:ox?sf] lxt ljkl/t
x'g] u/L cg'lrt k"jf{u|x /fvL s'g} sfd sf/f]af/ u/]sf] ;"rgf, hfgsf/L tyf
ljj/0f k|fKt u/]df af]8n
{ ] To:tf] sDkgLnfO{ b]xfo adf]lhd ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 M–
-s_ To:tf] sf/f]af/ gug{,
-v_ ;b:ox?sf] lxt ljkl/t gx'g] lsl;dn] sfd sf/f]af/ ug{ sfo{ljlw lgwf{/0f
ug{,
-u_ sDkgLsf] tkm{af6 sDkgLsf] ;a} jf s]xL sfd sf/f]af/ ug{ sfd st{Jo ;d]t
tf]sL k|aGws jf 6«i6L lgo'lQm ug{,
-3_ sDkgLsf] sfd sf/f]af/nfO{ lgoldt tyf Jojl:yt ug{ cfjZos cfb]z lbg .
!)*= ;+rfns jf dxfk|aGws x'g cof]UoM s'g} ;+rfns, dxfk|aGws jf ;f] ;/xsf] kb
wf/0f u/]sf] s'g} JolQmn] bkmf !)! adf]lhdsf] s'g} ;hfo kfPdf To:tf] ;hfo
kfPsf] ldltn] bz jif{sf] cjlw k"/f geP;Dd To:tf] JolQm s'g} klg klAns
lnld6]8, sDkgL jf ;+:yfsf] ;+rfns, dxfk|aGws jf ;f] ;/xsf] kbdf axfn x'g
of]Uo x'g] 5}g .
kl/R5]b–!)
ljljw
!)(= ;+ul7t ;+:yf :jfldTjdf lng] jf ;+ul7t ;+:yf dflysf] lgoGq0f ;DaGwL Joj:yfM
s'g} ;+ul7t ;+:yfnfO{ k"0f{?kdf :jfldTjdf lng] jf ;f] ;+ul7t ;+:yfsf] Joj:yfkgdf
lgoGq0f ug]{ k|of]hgsf] lgldQ s'g} JolQm jf JolQmx?sf] ;d"x jf ;+ul7t ;+:yfn]
Psd'i6 jf k6s k6s u/L To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/ vl/b ug]{ ePdf To:tf]
z]o/ vl/b laqmL ;DaGwL sf/f]af/ kf/bzL{ lsl;daf6 ug'{ kg]{5 .
-@_ s'g} JolQm jf JolQmx?sf] ;d"x cfk;df ldnL jf s'g} ;+ul7t ;+:yfn] s'g}
;+ul7t ;+:yfsf] krf; k|ltzt jf af]8{n] tf]lslbPsf] k|ltzt eGbf a9L
z]o/ vl/b ug]{ jf :jfldTjdf lng] ePdf pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] lgldQ
Joj:yfkgdf lgoGq0f u/]sf] dflgg]5 .
38
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;+ul7t ;+:yfsf] k"0f{ :jfldTj k|fKt x'g] u/L jf ;+ul7t
;+:yfsf] Joj:yfkg dfly lgoGq0f x'g] u/L ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/ las|L ;DaGwL
k|:tfj /fVg] tl/sf, z]o/ vl/b laqmL k|lqmof tyf tt\;DaGwL cGo Joj:yf
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
!!)= lwtf]kq ahf/n] x:tfGt/0f k|dfl0ft u/]sf] z]o/ ;+ul7t ;+:yfn] btf{ ug'{ kg]{M
lwtf]kq ahf/df vl/b, laqmL jf ljlgdo ePsf s'g} ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/ jf
l8a]Gr/sf ;DaGwdf ;f] lwtf]kq ahf/n] x:tfGt/0f k|dfl0ft ul/lbPsf] ePdf To:tf
z]o/ jf l8a]Gr/ x:tfGt/0f ePsf JolQmsf] gfddf ;+ul7t ;+:yfn] cfˆgf] ;b:osf]
btf{ lstfadf To:tf z]o/ jf l8a]Gr/ btf{ ul/lbg' kg]{5 .
!!!= lwtf]kqsf] x:tfGt/0fM sDkgL ;DaGwL k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg ;"rLs[t lwtf]kqsf] :jfldTj tyf x:tfGt/0f ;DaGwL Joj:yf tf]lsP adf]lhd
x'g]5 .
!!@= g]kfn ;/sf/;Fu ;Dks{M af]8{n] g]kfn ;/sf/;Fu ;Dks{ /fVbf cy{ dGqfno dfkm{t
/fVg' kg]{5 .
!!#= g]kfn ;/sf/n] lgb]{zg lbg ;Sg]M k"FhL ahf/sf] ljsf; / nufgLstf{x?sf] lxtnfO{
;+/If0f ug]{ h:tf gLltut ljifodf g]kfn ;/sf/n] ;do ;dodf af]8{nfO{ cfjZos
lgb]{zg lbg ;Sg]5 / To:tf] lgb]{zgsf] kfngf ug'{ af]8{sf] st{Jo x'g]5 .
!!$= ;xof]u ug'{ kg]{M k"FhL ahf/sf] ljsf; tyf nufgLstf{sf] lxtnfO{ Wofgdf /fvL
lwtf]kq sf/f]af/nfO{ lgoldt tyf Jojl:yt ug{ af]8{n] dfu]sf] ;xof]u k'¥ofpg'
;DalGwt ;a}sf] st{Jo x'g]5 .
!!%= c;n lgotn] u/]sf] sfddf arfpM of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgodx?sf]
cwLgdf /xL c;n lgotn] u/]sf] s'g} sfd sf/afxLsf] ;DaGwdf af]8{ jf af]8{sf]
s'g} sd{rf/L JolQmut jf ;fd"lxs ?kdf hjfkmb]xL x'g] 5}g .
!!^= lgod agfpg] clwsf/M -!_ o; P]gsf] p2]Zo sfof{Gjog ug{ af]8{n] g]kfn ;/sf/sf]
:jLs[lt lnO{ cfjZos lgodx? agfpg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ n] lbPsf] clwsf/sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts"n c;/ gkg]{ u/L tL
lgodx?df vf; u/L b]xfosf ljifox?sf] ;DaGwdf Joj:yf ug{ ;lsg]5M–
-s_ lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg cg'dlt,
-v_ lwtf]kq ahf/sf] cg'dltkq lbg] ;DaGwdf,
-u_ lwtf]kq Joj;foLsf] cg'dltkq lbg] ;DaGwdf,
-3_ ;fd"lxs nufgL of]hgf ;+rfng ;DaGwdf,
-ª_ af]8{sf sd{rf/Lx?sf] ;]jf zt{ ;DaGwdf,
-r_ af]8{sf] cfly{s ;+rfng tyf lx;fa lstfa /fVg] ;DaGwdf,
-5_ Ifltk"lt{ sf]if ;+rfng ;DaGwdf,
-h_ lwtf]kq Joj;foLn] lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ug]{ ;DaGwdf /fVg' kg]{
cfly{s ;|f]t ;DaGwdf,
-em_ u|fxsn] lwtf]kq vl/b ug{sf nflu a'emfPsf] /sdsf] lx;fa tyf
clen]vsf ;DaGwdf,

39
-`_ lwtf]kq ;"rLs/0f :yug, vf/]hL -l8lnli6Ë_ jf x:tfGt/0f ;DaGwdf,
-6_ k"FhL ahf/sf] ljsf; ug{ lwtf]kqsf] lgisfzg, vl/b, laqmL tyf
ljlgdonfO{ Jojl:yt agfO{ lwtf]kq ahf/ / lwtf]kq Joj;fodf ;+nUg
JolQmx?sf] sfd sf/afxLnfO{ lgoldt tyf Jojl:yt / nufgLstf{sf] xs
lxtsf] ;'/Iff ug{ cfjZos cGo Joj:yf ug]{ ;DaGwdf .
-7_ sDkgLsf] Joj:yfkg lgoGq0f ug]{ p2]Zon] Psd'i6 jf k6s k6s z]o/
vl/b u/L :jfldTjdf lng] ;DaGwdf .
!!&= ljlgod agfpg ;Sg]M of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf lgodx?sf] cwLgdf
/xL lwtf]kq ahf/n] af]8{sf] :jLs[lt lnO{ b]xfosf ljifox?sf ;DaGwdf cfjZos
ljlgodx? agfpg ;Sg]5 M–
-s_ lwtf]kq ;"rLs/0f tyf ;"rLs[t lwtf]kqsf] sf/f]af/ ;DaGwdf,
-v_ ;b:otf, ;b:otf z'Ns, ;b:osf] Jofj;flos dof{bf ;DaGwdf,
-u_ lwtf]kq ahf/ :jR5 / kf/bzL{ 9Ëaf6 ;+rfng ug{ sd{rf/Lx?sf] ;]jf /
cfr/0f tyf ahf/ lg/LIf0f tyf cg'udg ;DaGwL Joj:yf ug]{ ;DaGwdf .
!!*= lgb]{lzsf agfO{ nfu" ug]{M -!_ of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf lgodx?sf] cwLgdf
/xL af]8{n] lwtf]kq sf/f]af/nfO{ Jojl:yt ug{sf nflu b]xfosf ljifox?sf ;DaGwdf
lgb]{lzsf agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 M–
-s_ lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg cg'dlt ;DaGwdf,
-v_ lwtf]kq lgisfzg tyf laqmL k|aGw ;DaGwdf,
-u_ lwtf]kq afF8kmfF8 ;DaGwdf,
-3_ Jofj;flos dof{bf ;DaGwdf,
-ª_ lwtf]kq sf/f]af/ lgodg ;DaGwL cGo ljifosf ;DaGwdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd af]8{n] agfPsf] lgb]{lzsfsf] kfng ug'{ ;DalGwt ;a}sf]
st{Jo x'g]5 .
!!(= lwtf]kq ;DaGwL cWofb]z, @)^@ lgliqmo ePkl5 To;sf] kl/0ffdM lwtf]kq ;DaGwL
cWofb]z, @)^@ lgliqmo ePkl5 csf]{ clek|fo gb]lvPdf ;f] lgliqmotfn],—
-s_ ;f] cWofb]z lgliqmo x'Fbfsf jvt rNtL gePsf] jf sfod g/x]sf] s'g} s'/f
klg hufpg] 5}g,
-v_ ;f] cWofb]z adf]lhd rfn' ePsf] s'/f jf ;f] adf]lhd /Lt k'/\ofO{ cl3 g}
ul/Psf] s'g} sfd jf ef]lu;s]s]f s'g} s'/fnfO{ c;/ kfg]{ 5}g,
-u_ ;f] cWofb]z adf]lhd kfPsf], xfl;n u/]sf] jf ef]u]s]f s'g} xs, ;'ljwf, st{Jo
jf bfloTjdf c;/ kfg]{ 5}g,
-3_ ;f] cWofb]z adf]lhd ul/Psf] s'g} b08 ;hfo jf hkmtnfO{ c;/ kfg]{ 5}g,
-ª_ dfyL n]lvPsf] s'g} To:tf] xs, ;'ljwf, st{Jo, bfloTj jf b08 ;hfosf
;DaGwdf ul/Psf] s'g} sfd sf/jfxL jf pkfonfO{ c;/ kfg]{ 5}g / pQm
cWofb]z sfod /x] ;/x To:tf] s'g} sfg"gL sf/jfxL jf pkfonfO{ klg z'? ug{,
rfn' /fVg jf nfu" ug{ ;lsg]5 .
vvv
40
k|dfl0fs/0f ldlt M @)&$.)%.!!
nfu" ldlt M @)&$.)*.)*

j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g, @)&$


k|:tfjgf M j:t' ljlgdo ahf/sf] ljsf; tyf ;~rfng, nufgLstf{sf] ;+/If0f, j:t'sf]
sf/f]af/, /fkm;fkm tyf km:of}{6 / j]o/ xfp; ;~rfng ;DaGwL Joj;fonfO{ lgodg ug{
jf~5gLo ePsf]n], g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f @(^ sf] pkwf/f -!_ adf]lhdsf] Joj:yflksf—
;+;bn] of] P]g agfPsf] 5 .
kl/R5]b — !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ o; P]gsf] gfd æj:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g,
@)&$Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] P]g k|df0fLs/0f ePsf] ldltn] PsfgAa]cf}+ lbgb]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; P]gdf,–
-s_ æcbfntÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L tf]s]sf]
cbfntsf] jfl0fHo Ohnfz ;Demg' k5{ .
-v_ æcWoIfÆ eGgfn] af]8{sf] cWoIf ;Demg' k5{ .
-u_ æcg'dltkqÆ eGgfn] bkmf % adf]lhdsf] cg'dltkq ;Demg' k5{ .
-3_ æsf/f]af/Æ eGgfn] j:t' ljlgdo ahf/df x'g] j:t' s/f/sf] vl/b, laqmL,
/fkm;fkm tyf km:of}{6, x:tfGt/0f / tt\;DaGwL cGo sfo{ ;Demg' k5{ .
-ª_ ætf]lsPsf]Æ jf ætf]lsP adf]lhdÆ eGgfn] o; P]g cGtu{t ag]sf] lgoddf
tf]lsPsf] jf tf]lsP adf]lhd ;Demg' k5{ .
-r_ æaf]8{Æ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhd :yfkgf ePsf] g]kfn
lwtf]kq af]8{ ;Demg' k5{ .
-5_ æ/fkm;fkm tyf km:of}{6 -lSnol/Ë P08 ;]6nd]G6_ Joj;foÆ eGgfn] bkmf @^
adf]lhd /fkm;fkm tyf km:of}{6 ;DaGwL sf/f]af/ ;Demg' k5{ .
-h_ æ/fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;foL -lSnol/Ë xfp;_Æ eGgfn]] /fkm;fkm tyf
km:of}{6 ;DaGwL Joj;fo ug]{ cg'dltkq k|fKt ;+:yf ;Demg' k5{ .
-em_ ænufgLstf{Æ eGgfn] j:t' ljlgdo ahf/df j:t' s/f/ dfkm{t j:t' vl/b ug]{
JolQm ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] j:t' laqmL ug]{ JolQmnfO{ ;d]t hgfpF5 .
-`_ æj:t' -sdf]l8l6h_Æ eGgfn] j:t' ljlgdo ahf/df j:t' s/f/ dfkm{t sf/f]af/
x'g ;Sg] tf]lsP adf]lhdsf] j:t' ;Demg' k5{ .
-6_ æj:t' ljlgdo ahf/Æ eGgfn] bkmf % adf]lhd cg'dltkq k|fKt ;+ul7t ;+:yf
;Demg' k5{ .

41
-7_ æj:t' sf/f]af/ Joj;foÆ eGgfn] bkmf !( sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] j:t'
sf/f]af/ ;DaGwL Joj;fo ;Demg' k5{ .
-8_ æj:t' sf/f]af/ Joj;foLÆ eGgfn] j:t' sf/f]af/ Joj;fo ug{ cg'dltkq k|fKt
;+:yf ;Demg' k5{ .
-9_ æj:t' s/f/ -8]l/e]l6e_Æ eGgfn] vl/bstf{ tyf laqm]tf aLr sDtLdf tL;
lbg kl5 j:t' vl/b jf laqmL ug{]{ u/L j:t'sf] d"No, kl/df0f, u'0f:t/ tyf
x:tfGt/0f ldlt pNn]v u/L ePsf] j:t' s/f/ ;Demg' k5{ .
-0f_ æj]o/ xfp;Æ eGgfn] j]o/ xfp; ;~rfng ug{ cg'dltkq k|fKt ;+:yf ;Demg'
k5{ .
-t_ æ;+:yfÆ eGgfn] k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+:yfkgf ePsf] sDkgL jf ;+ul7t
;+:yf ;Demg' k5{ .
-y_ æ;+ul7t ;+:yfÆ eGgfn] k|rlnt sDkgL sfg"g adf]lhd ;+:yfkgf ePsf] klAns
sDkgL jf lwtf]kq ahf/ dfkm{t lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug{ ;Sg] u/L
:yfkgf ePsf] ;+ul7t ;+:yf ;Demg' k5{ .
kl/R5]b – @
cg'dlt ;DaGwL Joj:yf
#= cg'dltkq k|fKt gu/L sf/f]af/ ug{ gx'g] M o; P]g adf]lhd cg'dltkq k|fKt gu/L
s;}n] klg b]xfosf] Joj;fo ;~rfng ug'{ x'Fb}g M—
-s_ j:t' ljlgdo ahf/,
-v_ j:t' sf/f]af/ Joj;fo,
-u_ /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo, jf
-3_ j]o/ xfp; .
$= cg'dltkq k|fKt ug{ lgj]bg lbg' kg]{ M -!_ j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ug{ rfxg]]
;+ul7t ;+:yfn] j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfngsf] nflu cg'dltkq k|fKt ug{ tf]lsP
adf]lhdsf] ljj/0f, sfuhft tyf lgj]bg z'Ns;lxt af]8{ ;dIf tf]lsP adf]lhdsf]
9fFrfdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ j:t' sf/f]af/, /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo jf j]o/ xfp; ;~rfng ug{
rfxg]] ;+:yfn] j:t' sf/f]af/, /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo jf j]o/ xfp;
;~rfngsf] nflu cg'dltkq k|fKt ug{ tf]lsP adf]lhdsf ljj/0f, sfuhft
tyf lgj]bg z'Ns;lxt af]8{ ;dIf tf]lsP adf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bg lbg'
kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd lgj]bg lbg] ;+ul7t ;+:yf jf ;+:yfsf] of]Uotf
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .

42
%= cg'dltkq lbg ;Sg] M -!_ bkmf $ adf]lhd k|fKt lgj]bg / sfuhftsf] cWoog ubf{
nufgLstf{ / ;j{;fwf/0fsf] lxt x'g] s'/fdf af]8{ ;Gt'i6 ePdf j:t' ljlgdo ahf/sf]
xsdf Ps;o aL; lbgleq / j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo
jf j]o/ xfp; ;~rfngsf] xsdf gAa] lbgleq af]8{n] tf]lsP adf]lhdsf] b:t'/ lnO{
lgj]bsnfO{ tf]lsP adf]lhdsf] 9fFrfdf cg'dltkq lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgj]bg / sfuhftsf] cWoog ubf{ lgj]bs;Fu yk
ljj/0f jf sfuhft dfu ug'{kg]{ jf k]z ePsf] ljj/0f jf sfuhftsf ;DaGwdf
yk :ki6 ug'{ kg]{ b]lvPdf af]8{n] To:tf] ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf k]z
ePsf] ljj/0f jf sfuhftsf ;DaGwdf yk :ki6 ug{ a9Ldf tL; lbgsf] cjlw
tf]sL cfb]z lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cfb]z ePdf ;DalGwt lgj]bsn] To:tf] cfb]z adf]lhd
ljj/0f jf sfuhft k]z ug]{ jf k]z ePsf] ljj/0f jf sfuhftdf yk :ki6
ug'{ kg]{5 .
^= cg'dltkq lbg OGsf/ ug{ ;lsg] M bkmf % df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
af]8{n] d'n'ssf] cy{tGq, cf}Bf]lus Joj;fosf] ljsf;, j:t' sf/f]af/sf] ;DefJotf
tyf nufgLstf{sf] lxt ;+/If0fsf] b[li6sf]0fn] pko'Qm gb]lvPdf cg'dltkq lbg
OGsf/ ug{ ;Sg]5 / To;/L OGsf/ ugf{sf] cfwf/ / sf/0f pNn]v u/L oyfzL3|
lnlvt hfgsf/L lgj]bsnfO{ lbg' kg]{5 .
&= zt{x? tf]Sg ;Sg] M cg'dltkq k|bfg ubf{ af]8{n] cfjZos zt{x? tf]Sg ;Sg]5 /
To:tf] zt{x?sf] kfngf ug'{ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] st{Jo x'g]5 .
*= cg'dltkqsf] cjlw / gjLs/0f ;DaGwL Joj:yf M -!_ cg'dltkqsf] cjlw tLg jif{
axfn /xg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cg'dltkqsf] cjlw ;dfKt x'g' eGbf gAa] lbg cufj}
cg'dltkq gjLs/0fsf nflu tf]lsP adf]lhdsf] b:t'/ ;lxt af]8{ ;dIf tf]lsP
adf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cg'dltkqsf] cjlw ;dfKt
x'g' eGbf sDtLdf tL; lbg cufj} cg'dltkq gjLs/0fsf nflu nfUg] b:t'/sf]
bf]Aa/ b:t'/ ;lxt af]8{ ;dIf tf]lsP adf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bg lbg ;lsg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ jf -#_ adf]lhd gjLs/0fsf nflu lgj]bg k|fKt ePdf af]8{n]
lgj]bg k|fKt ePsf] tL; lbgleq gjLs/0f u/L To;sf] hfgsf/L cg'dltkq
k|fKt ;+:yfnfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ o; bkmf adf]lhd cg'dltkq gjLs/0f geO{ cg'dltkqsf] cjlw ;dfKt ePdf
To:tf] ;+:yfsf] cg'dltkq bkmf #% sf] pkbkmf -!_ adf]lhd vf/]h x'g]5 /
To;sf] hfgsf/L ;DalGwtnfO{ oyfzL3|| lbg' kg{]5 .
43
(= k"jf{wf/ ;DaGwL Joj:yf M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] cg'dltkq k|fKt u/]sf]
ldltn] Ps;o c;L lbgleq cg'dltkq adf]lhdsf] Joj;fo ;~rfng ug{ tf]lsP
adf]lhdsf] k"jf{wf/sf] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
t/ j]o/ xfp; ;~rfngsf] nflu cfjZos kg]{ k"jf{wf/ af]8{n] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq k"jf{wf/sf] Joj:yf ug{ g;sL yk cjlw dfu
u/]df af]8{n] a9Ldf gAa] lbg;Dd yk ul/lbg ;Sg]5 .
-#_ o; bkmf adf]lhd k"jf{wf/ Joj:yf gu/L cg'dlt k|fKt ;+:yfn] sf/f]af/
;~rfng ug{ ;Sg] 5}g .
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd ylkPsf] Dofbleq klg k"jf{wf/ Joj:yf gu/]df To:tf]
;+:yfsf] cg'dltkq bkmf #% sf] pkbkmf -!_ adf]lhd vf/]h x'g]5 .
!)= Go"gtd r'Qmf k"FhL / cfly{s ;|f]t sfod u/]sf] x'g' kg]{ M -!_ j:t' ljlgdo ahf/
;~rfng ug{] ;+ul7t ;+:yfsf] Go"gtd r'Qmf k"FhL krf; s/f]8 ?k}ofFdf g36\g] u/L
af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbP adf]lhd x'g' kg]{5 .
-@_ j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo jf j]o/ xfp; ;~rfng
ug]{ ;+:yfsf] Go"gtd r'Qmf k"FhL tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b –#
j:t' ljlgdo ahf/
!!= af]8{sf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{ M -!_ k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ug{] sDkgL ;+:yfkgf ug'{ cl3 af]8{sf] k"j{ :jLs[lt
lng' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd :jLs[lt k|bfg ug]{ ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd
x'g]5 .
!@= ;~rfns ;DaGwL Joj:yf M -!_ j:t' ljlgdo ahf/df sDtLdf b'O{ hgf :jtGq
;~rfns ;lxt a9Ldf ;ft hgf ;~rfns /xg]5g\ .
-@_ ;~rfnssf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ cy{zf:q, jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf sfg"g ljifodf
dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gftsf]Q/ jf rf6{8{ PsfpG6]G;L
pkflw xfl;n u/]sf] / ;DalGwt If]qdf sDtLdf kfFr jif{sf] sfo{ cg'ej
ePsf],
-v_ k}FtL; jif{ pd]/ k"/f u/]sf], /
-u_ tf]lsP adf]lhdsf] cof]Uotf g/x]sf] .
-#_ ;~rfnssf] lgo'lQm ubf{ ;Dej eP;Dd pkbkmf -@_ sf] v08 -s_ df
plNnlvt km/s km/s ljwfsf] k|ltlglwTj x'g] u/L ug'{ kg]{5 .

44
-$_ :jtGq ;~rfnssf] lgo'lQm ug]{ k|of]hgsf] nflu j:t' ljlgdo ahf/n] l/Qm
:jtGq ;~rfnssf] ;+Vofsf] t]Aa/ ;+Vofdf ;DefJo pDd]bjf/sf] gfdfjnL
l;kmfl/z u/L af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd k]z ePsf ;DefJo pDd]bjf/x? dWo]af6 pko'Qm
pDd]bjf/nfO{ af]8{n] :jtGq ;~rfns lgo'Qm ug]{5 .
!#= j:t' ljlgdo ahf/sf] z]o/ ;DaGwL Joj:yf M -!_ s;}n] klg j:t' ljlgdo ahf/
;~rfng ug]{ sDkgLsf] r'Qmf k"FhLsf] kfFr k|ltzt eGbf a9L z]o/ lng ;Sg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljb]zL kF"hL, ;Lk tyf
k|ljlwsf] k|of]u u/L j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ug{] k|of]hgsf] nflu /0fgLlts
;fem]bf/sf] ?kdf ljb]zL nufgLstf{n] To:tf] sDkgLsf] r'Qmf k"FhLsf] a9Ldf
PsfpGg k|ltzt;Dd z]o/ lng ;Sg]5 .
-#_ j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ug]{ sDkgLsf] /0fgLlts ;fem]bf/ tyf z]o/
vl/b ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
!$= j:t' ljlgdo ahf/sf] z]o/ lng g;Sg] cj:yf M -!_ b]xfosf]] JolQm jf ;+:yfn] j:t'
ljlgdo ahf/sf] z]o/ vl/b ug{ ;Sg] 5}g M–
-s_ bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxLdf k/]sf] afx| jif{ cjlw Joltt gePsf],
-v_ csf]{ j:t' ljlgdo ahf/sf] z]o/wgL /x]sf],
-u_ k|rlnt sfg"g adf]lhd s/f/ ug{ cof]Uo /x]sf],
-3_ k|rlnt sfg"g adf]lhd sfnf] ;"rLdf /x]sf] jf To:tf] ;"rLaf6 x6]sf] tLg
jif{sf] cjlw k"/f gePsf],
-ª_ k|fs[lts JolQmsf] xsdf e|i6frf/, ;DklQ z'4Ls/0f tyf cftª\sjfbL
lqmofsnfkdf ljQLo nufgL ;DaGwL s;"/sf] cleof]udf cbfntsf]
clGtd km};nfaf6 s;"/bf/ 7x/ ePsf],
-r_ ;/sf/L /sd ltg{ afFsL ePsf],
-5_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L s;"/df ;hfo kfPsf],
-h_ tf]lsP adf]lhdsf] cGo cj:yfdf /x]sf] .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd z]o/ vl/b ug{ g;Sg] JolQm jf ;+:yfn] s'g} lsl;dn]
z]o/ k|fKt u/]df jf z]o/ vl/b ul/;s]kl5 pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yf
pTkGg ePdf k}FtL; lbgleq To:tf] z]o/ c? s;}nfO{ laqmL jf x:tfGt/0f ug'{
kg]{]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] cjlwleq z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f gu/]df af]8{n]
To:tf] z]o/ hkmt ug{]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd hkmt u/]sf] z]o/ af]8{n] tf]lsP adf]lhd laqmL ug]{5 .

45
!%= j:t' ljlgdo ahf/sf] sfd, st{Jo / clwsf/ M o; P]gdf cGoq plNnlvt sfd,
st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm j:t' ljlgdo ahf/sf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ nufgLstf{nfO{ Ps} 7fpFdf lg/Gt/ ?kdf j:t' s/f/ dfkm{t j:t'sf] vl/b, laqmL
jf ljlgdo ug]{ ahf/, :yfg jf ;'ljwf pknAw u/fpg],
-v_ j:t' sf/f]af/ Joj;foLnfO{ ;b:otf k|bfg ug]{,
-u_ j:t' sf/f]af/sf] nflu j:t'sf] ;"rLs/0f ug{]{ jf u/fpg],
-3_ j:t' sf/f]af/nfO{ kf/bzL{, :jR5 / lgoldt ?kdf ;~rfng ug]{ jf u/fpg],
-ª_ j:t' sf/f]af/ Joj;foLsf] sfd sf/afxLsf] cg'udg / ;'kl/j]If0f ug]{ jf
u/fpg],
-r_ j:t' ljlgdo ahf/sf] sf/f]af/ k|0ffnL -6«]l8ª l;:6d_ nfO{ ;+/If0f ug{ jf
To;sf] ;+efljt hf]lvd Go"gLs/0f ug{ cfjZos pkfo cjnDag ug]{,
-5_ af]8{n] lbPsf] lgb]{zgsf] sfof{Gjog ug]{ jf u/fpg],
-h_ tf]lsP adf]lhdsf cGo sfo{ ug]{ jf u/fpg] .
!^= j:t' jf sf/f]af/sf] ;Ldf lgwf{/0f ug{ ;Sg] M -!_ Ps k6sdf sf/f]af/ ug{ ;lsg]
j:t'sf] ;Ldf af]8{n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-@_ j:t'sf] ;Ldf lgwf{/0f ubf{ To:tf] j:t' jf sf/f]af/sf] lsl;dsf] cfwf/df
5'§f5'§} ug{ ;lsg]5 .
-#_ k|fs[lts JolQm jf ;+:yfn] cfˆgf] :jfldTjdf /fVg kfpg] j:t'sf] ;Ldf tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
!&= nufgLstf{ ;+/If0f sf]ifsf] Joj:yf ug'{ kg]{ M -!_ j:t' ljlgdo ahf/n] nufgLstf{nfO{
x'g ;Sg] ;Defljt k|0ffnLut hf]lvd -l;:6lds l/:s_ af6 ;'/lIft ug{ nufgLstf{
;+/If0f sf]ifsf] :yfkgf ug'{ kg]{5 .
-@_ nufgLstf{ ;+/If0f sf]ifsf] :yfkgf tyf ;~rfng ;DaGwL Joj:yf tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
!*= j:t' ljlgdo ahf/sf] k|d'v sfo{sf/L clws[t ;DaGwL Joj:yf M j:t' ljlgdo
ahf/sf] ;~rfns ;ldltn] k|zf;sLo k|d'vsf] ?kdf sfo{ ug{ b]xfosf] of]Uotf
k'u]sf] JolQmnfO{ k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] kbdf lgo'lQm ug]{5 M–
-s_ cy{zf:q, jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf sfg"g ljifodf dfGotf k|fKt
lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gftsf]Q/ pkflw xfl;n u/]sf] / ;DalGwt If]qdf
sDtLdf ;ft jif{sf] sfo{ cg'ej ePsf],
-v_ tf]lsP adf]lhdsf] cof]Uotf g/x]sf] .

46
kl/R5]b – $
j:t' sf/f]af/ Joj;fo
!(= j:t' sf/f]af/ Joj;foLn] ;~rfng ug{ ;Sg] Joj;fo M -!_ j:t' sf/f]af/ Joj;foLn]
b]xfosf] Joj;fo ;~rfng ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ahf/ lgdf{0f Joj;fo,
-v_ nufgL Joj:yfkg Joj;fo,
-u_ nufgL k/fdz{bftf Joj;fo,
-3_ j:t' ;+/Ifs -s:6f]l8og_ ;]jf Joj;fo,
-ª_ j:t' sf/f]af/ bnfnL Joj;fo,
-r_ j:t' sf/f]af/ Jofkf/ Joj;fo,
-5_ tf]lsP adf]lhdsf] cGo j:t' sf/f]af/ Joj;fo .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu j:t' sf/f]af/ Joj;foLnfO{ b]xfo adf]lhd
juL{s/0f ug{ ;lsg]5 M–
-s_ ahf/ lgdf{tf,
-v_ nufgL Joj:yfks,
-u_ nufgL k/fdz{bftf,
-3_ ;+/Ifs -s:6f]l8og_,
-ª_ j:t' sf/f]af/ bnfn,
-r_ j:t' sf/f]af/ Jofkf/L,
-5_ tf]lsP adf]lhdsf] cGo j:t' sf/f]af/ Joj;foL .
-#_ j:t' sf/f]af/ Joj;fo ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
@)= j:t' sf/f]af/ Joj;foLn] ;b:otf lng' kg]{ M -!_ j:t' sf/f]af/ Joj;fo ;~rfng
ug{ tf]lsP adf]lhdsf] j:t' sf/f]af/ Joj;foLn] j:t' ljlgdo ahf/sf] ;b:otf lng'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;b:otf k|fKt ug{] sfo{ljlw, ;b:otf tyf cGo Joj:yf
;DalGwt j:t' ljlgdo ahf/sf] ljlgoddf pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
@!= z]o/wgL tyf :jfldTj ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} Ps j:t' sf/f]af/ Joj;foLsf]
z]o/wgL jf lghsf] Psf;uf]nsf] kl/jf/sf] ;b:on] csf]{ j:t' sf/f]af/ Joj;foLsf]
z]o/ lng kfpg] 5}g .
-@_ j:t' sf/f]af/ Joj;foLsf] z]o/ jf To;sf] :jfldTj, laqmL jf x:tfGt/0f
;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
@@= ;Demf}tf ug'{ kg]{ M j:t' sf/f]af/ Joj;foLn] nufgLstf{;Fu sf/f]af/ ug'{ cl3 tf]lsP
adf]lhd ;Demf}tf ug'{ kg]{5 .

47
@#= clen]v /fVg' kg]{ M -!_ j:t' sf/f]af/ Joj;foLn] sf/f]af/ ug'{ cl3 nufgLstf{sf]
jf:tljs ?kdf kl/ro v'Ng] sfuhft jf ljj/0f lng' kg]{5 .
-@_ j:t' sf/f]af/ Joj;foLn] nufgLstf{sf] kl/ro v'Ng] sfuhft jf ljj/0f,
sf/f]af/;Fu ;DalGwt /sd n]gb]g ;DaGwL ljj/0f jf tf]lsP adf]lhdsf cGo
sfo{sf] clen]v /fVg' kg]{5 .
@$= aLdf u/fpg' kg]{ M j:t' sf/f]af/ Joj;foLn] af]8{n] tf]s]sf] j:t' sf/f]af/ Joj;fosf]
aLdf u/fpg' kg]{5 .
kl/R5]b–%
/fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo
@%= /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;foL lgo'Qm ug{' kg]{ M -!_ j:t' ljlgdo ahf/n] /fkm;fkm
tyf km:of}{6 ;DaGwL sfo{sf] nflu /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;foL lgo'Qm ug'{
kg]{5 .
-@_ /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;foL lgo'Qm ubf{ j:t' ljlgdo ahf/n] /fkm;fkm
tyf km:of}{6 Joj;foL;Fu tf]lsP adf]lhd ;Demf}tf ug'{ kg]{5 / ;Demf}tfsf]
Ps k|lt j:t' ljlgdo ahf/n] To:tf] ;Demf}tf u/]sf] kGw| lbgleq af]8{;dIf
k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;foLsf] lgo'lQm tyf tt\;DaGwL cGo Joj:yf
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
@^= /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;foLn] ug{] sf/f]af/ M -!_ /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;foLn]
j:t' ljlgdo ahf/df j:t' s/f/ adf]lhd vl/b jf laqmL ePsf] sf/f]af/nfO{
/fkm;fkm tyf km:of}{6 ug'{ kg]{5 .
-@_ /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;foLn] ug]{ /fkm;fkm tyf km:of}{6 ;DaGwL cGo
sf/f]af/ tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b–^
j]o/ xfp;
@&= j]o/ xfp; tf]Sg ;Sg] M -!_ bkmf @* adf]lhdsf] sf/f]af/ ug]{ k|of]hgsf] nflu
j:t' ljlgdo ahf/n] bkmf % adf]lhd cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ j]o/ xfp; tf]Sg
;Sg]5 .
-@_ j]o/ xfp; tf]]Sbf j:t' ljlgdo ahf/n] j]o/ xfp;;Fu tf]lsP adf]lhd ;Demf}tf
ug'{ kg]{5 / ;Demf}tfsf] Ps k|lt j:t' ljlgdo ahf/n] To:tf] ;Demf}tf u/]sf]
kGw| lbgleq af]8{;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ j:t' ljlgdo ahf/n] j]o/ xfp; tf]Sg] ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd
x'g]5 .
@*= j]o/ xfp;n] ug{ ;Sg] sf/f]af/ M -!_ j]o/ xfp;n] b]xfosf sf/f]af/ ug{ ;Sg]5 M—
-s_ j:t' ljlgdo ahf/df x'g] sf/f]af/;Fu ;DalGwt j:t'sf] e08f/0f ug]{ jf
tt\;DaGwL lg:;f hf/L ug{],
48
-v_ v08 -s_ adf]lhd e08f/0f ePsf j:t'sf] ;+/If0f tyf To:tf] j:t'sf]
sf/f]af/ kZrft x:tfGt/0f ug]{ .
-@_ j]o/ xfp;sf] ;~rfng ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b–&
af]8{sf] sfd, st{Jo / clwsf/
@(= af]8{sf] sfd, st{Jo / clwsf/ M k|rlnt sfg"g tyf o; P]gdf cGoq plNnlvt
sfd, st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm af]8{sf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd
x'g]5 M–
-s_ j:t' ljlgdo ahf/ tyf j:t' sf/f]af/sf] ljsf;;Fu ;DalGwt ljifodf g]kfn
;/sf/nfO{ ;'emfj lbg],
-v_ j:t' ljlgdo ahf/sf] ljsf;sf] nflu bL3{sfnLg tyf cNksfnLg of]hgf tyf
gLlt :jLs[t ug]{,
-u_ j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ;DaGwL ;DefJotf cWoog ug]{,
-3_ j:t' ljlgdo ahf/df sf/f]af/ ug{ ;lsg] j:t' tyf j:t' s/f/sf] btf{ ug]{,
-ª_ cjlw tf]sL j:t' ljlgdo ahf/ aGb ug{ jf lglZrt cjlwsf nflu cg'dltkq
k|fKt ;+:yfsf] sf/f]af/ :yug ug{ cfb]z lbg],
-r_ s'g} j:t' ;"rLs/0f u/fpg jf ;"rLs/0faf6 x6fpg jf s'g} sf/f]af/ /f]Ssf ug{
;DalGWft j:t' ljlgdo ahf/nfO{ lgb]{zg lbg],
-5_ j:t' ljlgdo ahf/sf] ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnLdf s'g} ;d:of b]lvPdf jf
;'wf/ ug'{kg]{ b]lvPdf To:tf] ;'wf/ gu/];Ddsf nflu sf/f]af/ :yug ug{ cfb]z
lbg],
-h_ af]8{df btf{ ePsf] j:t' tyf j:t' s/f/sf] vl/b, laqmL, x:tfGt/0fnfO{ lgoldt
tyf Jojl:yt ug]{,
-em_ cg'dltkq k|fKt ;+:yf tyf sf/f]af/df ;+nUg kIfsf] sfd sf/afxLsf] lgodg
tyf cg'udg ug]{,
-`_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] ljlgod :jLs[t ug]{,
-6_ nufgLstf{sf] lxt ;+/If0f ug{ ;DalGwt cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ ljlgoddf
cfjZos Joj:yf ug{ lgb]{zg lbg],
-7_ j:t' jf j:t' s/f/ ;DaGwL ljifodf ;'kl/j]If0f tyf lgodg ug{ cGo
lgodgsf/L lgsfo;Fu ;dGjo ug]{],
-8_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] cfly{s tyf Joj:yfksLo kIfdf ;'wf/ ug{ cfjZos
lgb]{zg lbg],
-9_ tf]lsP adf]lhdsf cGo sfo{ ug]{ .

49
#)= af]8{n] cfb]z jf lgb]{zg lbg ;Sg] M -!_ af]8{n] j:t' ljlgdo ahf/ / sf/f]af/sf]
l:ylt tyf nufgLstf{sf] lxtnfO{ Wofgdf /fvL cg'dltkq k|fKt ;+:yf jf sf/f]af/;Fu
;DalGwt kIfnfO{ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod adf]lhd s'g}
sfd ug{ jf gug{ cfjZos cfb]z jf lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-@_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] s'g} ;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/Ln] of] P]g
jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod jf ;f] cGtu{t af]8{n] lbPsf]
cfb]z jf lgb]{zg pNnª\3g u/]df To:tf] ;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/LnfO{
cfjZos sf/afxL rnfpg ;DalGwt cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ cfb]z lbg
;Sg]5 .
-#_ bkmf #@ adf]lhd k]z ePsf] lg/LIf0f jf ;'k/Lj]If0f k|ltj]bgsf] cfwf/df af]8{n]
cg'dltkq k|fKt ;+:yf jf sf/f]af/;Fu ;DalGwt kIf jf ;DalGwt ;+:yfsf]
;~rfns jf sd{rf/LnfO{ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod
adf]lhd s'g} sfd ug{ jf gug{ lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b–*
lgodg, lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f
#!= lgodg ug]{ clwsf/ M -!_ af]8{nfO{ cg'dltkq k|fKt ;+:yf / j:t' ljlgdo ahf/
dfkm{t x'g] sf/f]af/;Fu ;DalGwt kIfsf] lgodg ug]{ jf u/fpg] k"0f{ clwsf/ x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgodg ug]{ k|of]hgsf] nflu af]8{n] cfjZos b]v]sf
ljifodf cfb]z jf lgb]{zg lbg jf ;"rgf jf kl/kq hf/L ug{ ;Sg]5 .
#@= lg/LIf0f tyf ;'k/Lj]If0f ug{ ;Sg] M -!_ af]8{n] cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]] sf/f]af/ ubf{
of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod jf ;f] cGtu{t hf/L ePsf cfb]z
jf lgb]{zgsf] kfngf u/] gu/]sf] ;DaGwdf h'g;'s} avt lg/LIf0f tyf ;'k/Lj]If0f
ug{ jf u/fpg ;Sg]5 .
-@_ af]8{n] cfjZostf cg';f/ ljz]if1 6f]nL jf af]8{sf] clws[t sd{rf/LnfO{ v6fO{
cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] :ynut -cg;fO6_ jf ;DalGwt cg'dltkq k|fKt
;+:yfdf /x]sf ;"rgf, tYofÍ, sfuhft, clen]v tyf ljj/0fx? cfkm" ;dIf lemsfO{
-ckm;fO6_ lg/LIf0f tyf ;'k/Lj]If0f ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lg/LIf0f tyf ;'k/Lj]If0f ug]{ k|of]hgsf] nflu af]8{n]
cfjZostf cg';f/ ljz]if1 6f]nLsf] u7g ug{ ;Sg]5 / ljz]if1 6f]nLn] kfpg]
;'ljwf To:tf] 6f]nL u7g x'Fbfsf avt af]8{n] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-$_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f ubf{ pkbkmf -@_ adf]lhdsf]
ljz]if1 6f]nL jf af]8{sf clws[t sd{rf/Ln] ;DalGwt cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf]
sf/f]af/;Fu ;DalGwt ;"rgf, tYofÍ, sfuhft, clen]v tyf ljj/0fsf] lg/LIf0f
tyf ;'k/Lj]If0f ug{ jf ;DalGwt JolQm;Fu ;f]wk'5 ug{ ;Sg]5 .

50
-%_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] lg/LIf0f tyf ;'k/Lj]If0fsf] l;nl;nfdf lg/LIf0f
tyf ;'k/Lj]If0f ug]{ ljz]if1 6f]nL jf af]8{sf] clws[t sd{rf/Ln] cfjZos
b]v]df cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] sf/f]af/;Fu ;DalGwt ;"rgf, tYofÍ, sfuhft,
clen]v tyf ljj/0fdf lznaGbL u/L To;sf] clen]v /fvL cfkm};Fu /fVg jf
cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] lhDdfdf /fVg nufpg ;Sg]5 .
-^_ ljz]if1 6f]nL jf af]8{sf] clws[t sd{rf/Ln] cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] lg/LIf0f
jf ;'k/Lj]If0fsf] sfo{ ;DkGg u/]sf] ldltn] kGw| lbgleq To;sf] k|ltj]bg af]8{
;dIf k]z ug{' kg{]5 .
-&_ lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
##= ;"rgf, tYofÍ tyf ljj/0f dfu ug{ ;Sg] M -!_ af]8{n] cg'dltkq k|fKt ;+:yf jf
sf/f]af/;Fu ;DalGwt JolQm;Fu sf/f]af/ ;DaGwL s'g} klg ;"rgf, tYofÍ jf ljj/0f
dfu ug{ ;Sg]5 .
-@_ bkmf #@ adf]lhd lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0fsf] l;nl;nfdf cfjZos b]v]sf s'g}
klg ;"rgf, tYofÍ jf ljj/0f af]8{ jf af]8{af6 clwsf/ k|fKt JolQmn] ;DalGwt
cg'dltkq k|fKt ;+:yf jf JolQm;Fu dfu ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd dfluPsf] ;"rgf, tYofÍ jf ljj/0f pknAw u/fpg'
;DalGwt cg'dltkq k|fKt ;+:yf jf JolQmsf] st{Jo x'g]5 .
#$= cg'dltkq lgnDag ug{ ;Sg] M -!_ s'g} cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] of] P]g jf o; P]g
cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod ljk/Lt sfd u/]df jf af]8{n] lbPsf] cfb]z jf
lgb]{zg kfngf gu/]df jf nufgLstf{sf] lxt ljk/Lt sfd u/]df jf af]8{ ;dIf k]z
ug'{kg]{ cfly{s tyf sf/f]af/ ;DaGwL ljj/0f k]z gu/]df af]8{n] cjlw tf]sL To:tf]
;+:yfsf] cg'dltkq lgnDag ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgnDagdf /x]sf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] lgnDagsf]
cjlwe/ sf/f]af/ ug{ ;Sg] 5}g .
#%= cg'dltkq vf/]hL ;DaGwL Joj:yf M -!_ af]8{n] b]xfosf cj:yfdf cg'dltkq k|fKt
;+:yfsf] cg'dltkq vf/]h ug{]5 M–
-s_ bkmf * adf]lhd cg'dltkq gjLs/0f geO{ cg'dltkqsf] cjlw ;dfKt
ePdf,
-v_ bkmf ( adf]lhd k"jf{wf/sf] Joj:yf gu/]df,
-u_ j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km:of}{6
Joj;fo jf j]o/ xfp; ;~rfng ug{ aGb u/]df,
-3_ k|rlnt sfg"g adf]lhd bfdf;fxLdf k/]df jf cGo s'g} lsl;dn] lj36g
ePdf, jf
-ª_ cg'dltkq vf/]h u/L kfpF egL lgj]bg lbPdf .

51
-@_ af]8{n] b]xfosf cj:yfdf cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] cg'dltkq vf/]h ug{
;Sg]5 M–
-s_ cg'dltkqdf plNnlvt zt{x? pNnª\3g u/]df,
-v_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgodsf] pNnª\3g u/]df,
-u_ nufgLstf{sf] lxt ljkl/t x'g] u/L j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/
Joj;fo, /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo jf j]o/ xfp; ;~rfng u/]df,
-3_ af]8{n] lbPsf] cfb]z jf lgb]{zgsf] af/Daf/ pNnª\3g u/]df,
-ª_ lgnDag ePsf] cjlwleq af]8{n] dfu u/]sf] cfly{s tyf sf/f]af/ ;DaGwL
ljj/0f ga'emfPdf, jf
-r_ o; P]g adf]lhd a'emfpg' kg]{ /sd ga'emfPdf .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cg'dltkq vf/]h ug'{ cl3 cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{
;kmfO{sf] df}sf lbg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd cg'dltkq vf/]h ePsf] sf/0faf6 To:tf] cg'dltkq
k|fKt ;+:yfn] cg'dltkq vf/]h x'g'eGbf cl3 u/]sf] sfd sf/afxLaf6 ;[lht
bfloTjdf s'g} c;/ kg]{ 5}g .
#^= af]8{n] sf/afxL ug{ ;Sg] M of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod
adf]lhd af]8{n] lbPsf] cfb]z jf lgb]{zgsf] kfngf gug]{ cg'dltkq k|fKt ;+:yf,
;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/LnfO{ af]8{n] b]xfo adf]lhdsf] s'g} Ps jf PseGbf
a9L sf/afxL ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ;r]t u/fpg] jf lnlvt r]tfjgL lbg],
-v_ ;'wf/fTds sbd rfNg lgb]{zg lbg]],
-u_ sf/f]af/df cf+lzs jf k"0f{¿kdf k|ltaGw nufpg],
-3_ af]8{n] pknAw u/fpg] ;]jf lgnDag ug]{ jf /f]Ssf /fVg],
-ª_ lgnDagdf /fVg cfb]z lbg]],
-r_ ;DalGwt cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] ;~rfns ;ldltnfO{ tna, eQf nufotsf
;'lawfx? pknAw gu/fpg cfb]z lbg],
-5_ ;~rfnsnfO{ kbaf6 x6fpg jf kbflwsf/L jf sd{rf/LnfO{ ;]jfaf6 cjsfz
lbg ;DalGwt cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] ;~rfns ;ldltnfO{ cfb]z lbg] .
#&= hl/jfgf ug{ ;Sg] M -!_ bkmf % adf]lhd cg'dltkq k|fKt gu/L b]xfosf] sfo{ ug]{nfO{
af]8{n] b]xfo adf]lhd hl/jfgf ug]{5 M—
-s_ j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng u/]df jf j:t' ljlgdo ahf/sf] gfd k|of]u
u/]df bz nfv ?k}ofFb]lv krf; nfv ?k}ofF;Dd,
-v_ /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo jf j]o/ xfp; ;~rfng u/]df b'O{ nfv
?k}ofFb]lv bz nfv ?k}ofF;Dd,
52
-u_ j:t' sf/f]af/ Joj;fo u/]df Ps nfv ?k}ofFb]lv kfFr nfv ?k}ofF;Dd .
-@_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] bkmf ( sf] pkbkmf -#_ ljk/Lt sf/f]af/ ;~rfng
u/]df af]8{n] To:tf] ;+:yfnfO{ krf; xhf/ ?k}ofFb]lv tLg nfv ?k}ofF;Dd
hl/jfgf ug{]5 .
-#_ bkmf $* jf $( adf]lhdsf] Dofbleq ;"rgf tyf ljj/0f glbg] jf k|ltj]bg
k]z gug]{ cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ af]8{n] To:tf] ;"rgf tyf ljj/0f jf
k|ltj]bg k]z ug]{ Dofb ;dfKt ePsf] lbgb]lv k|ltlbg Ps xhf/ ?k}ofFsf b/n]
hl/jfgf ug]{5 .
-$_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd lbPsf] cfb]z jf lgb]{zg
jf tf]lsPsf] zt{ kfngf gug]{ cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ af]8{n] Ps nfv
?k}ofFb]lv kfFr nfv ?k}ofF;Dd hl/jfgf ug{ ;Sg]5 .
-%_ o; P]g adf]lhd af]8{n] lg/LIf0f tyf ;'k/Lj]If0f jf hfFra'emsf] l;nl;nfdf
dfu u/]sf] ;"rgf, tYofÍ, sfuhft, clen]v tyf ljj/0f tf]lsPsf] ;doleq
k]z gug]{ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf ;~rfns jf kbflwsf/L jf sd{rf/LnfO{
af]8{n] krf; xhf/ ?k}ofFb]lv b'O{ nfv ?k}ofF;Dd hl/jfgf ug{ ;Sg]5 .
-^_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf lgod jf ljlgod adf]lhd /fVg' kg]{ jf tof/
ug'{ kg]{ jf k]z ug'{kg]{ lx;fa lstfa, vftf, ljj/0f jf o:t} cGo s'g} sfuhft
g/fVg] jf tof/ gug]{ cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ af]8{n] b'O{ nfv ?k}ofFb]lv bz
nfv ?k}ofF;Dd hl/jfgf ug{ ;Sg]5 .
-&_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod jf af]8{n] lbPsf] cfb]z jf
lgb]{zg ljk/Lt sfo{ u/L nufgLstf{nfO{ xfgL gf]S;fgL u/] jf u/fPdf af]8{n]
To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{{ bz nfv ?k}ofFb]lv krf; nfv ?k}ofF;Dd
hl/jfgf u/L To:tf] xfgL gf]S;fgL ePsf] /sd ;d]t nufgLstf{nfO{ e/fO{ lbg'
kg]{5 .
-*_ bkmf ^) adf]lhdsf] cfrf/;+lxtf kfngf gug]{ cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{
af]8{n] kRrL; xhf/ ?k}ofFb]lv Ps nfv ?k}ofF;Dd hl/jfgf ug]{5 .
kl/R5]b–(
s;"/ / ;hfo
#*= ph'/L lbg] Dofb M -!_ o; P]g adf]lhd ;hfo x'g] s;"/df To:tf] s;"/ x'g nfu]sf]
jf s;"/ ePsf] s'/f yfxf kfPsf] ldltn] Ps jif{leq ph'/L lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ph'/L k/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq ;DalGwt cbfnt ;dIf
d'2f bfo/ ul/;Sg' kg]{5 .

53
#(= s;"/ u/]sf] dflgg] M s;}n] b]xfosf] sfo{ u/] jf u/fPdf o; P]g adf]lhd s;"/ u/]sf]
dflgg]5 M—
-s_ s[lqd jf em'6f] sf/f]af/ jf rqmLo sf/f]af/ -;s{'n/ 6«]l8ª_ u/L jf u/fO{ jf
s'g} j:t' s/f/sf] d'Nodf k|efj kfg]{ p2]Zon] To:tf] s/f/ c?n] ug{ g;Sg]
u/L c:jfefljs cjlw;Dd 7"nf] kl/df0fdf hDdfvf]/L u/L j:t'sf] d"No l:y/
u/fPdf, a9fPdf, 36fPdf jf af/Daf/ kl/jt{g u/fO{ d'Nodf ptf/ r9fj
u/fPdf,
-v_ sf/f]af/df k|ToIf jf ck|ToIf k|efj kfg{ jf j:t' s/f/sf] vl/b jf laqmL gxf];\
eGg] p2]Zon] cfkm}n] jf c?;Fu ldnL j:t' s/f/sf] ahf/ d'No a9fpg], 36fpg]
jf d"Nol:y/ agfO{ j:t' ljlgdo ahf/nfO{ k|efljt kf/]df,
-u_ em'6f], e|fds jf unt ljj/0f jf k"j{ cg'dfg ;DaGwL ljj/0f k|sflzt ug]{ jf
To:tf] ljj/0f lbO{ k|lt1f ug]{ jf j:t' ljlgdo ahf/df s'g} j:t'sf] ;lqmo
?kdf sf/f]af/ eO/x]sf] 5 eGg] b]vfpgsf nflu dfq sf/f]af/ ug]{ jf ablgot
;fy s'g} tYo jf hfgsf/L n'sfO{ em'Sofpg] sfd u/]df,
-3_ s;}nfO{ xfgL gf]S;fgL k'¥ofpg] jf s;}af6 unt kmfObf lng] ablgotn]
em'Sofpg] k|ljlw k|of]u u/]df jf To:tf] lgotn] k|ljlwsf] b'?kof]u u/]df, of]hgf
agfPdf jf s'g} sfd u/]df jf s;}nfO{ em'Sofgdf kf/L hfn;fhLo'Qm sf/f]af/
u/]df,
-ª_ s;}n] of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod adf]lhd /fv]sf]
lnvt, ljj/0f jf clen]v gi6 u/]df, em'6f] agfPdf jf n'sfPdf,
-r_ s;}nfO{ xfgL gf]S;fgL k'¥ofpg] p2]Zon] cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] bkmf $$
adf]lhd :yfkgf u/]sf] ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnLdf Iflt k'¥ofPdf jf To;sf]
unt k|of]u u/]df,
-5_ v08 -s_ b]lv -r_ ;Ddsf sfo{ ug{ s;}nfO{ d2t u/]df jf b'?T;fxg u/]df .
$)= ;hfo M -!_ b]xfosf] s;"/ ug]{ JolQmnfO{ b]xfo adf]lhdsf] ;hfo x'g]5 M—
-s_ bkmf #( sf] v08 -s_ adf]lhdsf] s;"/ ug]{ JolQmnfO{ lauf] v'n]sf]df
lauf] e/fO{ lauf] adf]lhdsf] hl/jfgf / lauf] gv'n]sf]df kfFr nfv
?k}ofF;Dd hl/jfgf / kfFr aif{;Dd s}b .
-v_ bkmf #( sf] v08 -v_ adf]lhdsf] s;"/ ug]{ JolQmnfO{ lauf] v'n]sf]df
lauf] e/fO{ lauf] adf]lhdsf] hl/jfgf / lauf] gv'n]sf]df rf/ nfv
?k}ofF;Dd hl/jfgf / rf/ jif{;Dd s}b .

54
-u_ bkmf #( sf] v08 -u_, -3_ jf -ª_ adf]lhdsf] s;"/ ug]{ JolQmnfO{ lauf]
v'n]sf]df lauf] e/fO{ lauf] adf]lhd hl/jfgf / lauf] gv'n]sf]df tLg nfv
?k}+ofF;Dd hl/jfgf / tLg jif{;Dd s}b .
-3_ bkmf #( sf] v08 -r_ adf]lhdsf] s;"/ ug]{ JolQmnfO{ lauf] v'n]sf]df lauf]
e/fO{ lauf] adf]lhdsf] hl/jfgf / lauf] gv'n]sf]df bz nfv ?k}ofF;Dd
hl/jfgf / Ps jif{;Dd s}b .
-ª_ bkmf #( sf] v08 -5_ adf]lhdsf] s;"/ ug]{ JolQmnfO{ d'Vo s;"/bf/nfO{
x'g] ;hfosf] cfwf ;hfo .
-@_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] k|of]u u/L s;}n] bkmf #( adf]lhdsf] s;"/ u/]df
To:tf] s;"/ ug]{ JolQm, cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] ;~rfns, kbflwsf/L jf
sd{rf/LnfO{ pkbkmf -!_ adf]lhd ;hfo x'g]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] ;~rfns, kbflwsf/L jf
sd{rf/Lsf] klxrfg x'g g;s]df To:tf] s;"/ x'Fbfsf] avt cg'dltkq k|fKt
;+:yfsf] k|d'v eO{ sfdsfh ug]{ ;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/LnfO{ pkbkmf
-!_ adf]lhd ;hfo x'g]5 .
kl/R5]b–!)
ljljw
$!= sf]if ;DaGwL Joj:yf M -!_ af]8{sf] sf]ifdf lwtf]kq ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhd
k|fKt x'g] /sdsf cltl/Qm o; P]g adf]lhd af]8{nfO{ k|fKt x'g] b]xfo adf]lhdsf
/sdx? /xg]5g\ M–
-s_ lgj]bg z'Ns jfktsf] /sd,
-v_ cg'dltkq b:t'/ jfktsf] /sd,
-u_ cg'dltkq gjLs/0f b:t'/ jfktsf] /sd,
-3_ hl/jfgf jfktsf] /sd, /
-ª_ P]g adf]lhd k|fKt x'g] cGo s'g} /sd .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sf]ifdf k|fKt /sdsf] pkof]u, To;sf] n]vf tyf
n]vfk/LIf0f ;DaGwL Joj:yf lwtf]kq ;DaGwL k|rlnt sfg"gdf Joj:yf eP
adf]lhd x'g]5 .
$@= n]vf k/LIfs lgo'lQm M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] tf]lsPsf] cjlwleq n]vfk/LIf0f
gu/fPdf jf cGo s'g} sf/0fn] n]vfk/LIfs lgo'Qm x'g g;s]df To:tf] cg'dltkq
k|fKt ;+:yfsf] lx;fa, lstfa, gubL, lhG;L ;DklQ ;d]tsf] n]vfk/LIf0f ug{' kg]{
b]lvPdf af]8{n] n]vf k/LIfssf] lgo'lQm u/L n]vf k/LIf0f u/fpg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgo'Qm ePsf] n]vfk/LIfssf] kfl/>lds ;DalGwt
cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] Joxf]g'{ kg]{5 .

55
$#= ;]jf z'Ns jf lgodg z'Ns ;DaGwL Joj:yf M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] ;]jf k|bfg
u/] jfkt lng ;Sg] ;]jf z'Ns tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] Ps cfly{s jif{df k|fKt u/]sf]
s'n ;]jf z'Nssf] tf]lsP adf]lhdsf] /sd lgodg z'Nssf] ?kdf af]8{df
a'´fpg' kg]{5 .
$$= ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnL :yfkgf ug'{ kg]{ M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] ljB'tLo
?kdf cfˆgf] sf/f]af/ ug{ ;lsg] u/L ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnL :yfkgf ug'{ kg]{5 .
-@_ ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnL ;'/lIft, pko'Qm / e/kbf]{ x'g' kg]{5 .
-#_ ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnLnfO{ af]8{n] cfjZostf cg';f/ ;Dk/LIf0f -cl86_ ug{
jf u/fpg ;Sg]5 .
-$_ ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnLdf s'g} k|sf/sf] ;'wf/ ug{' kg]{ b]lvPdf af]8{n] cfjZos
lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd k|fKt lgb]{zgsf] kfngf ug'{ ;DalGwt cg'dltkq k|fKt
;+:yfsf] st{Jo x'g]5 .
$%= j:t' s/f/ ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ eljiodf j:t' vl/b jf laqmL ug{] ;DaGwdf
clwsf/ tyf bfloTjsf] ljz]if Joj:yf x'g] u/L ePsf] j:t' s/f/sf] sf/f]af/ -6«]l8Ë
ckm cK;g_ sf ;DaGwdf nfu" x'g] Joj:yf, zt{ tyf dfkb08 tf]lsP adf]lhd
x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Joj:yf, zt{ tyf dfkb08 nfu" geP;Dd To:tf] j:t'
s/f/sf] sf/f]af/ -6«]l8Ë ckm cK;g_ ug{ kfOg] 5}g .
$^= ljb]zL j:t' ljlgdo ahf/df sf/f]af/ ug{ ;Sg] M j:t' ljlgdo ahf/df ahf/
lgdf{tf, sf/f]af/sf] csf]{ kIf -sfpG6/ kf6L{_ sf] sfo{ ug]{ Joj;foL jf To:tf]
k|s[ltsf] Joj;fo ug]{ Joj;foLn] o; P]g adf]lhd sf/f]af/ u/L axg ug'{kg]{
hf]lvdnfO{ Jojl:yt ug{ ljb]zL j:t' ljlgdo ahf/df tf]lsP adf]lhd j:t' s/f/sf]
vl/b jf laqmL ug{ ;Sg]5 .
$&= ljb]zL d'b|fdf sf/f]af/ ug{ :jLs[lt lng' kg]{ M j:t' sf/f]af/ ubf{ ljb]zL d'b|fdf
sf/f]af/ ug'{kg]{ ePdf ljb]zL ljlgdo ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhd ;DalGwt
lgsfosf] :jLs[lt lnP/ dfq sf/f]af/ ug'{ kg]{5 .
$*= ;"rgf tyf ljj/0f lbg' kg]{ M cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] sf/f]af/ jf Joj;fo ;DaGwL
tf]lsP adf]lhdsf] ;"rgf tyf ljj/0f tf]lsP adf]lhdsf] ;doleq af]8{nfO{ lbg'
kg]{5 .
$(= k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{ M cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf]
rf/ dlxgfleq pQm cfly{s jif{df cfkm"n] u/]sf] sfd sf/afxL tyf j:t' sf/f]af/
;DaGwL ljj/0f ;lxtsf] jflif{s k|ltj]bg tof/ u/L af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
56
%)= ljj/0f ;fj{hlgs ug'{ kg]{ M af]8{n] cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] lgodg, lg/LIf0f tyf
;'k/Lj]If0f ;DaGwL sfd sf/afxLsf] ljj/0f tyf of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf]
lgod, ljlgod jf lgb]{lzsf adf]lhd af]8{n] lbPsf] cfb]z jf lgb]{zgsf] cg'dltkq
k|fKt ;+:yfn] kfngf u/] gu/]sf] tyf bkmf $* adf]lhd cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]
af]8{df k]z u/]sf] ;"rgf tyf ljj/0f tf]lsP adf]lhd ;fj{hlgs ug]{5 .
%!= cfb]z jf lgb]{zgsf] kfngf ug'{ kg]{ M of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod
adf]lhd af]8n { ] lbPsf] cfb]z jf lgb]z
{ gsf] kfngf ug'{ ;DalGwt kIfsf] st{Jo x'g5
] .
%@= hl/jfgf c;'n ul/g] M -!_ bkmf #& adf]lhd ePsf] hl/jfgfsf] /sd ;DalGwt
JolQmn] To:tf] hl/jfgfsf] /sd tL; lbgleq af]8{nfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-@_ hl/jfgfsf] /sd tL; lbgleq ga'emfPdf af]8{n] To:tf] JolQmsf] rn crn
;DklQaf6 ;/sf/L afFsL ;/x c;"n pk/ u/L lng ;Sg]5 .
%#= k'g/fj]bg ug{ ;lsg] M bkmf #% sf] pkbkmf -@_ adf]lhd cg'dltkq vf/]h u/]sf] jf
bkmf #^ adf]lhd sf/afxL u/]sf] jf bkmf #& adf]lhd hl/jfgf u/]sf] lg0f{o pk/
lrQ ga'em\g] kIfn] af]8{sf] To:tf] lg0f{osf] hfgsf/L kfPsf] ldltn] k}FtL; lbgleq
pRr cbfntdf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
%$= g]kfn ;/sf/ jfbL x'g] M -!_ bkmf #( adf]lhdsf] s;"/ ;DaGwL d'2f g]kfn ;/sf/
jfbL eO{ bfo/ x'g]5 / To:tf] d'2f ;/sf/L d'2f ;DaGwL P]g, @)$( sf] cg';"rL–!
df ;dfj]z ePsf] dflgg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s;"/sf] cg';Gwfg jf cleof]hg ubf{ ;DalGwt
clwsf/LnfO{ af]8{n] cfjZos ;xof]u ug'{ kg]{5 .
%%= g]kfn ;/sf/n] lgb]{zg lbg ;Sg] M j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;fo,
/fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo, j]o/ xfp; ;~rfng, j:t' ljlgod ahf/sf] ljsf;
tyf nufgLstf{x?sf] lxt ;+/If0f h:tf gLltut ljifodf g]kfn ;/sf/n] af]8{nfO{
;do ;dodf cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 / To:tf] lgb]{zgsf] kfngf ug'{ af]8{sf]
st{Jo x'g]5 .
%^= af]8{nfO{ ;xof]u ug'{ kg]{ M j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm
tyf km:of}{6 Joj;fo tyf j]o/ xfp; ;~rfng, j:t' ljlgod ahf/sf] ljsf;
tyf nufgLstf{sf] lxtnfO{ ;+/If0f ug]{ h:tf ljifonfO{ lgoldt tyf Jojl:yt ug{]
sfo{df af]8{nfO{ ;xof]u k'¥ofpg' ;DalGwt ;a}sf] st{Jo x'g]5 .
%&= clwsf/ k|Tofof]hg M o; P]g cGtu{t af]8{nfO{ k|fKt clwsf/x? dWo] s]xL clwsf/
af]8{sf cWoIf, ;~rfns jf sd{rf/Ln] k|of]u ug{ kfpg] u/L af]8{n] clwsf/
k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
%*= g]kfn ;/sf/;Fu ;Dks{ M af]8{n] g]kfn ;/sf/;Fu ;Dks{ /fVbf cy{ dGqfno dfkm{t
/fVg' kg]{5 .
57
%(= kbflwsf/LnfO{ sf/afxL x'g] M of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgoddf lhDd]jf/L
tf]lsPsf] kbflwsf/Ln] cfk"mnfO{ tf]lsPsf] sfd sf/afxL ;doleq} ;DkGg gu/]df jf
ablgotk"j{s sfd sf/afxL u/]df lghnfO{ k|rlnt sfg"g cg';f/ sf/afxL x'g]5 .
^)= cfrf/;+lxtf agfO{ nfu" ug{ ;Sg] M -!_ af]8{n] cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] kfngf ug'{kg]{
cfrf/;+lxtf agfO{ nfu" ug{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd nfu" u/]sf] cfrf/;+lxtf kfngf ug'{ cg'dltkq k|fKt
;+:yfsf] st{Jo x'g]5 .
-#_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] cfˆgf ;~rfns tyf sd{rf/Ln] kfng ug'{ kg]{
cfrf/;+lxtf agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
^!= lgod agfpg] clwsf/ M o; P]gnfO{ sfof{Gjog ug{ af]8{n] g]kfn ;/sf/, cy{
dGqfnosf] :jLs[lt lnO{ cfjZos lgodx? agfpg ;Sg]5 .
^@= ljlgod agfpg ;Sg] M -!_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf lgodsf] cwLgdf
/xL j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo,
j]o/ xfp; ;~rfng tyf sf/f]af/nfO{ lgodg tyf Jojl:yt ug{ af]8{n] cfjZos
ljlgodx? agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
-@_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgodsf] cwLgdf /xL cg'dltkq k|fKt
;+:yfn] af]8s
{ f] :jLs[lt lnO{ b]xfosf ljifox?df cfjZos ljlgodx? agfpg ;Sg]5 M–
-s_ ;"rLs/0f, sf/f]af/ ;~rfng tyf sf/f]af/ k|0ffnL,
-v_ j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;foL, /fkm;fkm tyf km:of}{6
Joj;foL tyf j]o/ xfp;sf] ;b:otf, ;b:otf z'Ns, ;b:osf] Jofj;flos
dof{bf tyf ;b:otf lgnDag tyf vf/]hL,
-u_ j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km:of}{6
Joj;fo tyf j]o/ xfp;sf] ;~rfng tyf nufgLstf{sf] lxtsf nflu
cGo cfjZos Joj:yf ug]{,
-3_ j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;foL, /fkm;fkm tyf km:of}{6
Joj;foL tyf j]o/ xfp;sf sd{rf/Lsf] ;]jfsf zt{ tyf ;'ljwf / cfr/0f .
^#= lgb]{lzsf agfO{ nfu" ug{ ;Sg] M of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgodsf] cwLgdf
/xL af]8{n] j:t' sf/f]af/nfO{ Jojl:yt ug{sf nflu b]xfosf ljifodf lgb]{lzsf agfO{
nfu" ug{ ;Sg]5 M–
-s_ j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km:of}{6 Joj;fo
tyf j]o/ xfp; ;~rfng,
-v_ j:t' sf/f]af/sf] lgodg nufot cfjZos cGo ljifox? .
^$= o;} P]g adf]lhd x'g] M k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg o; P]gdf
n]lvP hlt ljifosf] xsdf o;} P]g adf]lhd / c?sf] xsdf k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g5] .

vvv
58
nfu" ldltM @)^$.&.!(
g]kfn lwtf]kq af]8{ ;DaGwL lgodfjnL, @)^$
lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# sf] bkmf !!^ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn lwtf]kq af]8{n]
g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt lnO{ b]xfosf lgodx? agfPsf] 5 .
kl/R5]b—!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL lgodx?sf] gfd æg]kfn lwtf]kq af]8{ ;DaGwL
lgodfjnL, @)^$Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL lwtf]kq af]8{n] tf]s]sf] ldltb]lv nfu" x'g]5 .
@= kl/efiffM laifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df, o; lgodfjnLdf,–
-s_ æP]gÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# ;Demg' k5{ .
-v_ æaf]8{Æ eGgfn] P]gsf] bkmf # adf]lhd :yfkgf ePsf] g]kfn lwtf]kq af]8{
;Demg' k5{ .
-u_ æsd{rf/LÆ eGgfn] af]8{sf] s'g} kbdf axfn /x]sf] JolQm ;Demg' k5{ .
-3_ ætxlssft clwsf/LÆ eGgfn] lgod !& adf]lhd lgo'Qm clws[t sd{rf/L
;Demg' k5{ .
-ª_ æ:ynut lg/LIf0fÆ eGgfn] lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL, lwtf]kq
Joj;foLsf] cflwsfl/s k|ltlglw jf lwtf]kq btf{ u/fPsf ;+ul7t ;+:yfsf]
sfof{no jf ;DalGwt :yndf uO{ ul/g] lg/LIf0f ;Demg' k5{ .
-r_ æcGo lgodfjnLÆ eGgfn] of] lgodfjnL afx]s P]g cGtu{t ag]sf] cGo
lgodfjnL ;Demg' k5{ .
kl/R5]b—@
sfd, st{Jo tyf clwsf/
#= af]8{sf] sfd, st{Ao / clwsf/M P]gsf] bkmf % df pNn]v ePsf sfd, st{Jo /
clwsf/sf] cltl/Qm af]8{sf] sfd, st{Ao / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lwtf]kq / k"FhLahf/ ;DaGwL g]kfn ;/sf/sf] gLlt tyf sfo{qmdnfO{ sfof{Gjog
ug{ ;xof]u k'¥ofpg]],
-v_ nufgLstf{x?sf] lxt / ahf/sf] :j:Yotf sfod /fVg lwtf]kq ahf/ tyf
lwtf]kq Joj;foLx?n] kfngf ug'{ kg]{ Jofj;flos cfrf/ ;+lxtf agfO{ nfu"
ug]{,
-u_ ;+ul7t If]qsf] ;'zf;gsf nflu lwtf]kq btf{ tyf ;"lrs/0f ug]{ ;+ul7t
;+:yfx?n] kfngf ug'{ kg]{ ;'zf;g ;+lxtf agfO{ nfu" ug]{,
-3_ k"FhL ahf/ ;DaGwL If]qLo tyf cGt/f{li6«o ;+3;+:yf jf lgsfosf] ;b:otf
k|fKt u/L If]qLo tyf cGt/f{li6«o ;DaGwx? ljsf; ug]{,
59
-ª_ af]8{sf] nflu jflif{s sfo{qmd tyf ah]6 / jflif{s n]vf k/LIf0fsf] lx;fj
:jLs[t ug]{,
-r_ af]8{sf] sfd sf/jfxL ;DaGwL jflif{s k|ltj]bg :jLs[t ug]{,
-5_ k"FhL ahf/sf] lgodg tyf ljsf;sf nflu cfjZos kg]{ cGo sfo{ ug]{ .
$= cWoIfsf] sfd, st{Jo / clwsf/M -!_ P]gsf] bkmf & adf]lhd lgo'Qm cWoIf k"/f ;do
sfd ug]{ af]8{sf] k|d'v k|zf;sLo kbflwsf/L x'g]5 .
-@_ P]gsf] bkmf * df pNn]v ePsf sfd, st{Jo / clwsf/sf] cltl/Qm cWoIfsf]
sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M—
-s_ P]g, of] lgodfjnL, cGo lgodfjnL, ljlgodfjnL jf lgb]{lzsf tyf af]8{n]
;do ;dodf u/]sf] lg0f{ox?sf] cwLgdf /xL af]8{sf] ;Dk"0f{ k|zf;lgs
lhDd]jf/L lnO{ b}lgs sfdsf/jfxL ;~rfng tyf Joj:yfkg ug]{,
-v_ lwtf]kq btf{ u/fPsf] ;+ul7t ;+:yf, lwtf]kq ahf/ / lwtf]kq Joj;foLsf]
lwtf]kq ;DaGwL sfd sf/jfxLsf] cg'udg, lg/LIf0f tyf hfFra'em ug]{
u/fpg],
-u_ af]8{sf] tkm{af6 g]kfn ;/sf/, cbfnt jf :jb]zL jf ljb]zL ;+3, ;+:yf
;dIf k|ltlglwTj ug]{ u/fpg],
-3_ af]8{sf] tk{maf6 ug'{ kg]{ s/f/df x:tfIf/ ug]{ / ;f] sf] sfof{Gjog ug]{ jf
u/fpg],
-ª_ af]8{n] k|Tofof]hg u/] cg';f/ clwsf/ k|of]u u/L cGo sfo{x? ;Dkfbg
ug]{ .
%= ljz]if clwsf/sf] k|of]u u/L cfb]z jf lgb]{zg hf/L ug]{M -!_ af]8{n] P]gsf] bkmf ()
sf] pkbkmf -!_ adf]lhd laz]if clwsf/ k|of]u u/L s'g} cfb]z jf lgb]{zg hf/L ubf{
To:tf] cfb]z jf lgb]{zgdf ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfn] ug'{ kg]{ sfo{, sfo{ ;DkGg ug'{
kg]{ ;dofjlw tyf sfo{ljlw v'nfO{ To:tf] cfb]z jf lgb]{zg hf/L ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cfb]z jf lgb]{zg hf/L ug'{cl3 ;DalGwt ;+ul7t
;+:yf;+u s'g} s'/f a'em\g jf :ki6 u/fpg'kg]{ b]lvPdf af]8{n] tt\ ;DaGwdf
;DalGwt ;+ul7t ;+:yf;+u :ki6Ls/0f dfu u/L :ki6 u/fpg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd dfu ul/Psf] :ki6Ls/0fdf ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfn]
k]z u/]sf] :ki6Ls/0f ;d]tsf] plrt d"NofÍg u/L af]8{n] cfjZos cfb]z jf
lgb]{zg hf/L ug{ jf cGo pko'Qm sf/jfxL ug{ ;Sg]5 .
^= zky lng' kg]{M cWoIf / ;b:on] cfkm\gf] cf]xf]bfsf] sfd z'? ug{' cufl8 cg';"rL—!
adf]lhdsf] 9fFrfdf uf]klgotf / O{dfGbfl/tfsf] zky u|x0f ug'{ kg]{5 .
&= cWoIfsf] kfl/>lds tyf ;]jf zt{M cWoIfn] kfpg] dfl;s kfl/>lds, eQf tyf
cGo ;'ljwf g]kfn ;/sf/sf] :jLs[ltdf af]8{n] tf]s] adf]lhd x'g]5 .

60
* ;b:on] kfpg] kfl/>lds / ;'ljwf M af]8{sf] s'g} ;b:on] s'g} ljz]if sfd ug{ af]8{df
k"/f ;do sfd ug'{ kg]{ ePdf lghn] kfpg] kfl/>lds, eQf tyf cGo ;'ljwf g]kfn
;/sf/sf] :jLs[ltdf af]8{n] tf]lslbP adf]lhd x'g]5 .
(= cWoIf tyf ;b:osf] sfh / b}lgs tyf e|d0f eQfM -!_ af]8{sf] sfdsf] l;nl;nfdf
cWoIfnfO{ :jb]zdf sfhdf v6fpFbf ;ft lbg;Ddsf nflu cWoIf cfkm}n] / ;f] eGbf
a9L cjlwsf]nflu jf ljb]z e|d0fsf] nflu cy{ dGqfnosf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 .
-@_ af]8{sf ;b:ox?nfO{ ;ft lbg;Dd :jb]zdf sfh v6fpFbf cWoIfn] v6fpg
;Sg]5 . ;ft lbg eGbf a9L cjlwsf nflu jf ljb]zdf sfh v6fpg' k/]df
af]8{n] g]kfn ;/sf/sf] :jLs[ltdf sfh v6fpg ;Sg]5 .
-#_ cWoIfn] af]8{sf] sfdsf] l;nl;nfdf e|d0f ubf{ kfpg] b}lgs e|d0f, cGo eQf
tyf ;'ljwf af]8{sf] cfly{s k|zf;g ;DaGwL lgodfjnL cg';f/ x'g]5 .
-$_ ;b:on] af]8{sf] sfdsf] l;nl;nfdf e|d0f ubf{ cWoIfn] kfP ;/x b}lgs, e|d0f,
cGo eQf tyf ;'ljwf kfpg] 5g\ .
!)= cWoIf tyf ;b:osf] a}7s eQfM -!_ af]8{sf] a}7sdf efu lnP jfkt k|To]s ;b:on]
Ps xhf/ kfFr ;o ?k}ofFF a}7s eQf kfpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;b:on] kfpg] a}7s eQf g]kfn ;/sf/sf] k"j{ l:js[lt
lnO{ af]8{n] ;do ;dodf x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
!!= hfFra'em ;ldlt u7g ug{]M -!_ cWoIf jf ;b:onfO{ P]gsf] bkmf !@ sf] pkbkmf -@_
df plNnlvt s'g} sf/0fn] kbd'Qm ug'{ kg]{ cj:yf k/]df tt\ ;DaGwdf cfjZos
hfFra'em ug{ P]gsf] bkmf & sf] pkbkmf -&_ adf]lhd g]kfn ;/sf/n] lglZrt
;dofjlw tf]ls hfFra'em ;ldlt u7g ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd u7g x'g] hfFra'em ;ldltdf b]xfo adf]lhdsf ;b:o
/xg] 5g\ M–
-s_ sDtLdf k'g/fj]bg cbfntsf] GofofwLz e}/x]sf] jf e};s]sf] JolQmx?
dWo]af6 g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf] JolQm –cWoIf
-v_ g]kfn ;/sf/sf] ;]jfdf axfn /x]sf] g]kfn Gofo ;]jfsf] sDtLdf
/fhkqfFlst k|yd >]0fLsf] clws[t Pshgf–;b:o
-u_ k"FhLahf/ ;DaGwL ljlzi6 1fg ePsf JolQmx? dWo]af6 g]kfn ;/sf/n]
tf]s]sf] Pshgf ljz]if–;b:o
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ul7t hfFra'em ;ldltsf ;b:on] kfpg] kfl/>lds, eQf
/ cGo ;'ljwf g]kfn ;/sf/n] tf]lslbP adf]lhd x'g]5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhdsf] hfFra'em ;ldltn] cWoIf jf ;DalGwt ;b:o;+u
cfjZos ;f]wk'5 ug{, aofg lng jf :ki6Ls/0f dfu ug{ ;Sg] 5 .
-%_ hfFra'em ubf{ cjnDag ug]{ sfo{ljlw hfFra'em ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f ug]{5 .
-^_ hfFra'em ;ldltn] k]z u/]sf] k|ltj]bgsf] cfwf/df g]kfn ;/sf/n] To:tf] cWoIf
jf ;b:onfO{ cfjZos sf/jfxL ug{ jf kbd'Qm ug{ ;Sg]5 .

61
kl/R5]b—#
n]vfk/LIfssf] ;"rL ;DaGwL Joj:yf
!@= n]vfk/LIfssf] ;"rLM -!_ P]gsf] bkmf *! sf] pkbkmf -!_ adf]lhd af]8{n] /fVg]
lwtf]kq Joj;foLsf] n]vfk/LIf0f ug]{ n]vfk/LIfssf] ;"rLdf ;'rLs[t x'gsf nflu
rf6{8{ PsfpG6]G6 jf ;f] ;/xsf] k/LIff pQL0f{ u/L g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6;\
;+:yfaf6 k]zfut k|df0fkq k|fKt u/]sf] n]vfk/LIfs of]Uo x'g]5 .
-@_ g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6;\ ;+:yf jf ;DalGwt n]vfk/LIfsaf6 pklgod -!_
adf]lhd of]Uo ePsf] hfgsf/L af]8{df k|fKt ePkl5 af]8{sf] ;"rLdf :jtM
;"lrs[t ePsf] dflgg]5 .
!#= n]vfk/LIfssf] k|ltj]bgdf v'nfpg'kg]{ ljj/0fM -!_ lgod !@ adf]lhd ;"lrs[t
n]vfk/LIfsn] lwtf]kq Joj;foLsf] lx;fj lstfj / lwtf]kq sf/f]af/sf] n]vfk/LIf0f
ubf{ tof/ ug'{ kg]{ k|ltj]bgdf k|rlnt sfg"g adf]lhd v'nfpg' kg]{ ljj/0fx?sf]
cltl/Qm b]xfosf ljj/0fsf] hfgsf/L ;d]t k|ltj]bgdf v'nfO{ Ps k|lt af]8{nfO{ lbg'
kg]{5 M—
-s_ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] k"FhLsf]if, v'b t/n ;DklQ
tyf w/f}6L hDdf eP gePsf] jf /fv] g/fv]sf],
-v_ lwtf]kq Joj;foL ;+:yf jf ;+:yfsf] s'g} klg kbflwsf/Ln] P]g jf
lgodfjnL, lgb]{lzsf, af]8{n] lbPsf] cfb]z, lgb]{zg jf cGo k|rlnt sfg"g
ljk/Lt s'g} sfdsfh jf clgoldt sfo{ u/]sf]] af/] hfgsf/L k|fKt ePdf
tT;DaGwL ljj/0f,
-u_ cfjZos cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnL eP jf gePsf],
-3_ lwtf]kq ahf/ / nufgLstf{x?sf] lxt k|lts"n sfo{ u/]sf] b]lvPdf
tT;DaGwL ljj/0f,
-ª_ cfGtl/s n]vfk/LIf0f ;ldlt eP jf gePsf] / eP ;f]sf] k|efjsfl/tf .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lwtf]kq Joj;foLsf]
n]vfk/LIf0f ubf{ n]vfk/LIfsn] cfk\mgf] n]vfk/LIf0f k|ltj]bgdf v'nfpg' kg]{
s'/fx? pNn]v u/L af]8{n] lj:t[t n]vfk/LIf0f ljj/0f -n+ukmd{ cl86 l/kf]6{_ sf]
9fFrf tof/ u/L nfu" ug{ ;Sg]5 / To:tf] 9fFrf nfu" ePsf]df To:tf] ;+:yfsf]
n]vfk/LIf0f ug]{ n]vfk/LIfsn] n]vfk/LIf0f k|ltj]bg tof/ ubf{ To:tf] 9fFrfdf
pNn]v ePsf ljj/0f cfk\mgf] k|ltj]bgdf pNn]v ug'{ kg]{5 .
-#_ o; lgod adf]lhd n]vfk/LIf0f gug]{ tyf ljj/0f k]z gug]{ n]vfk/LIfsnfO{
cfjZos sf/jfxLsf nflu af]8{n] g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6;\ ;+:yf ;dIf n]vL
k7fpg]5 / pQm ;+:yfaf6 sf/jfxLsf] 6'Ëf] gnfu] ;Dd ;DalGwt n]vfk/LIfsn]
lwtf]kq Joj;foLsf] n]vfk/LIf0f ug{ kfpg] 5}g .

62
kl/R5]b $
d'2fsf] txlssft / bfo/L ;DaGwL sfo{ljlw
!$= lg/LIf0f tyf hfFra'emM -!_ af]8{n] P]gsf] bkmf *% adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'em
ubf{ ;DalGwt ;+:yfsf] :ynut lg/LIf0f jf hfFra'em ug{ jf ;DalGwt ;+:yfsf]
lj:t[t ljj/0f tyf ;"rgfx? Aff]8{df g} lemsfO{ lg/LIf0f tyf hfFra'em ug{ ;Sg]5 .
-@_ o; lgod adf]lhd af]8{n] lg/LIf0f tyf hfFra'em ubf{ af]8{sf] s'g} sd{rf/L,
s'g} ljz]if1 jf laz]if1x?sf] ;d"xnfO{ v6fpg / lg/LIf0f tyf hfFra'em ug]{
;+:yf, laifo, lg/LIf0f tyf hfFra'em ;DkGg ul/;Sg'kg]{ cjlw, lg/LIf0f ug]{
t/Lsf, k|ltj]bgdf v'nfpg'kg]{ s'/f, lg/LIf0fsf nflu pknAw u/fOg] cfly{s
tyf cGo ;'ljwf ;DaGwL s'/fx? ;d]t tf]sL lbg ;Sg]5 .
-#_ o; lgod adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'emsf] sfo{ ;DkGg ul/;s]kl5 lg/LIf0f
jf hfFra'em u/]sf] ;+:yf, laifo, k|fKt hfgsf/L, b]lvPsf s}lkmot tyf ;'emfj
;lxtsf] k|ltj]bg tof/ u/L af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd ;DalGwt ;+:yfsf] :ynut lg/LIf0fsf qmddf ;DalGwt
clws[tn] lg/LIf0f ul/Psf] ;+:yfnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 / o:tf]
lgb]{zgsf] kfngf ug'{ ;DalGwt ;+:yfsf] st{Jo x'g]5 . lg/LIf0f ug]{ clws[tn]
o; lgod adf]lhd lbPsf] lgb]{zgsf] hfgsf/L oyflz3| af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ af]8{n] cg'dltkq k|bfg u/]sf] lwtf]kq ahf/ tyf lwtf]kq Joj;foLx?sf]
lg/LIf0f tyf hfFra'´ sfo{sf] nflu lg/LIf0f sfo{ lgb]{lzsf -Dofg'cn_ agfO{
nfu" ug{ ;Sg]5 .
!%= ph'/L lbg ;Sg]M -!_ P]gsf] bkmf !)! adf]lhd ;hfo x'g] s;"/ u/]sf] jf ug{ nfu]sf]
yfxf kfPdf ;/f]sf/jfnf JolQmn] ;f] ;DaGwL ph'/L af]8{ ;dIf lbg ;Sg]5 / To;/L
ph'/L lb+bf cg';"rL–@ adf]lhdsf] 9fFrfdf lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ph'/jfnfn] cg';"rL–@
adf]lhdsf] 9fFrfdf ph'/ glbO{ s'g} lnlvt jf df}lvs ph'/L lbPsf]df jf
ph'/jfnfn] cfFkm} pkl:yt eO{ k|df0f ;lxt ph'/L lbPdf To:tf] k|df0f ;lxt
cg';"rL–# adf]lhdsf] 9fFrfdf ph'/L btf{ ug{ nufpg] / lgh pkl:yt gePsf]
eP af]8{sf sd{rf/Ln] ;f] cg';"rL adf]lhdsf] ph'/L tof/ u/L btf{ u/L ;f]xL
Joxf]/f ph'/Lkqsf] zL/df n]vL k|dfl0ft ug'{ kg]{5 .
-#_ o; lgod adf]lhd af]8{df k|fKt x'g cfPsf ph'/L cg';"rL–# adf]lhdsf]
9fFrfdf btf{ lstfj v8f u/L btf{ ug'{ kg]{5 .
-$_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg P]g adf]lhd ;hfo x'g]
s;"/ dflgg] sfo{ ePsf] jf e}/x]sf] s'/f s'g}klg dfWodaf6 af]8{df hfgsf/L
k|fKt ePdf jf af]8{ cfFk}mn] yfxf kfPdf ;f] ;DaGwdf cg';Gwfg u/L cfjZos
sf/jfxL rnfpg ph'/L gk/]sf] sf/0fn] dfq s'g} afwf kg]{ 5}g .
63
!^= ph'/L tfd]nL jf d'Ntljdf /fVg ;lsg]M -!_ af]8{ ;dIf k|fKt x'g cfPsf b]xfo
adf]lhdsf ph'/LnfO{ af]8{n] tfd]nLdf /fVg ;Sg]5 M–
-s_ af]8{sf] sfo{ If]q / clwsf/ If]qleq gkg]{ ljifosf] ph'/L,
-v_ k|yd gh/ -k|fOdf k\mof;L_ df g} tYoo'Qm gb]lvPsf] jf s;"/sf] ;DaGwdf
:ki6 ?kdf gn]lvPsf] ph'/L,
-u_ s;}nfO{{ b'Mv jf x}/fgL lbg] p2]Zon] dfq lbPsf] b]lvPsf] ph'/L,
-3_ sf/jfxL ug'{ kg]{ JolQm jf ;+:yf g} klxrfg ug{ ;Dea gePsf] ph'/L,
-ª_ Psk6s lg0f{o eO{ tfd]nLdf /flvPsf] ljifosf] ph'/L ;DaGwdf gofF
k|df0f k]z gu/L k'gM ;f]xL ljifodf lbPsf] ph'/L .
-@_ af]8{df ph'/L k/]sf] s'g} ljifosf ;DaGwdf cGoq klg d'2f k/]sf] sf/0fn]
To:tf] ph'/Ldf tt\sfn sf/jfxL / lg0f{o ug{ plrt gb]lvPdf ;f] ljifodf
cGoq k/]sf] d'2f 6+'uf] nfu]kl5 dfq lg0f{o ug]{ u/L ph'/L d'Ntljdf /fVg
;lsg]5 .
!&= txlssft clwsf/L tf]Sg]M -!_ lgod !% adf]lhd k/]sf] ph'/L jf cGo dfWodaf6
P]gsf] bkmf !)! sf] pkbkmf -!_, -@_ jf -#_ adf]lhdsf] ;hfo x'g] s;"/ ePsf] jf
eO{/x]sf] s'/fsf] hfgsf/L k|fKt ePdf af]8{n] ;f] ;DaGwdf txlssft ug{ / d'2f
bfo/ ug'{ kg]{ b]lvPdf d'2f bfo/ ug{ ;d]t af]8{sf] sDtLdf clws[t:t/sf] s'g}
sd{rf/LnfO{ txlssft clwsf/L tf]Sg' kg]{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd tf]lsPsf] txlssft clwsf/LnfO{ cfjZos kg]{ ;xof]uL
nufot cfly{s tyf cGo ;'ljwf af]8{n] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
!*= txlssft tyf l;kmfl/; ug]{M -!_ lgod !& adf]lhd tf]lsPsf] txlssft clwsf/Ln]
af]8{df k|fKt x'g cfPsf ph'/L jf cGo dfWodaf6 k|fKt hfgsf/L ;d]tsf cfwf/df
cfjZos 5fgjLg ug]{, cleo'Qm jf s;"/;+u ;DalGwt JolQm;+u :ki6Ls/0f dfu ug]{
jf aofg lng] / s;"/ ;DaGwL cGo txlssft ug]{5 .
-@_ txlssft clwsf/Ln] s;"/sf ;DaGwdf txlssftsf] l;nl;nfdf dfu u/]sf]
:ki6Ls/0f lbg', ;f]lwPsf] laifodf ;To tYo hfgsf/L jf ljj/0f lbg' jf
sfuhft k]z ug'{ ;DalGwt JolQmsf] st{Jo x'g]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd txlssft clwsf/Ln] 5fglag ubf{ k|f/lDes 5fgljgaf6
txlssft u/L d'2f rnfpg'kg]{ cj:yf gb]lvPdf af]8{ ;dIf ;f]xL adf]lhdsf]
l;kmfl/; ug]{5 .
-$_ txlssft clwsf/Ln] txlssft ub}{ hfFbf cleo'QmnfO{ P]gsf] bkmf !)! sf]
pkbkmf -!_, -@_ jf -#_ adf]lhd ;hfo gx'g] t/ ;f]xL bkmfsf] pkbkmf -$_,
-%_, -^_, -&_ jf P]gsf] cGo bkmf adf]lhd ;hfo x'g ;Sg] b]lvPdf txlssft
clwsf/Ln] ;f]xL Joxf]/f v'nfO{ cfk\mgf] /fo ;lxtsf] k|ltj]bg af]8{ ;dIf k]z
ug]{5 .

64
!(= tf/]vdf /fVg ;lsg]M -!_ lwtf]kq ;DaGwL s;"/sf] cleof]u nfu]sf] JolQmnfO{{
tf/]vdf /fvL cg';Gwfg tyf txlssft ug{ plrt / cfjZos b]lvPdf txlssft
clwsf/Ln] ;fdfGo tf/]vdf /fvL cg';Gwfg tyf txlssft ug{ ;Sg]5 .
-@_ cg';Gwfgsf] l;nl;nfdf cleo'QmnfO{ tf/]vdf /fVbf tf/]vsf] clen]v /fvL
cg';"rL–$ adf]lhdsf] 9fFrfdf tf/]v krf{ lbg' kg]{5 .
@)= h]yf hdfgt :jLs[t ug]{M -!_ P]gsf] bkmf !)$ adf]lhd crn ;DklQ h]yf hdfgt
ln+bf To:tf] ;DklQ /f]Ssf /x]sf] s'/f ;DalGwt sfof{noaf6 k|dfl0ft eO{ cfPkl5dfq
h]yf hdfgt lng' kg]{5 .
-@_ txlssftsf] l;nl;nfdf jf d'2fsf] sf/jfxL x'Fbf af]8{ jf cbfntsf] cfb]z
adf]lhd s'g} cleo'Qm jf lghsf] tkm{af6 hdfgtsf] ?Kfdf crn ;DklQ jf
gub w/f}6L lnPsf]df ;f] sf] clen]v v8f u/L /fVg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] clen]vdf cleo'Qmsf] gfd, y/, jtg, cGo JolQmaf6
h]yf hdfgt lbPsf] eP lghsf] gfd, y/, jtg, h]yfsf] ljj/0f, crn ;DklQ
h]yf hdfgt lnPsf] eP /f]Ssf /fvL lbg] sfof{nosf] gfd, /f]Ssf /flvPsf]
hfgsf/L k|fKt ldlt / cGo cfjZos s'/f v'nfO{ /fVg' kg]{5 .
@!= kqmfp ug{ ;Sg]M -!_ txlssftsf] l;nl;nfdf s'g} cleo'QmnfO{ kqmfp ug'{ kg]{
cj:yf k/]df txlssft clwsf/Ln] af]8{sf] k"j{ l:js[tL lnO{ ;DalGwt cleo'QmnfO{
kqmfp ug{ k|rlnt sfg"g adf]lhd kqmfp k"hL{ hf/L u/L pkl:yt u/fO{ lbg
;DalGwt k|x/L sfof{nodf n]lv k7fpg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd n]lvcfPdf ;DalGwt cleo'QmnfO{ kqmfp u/L af]8{df
pkl:yt u/fpg' ;DalGwt k|x/L sfo{fnosf] st{Jo x'g]5 .
@@= vfgtnf;LM -!_ lwtf]kq ;DaGwL s;"/ u/]sf] ;DaGwdf 5fgljg, cg';Gwfg tyf
txlssftsf] l;nl;nfdf s'g} :yfgsf] vfgtnf;L lng'kg]{ ePdf jf s'g} pks/0f
jf sfuhft a/fdb ug'{ kg]{ ePdf txlssft clwsf/Ln] ;DalGwt JolQm jf ;+ul7t
;+:yfnfO{ k"j{ ;"rgf lbO{ To:tf] :yfgdf k|j]z ug{ / s;"/;+u ;DalGwt pks/0f jf
sfuhft sAhfdf lng ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd vfgtnf;L jf a/fdb ubf{ txlssft clwsf/Ln]
cg';"rL–% adf]lhdsf] 9fFrfdf j/fdbL d'r'Nsf tof/ ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd u/]sf] vfgtnf;L tyf a/fdbaf6 k|fKt ;"rgf, tYof+s,
ljj/0f sfuhft jf pks/0f jf cGo s'g} dfnj:t' k|df0fsf] nflu n}hfg' kg]{
ePdf To:tf] dfnAf:t' jf ljj/0f sfuhft a'em]sf] ekf{O{ tof/ u/L ljj/0f jf
dfna:t'wgLnfO{ lbg' kg]{5 / dfnj:t'wgL km]nf gk/]df jf km]nf k/]sf] eP
tfklg ekf{O a'em\g gdfg]df :yfgLo lgsfosf] k|ltlglwnfO{ ;f] sf] ekf{O{ lbO{
dfnj:t' n}hfg' kg{]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd ekf{O{ a'lemlng] sf]xL pkl:yt gePdf a/fdbL d'r'Nsfdf
;f]xL Joxf]/f hgfO{ :yfgLo lgsfonfO{ hfgsf/L lbO{ k|df0f sfuh jf dfna:t'
txlssft clwsf/Ln] sAhfdf lng ;Sg]5 .

65
@#= /f]Ssf /fVg ;Sg]M -!_ lwtf]kq ;DaGwL s;"/sf] cg';Gwfg tyf txlssftsf]
l;nl;nfdf txlssft clwsf/Ln] s;"/;+u ;DalGwt lwtf]kqsf] vl/b, ljqmL jf
ljlgdo /f]Ssf ug'{ cfjZos b]lvPdf af]8{sf] :jLs[tL lnO{ To:tf] lwtf]kqsf] vl/b,
laqmL jf ljlgdo /f]Ssf u/L lbg ;DalGwt ;+ul7t ;+:yf / lwtf]kq ahf/nfO{ n]vL
k7fpg ;Sg]5 / To;/L n]lvcfPdf ;f] lwtf]kqsf] vl/b, laqmL jf ljlgdo x'g glbO{
/f]Ssf /fvL lbg' ;DalGwt ;+ul7t ;+:yf / lwtf]kq ahf/sf] st{Jo x'g]5 .
-@_ d'2fsf] sf/jfxLsf] l;nl;nfdf cbfnt jf af]8{n] s;"/;+u ;DalGwt lwtf]kqsf]
vl/b, laqmL jf ljlgdo /f]Ssf ug{ cfjZos / plrt b]v]df h'g;'s} avt
;DalGwt ;+ul7t ;+:yf / lwtf]kq ahf/nfO{ To:tf] lwtf]kqsf] vl/b laqmL jf
ljlgdo /f]Ssf /fvL lbg cfb]z lbg ;Sg]5 .
@$= d'2f bfo/ ug]{M -!_ txlssft ;dfKt ePkl5 cleo'QmnfO{ P]gsf] bkmf !)! sf]
pkbkmf -!_, -@_, -#_ adf]lhd ;hfo dfu bfjL lng'kg]{ b]lvPdf txlssft clwsf/Ln]
cleof]ukq tof/ u/L To:tf] cleof]ukq ;lxt ;DalGwt cbfntdf d'2f bfo/
ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd d'2f bfo/ ug{ tof/ ul/g] cleof]ukqdf ;Dej eP;Dd
b]xfosf s'/f v'nfpg' kg]{5M–
-s_ cleo'Qmsf] :yfoL / c:yfoL tyf cGo ;Dks{ 7]ufgf / ;Dej eP;Dd
tLg k':t] ljj/0f,
-v_ s;"/ ug{] JolQmsf] k]zfut ljj/0f,
-u_ cleof]u nufPsf laifo jf tYox?,
-3_ x]nrqm\ofO{, nfk/jfxL / jblgotsf s'g} s'/f eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-ª_ u}/sfg"gL nfe jf xfgL k'¥ofPsf] ePdf s;nfO{ s;/L nfe jf xfgL
k'¥ofPsf] xf] ;f] sf] ljj/0f,
-r_ xfgL gf]S;fgLsf] ljuf] b]lvPsf]df s] slt xfgL gf]S;fgL ePsf] jf xflg
gf]S;fgL ug{ k|oTg u/]sf] xf] ;f] sf] ljj/0f,
-5_ s;"/sf] dfqf lgwf{/0f ug]{ cfwf/,
-h_ ;hfosf] dfu bfjL,
-em_ s;"/nfO{ k'li6 jf k|dfl0ft ug]{ ;j"b k|df0f,
-`_ ;Da4 b]lvg] cGo cfjZos s'/fx? .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd tof/ u/]sf] cleof]ukq adf]lhd cleo'Qm agfpg'kg]{
JolQm 5'6 x'g uPsf] cj:yfdf ;f] sf] sf/0f v'nfO{ af]8{n] 5'6 x'g uPsf]
JolQmsf] lj?4 yk cleof]ukq k]z ug{ ;Sg]5 .
@%= af]8{n] k'g/fj]bg ug{ ;Sg]M -!_ cbfntdf bfo/ ePsf] s'g} d'2fdf cbfntaf6 ePsf]
km};nfdf lrQ gj'e]mdf ;f] k}m;nf pk/ af]8{n] k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
-@_ af]8{n] d'2fsf] tYo, ;Da4 sfg"g, cbfntsf] km};nf tyf ;DalGwt cGo kIfx?
;d]tsf] cfwf/df k'g/fj]bg ug]{ jf gug]{ s'/fsf] lg0f{o ug]{5 .

66
@^= ;DklQ km's'jf ug]{M af]8{n] s'g} cleo'Qm jf lghsf] tkm{af6 w/f}6L jf a}+s Uof/]G6L
jf h]yfhdfgL lnPsf]df d'2f clGtd lsgf/f nfu]kl5 To:tf] /f]Ssf ePsf] w/f}6L jf
a}+s Uof/]G6L jf h]yf km's'jf ul/lbg' kg]{5 .
t/ nfu]sf] b08 h/Ljfgf jf ljuf] e/fpg' kg]{df To:tf] ljuf];d]t bflvnf ePkl5
/f]Ssf /flvPsf] ;DklQ km's'jf ul/lbg]5 .
@&= gSsn ;DaGwL Joj:yfM -!_ o; lgodfjnL adf]lhd rnfO{Psf] d'2f;+u ;DalGwt
s'g} sfuhsf] gSsn lng rfxg] ;/f]sf/jfnf JolQmn] af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf af]8{n] k|lt k[i7 kfFr ?k}oFfsf b/n]
gSsn b:t'/ lnO{ gSsn k|dfl0ft u/L lgj]bsnfO{ pknAw u/fpg]5 .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg cg';Gwfg tyf txlssftsf]
cj:yfdf /x]sf] s'g} klg laifo;+u ;DalGwt sfuhft jf sfuhftsf] k|s[lt
cg';f/ uf]Ko /fVg' kg]{ sfuhsf] gSsn pknAw u/fOg] 5}g .
kl/R5]b %
;hfo ;DaGwL sfo{ljlw
@*= P]g, lgod pNn3+g u/]df x'g] ;hfoM s;}n] P]g jf P]g cGt{utsf lgod, ljlgod,
lgb]{lzsf jf af]8{n] hf/L u/]sf] cfb]z jf lgb]{zgsf] pNn+3g u/]df af]8{n] b]xfo
adf]lhdsf] Ps jf Ps eGbf a9L ;hfo ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ;r]t u/fpg] jf lnlvt r]tfjgL lbg],
-v_ ;'wf/fTds sbd rfNgsf nflu cfb]z hf/L ug]{,
-u_ af]8{n] k|bfg ug]{ lwtf]kq ahf/ ;DaGwL ;]jf :ylut jf cGt ug]{,
-3_ cg'dltkq k|fKt lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLsf] sf/f]af/df cf+lzs jf
k"0f{ k|ltaGw nufpg],
-ª_ P]g adf]lhd cfly{s h/Ljfgf ug]{,
-r_ lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLsf] cg'dltkq lgnDag jf vf/]h ug]{ .
@(= cfly{s hl/jfgfsf] sfo{ljlwM -!_ af]8{n] P]g adf]lhd cfly{s hl/jfgf jf ;hfo ubf{
b]xfosf] sfo{ljlw cjnDag ug'{ kg]{5 M–
-s_ k|:tfljt ;hfoF ug'{cl3 af]8{n] b]xfosf s'/fx? pNn]v u/L cf/f]lkt
kIfnfO{ k|:tfljt hl/jfgf jf ;hfoFsf] af/]df cfk\mgf] ;kmfO{ k]z ug{
a9Ldf kGw| lbgsf] Dofb lbO{ lnlvt ;"rgf lbg' kg]{5 M–
-!_ s;"/sf] k|s[lt,
-@_ s;"/ ;DaGwL ;+lIfKt Joxf]/f /
-#_ s;"/sf] k|s[lt cg'?k k|:tfljt ;hfFo .
-v_ v08 -s_ adf]lhd cf/f]lkt kIf cf/f]k;+u ;xdt jf c;xdt ePsf]
;DaGwdf af]8{n] tf]s]sf] Dofbleq lnlvt k|lts[of k7fpg' kg]{5 .
67
-u_ cf/f]lkt kIfn] s;"/ ;DaGwdf c;xdlt JoQm u/]sf] Joxf]/f lrQa'‰bf]
ePdf af]8{n] To:tf] cf/f]knfO{ ;+zf]wg, ;Lldt jf vf/]h ug{ ;Sg]5 .
-3_ cf/f]lkt kIfn] s;"/ pk/ ;xdlt JoQm u/]df jf s'g} k|lts[of gk7fPdf
jf lrQa'‰bf] k|lts[of lbg g;s]df af]8{n] k|:tfljt hl/jfgf jf ;hfoF
ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -3_ adf]lhd af]8{nfO{ k|fKt x'g] gub hl/jfgf af]8{sf]
sf]ifdf hDdf ul/g]5 .
-#_ s'g} ;+:yfsf] ;+rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/Laf6 P]g adf]lhdsf] s;"/ ePsf]
b]lvPdf af]8{n] ;DalGwt ;+rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/LnfO{ hl/jfgf ug{
;Sg]5 .
#)= cg'dltkq lgnDagM -!_ s'g} lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLsf] cg'dltkq
lgnDag ug'{ kg]{ cj:yf k/]df To;/L cg'dltkq lgnDag ug'{cl3 To;sf] sf/0f
/ cfwf/ v'nfO{ a9Ldf kGw| lbgsf] ;do lbO{ af]8{n] ;DalGwt lwtf]kq ahf/ jf
lwtf]kq Joj;foL;+u :ki6Ls/0f dfu ug'{ kg]{5 .
t/ b]xfosf cj:yf ljBdfg ePsf] s'/fdf af]8{ ;Gt'i6 ePdf af]8{n] :ki6Ls/0f dfu
gu/L Ps k6sdf a9Ldf 5 dlxgf;Ddsf] nflu cg'dltkq lgnDag ug{ ;Sg]5 M–
-s_ tTsfn lgnDag gu/L sfd ul//xg lb+bf em'7\7f sf/f]af/ x'g ;Sg],
nufgLstf{ lj?4 hfn;fh x'g ;Sg] jf kF"hL ahf/df u+eL/ k|lts"n c;/
kg{ ;Sg] ;+efjgf b]lvPdf,
-v_ tTsfn lgnDag gu/L sfd ul//xg lb+bf nufgLstf{nfO{ xfgL gf]S;fgL
x'g] ;+efjgf b]lvPdf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd :ki6Ls/0f dfu u/]sf]df k|fKt :ki6Ls/0f pk/ hfFra'em
ubf{ lwtf]]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLn] P]g jf P]g cGtu{t ag]sf] lgod
jf ljlgod jf ;f] cGtu{t hf/L ul/Psf s'g} cfb]z jf lgb]{zg jf af]8{n]
tf]lslbPsf zt{x? adf]lhd ug'{ kg]{ sfd gu/]sf] jf ug{ gx'g] s'g} sfd u/]sf]
b]lvPdf af]8{n] To:tf] lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLnfO{ Ps k6sdf
a9Ldf Ps aif{ ;Ddsf] nfuL lgnDag ug{ ;Sg]5 .
-#_ af]8{n] pklgod -@_ adf]lhd cg'dltkq lgnDag ubf{ lgnDag cjlwleq k"/f
ug'{ kg]{ sfd jf zt{x? ;d]t tf]lslbg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLn] k"/f ug'{ kg]{
sfd jf zt{ tf]sL lgnDag ul/Psf]df ;DalGwt lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq
Joj;foLn] af]8{n] tf]lslbPsf] sfo{ jf zt{x? k"/f u/]sf] hfgsf/L af]8{nfO{
lbPdf af]8{n] ;f] ;DaGwdf cfjZos hfFra'em ug]{5 .
-%_ pklgod -%_ adf]lhd hfFra'em ubf{ cfjZos sfo{ jf zt{x? k"/f u/]sf]
Joxf]/f dgfl;j b]lvPdf af]8{n] h'g;'s} avt To:tf] lgnDag km's'jf ug{
;Sg]5 .
68
-^_ lgnDagdf /x]sf] cjlwleq af]8{n] tf]lslbPsf] sfd jf zt{ k"/f ug{ g;lsg]
cj:yf k/L ;DalGwt lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLn] Dofb yk dfu]df
/ To:tf] dfu d'gfl;a nfu]df af]8{n] lgnDagsf] cjlw a9Ldf tLg dlxgf;Dd
yk u/L lbg ;Sg]5 .
-&_ af]8{n] o; lgod adf]lhd lgnDag u/]sf] jf lgnDag km's'jf u/]sf] Joxf]/fsf]
hfgsf/L ;DalGwt lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLnfO{ t'?Gt lbO{ To;sf]
;"rgf /fli6«o:t/sf] s'g} Ps b}lgs klqsfdf ;d]t k|sfzg ug'{ kg]{5 .
#!= cg'dltkq vf/]hM -!_ P]gsf] bkmf *( sf] pkbkmf -!_ df plNnlvt s'g}] cj:yf
k/L lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLsf] cg'dltkq vf/]h ug'{ kg]{ ePdf af]8{n]
cg'dlt kq vf/]h ug'{ kgf{sf] sf/0f / cfwf/ v'nfO{ a9Ldf kGw| lbgsf] ;dofjlw
tf]sL :ki6Ls/0f dfu ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd :ki6Ls/0f dfluPsf]df lgwf{l/t ;dofjlwleq k]z u/]sf]
:ki6Ls/0f dgfl;j / ;Gtf]ifhgs b]lvPdf cg'dltkq vf/]h ul/g] 5}g .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg h'g sf/0faf6 cg'dlt kq
vf/]h ug'{ k/]sf] xf] ;f] ;DaGwdf ;'wf/ ug{ ;DalGwt lwtf]kq ahf/ jf
lwtf]kq Joj;foLn]] ;do dfu u/]df / af]8{n] d'gfl;a b]v]df lglZrt cjlw
tf]sL To:tf] ;'wf/ ug{ ;do lbg ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd af]8{n] tf]lslbPsf] ;doleq ug'{ kg]{ ;'wf/ sfo{ k"/f
gu/]df jf k"/f ug{ g;s]df jf pklgod -!_ sf] ;dofjlwleq :ki6Ls/0f
k]z gu/]df jf k]z u/]sf] :ki6Ls/0f ;Gtf]ifhgs gb]lvPdf af]8{n] cg'dltkq
vf/]h ug{ ;Sg]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd cg'dltkq vf/]h ePsf] s'/f af]8{n] ;fj{hlgs hfgsf/Lsf]
nflu ;"rgf k|sfzg ug]{5 / To:tf] ;"rgf /fli6«o :t/sf] b}lgs kqklqsfdf
;d]t k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-^_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg lgod #) adf]lhd lwtf]kq
ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLn] ug'{ kg]{ sfd jf k"/f ug'{ kg]{ zt{ tf]sL lgnDag
ul/Psf]df af]8{n] tf]lslbPsf] ;dodf tf]lslbPsf] sfd jf zt{ k"/f gu/]df
af]8{n] To:tf] lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLsf] cg'dltkq vf/]h ug{
;Sg]5 / To;/L cg'dltkq vf/]h ubf{ o; lgod adf]lhdsf] sfo{ljlw k"/f ug{
cfjZos kg]{ 5}g .
-&_ cg'dltkq vf/]h ePsf] lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foLn] cfk\mgf] cg'dltkq
vf/]h ePkl5 lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;fo ;~rfng ug{ kfpg] 5}g
/ To;/L cg'dltkq vf/]h ePsf] Ps dlxgfleq lwtf]kq sf/f]af/af6 ;[lht
bfloTj k"/f u/L ;Sg' kg]{5 .

69
kl/R5]b ^
ljljw
#@= ljj/0f tyf sfuhft x]g{ jf k|ltlnlk lng ;lsg]M af]8{sf] ;"rgf k|jfx ;DaGwL gLlt
tyf Joj:yfsf] cwLgdf /xL nufgLstf{n] af]8{df /x]sf] uf]Ko afx]ssf sfuhft,
tYof+s / ljj/0f x]g{ jf k|ltlnlk lng rfx]df af]8{åf/f lgwf{l/t ;dodf x]g{ jf
k|ltlnlk k|fKt ug{ ;Sg]5 .
##= lwtf]kq Joj;foLsf] auL{s/0f ug{ ;Sg]M lwtf]kq Joj;fo ;~rfng ug{sf] nflu
kl/rflnt k"FhL sf]if tyf ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfsf] k"FhL tyf k"jf{wf/x? tyf To:tf]
;+:yfn] ug]{ sfo{x?, ;+rfns, sfo{sf/L k|d'v / k|ltlglwx?sf] lwtf]kq sf/f]af/
;DaGwL k]zfut cg'ej, z}lIfs of]Uotf, af]8{åf/f ;do ;dodf tf]]lsPsf] tflnd
/ k/LIff ptL0f{ eP jf gePsf] x]/L af]8{n] lwtf]kq Joj;foLsf] jlu{s/0f tyf :t/
lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
#$= sfg"g kfngf ;DaGwL ljj/0f ;fj{hlgs ug]{M lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL
/ lwtf]kq btf{ u/fPsf ;+ul7t ;+:yfn] P]g, of] lgodfjnL tyf cGo lgodfjnL,
ljlgodfjnL jf lgb]{lzsf / af]8{n] hf/L u/]sf] cfb]z jf lgb]{zg kfngf u/] jf
gu/]sf] ;DaGwdf lgodg, cg'udg / lg/LIf0f u/]sf], b08 h/Ljfgf jf cGo sf/jfxL
u/]sf] ljj/0f af]8{n] ;do ;dodf ;fj{hlgs ;"rgf tyf af]8{sf] ljleGg k|sfzgx?
dfk{mt ;fj{hlgs ug]{5 .
#%= cg';"rLdf x]/km]/ jf yk36 ug{ ;Sg]M af]8{n] cfjZostf cg';f/ o; lgodfjnLsf]
cg';"rLx?df x]/km]/ jf yk36 ug{ ;Sg]5 .
#^= vf/]hL / arfpM -!_ lwtf]kq sf/f]jf/ lgodfjnL, @)%) sf] kl/R5]b @ / kl/R5]b
& vf/]h ul/Psf] 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd vf/]h ePsf lgod adf]lhd ePu/]sf sfd sf/jfxL o;}
lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5 .

70
cg';"rL—!
-lgod ^ ;Fu ;DalGwt_
cWoIf÷;b:osf] zky u|x0fsf] 9fFrf
d ========= O{Zj/sf] gfddf ;To / lgi7fk"j{s zky lnG5' ls af]8{sf] cWoIf÷;b:osf]
x}l;otn] dnfO{ tf]lsPsf] sfd d]/f] 1fg / ljj]sn] hfg] a'em];Dd Odfg, wd{ tyf st{Jo
;DemL af]8{ k|lt akmfbf/ /xL eo, kIfkft jf å]if g/fvL nf]e, nfnr / df]nflxhf gu/L
O{dfgbf/L ;fy lwtf]kq ;DaGwL sfg"g cg';f/ sfd ug]{5' . af]8{nfO{ s'g} xfgL gf]S;fgL /
k"FhLahf/sf] ljsf; ljkl/t x'g] u/L s'g} sfd ug]{ 5}g . kbLo bfloTj lgjf{x ubf{ dnfO{
1ft x'g cfPsf] s'g} uf]Ko hfgsf/L jf ;"rgf clwsf/ k|fKt kbflwsf/L afx]s c? s;}nfO{
d ;b:o kbdf jxfn /x] jf g/x]sf] h'g;'s} cj:yfdf klg k|ToIf jf ck|ToIf ?kn] eGg] jf
;+s]t ug]{ jf To:tf] ;"rgf lghL nfesf] nflu k|of]u ug]{ 5}g .

;ky u|x0f ug]{sf] M ;ky u|x0f u/]sf] k|dfl0ft ug]{ M


gfdM gfdM
b:tvtM b:tvtM
kbM kbM
ldltM sfof{noM
ldltM

cg';"rL — @
-lgod !% sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
lwtf]kq ;DaGwL s;'/sf] ph'/L lbg] 9fFrf

>L g]kfn lwtf]kq af]8{ ldlt M


sf7df08f} .
ljifo M lwtf]kq ;DaGwL s;"/ u/]sf] ph'/L .
g]kfn lwtf]kq af]8{ ;DaGwL lgodfjnL, @)^$ sf] lgod !%adf]lhd b]xfosf] ljj/0f vf]nL
ph'/L lgj]bg ug{ cfPsf]] 5' .

!= lwtf]kq ;DaGWfL s;"/ ug]{ JolQmsf] gfd, y/, 7]ufgf M


@= s;"/ ug]{ JolQm s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf sfo{/t ePdf ;f] s]f ljj/0f M
#= s;"/sf] k"/f ljj/0f M
$= s;"/ u/]sf] ldlt M

71
%= ph'/jfnfn] yfxf kfPsf] ldlt M
^= s;"/sf] Joxf]/fnfO{ k'i6\ofO{ ug]{ s'g} k|df0f eP ;f]sf] ljj/0f M
&= s;"/af6 ph'/jfnfnfO{ s'g} xfgL gf]S;fgL jf Iflt k'u]s]f eP ;f] ;DaGwL ljj/0f M
*= s;"/sf] ljifonfO{ lnP/ cGo s'g} lgsfodf ph'/L u/]s]f eP ;f] lgsfosf] gfd / lg0f{o
Joxf]/f M
(= cfkm\gf] gfd uf]Ko /fVg rfx]df To;sf] sf/0f / Joxf]/f M
!)= ph'/jfnf :jo+ dsf{df k/]s]f xf] jf dsf{ kg]{ JolQmsf tkm{af6 ph'/ u/]sf] x]f ;f] s'/f M
!!= lwtf]kq ;DaGwL s;"/sf] sfo{af6 k|lts'n c;/ kg]{ JolQmn] ph'/ ug{ g;s]sf] eP ;f]
sf] sf/0f M

dfly n]lvPsf] Joxf]/f l7s ;fFrf] xf] em'7\7f 7x/] sfg"g adf]lhd ;hfo ;x'nf a'emfpFnf .

ph'/jfnfsf] b:tvtM
gfd y/M
7]ufgfM
kmf]gM
km\ofS;M
Od]nM

ph'/jfnf s'g} ;+ul7t ;+:yf jf sfof{nodf sfo{/t ePdfM

sfof{nosf] gfdM
sfo{/t kbM
sfof{nosf] 7]ufgfM

b|i6JoM
!= pk/f]Qm 9fFrf ;fdfGo xf] ;se/ dflysf ;j} s'/fnfO{ :ki6 v'nfpg' kg]{5 .
@= cfkm";+u /x]s]f k|df0fsf] k|ltlnkL ;d]t ;+nUg ug'{ kg]{ 5 / cGoq /x]sf] k|df0fsf]
;DaGwdf sxfF / sf] ;+u /x]sf] 5 ;f] Joxf]/f v'nfpg'kg]{5 .

72
cg';"rL—#
-lgod !% sf] pklgod -#_ ;Fu ;DalGwt_
ph'/L btf{ lstfj
qm= ph'/jfnfsf] s;'/jfnfsf] gfd, btf{ ldlt s;"/sf] lsl;d dfu bfaL s}lkmot
;+= gfd, 7]ufgf 7]ufgf

cg';"rL — $
-lgod !( sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
tf/]v krf{sf] 9fFrf
g]kfn lwtf]kq af]8{af6 hf/L ePsf] ==========================================a:g]=========================
============sf] gfdsf]
tf/]v krf{
d'2fM
af]8{df b]xfosf] ldlt / ;dodf pkl:yt x'g cfpg' xf]nf .
ldlt ;do tf/]v lbg] sd{rf/Lsf] b:tvt / ldlt

73
cg';"rL — %
-lgod @@ sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
a/fdbL d"r'Nsf
lnlvtd=============lhNnf=============uf=lj=;= . g=kf= a:g] sf] gftL ======sf] 5f]/f . 5f]/L jif{
========sf] -sDkgL sfof{no eP gfd, 7]ufgf_ =====3/ :yfgdf sfg"gsf] /Lt k'¥ofO{ k|a]z
u/]sf xfdL tk;Lnsf JolQmx?n] ===============================df vfgtnf;L ubf{ tk;Lnsf
:yfgx?df tk;Ln adf]lhdsf gub.dfna:t'. sfuh/k|df0f.pks/0fdf /x]sf ;"rgf tYof+s
k]mnf k/]sf]n] ;f] gub tyf ;dfgx? txlssftsf] l;nl;nfdf af]8{df bflvn ug{ n}hfg
k/]sf]n] ;f] gub tyf ;dfgx? txlssftsf] nflu n}hfg vfgtnf;L tyf j/fdbL d'r'Nsf
ul/lbg' xf]; egL g]kfn lwtf]kq af]8{af6 v6L cfPsf] 8f]/n] eGbf xfd|f] lrQ a'em\of] o;df
tkl;ndf n]lvPsf] Joxf]/f l7s ;fFrf] xf] egL n]lv n]vfO{ ;f]xL 8f]/ dfkm{t af]8{df r9fof}+ .
tk;Ln
-!_ vfgtnf;Ldf km]nf k/]sf gub . lhG;L . sfuh . pks/0f . ;\"rgf / tYof+ssf] ljj/0f
!=
@=
#=
-@_ a/fdb u/L nu]sf] gub . lhG;L sfuh . pks/0f cfbLsf] ljj/0f
!=
@=
#=
-$_ vfgtnf;L a/fdb u/fO{ lbg] JolQmx?M
-%_ /f]xj/M
-s_ a/fdb eP afx]ssf gub÷lhG;L sfuh k|df0f / pks/0f lhDdf lng] JolQmsf]
gfd y/ / kb,
-v_ a/fdb ;fdfgsf] ekfO{ a'em\g]sf] gfd y/ 7]ufgf / b:tvt
-u_ :yflgo lgsfosf k|ltlgwL -eP;Dd_
-3_ cf/f]lkt JolQm -;Dej eP;Dd_
a/fdbL ;fdfgsf] ekfO{ tkfO{nfO{ a'emfO{ dfyL pNn]lvt a/fdbL ;fdfg lnO{ uPsf
5f} .
sfd ;DkGg ug]{ sd{rf/Lx?M
!=
@=
#=

O{lt ;Dat\ =============;fn====================d+lxgf===================ut] ================/f]h z'ed\ .

vvv

74
nfu" ldltM @)^$.&.!(
klxnf] ;+zf]wg nfu" ldltM @)^^.#.!*
bf];|f] ;+zf]wg nfu" ldlt M @)&(.%.@^
cg';"lr ;+zf]wg nfu" ldlt M@)&(.%.@^

lwtf]kq ahf/ ;+rfng lgodfjnL, @)^$


lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# sf] bkmf !!^ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/sf]
:jLs[lt lnO{ g]kfn lwtf]kq af]8{n] b]xfosf lgodx? agfPsf] 5 .
kl/R5]b — !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL lgodx?sf] gfd ælwtf]kq ahf/ ;+rfng lgodfjnL,
@)^$Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL g]kfn lwtf]kq af]8{n] tf]s]sf] ldlt b]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;+Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æP]gÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# ;Demg' k5{ .
-v_ æaf]8{Æ eGgfn] P]gsf] bkmf # adf]lhd :yfkgf ePsf] g]kfn lwtf]kq af]8{
;Demg' k5{ .
-u_ ælwtf]kq ahf/Æ eGgfn] lwtf]kq vl/bstf{ tyf laqm]tfnfO{ Ps} 7fpFdf NofO{
lg/Gt/ ?kdf lwtf]kq vl/b, laqmL jf ljlgdo sfo{ ;DkGg ug]{ ahf/, :yfg
jf ;'ljwf ;Demg' k5{ .
-3_ æcg'dltkqÆ eGgfn]] lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{ P]g adf]lhd af]8{af6 k|bfg
ul/Psf] cg'dltkq ;Demg' k5{ .
-ª_ æ;+rfnsÆ eGgfn] lwtf]kq ahf/sf] ;+rfns ;ldltsf] ;b:o ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] ;+rfns ;ldltsf] cWoIfnfO{ ;d]t hgfpg]5 .
-r_ æcWoIfÆ eGgfn] lwtf]kq ahf/sf] ;+rfns ;ldltsf] cWoIf ;Demg' k5{ .
-5_ æ;b:oÆ eGgfn] lwtf]kq ahf/sf] ;b:otf k|fKt lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq
Jofkf/L ;Demg' k5{ .
kl/R5]b — @
l;kmfl/; tyf cg'dltkq ;DaGwL Aoj:yf
#= af]8{sf] l;kmfl/; lng'kg]{ M -!_ lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{] p2]Zon] k|rlnt sfg"g
adf]lhd ;Lldt bfloTjsf] ;+ul7t ;+:yf ;+:yfkgf ug{ rfxg]n] To:tf] ;+:yf ;+:yfkgf
ug'{ cl3 af]8{af6 l;kmfl/; lng'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd l;kmfl/; k|fKt ug{ cg';'rL-! adf]lhdsf]] 9fFrfdf

75
cg';'rL-@ adf]lhdsf] lgj]bg b:t'/ / k|:tfljt lwtf]kq ahf/sf] b]xfosf]
ljj/0f tyf sfuhft ;DnUg u/L af]8{;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 M–
-s_ k|:tfljt k|aGwkq / lgodfjnL,
-v_ ;DefJotf cWoog k|ltj]bg,
-u_ cfufdL tLg cfly{s jif{sf] k|If]lkt ljQLo ljj/0f ;d]t ;dfj]z ePsf]
tLg jifL{o Jofj;flos of]hgf,
-3_ ;+:yfksx? jLr lwtf]kq ahf/ ;+:yfkg ug]{ ;DaGwdf s'g} ;D´f}tf
ePsf] eP To:tf] ;D´f}tfsf] k|ltlnlk,
-ª_ ;+:yfksn] u|x0f ug]{ :jfldTj ;DaGwL ljj/0f,
-r_ lwtf]kq ahf/ ;+:yfkg ug{ rfxg] ;+:yfks sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf]
cg';"rL-# adf]lhdsf] ljj/0f tyf sfuhft,
-5_ lwtf]kq ahf/sf] k|yd ;+rfnssf] ;DaGwdf cg';"rL-$ adf]lhdsf]
ljj/0f,
-h_ lwtf]kq ;'lrs/0f, ;b:otf k|bfg, lwtf]kq sf/f]jf/ ;+rfng tyf sf/f]jf/
/fkm;fkm ;DaGwdf cjnDag ul/g] Joj:yfsf] ;+lIfKt ljj/0f,
-´_ lwtf]kq ahf/ ;+rfngsf nflu tof/ ul/g] k"jf{wf/ ;DaGwL b]xfosf]
ljj/0fM–
!= sfof{no /xg] :yfg tyf sfof{non] cf]u6g] If]qkmn ;DaGwL ljj/0f,
@= ;+u7g ;+/rgf tyf sfo{ laefhg ;DaGwdf ul/g] Joj:yf,
#= lwtf]kq sf/f]jf/ ;+rfngsf nflu tof/ ul/g] sf/f]jf/ :yn,
:jrflnt sf/f]jf/ tyf /fkm;fkm k|0ffnL, sfof{no pks/0f tyf
k|ljlw ;DaGwL ljj/0f,
$= lwtf]kq sf/f]af/sf] ;'/Iffsf nflu ul/g] Joj:yf ;DaGwL ljj/0f,
%= lwtf]kq ahf/ tyf sf/f]jf/sf] ;"rgf k|0ffnL tyf ;+rf/ ;fwg
;DaGwdf ul/g] Aoa:yf ;DaGwL ljj/0f,
^= lwtf]kq sf/f]jf/sf]] clen]v /fVg tyf clen]vsf] ;'/Iff ug{ ul/g]]
Joj:yf .
-`_ lwtf]kq ahf/ ;+rfngsf nflu tof/ ul/g] k"jf{wf/ cg';f/ lwtf]kq
ahf/n] ;b:otf k|bfg ug{ ;Sg] lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq
Jofkf/Lsf] clwstd ;+Vof .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|fKt lgj]bg hfFra'em ubf{ af]8{n] cfjZos b]v]df
lgj]bsaf6 yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf s'g} ljifodf :ki6 ug{ nufpg
jf cfjZostf cg';f/ lgj]bs;+u cGtjftf{ ;d]t lng ;Sg]5 .
-$_ af]8{n] l;kmfl/; k|bfg ug'{ cl3 pklgod -@_ jf -#_ adf]lhd k]z u/]sf]
ljj/0fdf s'g} kl/jt{g cfPdf lgj]bsn] af]]8{nfO{ t'?Gt hfgsf/L lbg' kg]{5 .
76
-%_ pklgod -@_ adf]lhd k|fKt lgj]bg hfFra'em ubf{ P]gn] u/]sf] Joj:yfsf]
cfwf/df l;kmfl/;sf nflu pko'Qm b]v]df af]8{n] btf{sf nflu l;kmfl/; k|bfg
ug]{5 .
$= cg'dltkqsf nflu lgj]bg lbg' kg]{M -!_ lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ p2]Zon] k|rlnt
sfg"g adf]]lhd btf{ ePsf] ;+ul7t ;+:yfn] To;/L btf{ ePsf] ldltn] 5 dlxgf leq
cg'dltkqsf nflu cg';'rL-% adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbg] lgj]bg;fy cg';'rL-@ adf]lhdsf] cg'dltkq b:t'/
a'emfPsf] k|df0f / b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhft ;d]t ;DnUg ePsf] x'g'
kg]{5M-
-s_ btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-v_ cg'dltkq k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-u_ r'Qmf k"FhL k|dfl0ft ug]{ sfuhft,
-3_ ;+ul7t ;+:yf btf{ eP b]lvsf] cBfjlws a}+s :6]6d]G6,
-ª_ s/ btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-r_ cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] eP k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] 9fFrf /
n]vfdfg cg';f/ tof/ ul/Psf] / n]vf k/LIf0f ePsf]] ljQLo ljj/0f,
-5_ lwtf]kq ;"lrs/0f, lwtf]kq ahf/sf] ;b:otf, lwtf]kq sf/f]jf/ ;+rfng
tyf sf/f]jf/ /fkm;fkm ;DaGwL lalgodfjnLsf]] d:of}bf,
-h_ ;+rfns tyf sd{rf/Ln] kfng ug'{ kg]{ cfrf/ ;+lxtfsf] d:of}bf,
-´_ lwtf]kq ahf/ ;+rfngsf nflu s'g} k"jf{wf/ tof/ ul/;s]sf] eP tT;DaGwL
ljj/0f,
-`_ ;+:yfksn] u|x0f u/]sf] :jfldTj tyf z]o/sf] r'Qmf /sd ;DaGwL ljj/0f,
-6_ sfo{sf/L k|d'vsf] ;DaGwdf cg';"rL-$ adf]lhdsf]] ljj/0f,
-7_ lgod # adf]lhd l;kmfl/;sf nflu k]z u/]sf] sfuhft tyf ljj/0fdf
s'g} kl/jt{g cfPsf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-8_ af]8{n] ;do ;dodf tf]s]sf] cGo ljj/0f tyf sfuhft .
%= cg'dltkq k|bfg ug]{M -!_ lgod $ adf]lhd k|fKt lgj]bg / ;DnUg ljj/0f tyf
sfuhft hfFra'em ubf{ af]8{n] cfjZos b]v]df lgj]bs;+u s'g} yk ljj/0f jf
sfuhft dfu ug{, k]z u/]sf] ljj/0f jf sfuhft :ki6 u/fpg jf ;+zf]wg ug{
nufpg ;Sg]5 .
-@_ af]8{n] cg'dlt kq k|bfg ug'{ cl3 lgod # jf lgod $ adf]lhd k]z u/]sf]
ljj/0fdf s'g} kl/jt{g cfPdf lgj]bsn] af]]8{nfO{ t'?Gt hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-#_ lgj]bsn] lgj]bg;fy k]z u/]sf] ljj/0f tyf sfuhftaf6 lwtf]kq ahf/
;+rfng ug{ P]gsf] bkmf #* tyf o; lgodfjnLåf/f lglb{i6 Joj:yf k"/f u/]sf]]
b]lvPdf cg';"rL-^ adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{n] cg'dltkq k|bfg ug]{5 .

77
^= k"jf{wf/ tof/ ug'{ kg]{M -!_ o; lgodfjnL adf]lhd cg'dltkq k|fKt lwtf]kq ahf/n]
cg'dltkq k|fKt u/]sf] 5 dlxgfleq lwtf]kq ahf/ ;+rfngsf nflu cfjZos
k"jf{wf/ tof/ ug'{ kg]{5 .
-@_ lwtf]kq ahf/n] pklgod -!_ adf]lhdsf] ;doleq cfjZos k"jf{wf/ tof/ ug{
g;sL yk ;do dfu u/]df af]8{n] a9Ldf 5 dlxgfsf] ;dofjlw yk ul/lbg
;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd tf]lsPsf] jf pklgod -@_ adf]lhd yk ul/Psf] ;doleq
lwtf]kq ahf/n] b]xfosf s'/fx? v'nfO{ af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 M–
-s_ lgod # sf] pklgod -@_ sf] v08 -em_ cg';f/sf k"jf{wf/ ;DaGwdf
lwtf]kq ahf/n] u/]sf] Joj:yf ;DaGwL ljj/0f,
-v_ cg';"rL-& adf]lhdsf] 9fFrfdf hgzlQm Joj:yf ;DaGwL ljj/0f .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd hfgsf/L k|fKt ePsf] tL; lbg leq lwtf]kq ahf/n]
tof/ u/]sf] k"jf{wf/ ;DaGwdf af]8{n] :ynut lg/LIf0f tyf hfFra'´ ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'´ ubf{ lwtf]kq ahf/n] tof/ u/]sf]
k"jf{wf/ lwtf]kq ahf/ ;+rfngsf nflu ckof{Kt b]lvPdf af]8{n] lglZrt ;do
tf]sL lwtf]kq ahf/nfO{ yk Joj:yf ug{ nufpg ;Sg]5 .
-^_ lwtf]kq ahf/n] tof/ u/]sf] k"jf{wf/ ;DaGwdf af]8{n] lg/LIf0f tyf hfFra'´
u/L ;xdlt k|bfg u/]kl5 dfq lwtf]kq ahf/n] ahf/ ;+rfng ug{ ;Sg]5 .
-&_ lwtf]kq ahf/n] o; lgodfjnL adf]lhd cg'dlt kq k|fKt u/]sf] 5 dlxgfleq
Ps hgf lgod kfngf clws[t -sDNkfoG; clkm;/_ tf]sL af]8{nfO{ hfgsf/L
lbg' kg]{5 .
&= ;+rfngdf /x]sf] lwtf]kq ahf/n] cg'dltkq lng'kg]{M -!_ P]g k|f/De x'Fbfsf avt
;+rfngdf /x]sf] g]kfn lwtf]]kq ljlgdo ahf/n] cg'dlt kq k|fKt ug{sf] nflu
cg';'rL-% adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg lbg] lwtf]kq ahf/n] of] lgodfjnL nfu" ePsf] 5
dlxgfleq cg';'rL-@ adf]lhdsf] cg'dltkq b:t'/ a'´fPsf] k|df0f / P]g tyf
of] lgodfjnL cg's"n x'g] u/L tof/ ul/Psf] b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft
k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ cg'dltkq k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf]] k|ltlnlk,
-v_ k|jGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-u_ lwtf]kq ahf/sf] ;b:o ;DaGwL k|:tfljt ljlgodfjnL,
-3_ lwtf]kq ;"lrs/0f ;DaGwL k|:tfljt ljlgodfjnL,
-ª_ lwtf]kq sf/f]jf/ ;+rfng tyf sf/f]jf/ /fkm;fkm ;DaGwL k|:tfljt
ljlgodfjnL,

78
-r_ ;+u7g 9fFrf tyf sfo{ ljefhg ;DaGwL cBfjlws ljj/0f,
-5_ lwtf]kq ahf/ ;+rfngsf nflu pknAw k"jf{wf/x?sf cfwf/df lwtf]kq
ahf/n] ;b:otf k|bfg ug{ ;Sg] lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/Lsf]
clwstd ;+Vof,
-h_ cg';"rL-& adf]lhdsf] 9fFrfdf g]kfn lwtf]kq ljlgdo ahf/sf] hgzlQm
;DaGwL cBfjlws ljj/0f,
-´_ ;+rfns tyf sd{rf/Lsf] cfrf/ ;+lxtf .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg P]g k|f/De x'Fbfsf avt
sfod /x]sf] g]kfn lwtf]]kq ljlgdo ahf/n] ;fljsdf a'´fPsf] lwtf]kq ahf/
;+rfng ug]{ cg'dltkq b:t'/ s6\6f u/L jfFsL b:t'/ dfq a'´fpg ;Sg]5 .
-$_ P]g k|f/De x'Fbfsf avt ;+rfngdf /x]sf] g]kfn lwtf]]kq ljlgdo ahf/n]
cg'dltkq k|fKt u/]sf] 5 dlxgf leq Ps hgf lgod kfngf clws[t -sDNkfoG;
clkm;/_ tf]sL af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
*= cg'dltkq gjLs/0fM lwtf]kq ahf/n] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq
cg';'rL-@ adf]lhdsf] aflif{s z'Ns ;lxt cg';"rL-* adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{ ;dIf
lgj]bg lbO{ cg'dlt kq gjLs/0f u/fpg' kg]{5 .
(= cg'dltkq lgnDag jf vf/]hM -!_ lwtf]kq ahf/sf] cg'dltkq lgnDag, vf/]h
jf cGo sf/jfxL ;DaGwL Joj:yf g]kfn lwtf]kq af]8{ ;DaGwL lgodfjnL cg';f/
x'g]5 .
-@_ af]8{n] lwtf]kq ahf/sf] cg'dltkq lgnDag jf vf/]h ubf{ /fkm;fkm x'g afFsL
lwtf]kq sf/f]af/ tyf bfloTj nufotsf ;DaGwdf cfjZos Joj:yf ;d]t
tf]lslbg ;Sg]5 .
kl/R5]b — #
lwtf]kq ahf/sf] ljlgodfjnL ;DaGwL Aoj:yf
!)= ljlgodfjnLdf ;dfj]z x'g'kg]{ Joj:yfM -!_ lwtf]kq ahf/n] ljlgodfjnLdf sDtLdf
b]xfosf Joj:yfx? ;dfj]z u/]sf] x'g'kg]{5 M–
-s_ lwtf]kq ;"lrs/0f ;DaGwL lalgodfjnLdf,-
!= lwtf]kqsf] lsl;d cg';f/ ;"lrs/0fsf] :t/, ;'lrs/0f k|s[of, ;"lrs/0f
:yug, ;"lrs/0f vf/]hL tyf k'gM ;"lrs/0f ;DaGwL Joj:yf,
@= ;'lrs[t ;+ul7t ;+:yfn] kfngf ug'{ kg]{ zt{ ;DaGwL Joj:yf,
#= ;"lrs[t ;+ul7t ;+:yfsf] cfjlws lalQo ljj/0f tyf cGo ;"rgf k|fKt
ug]{ tyf nufgLstf{sf] hfgsf/Lsf] nflu To:tf ;"rgf tyf ljj/0f k|jfx
u/fpg] Joj:yf,
$= ;"lrs[t ;+ul7t ;+:yfsf] juL{s/0f ug]{ ePdf ;f] ;DaGwL cfwf/,

79
%= lwtf]kqsf] ;"rLs/0f z'Ns ;DaGwL Joj:yf .
^= ;"lrs[t ;+ul7t ;+:yfsf]] ;'zf;g ;DaGwL Joj:yf,
&= ;"rLs[t ;+ul7t ;+:yf tyf ;"lrs[t lwtf]kq ;DaGwL clen]v /fVg] Joj:yf .
-v_ lwtf]kq ahf/sf] ;b:otf ;DaGwL ljlgodfjnLdf,-
!= ;b:otf k|bfg tyf gjLs/0f ;DaGwL Joj:yf,
@= ;b:otf z'Ns, ;b:otf gljs/0f tyf ;b:oaf6 k|fKt ug]{ cGo z'Ns
;DaGwL Joj:yf,
#= ;b:osf] cg'udg tyf lg/LIf0f;DaGwL Joj:yf,
$= s'g} clgoldt sfo{ u/]df jf P]g / ;f] cGtu{tsf] lgod tyf ljlgodn]
u/]sf] Joj:yfsf] kfngf gu/]df ;b:onfO{ cg'zfl;t u/fpg] jf cGo
cfjZos sf/jfxL ;DaGwL k|s[of / Joj:yf,
%= ;b:on] u|fxssf] ;DaGwdf /fVg'kg]{ ljj/0f ;DaGwL Joj:yf .
-u_ lwtf]kq sf/f]]af/ ;+rfng tyf sf/f]jf/ /fkm;fkm ;DaGwL lalgodfjnLdf,-
!= lwtf]kq sf/f]af/ ;+rfng k|s[of tyf sf/f]af/ :yn ;DaGwL Joj:yf,
@= lwtf]kq sf/f]jf/sf] lx;fa km5\of}{6, /fkm;fkm tyf lwtf]kqsf] gfd;f/L
;DaGwL Joj:yf,
#= nufgLstf{ tyf lwtf]kq sf/f]af/ ;DaGwL clen]v tyf sfuhft Jojl:yt
tyf ;'/lIft /fVg] ;DaGwL Joj:yf,
$= u|fxssf] cfb]z / sf/f]jf/sf] s/f/ gf]6 hf/L ;DaGwL Joj:yf,
%= lwtf]kq sf/f]af/sf]] cg'udg ;DaGwL Joj:yf,
^= lwtf]kqsf] ahf/ d"No c:jfefljs ?kdf kl/jt{g ePsf] cj:yfdf
sf/f]jf/ :yug ug]{ k|s[of ;DaGwL Joj:yf,
&= lwtf]kq sf/f]af/ ;DaGwdf ;b:o jLrsf] cfk;L ljjfb tyf nufgLstf{sf]
u'gf;f Joj:yfkg ;DaGwL Joj:yf,
*= nufgLstf{sf] hfgsf/Lsf nflu lwtf]kq sf/f]af/ tyf ahf/ ;DaGwL cGo
hfgsf/L k|jfx u/fpg] Joj:yf tyf k|s[of,
(= lwtf]kq sf/f]af/ u/L ;dod} /fkm;fkm ug{ g;s]df jf lwtf]kqsf] v/fj
x:tfGt/0f -Aof8 8]lne/L_ sf] cj:yf ePdf ;DalGwt ;b:o pk/ ul/g]
sf/jfxL / /fkm;fkmsf nflu cjnDag ul/g] Joj:yf,
!)= laleGg lsl;dsf lwtf]kqsf] km/s km/s sf/f]jf/ ug]{ eP tT;DaGwL
Joj:yf,
!!= /sd tyf k|df0fkq n]gb]g tyf sf/f]jf/ ;DaGwdf ;b:on] u|fxsnfO{
lbg' kg]{ lg:;f, ;"rgf tyf hfgsf/L ;DaGwL Joj:yf,
!@= ;b:on] lwtf]kq sf/f]af/ ug'{ cl3 /fVg'kg]{ w/f}6L ;DaGwL Joj:yf .

80
-@_ lwtf]kq ahf/n] pklgod -!_ adf]lhd agfPsf lalgodx? af]8{af6 :jLs[tL
lnP/ dfq nfu" ug{' kg]{5 .
-#_ af]8{n] lglZrt ;do tf]sL lwtf]kq ahf/sf] lalgodfjnLdf ;+zf]wg ug'{ kg]{
Joxf]/f ;d]t pNn]v u/L ljlgodfjnL ;+zf]wg ug{ jf cfjZostf cg';f/
gofF lalgodfjnL agfpg cfb]z lbPdf tf]lsPsf] ;doleq lwtf]]kq ahf/n]
;+zf]lwt jf gofF lalgodfjnLsf] d:of}bf tof/ u/L :jLs[tLsf] nflu jf]8{ ;dIf
k]z ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b — $
k"FhL tyf :jfldTj ;DaGwL Aoj:yf
!!= lwtf]kq ahf/sf] k"FhLM 1!_ lwtf]kq ahf/sf] r'Qmf k"FhL sDtLdf tLg cj{ ?k}ofF
x'g'kg]{5 .
2
-!s=_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg of] lgod k|f/De x'Fbfsf
avt ;+rfngdf /x]sf] lwtf]kq ahf/nfO{ r'Qmf k"FhL tLg cj{ k'of{pg clgjfo{
x'g] 5}g .
-@_ af]8{n] lwtf]kq sf/f]af/sf] l:ylt / lwtf]kq ahf/sf] cfly{s >f]tsf] cfjZostf
x]/L pklgod -!_ adf]lhd tf]lsPsf] k"FhL a[l4 ug'{ kg]{ u/L tf]lslbg ;Sg]5 .
3
-#_ lwtf]kq ahf/n] sf/f]af/ ;+rfng u/]sf] b'O{ jif{leq cfkm\gf] hf/L k"FhLsf]
sDtLdf tL; k|ltzt z]o/ ;j{;fwf/0fsf nflu k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg
ug'{ kg]{5 .
t/ of] lgod k|f/De x'Fbfsf avt ;+rfngdf /x]sf] lwtf]kq ahf/nfO{ of]
Joj:yf nfu' x'g] 5}g .
!@= lwtf]kq ahf/sf] :jfldTjM 4-!_ sfg'g adf]lhd :yfkg ePsf] k|fO{e]6 sDkgL jf
;+ul7t ;+:yfn] dfq lwtf]kq ahf/sf] ;+:yfks z]o/ u|x0f ug{ ;Sg]5 .
5
-@_ s'g} Ps sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf To:tf] ;+:yfsf] ;+rfns jf z]o/wgL /
lghsf glhssf] gft]bf/ /x]sf sDkgLn] lwtf]kq ahf/sf] s"n z]o/ k"FhLsf]
kGw| k|ltzt eGbf a9L c+z u|x0f ug{ kfpg] 5}g .
:ki6Ls/0f M glhssf] gft]bf/Æ eGgfn] Psf3/sf] kl/jf/ jf ;f;', ;;'/f,
bfh', efO{, lbbL, alxgL, efph', a'xf/L, ;fnf, ;fnL, legfh', sfsf, sfsL,
dfdf, dfOh', gflt, gfltgL, gfltgL a'xf/L, efGhf, efGhL, km'k', km'kfh', elthf,
elthL, ebf, eb} tyf lt gftfx?sf] >Ldfg, >LdtL, 5f]/f a'xf/L jf 5f]/L
HjfO{;d]tsf] gft]bf/ ;Demg' k5{ .

1 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg


2 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk
3 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk
4 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
5 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg

81
-#_ pklgod -!_ tyf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg P]g k|f/De x'Fbfsf
avt ;+rfngdf /x]sf] g]kfn lwtf]kq ljlgdo ahf/sf] xsdf g]kfn ;/sf/,
g]kfn /fi6« a}+s tyf g]kfn cf}Bf]lus ljsf; lgudn] cGoyf Joj:yf gu/];Dd
xfnsf] :jfldTj ;+/rgf sfod /fVg afwf kg]{ 5}g .
-$_ pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] clwstd :jfldTjsf] ;Ldfdf af]8{n] cfjZostf
cg';f/ x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
-%_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg af]8{n] g]kfn ;/sf/sf]
:jLs[tL lnO{ cfjZos zt{ tyf k|s[of tf]sL pklgod -!_ df plNnlvt sDkgL
jf ;+ul7t ;+:yf afx]ssf cGo kIfn] ;d]t lwtf]kq ahf/sf] z]o/ u|x0f ug{
;Sg] Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
6
-^_ g]kfn afx]s cGo d'n'sdf lwtf]kq ahf/ ;+rfng ul//x]sf] sDkgL jf
;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kq ahf/sf] :jfldTj u|x0f ug]{ ePdf ;DalGwt d'n'ssf]
lgodgsf/L lgsfoaf6 lwtf]kq ahf/ ;~rfng ug]{ cg'dlt k|fKt u/L ljut
bz jif{b]lv lwtf]kq ahf/ ;~rfng ul//x]sf] tyf k|rlnt sfg"g adf]lhd
g]kfndf nufgL jf Joj;fo ug{ cg'dlt k|fKt u/]sf] jf g]kfn ;/sf/n]
:jLs[tL lbPsf] x'g' kg]{5 .
!#= :jfldTj u|x0f ug{ g;Sg] cj:yfM b]xfosf]] cj:yf ePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf
lwtf]kq ahf/sf] z]o/ :jfldTj u|x0f ug{ of]Uo x'g] 5}gM-
-s_ ;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLsf] sf/jfxLdf k/]sf],
-v_ k|rlnt sfg"g adf]lhd s/ bflvnf ug]{ k|of]hgsf nflu cfo ljj/0f k]z
gu/]sf],
-u_ ljQLo ljj/0f ;fj{hlgs ug'{ kg]{ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf nuftf/
tLg jif{;Dd n]vf k/LIf0f ePsf] laQLo ljj/0f ;fj{hlgs gu/]sf],
-3_ csf]{ s'g} lwtf]kq ahf/sf] z]o/wgL /x]sf] . ^
7
-ª_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf To:tf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/wgL shf{
;"rgf s]Gb|sf] sfnf];"lrdf /x]sf] jf sfnf] ;"lraf6 x6]sf] sDtLdf ^ dlxgf
k'/f gePsf],
8
-r_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf To:tf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/wgLn] af]8{
jf s'g} lgodgsf/L lgsfoaf6 sf/jfxLdf k/]sf] ^ dlxgf k'/f gePsf],
9
-5_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] s'g} z]o/wgL a}+lsË s;'/, hfn;fhL jf 7uL,
e|i6frf/, ;DklQ z'l4s/0f tyf g}lts ktg x'g] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6
s}b ;hfoF kfO{ To:tf] s}b ;hfFo e'Qmfg ePsf] tLg jif{ k'/f gePsf] .
10
-h_ lwtf]kq Joj;foL .
6 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
7 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk
8 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk
9 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk
10 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk

82
!$= :jfldTj x:tfGt/0f ;DaGwL Joj:yfM -!_ lwtf]kq ahf/sf] z]o/wgLn] cfk"mn] u|x0f
u/]sf] z]o/ cg'dltkq k|fKt ePsf] ldltn] tLg jif{ k"/f geP ;Dd laqmL ug{ ;Sg]
5}g .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd tf]lsPsf] ;do ;dfKt eO{ lwtf]kq ahf/sf] s'g} z]o/
laqmL ePsf]df To:tf] z]o/ laqmL ePsf] ldltn] Ps jif{ k'/f geP ;Dd k'gM
laqmL ug{ ;lsg] 5}g .
-#_ lwtf]kq ahf/sf] z]o/wgLn] cfk"mn] u|x0f u/]sf] z]o/ laqmL ug{ rfx]df ;DalGwt
lwtf]kq ahf/ dfk{mt ;xdtLsf nflu af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lbg] lgj]bg;fy z]o/ vl/b ug{ rfxg] sDkgL jf ;+ul7t
;+:yfsf] cg';"rL-# adf]lhdsf] ljj/0f tyf sfuhft ;d]t ;DnUg ug'{ kg]{5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhdsf] lgj]bg / ;DnUg ljj/0f tyf sfuhft hfFra'em ubf{
af]8{n] cfjZos b]v]df yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf s'g} ljifodf :ki6
ug{ nufpg ;Sg]5 .
-^_ pklgod -#_ adf]lhd k]z ePsf] lgj]bg tyf ;+nUg ljj/0f tyf sfuhftsf]
hfFra'em u/L af]8{n] P]g tyf o; lgodfjnLsf] cwLgdf /xL z]o/ laqmLsf]
nflu ;xdtL k|bfg ug]{5 .
-&_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] lgodfjnL k|f/De x'Fbfsf
avt g]kfn lwtf]]kq ljlgdo ahf/sf] z]o/wgL /x]sf] g]kfn ;/sf/, g]kfn
/fi6« a}+s tyf g]kfn cf}Bf]lus ljsf; lgudnfO{ z]o/ laqmL ug]{ ;DaGwdf o;
lgodsf] aGb]h /xg] 5}g .
!%= z]o/ laqmL ug'{ kg]{ M -!_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg
lwtf]kq Joj;foLsf] sfo{ ug{ af]8{af6 k|bfg ul/Psf] cg'dltkq vf/]h ePdf
jf lwtf]kq ;"lrs/0f u/fPsf ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] ;"lrs/0f vf/]h ePdf
;DalGwt sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfn] cfkm"n] u|x0f u/]sf] lwtf]kq ahf/sf] z]o/
cg'dltkq jf ;"lrs/0f vf/]h ePsf] ldltn] tLg dlxgfleq laqmL ul/;Sg' kg]{5 .
-@_ of] lgodfjnL k|f/De x'Fbfsf avt lwtf]kq Joj;foLsf] cg'dltkq vf/]h
e};s]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfn] of] lgodfjnL k|f/De ePsf] 5 dlxgfleq
cfk"mn] u|x0f u/]sf] lwtf]kq ahf/sf] z]o/ laqmL ul/;Sg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd z]o/ laqmL ug{ g;s]df ;DalGwt sDkgL jf
;+ul7t ;+:yfn] u|x0f u/]sf] z]o/ lwtf]kq ahf/n] lnO{ tLg dlxgf leq o;
lgodfjnL adf]lhd of]Uotf k"/f ePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfnfO{ af]n
saf]n k|0ffnLaf6 laqmL ul/lbg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd z]o/ laqmL x'g g;s]df af]8{nfO{ hfgsf/L lbO{ lwtf]kq
ahf/n] cGo j}slNks Joj:yf cjnDag ug{ ;Sg]5 .
-%_ o; lgod adf]lhd lwtf]kq ahf/sf] z]o/ laqmL ubf{ o; lgodfjnL adf]lhd
of]Uotf k"/f ePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfnfO{ dfq laqmL ug'{ kg]{5 / To;/L
laqmL u/]sf] Ps dlxgfleq z]o/ vl/b ug]{ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] ;DaGwdf
cg';"rL-# adf]lhdsf] ljj/0f / sfuhft tyf af]n saf]n k|0ffnLaf6 z]o/
laqmL ul/Psf] eP ;f] ;DaGwL ;Dk"0f{ ljj/0f ;lxt lwtf]kq ahf/n] af]8{nfO{
hfgsf/L lbg' kg]{5 .

83
kl/R5]b — %
;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v ;DaGwL Aoj:yf
11
!^= ;+rfnssf] of]UotfM lwtf]kq ahf/sf]] ;+rfnssf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g'kg]{5 M–
-s_ lwtf]kq ahf/sf] sDtLdf b'O{ ltxfO ;+rfns cy{zf:q, jfl0fHozf:q, ljQzf:q,
Joj:yfkg, ;"rgf k|ljlw jf jfl0fHo sfg"g laifodf dfGotf k|fKt lzIf0f
;+:yfaf6 sDtLdf :gftsf]Q/ jf rf6{8{ PsfpG6]G;L jf ;f] ;/xsf] pkfwL
xfl;n u/L k"FhL ahf/ jf pBf]u jf afl0fHo jf ljQ jf n]vf jf sfg"g jf
Joj:yfkgsf ;DalGwt If]qdf sDtLdf kfFr aif{sf] cg'ej xfl;n u/]sf],
-v_ g]kfn ;/sf/n] :jLs[tL lbPsf]df afx]s g]kfnL gful/s ePsf] .
12
=!^s= sfo{sf/L k|d'vsf] of]Uotf M lwtf]kq ahf/sf] sfo{sf/L k|d'vsf] of]Uotf b]xfo
adf]lhd x'g' kg]{5 M
-s_ lwtf]kq ahf/sf] sfo{sf/L k|d'v cy{zf:q, jfl0fHozf:q, ljQzf:q, Joj:yfkg,
;"rgf k|ljlw jf jfl0fHo sfg"g laifodf dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf
:gftsf]Q/ jf rf6{8{ PsfpG6]G;L jf ;f] ;/xsf] pkfwL xfl;n u/L k"FhL
ahf/ jf ljlQo If]q jf Joj:yfkg ;DalGwt sfo{df sDtLdf ;ft jif{ pRr
Joj:yfksLo txdf sfd u/]sf] cg'ej ;lxt sDtLdf kGw| jif{sf] sfo{ cg'ej
ePsf],
:ki6Ls/0f M o; lgodsf] k|of]hgsf] nflu pRr Joj:yfksLo tx eGgfn]
g]kfn ;/sf/sf] clws[t :t/sf] sDtLdf k|yd >]0fL jf ;f] ;/x jf sDkgL
jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf sfo{sf/L k|d'v jf ;f]sf] b'O{ tx dftxt;Ddsf]
Joj:yksLo g]t[Tjdf /x]sf] JolQm ;Demg' kb{5 .
-v_ g]kfn ;/sf/n] :jLs[tL lbPsf]df afx]s g]kfnL gful/s ePsf] .
!&= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] cof]UotfM b]xfosf] cof]Uotf ePsf] JolQm lwtf]kq
ahf/sf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v x'g ;Sg] 5}g M–
-s_ ax'nfPsf] jf dfgl;s ;Gt'ng 7Ls gePsf],
-v_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf s;'/bf/ 7xl/Psf] eP ;hfFo e'Qmfg
ePsf] ldltn] kfFr aif{ k"/f gePsf],
-u_ e|i6frf/ jf 7uLsf] s;"/df cbfntaf6 ;hfFo kfPsf] eP ;hfFo e'Qmfg ePsf]
ldltn] kfFr aif{ k"/f gePsf],
-3_ cfkm" jf cfkm" ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf
;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] eP bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{ k"/f
gePsf],

11 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg


12 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk

84
-ª_ k|rlnt sfg"g adf]lhd s/ bflvnf gu/]sf] jf k|rlnt sfg"g adf]lhd s/
bflvnf ug]{ k|of]hgsf nflu cfo ljj/0f k]z gug]{ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf]
;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf],
13
-r_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf To:tf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/wgL shf{
;"rgf s]Gb|sf] sfnf];"lrdf /x]sf] jf sfnf] ;"rLaf6 x6]sf] sDtLdf ^ dlxgf
k'/f gePsf],
-5_ nuftf/ tLg jif{;Dd n]vf k/LIf0f ePsf] laQLo ljj/0f ;fj{hlgs gug]{
;fj{hlgs lgisfzg u/]sf ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf],
-h_ csf]{ s'g} lwtf]kq ahf/df cfwf/e"t z]o/wgL /x]sf] jf s'g} nfesf] kb u|x0f
u/]sf] .
14
-em_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf To:tf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/wgL af]8{
jf cGo s'g} lgodgsf/L lgsfoaf6 sf/jfxLdf k/]sf] 5 dlxgf k'/f gePsf],
15
-`_ s'g} lwtf]kq Joj;foL ;+:yfdf nfesf] kbdf /x]sf] .
!*= of]Uotf ;DaGwL Joj:yfsf] lg/Gt/tM -!_ lwtf]kq ahf/n] cfˆgf] ;+rfns tyf
sfo{sf/L k|d'vsf] of]Uotf ;DaGwL Joj:yf cg'dlt kqsf] cjlw e/ lg/Gt/ ?kdf
sfod /fVg'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd of]Uotf ;DaGwL Joj:yf sfod g/x]df To;/L sfod
gePsf] ldltaf6 ;DalGwt ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v :jtM x6]sf] dflgg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] cj:yf k/]df lwtf]kq ahf/n] af]8{nfO{ t'?Gt
hfgsf/L lbO{ To:tf] cj:yf ePsf] tL; lbgleq lwtf]kq ahf/n] P]g tyf o;
lgodfjnLsf] Joj:yf adf]lhd sfo{sf/L k|d'v jf ;+rfnssf] lgo'lQm u/L
af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
!(= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] lgo'lQmM -!_ lwtf]kq ahf/sf ;+rfnsx?n] cfkm"
dWo]af6 ;+rfns ;ldltsf] cWoIfsf] rog ug]{5g\ .
-@_ lwtf]kq ahf/sf] sfo{sf/L k|d'vsf] lgol'Qm ;+rfns ;ldltn] ug]{5 .
-#_ Ps} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfaf6 Ps hgf eGbf a9L lwtf]kq ahf/sf] ;+rfns
x'g ;Sg] 5}g .
-$_ lwtf]kq ahf/n] o; lgodfjnL adf]lhd cg'dltkq k|fKt u/]sf] tLg dlxgf
leq cfkm\gf] ;+rfns ;ldltdf b]xfo adf]lhd of]Uotf k'u]sf sDtLdf b'O{ hgf
:jtGq ;+rfns lgo'Qm ug'{ kg]{5 M-
-s_ lgod !^ df tf]lsP adf]lhd ;+rfns x'g] of]Uotf k'u]sf] tyf lgod !&
adf]lhdsf] cof]Uotf g/x]sf],
-v_ lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foL jf pQm ;+:yfx?sf] z]o/ u|x0f ug]{
sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} nfesf] kbdf g/x]sf],
-u_ ;"lrs[t ;+ul7t ;+:yfsf] cfwf/e"t z]o/wgL gePsf] .
13 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
14 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk
15 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk

85
-%_ pklgod -$_ adf]lhd :jtGq ;+rfns lgo'lQm ug'{ cl3 To:tf] ;+rfnssf]
of]Uotf k"/f ePsf] Joxf]/f ;lxt lwtf]kq ahf/n] af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-^_ lwtf]kq ahf/df gofF ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v lgo'Qm ePdf To;/L lgo'Qm
ePsf] ;ftlbg leq af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-&_ pklgod -%_ jf -^_ adf]lhd hfgsf/L lb+bf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vsf]
cg';"rL-$ adf]lhdsf] ljj/0f ;d]t k]z ug'{ kg]{5 .
-*_ P]g k|f/De x'Fbfsf avt ;+rfngdf /x]sf] g]kfn lwtf]]kq ljlgdo ahf/n] of]]
lgodfjnL nfu" ePsf] ldltn] Ps aif{ leq af]8{nfO{ hfgsf/L lbO{ pklgod
-$_ adf]lhd of]Uotf k'u]sf] :jtGq ;+rfns lgo'Qm ug'{ kg]{5 .
@)= ;+rfns ;ldltsf] a}7sM -!_ lwtf]kq ahf/sf] ;+rfns ;ldltsf]] a}7s aif{df
sDtLdf afx| k6s a:g' kg]{5 .
t/ b'O{j6f a}7ssf] aLrsf] km/s b'O{ dlxgf eGbf a9L x'g' x'Fb}g .
-@_ sDtLdf Ps ltxfO{ ;+rfnsn] lnlvt cg'/f]w u/]df cWoIfn] h'g;'s} avt
;+rfns ;ldltsf] a}7s af]nfpg' kg]{5 .
-#_ s'g} ;+rfnssf] lghL :jfy{ ePsf] s'g} k|:tfj pk/ a}7sdf 5nkmn x'g] ePdf
;f] a}7sdf To:tf] ;+rfnsn] efu lng kfpg] 5}g .
@!= ;+rfngdf /x]sf] lwtf]kq ahf/sf nflu nfu" gx'g]M o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s}
s'/f n]lvPsf] ePtfklg g]kfn ;/sf/, g]kfn /fi6« a}+s tyf g]kfn cf}Bf]lus ljsf;
lgudn] u|x0f u/]sf] g]kfn lwtf]kq ljlgdo ahf/sf] z]o/ laqmL gu/];Dd ;+rfns
tyf sfo{sf/L k|d'vsf] lgo'lQm ;DaGwdf o; lgodfjnLsf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
kl/R5]b —^
lwtf]kq sf/f]af/ ;DaGwL Joj:yf
@@= btf{ ePsf] lwtf]kq dfq sf/f]jf/ u/fpg'kg]{M -!_ lwtf]kq ahf/n] P]g cg';f/
lgisfzg ePsf] lwtf]kqsf] sf/f]jf/ u/fpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lwtf]kq ahf/n] g]kfn
;/sf/n] hf/L u/]sf] lwtf]kq / af]8{n] tf]s] adf]lhdsf cGo lwtf]kqsf]] sf/f]jf/
u/fpg jfwf kg]{ 5}g .
16
@@s= lwtf]kq ahf/df ;"rLs/0f ug'{kg]{ M lwtf]kq lgisfzg ug]{ ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kq
sf/f]af/sf nflu o; lgodfjnL adf]lhd :yfkgf eO{ ;+rfngdf /x]sf] lwtf]kq
ahf/df lwtf]kqsf] ;"rLs/0f u/fpg' kg]{5 .
17
@@v= sf/f]af/ k|0ffnL ;DaGwdf M lwtf]kq ahf/n] lwtf]kq sf/f]af/sf] nflu sf/f]af/
k|0ffnL/ ;f];+u ;DalGwt cGo k|ljlw vl/b jf h8fg ubf{ To:tf] sf/f]af/ k|0ffnL
tyf k|ljlw g]kfn jfx]s cGo d'n'sdf Go"gtd bz jif{b]lv lg/Gt/ ;+rfngdf /x]]sf]
sDtLdf tLg j6f lwtf]kq ahf/ ;~rfngn] k|of]u u/]sf] k|0ffnL jf k|ljlw x'g'
kg]{5 .
16 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk
17 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk

86
t/ of] lgod k|f/De x'Fbfsf avt ;+rfngdf /x]sf] lwtf]kq ahf/n] af]8{n] tf]s]
adf]lhdsf] ;dofjwLleq To:tf] sf/f]af/ k|0ffnL tyf k|ljlw nfu' ug'{ kg]{5 .
18
@@u= sf/f]af/ k|0ffnL tyf k|ljlwsf nflu ;xsfo{ ug{ ;Sg] M lwtf]kq ahf/n] lwtf]kq
sf/f]af/sf] nflu cfjZos sf/f]af/ k|0ffnL / ;f];+u ;DalGwt cGo k|ljlwsf
;DaGwdf cGt/f{li6«o :t/sf] Vofltk|fKt lwtf]kq ahf/;+u sf/f]af/ k|0ffnL Pj+
;'rgf k|ljlwsf ;DaGwdf cfjZos ;xsfo{ ug{ Pj+ k|fljlws ;xof]u lng ;Sg]5 .
t/ o:tf] ;xsfo{ ubf{ jf ;xof]u lnFbf g]kfn ;/sf/sf] ;xdlt lagf lwtf]kq
ahf/sf] sf/f]af/ k|0ffnLsf] ;e{/, 8f6f xf]l:6Ë ljb]zdf /fVg kfO{g] 5}g .
@#= ;"lrs/0f gePsf] lwtf]kqsf] sf/f]af/M -!_ lwtf]kq ahf/n] ;"lrs/0f gePsf]
jf ;"lrs/0f vf/]h ePsf] lwtf]kqsf] vl/b, laqmL jf ljlgdo ;DaGwL sf/f]af/
Joj:yfsf nflu cf]e/ b sfpG6/ ahf/ ;+rfng ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd sf/f]af/ Joj:yf ug]{ ePdf sf/f]af/sf] k|s[of / Joj:yf
;DaGwL ljj/0f ;+nUg u/L :jLs[tLsf nflu af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|fKt lgj]bg pk/ hfFra'em u/L pko'Qm b]lvPdf af]8{n]
:jLs[tL k|bfg ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd :jLs[tL k|bfg ubf{ af]8{n] cfjZostf cg';f/ zt{
tf]lslbg ;Sg]5 .
19
@#s= ;f]em} vl/b ug{ ;Sg]M -!_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg
g]kfn ;/sf/n] g]kfn ;/sf/ / cGt/f{li6«o jf ax'/fli6«o ;+3 ;+:yf jLr ePsf]
;Demf}tf adf]lhd vl/b ug]{ lwtf]kq lwtf]kq ahf/ aflx/af6 ;f]em} vl/b ug{
;Sg]5 .
-@_ g]kfn ;/sf/n] pklgod -!_ adf]lhd u/]sf] sf/f]af/sf] clen]v lwtf]kq
ahf/df /flv /fkm;fkm ug'{ kg]{5 .
@$= lwtf]kq ahf/n] sf/f]af/ b:t'/ p7fpg]M -!_ P]gsf] bkmf %) adf]lhd lwtf]kq ahf/n]
af]8{df sf/f]af/ b:t'/ a'emfpg] k|of]hgsf nflu lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf
ahf/ lgdf{tfn] lwtf]kq ahf/df hDdf u/]sf] sf/f]jf/ b:t'/ jfktsf] /sd lwtf]kq
ahf/n] k|To]s dlxgfsf] d;fGt leq cl3Nnf]] dlxgfdf hDdf ePsf] /sd af]8{nfO{
a'emfpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] Dofb leq /sd ga'emfpg] lwtf]kq ahf/n] P]gsf]
bkmf %) sf] pkbkmf -#_ adf]lhdsf] Jofh;d]t hf]8L x'g cfpg] Psd'i7 /sd
To:tf] Dofb ;dfKt ePsf] tLg dlxgf leq a'emfpg' kg]{5 .
18 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk
19 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^& åf/f yk

87
kl/R5]b — &
clen]v, hfgsf/L tyf ljj/0f k|jfx ;DaGwL Joj:yf
@%= clen]v tyf ljj/0f /fVg'kg]{M -!_ lwtf]kq ahf/n] k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf]
9fFrf / n]vfdfg cg';f/ n]vf /fvL gfkmf gf]S;fg lx;fj, jf;nft tyf gub k|jfx
ljj/0f nufotsf ljQLo ljj/0f tof/ ug'{ kg]{5 .
-@_ lwtf]kq ahf/n] k|rlnt sfg"g adf]lhd /fVg'kg]{ clen]v tyf ljj/0fsf
cltl/Qm cfk\mgf] sfof{nodf b]xfoadf]lhdsf] clen]v oyfy{ / b'?:t /fVg'kg]{5M-
-s_ ;fwf/0f ;ef, ;+rfns ;ldlt tyf ljleGg :yfoL ;ldltsf] lg0f{o
k'l:tsf,
-v_ lwtf]kq ahf/sf] ;b:o tyf k|ltlglw ;DaGwL ljj/0f,
-u_ ;"rLs[t ;+ul7t ;+:yf tyf ;"lrs[t lwtf]kq ;DaGwL ljj/0f,
-3_ ;"lrs[t sDkgLaf6 k|fKt lalQo ljj/0f tyf d"No ;Dj]bgzLn ;"rgf,
hfgsf/L tyf ljj/0f ;DaGwL clen]v,
-ª_ lwtf]kq ahf/df sf/f]af/ ePsf] ;+ul7t ;+:yfsf] gfd, k|To]s lwtf]kqsf]
d"No / kl/df0f, sf/f]af/df ;+nUg Joj;foL, sf/f]af/ qmd ;+Vof nufotsf
ljj/0f,
-r_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo ljj/0f .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd /fVg'kg]{ clen]vsf] 9fFrf af]8{n] tf]lslbg ;Sg]5 .
@^= ljj/0f tyf k|ltj]bg k]z ug'{'kg]{M -!_ lwtf]kq ahf/n] b]xfo adf]lhdsf] hfgsf/L,
ljj/0f tyf k|ltj]bg b]xfo cg';f/sf] ;doleq af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 M-
-s_ k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq pQm cfly{s jif{sf] n]vf
k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0fsf ;fy} pQm cfly{s jif{df u/]sf] sfd
sf/afxL ;DaGwL jflif{s k|ltj]bg,
-v_ k|To]s q}dfl;s cjlw ;dfKt ePsf] tL; lbgleq q}dfl;s k|ltj]bg,
-u_ k|To]s lbg ePsf] sf/f]af/sf] ljj/0f ;f]xL lbg jf ef]lnkN6 sf/f]af/ z'?
x'g' cufj},
-3_ ;fwf/0f ;ef ;dfKt ePsf] ldltn] tL; lbgleq ;fwf/0f ;efdf k]z
ul/Psf] k|:tfj tyf ePsf lg0f{o ;DaGwL ljj/0f,
-ª_ lwtf]kq ahf/n] ;b:otf lgnDag u/]df, lgnDag km's'jf jf ;b:otf
vf/]h u/]df To;/L ;b:otf lgnDag, lgnDag km's'jf jf vf/]h u/]sf]
;ft lbgleq ;DalGwt Joj;foLsf] gfd, sf/jfxLsf] ljj/0f tyf sf/jfxL
ug'{k/]sf] sf/0f ;lxtsf] ljj/0f,
-r_ af]8{af6 dfu eP cg';f/ ;+rfns ;ldlt tyf lwtf]kq ahf/n] u7g
u/]sf] lwtf]kq ;"lrs/0f, lwtf]kq ahf/sf] ;b:otf, lwtf]kq sf/f]af/

88
;~rfng tyf sf/f]af/ /fkm;fkm, ;'kl/j]If0f tyf cg'zf;g nufotsf
laifosf ;ldltsf] lg0f{o af]8{n] tf]s]sf] ;do leq,
-5_ lwtf]kq ahf/n] lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq Jofkf/Lsf] lg/LIf0f u/]sf]
cj:yfdf lg/LIf0f ;dfKt ePsf] tL; lbgleq tT;DaGwL k|ltj]bg,
-h_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f .
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -s_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg Dofb leq
lwtf]kq ahf/n] n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f k]z ug{ g;Sg] ePdf To:tf]]
ljj/0f kl5 k]z ug]{ u/L Joj:yfkgåf/f k|dfl0ft ljQLo ljj/0f af]8{ ;dIf k]z
ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd Joj:yfkgåf/f k|dfl0ft ljQLo ljj/0f k]z ul/Psf]
cj:yfdf kl5 n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f k]z ubf{ Joj:yfkgåf/f
k|dfl0ft ljQLo ljj/0f eGbf km/s x'g uPsf s'/fx? ;d]t ;dfj]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ sf] v08 -s_, -v_ tyf -u_ adf]lhd lwtf]kq ahf/n] af]8{ ;dIf
k]z ug'{ kg]{ ljj/0f tyf k|ltj]bgsf] 9fFrf / ;f] k|ltj]bgdf pNn]v x'g'kg]{
ljj/0f ;d]t af]8{n] tf]lslbg ;Sg]5 .
-%_ P]gsf] bkmf $^ df tf]lsPsf] hfgsf/Lsf cltl/Qm lwtf]kq ahf/n] b]xfosf
s'/fsf] hfgsf/L af]8{nfO{ t'?Gt lbg' kg]{5M–
-s_ lwtf]kq ahf/sf] ;b:on] P]g / ;f] cGtu{tsf lgod, lalgod tyf
lgb]{lzsfdf ePsf Joj:yfsf] pNn3+g u/]sf] yfxf x'g cfPdf,
-v_ ;"lrs[t lwtf]kqsf] sf/f]jf/ :yug, sf/f]af/ :yug km's'jf tyf ;"lrs/0f
vf/]h u/]df,
-u_ ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g}
sf/jfxLdf k/]df,
-3_ ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf
k/]df,
-ª_ lwtf]kq ahf/n] lwtf]kq ;"lrs/0f, lwtf]kq ahf/sf] ;b:otf, lwtf]kq
sf/f]af/ ;DaGwdf s'g} ;ldlt u7g u/]df pQm ;ldltsf] ;+/rgf, sfd
st{Jo tyf clwsf/ ;DaGwL hfgsf/L,
-r_ v08 -ª_ adf]lhd u7g ul/Psf] ;ldltsf] ;+/rgf, sfd st{Jo tyf
clwsf/ kl/jt{g u/]df jf lj36g u/]df,
-5_ lwtf]kq ahf/sf] Joj:yfkg jf ;+u7g 9fFrfdf s'g} kl/jt{g ePdf .
@&= nufgLstf{nfO{ hfgsf/L u/fpg'kg]{ M -!_ lwtf]kq ahf/n] s'g} ;"lrs[t lwtf]kqsf]
sf/f]jf/ :yug jf sf/f]jf/ :yug km's'jf u/]df To:tf] sfo{ u/]s} lbg jf ef]lnkN6
sf/f]af/ z'? x'g' cufj} ;f] ;DaGwL hfgsf/L ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 .
89
-@_ lwtf]kq ahf/n] s'g} lwtf]kq ;"lrs/0f jf ;"lrs/0f vf/]h u/]df To:tf] sfo{
u/]s} lbg jf ef]lnkN6 sf/f]af/ z'? x'g' cufj} ;f] ;DaGwL hfgsf/L ;fj{hlgs
u/L To:tf] sfo{ u/]sf] ;ft lbgleq /fli6«o:t/sf] kq klqsfdf k|sfzg ;d]t
ug'{ kg]{5 .
-#_ lwtf]kq ahf/n] ;b:otf k|bfg jf ;b:otf lgnDag jf lgnDag km's'jf jf
;b:otf vf/]h u/]df To:tf] sfo{ u/]s} lbg jf ef]lnkN6 sf/f]af/ z'? x'g'
cufj} ;f] ;DaGwL hfgsf/L ;fj{hlgs u/L ;b:otf k|bfg jf vf/]hL u/]sf]
cj:yfdf To:tf] sfo{ u/]sf] ;ft lbgleq /fli6«o:t/sf] kq klqsfdf k|sfzg
;d]t ug'{ kg]{5 .
-$_ lwtf]kq ahf/n] k|To]s lbg lwtf]kq ahf/df sf/f]af/ ePsf] ;+ul7t ;+:yfsf]
gfd, k|To]s lwtf]kqsf] d"No / kl/df0f, sf/f]af/df ;+nUg Joj;foL, sf/f]af/
qmd ;+Vof nufotsf ljj/0f v'nfO{ ;f]xL lbg jf ef]lnkN6 sf/f]af/ z'? x'g'
cufj} ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 .
-%_ ;"lrs[t sDkgLaf6 k|fKt ljQLo ljj/0fsf ;fy} lwtf]kqsf] d"Nodf c;/
kg]{ k|s[ltsf s'g} klg ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f lwtf]kq ahf/n] t'?Gt
;fj{hlgs ug{' kg]{5 .
-^_ lwtf]kq ahf/n] ;fj{hlgs ug'{ kg]{ cGo ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f af]8{n]
;do ;dodf tf]lslbg ;Sg]5 .
-&_ pklgod -%_ adf]lhdsf ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f k|fKt ePsf] ;do
/ ;fj{hlgs ul/Psf] ;do pNn]v u/L lwtf]kq ahf/n] ;f] sf] cBfjlws
clen]v /fVg' kg]{5 .
kl/R5]b — *
ljljw
@*= lwtf]kq ahf/n] zfvf sfof{no vf]Ng ;Sg]M lwtf]kq ahf/n] af]8{sf] :jLs[tL lnO{
g]kfn/fHosf] laleGg :yfgdf zfvf sfof{no vf]Ng ;Sg]5 .

@(= lwtf]kq ahf/n] ;b:otf k|bfg ug'{ kg]{]M lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq Jofkf/Lsf] ?kdf
sfo{ ug{ cg'dlt kq k|fKt sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kq sf/f]jf/ ug{ af]8{af6
k|fKt cg'dlt kq ;lxt lwtf]kq ahf/sf] ;b:otfsf nflu cfj]bg u/]df lwtf]kq
ahf/n] Ps dlxgf leq ;b:otf k|bfg ug'{ kg]{5 .
20
@(s= hgzlQm Joj:yfkg ;DaGwdf M -!_ lwtf]kq ahf/sf] nflu cfjZos kg]{ sf/f]af/
k|0ffnL jf k|ljlw ;DaGwL Joj:yfsf nflu ahf/n] ;"rgf k|ljlw k|d'v ;lxt cfjZos
bIf hgzlQmsf] Joj:yf ug'{kg]{5 .

20 lwtf]kq ahf/ ;+rfng -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk

90
-@_ o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kq ;+rfng ug{ rfxg] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfn]
cfkm\gf] p2]Zo cg'?ksf] sfo{ ;+rfng ug'{cl3 dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6
jfl0fHo sfg'g jf Aoj:yfkg ljifodf sDtLdf :gfts tx plQ0f{ u/]sf]
JolQmnfO{ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] lgod kfngf clws[tsf] ?kdf tf]sL
af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] lgod kfngf clws[tn] lwtf]kq ;DaGwL P]g
tyf P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ;DkQL z'l2s/0f ;DaGwL k|rlnt sfg'g
kfngfsf] cg'udg ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd cg'udg ubf{ P]g, lgod tyf z'4Ls/0f ;DaGwL k|rlnt
sfg'gsf] kfngf gePsf] kfOPdf af]8{ tyf cfkm\gf] sfo{sf/L k|d'v jf ;+rfns
;ldltnfO{ cljnDa hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
#)= k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] ;+zf]wg M -!_ lwtf]kq ahf/n] cfkm\gf] k|aGwkq tyf
lgodfjnL ;+zf]wg ug'{ k/]df af]8{sf] k"j{ ;xdlt lng' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;xdltsf nflu k|aGwkq tyf lgodfjnLdf ug'{ kg]{
;+zf]wgsf] Joxf]/f v'nfO{ af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf af]8{n] ;f] sf] cfjZostf / cf}lrTo
x]/L ;xdlt k|bfg ug]{5 .
#!= sf/jfxLdf k/]sf] lwtf]kq ahf/ tyf ;Da4 AolQmsf] clen]v /fVg]M -!_ lwtf]kq
;DaGwL sfg"g tyf af]8{åf/f hf/L ul/Psf] lgb]{zg jf cfb]zsf] kfngf gu/]sf] sf/0f
P]gsf] Joj:yf adf]lhd sf/jfxLdf k/]sf] lwtf]kq ahf/ tyf ;DalGwt sfo{sf/L
k|d'v tyf ;+rfnssf] af]8{n] clen]v /fVg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] clen]vdf ;dfj]z ePsf] ;+ul7t ;+:yf tyf JolQm
jf ;f] JolQm ;+nUg s'g} klg sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfnfO{ lwtf]kq ;DaGwL
sfg"g adf]lhd pknAw x'g] ;]jfdf af]8{n] /f]s nufpg ;Sg]5 .
#@= o;} lgodfjnL adf]lhd x'g]M o; lgodfjnLdf n]lvPsf] hltdf o;} lgodfjnL
adf]lhd / c?df P]g cGtu{tsf cGo lgodfjnL adf]lhd x'g]5 .
##= vf/]hL / arfp M -!_ lwtf]kq sf/f]af/ lgodfjnL, @)%) df lwtf]kq ahf/ ;DaGwdf
Joj:yf ePsf ;a} lgod vf/]h ul/Psf] 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd vf/]h ePsf lgod adf]lhd eP u/]sf sfd sf/jfxL
o;} lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5 .

91
cg';"rL— !
-lgod # sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ ;+ul7t ;+:yf btf{ ug{ l;kmfl/;sf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM============================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ ;+ul7t ;+:yfsf] ?kdf btf{ ug{ l;kmfl/; kfpF .
lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# / ;f] cGtu{t ag]sf lgod, ljlgod tyf cGo k|rlnt sfg"gsf]
cwLgdf /xL lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ OR5f ePsf]n] lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ ;+ul7t
;+:yf btf{ ug{ ;DaGwLt sfof{nodf l;kmfl/; ul/lbgsf nflu tf]lsPsf] lgj]bg b:t'/,
ljj/0f tyf sfuhft o;} ;fy ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf 5f} .
xfdLn] lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{ tf]lsPsf] of]Uotf tyf Joj:yfx? k'/f u/]sf 5f}+ . o;
lgj]bg;fy ;DnUg ljj/0f tyf sfuhft ;To tYo 5g\ / s'g} klg ljj/0f hfgLhfgL
n'sfPsf] jf a9fO{ r9fO{ k|:t't u/]sf] 5}g . n'sfPsf] jf unt ljj/0f k]z u/]sf] 7x/]df
sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .
k|:tfljt lwtf]kq ahf/sf] k|yd ;+rfnsx?
gfd M b:tvtM
!=
@=
#=
$=
21
cg';"rL— @
-lgod # sf] pklgod -@_, lgod $ sf] pklgod -@_, lgod & sf] pklgod -@_ tyf
lgod * ;+u ;DaGwLt_
lgj]bg b:t'/, cg'dltkq b:t'/ tyf aflif{s z'Ns

!= l;kmfl/;sf] nflu lgj]bg b:t'/ ?= Ps nfv


@= cg'dlt kq b:t'/ ?= Ps s/f]8 krf; nfv
#= jflif{s z'Ns ?= bz nfv

21 af]8{ ;+rfns ;ldltsf] ldlt @)&(.)%.@$ sf] lg0f{o åf/f ;+zf]lwt

92
cg';"rL— #
-lgod # sf] pklgod -@_ sf] v08 -r_, lgod !$ sf] pklgod -$_ tyf lgod !% sf]
pklgod -%_ ;+u ;DaGwLt_
lwtf]kq ahf/sf] ;+:yfkg ug{ jf z]o/ vl/b ug{ rfxg] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf ;DaGwL
ljj/0f

!= btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,


@= k|jGwkq / lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
#= s'g} ljz]if P]gåf/f ;+:yf ;+:yfkgf ePsf] eP ;f] P]g / tT;DaGwL lgod tyf ljlgodsf]
k|lt,
$= lwtf]kq ahf/sf] z]o/ u|x0f ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
%= k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ tof/ u/L n]vf k/LIf0f
ePsf]] ljut tLg cfly{s jif{sf] ljQLo ljj/0f tyf k|To]s jif{df u/]sf] sfd sf/jfxL
;d]t ;dfj]z ul/Psf]] aflif{s k|ltj]bg,
-;+:yfkgf ePsf] tLg jif{ k'/f gePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf pknAw aif{sf]
ljQLo ljj/0f tyf k|ltj]bg k]z ug{ ;lsg]5 ._
^= r'Qmf k'FhLsf] kfFr k|ltzt jf ;f] eGbf a9L :jfldTj u|x0f ug]{ z]o/wgLsf]] gfd, k"/f
7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g tyf u|x0f u/]sf] :jfldTj ljj/0f,
&= sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf]] ;"rLdf g/x]sf] pb\3f]if0f,
*= sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v
pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g tyf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] jf
e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
(= s/ btf{ k|df0f,
!)= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj /x]sf] eP tT;DaGwL ljj/0f,
!!= lgod !# adf]lhd lwtf]kq ahf/sf] :jfldTj u|x0f ug{ cof]Uotf g/x]sf] pb\3f]if0f,
!@= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v;DaGwL b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft,
-c_ k"/f gfd / 7]ufgf,
-cf_ cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} ;DnUgtf /x]sf] eP tT;DaGwL
ljj/0f .

93
cg';"rL—$
-lgod # sf] pklgod -@_ sf] v08 -5_, lgod $ sf] pklgod -@_ sf] v08 -6_ tyf
lgod !( sf] pklgod -*_ ;+u ;DaGwLt_
;+rfns÷sfo{sf/L k|d'v ;DaGwL ljj/0f

!= gfdM
@= :yfoL 7]ufgfM ===============c+rn================lhNnf ==================== uf= lj=;=÷g=kf=÷d=
g= kf= 6f]n================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M=========== km\ofS;M============
Od]n =============
#= xfnsf] 7]ufgfM ==================c+rn===============lhNnf ====================== uf=
lj=;=÷g=kf=÷d= g= kf= 6f]n================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M==========
km\ofS;M============Od]n ==============
$= afa'sf] gfdM
%= afh]sf] gfdM
^= klt jf klTgsf] gfdM
&= z}lIfs of]UotfM
*= Joj;flos cg'ejM
(= tflndM
!)= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} nfesf] kbdf /x]sf] eP tT;DaGwL
ljj/0fM
!!= lwtf]kq ahf/sf] cGo ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v;+u gftf ;DaGw eP ;f] ;DaGwL
ljj/0f,
!@= lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq Jofkf/Lsf] ;+rfns, sfo{sf/L k|d'v jf k|ltlglw;Fu gftf
;DaGw eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
!#= cfkm" pk/ jf cfkm" ;Da4 s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf pk/ lwtf]kq ;DalGw sfg"g
tyf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL
ljj/0fM
!$= lwtf]kq ahf/sf] ;+rfns÷sfo{sf/L k|d'v x'g of]Uotf k"/f ePsf] tyf cof]Uotf g/x]sf]
pb\3f]if0fM

b:tvtM =============================
;DnUg ug'{ kg]{ sfuhftM
!= cl3Nnf] cfly{s aif{ ;Ddsf] s/ bflvnf u/]sf] k|df0f .
@= shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf k/]sf] eP To:tf] ;"rLaf6 x6]sf] k|dfl0ft ug]{
sfuhft .
#= of]Uotf, cg'ej / cGo ;+:yfdf ;DnUgtf eP ;f] ;d]t k|dfl0ft ug]{ sfuhftsf]
k|ltlnlk .
$= gful/stf k|df0fkqsf] k|ltlnlk .

94
cg';"rL— %
-lgod $ sf] pklgod -!_ tyf lgod & sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
cg'dltkqsf nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM===================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================= .
ljifoM cg'dltkq kfpF .
lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# / ;f] cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod, Joj:yf tyf cGo k|rlnt
sfg"gsf] cwLgdf /xL lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug]{ OR5f ePsf]n] tf]lsPsf] ljj/0f tyf
sfuhft ;+nUg u/L cg'dltkq kfpFg of] lgj]bg k]z u/]sf 5f} .
o; lgj]bg;fy ;DnUg ljj/0f tyf sfuhft ;To tYo 5g\ / s'g} klg ljj/0f hfgLhfgL
n'sfPsf] jf a9fO{ r9fO{ k|:t't u/]sf] 5}g . n'sfPsf] jf unt ljj/0f k]z u/]sf] 7x/]df
sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .
sfo{sf/L k|d'v tyf ;+rfnsx?M
gfd M b:tvtM
!=
@=
#=
$=
lgj]bs ;+ul7t ;+:yfM
gfd M ==========================
7]ufgfM ====================c+rn==================== lhNnf ========================= uf= lj=;=÷g=kf=÷
d= g= kf=
6f]n==================== j8f g+= ======== Ans g+========= kmf]g g+M ================ km\ofS;M ============
Od]n =================
;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM
cg';"rL—^
-lgod % sf] pklgod -#_ ;+u ;DalGwt_
g]kfn lwtf]kq af]8{
sf7df08f} .
lwtf]kq ahf/ ;+rfng cg'dltkq
=============================df d'Vo sfof{no /x]sf] >L=====================================nfO{ lwtf]kq
;DaGwL P]g tyf ;f] cGtu{t ag]sf lgod, lalgod tyf cGo k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL
lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{ of] cg'dltkq k|bfg ul/Psf] 5 .
gjLs/0f ePdf afx]s of] cg'dltkqsf] axfnL ===================;Dd /xg]5 .
cflwsfl/s b:tvt M
gfdM
kbM
ldltM

95
cg';"rL—&
-lgod ^ sf] pklgod -#_ sf] v08 -v_ tyf lgod & sf] pklgod -@_ sf] v08 -h_ ;+u
;DalGwt_
hgzlQm ;DaGwL laa/0f
qm= sfo{ z}lIfs
k"/f gfd 7]ufgf lgo'lQm ldlt kb
;+= lhDd]jf/L of]Uotf

kmf]6f]

cg';"rL—*
-lgod * ;+u ;DalGwt_
cg'dltkq gjLs/0fsf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf

ldlt M ====================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .

laifoM cg'dltkq gjLs/0f u/L kfpF .

lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# adf]lhd lwtf]kq ahf/ ;+rfng ug{ txfFaf6 k|fKt cg'dlt
kq ldlt = = = = = = = = ;Dd sfod /x]sf]n] gjLs/0f u/L kfpgsf nflu cg'dltkq tyf
tf]lsPsf] aflif{s z'Ns o;} ;fy ;+nUg u/L k]z u/]sf] 5' .

cflwsfl/s b:tvt M
gfd M
kb M
;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM

vvv

96
nfu" ldltM @)^$.&.!(
cg';"rL ;+zf]wg ldltM @)&#.)$.)%
klxnf] ;+zf]wg ldlt M @)&$.)@.)#
bf];|f] ;+zf]wg ldlt M @)&$.!!.@!
t];|f] ;+zf]wg ldlt M @)&^.!!.)!
rf}yf] ;+zf]wg ldlt M @)&(.)%.@^
kfFrf} ;+zf]wg ldlt M @)&(.)%.@(

lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_


lgodfjnL, @)^$
lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# sf] bkmf !!^ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/sf]
:jLs[lt lnO{ g]kfn lwtf]kq af]8{n] b]xfosf lgodx? agfPsf] 5 .
kl/R5]b — !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL lgodx?sf] gfd æ1lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn
tyf lwtf]kq Jofkf/L_ lgodfjnL, @)^$Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL g]kfn lwtf]kq af]8{n] tf]s]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;+Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æP]gÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# ;Demg'k5{ .
-v_ æaf]8{Æ eGgfn] P]gsf] bkmf # adf]lhd :yfkgf ePsf] g]kfn lwtf]kq af]8{
;Demg' k5{ .
-u_ æ;+rfnsÆ eGgfn] lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf]] ;+rfns ;ldltsf]
;b:o ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] ;+rfns ;ldltsf] cWoIfnfO{ ;d]t hgfpg]5 .
-3_ æcg'dltkqÆ eGgfn]] lgod $ adf]lhd af]8{af6 lwtf]kq Joj;fo ug{ k|bfg
ul/Psf] cg'dltkq ;Demg' k5{ .
-ª_ ælwtf]kq bnfnÆ eGgfn] lgod @& sf] pklgod -!_ adf]lhdsf] sfo{ ug{
lwtf]kq bnfnsf] ?kdf cg'dltkq k|fKt ;+ul7t ;+:yf jf sDkgL ;Demg' k5{ .
2
-r_ =====================
-5_ ælwtf]kq Jofkf/LÆ eGgfn] lgod @& sf] pklgod -#_ adf]lhdsf] sfo{ ug{
lwtf]kq Jofkf/Lsf] ?kdf cg'dltkq k|fKt ;+ul7t ;+:yf ;Demg'k5{ .

1 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]lwt
2 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f o;
lgodfjnLsf] 7fFp 7fFpdf ePsf] ahf/ lgdf{tf eGg] zAb x6fOPsf]

97
-h_ æcflwsfl/s k|ltlglwÆ eGgfn] lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq Jofkf/Lsf] tkm{af6
u|fxs;Fu ;Dks{ tyf ;D´f}tf ug]{ k|of]hgsf nflu lwtf]kq bnfn, lwtf]kq
Jofkf/Ln] lgo'Qm u/]sf] tyf lgod @! adf]lhd af]8{df btf{ ePsf] JolQm
;D´g'k5{ t/ o; zAbn] lwtf]kq ahf/sf] sf/f]jf/ :yndf pkl:yt eO{
lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq Jofkf/Lsf] tkm{af6 sf/f]jf/ ug]{ JolQmnfO{ hgfpg]
5}g .
-em_ ælwtf]kq Joj;foLÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# sf] bkmf @ sf] v08
-6_ df kl/eflift eP adf]lhd ;Demg' k5{ .
kl/R5]b @
cg'dltkq;DaGwL Joj:yf
3
#= cg'dltkqsf nflu lgj]bg lbg' kg]{M -!_ af]8{n] of] lgodfjnL k|f/De ePkl5 tL;
lbgsf] ;do lbO{ OR5's ;+ul7t ;+:yf jf sDkgLaf6 lwtf]kq bnfn / lwtf]kq
Jofkf/Lsf] nflu lgj]bg dfu ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd af]8{n] lgj]bg dfu u/]kl5 lwtf]kq bnfn / lwtf]kq
Jofkf/Lsf] ?kdf lwtf]kq Joj;fo ug{ rfxg]n] cg'dltkq k|fKt ug{sf] nflu
cg';'rL- ! adf]lhdsf] 9fFrfdf cg';"rL-@ adf]lhdsf] lgj]bg b:t'/ ;lxt
b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg u/L af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-s_ ;+:yfks, ;~rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] ;DaGwdf cg';'rL–# adf]lhdsf]
ljj/0f,
-v_ lgj]bs sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] ;DaGwdf cg';'rL–$ adf]lhdsf]
ljj/0f tyf sfuhft,
-u_ s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf lwtf]kq Jofkf/Lsf] ;+:yfks ePdf pQm
sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] cg';'rL–% adf]lhdsf] ljj/0f tyf sfuhft,
-3_ lwtf]kq bnfn sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj x'g] JolQmsf] nufgLsf]
;|f]t ;DaGwdf cg';'rL–!^ adf]lhdsf] ljj/0f tyf sfuhft,
-#_ af]8{n] pklgod -@_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePkl5 l/tk"j{s lgj]bg k/] gk/]sf],
cfjZos ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg eP gePsf] / P]g tyf o; lgodfjnL
adf]lhd k"/f ug'{kg]{ zt{ k"/f eP gePsf] hfFrj'em u/L lgj]bg lbg] Dofb
;dfKt ePsf] ldltn] k}lt; lbgleq cg'dltkq hf/L x'g ;Sg] jf g;Sg]
;DaGwdf lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd cg'dltkq hf/L x'g ;Sg] lg0f{o ePsf]df ;f]sf] kGw|
lbgleq / cg'dltkq hf/L x'g g;Sg] lg0f{o ePsf]df sf/0f v'nfO{ ;ft
lbgleq ;f]sf] hfgsf/L lgj]bsnfO{ lbg' kg]{5 .

3 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg

98
4
-%_ of] lgodfjnL k|f/De ePkl5 klxnf] k6s lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf]
cg'dltkq hf/L ePkl5sf] k|To]s tLg jif{df af]8{n] lwtf]kq ahf/df pknAw
ef}lts ;'ljwf, ahf/sf] cfjZostf, k|lt:kwf{sf] cj:yf;d]tsf] cWoog u/L
lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf] nflu gofF cg'dltkqsf] nflu lgj]bg efu
ug]{5 .
$= cg'dltkq k|bfg ug]{M 5-!_ lgod # sf] pklgod -#_ adf]lhd cg'dltkq hf/L x'g
;Sg] u/L pklgod -$_ adf]lhd hfgsf/L lbFbf lgod % adf]lhdsf] k"jf{wf/ tof/
ug{ ;d]t ;"lrt ug'{kg]{5 .
-@_ lgod % adf]lhd k"jf{wf/ tof/ u/]sf] hfgsf/L k|fKt ePsf] tL; lbg leq
lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] tof/ u/]sf] k"jf{wf/ ;DaGwdf af]8{n]
:ynut lg/LIf0f tyf hfFra'´ ug]{5 / k"jf{wf/ ;DaGwdf u/]sf] Joj:yf kof{Kt
b]lvPdf lwtf]kq Joj;fo ;+rfng ug{ cg';"rL –@ adf]lhdsf] b:t'/ lnO{
cg';"rL – ^ adf]lhd cg'dltkq k|bfg ug]{]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'´ ubf{ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq
Jofkf/Ln] tof/ u/]sf] k"jf{wf/ lwtf]kq Joj;fo ;+rfngsf nflu ckof{Kt
b]lvPdf af]8{n] a9Ldf tLg dlxgfsf] ;do tf]sL lwtf]kq bnfn / lwtf]kq
Jofkf/LnfO{ yk Joj:yf ug{ nufpg ;Sg]5 .
6
-#s_ pklgod -#_ adf]lhd tf]lsPsf] ;doleq cg';'lr–& adf]lhd tf]lsPsf]
Go"gtd k"jf{wf/ tof/ gePdf cg'dlt k|fKt ug{sf] nflu lbPsf] lgj]bg :jtM
lgis[o x'g]5 / To:tf] lgj]bgpk/ k'gM sf/jfxL ul/g] 5}g .
-$_ o; lgodfjnL adf]lhd cg'dltkq k|bfg gul/g] lgj]bsnfO{ cg'dltkq k|bfg
gug]{ lg0f{o ePsf] ;ft lbg leq ;f]sf] hfgsf/L lbg' kg]{5 .
%= k"jf{wf/ tof/ ug'{ kg]{M lgod $ sf] pklgod -!_ adf]lhd af]8{n] ;"lrt u/]sf] 5
dlxgf leq lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] lwtf]kq Joj;fo ;+rfngsf nflu
cg';"rL –& adf]lhdsf] Go"gtd k"jf{wf/ tof/ u/L ;f] sf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg'
kg]{5 .
^= lwtf]kq Joj;fo ul//x]sf lwtf]kq bnfn / lwtf]]kq Jofkf/Ln] cg'dltkq lng'kg]{M
-!_ P]g k|f/De x'Fbfsf avt lwtf]kq Joj;fo ul//x]sf lwtf]kq bnfn / lwtf]kq
Jofkf/Ln] cg'dltkqsf nflu of] lgodfjnL nfu" ePsf] tLg dlxgfleq cg';"rL –@
adf]lhdsf] lgj]bg b:t'/ / b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]5
{ M–

4 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -kfFrf} ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
5 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
6 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg

99
-s_
cBfjlws k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnkL,
-v_
cg'dltkq k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnkL,
-u_
r'Qmf k"FhL k|dfl0ft ug]{ lg:;f,
-3_
;fljssf] lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf] lwtf]kq Joj;fo ug]{
;Ssn k|df0fkq,
-ª_ ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v ;DaGwL cg';"rL–# adf]lhdsf] ljj/0f,
-@_ of] lgodfjnL k|f/De x'Fbfsf jvt sfo{ u/L /x]sf lwtf]kq Joj;foLx?n] of]
lgodfjnL k|f/De ePsf] tLg dlxgf leq cg';"rL–& adf]lhdsf] k"jf{wf/ t}of/
u/L af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg b:t'/ tyf tf]lsPsf] ljj/0f / sfuhft k]z
u/]sf lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/LnfO{ af]8{n] cfjZos hfFra'´ u/L
cg';"rL–^ adf]lhdsf] 9fFrfdf cg'dltkq k|bfg ug]{5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k]z ePsf] tLg dlxgf leq lwtf]kq bnfn /
lwtf]kq Jofkf/Lsf] pklgod -@_ adf]lhdsf] k"jf{wf/ ;DaGwdf af]8{n] :ynut
lg/LIf0f tyf hfFra'´ ug{ ;Sg]5 / k"jf{wf/ ;DaGwdf u/]sf] Joj:yf ckof{Kt
b]lvPdf yk Joj:yf ug{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
&= ;xfos sDkgL dfkm{t dfq lwtf]kq Joj;fo ug{ ;Sg]M 7-!_ o; lgodfjnLdf cGoq
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg k|rlnt sfg"g adf]lhd :yfkgf ePsf] s au{sf
a}+s jf ljz]if P]g åf/f :yflkt ljQLo ;+:yfsf] slDtdf %! k|ltzt :jfldTj ePsf]
;xfos sDkgLn] af]8{af6 cg'dltkq k|fKt u/L lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq Jofkf/Lsf]
sfo{ ug{ ;Sg]5 .
t/, To:tf] sDkgLn] cfkm\gf] d'Vo sDkgL jf d'Vo sDkgLsf cGo ;xfos sDkgLsf]
lwtf]kq vl/b jf lalqm ug{ kfpg] 5}g .
-@_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg lwtf]kq bnfnL,
lwtf]kq Jofkf/ tyf ahf/ lgdf{0f ug]{ ;xfos sDkgLsf] k"FhL ;+/rgf, :jfldTj
tyf sf/f]af/ nufotsf ;DaGwdf ;do ;dodf af]8{n] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
8
-#_ d'Vo sDkgLsf] ;+:yfks ;]o/wgL, cfwf/e"t ;]o/wgL, ;+rfns, sfo{sf/L
k|d'v, sd{rf/L / lghsf Psf3/kl/jf/sf ;b:on] ;xfos sDkgLsf] ;]o/
:jfldTj u|x0f ug{ kfpg] 5}g .
9
&s= k|flKt ug]{ jf ufEg]÷ufleg] ;DjGwL Joj:yfM -!_ lwtf]kq bnfn jf Jofkf/Ln] af]8{sf]
:jLs[lt lnO{ csf]{ lwtf]kq bnfn jf Jofkf/LnfO{ k|flKt ug{ jf ufEg÷ufleg ;Sg]5 .

7 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]lwt
8 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ylkPsf]
9 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ylkPsf]

100
-@_ pk lgod -!_ adf]lhd k|flKt eP/ jf ufleP/ ag]sf] ;+:yfdf ;fljs ;+:yfx?sf]
;DklQ tyf bfloTj :jt x:tfGt/0f x'g]5 .
-#_ lwtf]kq bnfn jf Jofkf/Ln] csf]{ lwtf]kq bnfn jf Jofkf/LnfO{ k|flKt ug]{ jf
ufEg]÷ufleg] ;DjGwdf jf]8{n] cfjZos lgb]{lzsf jgfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
-$_ lwtf]kq bnfn jf Jofkf/Lsf d'Vo sDkgL Pscfk;df uflePdf To:tf] lwtf]kq
bnfn jf Jofkf/L ;d]t Ps cfk;df ufleg' kg]{5 .
*= cg'dltkq gjLs/0fM -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] k|To]s cfly{s jif{sf]
nflu cg';'rL-@ adf]lhdsf] aflif{s z'Ns ;lxt cg';"rL-* adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{
;dIf lgj]bg lbO{ cg'dltkq gjLs/0f u/fpg' kg]{5 .
-@_ cfly{s aif{ ;dfKt ePsf] tLg dlxgf leq gjLs/0fsf nflu lgj]bg k]z
gug]{ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] pQm Dofb ;dfKt ePkl5 cg'dltkq
gjLs/0f gu/] ;Dd lwtf]kq sf/f]af/ ug{ kfpg] 5}g .
-#_ lgod #% adf]lhd af]8{df k]z ug'{ kg]{ k|ltj]bg k]z gug]{ lwtf]kq bnfn /
lwtf]kq Jofkf/Lsf] cg'dltkq gjLs/0f sfo{ af]8{n] /f]Ssf /fVg ;Sg]5 .
10
*s= cg'dltkqsf] k|ltlnkLM -!_ cg'dltkq k|fKt lwtf]kq bnfn jf Jofkf/Lsf] cg'dltkq
e'mqf] ePdf, gfl;Pdf jf x/fPdf To:tf] lwtf]kq bnfn jf Jofkf/Ln] cg'dltkqsf]
k|ltlnlksf] nflu cfjZos sfuhft ;lxt af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt lgj]bg / ;+nUg sfuhftpk/ hfFra'em u/L pko'Qm
b]lvPdf af]8{n] cg';"rL–@ adf]lhdsf] z'Ns lnO{ cg'dltkqsf] k|ltlnlk k|bfg
ug]{5 .
(= cg'dltkq lgnDag jf vf/]hM P]gsf] bkmf ** tyf bkmf *( adf]lhd cg'dltkq
lgnDag tyf vf/]hL ;DaGwL sfo{ljlw g]kfn lwtf]kq af]8{ ;DaGwL lgodfjnL
cg';f/ x'g]5 .
kl/R5]b #
k"\FhL tyf :jfldTj ;DaGwL Aoa:yf
!)= Go"gtd k"FhL tyf cfly{s >f]tM 11-!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] cg';"rL-(
adf]lhdsf] Go"gtd r'Qmf k"FhL /fVg'kg]{5 .
t/ of] lgod k|f/De x'Fbfsf jvt ;+rfngdf /x]sf lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq
Jofkf/Ln] ;Djt\ @)*@ ;fn c;f/ d;fGtleq cg';"lr–( adf]lhdsf] Go"gtd r'Qmf
k"FhL k'¥ofpg afwf kg]{ 5}g .

10 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ylkPsf]
11 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg

101
12
-!s_ lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/Ln] pklgod -!_ sf] k|ltjGwfTds jfSof+z
adf]lhd Go"gtd k"FhL k'¥ofpg ;Sg] cj:yf gePdf tf]lsPsf] ;do ;dfKt
x'g'eGbf sDtLdf 5 dlxgf cufj} lgod &s= adf]lhd k|flKt ug]{ jf ufleg] u/L
af]8{ ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
13
-@_=====
!!= :jfldTj ;DaGwL Joj:yfM -!_ lwtf]kq bnfnsf] cg'dltkq lng rfxg] sDkgLdf
sDtLdf b'O{ hgf z]o/wgL x'g'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] sDkgLdf z]o/wgL k|fs[lts JolQm x'g'kg]{5 .
14
t/ lwtf]kq Joj;fo ug{ ;xfos sDkgL :yfkgf ug{ rfxg] s au{sf] a}+s jf
ljz]if P]g åf/f :yflkt ljQLo ;+:yfsf] xsdf of] lgodsf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-#_ s'g} JolQmn] Ps eGbf a9L lwtf]kq bnfn sDkgLsf] z]o/ u|x0f ug{ ;Sg] 5}g .
-$_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] Ps csf{sf] z]o/ u|x0f ug{ kfpg] 5}g .
!@= :jfldTj x:tfGt/0f ;DaGwL Joj:yfM -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf]
z]o/wgLn] cfk"mn] u|x0f u/]sf] z]o/ laqmL jf gfd;f/L ug]{ ePdf o; lgodfjnL
adf]lhd of]Uotf k'/f ePsf] tyf cof]Uotf g/x]sf] JolQm, sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfnfO{
laqmL jf gfd;f/L ug'{ kg]{5 .
-@_ lwtf]kq bnfnsf] z]o/wgLn] cfk"mn] u|x0f u/]sf] z]o/ cg'dltkq k|fKt ePsf]
jf z]o/ cfk\mgf] gfddf sfod x'g cfPsf] ldltn] Ps aif{ k"/f geP;Dd laqmL
jf gfd;f/L ug{ ;Sg] 5}g .
-#_ lwtf]kq bnfnsf] z]o/wgLn] cfk"mn] u|x0f u/]sf] z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f ug]{
ePdf af]8{df ;f] ;DaGwL clen]v u/fP/ dfq ug{ ;Sg]5 .
15
-$_ lwtf]kq Joj;foLsf] z]o/wgLn] cfk"mn] u|x0f u/]sf] z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f
ug]{ ePdf z]o/ v/Lb ug{ jf x:tfGt/0f u/L lng rfxg] JolQmsf] o; lgodfjnL
adf]lhd of]Uotf k'/f ePsf] tyf cof]Uotf g/x]sf] Joxf]/f ;lxt ;DalGwt
lwtf]kq Joj;foL ;+:yfdfk{mt af]8{df lgj]bg lbg' kg]{5 .
16
-$s_ pklgod -$_ jdf]lhdsf] lgj]bg;fy laqmL jf x:tfGt/0f x'g] z]o/sf] ljqmL
d"Nosf] b:t'/ jfkt z"Go bzdna klRr; k|ltztsf b/n] x'g] /sd ;+nUg
ug'{ kg]{5 .
t/, lwtf]kq Joj;foLsf] ;]o/ laqmL jf x:tfGt/0f ubf{ g]6jy{ eGbf sd d'No
gx'g] u/L laqmL jf x:tfGt/0f ug'{ kg]{5 .
12 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk
13 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f lemlsPsf]
14 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];f| ] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f k|ltjGwfTds jfSofz+ ylkPsf]
15 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f ;+zf]lwt
16 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];f| ] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ylkPsf]

102
17
-%_ pklgod -$_ adf]lhd lbOg] lgj]bg ;fy z]o/ v/Lb jf x:tfGt/0f u/L lng
rfxg] JolQmsf] cg';"rL–# / cg';"rL–!^ adf]lhdsf] ljj/0f tyf sfuhft k]z
ug'{ kg]{5 .
-^_ pklgod -$_ adf]lhd k|fKt lgj]bg tyf ;+nUg sfuhftsf] hfFra'em ubf{
af]8{n] cfjZos b]v]df lgj]bsaf6 yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf s'g}
ljifodf :ki6 ug{ nufpg ;Sg]5 .
-&_ pklgod -$_ adf]lhd k]z ePsf] lgj]bg tyf ;+nUg sfuhftsf] hfFra'em ubf{
jf pklgod -^_ adf]lhd yk ljj/0f dfu u/]sf]df To:tf] ljj/0f k|fKt ePkl5
af]8{n] clen]v u/L kGw| lbg leq hfgsf/L k|bfg ug]{5 / af]8{n] clen]v ePsf]
hfgsf/L u/fPsf] Ps dlxgf leq To:tf] z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f ul/ ;Sg'
kg]{5 .
18
-&s_ pklgod -&_ adf]lhd z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f ubf{ a}lsË k|0ffnL dfkm{t
lx;fj /fkm;fkm tyf km5\of}{6 ug'{ kg]{5 / ;f] ;DaGwL ljj/0f tyf sfuhft
pQm sfo{ ;DkGg ePsf] ;ft sfo{lbg leq af]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
-*_ lwtf]kq Jofkf/Lsf] z]o/wgLn] cfk"mn] u|x0f u/]sf] z]o/ laqmL jf gfd;f/L ug]{
ePdf To;/L laqmL jf gfd;f/L ug{' eGbf slDtdf kGw| lbg cuf8L z]o/ vl/b
jf gfd;f/L u/L lng]sf] o; lgodfjnL adf]lhd of]Uotf k'/f ePsf] Joxf]/f
;lxt z]o/ vl/b jf gfd;f/L u/L lng] JolQm ePdf cg';"rL–# tyf sDkgL
jf ;+ul7t ;+:yf ePdf cg';"rL–% adf]lhdsf] ljj/0f tyf cGo sfuhft af]8{
;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-(_ o; lgoddf dfly h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg ;fj{hlgs lgisfzg ePsf]
lwtf]kq ePdf :jfldTj x:tfGt/0f ;DaGwdf of]] lgodsf] Joj:yf nfu" x'g]
5}g .
!#= :jfldTj u|x0f ug{ g;Sg] M b]xfosf] s'g} klg AolQm lwtf]kq Jofkf/Lsf] ;+:yfks x'g
tyf lwtf]kq bnfnsf] :jfldTj u|x0f ug{ of]Uo x'g] 5}g M–
-s_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf s;'/bf/ 7x/]sf],
-v_ e|i6frf/ jf 7uLsf] s;"/df cbfntaf6 ;hfFo kfPsf],
-u_ ;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] eP bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{ k"/f
gePsf],
-3_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf] cjlwe/,
-ª_ cGo lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/L sDkgLdf s'g} nfesf] kb u|x0f u/]sf]],

17 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]lwt
18 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ylkPsf]

103
-r_ lgod !$ adf]lhd cof]Uotf /x]sf]] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] ;+:yfks,
;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] .
!$= lwtf]kq Jofkf/L ;+:yfks x'g g;Sg] M b]xfosf] s'g} klg sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf
lwtf]kq Jofkf/Lsf] ;+:yfks x'g of]Uo x'g] 5}g M–
-s_ ;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxL ;DaGwL sf/jfxLdf k/]sf],
-v_ lalQo ljj/0f ;fj{hlgs ug'{ kg]{ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf nuftf/
tLg jif{;Dd n]vf k/LIf0f ePsf] laQLo ljj/0f ;fj{hlgs gu/]sf],
-u_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf],
-3_ lgod !# adf]lhd cof]Uotf /x]sf] JolQm ;+:yfks, ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v
/x]sf] .
!%= ;+rfngdf /x]sf] lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] ug'{ kg]{M P]g k|f/De x'Fbfsf
avt ;+rfngdf /x]sf] lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] of] lgodfjnL k|f/De
ePsf] ldltn] Ps aif{leq o; lgodfjnL adf]lhd x'g] u/L k"FhL, :jfldTj ;+/rgf
tyf z]o/wgL sfod u/L u/fO{ af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
kl/R5]b $
;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v ;DaGwL Aoj:yf
!^= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] lgo'lQmM -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] o;
lgodfjnL adf]lhd of]Uotf k"/f ePsf] tyf cof]Uotf g/x]sf] ;+rfns tyf sfo{sf/L
k|d'v lgo'Qm ug{'kg]{5 .
-@_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/L gofF ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v lgo'Qm ePdf
lgo'Qm ePsf] ;ft lbg leq o; lgodfjnL adf]lhd of]Uotf k'u]sf] Joxf]/f
;lxt cg';"rL–# adf]lhdsf] ljj/0f ;d]t ;+nUg u/L af]8{nfO{ hfgsf/L lbg'
kg]{5 .
!&= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] of]UotfM lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf] ;+rfns
tyf sfo{sf/L k|d'vsf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g'kg]{5 M–
19
-s_ ;+rfns ;ldltsf] cWoIf / sfo{sf/L k|d'vsf] nflu dfGotf k|fKt
ljZjljBfnoaf6 cy{zf:q, jfl0fHozf:q, ljQzf:q, n]vf, Joj:yfkg, sfg"g
jf ;"rgf k|ljlw ljifodf sDtLdf :gftsf]Q/ jf rf6{8{ PsfpG6]G;L jf ;f]
;/xsf] pkflw xfl;n u/L lwtf]kq ahf/ jf ljlQo If]q jf ljQ Joj:yfk
;DaGwL sfo{df sDtLdf kFfr jif{ sfo{ u/]sf] cg'ej ePsf] tyf ;+rfnsx?sf]
xsdf sDtLdf :gfts jf ;f] ;/xsf] pkflw xfl;n u/L ;DalGwt If]qdf
sDtLdf kfFr jif{ sfo{ u/]sf] cg'ej ePsf] .
t/ of] lgodfjnL k|f/De x'Fbfsf] jvt cg'dlt k|fKt u/L ;+rfngdf /x]sf
lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/Lsf] ;~rfns ;ldltsf] cWoIf, sfo{sf/L

19 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f
;+zf]wg

104
k|d'v jf ;+rfnsn] xfnsf] kbsf] kbfjlw jfFsL eP;Dd oyfjt sfo{ ug{ jfwf
kg]{ 5}g . ;f] kbdf gofF lgo'lQm jf dgf]gog ubf{ o; v08 adf]lhdsf] of]Uotf
k'u]sf] JolQmnfO{ dfq lgo'lQm jf dgf]gog ug'{ kg]{5 .
-v_ g]kfnL gful/s ePsf],
!*= ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vsf] cof]UotfM lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf] ;+rfns
jf sfo{sf/L k|d'vsf] b]xfo adf]lhdsf] cof]Uotf /x]sf] x'g' x'Fb}g M–
-s_ ax'nfPsf] jf duh lau|]sf],
-v_ ;"lrs[t ;+ul7t ;+:yfdf ;+rfns, sd{rf/L jf n]vf k/LIfs /x]sf],
-u_ cGo lwtf]kq bnfn ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} nfesf] kb u|x0f u/]sf],
-3_ kmf}Hbf/L cleof]udf s;'/bf/ 7x/]sf],
-ª_ cfkm" jf cfkm" ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf
;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] eP bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{ k"/f
gePsf],
-r_ k|rlnt sfg"g adf]lhd s/ bflvnf ug]{ k|of]hgsf nflu cfo ljj/0f k]z
gu/]sf],
-5_ cfkm" jf cfkm" ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf shf{
;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf] cjlwe/,
-h_ af]8{, lwtf]kq ahf/ jf cGo lwtf]kq Joj;foLsf] axfnjfnf kbflwsf/L jf
sd{rf/L /x]sf] .
!(= of]Uotf ;DaGwL Joj:yfsf] lg/Gt/tfM -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] cfˆgf]
;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] of]Uotf ;DaGwL Joj:yf cg'dltkqsf] cjlwe/
lg/Gt/ ?kdf sfod /fVg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd of]Uotf g/x]df To;/L of]Uotf g/x]sf] ldltaf6 ;DalGwt
;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v :jtM x6]sf] dflgg]5 / o;/L :jtM x6]sf] hfgsf/L
lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] af]8{nfO{ t'?Gt hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] cj:yf k/]df lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] tL;
lbgleq o; lgodfjnL adf]lhd sfo{sf/L k|d'v jf ;+rfnssf] lgo'QmL u/L
af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
@)= ;+rfngdf /x]sf] lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] ug'{ kg]{M P]g k|f/De x'Fbfsf
avt ;+rfngdf /x]sf] lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] of] lgodfjnL nfu" ePsf]
ldltn] tLg jif{leq o; lgodfjnLdf tf]lsPsf] of]Uotf tyf Joj:yf k"/f ePsf]
;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] Joj:yf u/L af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .

105
kl/R5]b %
cflwsfl/s k|ltlglw ;DaGwL Aoa:yf
@! cflwsfl/s k|ltlglwsf] lgo'Qm tyf btf{M -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] o;
lgodfjnL adf]lhd of]Uotf k'u]sf] sDtLdf Ps hgf JolQmnfO{ cflwsfl/s k|ltlglw
lgo'Qm ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm k|ltlglwn] P]gsf] bkmf ^% adf]lhd cflwsfl/s
k|ltlglwsf] ?kdf af]8{df btf{ eP kl5 dfq lwtf]kq sf/f]af/ ug{' kg]{5 /
lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf] cflwsfl/s k|ltlglw btf{ geO{ lwtf]kq
sf/f]af/ ug{ kfOg] 5}g .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm k|ltlglwn] cflwsfl/s k|ltlglwsf] ?kdf af]8{df
btf{ x'gsf nflu b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg u/L cg';"rL-!)
adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 M–
-s_ cg';"rL-# adf]lhdsf] 9fFrfdf cflwsfl/s k|ltlglw ;DaGwL ljj/0f,
-v_ cflwsfl/s k|ltlglw lgo'QmL ;DaGwdf u/]sf] ;Demf}tfsf] k|ltlnlk,
-u_ cflwsfl/s k|ltlglwnfO{ tf]lsPsf] sfo{ lhDd]jf/L .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePkl5 af]8{n] cfjZos b]v]df lgj]bs;+u
s'g} yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf :ki6 u/fpg ;Sg]5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhd k/]sf] lgj]bg pk/ hfFra'´ ubf{ pko'Qm b]v]df af]8{n]
k|ltlglwsf] btf{ lstfjdf btf{ u/L cg';'rL-!! adf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bsnfO{
cflwsfl/s k|ltlglwsf] ?kdf btf{ ePsf] k|df0fkq k|bfg ug]{]5 .
-^_ P]g nfu" x'Fbfsf avt sfo{ ul//x]sf] k|ltlglwn] of] lgodfjnL nfu" ePsf] tLg
dlxgfleq cflwsfl/s k|ltlglwsf] ?kdf btf{ x'g pklgod -#_ adf]lhd af]8{
;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-&_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg lwtf]kq ahf/sf]
sf/f]jf/ :yndf pkl:yt eO{ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf] tkm{af6
lwtf]kq sf/f]jf/ ug]{ JolQmsf] lgo'lQm ;DaGwdf lwtf]kq ahf/sf] ljlgodfjnLdf
ePsf] Joj:yf adf]lhd x'g]5 .
@@= cflwsfl/s k|ltlglw lgo'lQm ug]{ sfo{ljlwM -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln]
cflwsfl/s k|ltlglw lgo'lQm ug]{ ;DaGwdf k|ltlglw lgo'Qm x'g] JolQm tyf sDkgLsf]
tkm{af6 ;Demf}tf ug]{ clwsf/L ;d]t v'nfO{ ;+rfns ;ldltaf6 lg0f{o u/]sf] x'g'
kg]{5 .
-@_ cflwsfl/s k|ltlglw lgo'Qm ubf{ lghn] ug]{ sfo{, axg ug'{ kg]{ bfloTj, axfn
/xg] cjlw tyf cGo cfjZos s'/f v'nfO{ ;Demf}tf ug'{ kg]{5 .
-#_ cflwsfl/s k|ltlglwsf] lgo'lQm tyf sfo{ ;~rfng ;DaGwdf af]8{n]
cfjZostfg';f/ yk Joj:yf tf]Sg ;Sg]5 .

106
@#= cflwsfl/s k|ltlglwsf] of]UotfM -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf] cflwsfl/s
k|ltlglwsf] of]Uotf cy{zf:q, jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf sfg"g
laifodf dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gfts tx jf ;f] ;/xsf] k/LIff
pQL0f{ u/]sf] tyf pBf]u afl0fHo jf lwtf]kq ahf/ jf laQLo If]qdf n]vf jf ljQ
jf sfg"g jf Joj:yfkg ;DaGwL sfo{df sDtLdf b'O{ aif{ sfo{ u/]sf] cg'ej ePsf]
x'g'kg]{5 .
-@_ P]g k|f/De x'Fbfsf avt lwtf]kq Joj;fo ul//x]sf] lwtf]kq bnfn / lwtf]kq
Jofkf/Lsf] k|ltlglwsf] of]Uotf pklgod -!_ adf]lhd gePdf To:tf] lwtf]kq
bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] of] lgodfjnL nfu" ePsf] b'O{ aif{ leq pklgod -!_
adf]lhd of]Uotf k'/f ePsf] cflwsfl/s k|ltlglw lgo'Qm ug{'kg]{5 .
@$= cflwsfl/s k|ltlglwsf] cof]UotfM -!_ b]xfosf] JolQm lwtf]kq bnfn / lwtf]kq
Jofkf/Lsf] cflwsfl/s k|ltlglw x'g cof]Uo dflgg]5 M–
-s_ ax'nfPsf] jf duh lau]|sf],
-v_ kmf}Hbf/L cleof]udf s;'/bf/ 7x/L ;hfo kfPsf],
-u_ ;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] eP bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{ k"/f
gePsf],
-3_ k|rlnt sfg"g adf]lhd ltg'{kg]{ s/ r'Qmf gu/]sf],
-ª_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf] cjlwe/,
-@_ s'g} JolQm Ps eGbf a9L lwtf]kq Joj;foLsf] k|ltlglw lgo'Qm x'g ;Sg] 5}g .
@%= of]Uotf ;DaGwL Joj:yfsf] lg/Gt/tfM -!_ cflwsfl/s k|ltlglwn] o; lgodfjnL
adf]lhdsf] cfjZos of]Uotf lg/Gt/ ?kdf sfod /fVg' kg]{5 .
-@_ o; lgodfjnL adf]lhdsf] of]Uotf sfod g/x]df jf cof]Uo ePdf To;/L cof]Uo
ePsf] ldltaf6 lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] ;DalGwt k|ltlglwnfO{
x6fO{ af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
kl/R5]b ^
sf/f]af/ ;DaGwL Joj:yf
@^= btf{ ePsf] lwtf]kq dfq sf/f]jf/ ug'{ kg]{M -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln]
af]8{df btf{ eO{ ;"rLs/0f ePsf] lwtf]kqsf] dfq sf/f]jf/ ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lwtf]]kq bnfn / lwtf]kq
Jofkf/Ln] g]kfn ;/sf/n] hf/L u/]sf] lwtf]kq / af]8{n] tf]s] adf]lhdsf cGo
lwtf]kqsf]] sf/f]jf/ ug{ jfwf kg]{ 5}g .
-#_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] P]g, P]g cGtu{t ag]sf] lgod / hf/L
ul/Psf] lgb]{zg tyf lwtf]kq ahf/sf] lalgoddf Joj:yf eP adf]lhd lwtf]kq
sf/f]jf/ ug'{ kg]{5 .

107
20
@&= lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] ug{ ;Sg] sfdM 21-!_ lwtf]kq bnfnn] af]8{af6
cg'dlt lnO{ b]xfo adf]lhdsf] sfo{ ug{ ;Sg]5 .
-s_ ;Lldt sfo{ ug]{ lwtf]kq bnfn ;]jf,
-v_ k"0f{ sfo{ ug]{ lwtf]kq bnfn ;]jf,
-u_ v08 -s_ adf]lhdsf] sfo{ ug]{ lwtf]kq bnfnn] ;DalGwt u|fxssf]
gfdaf6 dfq u|fxssf] cfb]z cg';f/ lwtf]kq vl/b jf ljqmL ug{ /
lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf lgodfjnL, @)^& sf] lgod !@ adf]lhd
;b:o ;DaGwL sfo{ ug{,
-3_ v08 -v_ adf]lhdsf] sfo{ ug]{ lwtf]kq bnfn Joj;foLn] v08 -u_
adf]lhdsf] sfo{sf cltl/Qm dflh{g sf/f]af/ ;DaGwL sfo{ ug{ .
22
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -v_ adf]lhdsf] sfo{ ug{] lwtf]kq bnfnn] ;f] v08
adf]lhdsf] sfo{sf cltl/Qm lwtf]kq Jof;foL -dr]{G6 a}+s/_ lgodfjnL, @)^$
sf] lgod % adf]lhd cg'dlt lnO{ nufgL k/fdz{ ;]jf ;DaGwL sfo{ / nufgL
Joj:yfkg ;DaGwL sfo{ ug{ ;Sg]5 .
-#_ lwtf]kq Jofkf/Ln] b]xfosf] sfo{ ug{ ;Sg]5 M
-s_ cfkm\gf] gfddf lwtf]kq vl/b jf laqmL ug{],
-v_23 ========== lwtf]kq bnfnsf] sfo{ ug]{,
-u_ af]8{n] tf]s] adf]lhd of]Uo ;+:yfut nufgLstf{sf] ?kdf sfo{ ug]{,
-3_24 =========== lwtf]kq k|Tofe"ltstf{sf] sfo{ ug]{,
-$_ lwtf]kq bnfnsf] ;d]t cg'dltkq k|fKt lwtf]kq Jofkf/Ln] u|fxssf] cfb]znfO{
klxnf] k|fyldstf lbO{ lwtf]kqsf] vl/b jf laqmL ug'{kg]{5 . To:tf] Jofkf/Ln]
u|fxssf] cfb]z eP;Dd cfˆgf] gfddf To:tf] lwtf]kqsf] vl/b jf laqmL ug'{
x'b}g .
-%_ lwtf]kq Jofkf/Ln] cfkm\gf] gfdaf6 vl/b jf laqmL u/]sf lwtf]kqsf] ljj/0f
k|To]s q}dfl;s cjlw ;dfKt ePsf] ;ft sfo{ lbg leq af]8{nfO{ hfgsf/L lbg'
kg]{5 .
-^_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg lwtf]kq bnfnn] cfˆgf]
;]o/wgL, sfo{sf/L k|d'v, sd{rf/L / lghx?sf] Psf3/ kl/jf/sf] ;b:osf
nflu lwtf]kqsf] bnfnL ;]jf pknJw u/fpg ;Sg] 5}g .
25
@*= ========================

20 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]lwt
21 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
22 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
23 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
24 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
25 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f x6fOPsf]

108
@(= u|fxssf] clen]v /fVg'kg]{M -!_ lwtf]kq bnfnn] u|fxssf] nflu sf/f]af/ ug'{ cl3
JolQm jf ;+:yfut u|fxssf] qmdzM cg';"rL–!@ jf cg';"rL–!# adf]lhdsf] 9fFrfdf
k"0f{ ljj/0f ;lxtsf] clen]v /fVg'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd clen]v /fVg] ;dodf lwtf]kq bnfnn] lwtf]kqsf]
d"Nodf x'g;Sg] ptf/ r9fj tyf ljleGg k|s[tLsf hf]lvdx?sf ;DaGwdf
u|fxsnfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
#)= a}+s dfkm{t /sd n]gb]g ug'{ kg]{M lwtf]kq bnfnn] u|fxs;+u lwtf]kq ;DaGwL
sf/f]af/ ubf{ a}+s dfk{mt dfq /sd n]gb]g ug'{ kg]{5 .
#!= u|fxssf] /sd tyf sfuhftsf] k|of]uM -!_ lwtf]kq bnfnn] s'g} u|fxssf] /sd,
lwtf]kq tyf sfuhft cfˆgf] nflu jf cGo u|fxssf] nflu k|of]u ug{ kfpg] 5}g .
-@_ lwtf]kq bnfnn] lwtf]kq sf/f]af/ u/]kl5 k|fKt u/]sf] /sd, lwtf]kq jf sfuhft
To;/L k|fKt u/]s} lbg jf ef]lnkN6;Dd ;DalGwt kIfnfO{ a'´fpg' kg]{5 .
-#_ lwtf]kq bnfnn] k|To]s u|fxssf] lwtf]kq sf/f]af/ ;+u ;DalGwt k|df0fkq tyf
/sdsf] lx;fa :ki6 b]lvg] u/L 5'§f5'§} clen]v /fVg'kg]{5 .
#@= ;]jf z'Ns tyf sf/f]jf/ b:t'/ ;DaGwL Joj:yfM -!_ lwtf]kq bnfnn] lwtf]kq
sf/f]af/ ;]jf pknAw u/fP jfkt u|fxsaf6 cg';"rL– !$ adf]lhdsf] ;]jf z'Ns
lng ;Sg]5 .
t/ lwtf]kq ahf/n] cfkm\gf] ljlgodfjnLdf cg';"rL–!$ df tf]lsPsf] ;Ldf leq
/xL lwtf]kq bnfnn] u|fxs;Fu lng ;Sg] ;]jf z'Ns tf]lsPdf lwtf]kq bnfnn] ;f]xL
adf]lhd ;]jf z'Ns lng' kg]{5 .
26
-!s_= lwtf]kq Jofkf/Ln] lwtf]kq sf/f]af/ b:t'/ jfkt cg';"rL – !$ jdf]lhdsf]
b:t'/ lwtf]kq ahf/df a'emfpg' kg]{5 .
-@_ P]gsf] bkmf %) adf]lhd lwtf]kq ahf/n] sf/f]af/ b:t'/ p7fO{ af]8{df a'emfpg]
k|of]hgsf nflu lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] lwtf]kq ahf/df cg';"rL–!%
adf]lhdsf] sf/f]jf/ b:t'/ hDdf ug'{ kg]{5 .
##= sf/f]af/ Joj:yf tf]lslbg ;Sg]M -!_ ;/sf/L C0fkq tyf cGo laz]if lsl;dsf
lwtf]kq sf/f]af/ ;DaGwdf cfjZostf cg';f/ af]8{n] ;do ;dodf yk Joj:yfx?
tf]lslbg ;Sg]5 .
-@_ lwtf]kq bnfnn] u|fxsaf6 sf/f]af/ cfb]z k|fKt ug]{, u|fxs vftf vf]Ng], dflh{g
sf/f]af/ ug]{ nufotsf laifodf u|fxs;+u ug{'kg]{ ;Demf}tfsf ;DaGwdf ;do
;dodf af]8{n] cfjZos Joj:yf tf]lslbg ;Sg]5 .

26 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ylkPsf]

109
kl/R5]b &
clen]v, hfgsf/L tyf ljj/0f k|jfx ;DaGwL Joj:yf
#$= lx;fj lstfj / clen]v b'?:t /fVg'kg]{M -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln]
cfk"mn] u/]sf] lwtf]kq sf/f]af/, ;f]sf] lx;falstfa tyf u|fxs ;DaGwL clen]v
:ki6 / oyfy{ ?kdf b]lvg] u/L cBfjlws ?kdf /fVg'kg]{5 .
-@_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] 9fFrf /
n]vfdfg cg';f/ n]vf /fvL gfkmf gf]S;fg lx;fj, jf;nft tyf gub k|jfx
ljj/0f nufotsf ljQLo ljj/0f tof/ ug'{ kg]{5 .
-#_ o; lgod adf]lhd /fVg'kg]{ clen]v tyf ljj/0f cBfjlws?kdf tof/ u/L
af]8{n] ;f] sf] lg/LIf0f tyf hfFra'em ug{ rfx]sf] avt pknAw u/fpg' ;DalGwt
lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf] st{Jo x'g]5 .
27
#$s= hu]8f sf]if M -!_ lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq Jokf/Ln] ;+:yfut hf]lvd Joj:yfkg
ug{ tyf ;+:yfsf] ljQLo ;jntf sfod /fVg Ps hu]8f sf]if v8f u/L aflif{s ?kdf
;+:yfsf] d'gfkmfaf6 bz k|tLzt /sd /fVg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] hu]8f sf]ifdf hDdf ePsf] /sd gub nfef+zsf]
?kdf lat/0f ug{ kfO{g] 5}g .
#%= k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{M -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] k|To]s cfly{s jif{
;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq pQm cfly{s jif{sf] n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f
tyf pQm jif{df u/]sf] sfd sf/afxL ;DaGwL jflif{s k|ltj]bg af]8{;dIf k]z ug'{
kg]{5 .
-@_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] k|To]s q}dfl;s cjlw ;dfKt ePsf] tL;
lbgleq ;do ;dodf af]8{n] tf]s]sf] 9fFrfdf af]8{;dIf q}dfl;s k|ltj]bg k]z
ug'{ kg]{5 / cl3Nnf] q}dfl;s k|ltj]bgdf pNn]v ePsf] s'/fx?df s'g} leGgtf
cfPsf] eP ;f] ;DaGwL hfgsf/L ;d]t pQm k|ltj]bg ;fy k]z ug'{ kg]{5 .
#^= ;'rLs[t n]vfk/LIfsaf6 n]vf k/LIf0f u/fpg'kg]{M lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln]
af]8{n] ;'rLs[t u/]sf] n]vfk/LIfsdWo]af6 cfkm\gf] lx;fj lstfj tyf sf/f]af/sf]
n]vfk/LIf0f u/fpg'kg]{5 .
#&= hfgsf/L tyf ljj/0f k]z ug'{'kg]{M -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] b]xfo
cg';f/sf] ;doleq b]xfosf hfgsf/L tyf ljj/0f af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ zfvf sfof{no jf ;Dks{ sfof{no aGb u/]df tLg lbg leq ;f] ;DaGwL
hfgsf/L,
-v_ cflwsfl/s k|ltlglw :j]R5fn] x6]df jf lghnfO{ x6fOPdf ;ft lbg leq
;f] ;DaGwL hfgsf/L,
-u_ k|aGwkq tyf lgodfjnLdf ;+zf]wg ug'{ k/]df To;/L ;+zf]wg ug'{ cl3
;+zf]wgsf] Joxf]/f ;lxtsf] hfgsf/L,
-3_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f .
-@_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] b]xfosf s'/fsf] ;DaGwdf af]8{nfO{ t'?Gt
hfgsf/L lbg' kg]{5M–
-s_ sfof{nosf] 7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g, km\ofS; gDa/, Od]n cflb kl/jt{g
ePdf,
27 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ylkPsf]

110
-v_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Lsf] ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L
k|d'v pk/ k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePdf jf sf/jfxL
cuf8L a9fOPsf] ePdf,
-u_ ;+:yfks jf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v jf Joj;foL ;+:yf shf{ ;"rgf
s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf ;'lrs[t ePdf .
-3_ lwtf]kq Joj;fo 5f8\g] lg0f{o u/]df .
kl/R5]b *
ljljw
#*= Ifltk"lt{ sf]ifdf ;xefuL x'g'kg]{M P]g adf]lhd lwtf]kq nufgLstf{x?sf] lxtsf] nflu
Ifltk"lt{ sf]if :yfkgf ePdf ;DalGwt lgodfjnLdf Joj:yf eP adf]lhd lwtf]kq
Joj;foLn] To:tf] sf]ifdf ;xefuL x'g'kg]{5 .
#(= Jofj;flos dof{bf kfngf ug'{ kg]{M lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] af]8{n] hf/L
u/]sf] Jofj;flos dof{bf tyf cfrf/ ;lx+tf ;DaGwL lgb]{lzsfsf] kfngf ug'{ kg]{5 .
28
$)= af]8{sf] :jLs[lt lnO{ zfvf vf]Ng ;Sg] M -!_ lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln]
af]8{sf] :jLs[lt lnO{ zfvf sfof{no vf]Ng ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] zfvf sfof{no vf]Ng rfxg] lwtf]kq bnfn / lwtf]kq
Jofkf/Lsf] nflu cfjZos kg]{ k"jf{wf/ tyf cGo zt{x? af]8{n] ;do ;dodf
tf]s] adf]lhd x'g]5 .
29
-#_ lwtf]kq bnfnn] zfvf sfof{no :yfkgf ug'{ cl3 To:tf] sfof{no ;+rfng /
Joj:yfkg ;DaGwL sfo{ljlw agfO{ af]8{df k]z ug{'kg]{5 .
$!= sf/jfxLsf] clen]v /fVg]M -!_ sfg"g cg';f/ af]8{åf/f hf/L ul/Psf] cfb]z jf
lgb]{zgsf] kfngf gu/]sf] sf/0f P]g adf]lhd sf/jfxLdf k/]sf] lwtf]kq bnfn /
lwtf]kq Jofkf/L tyf ;DalGwt JolQmsf] af]8{n] clen]v /fVg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] clen]vdf ;dfj]z ePsf] sDkgL, ;+ul7t ;+:yf,
JolQm jf ;f] JolQm ;+nUg s'g} klg sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfnfO{ lwtf]kq
;DaGwL sfg"g adf]lhd pknAw x'g] ;]jf k|fKt ug{ af]8{n] /f]s nufpg ;Sg]5 .
$@= o;} lgodfjnL adf]lhd x'g]M o; lgodfjnLdf n]lvPsf] s'/f hltdf o;} lgodfjnL
adf]lhd x'g]5 tyf cGo s'/fsf] xsdf P]g cGtu{t ag]sf k|rlnt lgodfjnL
adf]lhd x'g]5 .
30
$#= cg';"rLdf x]/km]/ jf yk36 M af]8{n] cy{ dGqfnosf] :jLs[lt lnO{ cfjZostf
cg';f/ cg';"lrdf x]/km]/ jf yk36 ug{ ;Sg]5 .
$$= vf/]hL / arfpM -!_ lwtf]kq sf/f]af/ lgodfjnL, @)%) df lwtf]kq bnfn /
lwtf]kq Jofkf/Lsf] ;DaGwdf ePsf Joj:yfx? Vff/]h ul/Psf] 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd vf/]h ePsf] lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf sfd
sf/jfxL o;} lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5 .

28 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f ;+zf]lwt
29 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ylkPsf]
30 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -kfFrf} ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ylkPsf]

111
cg';"rL— !
-lgod # sf] pklgod -!_ ;+u ;DaGwLt_
cg'dltkqsf nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM =============================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM cg'dltkq kfpm .
lwtf]kq ;DaGwL P]g / ;f] cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgdo, lgb]{lzsf tyf cGo k|rlnt g]kfn
sfg"gsf] cwLgdf /xL ====================================sf] ?kdf lwtf]kq Joj;fo ug]{ OR5f
ePsf]]n] tf]lsPsf] b:t'/ tyf ljj/0f / sfuhft ;DnUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf 5f} .
xfdLn] lwtf]kq Joj;fo ug{ tf]lsPsf] of]Uotf tyf Joj:yfx? k'/f u/]sf 5f}+ . ;DnUg
sfuhft tyf pNn]lvt ljj/0f ;To tYo / cg'dfg cf}lrTok"0f{ 5g\ / s'g} klg ljj/0f
hfgLhfgL n'sfPsf] jf a9fO{ r9fO{ k|:t't u/]sf] 5}g . s'g} ljj/0f n'sfPsf] jf unt
sfuhft jf ljj/0f k]z u/]sf] 7x/]df sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .
;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vM
gfd M b:tvtM
lgj]bs sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfM
gfd M ==========================
7]ufgfM ===========================c+rn ================================= lhNnf ==============================
uf= lj=;=÷g=kf=
6f]n========================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M==================
km\ofS;M==================Od]n ===================
sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM
31
cg';"rL— @
-lgod # sf] pklgod -!_, lgod $ sf] pklgod -@_, lgod ^ sf] pklgod -!_ tyf lgod
* sf] pklgod -!_ tyf lgod *s=sf] pklgod -@_ ;+u ;DaGwLt_
b:t'/ tyf z'Ns
lgj]bg b:t'/ cg'dltkq b:t'/ jflif{s z'Ns
!=lwtf]kq bnfn
-s_ ;Lldt sfo{ ug]{ lwtf]kq bnfn ;]jf ?=%),))).– ?=@%,)),))).– ?=!,%),))).–
-v_ k"0f{ sfo{ ug]{ lwtf]kq bnfn ;]jf ?=!,)),))). – ?=%),)),))).– ?=#,)),))).–
@=lwtfkq Jofkf/L ?=@,)),))). ?=!,)),)),))).– ?=%,)),))).–
#=k|ltlnlk z'Ns ?= @%,))).–

31 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
112
cg';"rL— #
-lgod # sf] pklgod -#_ sf] v08 -s_, lgod ^ sf] pklgod -!_ sf] v08 -ª_, lgod !@
sf] pklgod -%_ / -*_, lgod !^ sf] pklgod -@_ tyf lgod @! sf] pklgod -#_ sf]
v08 -s_ ;+u ;DaGwLt_
;+:yfks÷;+rfns÷sfo{sf/L k|d'v÷cflwsfl/s k|ltlglwsf] ljj/0f
!= gfdM
@= :yfoL 7]ufgfM ====================c+rn====================lhNnf ========================= uf=
lj=;=÷g=kf=÷d= g= kf= 6f]n====================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g
g+M================ km\ofS;M============Od]n =================
#= xfnsf] 7]ufgfM ===========================c+rn=======================lhNnf =============================
uf= lj=;=÷g=kf= 6f]n====================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M================
km\ofS;M============Od]n =================
$= afa'sf] gfdM
%= afh]sf] gfdM
^= klt jf klTgsf] gfdM
&= z}lIfs of]UotfM
*= Joj;flos cg'ejM
(= tflndM
!)= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} nfesf] kb u|x0f u/]sf] eP tT;DaGwL
ljj/0fM
!!= ;DaGwLt sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] cGo ;+:yfks, ;+rfns, sfo{sf/L k|d'v jf
k|ltlglw;+u gftf ;DaGw eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
!@= lwtf]kq ahf/ jf cGo lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq Jofkf/Lsf] ;+rfns jf sfo{sf/L
k|d'v jf k|ltlglw;Fu gftf ;DaGw eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
!#= cfkm" pk/ jf cfkm" ;Da4 s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g
tyf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL
ljj/0fM
!$= lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq Jofkf/Lsf] :jfldTj u|x0f ug{÷;+rfns÷sfo{sf/L
k|d'v÷k|ltlglw x'g of]Uotf k"/f ePsf] tyf cof]Uotf g/x]sf] pb\3f]if0fM
b:tvtM ==========================
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftM
!= cl3Nnf] cfly{s jif{;Ddsf] s/ bflvnf u/]sf] k|df0f .
@= shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf g/x]sf] pb\3f]if0f .
#= of]Uotf, cg'ej / cGo ;+:yfdf ;DnUgtf eP ;f] ;d]t k|dfl0ft ug]{ sfuhftsf]
k|ltlnlk .
$= gful/stf k|df0fkqsf] k|ltlnlk .

113
cg';"rL— $
-lgod # sf] pklgod -#_ sf] v08 -v_ ;+u ;DaGwLt_
lgj]bs sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf ;DaGwL ljj/0f tyf sfuhft
-s_ btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-v_ k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-u_ s'g} ljz]if P]gåf/f :yfkgf ePsf] ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf ;f] P]g / tT;DaGwL lgod
tyf ljlgodsf] k|lt,
-3_ lgj]bsn] ug]{ lwtf]kq Joj;fosf] lsl;d cg';f/sf] ;DefJotf cWoog k|ltj]bg,
-ª_ cfufdL tLg jif{sf] k|If]lkt ljQLo ljj/0f ;d]t ;dfj]z ePsf] tLg jifL{o Jofj;flos
of]hgf,
-5_ cg'dltkq k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltsf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-´_ r'Qmf k'FhLsf] kfFr k|ltzt jf ;f] eGbf a9L :jfldTj u|x0f ug]{ JolQmsf]] gfd, k'/f
7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g tyf u|x0f u/]sf] :jfldTjsf] ljj/0f,
-`_ k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ tof/ u/L n]vf k/LIf0f
ePsf]] cl3Nnf] cfly{s jif{sf]] ljQLo ljj/0f,
-;+:yfkgf eO{ cfly{s jif{ k'/f gePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf Joj:yfkgåf/f
k|dfl0ft cfjlws ljQLo ljj/0f k]z ug{ ;lsg]5 . _
-7_ ;+:yfksn] u|x0f ug]{ jf u/]sf] z]o/ :jfldTj tyf z]o/sf] r'Qmf /sd ;DaGwL ljj/0f,
-8_ lwtf]kq Joj;fo ;+rfngsf nflu tof/ ul/g] ;+u7g tyf sfo{ k|0ffnL ;DaGwL ljj/0f,
-9_ P]gsf] bkmf ^$ adf]lhd tf]lsPsf] k|ltlglwsf] gfd, 7]ufgf, of]Uotf, cg'ej tyf
k|ltlglwsf] ?kdf sfo{ ug{ ePsf] ;Demf}tf ;DaGwL ljj/0f,
-0f_ lwtf]kq Joj;fo ;+rfngsf nflu Joj:yf ul/g] sfof{nosf] :yfg / If]qkmn,
sfof{no pks/0f tyf ;+rf/ ;fwg, hgzlQm, lwtf]kq sf/f]jf/sf] clen]v tyf
clen]vsf] ;'/Iff Joj:yf ;DaGwL ljj/0f,
-t_ lwtf]kq Joj;fo ;+rfngsf nflu s'g} k"jf{wf/ tof/ ul/;s]sf] eP tT;DaGwL ljj/0f,
-y_ cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj /x]sf] eP tT;DaGwL ljj/0f,
-b_ z]o/wgLx? aLr s'g} ;D´f}tf ePsf] eP To:tf] ;D´f}tfsf] k|ltlnlk,
-w_ lwtf]kq ahf/sf] ;b:otf x'g pko'Qm ePsf] Joxf]/f ;lxtsf] lwtf]kq ahf/sf] l;kmfl/z
;DaGwL ljj/0f,
-g_ k|rlnt sfg"g adf]lhd s/ btf{ ePsf] k|df0f,
-k_ r'Qmf k"FhL k|dfl0ft ug]{ lg:;f .
-km_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf g/x]sf] pb\3f]if0f,
-a_ af]8{n] ;do ;dodf tf]s]sf] cGo ljj/0f tyf sfuhft .

114
cg';"rL—%
-lgod # sf] pklgod -#_ v08 -u_ tyf lgod !@ sf] pklgod -*_ ;+u ;DaGwLt_
lwtf]kq Jofkf/Lsf] z]o/ u|x0f ug{ rfxg]
sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] ;DaGwdf k]z ug'{ kg]{ ljj/0f tyf sfuhft

-s_ btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,


-v_ k|jGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-u_ s'g} ljz]if P]gåf/f ;+:yf :yfkgf ePsf] eP ;f] P]g / tT;DaGwL lgod tyf ljlgod,
-3_ lwtf]kq Jofkf/Lsf] z]o/ u|x0f ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf]
k|ltlnlk,
-ª_ k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ tof/ u/L n]vf k/LIf0f
ul/Psf]] cl3Nnf] cfly{s jif{sf] ljQLo ljj/0f tyf pQm cfly{s aif{df u/]sf] sfd
sf/jfxL ;dfj]z ul/Psf] aflif{s k|ltj]bg,
-;+:yfkgf eO{ cfly{s jif{ k'/f gePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf Joj:yfkgåf/f
k|dfl0ft cfjlws ljQLo ljj/0f tyf sfd sf/jfxL ;DaGwL ljj/0f k]z ug{ ;lsg]5 ._
-r_ r'Qmf k'FhLsf] kfFr k|ltzt jf ;f] eGbf a9L :jfldTj u|x0f ug]{ JolQmsf]] gfd, k"/f
7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g tyf u|x0f u/]sf] :jfldTjsf] ljj/0f,
-5_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kq Jofkf/Lsf] :jfldTj u|x0f ug{
cof]Uo gePsf] pb\3f]if0f,
-h_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g
jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-em_ cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj /x]sf] eP tT;DaGwL ljj/0f,
-`_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf g/x]]sf] pb\3f]if0f,
-6_ k|rlnt sfg"g adf]lhd s/ bflvnf ug]{ k|of]hgsf nflu cfo ljj/0f k]z u/]sf] k|df0f,
-7_ ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] ;DaGwdf b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhftM-
!= gfd tyf k"/f 7]ufgf,
@= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} ;DnUgtf /x]sf] eP tT;DaGwL
ljj/0f .

115
cg';"rL— ^
-lgod $ sf] pklgod -@_ tyf lgod ^ sf] pklgod -#_ ;+u ;DaGwLt_
g]kfn lwtf]kq af]8{
sf7df08f} .
lwtf]kq Joj;fo ug{] cg'dltkq
cg'dltkq g+= ============
==============================df d'Vo sfof{no /x]sf] >L=====================================nfO{ lwtf]kq
;DaGwL P]g tyf o; cGtu{t ag]sf lgod, lalgod tyf cGo k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf
/xL ======================sf] ?kdf lwtf]kq Joj;fo ug{ of] cg'dltkq k|bfg ul/Psf] 5 .
gjLs/0f ePdf afx]s of] cg'dltkqsf] jxfnL===================;Dd x'g]5 .
cg'dltkq lbg] kbflwsf/Lsf]
gfdM
kbM
b:tvtM
ldltM
af]8{sf] 5fkM

32
cg';"rL—&
-lgod $ sf] pklgod -#s_, lgod % / lgod ^ sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L _ n] tof/ ug'{ kg]{ Go"gtd k"jf{wf/x?
!= lwtf]kq bnfnn] tof/ ug'{ kg]{ Go"gtd k"jf{wf/x?M
33
-s_ sfof{nosf] If]qkmn sDtLdf Psxhf/ ju{lkm6 x'g'kg]{,
-v_ sDtLdf # yfg sDKo"6/, lk|06/, ˆofS; tyf 6]lnkmf]g,
34
-u_ d'Vo sfof{nodf sDtLdf jfl0fHozf:q, cy{zf:q, Joj:yfkg, sfg"g ljifodf
:gfts jf rf6{8{ Psfp06]G;L u/]sf] JolQm k|d'v / kl/kfng -sDkfO{G;_ clws[t
tyf ;"rgf k|ljlw ;lxt sDtLdf kfFr hgf sd{rf/L / zfvf sfof{nodf af]8{n]
;do ;dodf tf]s] adf]lhdsf sd{rf/L x'g'kg]{ .Æ
-3_ ;+u7g ;+/rgf tyf sfo{ ljefhg ;DaGwL Joj:yf,
-ª_ ;j{;fwf/0fsf] nflu ;/n kx'Fr x'g] :yfgdf sfof{no :yfkgf u/]sf] x'g'kg]{,

32 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf]] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f
;+zf]lwt
33 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL,
@)&$ åf/f ;+zf]lwt
34 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL,
@)&$ åf/f ;+zf]lwt

116
@= lwtf]kq Jofkf/Ln] tof/ ug'{ kg]{ Go"gtd k"jf{wf/ M
-s_ sfof{nosf] If]qkmn sDtLdf %)) ju{lkm6 x'g'kg]{,
-v_ sDtLdf % yfg sDKo"6/, lk|06/, ˆofS; tyf 6]lnkmf]g,
-u_ sDtLdf :gfts tx plQ0f{ u/]sf] b'Ohgf ;lxt sDtLdf ;ft hgf sd{rf/L,
-3_ ;+u7g ;+/rgf tyf sfo{ ljefhg ;DaGwL Joj:yf
35
#= lwtf]kq bnfnsf] zfvf sfof{nodf tof/ ug'{kg]{ Go"gtd k"jf{wf/ M
-s_ zfvf sfof{nosf] If]qkmn k|To]sdf slDtdf kfFr ;o ju{lkm6 x'g'kg]{,
-v_ zfvf sfof{nodf slDtdf jfl0fHozf:q, cy{zf:q, Joj:yfkg, sfg"g ljifodf
:gfts jf rf6{8{ PsfpG6]G;L u/]sf] JolQm k|d'v / kl/kfng -sDKnfOG;_
clws[t tyf ;"rgf k|ljlw ;lxt sDtLdf tLg hgf sd{rf/L x'g'kg]{,
-u_ zfvf sfof{noaf6 x'g] sf/f]af/ d'Vo sfof{nodfkm{t x'g] Joj:yf ug'{kg]{,
-3_ slDtdf b'O{ yfg sDKo'6/ / To;sf nflu power backup ePsf] x'g'kg]{,
-ª_ sf/f]af/ sIf tyf l8:Kn] sIf 5'§f5'§} x'g'kg]{,
-r_ 6]lnkmf]g, km\ofS;, Od]n, OG6/g]6 yf l;;Ll6le h:tf k"jf{wf/x?sf] Joj:yf
ePsf] x'g'kg]{,
-5_ sfof{nosf] nflu cfjZos kg]{ kmlg{r/, lkmS;r;{ tyf sfof{no ;fdfu|Lx?sf]
oyf]lrt Joj:yf ePsf] x'g'kg]{,

cg';"rL—*
-lgod * sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
cg'dltkqsf] gjLs/0fsf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf

ldltM ==========================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM cg'dltkq gjLs/0f u/L kfpF .
lwtf]kq ;DaGwL P]g adf]lhd = = = = sf] ?kdf sfo{ ug{ txfFaf6 k|fKt cg'dltkq ldlt = = =
= = = = = ;Dd sfod /x]sf]n] gjLs/0f u/L kfpgsf nflu cg'dltkq tyf aflif{s z'Ns o;}
;fy ;+nUg u/L k]z u/]sf] 5' .
cflwsfl/s b:tvt M
gfd M
kb M
sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM

35 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn, lwtf]kq Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tf_ -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL,
@)&^ åf/f ylkPsf]

117
36
cg';"rL—(

-lgod !) sf] pklgod -!_ ;+u ;DaGwLt_


Go"gtd r'Qmf k"FhL
!= lwtf]kq bnfn
-s_ l;ldlt sfo{ ug]{ lwtf]kq bnfn ;]jf ?= @) s/f]8
-v_ k"j{ sfo{ ug]{ lwtf]kq bnfn ;]jf ?= ^) s/f]8
@= lwtf]kq Jofkf/L ?= !%) s/f]8

cg';"rL— !)
-lgod @! sf] pklgod -#_ ;+u ;DalGwt_
cflwsfl/s k|ltlglw btf{sf nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM=========================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .

laifoM cflwsfl/s k|ltlglw btf{ k|df0fkq kfpF .

lwtf]kq ;DaGwL P]g / ;f] cGtu{tsf] lgod, ljlgdo tyf cGo k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf
/xL ========================sf] cflwsfl/s k|ltlglwsf] ?kdf sfo{ ug{ dGh'/ u/L ;Demf}tf ;d]t
eO;s]sf]n] tf]lsPsf]] sfuhft / ljj/0f ;DnUg u/L To; af]8{df btf{ x'g of] lgj]bg k]z
u/]sf] 5' .

;DnUg adf]lhdsf sfuhft tyf pNn]lvt ljj/0f ;To tYo 5g\ . unt sfuhft jf ljj/0f
k]z u/]sf] 7x/]df sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .

lgj]bssf] gfd M
b:tvtM

36 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]lwt

118
cg';"rL—!!
-lgod @! sf] pklgod -%_ ;+u ;DaGwLt_
g]kfn lwtf]kq af]8{
sf7df08f} .
cflwsfl/s k|ltlglw btf{ k|df0fkq
k|ltlglw btf{ g++M ===============
==============================a:g], >L=====================================nfO{ lwtf]kq ;DaGwL P]g tyf o;
cGtu{t ag]sf lgod, lalgod tyf cGo k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL =======================sf]
cflwsfl/s k|ltlglwsf] ?kdf sfo{ ug{ of] k|df0fkq k|bfg ul/Psf] 5 .

k|df0fkq lbg] kbflwsf/Lsf]


gfdM
kbM
b:tvtM
ldltM
af]8{sf] 5fkM

37
cg';"rL–!@
-lgod @( sf] pklgod -!_ ;+u ;DjlGwt
k|fs[lts JolQmsf] kl/ro ljj/0f
Details of Natural person
kmf]6f]
-xfn;fn}
lvr]sf]_

sfof{no k|of]hgsf nflu dfq


For Official Use Only
u|fxs g+ M ldlt M
Client’s Account No: Date :
;+s]t gDa/ M
Reference No:
tn pNn]lvt ;Dk"0f{ ljj/0f /fd|f];+u eg'{ kg]{5 . cfkm";Fu ;/f]sf/ gePsf] ljj/0f pNn]v
ug]{ sf]7fdf t];f]{ wsf{ tflglbg' xf]nf .
37 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg

119
Please complete all details and strike out the non-applicable fields/boxes.
========================= -lwtf]kq bnfn Joj;foLsf] gfd/ Name of Stock Broker_
=========================== -zfvf/ Branch_
u|fxssf] ljj/0f (Details of Client)
gfd
Name (In Block
Letter)
hGdldlt la=;+= M O{= ;+= M
Date of Birth B.S. A.D.
ln+Ë k'?if  dlxnf  cGo 
Gender Male Female Others ..................
/fli6«otf g]kfnL  cGo -v'nfpg]_ 
Nationality Nepalese Others (If any) ………..............................
gful/stf gDa/ hf/L lhNnf hf/L ldlt
Citizenship No: Issue District Issue Date
lxtu|fxL vftf g+
Beneficiary ID No.
:yfoL n]vf g+
Permanent Account
No. (PAN)
u}/cfjfl;o g]kfnLsf]
xsdf kl/rokq g+ /
7]ufgf
Identification No.
and address (In case
of NRN)

xfnsf] 7]ufgf (Current Address)


b]z k|b]z
Country Province :
lhNnfM
District :

120
Uff=kf÷g=kf=÷p=d=g=kf÷ j8f g+=M
d=g=kf=M Ward No.:
Rural Municipality/
Municipality/ Sub
Metropolitan city /
Metropolitan city
6f]nM 6]lnkmf]g g+=M
Tole : Telephone No.:
O{d]nM df]afOn g+=M
E-mail ID : Mobile No.:

:yfoL 7]ufgf M
Permanent Address :
k|b]z
Province :
6f]nM lhNnfM Uff=kf÷g=kf=÷p=d=g=kf÷
Tole : District : d=g=kf=M
Rural Municipality/Municipality/Sub

Metropolitan city /Metropolitan city


6]lnkmf]g g+=M j8f g+=M Ans g+=M
Telephone No. : Ward Block No. :
No.:

kl/jf/sf ;b:ox?sf] ljj/0f -7fpF gk'u ePdf yk ug{ ;lsg]_ -Details of Family
Members)
Jffh]sf] gfd
Grand Father's Name
: (In Block letter)
a'afsf] gfd
Father's Name (In
Block Letter)
cfdfsf] gfd
Mother's Name(In
Block letter)
klt÷kTgLsf] gfd

121
Spouse's Name(In
Block letter)

5f]/fsf] gfd
Son's Name(In Block
letter)

5f]/Lsf] gfd -cljjflxt_

Daughter's Name(In
Block letter)
a'xf/Lsf] gfd
Daughter in-Law's
Name(In Block
letter)
;;'/fsf] gfd -ljjflxt
dlxnfsf] xsdf_
Father in Law's
Name (In Case of
Married Women)
;f;'sf] gfd -ljjflxt
dlxnfsf] xsdf_
Mother in Law's
Name (In Case of
Married Women)

a}+s vftfsf] ljj/0f -Bank Account Details)


a}+s vftfsf] lsl;d jrt vftf  rNtL vftf 
Types of Bank Account Saving Account Current Account
a}+s vftf gDa/÷Bank Account Number
a}+s vftfePsf] a}+ssf] gfd / 7]ufgf
Name & Address of Bank

k]zfut ljj/0f -Details of Occupation)

122
k]zf ;]jf ;/sf/L  ;fj{hlgs÷lghL If]q  Pg=hL=cf]=÷cfO{=Pg=hL=cf]= 
Occupation Service Govt. Public/Private Sector NGO/INGO
ljz]if1  Jofkf/L  s[lif  ;]jf lgj[t  u[lx0fL  ljBfyL{  cGo 
Expert Businessperson Agriculture Retired House Wife Student Others
Jofkf/sf] k|sf/ pTkfbg  ;]jfd'vL  cGo 
Types of Manufacturing Service Oriented Others
Business
;+:yfsf] gfd 7]ufgf
Organization's Address
Name
kb sd{rf/Lsf] xsdf sd{rf/L kl/rokq g+=
Designation (ID No of Employee)
cfly{s ljj/0f cfosf] ;Ldf -jflif{s ljj/0f_/ Income Limit (Annual Details)
Financial ?= %,)),))) ;Dd  ?= %,)),))! b]lv ?= !),)),))) ;Dd 
Details Up to Rs. 5,00,000 From Rs. 5,00,001 to Rs. 10,00,000
?= !),)),))) eGbf dfly 
Above Rs. 10,00,000
lwtf]kq vl/b laqmL ug]{ d'Vo p2]Zon] :yflkt OGe]i6d]G6 sDkgLdf ;+Ung 5' 5}g .
Involvement in Investment companies which were established for securities trading Yes  No 
-ePdf b]xfo adf]lhdsf] ljj/0f pNn]v ug'{ kg]{ . -If yes mention below_
sDkgLsf] gfd M
Name of the
Company
kbM ;~rfns  kbflwsf/L z]o/wgL  sd{rf/L
 cGo 
Designation Director Executive Shareholder Employee Others

;+/Ifssf] ljj/0f -gfafnssf] xsdf dfq_ Guardian's Details (In case of Minor
only)
;+/Ifssf] kmf]6f]
-xfn;fn}
lvr]sf]_

gfd÷y/ M
Name/Surname: (In
Block letter)
lgj]bs;Fusf]
;DaGw M
Relationship with
applicant:
kqfrf/ 7]ufgf M
Correspondence
Address :

b]z M k|b]zM
Country : Province

123
lhNnf M Uff=kf÷g=kf=÷p=d=g=kf÷d=g=kf=M
District : Rural Municipality/Municipality/Sub
Metropolitan city /Metropolitan city
j8f g+=M 6]lnkmf]g g+=M
Ward No.: Telephone No. :

ˆofS; g+= M df]afOn g+=M


Fax No. : Mobile No. :

:yfoL n]vf g+= M O{d]n M


PAN No. : E-mail ID :

===================
;+/Ifssf] x:tfIf/
Guardian's Signature

N

xfn a;f]af;
/x]sf] :yfgsf]
gSzf
Location Map

From main Road Street……………the distance of the Residence is …..Meters

(approximately).

lwtf]kq sf/f]af/sf] ;DaGwdf tklzn adf]lhdsf] :j3f]if0ff ub{5' .


!= d÷xfdLn] lwtf]kq vl/bsfnflu k|of]u ug]{ /sd ;DkQL z'l4s/0f ;DaGwL k|rlnt
sfg'g ljkl/t cfh{g u/]sf] x'g] 5}g .
@= lwtf]kqdf ul/Psf] nufgLdf lglxt hf]lvdsf] ;DaGwdf hfgsf/ 5' .
#= d÷xfdLn] vl/b u/]sf lwtf]kqx? Affktsf] e'QmfgL lng] lbg] sfo{ tf]lsPsf] ;do leq
ug]{ 5' .
$= d÷xfdLn lwtf]kq ;DaGwL tyf cGo k|rlnt lgod sfg"gx?sf] kfngf ug]{5' .
%= d÷xfdL shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;'rLdf /x]sf] 5' ÷5}g .

124
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhft
!= g]kfnL gful/sx?sf] xsdf gful/stfsf k|df0fkqsf] k|ltlnkL .
@= cGo b]zsf] gful/ssf] xsdf kf;kf]6{sf] k|ltlnkL .
#= gfafnssf] xsdf ;+/Ifs tyf gfafns b'j}sf] kmf]6f] .
$= sfg"gL ;+/Ifs eP ;f] ;DaGwL sfuhft .
%= cfdf jf afa' ;+/Ifs ePdf 5f]/f jf 5f]/Lsf] hGdbtf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk .
^= lgj]bssf] x:tfIf/ tyf cf}+7f 5fkdf ;+/Ifssf] x:tfIf/ tyf cf}+7f 5fk .
&= s'g} ;:yfsf] sd{rf/L /x]sf] xsdf sd{rf/L kl/rokqsf] k|ltlnlk .
Dfly pNn]lvt ljj/0f ;To tYo /x]sf] / ;f] ljj/0fdf s'g} km/s k/] sfg"g adf]lhd ;x'Fnf,
a'emfpFnf . I/We hereby acknowledge that the above disclosed details are true. I/We further
hereby consent to bear any legal actions in case any false disclosure of information related to
me/us .
cf}7f 5fk
=======================
bfofF afFof u|fxssf] x:tfIf/
Client's Signature

sfof{no k|of]hgsf] nflu


?h' ug]{ k|dfl0ft ug]{M
gfdM ?h' ug]{
kbM gfdM
x:tfIf/M kbM
ldltM x:tfIf/M
ldltM

sfof{nosf] gfd tyf 5fk

125
38
cg';"rL–!#
-lgod @( sf] pklgod -!_ ;+u ;DjlGwt_

sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] kl/ro ljj/0f


Details Of Company Or Institution

sfof{no k|of]hgsf nflu


For Official Use Only
u|fxs gDa/ M ldlt M
Client’s Account No: Date :
;+s]t gDa/ M
Reference No:

tn pNn]lvt ;Dk"0f{ ljj/0f /fd|f];Fu eg'{ kg]{5 . cfkm";+u ;/f]sf/ gePsf] ljj/0f pNn]v
ug]{ sf]7fdf t];f]{ wsf{ tflglbg' xf]nf .
Please complete all details and strike out the non-applicable fields/boxes.
========================= -lwtf]kq bnfn Joj;foLsf] gfd -Name of stock Broker_
=========================== -zfvf/Branch_

sDkgLsf] gfd
Name of
Company
k|d'v sfo{sf/L
clws[tsf] gfd
Chief Executive
Officer's Name
sDkgL ;lrjsf]
gfd
Company
Secretary's Name

38 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg

126
sDkgL :yfkgf la=;+= M O{= ;+= M
ldlt B.S. : A.D. :
Date of
Incorporation
sDkgLsf] lsl;d k|fOe]6 ln=  klAns ln=  ;/sf/L :jfldTj ePsf]  cGo 
Types of Pvt. Ltd. Public Ltd. Govt. Owned Others
Company
sDkgL btf{ ePsf] g]kfn  cGo  -g]kfn afx]s cGo b]z ePdf pNn]v ug]{_M
b]z Nepal Others (Please mention if other than Nepal)
Country of
Registration

sDkgLsf] yk ljj/0f
btf{ ug]{ sfof{no
Registration Office
btf{ g+=M btf{ ldltM
Registration No.: Registration Date :
d"No clej[l4 s/ g+ ÷:yfoL btf{ ldlt=M
n]vf g+=M Registration Date. :
PAN No. /VAT Registration
No. :
;xfos sDkgL ePdf d'Vo
sDkgLsf] gfd / 7]ufgf
Name and Address of Main
Company in case of Subsidiary
Company
sDkgLsf] Joj;fosf]] lsl;d sfo{ If]q
Types of business of the Area of Work
company
;"lrs/0f eP gePsf] ;"lrs/0f ldltM
Listed ÷ Not Listing Date

a}+s vftfsf] ljj/0f


a}+s vftfsf] lsl;d art vftf  rNtL vftf 
Types of Bank Account Saving Account Current Account

a}+s vftf gDa/÷Bank Account Number


a}+s vftf ePsf] a}+ssf] gfd / 7]ufgf
Name and Address of Bank

127
sDkgLsf] xfnsf] 7]ufgfM -Current Address of Company)

b]z k|b]z
Country Province :
lhNnfM
District :
Uff=kf÷g=kf=÷p=d=g=kf÷ j8f g+=M
d=g=kf=M Ward No.:
Rural Municipality
/Municipality/Sub
Metropolitan city
/Metropolitan
6f]nM 6]lnkmf]g g+=M
Tole : Telephone No.:
O{d]nM j]a;fO{6M
E-mail ID : Website:
sDkgL btf{ x'Fbfsf] b]z
7]ufgf M Country
Permanent Address of
Company :
k|b]zM lhNnfM
Province : District :
Uff=kf÷g=kf=÷p=d=g=kf÷ 6f]nM
d=g=kf=M Tole :
Village/ Municipality /
Sub Metropolitan city /
Metropolitan city
6]lnkmf]g g+=M j8f g+=M Ans g+=M
Telephone No. : Ward No.: Block No. :
O{d]nM j]a;fO{6M
E-mail ID : Website:

128
afh]sf] O{d]n
afa'sf] xfnsf] df]afOn
gfdy/ klt÷kTgLsf] gfd :yfoL 7]ufgf 7]ufgf
qm=;+= kb gfd 7]ufgf 6]lnkmf]g g+= g+= kfg g+=
Name/ gfd Grand Permanent E-mail
S.N. Designation Father's Current Telephone No. Mobile PAN no.
Surname Spouse's name Father's Address ID
Name Address No.
Name

129
;+rfns, sfo{sf/L k|d'vx?sf] ljj/0f÷Details of Directors, CEO
klxnf] ;Dks{ JolQm bf];|f] ;Dks{ JolQm
First Contact Person Second Contact Person
gfd÷Name
Jffj'sf] gfd÷ Father’s
Name
Jffh]sf] gfd÷ Grand
Father’s Name
kb ÷Designation
x:tfIf/ ÷Signature
kf;kf]6{ ;fOhsf] kmf]6f] kmf]6f] -xfn;fn} lvr]sf]_ kmf]6f] -xfn;fn} lvr]sf]_
Passport Size Photo Photo Photo

Site Map of the Company


 N

sfof{no /x]sf]
:yfgsf] gSzf
Location Map

(Fom main Road Street……………the distance of the Office is


…..Meters (approximately).

lwtf]kq sf/f]af/sf] ;DaGwdf tklzn adf]lhdsf] :j3f]if0ff ub{5' .


!= sDkgL÷;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kq vl/bsf nflu k|of]u ug]{ /sd ;DkQL z'l4s/0f
;DaGwL k|rlnt sfg'g ljkl/t cfh{g u/]sf] x'g] 5}g .
@= sDkgL÷;+ul7t ;+:yf lwtf]kqdf ul/Psf] nufgLdf lglxt hf]lvdsf] ;DaGwdf hfgsf/L
5.
#= sDkgL÷;+ul7t ;+:yfn] vl/b u/]sf lwtf]kqx? Affktsf] e'QmfgL lng] lbg] sfo{
tf]lsPsf] ;do leq ug]{ 5 .
$= lwtf]kq ;DaGwL tyf cGo k|rlnt lgod sfg"gx?sf] kfngf ul/g] 5 .
%= sDkgL÷;+ul7t ;+:yf shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;'rLdf /x]sf] 5}g .

130
Dfly pNn]lvt ljj/0f ;To tYo /x]sf] / ;f] ljj/0fdf s'g} km/s k/] sfg"g adf]lhd ;x'Fnf,
a'emfpFnf . I/We hereby acknowledge that the above disclosed details are true.
I/We further hereby consent to bear any legal actions in case any false disclosure
of information related to me/us.

;+nUg ug'{ kg]{ sfuhft


!= sDkgLjf ;+ul7t ;+:yf btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk .
@= ;+ul7t ;+:yfsf] :yfO{ n]vf g+=, k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnkL .
#= lwtf]kq sf/f]af/ ug{ u|fxs kl/ro ljj/0f eg]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltsf] lg0fo{ .
$= s'g} lgodgsf/L lgsfoaf6 cg'dltkq k|fKt u/]sf] ePdf ;f]sf] k|ltlnlk .
%= s/ r'Qmf÷bflvnf k|df0fkq .
^= clVtof/ k|fKt JolQmsf] kmf]6f] tyf gful/stf k|df0fkqsf] k|ltlnkL .

cflwsf/Ls JolQmsf] gfd M


Name of Authorized Person:
kbM
(Designation)
x:tfIf/ M
Signature:
sDkgLsf] 5fk M
Company's Stamp:

sfof{no k|of]hgsf] nfuL


?h' ug]{ k|dfl0ft ug]{M
gfdM ?h' ug]{
kbM gfdM
x:tfIf/M kbM
ldltM x:tfIf/M
ldltM
sfof{nosf] gfd tyf 5fk

131
39
cg';"rL—!$
-lgod #@ sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
lwtf]kq bnfnL jfkt lng ;Sg] ;]jf z'Ns
!= ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/sf] k|To]s vl/b tyf laqmL sf/f]af/df lwtf]kq bnfnL jfkt lng
kfpg] ;]jf z'Ns M
-s_ ?= %),))).– ;Ddsf] sf/f]jf/df – )=$) k|ltzt
-v_ ?= %),))).– eGbf dfly ?= %,)),))).– ;Ddsf] sf/f]jf/df – )=#& k|ltzt
-u_ ?= %,)),))).– eGbf dfly ?= @),)),))).– ;Ddsf] sf/f]jf/df – )=#$ k|ltzt
-3_ ?= @),)),))).– eGbf dfly ?= !,)),)),))).– ;Ddsf] sf/f]jf/df – )=#) k|ltzt
-ª_ ?= !,)),)),))).– eGbf dfly hlt;'s}sf] sf/f]jf/df – )=@& k|ltzt
@= g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf] hdfgt jf k"0f{ ;'/lIft x'g] u/L ;/sf/L ;+:yf jf
g]kfn /fi6« a}+sn] hf/L u/]sf] C0fkqsf] vl/b laqmL sf/f]af/df lwtf]kq bnfnL jfkt
lng kfpg] ;]jf z'Ns M
-s_ ?= %,)),))).– ;Ddsf] sf/f]jf/df – )=!) k|ltzt
-v_ ?= %,)),))).– eGbf dfly %),)),))).– ;Ddsf] sf] sf/f]jf/df – )=)% k|ltzt
-u_ ?= %),)),))).– eGbf dfly hlt;'s}sf] sf/f]jf/df – )=)@ k|ltzt
#= dfly qm=;= ! / @ df pNn]lvt lwtf]kq afx]s cGo lwtf]kqsf] xsdf lwtf]kq bnfnL
jfkt lng kfpg] ;]jf z'Ns M
-s_ ?= %,)),))).– ;Ddsf] sf/f]jf/df – )=!% k|ltzt
-v_ ?= %,)),))).– eGbf dfly %),)),))).– ;Ddsf] sf] sf/f]jf/df– )=!@ k|ltzt
-u_ ?= %),)),))).– eGbf dfly hlt;'s}sf] sf/f]jf/df – )=!) k|ltzt
$= dfly qmd ;+Vof !, @ / # df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg lwtf]kq bnfnn] u|fxsaf6
kfpg] ;]jf z'Ns ?= !).- eGbf 36L x'g] 5}g .
%= k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] Ps dlxgfleq pQm cfly{s jif{df lwtf]kq bnfnn]
qmd ;+Vof !, @, # / $ adf]lhd k|fKt u/]sf] s"n ;]jf z'Nssf] )=^ -z"Go bzdnj 5_
k|ltzt /sd lgodg z'Nssf] ?kdf af]8{nfO{ a'emfpg' kg]{5 .
^= lwtf]kq bnfnn] sf/f]af/ ;]jf k|bfg u/] jfkt o; cg';"rLdf pNn]lvt ;]jf z'Ns afx]s
cltl/Qm /sd u|fxsaf6 lng ;Sg] 5}g .
40
&= lwtf]kq Jofkf/Ln] lwtf]kq sf/f]af/ b:t'/ jfkt sf/f]af/ /sdsf] )=)@ k|ltzt /sd
lwtf]kq ahf/df a'emfpg' kg]{5 .

39 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
40 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg

132
cg';"rL—!%
-lgod #@ sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
lwtf]kq bnfn / lwtf]kq Jofkf/Ln] hDdf ug'{ kg]{ sf/f]jf/ b:t'/

!= lwtf]kq bnfnn] lwtf]kq ahf/df hDdf ug'{ kg]{ sf/f]jf/ b:t'/M


-s_ lwtf]kq z]o/ ePdf k|To]s vl/b tyf laqmL sf/f]af/ /sdsf] )=)!% k|ltzt,
-v_ lwtf]kq g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf] hdfgt jf k"0f{ ;'/lIft x'g] u/L
;/sf/L ;+:yf jf g]kfn /fi6« a}+sn] hf/L u/]sf] C0fkq ePdf k|To]s vl/b tyf
laqmL sf/f]af/ /sdsf] )=))% k|ltzt,
-u_ v08 -s_ tyf -v_ df pNn]lvt afx]s cGo lwtf]kq ePdf k|To]s vl/b tyf
laqmL sf/f]af/ /sdsf] )=)!) k|ltzt .
@= lwtf]kq Jofkf/Ln] lwtf]kq ahf/df hDdf ug'{ kg]{ sf/f]jf/ b:t'/M
-s_ lwtf]kq z]o/ ePdf k|To]s vl/b tyf laqmL sf/f]af/ /sdsf] )=))% k|ltzt,
-v_ lwtf]kq g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf] hdfgt jf k"0f{ ;'/lIft x'g] u/L
;/sf/L ;+:yf jf g]kfn /fi6« a}+sn] hf/L u/]sf] C0fkq ePdf k|To]s vl/b
tyflaqmL sf/f]af/ /sdsf] )=))! k|ltzt,
-u_ v08 -s_ tyf -v_ df pNn]lvt afx]s cGo lwtf]kq ePdf k|To]s vl/b tyf
laqmL sf/f]af/ /sdsf] )=))@ k|ltzt .

133
41
cg';"lr – !^
lgod # sf] pklgod -#_ v08 -3_, lgod !@ sf] pklgod -%_ / pklgod -&s_ ;+u
;DalGwt
nufgL /sdsf] ;|f]t tyf of]Uotfsf] ;DjGwdf k]z ug'{ kg]{ ljj/0f tyf sfuhft .
d}n]÷xfdLn] ================== ;+:yfdf /sd ?==================-cIf/]kL========================
======_ nufgL ug{ nfu]sf] 5'÷5f}+ . pQm /sd ;+:yfsf] s'n hf/L k"FhLsf] k|ltzt ==============
x'G5 .
d}n]÷xfdLn] sf/f]jf/ ug]{ s/ sfof{no ============================== xf] . ;fy}, nufgL ug{ nfu]sf]
/sdsf] cfo ;|f]tsf] ljj/0f lgDgfg';f/ k|:t't u/]sf] 5'÷5f}+ .
!= nufgL /sdsf] cfo >f]t ljj/0f
qmd ;+Vof cfo ;|f]tsf] If]q /sd s}lkmot
!
@
#
$
%
hDDff
;+nUgM
dfly plNnlvt ljleGg ;|f]tx?af6 nufgL ug{ k|:tfj ul/Psf] /sdsf] nflu b]xfo adf]lhdsf
ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg u/]sf] 5'÷5f}+
-s_ pBf]u, Jofkf/ k]zf / Joj;fojf6 cfh{g u/]sf] eP s'g s'g pBf]u, Jofkf/ k]zf /
Joj;fojf6 cfh{g ePsf] xf] ;f]sf] ljj/0f :ki6 x'g] sfuhft / s/ r'Qmf ;DjGwL
sfuhft .
-v_ k}t[s jf kfl/jfl/s ;DklQaf6 z]o/df nufgL ug{ k|:tfj ul/Psf] cj:yfdf ;f]
;DaGwL c+za08f lnvtsf] k|ltlnlk jf cGo sfuhft . c+zj08f gePsf] xsdf
rn÷ crn ;+klt x:tfGt/0f ePsf] ljj/0f tyf sfuhft .
-u_ 3/hUuf ljqmLaf6 k|fKt cfosf] xsdf /sd :ki6 x'g] /lhi6«]zg lnvtsf] 5ljlrq,
nfef+zsf] xsdf To:tf] nfef+z k|fKt u/]sf] sDkgL, jif{, /sd cflb lj:t[t
ljj/0f .
-3_ 3/axfn cfosf] xsdf ;f] ;DaGwL ;Demf}tfsf] k|ltlnlk / s/ r'Stf u/]sf]
sfuhft ;lxtsf] cfo ljj/0f, kfl/>lds cfosf] xsdf ;DalGwt /f]huf/bftfaf6
k|dfl0ft cfosf] ljj/0f .
-ª_ s[lif cfosf] xsdf sxfF / s'g :yfgsf] slt hdLg, :jfldTj k|fKt ePsf] ldlt tyf
s[lifof]Uo cfocfh{g xf] ;f] ljj/0f tyf ;f] Joxf]/f v'Ng] sfuhft / nfnk"hf{sf]
k|ltlnlk .
41 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
134
-r_ k]G;g tyf cjsf; /sdsf] xsdf ;f] jfkt k|fKt /sd k|dfl0ft x'g] k]G;g k§f
jf o:t} cGo cflwsfl/s sfuhft, /]ld6fG; afkt k|fKt /sdsf] xsdf /]ld6fG;
k7fpg] / kfpg] aLrsf] gftf, sxfFaf6 s;/L o:tf] /]ld6fG; k|fKt ePsf] xf] ;f]
v'Ng] sfuhft .
-5_ C0fsf] xsdf JolQmut jf lwtf]kq Joj;foLsf] :jfldTj u|x0f ug]{ -k|of]hg v'Ng]_
ljj/0f .
-h_ ;]o/ ljqmL dfkm{t /sd k|fKt u/]sf] eP ;f] ;DjGwL ljj/0f tyf sfuhft .
-em_ dfly plNnlvt >f]t jfx]s cGo >f]tjf6 nufgL ug]{ ePdf To:tf] >f]t k|dfl0ft
x'g] sfuhft .
gf]6M JolQmut C0f k|fKt u/]sf] /sdaf6 nufgL ul/Psf] eP To:tf] /sd k|bfg ug]{
JolQmsf] dfyL pNn]lvt ljj/0f k]z ug'{ kg]{5 .
@= cfo ;|f]t ;DjGwL 3f]if0ff
-s_ d}n] dflysf] tflnsfdf plNnlvt ljj/0f adf]lhdsf] cfDbfgL / ;f] cfodf
k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} s/ ltg'{ kg]{ cj:yfdf g]kfn ;/sf/ tyf cGo
;DalGwt lgsfonfO{ ltg'÷{ a'emfpg' kg]{ s/÷/fh:j /sd lgodfg';f/ r'Stf u/]sf 5' ,
-v_ d}n] ;Dklt z'l4s/0f u/L u/fO{ ;f]af6 cfh{g u/]sf] /sdaf6 k|:tfljt ;+:yfdf
nufgL ug{ nfu]sf] x}g .
-u_ d}n] nufgL ug{ k|:tfj u/]sf] /sdsf] cfo;|f]tsf] ;DaGwdf sfg"g adf]lhd
;DalGwt lgsfoaf6 s'g} sfg"gL sf/jfxL ePdf k|rlnt sfg"g adf]lhd ;hfosf]
eflubf/ /xg d~h'/ /x]sf] Joxf]/f ;d]t cjut u/fpFb5' .
-3_ cfo;+u ;DalGwt ;Dk"0f{ sfuhftx? k]z u/]sf] 5' .
-ª_ k]z ul/Psf ljj/0fx? cflwsfl/s lgsfon] dfu u/]df pknJw u/fpg ;d]t
d+h/' L 5 . ;fy}, s'g} cflwsfl/s lgsfoaf6 cfo ljj/0f ;DaGwL yk sfuhft
dfu ePdf ;f]sf] k|dfl0ft sfuhft ;d]t pknAw u/fpg] 5' .
-r_ of] =============================;+:yfsf] d}n] o; ================ ;+:yfsf] hf/L k"FhLsf]
===== k|ltzt z]o/ lng d~h'/ u/]sf] 5' .
#= lgDg k|Zgx?sf] hjfkm 5÷5}g df lbg'xf];M
-s_ tkfO{ s'g} kmf}Hbf/L cleof]udf kg'{ ePsf] 5÷5}g <
-v_ cfos/ btf{÷r'Qmf ePsf]÷cfly{s jif{ ========= ;Ddsf] k|df0f ;+nUg 5÷5}g <
-u_ tkfO{+sf] lj?4df cbfntdf s'g} ck/flws sf/jfO{ lj?4 d'2f rn]sf] 5÷5}g <
-3_ tkfO{+n] sfg"g pNn+3g u/]sf] sf/0faf6 ;hfoF kfpg' ePsf] 5÷5}g <
-ª_ tkfO{+ ;+nUg ePsf] s'g} ;+:yf 6f6 kN6]sf] 5÷5}g <
-r_ tkfO{+n] sfd u/]sf] jf ;+rfns ePsf] jf cfwf/e"t z]o/wgL /x]sf] ;+:yf shf{
e'QmfgL ug{ g;s]sf] sf/0f slxNo} sfnf];"rLdf k/]sf] 5÷5}g <
-5_ tkfO{ lwtf]kq ;DjGwL k|rlnt sfg"g jdf]lhd sf/jfxLdf kg'{ ePsf] 5÷5}g .
-h_ tkfO{+ ;+nUg ePsf] ;+:yf slxNo} ck/flws s[ofsnfkdf ;+nUg ePsf] 5÷5}g <

135
-em_ tkfO{nfO{+ a}+s tyf ljQLo ;+:yfsf] shf{ sf/f]jf/df b'?kof]u u/]sf] egL a}+s tyf
ljQLo ;+:yfaf6 s'g} clen]v u/]sf] 5÷5}g <
-`_ tkfO{ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf];"rLdf kg'{ ePsf] 5÷5}g <
olb k/]sf] eP ;f] ;"rLaf6 k'ms'jf ePsf] ldltn] sDtLdf tLg jif{ k"/f ePsf]
5÷5}g <
-6_ tkfO{+ lwtf]kq jhf/ jf cGo lwtf]kq Joj;foL ;+:yfsf] axfnjfnf sd{rf/L,
;~rfns, n]vfk/LIfs sfg"gL jf cGo ;Nnfxsf/ x'g'x'G5 < 5÷5}g
-7_ tkfO{ s'g} ;fj{hlgs ck/fw u/]sf], sfg"g pNn+3g u/]sf] jf k|rlnt sfg"g
jdf]lhd lj36gdf k/]sf] s'g} ;+:yfdf sd{rf/L jf ;NNffxsf/sf] ?kdf /xg' ePsf]
5÷5}g <
-8_ tkfO{ k|rlnt sfg"g jdf]lhd bfdf;flxdf kg'{ ePsf] 5÷5}g <
-9_ tkfO{n] s'g} /fhg}lts kbdf lgjf{lrt jf dgf]lgt k|ltlglwsf] ?kdf sfdsfh
ul//xg' ePsf] 5÷5}g <
-0f_ tkfO{nfO{ k|rlnt sfg"g jdf]lhd s'g} k]zf jf Joj;fo ug{ /f]s nufOPsf] 5÷5}g <
-t_ tkf+O{n] nufgL u/]sf] cGo kmd{÷sDkgL÷;+ul7t ;+:yf g]kfn lwtf]kq jf]8{n]
lg/LIf0f ug{ rfx]df dGh'/ 5÷5}g<
-y_ tkf+O{sf] g]kfn lwtf]kq jf]8{df ;~rfns ;ldlt nufot cGo sd{rf/Lx? glhssf]
gft]bf/ /x]sf] 5 5}g < -5 eg] lj:t[t ljj/0f v'nfpg' xf];_
o; k|of]hgsf] nflu æglhssf] gft]bf/Æ eGgfn] s+kgL P]g @)^# sf] bkmf @
jdf]lhd Psf;uf]nsf] c+lzof/ jf klt, kTgL, afa', cfdf, ;f;", ;;'/f, bfh', efO{,
lbbL, alxgL, efph", a'xf/L, ;fnf, ;fnL, legfh", sfsf, sfsL, dfdf, dfOh", 5f]/f,
5f]/L, 5f]/fa'xf/L, gflt, gfltgL, gfltgL a'xf/L jf HjfFO{+ ;Demg' k5{ .
-b_ tkfO{n] o; jfx]s jf]8{jf6 cg'dltkq k|fKt cGo;+:yfdf :jfldTj u|x0f÷ nufgL
ug'{ePsf] 5÷5}g < -5 eg] lj:t[t ljj/0f v'nfpg' xf];_
$= dfly pNn]v ul/Psf] ljj/0f tyf sfuhft l7s ;fFrf] x'g\ . oL s'g} klg ljifodf
hfFra'em÷5fgljg tyf d}n] lbPsf] ljj/0f ;fj{hlgs ug{ d]/f] d~h'/L 5 . e'm7f]
ePdf o;}sf cfwf/df =============== 42sfg"gL sf/jfxL x'g d]/f] d~h'/L 5 .

b:tvt M
gfd M
ldlt M
7]ufgf M

vvv

42 lwtf]kq Joj;foL -lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq Jofkf/L_ -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]wg
136
nfu" ldltM @)^$.!!.#
klxnf] ;+zf]wg nfu" ldlt @)&$.$.)#
bf];|f] ;+zf]wg nfu' ldlt @)&^.!!.)!

lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}+s/_ lgodfjnL, @)^$


lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# sf] bkmf !!^ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/sf]
:jLs[lt lnO{ g]kfn lwtf]kq af]8{n] b]xfosf lgodx? agfPsf] 5 .
kl/R5]b — !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL lgodx?sf] gfd ælwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}+s/_
lgodfjnL, @)^$Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL g]kfn lwtf]kq af]8{n] tf]s]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;+Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æP]gÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# ;Demg' k5{ .
-v_ æaf]8{Æ eGgfn] P]gsf] bkmf # adf]lhd :yfkgf ePsf] g]kfn lwtf]kq af]8{
;Demg' k5{ .
-u_ æcg'dltkqÆ eGgfn] dr]{G6 a}+s/sf] ?kdf sfo{ ug{ af]8{af6 k|bfg ul/Psf]
cg'dltkq ;Demg' k5{ .
-3_ ædr]{G6 a}+s/Æ eGgfn] lgod !^ df tf]lsP adf]lhd Ps jf Ps eGbf a9L sfo{
ug{ cg'dltkq k|fKt lwtf]kq Joj;foL ;Demg' k5{ .
-ª_ ædr]{G6 a}+lsË Joj;foÆ eGgfn] lgod !^ df pNn]v eP adf]lhdsf] Ps jf
Ps eGbf a9L Joj;fo ;Demg' k5{ .
-r_ ælgisfzg tyf laqmL k|aGwsÆ eGgfn] lgod !^ sf] v08 -s_ adf]lhdsf] sfo{
ug{ cg'dltkq k|fKt lwtf]kq Joj;foL ;Demg' k5{ .
-5_ ælwtf]kq k|Tofe"ltstf{ -c08//fO{6/_Æ eGgfn] lgod !^ sf] v08 -v_ adf]lhdsf]
sfo{ ug]{ lwtf]kq Joj;foL ;Demg' k5{ .
-h_ æz]o/ /lhi6«f/Æ eGgfn] lgod !^ sf] v08 -u_ adf]lhdsf] sfo{ ug]{ lwtf]kq
Joj;foL ;Demg' k5{ .
-em_ ænufgL Joj:yfks -kf]6{kmf]lnof] Dofg]h/_Æ eGgfn] lgod !^ sf] v08 -3_
adf]lhdsf] sfo{ ug]{ lwtf]kq Joj;foL ;Demg' k5{ .
1
-`_ æ;+:yfut k/fdz{ bftf Æ eGgfn] lgod !^ sf] v08 -ª_ adf]lhdsf] sfo{ ug]{
lwtf]kq Joj;foL ;Demg' k5{ .
1 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .

137
kl/R5]b @
cg'dltkq ;DaGwL Joj:yf
#= cg'dltkqsf nflu lgj]bg lbg' kg]{M -!_ o; lgodfjnL adf]lhd dr]{G6 a}+s/sf]
?kdf lwtf]kq Joj;fo ug{ rfxg] ;+ul7t ;+:yfn] cg'dltkq k|fKt ug{sf nflu
cg';'rL - ! adf]lhdsf] 9fFrfdf cg';"rL- @ adf]lhdsf] lgj]bg b:t'/ ;+nUg u/L
af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbg] lgj]bg;fy lgj]bs ;+ul7t ;+:yfsf] b]xfosf] ljj/0f
tyf sfuhft ;+nUg ePsf] x'g' kg]{5 M–
-s_ ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf]] ;DaGwdf cg';"rL - # adf]lhdsf] ljj/0f,
-v_ lgj]bs ;+ul7t ;+:yfsf] ;DaGwdf cg';"rL - $ adf]lhdsf] ljj/0f tyf
sfuhft,
-u_ s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf lgj]bs ;+ul7t ;+:yfsf] ;+:yfks ePdf
pQm sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] cg';"rL - % adf]lhdsf] ljj/0f tyf
sfuhft .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bg ;fy k|fKt ljj/0f tyf sfuhft hfFra'´ ubf{
cfjZos b]v]df af]8{n] lgj]bsaf6 yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf :ki6
u/fpg ;Sg]5 .
-$_ lgj]bsaf6 k|fKt lgj]bg / ;+nUg ljj/0f tyf sfuhft P]g tyf lgodfjnLn]
u/]sf] Joj:yfsf] cfwf/df hfFra'em ubf{ o; lgodfjnL adf]lhdsf] k|lqmof k"/f
gu/]sf] b]lvPdf jf em'7f ljj/0f jf em'7f sfuhft k]z u/]sf] b]lvPdf af]8{n]
pklgod -!_ adf]lhd k]z ePsf] lgj]bg vf/]h ug{ ;Sg]5 .
-%_ o; lgodfjnL adf]lhd cg'dltkq k|bfg ug'{ cl3 pklgod -!_ adf]lhd
lgj]bg ;fy k]z u/]sf] ljj/0fdf s'g} kl/jt{g cfPdf lgj]bsn] ;f] sf] hfgsf/L
af]8{nfO{ t'?Gt lbg' kg]{5 .
$= cg'dltkq k|bfg ug]{M -!_ lgod # adf]lhd k|fKt lgj]bg / ;+nUg ljj/0f tyf
sfuhft hfFra'em ubf{ P]g / o; lgodfjnLn] u/]sf] Joj:yfsf] cfwf/df cg'dltkq
k|bfg ug{ pko'Qm b]lvPdf af]8{n] lgj]bsnfO{ lwtf]kq Joj;fo ;+rfngsf nflu
cfjZos k"jf{wf/ tof/ ug{ ;"lrt ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd af]8{n] ;"lrt u/]sf] 5 dlxgf leq lgj]bsn] lwtf]kq
Joj;fo ;+rfngsf nflu cfjZos k'jf{wf/ tof/ u/L ;f] ;DaGwdf b]xfosf
s'/f v'nfO{ af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5,–
-s_ sfof{no /x]sf] :yfg tyf sfof{non] cf]u6]sf] If]qkmn ;DaGwL ljj/0f,
-v_ cfk"mn] ug]{ Joj;fo ;+rfngsf nflu Joj:yf ul/Psf] sfof{no pks/0f
tyf k|ljlw ;DaGwL ljj/0f,
138
-u_ ;+u7g ;+/rgf tyf sfo{ laefhg ;DaGwdf ul/Psf] Joj:yf,
-3_ cg';"rL - ^ adf]lhdsf] 9fFrfdf lwtf]kq Joj;fo ;+rfngsf nflu
ul/Psf] hgzlQm Joj:yf .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k"jf{wf/ tof/ u/]sf] hfgsf/L k|fKt ePsf] tL; lbg
leq lgj]bsn] tof/ u/]sf] k"jf{wf/ ;DaGwdf af]8{n] :ynut lg/LIf0f tyf
hfFra'´ ug]{5 / k"jf{wf/ ;DaGwdf u/]sf] Joj:yf kof{Kt b]lvPdf lwtf]kq
Joj;fo ;+rfng ug{ cg';"rL –@ adf]lhdsf] cg'dltkq b:t'/ lnO{ cg';"rL –
& adf]lhd cg'dltkq k|bfg ug]{]5 .
-$_ o; lgoddf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg pklgod -#_ adf]lhd lg/LIf0f
tyf hfFra'´ ubf{ lgj]bsn] tof/ u/]sf] k'jf{wf/ lwtf]kq Joj;fo ;+rfngsf
nflu ckof{Kt b]lvPdf af]8{n] a9Ldf tLg dlxgfsf] ;do tf]sL yk Joj:yf
ug{ nufpg ;Sg]5 .
%= lwtf]kq Joj;fo ul//x]sfn] cg'dltkq lng'kg]{M -!_ P]g k|f/De x'Fbfsf avt o;
lgodfjnL adf]lhdsf] s'g} dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ul//x]sf lwtf]kq Joj;foLn]] of]
lgodfjnL nfu" ePsf] tLg dlxgfleq cg';"rL - @ adf]lhdsf] lgj]bg b:t'/ /
b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg u/L af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 M–
-s_ cBfjlws k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-v_ cg'dltkq k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-u_ ;fljsdf k|fKt u/]sf] lwtf]kq Joj;foLsf] ;Ssn k|df0fkq,
-3_ dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ;+rfngsf nflu Joj:yf ul/Psf] sfof{nosf] :yfg
/ If]qkmn, sfof{no pks/0f tyf ;+rf/ ;fwg / ;+u7g ;+/rgf tyf
sfo{ laefhg ;DaGwL cBfjlws ljj/0f,
-ª_ ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] ;DaGwdf cg';"rL – # adf]lhdsf]
ljj/0f,
-r_ cg';"rL - ^ adf]lhdsf] 9fFrfdf dr]{G6 a}+lsË Joj;fosf nflu Joj:yf
ul/Psf] hgzlQmsf] cBfjlws ljj/0f .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg b:t'/ tyf tf]lsPsf] ljj/0f / sfuhft k]z
u/]sf] dr]{G6 a}+s/nfO{ af]8{n] cfjZos hfFra'´ u/L cg';"rL – & adf]lhdsf]
9fFrfdf cg'dltkq k|bfg ug]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k]z ePsf] tLg dlxgf leq lwtf]kq Joj;fo
;+rfngsf nflu pklgod -!_ sf] v08 -3_ adf]lhdsf] k"jf{wf/ ;DaGwdf
af]8{n] :ynut lg/LIf0f tyf hfFra'´ ug{ ;Sg]5 / k"jf{wf/ ;DaGwdf u/]sf]
Joj:yf ckof{Kt b]lvPdf yk Joj:yf ug{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .

139
2
^, dr]{06 a}+s/ Joj;fosf] sfo{ yk ;DaGwL Joj:yfM -!_ dr]{G6 a}+s/n] o; lgodfjnL
adf]lhd dr]{06 a}+lsË Joj;fosf] sfo{ yk ug{ rfx]df cg';"rL–@ adf]lhdsf]
lgj]bg b:t'/ tyf lgj]bsn] ug{ rfx]sf] lwtf]kq Joj;fo ;DaGwdf b]xfosf ljj/0f
tyf sfuhft ;+nUgu/L af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 M
-s_ ;DefJotf cWoog k|ltj]bg,
-v_ cfufld tLg jif{sf] Jofj;flos of]hgf,
-u_ yk sfo{ ug{ cg'dlt k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltsf] lg0f{osf]
k|ltlnlk,
-3_ yk sfo{sf nflu cg';"rL–( adf]lhdsf] r'Qmf k"FhL k'u]sf] k|dfl0ft ug]{
lg:;f,
-ª_ dr]{G6 a}+s/sf] ;fljssf] ;Ssn cg'dltkq,
-r_ yk sfo{ ;+rfngsf nflu Joj:yf ul/g] hgzlQm tyf k"jf{wf/ Joj:yf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k]z ePsf] lgj]bgsf] hfFra'em ubf{ af]8{n] cfjZos
b]v]df lgj]bsaf6 yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf]] lgj]bg cg';f/ Joj;fosf] yk sfo{ ug{ :jLs[lt
k|bfg ug'{ cl3 dr]{G6 a}+s/n] tof/ u/]sf] k"jf{wf/ ;DaGwdf af]8{n] :ynut
lg/LIf0f tyf hfFra'em ug{ ;Sg]]5 .
-$_ pklgod -@_ / -#_ adf]lhd hfFra'em tyf :ynut lg/LIf0f ubf{ dr]{G6
a}+s/sf] sfo{ yk ug{ pko'Qm b]lvPdf af]8{n] cfjZos b:t'/ lnO{ yk Joj;fo
ug{ cg'dltkq k|bfg ug]{5 .
3
^s, dr]{G6 a}+lsË Joj;fosf] sfo{ 5f8\g] ;DaGwL Joj:yfM-!_ dr]{G6 a}+s/n] o; lgodfjnL
adf]lhd dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ug{ cfkm"n] cg'dltkq k|fKt u/]sf] s'g} jf ;a} sfo{
5f8g] lg0f{o u/]df To:tf] Joj;fo;+u s/ nufPtsf ;Dk"0f{ bfloTj km/kmf/s u/L
;f]sf] ljj/0f ;lxt dr]{G6 a}+s/sf] ;Ssn cg'dltkq ;+nUg u/L af]8{ ;dIf lgj]bg
lbg' kg]{5 .
-@_ dr]{G6 a}+s/n] pklgod -!_ adf]lhdsf] lg0f{o u/]kl5 ;f];+u ;DalGwt gofF
sf/f]af/ ug{ ;Sg] 5}g .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k]z ePsf] lgj]bgsf] hfFra'em ubf{ af]8{n] cfjZos
b]v]df lgj]bsaf6 yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf bfloTj km/kmf/s
;DaGwdf k'gM ;fj{hlgs ;"rgf k|sfzg ug{ u/fpg ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdhfFra'em ubf{ pko'Qm b]lvPdf af]8{n] dr]{G6 a}+lsË
Joj;fosf] s'g} sfo{ 5f8\g] ePdf To:tf] sfo{ 5f8\gsf nflu :jLs[lt lbg]5 jf
;j} sfo{ 5f8\g] ePdf cg'dltkq vf/]h u/L ;f]sf] ;"rgf ;fj{hlgs ug'{kg]{5 .
2 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
3 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf]

140
&= cg'dltkq gjLs/0fM -!_ o; lgodfjnL adf]lhd cg'dlt kq k|fKt dr]{G6 a}+s/n]
k|To]s cfly{s aif{ ;dfKt ePsf] tLg dlxgf leq cg';'rL-@ adf]lhdsf] aflif{s z'Ns
;lxt cg';"rL - * adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{ ;dIf lgj]bg lbO{ cg'dltkq gjLs/0f
u/fpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;dofjlw leq gjLs/0fsf nflu lgj]bg k]z gug]{
dr]{G6 a}+s/n] pQm Dofb ;dfKt ePkl5 cg'dltkq gjLs/0f gu/] ;Dd lwtf]kq
Joj;fo ug{ kfpg] 5}g .
4
&s= cg'dltkqsf] k|ltlnkLM -!_ cg'dltkq k|fKt dr]{G6 a}Í/sf] cg'dltkq e'mqf] ePdf,
gfl;Pdf jf x/fPdf To:tf] dr]{G6 a}Í/n] cg'dltkqsf] k|ltlnlksf] nflu cg';"rL–@
adf]lhdsf] b:t'/ ;+nUg u/L af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5.
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf af]8{n] ;DalGwt lgj]bsnfO{
cg'dltkqsf] k|ltlnlk k|bfg ug{ ;Sg]5.Æ
*= cg'dltkq lgnDag jf vf/]hM P]gsf] bkmf ** tyf *( adf]lhd cg'dltkq
lgnDag jf vf/]hL ;DaGwL sfo{ljlw g]kfn lwtf]kq af]8{ ;DaGwL lgodfjnL, @)^$
cg';f/ x'g]5 .
kl/R5]b #
k"FhL tyf :jfldTj ;DaGwL Joj:yf
(= Go"gtd k"FhL tyf cfly{s >f]tM o; lgodfjnL adf]lhd dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ug{
rfxg] ;+ul7t ;+:yfsf] cg';"rL–( df tf]lsP adf]lhd Go"gtd r'Qmf k"FhL k'u]sf] x'g'
kg]{5 .
5
t/ of] lgod k|f/De x'Fbfsf avt dr]{G6 a}+lsËJoj;fo ul//x]sf ;+ul7t ;+:yfn]
@)&% ;fn c;f/ d;fGtleq cg';"rL–( adf]lhdsf] Go"gtd r'Qmf k"FhL k'¥ofO{
af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
!)= :jfldTj ;DaGwL Joj:yfM -!_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
ePtfklg dr]{G6 a}+lsË Joj;fosf] :jR5 ;+rfngsf nflu af]8{n] cg'dltkq k|fKt
dr]{G6 a}+s/nfO{ cfjZostf cg';f/ lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug'{ kg]{ k|ltzt
tyf ;fj{hlgs lgisfzg ug'{ kg]{ ;dfofjlw ;d]t tf]sL ;fj{hlgs lgisfzg ug{
lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-@_ ljb]zL JolQm jf sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfn] dr]{G6 a}+s/sf] :jfldTj u|x0f ug]{
ePdf k|rlnt sfg"g adf]lhd g]kfndf nufgL jf Joj;fo ug{ cg'dlt k|fKt
u/]sf] jf g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt k|fKt u/]sf] x'g' kg]{5 .
-#_ cg'dltkq k|fKt dr]{G6 a}+s/sf] ;fj{hlgs lgisfzg u/]sf] z]o/ afx]s cGo
z]o/ u|x0f ug]{ z]o/wgLn] cfk"mn] u|x0f u/]sf] z]o/ o; lgodfjnL adf]lhd
;+:yfks z]o/ u|x0f ug{ of]Uotf k'u]sf] tyf cof]Uotf g/x]sf] JolQm jf sDkgL
jf ;+ul7t ;+:yfnfO{ dfq laqmL ug{ ;Sg]5 .
4 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .
5 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .

141
-$_ ;fj{hlgs lgisfzg ePsf] lwtf]kq u|x0f ug]{ z]o/wgL afx]s dr]{G6 a}+s/sf]
cGo z]o/wgLn] cfk"mn] u|x0f u/]sf] z]o/ cg'dltkq k|fKt u/]sf] Ps jif{;Dd
laqmL ug{ ;Sg] 5}g .
6 7
-%_ dr]{G6 a}Í/sf] z]o/wgLn] cfkm"n] u|x0f u/]sf] z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f jf
dr]{G6 a}+s/n]cGo s'g} k|sf/n] gofF;]o/wgL sfod ug'{ k/]df ;f]k"j{ af]8{df
tt\;DaGwL clen]v u/fpg' kg]{5 .
8 9
-^_ dr]{G6 a}Í/n] pklgod -%_ adf]lhd clen]v u/fpFbf o; lgodfjnL adf]lhdsf]
of]Uotf k'/f u/]sf gofF sfod x'g cfpg] z]o/wgLsf] cg';"rL–# / cg';"rL
– !! adf]lhdsf] ljj/0f tyf sfuhft ;lxt af]8{df lgj]bg k]z ug'{ kg]{5 .
10 11
-&_ pklgod -^_ adf]lhdsf] lgj]bg;fy laqmL jf x:tfGt/0f x'g] z]o/sf] ljqmL
d"Nosf] b:t'/ jfkt z"Go bzdna tLg k|ltztsf b/n] x'g] /sd ;+nUg ug'{
kg]{5 .
t/, dr]{G6 a}+s/sf] z]o/wgLn] z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f ubf{ g]6jy{ eGbf sd
d"Nodf gx'g] u/L ljqmL jf x:tfGt/0f ug'{ kg]{5 .
12
-*_ pklgod -^_ adf]lhd k|fKt lgj]bg tyf ;+nUg sfuhftsf] hfFra'em ubf{
af]8{n] cfjZos b]v]df lgj]bsaf6 yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf s'g}
ljifodf :ki6 ug{ nufpg ;Sg]5.
13
-(_ o; lgoddf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;fj{hlgs lgisfzg ePsf]
lwtf]kq jf ;"rLs[t lwtf]kq jf ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfsf] :jfldTjdf /x]sf]
lwtf]kq ePdf :jfldTj x:tfGt/0f ;DaGwdf of] lgodsf] Joj:yf nfu" x'g]
5}g .
!!= ;+:yfks x'g g;Sg]M -!_ b]xfosf] s'g} klg JolQm dr]{G6 a}+s/sf] ;+:yfks z]o/ u|x0f
ug{ of]Uo x'g] 5}g M–
-s_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf s;'/bf/ 7x/]sf],
-v_ e|i6frf/ jf 7uLsf] s;"/df cbfntaf6 ;hfFo kfPsf] eP ;hfoF e'Qmfg
ePsf] kfFr aif{ k"/f gePsf],
-u_ ;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] eP bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{
k'/f gePsf],
-3_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf],
-ª_ lwtf]kq lgisfzgdfkm{t ;j{;fwf/0faf6 k"FhL ;+sng u/L lwtf]kq

6 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .
7 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
8 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .
9 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
10 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .
11 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .

12 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .

13 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .

142
sf/f]af/sf nflu ;"rLs/0f gu/fPsf] jf ;"rLs/0f vf/]h ePsf] ;+ul7t
;+:yfsf] ;+rfns /x]sf],
14
-ª!_ cGo lwtf]kq Joj;foL ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} nfesf] kb u|x0f
u/]sf] .
t/ of] lgod k|f/De x'Fbfsf avt cGo lwtf]kq Joj;foL ;+:yfdf :jfldTj
/x]sf] ePdf of] lgod nfu" ePsf] Ps aif{leq z]o/ g/xg] u/L :jfldTj lg;u{
u/L jf s'g} nfesf] kb u|x0f u/]sf] eP of] lgod nfu" ePsf] Ps aif{leq
To:tf] kb 5f8L To;sf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg''kg]{5 .
-r_ pklgod -@_ adf]lhd cof]Uotf /x]sf]] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf]
;+:yfks, ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] .
-@_ b]xfosf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf dr]{G6 a}+s/sf] ;+:yfks z]o/ u|x0f ug{ of]Uo
x'g] 5}g M–
-s_ ;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxL ;DaGwL sf/afxLdf k/]sf],
-v_ ljQLo ljj/0f ;fj{hlgs ug'{ kg]{ ;fj{hlgs lgisfzg u/]sf ;+ul7t
;+:yfsf] xsdf nuftf/ tLg jif{;Dd n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f
;fj{hlgs gu/]sf],
-u_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf]] ;"rLdf /x]sf],
-3_ pklgod -!_ adf]lhd cof]Uotf /x]sf] JolQm ;+:yfks, ;+rfns jf
sfo{sf/L k|d'v /x]sf] .
kl/R5]b $
;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v ;DaGwL Joj:yf
!@= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] lgo'lQmM -!_ dr]{G6 a}+s/n] o; lgodfjnL adf]lhd
of]Uotf k"/f ePsf] tyf cof]Uotf g/x]sf] ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v lgo'Qm ug{'
kg]{5 .
-@_ dr]{G6 a}+s/sf] gofF ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v lgo'Qm ePdf To;/L lgo'Qm
;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vsf] ;DaGwdf lgo'Qm ePsf] ;ft lbg leq cg';"rL–#
adf]lhdsf] ljj/0f ;d]t ;+nUg u/L af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
!#= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] of]UotfM dr]{G6 a}+s/sf] ;+rfns tyf sfo{sf/L
k|d'vsf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g' kg]{5 M–
-s_ ;+rfns ;ldltsf] cWoIf ;lxt sDtLdf b'O{ ltxfO{ ;+rfns / sfo{sf/L k|d'v
cy{zf:q jf jfl0fHo jf ljQ jf n]vf jf Joj:yfkg jf jfl0fHo sfg"g laifodf
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gfts jf rf6{8{ PsfpG6]G;L pkflw
xfl;n u/]sf] tyf pBf]u, jfl0fHo jf lwtf]kq ahf/ jf ljQLo If]qdf n]vf jf
ljQ jf jfl0fHo sfg"g jf Joj:yfkg ;DaGwL sfo{df sDtLdf tLg aif{ sfo{
u/]sf] cg'ej ePsf],
14 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf]
143
-v_ g]kfnL gful/s ePsf],
t/ g]kfn ;/sf/n] :jLs[lt lbPsf] cj:yfdf ljb]zL gful/s ;d]t ;+rfns jf
sfo{sf/L k|d'v x'g ;Sg]5 .
!$= ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vsf] cof]UotfM dr]{G6 a}+s/sf] ;+rfns jf sfo{sf/L
k|d'vsf] b]xfo adf]lhdsf] cof]Uotf /x]sf] x'g' x'Fb}g M–
-s_ ax'nfPsf] jf duh lau|]sf],
15
-v_ af]8{ jf lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq bnfn jf lwtf]kq Jofkf/L jf s]Gb|Lo
lgIf]k ;]jf jf cGo dr]{G6 a}+s/ jf qm]l86 /]l6Ë ;+:yfdf s'g} nfesf] kbdf
/x]sf],
-u_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf s;'/bf/ 7x/]sf],
-3_ cfkm" jf cfkm" ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf
;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] eP bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{
k'/f gePsf],
-ª_ cfkm" jf cfkm" ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf
shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf],
-r_ lwtf]kq lgisfzgdfkm{t ;j{;fwf/0faf6 k"FhL ;+sng u/L lwtf]kq
sf/f]af/sf nflu ;"rLs/0f gu/fPsf] jf ;"rLs/0f vf/]h ePsf] ;+ul7t
;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf],
-5_ lwtf]kq ;DaGwL sfg'g ljk/Lt sfo{ u/]sf] sf/0f lwtf]kq Joj;foLsf]
cg'dltkq vf/]h ePsf] .
16
-h_ cGo lwtf]kq Joj;foL ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} nfesf] kb u|x0f u/]sf] .
t/ of] lgod k|f/De x'Fbfsf avt cGo lwtf]kq Joj;foL ;+:yfdf :jfldTj
/x]sf] ePdf of] lgod nfu" ePsf] Ps aif{leq z]o/ g/xg] u/L :jfldTj
lg;u{ u/L jf s'g} nfesf] kb u|x0f u/]sf] eP of] lgod nfu" ePsf] Ps
aif{leq To:tf] kb 5f8L To;sf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg'' kg]{5 .
!%= of]Uotf ;DaGwL Joj:yfsf] lg/Gt/tfM -!_ dr]{G6 a}+s/n] cfˆgf] ;+rfns tyf
sfo{sf/L k|d'vsf] of]Uotf ;DaGwL Joj:yf cg'dltkqsf] cjlw e/ lg/Gt/ ?kdf
sfod /fVg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd of]Uotf g/x]df To;/L of]Uotf g/x]sf] ldltaf6 ;DalGwt
;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v :jtM x6]sf] dflgg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] cj:yf k/]df dr]{G6 a}+s/n] af]8{nfO{ t'?Gt hfgsf/L
lbO{ To:tf] cj:yf ePsf] tL; lbgleq o; lgodfjnL adf]lhd of]Uotf k'/f
ePsf] tyf cof]Uotf g/x]sf] sfo{sf/L k|d'v jf ;+rfnssf] lgo'QmL u/L af]8{nfO{
hfgsf/L lbg' kg]{5 .

15 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
16 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .

144
kl/R5]b %
sf/f]af/ tyf z'Ns ;DaGwL Joj:yf
!^= dr]{G6 a}+s/sf] sfo{M -!_ dr]{G6 a}+s/n] cg'dltkq k|fKt u/L b]xfo adf]lhdsf
sfo{x? dWo] Ps jf Ps eGbf a9L sfo{ ug{ ;Sg]5 M
-s_ lwtf]kq lgisfzgsf nflu ljj/0f kq, laqmL ;DaGwL k|:tfj tyf cGo
ljj/0f tof/ ug]{ nufot lwtf]kqsf] lgisfzg tyf laqmL k|aGw ;DaGwL
cfjZos ;a} sfo{x? ug]{,
-v_ ;+ul7t ;+:yf;+u ;Demf}tf u/L ;+ul7t ;+:yfn] lgisfzg u/]sf] lwtf]kqx?
laqmL gePsf] cj:yfdf cfk"mn] vl/b ug{ k|Tofe"lt -c08//fOl6Ë_ lbg]
sfo{ ug]{,
-u_ ;+ul7t ;+:yfsf] tk{maf6 lwtf]kqwgLx?sf] clen]v /fVg] tyf lwtf]kqx?sf]
gfd;f/L nufot z]o/ /lhi6«]zg ;DaGwL cGo ;]jf k|bfg ug]{ .
-3_ u|fxs ;+u ;Demf}tf u/L u|fxssf nflu nufgL Joj:yfkg ;DaGwL sfo{
ug]{ .
17
-ª_ ;+:yfut k/fdz{ ;]jf k|bfg ug]{ .
-@_ o; lgodfjnL adf]lhd cg'dltkq k|fKt dr]{G6 a}+s/n] dr]{G6 a}+lsË Joj;fo
afx]s cGo k|sf/sf] s'g} Joj;fo ug{ ;Sg] 5}g,
t/ a}+s tyf ljQLo ;+:yfsf] xsdf of] Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-#_ o; lgoddf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg dr]{G6 a}+s/n] cg'dltkq k|fKt
u/L P]gsf] bkmf ^# adf]lhdsf] cGo lwtf]kq Joj;fo ug{ afwf kg]{ 5}g .
!&= ;Demf}tf ug'{ kg]{M -!_ dr]{G6 a}+s/n] s'g} klg dr]{G6 a}+lsË ;]jf k|bfg ug'{ cl3
;DalGwt JolQm jf ;+ul7t ;+:yf;+u cfk"mn] k|bfg ug]{ ;]jf tyf ;]jf lng] lbg] b'j}
kIfsf] clwsf/ tyf bfloTj v'nfO{ ;Demf}tf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;Demf}tf u/]sf] kGw| lbg leq To:tf] ;Demf}tf af]8{sf]
hfgsf/Lsf nflu k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ o; lgodfjnL adf]lhd dr]{G6 a}+lsË ;]jf lng] lbg] ;DaGwdf ul/Psf] ;Demf}tfsf]
kfngf ug{' ;DalGwt kIfsf] st{Jo x'g]5 .
-$_ o; lgodfjnL adf]lhd ug'{ kg]{ ;Demf}tfsf] 9fFrf af]8{n] tf]lslbg ;Sg]5 .
!*= ;+o'Qm ?kdf Joj;fo ug{ ;Sg]M -!_ s'g} Ps dr]{G6 a}+s/n] cfk"m d'Vo dr]{G6 a}+s/
eO{ cGo dr]{G6 a}+s/nfO{ ;x–dr]{G6 a}+s/sf] ?kdf lgo'Qm u/L ;]jf k|bfg ug{
;Sg]5 .
-@_ d'Vo dr]{G6 a}+s/n] pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm ;x–dr]{G6 a}+s/;+u ldnL
;]jf k|bfg ug]{ ;DaGwdf ;Demf}tf ug'{ kg]{5 / o:tf] ;Demf}tfsf] hfgsf/L
af]8{nfO{ ;d]t lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd d'Vo dr]{G6 a}+s/n] ;x–dr]{G6 a}+s/ lgo'Qm u/L ;]jf
k|bfg ug]{ ePdf ;]jf k|bfg ul/g] ;DalGwt kIfsf] d~h'/L lnPsf] x'g'kg]{5 .
17 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .

145
!(= lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] lhDd]jf/LM lgisfzg ul/g] lwtf]kq;+u ;DalGwt
;"rgf tyf ljj/0f k|jfx, lgisfzg v'nf tyf /sd ;+sng, lwtf]kq afF8kmFf6, lkmtf{
e'QmfgL, k|df0fkq ljt/0f tyf ;"rLs/0f nufot lgisfzg ;DaGwL ;Dk"0f{ sfo{ ug]{
lhDd]jf/L lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] x'g]5 .
@)= z]o/ /lhi6«f/sf] lhDd]jf/LM gfd;f/Lsf nflu k|lqmof k"/f u/L k|fKt ePsf lwtf]kqx?sf]
gfd;f/L ug]{, lwtf]kqsf] :jfldTj k|dfl0ft ug]{, lwtf]kqwgLx?sf] clen]v /fVg]
nufot z]o/ /lhi6«]zg ;DaGwL cGo sfo{ ug]{ lhDd]jf/L z]o/ /lhi6«f/sf] x'g]5 .
@!= lwtf]kq k|Tofe"ltstf{sf] lhDd]jf/LM cfkm"n] k|Tofe"lt ;]jf k|bfg u/]sf] lwtf]kqx?
laqmL gePsf] cj:yfdf To:tf] lwtf]kqx? :jLsf/ u/L lwtf]kqsf] d"No e'QmfgL ug]{
nufot k|Tofe"lt ;DaGwL cGo sfo{ ug]{ lhDd]jf/L lwtf]kq k|Tofe"ltstf{sf] x'g]5 .
\@@= nufgL Joj:yfkssf] lhDd]jf/LM nufgL Joj:yfkgsf nflu u|fxs;+u ;Demf}tf ug]{,
u|fxs vftf vf]Ng], ;Demf}tf cg';f/ u|fxssf nflu lwtf]kq vl/b laqmL ug]{, e'QmfgL
lng] lbg] nufot nufgL Joj:yfkg ;DaGwL cfjZos cGo sfo{ ug]{ lhDd]jf/L
nufgL Joj:yfkssf] x'g]5 .
18
@@s= ;+:yfut k/fdz{bftfsf] lhDd]jf/L M -!_ ;Ël7t ;+:yfsf] ;+/rgf x]/k]m/, d"NofÍg,
Joj;flos of]hgf, nf]g l;l08s]zg, jls{ª Soflk6n kmfOgflG;ª, e]~r/ Soflk6n,
k|fO{e]6 OlSj6L, x]h km08 h:tf sf]if ;+rfng, ;DklQ Joj:yfkg nufotsf laifodf
k/fdz{ ;]jf k|bfg ug]{ lhDd]jf/L ;+:yfut k/fdz{bftfsf] x'g]5 .
-@_ ;+:yfut k/fdz{bftfn] pklgod -!_ adf]lhdsf cfk"mn] k|bfg ug]{ k/fdz{
;]jfsf] laifo tyf k|s[lt v'nfO{ af]8{nfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg k|rlnt sfg"g adf]lhd
pklgod -!_ sf] sfo{ ug{ kfpg] JolQm, kmd{, sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfn] o;
lgodfjnL adf]lhd cg'dltkq k|fKt gu/L o:tf] ;]jf k|bfg ug{ afwf k'u]sf]
dflgg] 5}g .
@#= sf/f]af/ ;LdfM cg'dltkq k|fKt dr]{G6 a}+s/n] o; lgodfjnL adf]lhd ug{ ;Sg]
dr]{G6 a}+lsË ;DaGwL Joj;fosf] ;Ldf Joj;foLsf] r'Qmf k"FhL jf v'b ;DklQsf]
cfwf/df ;do ;dodf af]8{n] tf]lslbg ;Sg]5 .
@$= ;]jf z'NsM 19-!_ dr]{G6 a}+s/n] dr]{G6 a}lsË ;DaGwL ;]jf k|bfg u/] jfkt cg';"rL–!)
adf]lhd ;]jf z'Ns lng ;Sg]5 .
20
-@_ dr]{G6 a}+s/n] q}dfl;s ?kdf pklgod -!_ adf]lhd cfkm"n] k|fKt u/]sf] ;]jf
z'Nssf] tLg -#_ k|ltztn] x'g] /sd pQm q}df; ;dfKt ePsf] tL; lbgleq
af]8{df a'emfpg'kg]{ 5 . pQm cjlwdf af]8{df /sd ga'emfPdf jflif{s bz
k|ltztsf b/n] Jofh;d]t hf]8L af]8{df a'emfpg'kg]{ 5 .
21
-#_ dr]{G6 a}+s/n] pklgod -@_ adf]lhd a'emfpg'kg]{ z'Ns a'emfpFbf k|To]s
cfozLif{s v'nfO{ ljj/0f ;d]t k]z ug'{kg]{5 .

18 !@ lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .
19 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
20 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
21 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

146
kl/R5]b ^
clen]v, hfgsf/L tyf ljj/0f k|jfx ;DaGwL Joj:yf
@%= lx;fj lstfj / clen]v /fVg'kg]{M -!_ dr]{G6 a}+s/n] k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf]
9fFrf / n]vfdfg cg';f/ n]vf /fvL gfkmf gf]S;fg lx;fj, jf;nft tyf gub k|jfx
ljj/0f nufotsf ljQLo ljj/0f tof/ ug'{ kg]{5 .
-@_ cg'dltkq k|fKt a}+s tyf ljQLo ;+:yfsf] xsdf pklgod -!_ adf]lhdsf] ljQLo
ljj/0fdf dr]{G6 a}}lsË sf/f]af/ ;DaGwL cfo Joosf] 5'§} cg';"rL tof/ ug'{
kg]{5 .
-#_ dr]{G6 a}+s/n] dr]{G6 a}lsË sf/f]af/ ;DaGwL /fVg'kg]{ clen]v / ljj/0fsf] 9fFrf
af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbg ;Sg]5 .
22
@%s= hu]8f sf]if M -!_ dr]{06 a}+s/n] ;+:yfut hf]lvd Joj:yfkg ug{ tyf ;+:yfsf] ljQLo
;jntfsf] nflu hu]8f sf]if v8f u/L d'gfkmfsf] bz k|ltzt /sd /fVg' kg]{5 .
To;/L sfod ug'{ kg]{ hu]8f sf]ifsf] /sd jf]8{n] ;do ;dodf x]/km]/ jf yk36 ug{
;Sg]5 .
t/, of]hgf Joj:yfkssf] cg'dltkq k|fKt dr]{G6 a}+s/n] ;fd"lxs nufgL
sf]if lgodfjnL, @)^& adf]lhd hu]8f sf]if sfod u/]sf] ePdf o; lgod
adf]lhdsf] hu]8f sf]if sfod ug{ clgjfo{ x'g]5}g .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] hu]8f sf]ifdf hDdf ePsf] /sd gub nfef+zsf]
?kdf lat/0f ug{ kfO{g] 5}g .
@^= k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{M -!_ dr]{G6 a}+s/n] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] tLg
dlxgfleq pQm cfly{s jif{sf] n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f tyf pQm jif{df
u/]sf] sfd sf/afxL ;DaGwL jflif{s k|ltj]bg af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ dr]{G6 a}+s/n] k|To]s cw{ jflif{s cjlw ;dfKt ePsf] ;f7L lbgleq cfkm"n]
u/]sf] dr]{G6 a}lsË Joj;fosf] cw{ jflif{s k|ltj]bg af]8{;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd tf]lsPsf] ;do leq jflif{s k|ltj]bg k]z ug{ g;s]df
;f] sf] dgfl;j dflkmssf] sf/0f v'nfO{ Dofb yksf] nflu af]8{ ;dIf dr]{G6
a}+s/n] lgj]bg lbPdf af]8{n] tLg dlxgf;Dd Dofb yk ul/lbg ;Sg]5 . To;/L
ylkPsf] Dofb leq klg jflif{s k|ltj]bg k]z gu/]df af]8{n] To:tf] dr]{G6
a}+s/nfO{ P]gsf] Joj:yf adf]lhd hl/jfgf ug{ ;Sg]5 .
-$_ ahf/ lgodgsf] cfjZostf cg';f/ pklgod -!_ tyf -@_ adf]lhd k]z ug'{
kg]{ k|ltj]bgsf] 9fFrf / ;f]] k|ltj]bgdf pNn]v x'g'kg]{ yk ljj/0f ;d]t af]8{n]
tf]lslbg ;Sg]5 .
22 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

147
@&= ;'rLs[t n]vfk/LIfsaf6 n]vf k/LIf0f u/fpg' kg]{M dr]{G6 a}+s/n] af]8{n] ;"rLs[t
u/]sf]] n]vfk/LIfs dWo]af6 cfkm\gf] lx;fj lstfj tyf sf/f]af/sf] n]vfk/LIf0f
u/fpg' kg]{5 .
@*= hfgsf/L tyf ljj/0f k]z ug'{'kg]{ M -!_ dr]{G6 a}+s/n] b]xfo cg';f/sf] ;doleq
b]xfosf hfgsf/L tyf ljj/0f af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ dr]{G6 a}+s/n] dr]{G6 a}+lsË Joj;fosf nflu zfvf sfof{no jf ;Dks{
sfof{no vf]Ng] ePdf To;/L vf]Ng' eGbf sDtLdf ;ft lbg cufj} ;f]
;DaGwL hfgsf/L,
-v_ dr]{G6 a}+lsË Joj;fosf nflu vf]lnPsf] zfvf sfof{no jf ;Dks{
sfof{no aGb u/]df ;ft lbg leq ;f] ;DaGwL hfgsf/L,
-u_ dr]{G6 a}+lsË Joj;fodf k|efj kg]{ ljifodf k|aGwkq tyf lgodfjnLdf
;+zf]wg ug'{ k/]df To;/L ;+zf]wg ug'{ cl3 ;f] ;DaGwL hfgsf/L .
-@_ dr]{G6 a}+s/n] b]xfosf s'/fsf] ;DaGwdf af]8{nfO{ t'?Gt hfgsf/L lbg' kg]{5 M–
-s_ sfof{nosf] 7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]]g, km\ofS; gDa/, Od]n cflb kl/jt{g
ePdf,
-v_ dr]{G6 a}+s/ cfkm" tyf cfˆgf] ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v
pk/ k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/afxL ePdf jf sf/afxL cuf8L
a9fOPsf] ePdf,
-u_ ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf ;"rLs[t
ePdf .
kl/R5]b &
ljljw
@(= Jofj;flos dof{bf kfngf ug'{ kg]{M dr]{G6 a}+s/n] af]8{n] hf/L u/]sf] Jofj;flos
dof{bfsf] kfngf ug'{ kg]{5 .
23
@(s= sDkgL Ps cfk;df ufleg jf s'g} Psn] k|fKt ug{ ;Sg] M -!_ ;xfos sDkgL
:yfkgf u/L dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ;~rfng ul//x]sf a}+s jf ljQLo ;+:yf Ps
cfk;df uflePdf jf s'g} Psn] k|fKt -dh{/ jf PlSjlh;g_ u/]df Ps dfq ;xfos
sDkgL sfod u/L dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ;~rfng ug{' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ufleg] jf k|fKt ug]{ sfo{ ;DkGg ePsf] 5 dlxgfleq
dr]{G6 a+}lsË Joj;fosf] nflu Ps dfq ;xfos sDkgL sfod u/L ;Sg' kg]{5.

23 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .

148
24
#)= v'b k"FhL tyf k"jf{wf/ Mdr]{G6 a}s/n] sfod /fVg'kg]{ v'b k"FhL tyf tof/ kfg'{ kg]{
k"jf{wf/ af]8{n] ;do ;dodf tf]sL lbg ;Sg]5 .
25
#) -s_= ;+:yfut ;fdflhs pQ/bfloTj ;DjGwL Joj:yfM -!_ dr]{G6 j}+s/n] ;+:yfut
;fdflhs pQ/bfloTj sf]if :yfkgf ug'{ kg]{ 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd :yfkgf ePsf] sf]ifdf dr]{G6 j}+s/n] cfkm\gf] d'gfkmfsf]
slDtdf Ps k|ltzt /sd 5'§|ofO{ ;+:yfut ;fdflhs pQ/bfloTj ;DjGwL
sfo{df vr{ ug'{kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ;+:yfut ;fdflhs pQ/bfloTj ;DjGwL ePsf] sfo{
;DjGwL hfgsf/L pQm sfo{ ePsf] ;ft lbg leq jf]8{df lbg'kg]{5 .
#!= sf/afxLsf] clen]v /fVg]M -!_ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g tyf af]8{åf/f hf/L ul/Psf]
cfb]z jf lgb]{zgsf] kfngf gu/]sf] sf/0f P]g adf]lhd sf/afxLdf k/]sf] dr]{G6 a}+s/
tyf ;DalGwt JolQmsf] af]8{n] clen]v /fVg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] clen]vdf ;dfj]z ePsf] sDkgL, ;+ul7t ;+:yf,
JolQm jf ;f] JolQm ;+nUg s'g} klg sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfnfO{ lwtf]kq
;DaGwL sfg"g adf]lhd pknAw x'g] ;]jfdf af]8{n] /f]s nufpg ;Sg]5 .
#@= lgb]{zg jf lgb]{lzsfdf tf]lslbg ;Sg]M dr]{G6 a}+lsË Joj;fosf ;DaGwdf o;
lgodfjnLdf ePsf Joj:yfsf cltl/Qm cGo Joj:yfx? cfjZostf cg';f/ af]8{n]
;do ;dodf lgb]{zg jf lgb]{lzsf hf/L u/L tf]lslbg ;Sg]5 .
##= o;} lgodfjnL adf]lhd x'g]M o; lgodfjnLdf n]lvPsf] hltdf o;} lgodfjnL
adf]lhd / c?df P]g cGtu{tsf cGo lgodfjnL adf]lhd x'g]5 .
#$= cg';"rLdf x]/km]/ jf yk36M o; lgodfjnLsf] cg';"rLdf af]8{n] cfjZostf cg';f/
x]/km]/ jf yk36 ug{ ;Sg]5 .
#%= vf/]hL / arfpM !_ lwtf]kq sf/f]af/ lgodfjnL, @)%) df dr]{G6 a}+lsË Joj;fo
;DaGwdf ePsf Joj:yfx? Vff/]h ul/Psf] 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd vf/]h ePsf lgod adf]lhd eP u/]sf sfd sf/afxL
o;} lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5 .

24 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
25 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

149
cg';"rL— !
-lgod # sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
cg'dltkqsf nflu lbg' kg]{ lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM ==========================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM dr]{G6 a}lsË Joj;fo ug]{ cg'dltkq kfpFm .
lwtf]kq ;DaGwL P]g / ;f] cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgdo, lgb]{lzsf tyf cGo k|rlnt g]kfn
sfg"gsf] cwLgdf /xL b]xfo adf]lhdsf] dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ug]{ OR5f ePsf]n] tf]lsPsf]
b:t'/, ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf 5f} .
xfdLn] dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ug{ tf]lsPsf] of]Uotf tyf Joj:yfx? k'/f u/]sf 5f}+ . ;+nUg
sfuhft tyf pNn]lvt ljj/0f ;To tYo / cg'dfg cf}lrTok"0f{ 5g\ / s'g} klg ljj/0f
hfgLhfgL n'sfPsf] jf a9fO{ r9fO{ k|:t't u/]sf] 5}g . s'g} ljj/0f n'sfPsf] jf unt
sfuhft jf ljj/0f k]z u/]sf] 7x/]df sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .
lgj]bsn] ug{ rfx]sf] dr]{G6 a}lsË Joj;foM
!= lgisfzg tyf laqmL k|aGw
@= lwtf]kq k|Tofe"lt
#= z]o/ /lhi6«]zg
$= nufgL Joj:yfkg
26
%= ;+:yfut k/fdz{ ;]jf
sfo{sf/L k|d'vsf] M
gfd M b:tvtM
lgj]bs ;+ul7t ;+:yfM
gfd M ==========================
7]ufgfM c+rn===========================lhNnf ========================= uf= lj=;=÷g=kf=======================
6f]n====================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M================ km\ofS;M============
Od]n =================

;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM

26 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .

150
cg';"rL–@27
-lgod # pklgod -!_, lgod $ sf] pklgod -#_ / lgod % sf]
pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
lgj]bg b:t'/, cg'dltkq b:t'/, jflif{s z'Ns / k|ltlnlk z'Ns
dr]{G6 a}+lsË Joj;fosf] lsl;d lgj]bg b:t'/ cg'dltkq b:t'/ jflif{s z'Ns
!=lgisfzg tyf laqmL @%,))).– #,)),))).– !,%),))).–
@=z]o/ /lhi6«]zg @%,))).– @,)),))).– !,)),))).–
#= lwtf]kq k|Tofe"lt @%,))).– #,)),))).– !,%),))).–
$=nufgL Joj:yfkg @%,))).– @,)),))).– !,)),))).–
%= 28;+:yfut k/fdz{ @%,))).– #,)),))).– !,%),))).–
^=k|ltlnlk z'Ns !),))).–
cg';"rL— #
29
-lgod # sf] pklgod -@_sf] v08 -s_, lgod %sf] pklgod -!_sf] v08 -ª_, lgod !)
sf] pklgod -^_ tyf lgod !@ sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
z]o/wgL÷;+rfns÷sfo{sf/L k|d'v ;DaGwL ljj/0f
kmf]6f]

!= gfdM
@= :yfoL 7]ufgfM c+rn======================lhNnf ========================= uf= lj=;=÷g=kf= ==
=========================== 6f]n====================j8f g+=========3/÷Ans g+========= kmf]g
g+M================ km\ofS;M============Od]n =================

#= xfnsf] 7]ufgfM c+rn=====================lhNnf ========================= uf= lj=;=÷


g=kf================================= 6f]n====================j8f g+=========3/÷Ans g+=========
kmf]g g+M================ km\ofS;M============Od]n =================
$= afa'sf] gfdM
%= afh]sf] gfdM
^= klt jf kTgLsf] gfdM
&= z}lIfs of]UotfM
*= Joj;flos cg'ejM
(= tflndM
!)= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf ;+:yfdf ! k|ltzt jf ;f] eGbf a9L :jfldTj jf s'g}
nfesf] kbdf /x]sf] eP tT;DaGwL ljj/0fM
!!= lgj]bs sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] cGo ;+:yfks, ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v;+u s'g}
gftf ;DaGw eP ;f] ;DaGwL ljj/0fM
27 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
28 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
29 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .

151
!@= cfkm" pk/ jf cfkm" ;Da4 s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g
tyf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/afxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL
ljj/0fM
!#= dr]{G6 a}+s/sf] ;+rfns÷sfo{sf/L k|d'v x'g tf]lsPsf] of]Uotf k"/f ePsf] tyf cof]Uotf
g/x]sf] pb\3f]if0fM
b:tvtM ==========================
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftM
!= of]Uotf, cg'ej / cGo ;+:yfdf ;+nUgtf eP ;f] ;d]t k|dfl0ft ug]{ sfuhftsf]
k|ltlnlk .
@= gful/stf k|df0fkqsf] k|ltlnlk .
30
#= cl3Nnf] cfly{s jif{sf] s/ r'Qmf k|df0fkq .
31
$= shf{ ;"rgf s]Gbsf] sfnf] ;"lrdf g/x]sf] k|df0f .

cg';"rL— $
-lgod # sf] pklgod -@_ sf] v08 -v_ ;+u ;DalGwt_
lgj]bs ;+ul7t ;+:yf ;DaGwL ljj/0f tyf sfuhft
-s_ btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-v_ k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-u_ s'g} ljz]if P]gåf/f :yfkgf ePsf] ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf ;f] P]g / tT;DaGwL lgod
tyf ljlgodsf] k|lt,
-3_ lgj]bsn] ug]{ dr]{G6 a}+lsË sfo{sf] lsl;d cg';f/sf] ;DefJotf cWoog k|ltj]bg,
-ª_ dr]{G6 a}+lsË Joj;fosf] cfufdL tLg jif{sf] k|If]lkt cfly{s ljj/0f ;d]t ;dfj]z
ePsf] tLg jifL{o Jofj;flos of]hgf,
-r_ cg'dltkq k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltsf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-5_ z]o/sf] r'Qmf /sd k|dfl0ft ug]{ lg:;f,
-h_ ;+:yfksn] u|x0f u/]sf] z]o/ :jfldTj ;DaGwL ljj/0f,
-em_ r'Qmf k'FhLsf] kfFr k|ltzt jf ;f] eGbf a9L :jfldTj u|x0f ug]{ JolQmsf]] gfd, k'/f
7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g tyf u|x0f u/]sf] :jfldTjsf] ljj/0f,
-`_ k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ tof/ u/L n]vf k/LIf0f
ePsf]] cl3Nnf] cfly{s jif{sf]] ljQLo ljj/0f,
-;+:yfkgf eO{ cfly{s jif{ k'/f gePsf] ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf Joj:yfkgåf/f k|dfl0ft
cfjlws ljQLo ljj/0f k]z ug{ ;lsg]5 . _
-6_ dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ;+rfngsf nflu Joj:yf ul/g] sfof{nosf] :yfg / If]qkmn,

30 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
31 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

152
sfof{no pks/0f tyf ;+rf/ ;fwg / hgzlQm ;DaGwL ljj/0f,
-7_ dr]{G6 a}+lsË Joj;fosf nflu tof/ ul/g] ;+u7g tyf sfo{ ljefhg ;DaGwL ljj/0f,
-8_ cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj /x]sf] eP tT;DaGwL ljj/0f .

cg';"rL—%
-lgod # sf] pklgod -@_ sf] v08 -u_ ;+u ;DalGwt_
;+:yfks sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] ;DaGwdf k]z ug'{ kg]{ ljj/0f tyf sfuhft
-s_ btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-v_ k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-u_ s'g} ljz]if P]gåf/f ;+:yf :yfkgf ePsf] eP ;f] P]g / tT;DaGwL lgod tyf ljlgod,
-3_ dr]{G6 a}+s/sf] ?kdf sfo{ ug{ rfxg] ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/ u|x0f ug]{ ;DaGwdf
;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-ª_ k|rlnt sfg"g adf]lhd tf]lsPsf] 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ tof/ u/L n]vf k/LIf0f
ul/Psf]] cl3Nnf] cfly{s jif{sf] ljQLo ljj/0f tyf pQm cfly{s aif{df u/]sf] sfd
sf/afxL ;dfj]z ul/Psf] aflif{s k|ltj]bg,
-;+:yfkgf eO{ cfly{s jif{ k'/f gePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf Joj:yfkg4f/f
k|dfl0ft cfjlws ljQLo ljj/0f tyf sfd sf/afxL ;DaGwL ljj/0f k]z ug{ ;lsg]5 ._
-r_ r'Qmf k'FhLsf] kfFr k|ltzt jf ;f] eGbf a9L :jfldTj u|x0f ug]{ JolQmsf]] gfd, k'/f
7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g tyf u|x0f u/]sf] :jfldTjsf] ljj/0f,
-5_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf o; lgodfjnL adf]lhd dr]{G6 a}+s/sf]] :jfldTj u|x0f ug{
cof]Uo gePsf] pb\3f]if0f,
-h_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g jf
cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/afxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-em_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj /x]sf] eP
tT;DaGwL ljj/0f,
-`_ ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] ;DaGwdf b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhftM-
!= gfd tyf k'/f 7]ufgf,
@= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} nfesf] kbdf /x]sf] eP tT;DaGwL
ljj/0f .
-gf]6M s'g} ljb]zL sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf dr]{G6 a}+s/sf] ;+:yfks ePdf nfu" x'g] xb;Ddsf]
ljj/0f tyf sfuhft k]z ug{ ;lsg]5_

153
cg';"rL—^
-lgod $ sf] pklgod -@_ sf] v08 -3_ ;+u ;DalGwt_
hgzlQm ;DaGwL ljj/0f
qm=;+= k'/f gfd 7]ufgf kb sfo{ lhDd]jf/L z}lIfs of]Uotf sfo{ cg'ej

cg';"rL— &
-lgod $ sf] pklgod -#_ tyf lgod % sf] pklgod -#_ ;+u ;DalGwt_
g]kfn lwtf]kq af]8{
sf7df08f} .
lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}+s/_ sf] cg'dltkq
cg'dltkq g+= ============
==============================df d'Vo sfof{no /x]sf] >L=====================================nfO{ lwtf]kq
;DaGwL P]g tyf o; cGtu{t ag]sf lgod, lgb]{lzsf tyf cGo k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf
/xL lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}+s/_ sf] ?kdf b]xfo adf]lhdsf] sfo{ ug{ of] cg'dltkq
k|bfg ul/Psf] 5 .
!= lgisfzg tyf laqmL k|aGw
@= lwtf]kq k|Tofe"lt
#= z]o/ /lhi6«]zg
$= nufgL Joj:yfkg
32
%= ;+:yfut k/fdz{ ;]jf
gjLs/0f ePdf afx]s of] cg'dltkqsf] jxfnL===================;Dd x'g]5 .
cflwsfl/s b:tvtM
gfdM
kbM
ldltM
af]8{sf] 5fkM

32 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f yk ul/Psf] .

154
cg';"rL—*
-lgod & sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
cg'dltkqsf] gjLs/0fsf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM ===========================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM cg'dltkq gjLs/0f u/L kfpF .
lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}+s/_ lgodfjnL, @)^$ adf]lhd dr]{G6 a}+s/sf] ?kdf sfo{ ug{
txfFaf6 k|fKt cg'dltkq ldlt = = = = = = = = ;Dd sfod /x]sf]n] gjLs/0f u/L kfpgsf
nflu cg'dltkq tyf aflif{s z'Ns o;} ;fy ;+nUg u/L k]z u/]sf] 5' .
cflwsfl/s b:tvt M
gfd M
kb M
;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM

cg';"rL–(!&33
-lgod ( ;Fu ;DalGwt_
-s_ Go"gtd r'Qmf k"FhL
!=lgisfzg tyf laqmL k|aGws ?= %,)),)),))).—
@= lwtf]kq k|Tofe"ltstf{ -c08//fO{6/_ ?= &,)),)),))).—
#= z]o/ /lhi6«f/ ?= #,)),)),))).—
$= nufgL Joj:yfks ?= %,)),)),))).—
%=;+:yfut k/fdz{bftf ?= #,)),)),))).—
-v_ v08 -s_ sf] aF'bf ! b]lv % ;Ddsf dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ug{ lgj]bg lbg] lgj]bssf]
Go"gtd r'Qmf k"FhL aL; s/f]8 ?k}ofF x'g]5.
34
-u_ lwtf]kq k|Tofe"ltstf{ -c08//fO{6/_ n] clGtd n]vfk/LIf0f ePsf] g]6jy{sf] tLg
u'0ff;Dd k|Tofe"lt -c08//fO{l6Ë_ ug{ ;Sg] / nufgL Joj:yfksn] clGtd n]vfk/LIf0f
ePsf] g]6jy{sf] !% u'0ff;Dd nufgL Joj:yfkg ug{ ;Sg]5 .

33 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
34 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .

155
cg';"rL—!)
-lgod @$ sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
;]jf z'Ns
dr]{G6 a}+s/n] cfk"mn] k|bfg ug]{ ;]jf afkt b]xfo cg';f/ ;]jf z'Ns lng ;Sg]5M
35
!= ;fj{hlgs jf kl/kq ljlwåf/f lgisfzg ul/g] lwtf]kqsf nflu lgisfzg tyf laqmL
k|aGw ;]jf pknAw u/fP jfkt lgisfzg tyf laqmL k|aGw ul/Psf] /sdsf] a9Ldf
b'O{ k|ltzt;Dd ;]jf z'Ns lng ;Sg]5.
t/ pQm ;]jf z'Ns Ps nfv ?k}ofF eGbf sd x'g] 5}g .
@= ;fj{hlgs jf kl/kq ljlwåf/f lgisfzg ul/g] lwtf]kqsf nflu k|Tofe"lt ;]jf
pknAw u/fP jfkt k|Tofe"lt u/]sf] /sdsf] a9Ldf $ k|ltzt;Dd ;]jf z'Ns lng
;lsg]5 .
#= lwtf]kqsf] gfd;f/L ul/lbP jfkt k|To]s gfd;f/Lsf nflu bz ?k}ofFsf b/n] ;]jf
z'Ns lng ;lsg]]5 . ;fy} z]o/ /lhi6«f/sf] sfo{ ug]{ dr]{G6 a}+s/n] ;DalGwt ;+ul7t
;+:yfaf6 k|fKt ug]{ aflif{s ;]jf z'Ns dr]{G6 a}+s/ tyf ;DalGwt ;+ul7t ;+:yf aLr
ePsf] ;Demf}tf adf]lhd x'g]5 .
36
$= nufgL Joj:yfkg tyf ;+:yfut k/fdz{ ;]jf k|bfg u/] jfkt u|fxsaf6 lng] ;]jf
z'Ns lwtf]kq Joj;foL tyf ;DalGwt u|fxs aLr ePsf] ;Demf}tf adf]lhd x'g]5 .

37
cg';"rL –!!
-lgod !) sf] pklgod -^_ ;+u ;DalGwt_
jf]8{jf6 cg'dltkq k|fKt ug{÷cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] :jfldTj u|x0f ug{ rfxg] JolQmn]
nufgL /sdsf] ;|f]t tyf of]Uotfsf] ;DjGwdf k]z ug'{ kg]{ ljj/0f tyf sfuhft .
d}n]÷xfdLn] ================== ;+:yfdf /sd ?==================-cIf/]kL==============================_
nufgL ug{ nfu]sf] 5'÷5f}+ . pQm /sd ;+:yfsf] s'n hf/L k"FhLsf] k|ltzt ============== x'G5 .
d}n]÷xfdLn] sf/f]jf/ ug]{ s/ sfof{no ============================== xf] . ;fy}, nufgL ug{ nfu]sf]
/sdsf] cfo ;|f]tsf] ljj/0f lgDgfg';f/ k|:t't u/]sf] 5'÷5f}+ .

35 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
36 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
37 lwtf]kq Joj;foL -dr]{G6 a}Í/_ -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

156
!= nufgL /sdsf] cfo >f]t ljj/0f
qmd ;+Vof cfo ;|f]tsf] If]q /sd s}lkmot
!
@
#
$
%
^
hDDff
;+nUgM
dfly pNn]lvt ljleGg ;|f]tx?af6 nufgL ug{ k|:tfj ul/Psf] /sdsf] nflu b]xfo
adf]lhdsf ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg u/]sf] 5'÷5f}+
-s_ pBf]u, Jofkf/ k]zf / Joj;fojf6 cfh{g u/]sf] eP s'g s'g pBf]u, Jofkf/ k]zf /
Joj;fojf6 cfh{g ePsf] xf] ;f] sf] ljj/0f :ki6 x'g] sfuhft / s/ r'Qmf ;DjGwL
sfuhft .
-v_ k}t[s jf kfl/jfl/s ;DklQaf6 z]o/df nufgL ug{ k|:tfj ul/Psf] cj:yfdf ;f]
;DaGwL c+za08f lnvtsf] k|ltlnlk jf cGo sfuhft . c+zj08f gePsf] xsdf
rn÷ crn ;+klt x:tfGt/0f ePsf] ljj/0f tyf sfuhft .
-u_ 3/hUuf ljqmLaf6 k|fKt cfosf] xsdf /sd :ki6 x'g] /lhi6«]zg lnvtsf] 5ljlrq,
nfef+zsf] xsdf To:tf] nfef+z k|fKt u/]sf] sDkgL, jif{, /sd cflb lj:t[t ljj/0f .
-3_ 3/axfn cfosf] xsdf ;f] ;DaGwL ;Demf}tfsf] k|ltlnlk / s/ r'Stf u/]sf] sfuhft
;lxtsf] cfo ljj/0f, kfl/>lds cfosf] xsdf ;DalGwt /f]huf/bftfaf6 k|dfl0ft
cfosf] ljj/0f .
-ª_ s[lif cfosf] xsdf sxfF / s'g :yfgsf] slt hdLg, :jfldTj k|fKt ePsf] ldlt tyf
s[lifof]Uo cfocfh{g xf] ;f] ljj/0f tyf ;f] Joxf]/f v'Ng] sfuhft / nfnk"hf{sf]
k|ltlnlk .
-r_ k]G;g tyf cjsf; /sdsf] xsdf ;f] jfkt k|fKt /sd k|dfl0ft x'g] k]G;g k§f
jf o:t} cGo cflwsfl/s sfuhft, /]ld6fG; afkt k|fKt /sdsf] xsdf /]ld6fG;
k7fpg] / kfpg] aLrsf] gftf, sxfFaf6 s;/L o:tf] /]ld6fG; k|fKt ePsf] xf] ;f] v'Ng]
sfuhft .
-5_ C0fsf] xsdf JolQmut jf lwtf]kq Joj;foLsf] :jfldTj u|x0f ug]{ -k|of]hg v'Ng]_
ljj/0f .
-h_ ;]o/ ljqmL dfkm{t /sd k|fKt u/]sf] eP ;f] ;DjGwL ljj/0f tyf sfuhft .

157
-em_ dfly plNnlvt >f]t jfx]s cGo >f]tjf6 nufgL ug]{ ePdf To:tf] >f]t k|dfl0ft x'g]
sfuhft .
gf]6M JolQmut C0f k|fKt u/]sf] /sdaf6 nufgL ul/Psf] eP To:tf] /sd k|bfg ug]{
JolQmsf] dfyL pNn]lvt ljj/0f k]z ug'{ kg]{5 .
@= cfo ;|f]t ;DjGwL 3f]if0ff
-s_ d}n] dflysf] tflnsfdf plNnlvt ljj/0f adf]lhdsf] cfDbfgL / ;f] cfodf k|rlnt
sfg"g adf]lhd s'g} s/ ltg'{ kg]{ cj:yfdf g]kfn ;/sf/ tyf cGo ;DalGwt
lgsfonfO{ ltg'{÷a'emfpg' kg]{ s/÷/fh:j /sd lgodfg';f/ r'Stf u/]sf 5' ,
-v_ d}n] ;Dklt z'l4s/0f u/L u/fO{ ;f]af6 cfh{g u/]sf] /sdaf6 k|:tfljt ;+:yfdf
nufgL ug{ nfu]sf] x}g .
-u_ d}n] nufgL ug{ k|:tfj u/]sf] /sdsf] cfo;|f]tsf] ;DaGwdf sfg"g adf]lhd ;DalGwt
lgsfoaf6 s'g} sfg"gL sf/jfxL ePdf k|rlnt sfg"g adf]lhd ;hfosf] efuLbf/
/xg d~h'/ /x]sf] Joxf]/f ;d]t cjut u/fpFb5' .
-3_ cfo;+u ;DalGwt ;Dk"0f{ sfuhftx? k]z u/]sf] 5' .
-ª_ k]z ul/Psf ljj/0fx? cflwsfl/s lgsfon] dfu u/]df pknJw u/fpg ;d]t d+h/' L
5 . ;fy}, s'g} cflwsfl/s lgsfoaf6 cfo ljj/0f ;DaGwL yk sfuhft dfu ePdf
;f] sf] k|dfl0ft sfuhft ;d]t pknAw u/fpg] 5' .
-r_ of] =============================;+:yfsf] d}n] o; ================ ;+:yfsf] hf/L k"FhLsf]
===== k|ltzt z]o/ lng d~h'/ u/]sf] 5' .

#= lgDg k|Zgx?sf] hjfkm 5÷5}g df lbg'xf];M


-s_ tkfO{ s'g} kmf}Hbf/L cleof]udf kg'{ ePsf] 5÷5}g <
-v_ cfos/ btf{÷r'Qmf ePsf]÷cfly{s jif{ ========= ;Ddsf] k|df0f ;+nUg 5÷5}g <
-u_ tkfO{+sf] lj?4df cbfntdf s'g} ck/flws sf/jfO{ lj?4 d'2f rn]sf] 5÷5}g <
-3_ tkfO{+n] sfg"g pNn+3g u/]sf] sf/0faf6 ;hfoF kfpg' ePsf] 5÷5}g <
-ª_ tkfO{+ ;+nUg ePsf] s'g} ;+:yf 6f6 kN6]sf] 5÷5}g <
-r_ tkfO{+n] sfd u/]sf] jf ;+rfns ePsf] jf cfwf/e't z]o/wgL /x]sf] ;+:yf shf{ e'QmfgL
ug{ g;s]sf] sf/0f slxNo} sfnf];"rLdf k/]sf] 5÷5}g <
-5_ tkfO{ lwtf]kq ;DjGwL k|rlnt sfg"g jdf]lhd sf/jfxLdf kg'{ ePsf] 5÷5}g .
-h_ tkfO{+ ;+nUg ePsf] ;+:yf slxNo} ck/flws s[ofsnfkdf ;+nUg ePsf] 5÷5}g <
-em_ tkfO{nfO{+ a}+s tyf ljQLo ;+:yfsf] shf{ sf/f]jf/df b'?kof]u u/]sf] egL a}+s tyf
ljQLo ;+:yfaf6 s'g} clen]v u/]sf] 5÷5}g <
-`_ tkfO{ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf];"rLdf kg'{ ePsf] 5÷5}g <

158
olb k/]sf] eP ;f] ;"rLaf6 k'ms'jf ePsf] ldltn] sDtLdf tLg jif{ k'/f ePsf] 5÷5}g <
-6_ tkfO{+ lwtf]kq jhf/ jf cGo lwtf]kq Joj;foL ;+:yfsf] axfnjfnf sd{rf/L, ;~rfns,
n]vfk/LIfs sfg"gL jf cGo ;Nnfxsf/ x'g'x'G5 < 5'÷5}g
-`_ tkfO{+ lwtf]kq bnfn jf ahf/ lgdf{tf /xg' ePsf]] 5÷5}g <
-7_ tkfO{ s'g} ;fj{hlgs ck/fw u/]sf], sfg"g pNn+3g u/]sf] jf k|rlnt sfg"g jdf]lhd
lj36gdf k/]sf] s'g} ;+:yfdf sd{rf/L jf ;NNffxsf/sf] ?kdf /xg' ePsf] 5÷5}g <
-8_ tkfO{ k|rlnt sfg"g jdf]lhd bfdf;flxdf kg'{ ePsf] 5÷5}g <
-9_ tkfO{n] s'g} /fhg}lts kbdf lgjf{lrt jf dgf]lgt k|ltlglwsf] ?kdf sfdsfh ul//xg'
ePsf] 5÷5}g <
-0f_ tkfO{nfO{ k|rlnt sfg"g jdf]lhd s'g} k]zf jf Joj;fo ug{ /f]s nufOPsf] 5÷5}g <
-t_ tkf+O{n] nufgL u/]sf] cGo kmd{÷sDkgL÷;+ul7t ;+:yf g]kfn lwtf]kq jf]8{n]
lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f ug{ rfx]df dGh'/ 5'÷5}g <
-y_ tkf+O{sf] g]kfn lwtf]kq jf]8{df ;~rfns ;ldlt nufot cGo sd{rf/Lx? glhssf]
gft]bf/ /x]sf] 5 5}g < -5 eg] lj:t[t ljj/0f v'nfpg' xf];_ o; k|of]hgsf]
nflu glhssf] gft]bf/ eGgfn] s+kgL P]g @)^# sf] bkmf @ jdf]lhd Psf ;uf]nsf]
c+lzof/ jf klt, kTgL, afa', cfdf, ;f;", ;;'/f, bfh', efO{, lbbL, alxgL, efph",
a'xf/L, ;fnf, ;fnL, legfh", sfsf, sfsL, dfdf, dfOh", 5f]/f, 5f]/L, 5f]/fa'xf/L, gflt,
gfltgL, gfltgL a'xf/L jf HjfFO{+ ;Demg' k5{ .
-b_ tkfO{n] o; jfx]s jf]8{jf6 cg'dltkq k|fKt cGo ;+:yfdf :jfldTj u|x0f÷ nufgL
ug'{ePsf] 5÷5}g < -5 eg] lj:t[t ljj/0f v'nfpg' xf];_
$= dfly pNn]v ul/Psf] ljj/0f tyf sfuhft l7s ;fFrf] x'g\ . oL s'g} klg ljifodf
hfFra'em÷5fgljg tyf d}n] lbPsf] ljj/0f ;fj{hlgs ug{ d]/f] d~h'/L 5 . e'm7f]
ePdf o;}sf cfwf/df =============== ;+:yfkgf ug]{ cg'dlt glbPdf÷sf/jfxL glbPdf
d]/f] d~h'/L 5 .

b:tvt M
gfd M
ldlt M
7]ufgf M

vvv

159
nfu" ldltM @)^&.^.!!
klxnf] ;+zf]wg nfu" ldltM @)^(.#.!@
bf];|f] ;+zf]wg nfu" ldltM @)&!.!@.!!
t];|f] ;+zf]wg nfu' ldlt M @)&^.!!.)!
rf}yf] ;+zf]wg nfu' ldltM @)&&.)%.@$

;fd"lxs nufgL sf]if lgodfjnL, @)^&


lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# sf] bkmf !!^ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/af6
:jLs[lt k|fKt u/L g]kfn lwtf]kq af]8{n] b]xfosf lgodx? agfPsf] 5 .
kl/R5]b — !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL lgodx?sf] gfd æ;fd"lxs nufgL sf]if lgodfjnL,
@)^&Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL g]kfn lwtf]kq af]8{n] tf]s]sf] ldlt b]lv nfu" x'g]5 .

@= kl/efiffM ljifo jf k|;+Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–


-s_ æcg'dltkqÆ eGgfn]] of]hgf Joj:yfks jf l8kf]lh6/Lsf] ?kdf sfo{ ug{ o;
lgodfjnL adf]lhd af]8{af6 k|bfg ul/Psf] cg'dltkq ;Demg' k5{ .
-v_ æOsfO{Æ eGgfn] of]hgf cGtu{t lgisfzg u/Lg] lwtf]kqsf] OsfO{ ;Demg' k5{ .
-u_ æP]gÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# ;Demg'k5{ .
-3_ æshf{ ;"rgf s]Gb|Æ eGgfn] k|rlnt sfg"g adf]lhd :yflkt shf{ ;"rgf s]Gb|
;Demg' k5{ .
-ª_ æsf]if k|j4{sÆ eGgfn] ;fd"lxs nufgL sf]if :yfkgf u/L k|j{4g ug]{ ;+ul7t
;+:yf ;Demg' k5{ .
-r_ æsf]if ;'kl/j]IfsÆ eGgfn] ;fd"lxs nufgL sf]ifsf] ;'kl/j]If0f ug{ lgod ^
adf]lhd lgo'Qm JolQmx?sf] ;d"x ;Demg' k5{ .
-5_ æv'nfd'vL of]hgfÆ eGgfn] ;dofjlw gtf]sL ;+rfng u/Lg] of]hgf ;Demg'
k5{ .
-h_ æaGbd'vL of]hgfÆ eGgfn] ;dfojlw tf]sL ;+rfng u/Lg] of]hgf ;Demg' k5{ .
-em_ æaf]8{Æ eGgfn] P]gsf] bkmf # adf]lhd :yfkgf ePsf] g]kfn lwtf]kq af]8{
;Demg' k5{ .
-`_ æof]hgfÆ eGgfn]] lgod @$ adf]lhd af]8{af6 :jLs[lt k|fKt of]hgf -:sLd_
;Demg' k5{ .
-6_ æof]hgf Joj:yfksÆ eGgfn] ;fd"lxs nufgL sf]ifsf] /sd nufgL ug]{

160
Joj:yfkssf] ?kdf sfo{ ug{ lgod !^ adf]lhd cg'dltkq k|fKt ;+ul7t
;+:yf ;Demg' k5{ .
-7_ æ;fd"lxs nufgL sf]if -Do'r'cn km08_Æ eGgfn] P]gsf] bkmf @ sf] v08 -b_
adf]lhdsf] sf]if ;Demg' k5{ .
1
-8_ æof]hgfsf] cfsf/Æ eGgfn] ;fj{hlgs lgisfzg dfkm{t of]hgfsf] OsfO{
laqmLaf6 k|fKt ePsf] ;Dk"0f{ /sdnfO{ ;Demg'k5{ . ;fy} v'nfd"lv of]hgfn]
;fj{hlgs lgisfzg kZrft OsfO{ vl/b jf laqmL dfkm{t ;+snLt /sdsf]
cfsf/nfO{ hgfpg]5 .
2
-9_ æv'b ;DkQL d"NoÆ eGgfn] of]hgfsf] d'Nofs+g ug]{ ldltdf sfod /x]sf] s'n
;DklQ / ;f]df k|fKt ug'{kg]{k|ltkmn tyf cGo cfo hf]8L bfloTj tyf ckn]vg
gul/Psf :yug tyf laljw vr{ s§f ul/ cfpg] s'n ;DklQ d'No -g]6 P;]6\;
Eofn"_ nfO{ ;Demg' k5{ .
kl/R5]b – @
;fd"lxs nufgL sf]if btf{ / ;+rfng ;DaGwL Joj:yf
#= ;fd"lxs nufgL sf]if :yfkgf ug{ ;Sg]M -!_ s'g} Ps jf Ps eGbf a9L ;+ul7t
;+:yfn] ;fd"lxs nufgL sf]if :yfkgf ug{ ;Sg]5 .
-@_ ;fd"lxs nufgL sf]if :yfkgf ug{ rfxg] ;+ul7t ;+:yfsf] of]Uotf b]xfo adf]lhd
x'g]5,–
3
-s_ k|rlnt sfg"g adf]lhd ljQLo sf/f]af/ ug]{ ;+ul7t ;+:yf jf aLdf
sDkgL jf ljz]if P]gåf/f :yflkt u}/ a}lsË ljQLo ;+:yf,
4
-v_ sDtLdf b'O{ cj{ ?k}ofF a/fa/sf] r'Qmf k"FhL ePsf],
-u_ cfˆgf] p2]Zo cg';f/sf] Joj;fo ;+rfng u/]sf] kfFr jif{ k'/f ePsf],
-3_ kl5Nnf] tLg jif{ b]lv nuftf/ d'gfkmfdf /x]sf],
-ª_ r'Qmf k"FhL eGbf g]6jy{ sd gePsf],
:ki6Ls/0fM o; v08sf] k|of]hgsf] nflu æg]6jy{Æ eGgfn] ;DalGwt ;+ul7t
;+:yfsf] z]o/sf] r'Qmf k"FhL tyf hu]8f sf]ifx? -;DkQLsf] k'g{d"NofÍg
af6 >[lht sf]if jfx]s_ hf]8L ;f]df ;~rLt gf]S;fgLsf] s'n /sd /
ckn]vg gu/LPsf] :yug -l8km8{_ tyf ljljw vr{x? s6fpFbf afFsL x'g
cfpg] d"NonfO{ ;Demg' k5{ .

1 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk


2 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk
3 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]lwt
4 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]lwt

161
-r_ ;+ul7t ;+:yf, o;sf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vn] s'g} k|sf/sf] 7uL,
hfn;fhL jf g}lts ktg b]lvg] s'g} s;"/df ;hfoF gkfPsf],
-5_ shf{ ;"rgf s]Gb| jf s'g} lgodg lgsfosf] sfnf] ;"lrdf g/x]sf],
-h_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbP adf]lhdsf] cGo of]Uotf k"/f u/]sf] .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg ;fd"lxs nufgL sf]if ;+rfng
ug]{ p2]Zon] s'g} P]g adf]lhd :yflkt ;+ul7t ;+:yfnfO{ pklgod -@_ df
pNn]lvt of]Uotf ;DaGwL Joa:yf nfu" x'g] 5}g\ .
-$_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg Ps eGbf a9L ;+ul7t
;+:yfn] ;+o'Qm ?kdf ;fd"lxs nufgL sf]if :yfkgf ubf{ af]8{n] cfjZos cGo
of]Uotfx? tf]Sg ;Sg]5 .
$= ;fd"lxs nufgL sf]if btf{ ug'{ kg]{M -!_ lgod # adf]lhd ;fd"lxs nufgL sf]if
:yfkgf ug{ rfxg] ;+ul7t ;+:yfn] b]xfosf] sfuhft / ljj/0f ;+nUg u/L cg';'rL-!
adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{;dIf ;f]sf nflu lgj]bg lbg' kg]{5,–
-s_ ;+ul7t ;+:yf btf{ k|df0fkqsf] k|dfl0ft k|ltlnlk,
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|dfl0ft k|ltlnlk,
-u_ s'g} P]gåf/f :yfkgf ePsf] ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf ;f] P]g / ;f] P]g
cGt{ut ag]sf] lgod tyf ljlgodsf] k|ltlnlk,
-3_ :yfkgf ul/g] ;fd"lxs nufgL sf]ifsf] gfd,
-ª_ ;fd"lxs nufgL sf]if :yfkgf ug{sf nflu ;f] ;+:yfsf] ;+rfns ;ldltaf6
ePsf] lg0f{osf] k|dfl0ft k|ltlnkL,
-r_ ;+:yfsf] sfo{sf/L k|d'v tyf ;+rfns ;ldltsf kbflwsf/Lsf] cg';'rL–@
adf]lhdsf] ljj/0f,
5
-5_ ;+:yfsf] ljQLo tyf cfly{s ljj/0fsf] k|dfl0ft k|ltlnlk,
-h_ ;fd"lxs nufgL sf]if :yfkgf tyf ;+rfng ;DaGwL ;DefJotf cWoog
k|ltj]bg,
-em_ ;+ul7t ;+:yfsf] kl5Nnf] kfFr aif{sf] n]vfkl/If0f tyf ljQLo ljj/0f;lxtsf]
jflif{s k|ltj]bg,
-`_ af]8{n] tf]lslbPsf cGo s'/fx? .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg lbg] lgj]bsn] cg';"rL–# adf]lhdsf] lgj]bg
b:t'/ lgj]bg ;fy ;+nUg ug{'kg]{5 .
-#_ af]]8{n] cfjZos b]v]df pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg lbg] lgj]bsaf6 yk
ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf lgj]bsnfO{ s'g} s'/f :ki6 ug{ nufpg
;Sg]5 .
5 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]lwt
162
-$_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt lgj]bg pk/ hfFra'em ubf{ lgj]bsn] ;fd"lxs
nufgL sf]if ;+rfng ug{ ;Sg] b]lvPdf af]8{n] ;fd"lxs nufgL sf]if btf{ u/L
cg';"rL–$ adf]lhdsf] 9fFrfdf btf{ k|df0fkq k|bfg ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd k|df0fkq lbg' cl3 af]8{n] lgj]bsaf6 cg';"rL–#
adf]lhdsf] sf]if btf{ b:t'/ lng' kg]{5 .
-^_ pklgod -$_ adf]lhd k|df0fkq lb+bf af]8{n] ;fd"lxs nufgL sf]if ;~rfngsf
;DaGWfdf lgj]bsn] kfngf ug'{ kg]{zt{ tf]Sg ;Sg]5 .
%= sf]if btf{ ug{ c:jLsf/ ug{ ;lsg]M -!_ b]xfosf] cj:yfdf af]8{n] ;fd"lxs nufgL
sf]if btf{ ug{ c:jLsf/ ug{ ;Sg]5 M–
-s_ lgod # adf]lhdsf] of]Uotf k"/f gePdf,
-v_ lgod $ adf]lhdsf sfuhft / ljj/0f k"/f gePdf, jf
-u_ lwtf]kq ahf/sf] cj:yf, ;DefJotf / nufgLstf{sf] lxt ;+/If0fsf]
b[li6sf]0fn] ;fd"lxs nufgL sf]if ;+rfng x'g ;Sg] cj:yf gePdf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd btf{ c:jLsf/ ubf{ ;f] sf] sf/0f / cfwf/ :ki6 ?kdf
v'nfpg' kg]{5 .
^= sf]if ;'kl/j]Ifs lgo'Qm ug'{ kg]{M -!_ lgod $ adf]lhd btf{ ePsf] ;fd"lxs nufgL
sf]if ;+rfngdf Nofpg' cl3 sf]if k|a4{sn] sf]ifsf] ;"kl/j]If0f tyf ;xefuLsf] lxt
;+/If0f ug]{ sfo{sf] nflu lgod & adf]lhdsf] of]Uotf k'u]sf km/s km/s If]qsf
sDtLdf kfFrhgf JolQmx?nfO{ sf]if ;'kl/j]Ifssf] ?kdf lgo'Qm ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] sf]if ;'kl/j]Ifs lgo'Qm ug{' cl3 sf]if k|j{4sn] af]8{sf]
:jLs[lt lng' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] :jLs[lt k|fKt ug{sf] nflu sf]if k|j{4sn] cg';'rL–%
adf]lhdsf] 9fFrfdf sf]if ;'kl/j]Ifssf] ljj/0f tof/ u/L af]8{ ;dIf lgj]bg
lbg' kg]{5 .
-$_ sf]if ;'kl/j]Ifs x'g] sDtLdf b'O{ ltxfO{ JolQmx? sf]if k|j4{s tyf of]hgf
Joj:yfks ;Fu s'g} k|sf/sf] k|ToIf jf ck|ToIf ljQLo jf c? :jfy{ gePsf
:jtGq JolQmx? x'g' kg]{5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhd lgj]bg lbFbf sf]if k|a4{sn] sf]if ;'k/Lj]Ifs x'g] JolQm
;+u sf]if ;'kl/j]If0f ;DaGwdf u/]sf] ;Demf}tf ;d]t k]z ug'{ kg]{5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] ;Demf}tfdf sf]if k|a4{s tyf sf]if ;'kl/j]Ifssf] sfd,
st{Jo / clwsf/ pNn]v ePsf] x'g'kg]{5 .
-&_ pklgod -#_ adf]lhd k|fKt lgj]bg hfFra'em ubf{ To:tf JolQmx? ;'k/Lj]Ifs
x'g of]Uo b]lvPdf lghx?nfO{ ;'kl/j]Ifs lgo'Qm ug{ af]8{n] sf]if k|a4{snfO{
:jLs[lt lbg ;Sg]5 .

163
-*_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg af]8{n] s'g} ;+ul7t
;+:yfnfO{ sf]if ;'kl/j]Ifssf] ?kdf sfd ug]{ u/L :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-(_ o; lgod adf]lhd lgo'Qm ePsf ;'kl/j]Ifsn] ;xeflusf] lxt ;+/If0f ug{sf]
nflu :jtGq ?kdf sfd ug'{ kg]{5 .
-!)_ s'g} sf]if ;'kl/j]Ifssf] sfd sf/jfxL ;Gtf]ifhgs gb]lvPdf To:tf] sf]if
;'kl/j]Ifs x6fO{ csf]{ sf]if ;'kl/j]Ifs lgo'Qm ug{ af]8{n] sf]if k|j4{snfO{ cfb]z
lbg ;Sg]5 .
6
-!)s_ sf]if k|j4{sn] pklgod -!)_ adf]lhd csf]{ sf]if ;'kl/j]Ifs lgo'Qm ubf{ jf
cGo s'g} sf/0faf6 sf]if ;'kl/j]Ifs kl/jt{g ug'{k/]df lgod ^-@_ adf]lhd
af]8{sf] :jLs[lt lng'kg]{ 5 .
-!!_ sf]if ;'kl/j]Ifsn] ug]{ sfdsf] sfo{ljlw tyf sf]if ;'kl/j]Ifssf] sfo{ ljefhg
sf]if ;'kl/j]Ifs cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
7
-!@_ pklgod -!!_ cg'?k lgwf{/0f ul/Psf] sfo{ljlw tyf sfo{laefhg kGw| lbgleq
af]8{df k]z ug'{kg]{ 5 .
&= sf]if ;'kl/j]Ifssf] of]UotfM sf]if ;'kl/j]Ifssf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ dfGotf k|fKt ljZj ljBfnoaf6 cy{zf:q, jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg
jf jfl0fHo sfg"g laifodf sDtLdf :gftsf]Q/ jf rf6{8{ PsfpG6]G;L jf ;f]
;/xsf] pkflwxfl;n u/L cy{, pBf]u, jfl0fHo, n]vf, ljQ, sfg"g, Joj:yfkg
jf lwtf]kq ahf/ ;DaGwL ljifodf sDtLdf 8bz aif{ sfd u/]sf] cg'ej ePsf],
-v_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;'/bf/ g7x/LPsf],
-u_ lwtf]kq ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhdsf] cleof]udf s;'/bf/ g7x/LPsf],
-3_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf g/x]sf],
-ª_ 9af]8{, lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL, ;"lrs[t ;++ul7t ;+:yf, sf]if ;'k/Lj]Ifs
jf sf]if Joj:yfks sDkgLsf] s'g} kbaf6 cjsfz kfPsf] Ps jif{ k'u]sf],
10
t/ sf]if Joj:yfks ;+:yfsf] jf sf]if ;'kl/j]Ifssf] s'g} kbaf6 cjsfz ePsf]
Ps jif{ k"/f ePsf] x'g' kg]{5 .
-r_ cGo ;fd"lxs nufgL sf]ifdf sf]if ;'kl/j]Ifssf] ?kdf axfn g/x]sf] .

6 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk


7 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk
8 ;fd"lxs nufgL sf]if -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&! åf/f ;+zf]lwt
9 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f ;+zf]lwt
10 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f ;+zf]lwt

164
*= of]hgf Joj:yfks lgo'Qm ug'{ kg]{M 11-!_ sf]if k|a4{sn] sf]if ;'kl/j]Ifssf] ;xdlt
lnO{ of]hgf Joj:yfks lgo'Qm ug'{ kg]{5 / ;f]sf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd of]hgf Joj:yfks lgo'Qm ubf{ ;fd"lxs nufgL sf]ifsf]
Joj:yfkg tyf nufgLsf] nflu af]8{af6 of]hgf Joj:yfkgsf] sfo{ ug{
cg'dltkq k|fKt ;+ul7t ;+:yfnfO{ lgo'Qm ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd of]hgf Joj:yfks lgo'Qm ubf{ sf]if k|j{4s / of]hgf
Joj:yfks jLr ;Demf}tf ePsf] x'g' kg]{5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhdsf] ;Demf}tfsf] Ps k|lt To;/L ;Demf}tf ePsf] tL; lbg
leq sf]if k|a4{sn] jf]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
-%_ of]hgf Joj:yfksn] sf]if Joj:yfkg afx]s cGo s'g} sfd ug{ kfpg] 5}g .
t/, ljQLo :jfy{ gaflemg] u/L cGo k|sf/sf] lwtf]kq Joj;fo ug{ lbg pko'Qm
b]lvPdf af]8{n] cfjZos zt{ tf]sL cg'dlt k|bfg ug{ ;Sg]5 .
-^_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg s'g} ;fd"lxs nufgL
sf]ifsf] k|a4{s ePsf] ;+ul7t ;+:yfn] dr]{G6 a}+lsË Joj;fo ug{ ;xfos
sDkgL v8f u/]sf] /x]5 / To:tf] sDkgLnfO{ af]8{sf] :jLs[lt lnO{ cfk"m k|a4{s
ePsf] ;fd"lxs nufgL sf]ifsf] of]hgf Joj:yfkssf] ?kdf lgo'Qm ug{ rfx]df
To:tf] sDkgLnfO{ of]hgf Joj:yfks lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .
(= l8kf]lh6/L lgo'Qm ug{' kg]{M -!_ of]hgf Joj:yfksn] ;fd"lxs nufgL sf]ifsf]
l8kf]lh6/L sfo{sf] nflu sf]if ;'kl/j]Ifssf] :jLs[lt lnO{ af]8{af6 l8kf]lh6/Lsf] sfo{
ug{ cg'dtL kq k|fKt ;+ul7t ;+:yfnfO{ l8kf]lh6/L lgo'Qm ug{' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd l8kf]lh6/L lgo'Qm ubf{ of]hgf Joj:yfks / l8kf]lh6/L
aLr ;Demf}tf x''g' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] ;Demf}tfsf] k|lt ;Demf}tf u/]sf] tL; lbg leq
of]hgf Joj:yfksn] af]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg af]8{sf] :jLs[lt lnO{
of]hgf Joj:yfks cfkm}n] klg l8kf]lh6/Lsf] sfo{ ug{ ;Sg]5 .
!)= :jfy{ af‰g gx'g]M -!_ sf]if k|a{4s tyf l8kf]lh6/L / of]hgf Joj:yfks / l8kf]lh6/L
aLr s'g} :jfy{ aflemPsf] x'g' x'b}g .
t/, of]hgf Joj:yfks cfkm}n] l8kf]lh6/Lsf] sfo{ ug]{ ePdf of] Joj:yf nfu" x'g]
5}g .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd :jfy{ aflemPsf] kfOPdf af]8{n] sf]if k|a{4s, of]hgf
Joj:yfks jf l8kf]lh6/LnfO{ To:tf] x'g glbg] Joj:yf ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
11 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f ;+zf]lwt

165
!!= btf{ /2 ug{ ;Sg]M b]xfosf] cj:yfdf af]8{n] ;fd"lxs nufgL sf]ifsf] btf{ /2 ug{
;Sg]5M–
-s_ ;fd"lxs nufgL sf]ifn] To:tf] sf]if btf{ ePsf] ldltn] Ps jif{;Dd s'g} klg
of]hgf ;+rfngdf gNofPdf,
12
-v_ sf]if k|j¢{sn] sf]if vf/]h ug{ cf}lrTo;lxt af]8{df lgj]bg lbPdf,
-u_ sf]if k|j{4s vf/]h x'g] ePdf .
!@= ;+rfngdf /x]sf] sf]if ;DaGwL Joj:yfM of] lgodfjnL k|f/De x'Fbfsf avt k|rlnt
sfg"g adf]lhd cg'dtL k|fKt u/L ;+rfngdf /x]sf] ;fd"lxs nufgL sf]if, To:tf]
sf]ifsf] ;dofjlw ;dfKt geP ;Dd ;+rfng ug{ ;lsg]5 .
t/ To:tf] sf]if;+u ;DaGwLt kIfx?n] gofF ;fd"lxs nufgL sf]if ;+rfng ug]{ ePdf
jf ;+rfng u/L /x]sf] ;fd"lxs nufgL sf]if cGtu{t gofF of]hgf ;+rfng ug]{ ePdf
o; lgodfjnLsf] Joj:yf adf]lhd sf]if btf{ ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b – #
cg'dltkq ;DaGwL Joj:yf
!#= cg'dltkqsf] nflu lgj]bg lbg' kg]{M -!_ of]hgf Joj:yfks jf l8kf]lh6/Lsf] sfo{ ug{
rfxg] lgod !$ adf]lhd of]Uotf k'u]sf ;+ul7t ;+:yfn] af]8{af6 cg'dltkq lng'
kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cg'dltkq lngsf] nflu b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhft
;+nUg u/L cg';'rL–^ adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{ ;dIf lgj]bg lbg'kg]{5M–
-s_ lgj]bs ;+:yfsf] ;DaGwdf cg';"rL- & adf]lhdsf] ljj/0f tyf sfuhft,
-v_ sf]if k|a4{s afx]s cGo s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf lgj]bs ;+:yfsf]
;+:yfks ePdf To:tf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] cg';"rL–* adf]lhdsf]
ljj/0f tyf sfuhft,
-u_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf]] ;DaGwdf cg';"rL-@
adf]lhdsf] ljj/0f,
13
-3_ ==========
!$= of]hgf Joj:yfkssf] of]UotfM -!_ of]hgf Joj:yfkssf] sfo{ ug{ rfxg] ;+ul7t
;+:yfsf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g'kg]{5 M–
-s_ of]hgf Joj:yfkssf] ?kdf sfd ug{ ;Sg] u/L k|rlnt sfg"g adf]lhd
;+:yfkgf ePsf],
12 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]lwt
13 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f x6fOPsf]

166
-v_ k|aGwkq tyf lgodfjnLdf of]hgf Joj:yfkssf] sfo{ ug]{ p2]Zo /x]sf],
14
-u_ r'Qmf k"FhL sDtLdf @) s/f]8 ?k}ofF ePsf],
-3_ r'Qmf k"FhLsf] sDtLdf krxQ/ k|ltzt g]6jy{ ePsf],
-ª_ ;DalGwt sf]if k|j{4ssf] sDtLdf PsfpGg k|ltzt z]o/ :jfldTj /x]sf],
-r_ ;+ul7t ;+:yf tyf ;f]sf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vn] s'g} k|sf/sf] 7uL
jf hfn;fhL ck/fwdf ;hfoF gkfPsf],
-5_ ;+ul7t ;+:yfsf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vn] g}lts ktg b]lvg] s'g}
ck/fwdf ;hfoF gkfPsf],
-h_ lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg u/L ;j{;fwf/0faf6 k"FhL ;Íng u/]sf
;+ul7t ;+:yfx? dWo] lwtf]kqsf] sf/f]jf/sf nflu cfjZos Joj:yf
gu/]sf, af]8{sf] ;Dks{df gcfPsf -Eoflgl;Ë sDkgL_, ;"lrs/0f vf/]hLsf]
sf/jfxLdf k/]sf jf af]8{nfO{ ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfng ;DaGwdf k|rlnt
sfg"g adf]lhd lbg'kg]{ ;"rgf, hfgsf/L jf ljj/0f glbO{ a;]sf egL
af]8{n] ;"lrs[t u/]sf ;+ul7t ;+:yf jf To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] sfo{sf/L
k|d'v jf ;+rfnssf] ;+nUgtf g/x]sf],
-em_ ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v shf{ ;"rgf s]Gb| jf s'g} lgofds lgsfosf]
sfnf] ;"rLdf g/x]sf] .
-@_ of]hgf Joj:yfkssf] ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] of]Uotf b]xfo adf]lhd
x'g' kg]{5 M–
15
-s_ sfo{sf/L k|d"v tyf :jtGq ;+rfnssf] xsdf cy{zf:q, jfl0fHo zf:q,
ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf jfl0fHo sfg"g ljifodf dfGotf k|fKt lzIf0f
;+:yfaf6 sDtLdf :gftsf]Q/ jf rf6{8{ Psfp06]G;L jf ;f] ;/xsf] pkflw
xfl;n u/L pBf]u, jfl0fHo, lwtf]kq ahf/ jf ljQLo If]qdf n]vf jf
ljQ jf jfl0fHo sfg"g jf Joj:yfkg ;DaGwL sfo{df sDtLdf ;ft jif{
sfo{ cg'ej ePsf] / cGo ;+rfnssf] xsdf cy{zf:q, jfl0fHo zf:q,
ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf jfl0fHo sfg"g ljifodf dfGotf k|fKt lzIf0f
;+:yfaf6 sDtLdf :gfts jf ;f] ;/xsf] pkflw xfl;n u/L pBf]u,
jfl0fHo, lwtf]kq ahf/ jf ljQLo If]qdf n]vf jf ljQ jf jfl0fHo sfg"g
jf Joj:yfkg ;DaGwL sfo{df slDtdf ;ft jif{sf] sfo{ cg'ej ePsf] .
t/ rf6{8{ PsfpG6]G;Lsf] pkflw xf;Ln u/]sf] ePdf pBf]u jfl0fHo,
lwtf]kq ahf/ jf ljQLo If]qdf n]vf jf ljQ jf jfl0fHo sfg"g jf
Joj:yfkg ;DaGwL sfo{df slDtdf tLg jif{sf] sfo{ cg'ej ePdf cGo
;+rfnssf] nflu of]Uotf k'/f ePsf] dflgg]5 .

14 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk


15 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f ;+zf]lwt

167
-v_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;'/bf/ g7x/LPsf],
-u_ cfkm" jf cfkm" ;+rfns /x]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf ;fx"sf] C0f ltg{
g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] eP bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{ k"/f eO;s]sf],
-3_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf g/x]sf],
-ª_ lwtf]kq lgisfzg dfkm{t ;j{;fwf/0faf6 k"FhL ;+sng u/L lwtf]kq
sf/f]af/sf nflu cfjZos Joj:yf gu/]sf jf ;"lrs/0f vf/]hLsf]
sf/jfxLdf k/]sf ;+ul7t ;+:yfdf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vsf] ?kdf
g/x]sf],
-r_ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g ljk/Lt sfo{ u/]sf] sf/0f lwtf]kq ahf/ jf
lwtf]kq Joj;foLsf] cg'dltkq vf/]h ePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf]
;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] eP To;/L vf/]h ePsf] bz jif{ k'/f
eO;s]sf],
-5_ af]8{, lwtf]kq ahf/ jf cGo lwtf]kq Joj;foL jf ;"lrs[t ;+ul7t ;+:yf
sf] s'g} nfesf] kbdf g/x]sf],
16
t/ sf]if k|j4{s ;"rLs[t ;+:yfsf] xsdf pQm Joj:yf nfu" x'g] 5}g .
-#_ of]hgf Joj:yfkssf] sDtLdf Ps ltxfO{ ;+rfns :jtGq ;+rfns ePsf] x'g'
kg]{5 .
-$_ pklgod 17-#_ adf]lhdsf] :jtGq ;+rfnssf] of]Uotf b]xfo adf]lhdsf] x'g]5M–
-s_ pklgod 18-@_ adf]lhdsf] of]Uotf k'/f ePsf],
-v_ sf]if k|j4{s tyf l8kf]lh6/Ldf k|ToIf jf ck|ToIf ;+nUgtf jf ljQLo
:jfy{ g/x]sf]
19
-%_ u}/ cfjf;Lo g]kfnLx?sf] nufgL /x]sf] s'g} sDkgLn] of]hgf Joj:yfkssf]
al9df $( k|ltzt z]o/ :jfldTj u|x0f ug{ ;Sg]5 .
!%= l8kf]lh6/Lsf] of]UotfM l8kf]lh6/Lsf] ?kdf sfo{ ug{ rfxg] ;+ul7t ;+:yfsf] of]Uotf
b]xfo adf]lhd x'g]5M–
20
-s_ r'Qmf k"FhL sDtLdf aL; s/f]8 ?k}ofF ePsf],
-v_ k|aGwkq tyf lgodfjnLdf l8kf]lh6/Lsf] sfo{ ug]{ p2]Zo ePsf],
-u_ ;+ul7t ;+:yf tyf ;f]sf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vn] s'g} k|sf/sf] 7uL jf
hfn;fhL ck/fwdf ;hfoF gkfPsf],

16 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f yk


17 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f ;+zf]lwt
18 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f ;+zf]lwt
19 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f ;+zf]lwt
20 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg

168
-3_ ;+ul7t ;+:yfsf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vn] g}lts ktg b]lvg] s'g} ck/fwdf
;hfoF gkfPsf],
-ª_ lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg u/L ;j{;fwf/0faf6 k"FhL ;Íng u/]sf ;+ul7t
;+:yfx? dWo] lwtf]kqsf] sf/f]jf/sf nflu cfjZos Joj:yf gu/]sf, af]8{sf]
;Dks{df gcfPsf -Eoflgl;Ë_,;"lrs/0f vf/]hLsf] sf/jfxLdf k/]sf jf af]8{nfO{
;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfng ;DaGwdf k|rlnt sfg"g adf]lhd lbg' kg]{ ;"rgf,
hfgsf/L jf ljj/0f glbO{ a;]sf egL af]8{n] ;"lrs[t u/]sf ;+ul7t ;+:yf jf
To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] sfo{sf/L k|d'v jf ;+rfnssf] ;+nUgtf g/x]sf],
-r_ shf{ ;"rgf s]Gb| jf s'g} lgodg lgsfosf] sfnf] ;"lrdf g/x]sf] .
!^= cg'dltkq lbg]M -!_ lgod !# sf] pklgod -@_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf af]8{n]
To:tf] lgj]bgsf ;DaGwdf hfFra'em ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bgsf ;DaGwdf s'g} ljj/0f tyf sfuhft dfu
ug'{ kg]{ b]lvPdf af]]8{n] lgj]bsaf6 yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd hfFra'em ubf{ lgj]bsnfO{ of]hgf Joj:yfks jf
l8kf]lh6/Lsf] ?kdf sfd ug{ of]Uo gb]lvPdf jf lgj]bsn] em'7f ljj/0f jf
sfuhft k]z u/]sf] b]lvPdf lgj]bg dfly s'g} sf/jflx ul/g] 5}g .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd hfFra'em ubf{ lgj]bs of]hgf Joj:yfks jf l8kf]lh6/Lsf]
?kdf sfd ug{ of]Uo b]lvPdf af]8{n] lgj]bsnfO{ cg';"rL–( adf]]lhdsf] 9fFrfdf
of]hgf Joj:yfks jf l8kf]lh6/Lsf] cg'dltkq lbg]5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhd cg'dltkq lbg' cl3 af]8{n] lgj]bsaf6 cg';"rL–!)
adf]lhd b:t'/ lng' kg]{5 .
!&= cg'dltkqsf] gjLs/0f ;DaGwL Joj:yfM -!_ of]hgf Joj:yfks tyf l8kf]lh6/Ln]
cg'dltkq gljs/0f u/fpgsf] nflu cg';"rL–!! adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{ ;dIf
lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bg cg';f/ cg'dltkq gljs/0f ug'{ cl3 af]8{n]
lgj]bsaf6 cg';"rL–!@ adf]lhdsf] aflif{s z'Ns lng'kg]{5 .
!*= cg'dltkqsf] lgnDag jf vf/]hLM -!_ o; lgodfjnL adf]lhd k|bfg ul/Psf]
cg'dltkq lgnDag jf vf/]h ug]{ ;DaGwL cGo Joj:yf g]kfn lwtf]kq af]8{ ;DaGwL
lgodfjnL, @)^$ adf]lhd x'g]5 .
-@_ s'g} of]hgf Joj:yfkssf] cg'dltkq P]g / o; lgodfjnL adf]lhd lgnDag
jf vf/]h ePdf af]8{n] ;DalGwt sf]if k|j4{snfO{ To:tf] of]hgf Joj:yfksn]
;+rfng u/]sf] of]hgf vf/]h u/L of]hgfsf] ;DklQ gubdf kl/0ft u/L
;xefuLx?nfO{ /sd e'QmfgL ug{ nufpg jf ;f] of]hgf cGo of]hgf Joj:yfks
dfk{mt ;+rfng u/fpg ;Sg]5 .

169
-#_ l8kf]lh6/Lsf] cg'dltkq P]g / o; lgodfjnL adf]lhd lgnDag jf vf/]h
ePdf of]hgf Joj:yfksn] af]8{sf] :jLs[lt lnO{ gofF l8kf]lh6/L lgo'Qm ug'{
kg]{5 .
kl/R5]b – $
sf]if ;'kl/j]Ifs, of]hgf Joj:yfks / l8kf]lh6/Lsf] sfd, st{Jo tyf clwsf/
!(= sf]if ;'kl/j]Ifssf] sfd, st{Jo tyf clwsf/M -!_o; lgodfjnLdf cGoq pNn]v
ePsf] sfd, st{Jo / clwsf/sf] cltl/Qm sf]if ;'kl/j]Ifssf] sfd, st{Jo / clwsf/
b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ of]hgf Joj:yfksn] k|rlnt sfg"g tyf ;Demf}tf adf]lhd sf]ifsf]
Joj:yfkg u/]sf] 5 eGg] s'/f ;'lglZrt ug]{,
-v_ ;xefuLsf] lxt ;+/If0f ug]{,
-u_ of]hgf Joj:yfks tyf l8kf]lh6/Lsf] sfd sf/jfxLsf] ;'kl/j]If0f ug]{,
-3_ of]hgfsf] v'b ;DkQ d"Nosf] hfFr ug]{,
-ª_ of]hgf cGt{utsf] ;DkQL tyf sfuhftx? ;'/lIft ;fy /flvP g/flvPsf]
;'kl/j]If0f ug]{,
-r_ af]8{af6 :jLs[t of]hgf adf]lhd of]hgf ;+rfng eP gePsf] ;'kl/j]If0f
ug]{,
-5_ of]hgf Joj:yfksn] /fv]sf] clen]v b'?:t /x] g/x]sf] ;'kl/j]If0f ug]{,
-h_ of]hgf ;DaGwdf k|fKt u'gf;fx? ;dfwfg eP gePsf] ;'kl/j]If0f ug]{,
-em_ of]hgf Joj:yfkg ;DaGwL k|ltj]bg tof/ u/L ;do ;dodf af]8{df k]z
ug]{,
-`_ af]8{n] tf]lslbP adf]lhdsf cGo sfd ug]{ .
-@_ sf]if ;'kl/j]Ifsn] of]hgf Joj:yfks;Fu of]hgf Joj:yfksn] u/]sf] sfd
sf/jfxL af/] s'g} ljj/0f jf hfgsf/L dfu ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd sf]if ;'kl/j]Ifsn] dfu u/]sf ljj/0f jf hfgsf/L
pknJw u/fpg' of]hgf Joj:yfkssf] st{Jo x'g]5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhdsf] ljj/0f jf hfgsf/Laf6 jf cGo s'g} >f]taf6
of]hgf Joj:yfkssf] sfd sf/jfxLdf clgoldttf b]lvPdf jf sfd sf/jfxL
;Gtf]ifhgs gb]lvPdf sf]if ;'kl/j]Ifsn] To:tf] sfd sf/jfxL /f]Sg jf
;Gtf]ifhgs ?kdf ;Dkfbg ug{ of]hgf Joj:yfksnfO{ lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhdsf] lgb]{zg kfngf gu/]df sf]if ;'kl/j]Ifsn] ;f]sf]
hfgsf/L af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .

170
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] hfgsf/L k|fKt ePkl5 af]8{n] ;f] ;DaGwdf hfFra'em
u/L of]hgf Joj:yfksnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg' kg]{5 .
21
-&_ pklgod -$_ jf -^_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg of]hgf Joj:yfksn]
P]g jf o; lgodfjnLsf] pNn3+g u/]df jf sf]if ;'kl/j]Ifssf] lgb]{zg af/Daf/
pNn3+g u/]df sf]if ;'kl/j]Ifsn] ;f]sf] hfgsf/L af]8{df lbg'kg]{ 5 .
22
-*_ pklgod -&_ adf]lhd hfgsf/L k|fKt ePdf af]8{n] hfFra'em u/L cfjZos
sf/jfxL cufl8 a9fpg ;Sg]5 .
@)= of]hgf Joj:yfkssf] sfd, st{Jo tyf clwsf/M o; lgodfjnLdf cGoq n]lvPsf
sfd, st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm of]hgf Joj:yfkssf] sfd, st{Jo / clwsf/
b]xfo adf]lhd x'g]5 M-
-s_ of]hgf tof/ ug]{ / sf]if ;'kl/j]Ifssf] ;xdtL tyf af]8{sf] :jLs[lt lnO{ of]hgf
;+rfng ug]{,
-v_ ;fd"lxs nufgL sf]ifsf] ;DklQ bIf tyf ljZj;lgo ?kdf Joj:yfkg tyf
nufgL ug]{,
-u_ of]hgf ;DaGwL ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f cfjlws ?kdf sf]if ;'kl/j]IfsnfO{
pknAw u/fpg],
-3_ ;xefuLx?sf] u'gf;f] ;dfwfg ug]{ / sf]if ;'kl/j]IfsnfO{ u'gf;f] ;DaGwdf
hfgsf/L u/fpg],
-ª_ of]hgfsf] lwtf]kq, /sd, Jofh, nfef+z jf cfDbfgL k|fKt ug{ jf ;xefuLnfO{
ljt/0f ug{ l8kf]lh6/LnfO{ lgb]{zg lbg] .
23
-ª!_ of]hgfsf] v'b ;DklQ d"Nosf] ;Ldfleq /xL ;fd"lxs nufgL sf]if lgb]{lzsfdf
tf]lsP adf]lhd ;fj{hlgs lgisfzg ul/Psf lwtf]kqsf] k|Tofe"lt -cG8//fO{6_
ug]{ .
-r_ af]8{n] tf]lslbP adf]lhdsf cGo sfd ug]{ .
@!= l8kf]lh6/Lsf] sfd st{Jo tyf clwsf/M o; lgodfjnLdf cGoq n]lvPsf sfd,
st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm l8kf]lh6/Lsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd
x'g]5 M-
-s_ OsfO{{sf] clen]v tyf gfd;f/L ;DaGwL sfo{ ug]{,
-v_ of]hgf cGt{utsf] lwtf]kq ;'/Iff k"j{s /fVg],

21 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg


22 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk
23 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f yk

171
-u_ sf]if cGt{utsf] lwtf]kq, /sd, Aofh, nfefFz jf cGo cfDbfgL k|fKt ug]{ / ;f]
sf] clen]v /fVg],
-3_ of]hgf Joj:yfkssf] lgb]{zg adf]lhd ;xefuLx?nfO{ lwtf]kq, /sd, nfefFz
ljt/0f ug]{, /
-ª_ af]8{n] tf]lslbP adf]lhdsf cGo sfd ug]{ .
kl/R5]b – %
;Demf}tf ;DaGwL Joj:yf
@@= ;Demf}tfdf v'nfpg' kg]{ s'/fM -!_ sf]if k|a4{s / sf]if ;'kl/j]Ifs aLr lgod ^ sf]
pklgod -^_ adf]lhd x'g] ;Demf}tfdf cGo s'/fsf cltl/Qm b]xfosf s'/fx? v'nfpg'
kg]{5 M–
-s_ sf]if ;'kl/j]Ifsn] ;xefuLsf] lxt ;+/If0fsf] nflu sfo{ ug]{ s'/f,
-v_ ;xefuL tyf af]8{nfO{ ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0fx? pknJw u/fpg]
s'/f,
-u_ ;fd"lxs nufgL sf]ifaf6 sf]if ;'kl/j]Ifsn] o; lgodfjnLsf] clwgdf /lx
k|fKt ug]{ z'Ns ;DaGwL s'/f,
-3_ af]8{sf] k"j{ :jLs[lt lnP/ dfq ;Demf}tfdf kl/jt{g ul/g] s'/f,
-ª_ s'g} kIfn] ;Demf}tf kfngf gu/]df jf ;Demf}tf pNn3+g u/]df af]8{n]
;Demf}tf kfngf u/fpg ;Sg] s'/f,
-r_ ;Demf}tfdf v'nfpg' kg]{ egL af]8{n] tf]lslbPsf cGo s'/f .
-@_ sf]if k|j4{s / of]hgf Joj:yfks aLr x'g] ;Demf}tfdf cGo s'/fsf cltl/Qm
b]xfosf s'/fx? v'nfpg' kg]{5M–
-s_ of]hgfsf] ;Dk"0f{ ;DklQ of]hgf Joj:yfkssf] lhDd]jf/Ldf /xg] s'/f,
-v_ of]hgf Joj:yfksn] sf]if ;'kl/j]Ifs / af]8{sf] :jLs[lt lnO{ of]hgf
;+rfng ug]{ s'/f,
-u_ af]8{sf] k"j{ :jLs[lt glnO{ ;Demf}tfdf kl/jt{g gug]{ s'/f,
-3_ s'g} kIfn] ;Demf}tf kfngf gu/]df jf ;Demf}tf pNn3+g u/]df af]8{n]
;Demf}tf kfngf u/fpg ;Sg]] s'/f,
-ª_ of]hgf ;+u ;DaGwLt dxTjk"0f{ ;"rgf tyf hfgsf/L, cfjlws ljj/0f tyf
k|ltj]bg sf]if ;'kl/j]IfsnfO{ hfgsf/L u/fP/ dfq of]hgf Joj:yfksn]
;fj{hlgs ug'{ kg]{ s'/f,
-r_ of]hgf Joj:yfksn] of]hgfsf] v'b ;DklQ d"No / OsfO{sf] k'gv{l/b d"No
tyf To:tf] d"No u0fgfsf] cfwf/ ;xefuLnfO{ hfgsf/L u/fpg'kg]{ s'/f,
-5_ of]hgf Joj:yfksn] o; lgodfjnLsf] clwgdf /lx sf]if af6 k|fKt ug]{
Joj:yfkg z'Ns ;DaGwL s'/f,
172
-h_ of]hgf Joj:yfksn] ;xefuLx?sf u'gf;f ;dfwfg u/L sf]if ;'kl/j]IfsnfO{
;f] ;DaGwL hfgsf/L lbg] s'/f,
-em_ sf]if k|a4{s / of]hgf Joj:yfks aLr x'g] ;Demf}tfdf v'nfpg' kg]{ elg
af]8{n] tf]lslbPsf cGo s'/f .
-#_ of]hgf Joj:yfks / l8kf]lh6/L aLr x'g] ;Demf}tfdf cGo s'/fsf cltl/Qm
b]xfosf s'/fx? v'nfpg'' kg]{5M–
-s_ l8kf]lh6/Ln] ;xefuLsf] u'gf;f ;dfwfg ug]{ / sf]if ;'kl/j]IfsnfO{ u'gf;f
;DaGwdf hfgsf/L u/fpg],
-v_ of]hgf Joj:yfkssf] lgb]{zg cg';f/ OsfO{{sf] lat/0f tyf gfd;f/L
;DaGwL sfo{ ug]{ s'/f,
-u_ of]hgf Joj:yfkssf] lgb]{zg cg';f/ ;fd"lxs nufgL sf]if cGt{utsf]
lwtf]kq, /sd, Aofh, nfefFz jf cGo cfDbfgL k|fKt ug]{ jf /sd, Jofh,
nfef+z cflb ljt/0f ug]{ s'/f,
-3_ of]hgf cGt{utsf] lwtf]kq l8kf]lh6/Ln] ;'/Iff k"j{s /fVg] s'/f,
-ª_ of]hgf Joj:yfks / l8kf]lh6/L aLr x'g] ;Demf}tfdf v'nfpg' kg]{ egL
af]8{n] tf]lslbPsf cGo s'/f .
@#= ;]jf z'Ns tyf b:t'/M 24-!_ o; lgod adf]lhd ;]jf z'Ns lnFbf ;fd"lxs nufgL
sf]ifsf] of]hgfsf] k|To]s xKtfsf] cGTodf sfod ePsf] v'b ;DklQ d"No u0fgf
u/L ;f]sf] q}dfl;s cf}ift sfod u/L q}dfl;s ?kdf lng ;Sg]5 . t/, v'nfd"lv
of]hgfsf] xsdf b}lgs sfod ePsf] v'b ;DklQ d"Nosf] q}dfl;s cf}ift sfod u/L
q}dfl;s ?kdf lng ;Sg]5 .
25
-@_ sf]if ;'kl/j]Ifsn] pklgod -!_ adf]lhdsf] ;]jf z'Ns ln+bf v'b ;DklQ d"Nosf]
a9Ldf z'Go bzdnj b'O{ k|ltzt /sd aflif{s ;]jf z'Ns jfkt lng ;Sg]5 .
26
-#_ of]hgf Joj:yfksn] pklgod -!_ adf]lhdsf] ;]jf z'Ns ln+bf v'b ;DklQ
d"Nosf] a9Ldf Ps bzdnj kfFr k|ltzt /sd jflif{s Joj:yfkg z'Ns jfkt
lng ;Sg]5 .
27
-$_ l8kf]lh6/Ln] pklgod -!_ adf]lhdsf] ;]jf z'Ns ln+bf v'b ;DklQ d"Nosf]
a9Ldf z'Go bzdnj b'O{ k|ltzt /sd jflif{s ;]jf z'Ns lng ;Sg]5 .
-%_ pklgod -@_, -#_ tyf -$_ adf]lhd z'Ns lnFbf cfly{s aif{ ;dfKt ePsf] Ps
dlxgf leq lng' kg]{5 .
24 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg
25 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg
26 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg
27 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg

173
28
-^_ sf]if ;'kl/j]Ifs, of]hgf Joj:yfks / l8kf]lh6/Ln] k|To]s q}dfl;s ?kdf cfkm"n]
k|fKt u/]sf] ;]jf z'Nssf] tLg k|ltztn] x'g] /sd pQm q}df; ;dfKt ePsf]
tL; lbgleq af]8{df a'emfpg' kg]{5 . pQm cjlwdf af]8{df /sd ga'emfPdf
jflif{s bz k|ltztsf b/n] Jofh;d]t hf]8L oyflz3| af]8{df a'emfpg' kg]{5 .
29
-&_ pklgod -^_ adf]lhd a'emfpg'kg]{ z'Ns a'emfpFbf lzif{s v'nfO{ ljj/0f ;d]t
k]z ug'{kg]{5 .
kl/R5]b – ^
of]hgf btf{ tyf ;+rfng ;DaGwL Joj:yf
@$= of]hgf btf{ ug{' kg]{M -!_ of]hgf Joj:yfksn] sf]if cGt{ut Ps jf Ps eGbf a9L
of]hgf ;+rfng ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd of]hgf ;+rfng ug'{ cl3 sf]if ;'kl/j]Ifssf] ;xdlt lnO{
af]8{df btf{ ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd btf{ ug{sf nflu b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft ;lxt
cg';"rL– !# adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 M–
-s_ of]hgfsf] p2]Zo,
-v_ of]hgfsf] k"FhL / k"FhL ;+/rgf,
-u_ of]hgfdf ;+nUg x'g ;Sg] ;xefuL,
-3_ of]hgf ;+rfng ug]{ ;DaGwL ;+rfns ;ldltsf] lg0f{o,
-ª_ OsfO{sf] ;fj{hlgs lgisfzg ug{sf nflu tof/ ul/Psf] ljj/0fkq,
-r_ of]hgf ;+rfngsf zt{ tyf k|s[of,
-5_ of]hgf ;+rfngsf nflu sf]if ;'kl/j]Ifsaf6 k|fKt :jLs[lt,
-h_ af]8{n] lgj]bgdf v'nfpg' kg]{ elg tf]lslbPsf cGo s'/f .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf af]8{n] To:tf] lgj]bg pk/ cfjZos
hfFra'em ug]{5 / To;/L hfFra'em ubf{ of]hgf ;+rfng ug{ pko'Qm b]lvPdf
To:tf] of]hgf btf{ u/L cg';"rL–!$ adf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bsnfO{ of]hgf
;+rfng ug]{ :jLs[lt k|bfg ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd :jLs[lt lbg' cl3 af]8{n] lgj]bsaf6 cg';"rL–!%
adf]lhdsf] b:t'/ lng' kg]{5 .
@%= of]hgf /2 ug{ ;Sg]M -!_ af]8{n] b]xfosf] s'g} cj:yfdf of]hgf /2 ug{ ;Sg]5 M–
-s_ of]hgf ;+rfng ug{ :jLs[lt k|fKt u/]sf] tLg dlxgf leq of]hgf ;+rfng
gePdf,
28 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg
29 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk
174
-v_ of]hgf ;+rfng ;DaGwdf af]8{n] lbPsf] cfb]z jf lgb]{zg of]hgf
Joj:yfksn] af/Daf/ pNn+3g u/]df,
-@_ pklgod -!_ adf]lhd of]hgf /2 ePdf af]8{n] tf]lslbP adf]lhd sf]if k|a4{sn]
;xefuLx?nfO{ /sd lkmtf{ jf gofF of]hgf Joj:yfksnfO{ of]hgf x:tfGt/0f
ug'{ kg]{5 .
@^= OsfO{{ ;fj{hlgs ?kdf lgisfzg ug'{ kg]{M -!_ o; lgodfjnL adf]lhd of]hgf
;+rfng ubf{ OsfO{ ;fj{hlgs ?kdf lgisfzg ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd OsfO{ lgisfzg ubf{ b]xfo adf]lhd x'g] ul/ ug'{ kg]5 { M–
-s_ To:tf] OsfO{ lwtf]kq ahf/df ;"lrs/0f ug]{ jf sf/f]jf/ x'g] cGo pko'Qm
Joj:yf u/]/,
-v_ af]8{af6 cg'dlt k|fKt ljqmL s]Gb| jf lwtf]kq Joj;foL dfkm{t ljqmL x'g]
Joj:yf u/]/,
@&= sf/f]jf/ ;DaGwL Aoj:yfM -!_OsfO{sf] sf/f]jf/ ubf{ of]hgf Joj:yfksn] To:tf] OsfO{
lwtf]kq ahf/df ;"rLs/0f u/L jf cfkm}n] vl/b laqmL ug]{ Joj:yf u/L sf/f]af/ ug{
;Sg]5 .
-@_ v'nfd'vL of]hgfsf] OsfO{ of]hgf Joj:yfks cfkm}n] vl/b laqmL ug]{ ePdf
OsfO{ laqmL tyf k'gv{l/b d"No ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 .
30
-#_ pklgod -@_ adf]lhd OsfO{ laqmL tyf k'gv{l/b d"No lgwf{/0f ubf{ b}lgs v'b
;DklQ d"No u0fgf u/L ;f] d"NonfO{ OsfO{ laqmL tyf k'gv{l/b d"Nosf] ?kdf
lng' kg]{5 . of]hgf Joj:yfksn] OsfO{ k'gv{l/b ubf{ k'gv{l/b d"Nosf] a9Ldf
Ps bzdnj kfFr k|ltzt ;Dd z'Ns -PlSh6 lkm_ lng ;Sg]5 / 31pQm z'Ns
of]hgfsf] cfodf n]vf+sg ug'{ kg]{5 . t/, of]hgf Joj:yfksn] OsfO{ ljqmL ubf{
s'g} z'Ns lng kfpg] 5}g .
-$_ of]hgf Joj:yfksn] cfkm}n] OsfO{ vl/b ubf{ kfngf ug'{ kg]{ zt{ af]8{n] ;do
;dodf tf]lslbg ;Sg]5 .
-%_ of]hgf Joj:yfksn] OsfO{ afF8kmfF8 ePsf] Ps dlxgfleq of]hgf cGtu{t
;+slnt /sdsf] Joj:yfkg sfo{ z'? u/L ;f]sf] hfgsf/L sf]if ;'kl/j]Ifs tyf
af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
-^_ v'nfd'vL of]hgfsf] OsfO{ vl/b ljqmL ug{sf] nflu of]hgf Joj:yfksn] ljt/s
-Ph]G6_ sf] lgo'QmL ug{ ;Sg]5 .

30 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg


31 ;fd"lxs nufgL sf]if -rf}yf] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f yk ul/Psf]

175
32
-&_ ==========
-*_ pklgod -^_ adf]lhdsf] ljt/ssf] of]Uotf / lgo'QmL k|s[of ;DaGwL Joj:yf
af]8{n] tf]lslbP adf]lhd x'g]5 .
33
-(_ v'nfd'vL of]hgf ;+rfngdf sf]if k|j¢{s tyf of]hgf Joj:yfksn] cfkm\gf]
zfvf ;~hfn jf a}+s tyf ljQLo ;+:yf dfkm{t v'nfd'vL of]hgf laqmL tyf
k'gv{l/bsf] k|jGw ldnfpg ;Sg]5 .
@*= lj1fkg ;DaGwL Joj:yfM -!_ OsfO{ vl/b laqmLsf nflu lj1fkg k|sfzg u/Lg]
ePdf To:tf] lj1fkg k|sfzg ug'{ cl3 af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-@_ OsfO{ vl/b laqmLsf nflu k|sfzg ul/g] lj1fkg ;To tYo o'Qm x'g'kg]{5 /
To:tf] la1fkgdf s'g} s'/f a9fO{ r9fO{ ul/Psf] s'/f jf e'mSofpg] ljj/0f /fVg'
xF'b}g .
-#_ lj1fkg ;DaGwL cGo Joj:yf af]8{n] tf]lslbP adf]lhd x'g]5 .
@(= aLh k"FhL /fVg'kg]{ M -!_ of]hgf Joj:yfksn] ;+rfng ug]{ klxnf] of]hgfsf nflu
To:tf] of]hgfsf] s"n /sdsf]] sDtLdf 34kGw| k|ltzt /sd aLh k"FhLsf ?kdf nufgL
ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df pNn]v ePsf] afx]s cGo of]hgfsf ;DaGwdf klxnf] of]hgfsf]
sfo{ ;Dkfbgsf cfwf/df af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbP adf]lhdsf] k|ltztsf]
aLh k"FhL /fVg' kg]{5 .
35
-#_ of]hgf Joj:yfksn] aLh k"FhL /fVg g;Sg] cj:yf cfPdf jf sf]if k|j4{sn]
nufgL ug{ OR5f b]vfPdf af]8{sf] k"j{ :jLs[lt lnO{ of]hgf Joj:yfkssf] ;§f
sf]if k|j4{sn] aLh k"FhL nufgL ug{ ;Sg]5 .
#)= lx:;f tyf bfloTjM -!_ o; lgodfjnL adf]lhd ;+rflnt of]hgfdf ;xefuLn] cfk"mn]
vl/b u/]sf] OsfOsf] /sd a/fa/sf] lx:;f / bfloTj /xg]5 .
-@_ of]hgfsf] gfkmf gf]S;fgLdf ;xeflusf] lx:;f cg';f/sf] clwsf/ tyf bfloTj
x'g]5 .
kl/R5]b – &
of]hgf vf/]hL ;DaGwL Joj:yf
#!= of]hgf vf/]h x'g] M -!_ b]xfosf] cj:yfdf of]hgf vf/]h x'g]5 M–
-s_ of]hgfsf] lgwf{l/t ;dofjlw ;dfKt ePdf,
-v_ of]hgf ;+rfng ug{ lbPsf] :jLs[lt af]8{n] P]gsf] bkmf &$ adf]lhd /2 u/]df,
-u_ s'g} c;fdfGo kl/l:ylt pTkGg eO{ of]hgf ;+rfng ug{ g;lsg] k|dfl0ft
ePdf,
32 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f x6fOPsf]
33 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk
34 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f ;+zf]lwt
35 ;fd"lxs nufgL sf]if -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( åf/f yk

176
-3_ of]hgfsf] s'n /sdsf] slDtdf krxQ/ k|ltzt /sdsf] k|ltlglwTj x'g] u/L
sDtLdf krf; k|ltzt ;xefuLn] of]hgf vf/]hLsf nflu of]hgf Joj:yfks
;dIf dfu u/]df .
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -u_ adf]lhd of]hgf vf/]hL ug'{ cl3 of]hgf vf/]hL
;DaGwL k|:tfj of]hgfsf ;xefuLsf] ;efdf pkl:yt ;xefuLsf] ax'dtaf6
kfl/t ePsf] x'g' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ sf] v08 -u_ jf v08 -3_ adf]lhd of]hgf vf/]h ug{sf nflu
of]hgf Joj:yfksn] sf]if ;'kl/j]Ifssf] ;xdlt lnO{ af]8{ ;dIf lgj]bg lbg'
kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf af]8{n] ;f] ;DaGwdf cfjZos
hfFra'em ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd hfFra'em ubf{ of]hgf ;~rfng ug{ pko'Qm gb]lvPdf
of]hgf vf/]h ug{ of]hgf Joj:yfksnfO{ :jLs[lt lbg]5 .
-^_ o; lgod adf]lhd s'g} of]hgf vf/]h ug'{ k/]df of]hgf Joj:yfksn] To;/L
of]hgf vf/]h ug'{ k/]sf] sf/0f af/] af]8{nfO{ hfgsf/L lbg'sf ;fy} /fli6«o:t/sf]
klqsfdf slDtdf b'O{ k6s ;fj{hlgs ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd ;"rgf k|sfzg u/]kl5 sf]if ;'kl/j]Ifs jf of]hgf
Joj:yfksn] To:tf] vf/]h ug{ nfluPsf] of]hgfsf] sf/f]af/ ug{ u/fpg x'Fb}g .
36
-*_ of]hgfsf] lgwf{l/t cjlw ;dfKt x'g' eGbf sDtLdf Ps dlxgf cufl8 ;"rLs/0f
vf/]hLsf nflu lwtf]kq ahf/df lgj]bg lbg' kg]{5 .
#@= of]hgf vf/]h ug]{ sfo{ljlw M -!_ lgod #! adf]lhd of]hgf vf/]h ubf{ To:tf]
of]hgfsf] ljj/0f kqdf ;f] ;DaGwdf s'g} sfo{ljlw pNn]v ePsf] /x]5 eg] To:tf]
sfo{ljlw adf]lhd ug'{ kg]{5 .
-@_ lgod #! sf] pklgod -!_ v08 -u_ jf -3_ adf]lhd of]hgf vf/]h ug'{ cl3
of]hgf Joj:yfksn] ;xefuLx?sf] ;ef af]nfO{ ;f] ;efdf pkl:yt ;xefuLsf]
ax'dtaf6 of]hgf vf/]hLsf] k|:tfj kfl/t u/fpg' kg]{5 .
-#_ lgod #! sf] pklgod -^_ adf]lhd of]hgf vf/]h ug]{ :jLs[lt k|fKt ePkl5
To:tf] :jLs[lt k|fKt ePsf] tLg dlxgfleq sf]if Joj:yfksn] To:tf] of]hgf
cGt{utsf] ;DklQnfO{ gubdf kl/0ft u/L ;xefuLx?nfO{ O{sfOsf] :jfldTjsf]
cg'kftdf e'QmfgL lbg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf] sfo{ tLg dlxgfleq k"/f ug{ g;lsPdf ;f] sf] sf/0f
v'nfO{ yk ;dosf nflu of]hgf Joj:yfksn] af]8{df lgj]bg lbg ;Sg]5 .

36 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk

177
-%_ pklgod -$_ adf]lhdsf] lgj]bg k|fKt ePdf af]8{n] a9Ldf csf]{ tLg dlxgf
Dofb yk ul/ lbg ;Sg]5 .
-^_ vf/]h ug{ :jLs[lt k|fKt of]hgf pklgod -#_ adf]lhd gubdf kl/0ft x'g
g;Sg] ePdf of]hgf Joj:yfksn] af]8{sf] :jLs[lt lnO{ To:tf] of]hgfnfO{ gofF
of]hgfdf kl/0ft u/L ;xefuLx?nfO{ gofF of]hgfsf] O{sfO ljt/0f ug'{ kg]{5 .
-&_ vf/]h ePsf] of]hgfsf] ;xefuLn] pk lgod -^_ adf]lhd gofF of]hgfsf]
O{sfO lng grfx]df of]hgf Joj:yfksn] To:tf] ;xefuLnfO{ lghsf] O{sfOsf]
:jfldTjsf] cg'kftdf gub e'QmfgL ug]{ Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-(_ o; lgod adf]lhd of]hgf vf/]h ubf{ of]hgfsf] ;DklQaf6 klxn] of]hgfn]
ltg{ afFsL /sd ltg{ / of]hgf vf/]hLsf nflu nfu]sf] vr{ s6fO{ afFsL /sd
;xeflunfO{ ljt/0f ug{'kg]{5 .
37
t/, of]hgfsf] vf/]hL ldlt kZrft jf:tljs vr{ afx]s lgod @# cg'?ksf] s'g}
klg z'Nssf] ?kdf vr{ ug{ ;lsg] 5}g .
##= of]hgf vf/]hLsf] k|ltj]bg lbg' kg]{ M -!_ lgod #@ adf]lhd of]hgf vf/]h
ePkl5 of]hgf Joj:yfksn] b]xfosf s'/fx? v'nfO{ ;f]sf] k|ltj]bg of]hgf vf/]h
ePsf] 5 dlxgf leq af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ of]hgf vf/]h ug'{ k/]sf] sf/0f,
-v_ ;DklQ laqmL ubf{ ckgfO{Psf] k|s[of,
-u_ of]hgf vf/]h ubf{ nfu]sf] vr{,
-3_ ;xefuLnfO{ ljt/0f ug{ afFsL /x]sf] /sd,
-ª_ n]vfk/LIfssf] k|ltj]bgdf pNn]lvt s'/f,
-r_ af]8{n] tf]lslbPsf cGo s'/f .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k|ltj]bg of]hgf Joj:yfksn] ;xefuLsf] hfgsf/Lsf]
nflu ;fj{hlgs ug{' kg]{5 .
kl/R5]b – *
nufgL ;DaGwL Joj:yf
#$= nufgL ug{ ;Sg] If]qM -!_ of]hgf Joj:yfksn]] O{sfO ljqmLaf6 p7]sf] jf ;+sng
ePsf] /sd b]xfo adf]lhdsf] s'g} jf ;j} If]qdf nufgL ug{ ;Sg]5 M–
-s_ af]8{df btf{ ePsf] lwtf]kq,
-v_ ;fj{hlgs lgisfzg ePsf] lwtf]kq,
-u_ lwtf]kq ljlgdo ahf/df ;"rLs[t lwtf]kq,

37 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk

178
-3_ g]kfn ;/sf/n] hf/L u/]sf] jf g]kfn ;/sf/sf] hdfgt jf k"0f{ ;'/lIft
x'g] u/L ;/sf/L :jfldTj jf lgoGq0fdf /x]sf] s'g} ;+:yf jf g]kfn /fi6«
a}+sn] hf/L u/]sf] C0fkq, 6«]h/L aLn tyf d'b|f ahf/sf cGo ;fwgx?,
-ª_ a}+s lgIf]k,
-r_ d'b|f ahf/ pks/0f,
-5_ af]8{n] tf]lslbPsf] cGo If]q .
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -5_ adf]lhdsf] If]q tf]Sbf To:tf] If]qdf nufgL ubf{
kfngf ug'{ kg]{ zt{ ;d]t af]8{n] tf]lslbg]5 .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg s'g} lglZrt If]qdf dfq
nufgL ug]{ u/L af]8{af6 :jLs[lt k|fKt of]hgfn] ;f]xL If]qdf dfq nufgL ug'{
kg]{5 .
#%= C0f lbg jf gf]S;fgL Joxf]g{ gx'g] M -!_ of]hgf Joj:yfksn] of]hgfaf6 p7]sf] jf
of]hgf cGtu{tsf] /sd cfˆgf] ;+:yf ;+rfngsf] nflu vr{ ug{ jf To:tf] ;+:yfsf]
gf]S;fgL jf cGo s'g} k|sf/sf] xfgL Joxf]g{sf] nflu jf s;}nfO{ C0f lbgsf] nflu
k|of]u ug{ ;Sg] 5}g .
-@_ of]hgf Joj:yfksn] ;DalGwt of]hgfsf] O{sfOsf] k'gv{l/b e'QmfgL, Aofh
e'QmfgL jf nfefFz e'QmfgL h:tf sfo{sf] nflu of]hgfsf] v'b ;DklQsf] aL;
k|ltzt ;Dd a9Ldf 5 dlxgfsf nflu afl0fHo a}+saf6 shf{ lng ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ ljkl/t sfd u/]df To:tf] of]hgf Joj:yfkssf] ;+rfns /
sfo{sf/L k|d'vn] JolQmut ?kdf To:tf] /sd of]hgfnfO{ ltg'{kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd /sd lt/]sf] sf/0faf6 dfq To:tf] ;+rfns jf sfo{sf/L
k|d'v P]g / o; lgodfjnL adf]lhdsf] cGo bfloTj jf sf/jfxLaf6 d'Qm ePsf]
dflgg] 5}g .
-%_ pklgod -#_ adf]lhdsf] /sd glt/]df To:tf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vsf]
3/3/fgfaf6 c;'n pk/ ul/g]5 / lgh s'g} klg ;+ul7t ;+:yfsf] kbflwsf/Ldf
lgjf{lrt jf dgf]gog x'g cof]Uo ePsf] dflgg]5 .
#^= nufgLsf] ;LdfM -!_ of]hgf Joj:yfksn] k|To]s of]hgfsf] /sd nufgL ubf{ b]xfo
adf]lhdsf] ;Ldfleq /lx ug'{ kg]{5 M–
38
-s_ s'g} Ps ;+ul7t ;+:yfsf] ;fwf/0f z]o/df To:tf] ;+:yfsf] s'n r'Qmf
kF"hLsf] bz k|ltzt eGbf jl9 gx'g] u/L,
t/ ;+ul7t ;+:yfsf] s"n ;fwf/0f z]o/df of]hgfsf] cfsf/sf] sDtLdf
jL; k|ltzt nufgL of]hgf cjlwe/ sfod /fVg' kg]{5 .

38 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg

179
-v_ s'g} Ps ;+ul7t ;+:yfn] lgisfzg u/]sf] cu|flwsf/ z]o/ jf l8a]~r/sf]
aL; k|ltzt eGbf a9L gx'g] u/L,
39
-u_ s'g} Ps ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kqdf of]hgfsf] cfsf/ jf nufgL ubf{sf]
;dodf sfod /x]sf] v'b ;DklQ d"Nosf] bz k|ltzt eGbf a9L gx'g] u/L .
40
3_ cGo ;fd'lxs nufgL sf]if cGtu{tsf] of]hgfdf of]hgfsf] cfsf/ jf nufgL
ubf{sf] ;dodf sfod /x]sf] v'b ;DklQ d"Nosf]] bz k|ltzt eGbf a9L
gx'g] u/L .
41
-ª_ a}+ssf] d'2tL lgIf]kdf of]hgfsf] cfsf/ jf nufgL ubf{sf] ;dodf sfod
/x]sf] v'b ;DklQ d"Nosf] !% k|ltzt eGbf a9L gx'g] u/L .
t/, of]hgfsf] lgwf{l/t cjlw ;dfKt x'g'eGbf a9Ldf ^ dlxgf cufl8 b]lv
a}+ssf] d'2tL lgIf]k /fVg of] Joj:yfn] afwf kg]{5}g .
42
-r_ d'b|f ahf/ pks/0fdf of]hgfsf] cfsf/ jf nufgL ubf{sf] ;dodf sfod
/x]sf] v'b ;DklQ d"Nosf]] bz k|ltzt eGbf a9L gx'g] u/L .
-@_ Pp6f ;fd"lxs nufgL sf]if cGtu{t ;+rflnt cGo of]hgfsf] lwtf]kq jf
;f] sf]ifsf] sf]if k|a4{s jf l8kf]lh6/Ln] hf/L u/]sf] lwtf]kqdf nufgL ug{
x'Fb}g .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg of]hgfn] nufgL ug{ ;Sg]
If]q / ;Ldf af]8{n] cfjZostf cg';f/ x]/km]/ ug{ ;Sg]5 .
#&= ljb]zdf nufgL ug{ ;lsg]M -!_ k|rlnt sfg"gsf] clwgdf /xL s'g} of]hgfsf] s'n
/sdsf] a9Ldf kRrL; k|ltzt /sd ;Dd ljb]zL lwtf]kq ahf/df nufgL ug{
;lsg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd nufgL ubf{ af]8{n] g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt lnO{ nufgLsf]
nflu ;d´bf/L -Pdcf]o'_ u/]sf] d'n'sx?sf] lwtf]kq ahf/df dfq nufgL ug{
;lsg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd nufgL ubf{ To:tf] d'n'ssf] sfg"g adf]lhd btf{ ePsf
;+ul7t ;+:yfx?n] hf/L u/]sf] lwtf]kq jf To:tf] d'n'ssf] ;fd"lxs nufgL sf]if
/ ;/sf/L C0fkqdf dfq nufgL ug{ ;lsg]5 .

39 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg


40 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg
41 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg
42 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg

180
kl/R5]b – (
ljQLo ljj/0f, n]vf k/LIf0f tyf hfgsf/L k|jfx ;DaGwL Joj:yf
#*= n]vf /fVg' kg]{ M of]hgf Joj:yfksn] cfk\mgf] sf/f]af/sf] n]vf k|rlnt sfg"g
adf]lhd n]vfdfg tf]Sg] lgsfon] tf]s] adf]lhdsf] 9fFrf / k|s[of adf]lhd /fVg'
kg]{5 .
43
#*s= hu]8f sf]if M–-!_ of]hgf Joj:yfks ;+:yfn] ;+:yfut hf]lvd Joj:yfkg ug{
tyf ljQLo ;jntf sfod /fVg Ps hu]8f sf]if v8f u/L aflif{s ?kdf ;+:yfsf]
d'gfkmfaf6 bz k|ltzt /sd 56\ofpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] hu]8f sf]ifdf hDdf ePsf] /sd gub nfef+zsf]
?kdf lat/0f ug{ kfO{g] 5}g .
#(= ljQLo ljj/0f tof/ ug'{ kg]{M of]hgf Joj:yfksn] k|To]s of]hgfsf] 5'6[f5'6[} ljQLo
ljj/0f tof/ u/L /fVg' kg]{5 .
$)= n]vf k/LIfs tyf n]vf k/LIf0f ;DaGwL Joj:yfM -!_ rf6{8{ PsfpG6]G;L jf ;f]
;/xsf] k/LIff pQL0f{ u/L g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6\; ;+:yfaf6 k|df0fkq k|fKt u/]sf]
n]vf k/LIfs dfq of]hgf Joj:yfks jf of]hgfsf] n]vfkl/Ifssf] ?kdf lgo'Qm x'g
;Sg]5 .
-@_ of]hgf Joj:yfksn] cfˆgf] / of]hgfsf] n]vf k/LIf0f 5'6[f5'6[} n]vf k/LIfsaf6
u/fpg' kg]{5 .
44
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd lgo'Qm ul/Psf] n]vfk/LIfssf] gfd tyf
n]vfk/LIf0f ul/g] cjlwsf] ;DaGwdf n]vfk/LIfs lgo'Qm ePsf] kG3| lbgleq
af]8{nfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
45
-$_ =======================================
-%_ n]vf k/LIfsn] of]hgf Joj:yfks tyf of]hgfsf] n]vfk/LIf0f ubf{ n]vf k/LIf0f
;DaGwL k|rlnt l;4fGt, sfg"g / dfkb08 cg';f/ ug'{ kg]{5 .
-^_ n]vfk/LIfsn] n]vfk/LIf0f u/L ;s]kl5 of]hgf Joj:yfks tyf of]hgfsf] sfd
sf/jfO{, n]vf ljj/0f tyf cfly{s cj:yf k|ltljlDat x'g] u/L k|ltj]bg tof/
ug'{ kg]{5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhdsf] n]vf k/LIf0f k|ltj]bgdf k|rlnt sfg"g adf]lhd
v'nfpg' kg]{ s'/fx?sf] cltl/Qm b]xfosf s'/fx? ;d]t v'nfOPsf] x'g'kg]{5 M—
-s_ n]vf ;DaGwL k|rlnt P]g, lgod tyf dfkb08 cg';f/ n]vf /fv] g/fv]sf],

43 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk


44 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg
45 ;fd"lxs nufgL sf]if -rf}yf] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f x6fOPsf]

181
-v_ of]hgf Joj:yfkssf]] s'g} kbflwsf/L jf sd{rf/Ln] k|rlnt sfg"g ljk/Lt
s'g} sfd sf/jfxL jf clgoldt sfo{ u/]sf] sf/0faf6 of]hgfnfO{ s'g}
xfgL gf]S;fgL eP gePsf]],
-u_ of]hgf Joj:yfkssf] cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnL eP jf gePsf],
-3_ ;xefuL tyf lwtf]kq ahf/sf] lxt k|lts"n s'g} sfo{ u/]sf] b]lvPdf
tT;DaGwL ljj/0f,
-ª_ cfGtl/s n]vfk/LIf0fsf] k|efjsfl/tf ;DaGwL ljj/0f,
-r_ ;'emfjx? .
-*_ of]hgfsf] n]vf k/LIf0f k|ltj]bgdf k|rlnt sfg"g adf]lhd v'nfpg' kg]{
s'/fx?sf] cltl/Qm b]xfosf s'/fx? ;d]t v'nfOPsf] x'g'kg]{5 M—
-s_ n]vf ;DaGwL k|rlnt P]g lgod tyf dfkb08 cg';f/ n]vf /fv] g/fv]sf],
-v_ of]hgf cGtu{tsf] /sd o; lgodfjnL cg"?k nufgL eP gePsf],
-u_ ;xefuLx?sf] lxt ljkl/t x'g] sfo{ u/]sf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-3_ of]hgfsf] ;+rfng ;Gtf]ifk|b ?kdf eP gePsf]],
-ª_ ;xefuLx?nfO{ yfxf lbg' kg]{ elg n]vf k/LIfsnfO{ nfu]sf cGo s'/fx?,
-r_ ;'emfjx? .
-(_ pklgod -&_ / -*_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg of]hgf Joj:yfks tyf
of]hgfsf] n]vf kl/If0f k|ltj]bgdf v'nfpg' kg]{ cGo s'/fx? af]8{n] tf]lslbg
;Sg]5 .
-!)_ n]vfkl/Ifsn] pklgod -&_ tyf -*_ adf]lhd u/]sf] n]vfk/LIf0fsf] k|ltj]bg
n]vf k/LIf0f ;dfKt ePsf] ldltn] tL; lbgleq af]8{ ;dIf ;d]t k]z ug'{
kg]{5 .
$!= n]vf k/LIfsnfO{ sf/afxL ug{ ;Sg] M s'g} n]vf k/LIfsn] of]hgf Joj:yfks jf
of]hgfsf] n]vfk/LIf0f ubf{ o; lgodfjnL / k|rlnt sfg"g ljkl/t n]vf k/LIf0f
u/]df To:tf] n]vfk/LIfssf] ;DaGwdf cfjZos sf/afxL ug{sf] nflu af]8{n] g]kfn
rf6{8{ PsfpG6]G6;\ ;+:yf ;dIf n]vL k7fpg ;Sg]5 .
$@= k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{M -!_ of]hgf Joj:yfksn]] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf]
tLg dlxgfleq cfˆgf] tyf of]hgfsf] ;f] cfly{s jif{sf] n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo
ljj/0f / ;f] cfly{s jif{df u/]sf] sfd sf/afxL ;DaGwL jflif{s k|ltj]bg tyf k|To]s
of]hgfsf] 5'§f5'§} jflif{s ljQLo ljj/0f sf]if ;'kl/j]Ifs tyf af]8{;dIf k]z ug'{
kg]{5 .

182
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] aflif{s ljQLo ljj/0f O{sfOwgLx?sf] hfgsf/Lsf]
nflu ;+lIfKt ?kdf /fli6«o :t/sf] b}lgs klqsf dfkm{t ;fj{hlgs ?kdf
k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-#_ of]hgf Joj:yfksn] cfk"mn] ;+rfng u/]sf] of]hgfsf] q}dfl;s k|ltj]bg k|To]s
q}dfl;s cjlw ;dfKt ePsf] tL; lbgleq sf]if ;'kl/j]Ifs tyf af]8{ ;dIf
k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ af]8{n] cg'dltkq k|fKt ;+ul7t ;+:yfsf] sfd sf/jfxL ;DaGwL s'g} klg ;"rgf,
hfgsf/L jf ljj/0f dfu ug{ jf ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg ug{ nufpg ;Sg]5 .
-%_ of]hgf Joj:yfksn] of]hgf Joj:yfkg ;DaGwdf /fVg'kg]{ clen]v / laj/0f
tyf of]hgf ;DaGwL o; lgodfjnL adf]lhd af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{] ljj/0fx?sf]
9fFrf af]8{n] tf]lslbg ;Sg]5 .
-^_ sf]if ;'kl/j]Ifsn] k|To]s cw{ jflif{s cjlw ;dfKt ePsf] k}tfnL; lbg leq
sf]if ;'kl/j]If0f ;DaGwL sfdsf] cw{ jflif{s k|ltj]bg af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
46
-&_ v'nfd'vL of]hgfsf] xsdf k|To]s lbgsf] v'b ;DklQ d"No tyf k|lt OsfO{ v'b
;DklQ d"No, k|To]s lbg ePsf] OsfO{sf] sf/f]jf/ -laqmL tyf k'gv{l/b d"No_
kl/df0f, d"No tyf s'n sf/f]jf/ /sd nufotsf ljj/0fx? OR5's nufgLstf{n]
x]g{ ;Sg] u/L cfkm\gf] j]e;fO6 dfkm{t b}lgs ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 .
$#= ;fj{hlgs ?kdf hfgsf/L u/fpg'kg]{]M -!_ of]hgf Joj:yfksn] cfkm"n] ;+rfng
u/]sf] k|To]s of]hgfsf] v'b ;DklQ d"No, O{sfO laqmL / k'gv{/Lb d"No k|To]s xKtf
sDtLdf Psk6s ;fj{hlgs ug{' kg]{5 .
-@_ of]hgf Joj:yfksn] k|To]s dlxgfdf of]hgf ;DaGwL cfk"mn] u/]sf sfdsf]
b]xfosf ljj/0fx? ;f] dlxgf ;dfKt ePsf] kGw| lbgleq sf]if ;'kl/j]Ifs /
af]8{nfO{ hfgsf/L u/fO{ /fli6«o:t/sf] klqsfdf slDtdf Ps k6s k|sfzg ug'{
kg]{5M–
-s_ lwtf]kqdf ul/Psf] nufgL /sd,
-v_ nufgL ul/Psf] lwtf]kqx?sf] ahf/ d"No,
-u_ of]hgfsf] cfDbfgL tyf vr{x?,
-3_ of]hgf cGtu{t hf/L ul/Psf] lwtf]kqsf] k|lt OsfO{ v'b ;DklQ d"No /
To:tf] d"No u0fgfsf] cfwf/,
-ª_ af]8{n] tf]lslbPsf cGo ljj/0f .
$$= lg/LIf0f ug{ ;Sg]M -!_ of]hgf Joj:yfksn] of]hgfsf ;DaGwdf /fv]sf] lx;fj lstfj
tyf clen]v af]8{n] jf af]8{n] tf]s]sf] JolQmn] h'g;'s} ;dodf lg/LIf0f ug{ ;Sg]5 .
46 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk

183
-@_ sf]if ;'kl/j]Ifsn] af]8{nfO{ k"j{ hfgsf/L lbO{ of]hgf Joj:yfks tyf
l8kf]lh6/Lsf] lx;fa lstfj tyf clen]v lg/LIf0f ug{ ;Sg]5 .
-#_ sf]if ;'kl/j]Ifsn] pklgod -@_ adf]lhd lg/LIf0f u/]sf]df lg/LIf0f ;DkGg
ePsf] Ps dlxgf leq af]8{ ;dIf lg/LIf0f k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{5 .
$%= hfgsf/L tyf ljj/0f lbg' kg]{ M -!_ of]hgf Joj:yfks / l8kf]lh6/Ln] b]xfosf
hfgsf/L tyf ljj/0f b]xfosf] cjlwleq af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ k|aGwkq tyf lgodfjnLdf s'g} ;+zf]wg ug]{ eP To:tf] ;+zf]wgsf] Joxf]/f,
;+zf]wg ug'{ cl3,
-v_ gofF ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v lgo'Qm ePdf To:tf] ;+rfns jf sfo{sf/L
k|d'vsf] cg';"rL – @ adf]lhdsf] ljj/0f ;lxtsf] hfgsf/L, lgo'Qm ePsf]
;ft lbg leq,
-u_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f af]8{n]
tf]lslbPsf] cjlwleq .
-@_ of]hgf Joj:yfks tyf l8kf]lh6/Ln] b]xfosf s'/fsf] hfgsf/L af]8{nfO{ t'?Gt
lbg' kg]{5M–
-s_ sfof{nosf] 7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g, km\ofS; gDa/, Od]n cflb kl/jt{g
ePdf,
-v_ ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v lj?4 k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g}
sf/jfxL ePdf jf sf/jfxL cuf8L a9fOPdf,
-u_ ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf
k/]df .
-#_ l8kf]lh6/Ln] b]xfosf s'/fsf] hfgsf/L of]hgf Joj:yfksnfO{ t'?Gt lbg' kg]{5,
-s_ of]hgfsf] tk{maf6 /sd k|fKt ug]{ jf e'QmfgL ug]{ sfo{df s'g} ;d:of
pTkGg ePdf,
-v_ of]hgfsf ;xefuLnfO{ of]hgfsf] k|ltkmn ljt/0f jf of]hgfsf] lkmtf{
e'QmfgL ;DaGwdf s'g} ;d:of pTkGg ePdf,
-$_ sf]if ;'kl/j]Ifsn] of]hgf ;+u ;DalGwt s'g} ;"rgf hfgsf/L jf ljj/0f dfu
u/]df of]hgf Joj:yfks tyf l8kf]lh6/Ln] To:tf] ;"rgf hfgsf/L jf ljj/0f
t'?Gt pknJw u/fpg' kg]{5 .
-%_ l8kf]lh6/Ln] k|To]s dlxgfsf] cGTodf of]hgfsf] ;DklQsf] ljj/0f of]hgf
Joj:yfks tyf sf]if ;'kl/j]Ifs ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .

184
kl/R5]b – !)
ljljw
$^= ;fd"lxs nufgL sf]ifsf] nflu lwtf]kq 5'§o\fpg'kg]{M -!_ ;fj{hlgs ?kdf lwtf]kq
lgisfzg ug]{ ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kq ;fj{hlgs lgisfzg ug'{ cufj} ;fj{hlgs
lgisfzg ul/g] lwtf]kqsf] slDtdf kfFr k|ltzt lwtf]kq ;fd"lxs nufgL sf]ifsf]
nflu 5'6\ofpg' kg{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd 5'6\ofOPsf] lwtf]kq vl/bsf] nflu ;DalGwt ;+ul7t
;+:yf jf To:tf] ;+:yfsf] tkm{af6 lgisfzg laqmL k|aGwsn] cjlw tf]sL ;a}
;fd"lxs nufgL sf]ifnfO{ ;"rgf lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd 5'§o\fOPsf] lwtf]kq vl/b ug{ Ps eGbf a9L sf]ifx?af6
cfj]bg k|fKt ePdf To:tf] lwtf]kq dfusf] cfwf/df ;dfg'kflts lx;fjn] ;j}
sf]ifx?nfO{ jfF8kmfF8 ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd 5'§o\fOPsf] lwtf]kq vl/bsf] nflu pklgod -@_
adf]lhdsf] cjlw leq s'g} klg sf]ifaf6 cfj]bg k|fKt gePdf To;/L 5'6\
ofOPsf] ;Dk"0f{ lwtf]kq / cf+lzs ?kdf dfq cfj]bg k|fKt ePdf vl/b
gePsf] hlt lwtf]kq ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfn] ;j{;fwf/0fsf nflu lgisfzg
ug{ 5'6\ofPsf] lwtf]kqx?df ;dfj]z u/L ;fj{hlgs ?kdf lgisfzg ug'{ kg]{5 .
47
$^s= ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns lgjf{rgdf dtbfg ug{ gkfpg] M ;fd"lxs nufgL sf]if
jf of]hgfn] s'g} klg ;"lrs[t ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfnssf] lgjf{rgdf pDd]bjf/L
lbg], ;dy{g hgfpg], k|f]S;L lbg] / dtbfg ug{ ;Sg] 5}g . t/, pNn]lvt Joj:yfn]
;+ul7t ;+:yfsf] ;fwf/0f ;efdf pkl:ylt hgfpg jfwf kg]{ 5}g .
$&= lgb]{lzsf hf/L ug{ ;Sg]M -!_ af]8{n] P]g tyf o; lgodfjnL ljkl/t gx'g] u/L
of]hgfsf] ;fj{hlgs lgisfzg :jLs[lt k|s[of, ljj/0fkqdf pNn]v x'g' kg]{ s'/fx?,
laqmL k|s[of, of]hgfsf ;DalGwt kIf aLr x'g] ;Demf}tf, cfrf/ ;+lxtf, nufgLsf]
d"NofFsg k|s[of, v'b ;DklQsf] d"NofFsg nufotsf cGo cfjZos s'/fsf ;DaGwdf
lgb]{lzsf hf/L ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd hf/L ePsf] lgb]{lzsf kfngf ug'{ ;DalGwt ;j}sf] st{Jo
x'g]5 .
$*= cg";'rLdf x]/km]/ jf yk36M af]8{n] cfjZostf cg';f/ cg";'rLdf x]/km]/ jf yk36
ug{ ;Sg]5 .

47 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk

185
cg';"rL—!
-lgod $ sf] pklgod -!_ ;+u ;DaGwLt_

sf]if btf{sf nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf


ldltM ======================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .

laifoM sf]if btf{ u/L kfpF .


lwtf]kq ;DaGwL P]g / ;f] cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod, lgb]{lzsf tyf cGo k|rlnt g]kfn
sfg"gsf] cwLgdf /xL ========================== gfdsf] ;fd"lxs nufgL sf]if :yfkgf ug]{ OR5f
ePsf]n] cfjZos ljj/0f / sfuhft tyf lgj]bg b:t'/ ;DnUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf
5f} .

;DnUg sfuhft tyf pNn]lvt ljj/0f ;To tYo 5g\ . s'g} ljj/0f hfgLhfgL n'sfPsf]
jf unt ljj/0f k]z u/]sf] 5}g . ljj/0f n'sfPsf] jf unt ljj/0f jf sfuhft k]z u/]sf]
7x/]df sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .

lgj]bs ;+ul7t ;+:yfsf]M


gfd M ===========================
7]ufgfM ===========================c+rn=============================lhNnf =============================== uf=
lj=;=÷g=kf=
6f]n======================j8f g+=======Ans g+======= kmf]g g+M=============== km\ofS;M===============Od]n
================

;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM sfo{sf/L k|d'vsf] M

gfd M b:tvtM

186
cg';"rL— @
-lgod $ sf] pklgod -!_ sf] v08 -r_, lgod !# sf] pklgod -@_ sf] v08 -u_ /
lgod $% sf] pklgod -!_ sf] v08 -v_ ;+u ;DalGwt_
;+rfns÷sfo{sf/L k|d'v tyf k|ltlglwsf] ljj/0f

kmf]6f]

!= gfdM
@= :yfoL 7]ufgfM ====================c+rn====================lhNnf ========================= uf=
lj=;=÷g=kf=÷d= g= kf= 6f]n====================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g
g+M================ km\ofS;M============Od]n ===========
#= xfnsf] 7]ufgfM ===========================c+rn=======================lhNnf =============================
uf= lj=;=÷g=kf= 6f]n====================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M================
km\ofS;M============Od]n ==========
$= afa'÷cfdfsf] gfdM
%= afh]÷ah}sf] gfdM
^= klt ÷ klTgsf] gfd M
&= z}lIfs of]UotfM
*= Joj;flos cg'ejM
(= tflndM
!)= s'g} k]zf jf ;+:yfdf sfo{/t ePdf, ;f] ;DaGwL ljj/0fM
!!= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf Ps k|ltzt jf ;f] eGbf a9L] :jfldTj jf s'g} ;+nUgtf
eP tT;DaGwL ljj/0fM
!!= cfkm" pk/ jf cfkm" ;Da4 s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g
tyf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0fM
!@= ;+rfns÷sfo{sf/L k|d'v x'g lgwf{l/t of]Uotf k"/f ePsf] / cof]Uotf g/x]sf] pb\3f]if0fM

b:tvtM ==========================
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftM
!= of]Uotf, cg'ej / cGo ;+:yfdf ;DnUgtf eP ;f] k|dfl0ft ug]{ sfuhftsf] k|ltlnlk .
@= gful/stf k|df0fkqsf] k|ltlnlk .
48
#= u}/cfjf;Lo g]kfnL ;+rfns ePdf ;+rfnssf] u}/cfjf;Lo g]kfnLsf] kl/rokq .

48 af]8{sf] ldtL @)^*.!@.@# sf] lg0f{ofg';f/ yk ul/Psf]

187
cg';"rL—#
-lgod $ sf] pklgod -@_ / -%_ ;Fu ;DalGwt_
;fd"lxs nufgL sf]if btf{ b:t'/

!= lgj]bg b:t'/ krf; xhf/ ?k}of


@= sf]if btf{ b:t'/M bz nfv ?k}of
#= u}/cfjf;Lo g]kfnL ;+rfns ePdf ;+rfnssf] u}/cfjf;Lo g]kfnLsf]kl/rokq .

cg';"rL— $
-lgod $ sf] pklgod -$_ ;+u ;DalGwt_
sf]if btf{ k|df0fkq
======================================df d'Vo sfof{no /x]sf] ;+ul7t ;+:yf >L ===========================
========== n] :yfkgf u/]sf] ===================================== gfdsf] ;fd"lxs nufgL sf]if lwtf]kq
;DaGwL P]g, @)^# / ;fd"lxs nufgL sf]if lgodfjnL,@)^& adf]lhd o; af]8{df btf{ u/L
of] k|df0fkq lbOPsf] 5 .
af]8{sf] 5fkM k|df0fkq lbg] cflwsf/Lsf] b:tvtM
gfdM
kbM
ldltM
cg';"rL— %
-lgod ^ sf] pklgod -#_ ;+u ;DalGwt_
sf]if ;'kl/j]Ifssf] ljj/0f kmf]6f]

!= gfdM
@= :yfoL 7]ufgfM c+rn======================lhNnf ========================= uf= lj=;=÷g=kf=
========================= 6f]n====================j8f g+=========3/÷Ans g+========= kmf]g
g+M================ km\ofS;M======================== Od]n =================
#= xfnsf] 7]ufgfM c+rn =====================lhNnf =========================
uf=lj=;=÷g=kf============================ 6f]n====================j8f g+=========3/÷Ans
g+========= kmf]g g+M================ km\ofS;M========================= Od]n =================
$= afa'sf] gfdM
%= afh]sf] gfdM
^= klt jf klTgsf] gfdM
&= z}lIfs of]UotfM

188
*= sfo{ cg'ejM
(= tflnd
!)= s'g} k]zf jf ;+:yfdf sfo{/t ePdf, ;f] ;DaGwL ljj/0fM
!!= sf]if ;'kl/j]Ifssf] ?kdf sfd ug{ of]Uotf k'/f ePsf] pb\3f]if0fM

b:tvtM ==========================

;DnUg ug'{ kg]{ sfuhftM


!= of]Uotf / cg'ej k|dfl0ft ug]{ sfuhftsf] k|ltlnlk .
@= gfu/Lstf k|df0fkqsf] k|ltlnlk .

cg';"rL— ^
-lgod !# sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
of]hgf Joj:yfks jf l8kf]lh6/Lsf] cg'dltkqsf nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf

ldltM =====================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM cg'dltkq kfpF .
o; ;+:yfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# / ;f] P]g cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod, lgb]{lzsf
tyf cGo k|rlnt g]kfn sfg"gsf] cwLgdf /xL of]hgf Joj:yfks jf l8kf]lh6/Lsf] ?kdf
sfd ug{ rfx]sf]n] nfUg] b:t'/, ljj/0f / sfuhft ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf 5f} .
;DnUg sfuhft tyf pNn]lvt ljj/0f ;To tYo 5g\ . s'g} ljj/0f hfgLhfgL n'sfPsf]
jf unt ljj/0f k]z u/]sf] 5}g . ljj/0f n'sfPsf] jf unt ljj/0f jf sfuhft k]z u/]sf]
7x/]df sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .
lgj]bs ;+ul7t ;+:yfsf] gfd M==============================
7]ufgfM c+rn=================================lhNnf ===================================== uf= lj=;=÷g=
kf==================================
6f]n====================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M================== km\ofS;M==================Od]n
===================
/lhi68{ sfof{noM sfo{sf/L k|d'vsf]M
gfdM
b:tvtM
;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM

189
cg';"rL— &
-lgod !# sf] pklgod -@_ sf] v08 -s_ ;+u ;DalGwt_
lgj]bs ;+ul7t ;+:yf ;DaGwL ljj/0f tyf sfuhft
-s_ btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-v_ k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-u_ s'g} P]gåf/f :yfkgf ePsf] ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf ;f] P]g / tT;DaGwL lgod tyf
ljlgodsf] k|lt,
-3_ cfufdL tLg jif{sf] k|If]lkt ljQLo ljj/0f ;d]t ;dfj]z ePsf] tLg jifL{o Jofj;flos
of]hgf,
-l8kf]lh6/Lsf] xsdf Joj;flos of]hgf k]z ug'{ kg]{ 5}g_
-ª_ cg'dltkq k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-r_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g
jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-5_ r'Qmf k"FhL k|dfl0ft ug]{ lg:;f,
-h_ r'Qmf k'FhLsf] kfFr k|ltzt jf ;f] eGbf a9L :jfldTj u|x0f ug]{ z]o/wgLsf]] gfd, k'/f
7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g tyf u|x0f u/]sf] :jfldTjsf] ljj/0f,
-em_ k|rlnt sfg"g adf]lhd lgwf{l/t 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ tof/ u/L n]vf k/LIf0f ePsf]]
cl3Nnf] cfly{s jif{sf]] ljQLo ljj/0f tyf sfd sf/jfxL ;DaGwL aflif{s k|ltj]bg,
-;+:yfkgf eO{ cfly{s jif{ k'/f gePsf] ;+:yfsf] xsdf Joj:yfkgåf/f k|dfl0ft cfjlws
ljQLo ljj/0f k]z ug{ ;lsg]5 . _
-`_ ;+:yfksn] lnPsf] z]o/ :jfldTj tyf z]o/sf] r'Qmf /sd ;DaGwL ljj/0f,
-6_ ;+:yfsf] ;+u7g tyf sfo{ k|0ffnL ;DaGwL ljj/0f,
-7_ sfof{nosf] :yfg / If]qkmn, sfof{no pks/0f tyf ;+rf/ ;fwg / hgzlQm ;DaGwL
ljj/0f,
-8_ cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj /x]sf] eP tT;DaGwL ljj/0f .

cg';"rL—*
-lgod !# sf] pklgod -@_ v08 -v_ ;+u ;DalGwt_
lgj]bs ;+ul7t ;+:yfsf] ;+:yfks sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf ;DaGwL ljj/0f tyf sfuhft
-s_ btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-v_ k|jGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-u_ s'g} P]gåf/f ;+:yf :yfkgf ePsf] eP ;f] P]g / tT;DaGwL lgod tyf ljlgod sf]
k|ltlnkL,

190
-3_ k|rlnt sfg"g adf]lhd lgwf{l/t 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ tof/ u/L n]vf k/LIf0f
ul/Psf]] cl3Nnf] cfly{s jif{sf] ljQLo ljj/0f tyf pQm cfly{s aif{df u/]sf] sfd
sf/jfxL ;dfj]z ul/Psf] aflif{s k|ltj]bg,
-;+:yfkgf eO{ cfly{s jif{ k'/f gePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf Joj:yfkgåf/f
k|dfl0ft cfjlws ljQLo ljj/0f tyf sfd sf/jfxL ;DaGwL ljj/0f k]z ug{ ;lsg]5 . _
-ª_ r'Qmf k'FhLsf] kfFr k|ltzt jf ;f] eGbf a9L :jfldTj u|x0f ug]{ z]o/wgLsf]] gfd, k"/f
7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g tyf u|x0f u/]sf] :jfldTjsf] ljj/0f,
-r_ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g
jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-5_ cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj /x]sf] eP tT;DaGwL ljj/0f,
-h_ ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] ;DaGwdf b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhftM
!= gfd tyf k"/f 7]ufgf,
@= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} ;+nUgtf /x]sf] eP tT;DaGwL
ljj/0f .
49
-em_ u}/ cfjf;Lo g]kfnLsf] nufgL /x]sf] sDkgL ;+:yfks ePdf af]8{n] tf]s] adf]lhdsf
cGo ljj/0fx? .

cg';"rL— (
-lgod !^ sf] pklgod -$_ ;Fu ;DalGwt_
of]hgf Joj:yfks jf l8kf]lh6/Lsf] cg'dltkq
>L ================================
=====================================
==============================df d'Vo sfof{no /x]sf] To; ;+ul7t ;+:yfsf] lgjb]gdf sf/jfxL x'Fbf
o; af]8{sf] ldlt ========================= sf] lg0f{ofg';f/ To; ;+:yfnfO{ lwtf]kq ;DaGwL P]g
tyf ;f] P]g cGtu{t ag]sf lgod tyf cGo k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL =====================
=========sf] sfd ug{ lbg] lg0f{o ePsf]n] ;f] sf nflu of] cg'dltkq k|bfg u/LPsf] 5 .
gjLs/0f ePdf afx]s of] cg'dltkqsf] jxfnL===================;Dd x'g]5 .
af]8{sf] 5fkM k|df0fkq lbg] clwsf/Lsf] b:tvtM
gfdM
kbM
ldltM

49 af]8{sf] ldtL @)^*.!@.@# sf] lg0f{ofg';f/ yk ul/Psf]

191
50
cg';"rL— !)
-lgod !^ sf] pklgod -%_ ;+u ;DalGwt_
cg'dltkq b:t'/

!= of]hgf Joj:yfks M kfFr nfv ?k}ofF
@= l8kf]lh6/L M Ps nfv ?k}ofF

cg';"rL—!!
-lgod !& sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
cg'dltkqsf] gjLs/0fsf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf

ldltM ===================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM cg'dltkq gjLs/0f u/L kfpF .

lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# adf]lhd txfFaf6 =================================sf] sfo{ ug{ k|fKt
cg'dltkqsf] cjlw ldlt =========================== ;Dd sfod /x]sf]n] cg'dltkq gjLs/0f
u/L kfpgsf nflu ;f] cg'dltkq o;} lgj]bg ;fy ;+nUg u/L cg'/f]w ub{5'÷5f+} .

lgj]bssf] cflwsfl/s b:tvtM sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM


gfd M
kb M
cg';"rL—!@
-lgod !& sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_

jflif{s z'Ns

!= of]hgf Joj:yfks Ps nfv ?k}of
@= l8kf]lh6/L kRrL; xhf/ ?k}of

50 ;fd"lxs nufgL sf]if -t];|f] ;zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg

192
cg';"rL—!#
-lgod @$ sf] pklgod -#_ ;+u ;DalGwt_
of]hgf ;+rfngsf] :jLs[ltsf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf

ldltM =====================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .

laifoM of]hgf ;+rfng cg'dlt kfpF .

lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# / ;f] cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod, lgb]{lzsf tyf cGo k|rlnt
g]kfn sfg"gsf] cwLgdf /xL ========================== gfdsf] sf]if cGt{ut ========================
=========== gfdsf] of]hgfsf] hDdf /sd ?k}of=======================;Ddsf] of]hgf ;+rfng ug]{
cg'dltsf nflu cfjZos ljj/0f / sfuhft ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf 5f} .

;DnUg sfuhft tyf pNn]lvt ljj/0f ;To tYo 5g\ . s'g} ljj/0f hfgLhfgL n'sfPsf]
jf unt ljj/0f k]z u/]sf] 5}g . ljj/0f n'sfPsf] jf unt ljj/0f jf sfuhft k]z u/]sf]
7x/]df sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .

of]hgf Joj:yfkssf]
gfd M ===========================
7]ufgfM ========================c+rn============================lhNnf ====================== uf= lj=;=÷g=kf=
6f]n=====================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M================== km\ofS;M==================
Od]n ===================

of]hgf Joj:yfkssf] sfof{nosf] 5fkM sfo{sf/L k|d'vsf] M


gfd M
b:tvtM

193
cg';"rL—!$
-lgod @$ sf] pklgod -$_;+u ;DalGwt_
of]hgf ;+rfng ug]{ :jLs[lt
>L ===============================
====================================
==============================df d'Vo sfof{no /x]sf] To; ;++:yfn] ===================================gfd
sf] sf]if cGtu{t ;+rfng ug]{ hDdf /sd ?k}of==================== ;Ddsf] ======================
gfdsf] of]hgf tyf pQm of]hgf cGtu{t hf/L u/Lg] OsfO{x? o; af]8{df btf{ u/L lwtf]kq
;DaGwL P]g, @)^# tyf ;f] P]g cGtu{t ag]sf lgod, lalgod tyf cGo k|rlnt sfg"g /
b]xfosf zt{sf] cwLgdf /xL of]hgf ;+rfng ug{ of] cg'dlt k|bfg u/LPsf] 5 .
cflwsfl/s b:tvtM
gfdM
kbM
ldltM
af]8{sf] 5fkM

zt{x?M
!=
@=
#=

cg';"rL—!%
-lgod @$ sf] pklgod -%_ ;+u ;DalGwt_
51
of]hgf ;+rfng :jLs[lt b:t'/
-s_ of]hgfsf] s'n /sd Ps cj{ ?k}of eGbf sd ePdf )=!) k|ltzt jf Go"gtd kfFr nfv
?k}of
-v_ of]hgfsf] s'n /sd Ps cj{ ?k}of b]lv b'O{ cj{ ?k}of;Dd ePdf )=)&% k|ltzt jf
Go"gtd bznfv ?k}of
-u_ of]hgfsf] s'n /sd b'O{ cj{ ?k}of eGbf dfly ePdf )=)% k|ltzt jf Go"gtd kGw|nfv
?k}of
o; lgodfjnL adf]lhd af]8{df of]hgf ;+rfng b:t'/ a'emfPsf ;fd"lxs nufgL of]hgfsf]
lwtf]kq btf{ ubf{ s'g} b:t'/ nfUg] 5}g .

vvv
51 af]8{sf] ldlt @)^*.!@.@# sf] lg0f{ofg';f/ ;+zf]wLt

194
nfu" ldltM @)^&.^.@)
cg';"rL ;+zf]wg nfu" ldlt @)^*.$.#@
klxnf] ;+zf]wg ldlt M @)&!.)!.#)

lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf lgodfjnL, @)^&


s]Gb|Lo lgIf]k ;DaGwL] ljifox? lgodg ug]{ p2]Zon] lwtf]kq;DaGwL P]g, @)^# sf] bkmf !!^
n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt lnO{ g]kfn lwtf]kq af]8{n] b]xfosf
lgodx¿ agfPsf] 5 .

kl/R5]b — !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL lgodx¿sf] gfd ælwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf
lgodfjnL, @)^&Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL af]8{n] tf]s]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;+Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æP]gÆ eGgfn] lwtf]kq;DaGwL P]g, @)^# ;Demg'k5{ .
-v_ ælxtu|fxLÆ eGgfn] lgIf]k ;b:o dfkm{t s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLdf lwtf]kq jf
pks/0f lgIf]k ug{ lxtu|fxL vftf vf]n]sf tyf ljB'tLo dfWoddf lgIf]k ug{
ldNg] lwtf]kq jf pks/0f u|x0f u/]sf JolQm ;Demg'k5{ .
-u_ ælxtu|fxL vftfÆ eGgfn] lxtu|fxLn] lwtf]kq lgIf]k ug{ lgIf]k ;b:odfk{mt
s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL;+u a]Un} vftf gDj/af6 vf]n]sf] ljB'tLo vftf -l8Dof6
PsfpG6_ ;Demg'k5{ .
-3_ æaf]8{Æ eGgfn] P]gsf] bkmf # adf]lhd :yfkgf ePsf] g]kfn lwtf]kq af]8{
;Demg'k5{ .
-ª_ æs]Gb|Lo lgIf]k ;]jfÆ eGgfn] lwtf]kq ahf/df ;"lrs[t ePsf tyf ljB'tLo
dfWoddf lgIf]k ug{ ldNg], ljt/0f jf afF8kmfF8 ePsf, lwtf]kq jf pks/0fx¿
;DalGwt lwtf]kqwgLaf6 cfˆgf] lhDdfdf lnO{ lwtf]kqwgLx¿sf] lwtf]kq;DaGwL
lxtu|fxL vftf /fVg] tyf lwtf]kq jf pks/0fx¿sf] gfd;f/L jf vftfdf
clen]v ug]{ sfo{ ;Demg'k5{ .
-r_ æs]Gb|Lo lgIf]k sDkgLÆ eGgfn] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;~rfng ug{ lgod &
adf]lhd af]8{af6 cg'dltkq k|fKt lwtf]kq Joj;foL ;Demg'k5{ .
-5_ æ;+rfnsÆ eGgfn] s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf]] ;+rfns ;ldltsf] ;b:o ;Demg'k5{
/ ;f] zAbn] ;+rfns ;ldltsf] cWoIf;d]tnfO{ hgfpg]5 .

195
-h_ æx:tfGt/0fÆ eGgfn] lwtf]kq jf pks/0fsf] :jfldTj x:tfGt/0f;DaGwL sfo{
;Demg'k5{ / ;f] zAbn] lwtf]kqwgLsf] d[To'kZrft\ xsbf/sf] gfddf gfd;f/L
jf 3/fo;L gfd;f/L u/L Ps lwtf]kqwgLsf] :jfldTjaf6 xsbf/ JolQmdf
lwtf]kqsf] :jfldTj x:tfGt/0f ug]{ sfo{;d]tnfO{ hgfpg]5 .
-em_ ælgIf]k ;b:oÆ eGgfn] s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL;+u ;b:otf lnPsf lwtf]kq
Joj;foL jf ;+ul7t ;+:yf ;Demg'k5{ .
-`_ ælgisfzgstf{Æ eGgfn] lwtf]kq÷pks/0f lgisfzg ug]{ ;+ul7t ;+:yf
;Demg'k5{ .
-6_ æ/lhi6«f/ tyf x:tfGt/0f k|ltlglwÆ eGgfn] s'g} klg ;+ul7t ;+:yfsf] tkm{af6
;f] ;+:yfn] lgisfzg u/]sf lwtf]kq tyf lwtf]kqwgLx¿sf] clen]v /fvL
lwtf]kq x:tfGt/0f tyf lkmtf{ e'StfgL nufotsf sfo{ ug]{ JolQm jf ;+ul7t
;+:yf ;Demg'k5{ .
-7_ æbtf{wgLÆ eGgfn] lgisfzgstf{sf] btf{ lstfadf pNn]v ePsf] s]Gb|Lo lgIf]k
sDkgL ;Demg'k5{ .
-8_ æpks/0fÆ eGgfn] ljB'tLo dfWodaf6 /fVg ;lsg] uf]bfd /l;b, hLjg aLdf
n]vf nufotsf pks/0f jf sfuhft;d]tnfO{ hgfpg]5 .
kl/R5]b @
s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf cg'dlt;DaGwL Joj:yf
#= cg'dltkqsf] nflu lgj]bg lbg' kg]{M-!_ s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;~rfng ug{ rfxg]
sDtLdf aL; s/f]8 a/fa/ v'b ;DklQ -g]6jy{_ /x]sf] ;+ul7t ;+:yfn] cg'dltkq
k|fKt ug{sf nflu cg';'rL-! adf]lhdsf] 9fFrfdf cg';"rL-@ adf]lhdsf] lgj]bg b:t'/
;+nUg u/L af]8{;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbg] lgj]bg ;fy lgj]bs ;+:yfsf] ;DaGwdf b]xfosf]
ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg ePsf] x'g' kg]{5 M–
-s_ ;+rfns / sfo{sf/L k|d'vsf] ;DaGwdf cg';"rL-# adf]lhdsf] ljj/0f,
-v_ cg';"rL-$ adf]lhdsf] ljj/0f tyf sfuhft,
-u_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ;+:yfks ;DaGwdf cg';"rL-% adf]lhdsf] ljj/0f
tyf sfuhft,
-3_ s]Gb|Lo lgIf]k Joj;fo :yfkgf tyf ;~rfngsf] ;DefJotf cWoog
k|ltj]bg,
-ª_ cg';"rL–^ adf]lhd s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ljlgodfjnLsf] d:of}bf .
$= lgj]bgpk/ hfFra'em ug]{M-!_ af]8{n] lgod # adf]lhd k|fKt lgj]bg tyf ljj/0f
;lxtsf sfuhft hfFra'´ ug]{5 .

196
-@_ pklgod -!_ adf]lhd hfFra'em ubf{ cfjZos b]lvPsf cGo ljj/0f tyf
sfuhft af]8{n] dfu ug{ ;Sg]5 .
-#_ o; lgodadf]lhd lgj]bgpk/ hfFra'em ubf{ lgj]bsnfO{ cg'dltkq k|bfg ug{
ldNg] b]lvPdf s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;~rfngsf nflu cfjZos k"jf{wf/ tof/ ug{
af]8{n] lgj]bsnfO{ ;"lrt ug]{5 .
%= k"jf{wf/ tof/ ug'{ kg]{M -!_ lgod $ sf] pklgod -#_ adf]lhd af]8{n] ;"lrt u/]sf] !@
dlxgfleq s]Gb|Lo lgIf]k Joj;fo ;+rfngsf nflu cfjZos ljB'tLo lgIf]k k|0ffnL
tof/ u/L ;f]sf] hfgsf/L af]8{ ;dIf lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd tf]lsPsf] ;doleq k"jf{wf/ tof/ ug{ g;sL yk ;do
dfu u/]df cf}lrTotfsf] cfwf/df af]8{n] yk ;do k|bfg ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd Joj:yf ul/Psf] lgIf]k k|0ffnL ;~rfng tyf dd{t
;Def/ ug]{ ;DaGwdf s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] hgzlQmeGbf aflx/sf JolQm jf
;+:yfnfO{ lhDd]jf/L lbg] ePdf To:tf] lhDd]jf/L lbg nfu]sf] ;Demf}tf;DaGwL
ljj/0f af]8{nfO{ hfgsf/L u/fP/dfq ;Demf}tf ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ / -#_ adf]lhd tof/ ul/Psf] k"jf{wf/ tyf lgIf]k k|0ffnLsf]
;DaGwdf af]8{n] ;do ;dodf ;+k/LIf0f -l;:6d cl86_ ug{÷u/fpg ;Sg]5 .
To:tf] ;+k/LIf0f ug{ cfjZos kx'Fr, ;'ljwf, tYofÍ cflb pknAw u/fpg]
st{Jo s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] x'g]5 .
^= k"jf{wf/sf] lg/LIf0f ug]{M -!_ lgod % adf]lhd tof/ u/]sf] k"jf{wf/sf ;DaGwdf
lgj]bsn] af]8{nfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k"jf{wf/ tof/ u/]sf] hfgsf/L k|fKt ePsf] tL; lbgleq
af]8{n] :ynut lg/LIf0f tyf hfFra'´ ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'em ubf{ k"jf{wf/sf ;DaGwdf ePsf]
Joj:yf ckof{Kt b]lvPdf af]8{n] lglZrt ;dofjlw tf]sL lgj]bsnfO{ yk
Joj:yf ug{ nufpg ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd tf]lsPsf] ;dfofjlwleq cfjZos k"jf{wf/sf] Joj:yf
u/L af]8{ ;dIf hfgsf/L lbg' kg]{5 .
&= cg'dltkq k|bfg ug]{M -!_ lgod ^ adf]lhd tof/ u/]sf] k"jf{wf/ plrt b]lvPdf
s]Gb|Lo lgIf]k Joj;fo ;+rfng ug{ cg';"rL–@ adf]lhdsf] cg'dltkq b:t'/ a'emfpg
;"lrt ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] b:t'/ k|fKt ePkl5 af]8{n] cg';"rL–& adf]lhdsf]
9fFrfdf cg'dltkq k|bfg ug]{]5 .

197
*= cg'dltkq gjLs/0fM s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] k|To]s cfly{s jif{sf] nflu cg'dltkqsf]
;dofjlw ;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq cg';'rL-@ adf]lhdsf] aflif{s z'Ns;lxt
cg';"rL–* adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{;dIf lgj]bg lbO{ cg'dltkq gjLs/0f u/fpg'
kg]{5 .
(= cg'dltkq lgnDag jf vf/]hM s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] cg'dltkq lgnDag, vf/]h
jf cGo sf/jfxL ;DaGwL Joj:yf g]kfn lwtf]kq af]8{ ;DaGwL lgodfjnL cg';f/ x'g5] .
kl/R5]b #
s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL tyf lgIf]k ;b:osf] sfd, st{Jo tyf clwsf/
!)= s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] sfd, st{Jo tyf clwsf/M s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] sfd,
st{Jo tyf clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ lwtf]kq lgIf]k ;]jfsf] :yfkgf, ;+rfng tyf Joj:yfkg ug]{,
-v_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] :jLs[t u/]sf lgsfox¿sf ;fy} lgIf]k ;b:ox¿,
lgisfzgstf{x¿, /lhi6«f/ tyf x:tfGt/0f k|ltlglwx¿ tyf :6s PS;r]Gh /
To;sf /fkm;fkm zfvf jf /fkm;fkm lgsfosf ;fy} cGo o:t} lgsfox¿;Fu
ljB'tLo ;~rf/ ;Ghfn :yfkgf ug]{,
-u_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL tyf lgIf]k ;b:o÷lgisfzgstf{÷/lhi6«f/ tyf x:tfGt/0f
k|ltlglwnfO{ kl/rfng ug{ ljlgod jf sfo{ ;+rfng lgb]{lzsf tof/ ug]{,
-3_ kl/kq÷cflwsfl/s ;"rgfsf] dfWodaf6 lgIf]k ;b:o÷lgisfzgstf{÷ /lhi6«f/
tyf x:tfGt/0f k|ltlglwnfO{ lghx¿sf] Joj;fo kl/rfng ug]{ ;DaGwdf
lgb{]zg÷lgb]{lzsf hf/L ug]{,
-ª_ lgIf]k ;b:o jf lgisfzgstf{sf] lwtf]kq :jLsf/ u/L lng'cl3 lgIf]k ;b:o÷:6s
PS;r]Gh jf /fkm;fkm lgsfo÷lgisfzgstf{÷/lhi6«f/ tyf x:tfGt/0f
k|ltlglw;Fu ;Demf}tf ug]{,
-r_ af]8{df btf{ ePsf lgIf]k ;b:ox¿sf] ;+hfndfkm{t sfo{ ;+rfng ug]{,
-5_ lxtu|fxLn] lgIf]k ;b:odfkm{t NofPsf] lwtf]kqnfO{ ljB'tLo ¿kdf kl/jt{g u/L
lgIf]k /fVg] tyf nufgLstf{sf] dfucg';f/ ef}lts ¿kdf kl/0ft ug]{,
-h_ lgIf]k ;b:ox¿, lgisfzgstf{ / /lhi6«f/ tyf x:tfGt/0f k|ltlglwx¿n]
a'emfpg'kg]{ w/f}6L, z'Ns tyf b:t'/ tf]Sg],
-em_ lgisfzgstf{ sDkgLn] s'n lgisflzt lwtf]kqsf] lx;fa /fVg ;xof]u
k'¥ofpgsf] nflu lxtu|fxLsf] btf{ lstfadf clen]v /fvL ;do ;dodf jf
af]8{n] tf]s]sf] ;dodf lgisfzgstf{ sDkgLnfO{ pknAw u/fpg],
-`_ lgIf]k ;b:o, /lhi6«f/ tyf x:tfGt/0f k|ltlglw tyf lgisfzgstf{nfO{
k|efjsf/L ljB'tLo lgIf]k ;]jf pknAw u/fpg],

198
-6_ lgIf]k ;]jfdf btf{ ePsf lwtf]kqnfO{ lwtf]aGwsdf jf /f]Ssfdf /flvPsf]
clen]v ug]{ ;'ljwf pknJw u/fpg],
-7_ lwtf]kq;Fu ;DalGwt cGo ;+3 ;+:yfnfO{ cfjZos ;xof]u pknAw u/fpg]
-8_ lgIf]k ;b:ox¿sf] k|j]z btf{ ug]{, lg/LIf0f ug]{, cg'udg ug]{, lgnDag ug]{ tyf
;b:otf vf/]h;DaGwL sfo{ ug]{,
-9_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] lhDdfdf /x]sf ;a} lwtf]kqx¿sf] tYofÍ÷;"rgf
;'/lIft ¿kdf /fVg] k|aGw ldnfpg],
-0f_ lgIf]k ;b:osf] dfWodaf6 nufgLstf{sf] ljB'tLo vftf vf]nL lbg] / ;DalGwt
kIfn] dfu]sf] a]nfdf pQm vftf;DaGwL ljj/0f pknAw u/fpg],
-t_ s]Gb|Lo lgIf]k ;]jfdf /x]sf lwtf]kqsf] x:tfGt/0f ug]{ ;DalGwt k4lt agfO{
sfof{Gjog ug]{,
-y_ lgIf]k ;b:on] nufgLstf{af6 lng kfpg] z'Ns÷b:t'/sf] pkNnf] ;Ldf lgwf{/0f
ug]{,
-b_ clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ljlgod÷sfo{ ;+rfng
lgb]{lzsfcg'?k /x]sf] lxtu|fxLsf] vftfsf] ljj/0f pknJw u/fO{ lbPsf]
cfb]z÷lgb]{zg adf]lhd lxtu|fxLsf] lwtf]kq jf vftf /f]Ssf /fVg],
-w_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] k|aGwkqdf pNn]lvt cGo ;]jf pknAw u/fpg],
-g_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] sfo{ ;+rfng ug]{ qmddf lxtu|fxLnfO{ kg{ ;Sg] hf]lvd
sd u/L lxt/Iff ug{ aLdfnufotsf cGo kof{Kt ;ts{tf ckgfpg],
-k_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL tyf lgIf]k ;b:osf] nfk/afxLsf] sf/0faf6 nufgLstf{n]
xfgL gf]S;fgL Joxf]g{' k/]df lghnfO{ ;f] afkt Ifltk"lt{{ lbnfpg] / olb pQm
Iflt lgIf]k ;b:oaf6 ePsf] eP lghaf6 pQm /sd c;'n ug]{,
-km_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] lgoGq0f k4lt, sfo{ljlw tyf ;'/Iff ca:yfaf/] afli{fs
¿kdf lg/LIf0f u/L ;f]sf] Psk|lt k|lta]bg af]8{;dIf k]z ug]{,
-a_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] lgIf]kdf lnPsf ;Dk"0f{ lwtf]kqx¿ ljB'tLo dfWoddf
tyf kl/jt{gLo (fungible) :j¿kdf /fVg] .
!!= s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] ug{ gx'g] sfo{M s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] b]xfo adf]lhdsf
sfo{x¿ ug{ u/fpg x'+b}g M–
-s_ cfkm\gf] lgIf]k ;]]jf;DaGwL clwsf/ af]8{nfO{ k"j{;"rgf gu/L s;}nfO{ klg k|bfg
ug{ jf k|Tofof]hg ug{,
-v_ sfg'gn] lgwf{/0f u/]sf] cj:yfdf afx]s lxtu|fxL vftf;DaGwL ljj/0fsf uf]Kotf
e+u x'g] sfo{ ug{,
-u_ cfkm\gf u|fxsnfO{ s'g} lwtf]kqsf ;DaGwdf nufgL;DaGwL k/fdz{ lbg .

199
!@= lgIf]k ;b:osf] sfd, st{Jo tyf clwsf/M lgIf]k ;b:osf] sfd, st{Jo tyf clwsf/
b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lxtu|fxL;Fu ;Demf}tf u/]kl5 dfq lwtf]kq vftf vf]Ng],
-v_ lxtu|fxL vftf vf]Ng'eGbf cufl8 af]8{÷s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] lgwf{/0f
u/]adf]lhdsf] nufgLstf{ klxrfg k|s[of k"/f ug]{,
-u_ k|To]s lxtu|fxLsf] gfddf cnu cnu vftf ;+rfng ug{] / Ps lxtu|fxLsf]
lwtf]kq csf]{ lxtu|fxLsf] lwtf]kq;Fu gld;fO{ cnUu} /fVg],
-3_ lxtu|fxLn] k]z u/]sf lwtf]kqx¿ ljB'tLo ¿kdf kl/at{g ug]{ / lxtu|fxLn]
cg'/f]w u/]sf] ;ft lbgleq lgisfzgstf{÷/lhi6«f/ tyf x:tfGt/0f k|ltlglwsxf+
k7fO{ ljB'tLo lgIf]k clen]vnfO{ ef}lts k|df0fkqdf kl/jt{g ul/lbg],
-ª_ ljB'tLo ¿kdf /x]sf lwtf]kqx¿sf] ljj/0f /fVg],
-r_ lxtu|fxLsf] vftfaf6 lwtf]kqsf] x:tfGt/0f ubf{ lxtu|fxLsf] lnlvt jf ljB'tLo
;"rgf k|fKt u/]kl5 dfq sfof{Gjog ug]{,
-5_ u|fxs tyf cGo dWo:ystf{;Fusf] Jofj;flos sf/f]af/ ubf{ pRr:t/sf] g}lts
Jojxf/ sfod /fVg],
-h_ sfg'g kfngf clwsf/LnfO{ k|efjsf/L sfd u/fpgsf lglDt kof{Kt clwsf/ /
:jtGqtf lbg],
-em_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] tf]s]adf]lhdsf] cjlwdf lxtu|fxLnfO{ ljB'tLo vftfsf]
ljj/0f pknAw u/fpg],
-`_ af]8{ tyf s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] lbPsf lgb]{zg, ;'emfj kfngf ug]{ .
!#= lgIf]k ;b:on] ug{ gx'g] sfo{M lgIf]k ;b:on] b]xfo adf]lhdsf sfo{ ug{ u/fpg
x'Fb}gM–
-s_ lxtu|fxL jf u|fxsnfO{ cfkm" s'g} vf; ;]jf k|bfg ug{ of]Uo jf Ifdtfjfg /x]sf]
eGg]af/]df cg'lrt Joxf]/f k|:t't ug{],
-v_ af]8{ jf s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLdf k]z ug'{ kg]{ s'g} sfuhft, k|lta]bg jf ;"rgf
n'sfpg] jf unt sfuhft, k|lta]bg jf ;"rgf k]z ug]{,
-u_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf]] k"a{ :jLs[lt geO{ cfkm\gf] sfdsf/jfxL cGo s;}nfO{
tf]Sg jf k|Tofof]lht ug]{,
-3_ lxtu|fxL jf c¿ lgIf]k ;b:ox¿sf] clxt x'g] u/L s'g} c:j:y k|lt:kwf{df
;+nUg x'g],
-ª_ sfg'gn] tf]lslbPsf] cj:yfdf afx]s lgIf]k ;b:osf] axL vftf;DaGwL ljj/0fsf]
uf]Kotf eË ug]{,
-r_ cfk\mgf u|fxsnfO{ s'g} lwtf]kqdf nufgL ug]{ ;Nnfx lbg] .

200
kl/R5]b $
k"FhL, :jfldTj tyf of]Uotf;DaGwL Joj:yf
!$= s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] :jfldTjM -!_ dfGotfk|fKt lwtf]kq ahf/, gful/s nufgL
sf]if, a}+s, lab]zL ;+:yfut nufgLstf{, u}/a}lsË ljQLo ;+:yf, lgIf]k ;b:ox¿ tyf
af]8{n] tf]s]sf] cGo ;+:yfn] s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] z]o/ u|x0f ug{ ;Sg]5 .
t/ af]8{n]k|fs[lts JolQm, k|fOe]6 sDkgL jf ;xsf/L ;+:yfnfO{ s]Gb|Lo lgIf]k
sDkgLsf] z]o/ u|x0f ug{ kfpg] u/L tf]Sg ;Sg]5}g .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf]
:jfldTj u|x0f ug]{ ;+:yfn] b]xfo adf]lhd of]Uotf k"/f u/]sf] x'g'kg]{ 5M–
-s_ :yfkgf ePsf] sDtLdf kfFr aif{ k"/f ePsf],
-v_ r'Qmf k"FhLeGbf g]6jy{ sd gePsf],
-u_ ljut tLg jif{b]lv gfkmfdf ;+rfng ePsf] .
!%= :jfldTj u|x0f ug{ g;Sg] cj:yfM -!_ b]xfosf]] cj:yf ePsf] sDkgL jf ;+ul7t
;+:yf s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] z]o/ :jfldTj u|x0f ug{ of]Uo x'g]5}gM-
-s_ ;fx'sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLsf] sf/jfxLdf k/]sf],
-v_ k|rlnt sfg'gadf]lhd s/ bflvnf ug]{ k|of]hgsf nflu cfo ljj/0f k]z
gu/]sf],
-u_ ljQLo ljj/0f ;fj{hlgs ug'{ kg]{ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf nuftf/
tLg jif{;Dd n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f ;fj{hlgs gu/]sf],
-3_ ;DalGwt P]gadf]lhd sf/jfxL eO{ cg'dltkq vf/]h ePsf],
-ª_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf] .
!^= :jfldTj x:tfGt/0f;DaGwL Joj:yfM -!_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ;+:yfks z]o/wgLn]
cfk"mn] u|x0f u/]sf] z]o/ cg'dltkq k|fKt ePsf] ldltn] kfFr jif{ k"/f geP;Dd laqmL
ug{ kfpg] 5}g .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;do ;dfKt eO{ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] s'g} z]o/
laqmL ePsf]df To:tf] z]o/ vl/b u/L lnPsf] ldltn] Psjif{ k"/f geP;Dd k'gM
laqmL ug{ ;lsg]5}g .
-#_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] z]o/wgLn] cfk"mn] u|x0f u/]sf] z]o/ laqmL ug{ rfx]df
cfk"mn] laqmL ug]{ z]o/sf] laqmL d"Nosf] z"Go bzdna kfFrk|ltzt b:t"/;lxt
;DalGwt s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLdfk{mt :jLs[ltsf nflu af]8{;dIf lgj]bg lbg'
kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf] lgj]bgdf z]o/ vl/b ug{ rfxg] sDkgL jf ;+ul7t
;+:yfsf] cg';"rL–% adf]lhdsf] ljj/0f tyf sfuhft;d]t ;+nUg ug'{ kg]{5 .

201
-%_ pklgod -#_ adf]lhdsf] lgj]bg / ;+nUg ljj/0f tyf sfuhft hfFra'em ubf{
af]8{n] cfjZos b]v]df yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf s'g} ljifodf :ki6
ug{ nufpg ;Sg]5 .
-^_ pklgod -#_ adf]lhd kg{ cfPsf] lgj]bg pk/ cfjZos hfFra'em u/L af]8{n]
P]g tyf o; lgodfjnLsf] clwgdf /xL z]o/ laqmLsf] nflu ;xdlt k|bfg
ug]{5 .
!&= z]o/ laqmL ug'{ kg]{M -!_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg
s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] z]o/ :jfldTj u|x0f ug{ cof]Uo ePsf] ;DalGwt ;+ul7t
;+:yfn] cfkm"n] u|x0f u/]sf] z]o/ :jfldTj x:tfGt/0f ug{ To:tf] cof]Uo ePsf]
ldltn] tLg dlxgfleq o; lgodfjnLdf ePsf] Joj:yf adf]lhd af]8{;dIf lgj]bg
lbO;Sg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd z]o/ :jfldTj x:tfGt/0f ug{ g;s]df ;DalGwt ;+ul7t
;+:yfn] u|x0f u/]sf] z]o/ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] lnO{ tLg dlxgfleq o;
lgodfjnL adf]lhd of]Uotf k"/f ePsf] lgsfonfO{ af]nsaf]n k|0ffnLaf6 laqmL
ul/lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd z]o/ laqmL x'g g;s]df af]8{nfO{ hfgsf/L lbO{ s]Gb|Lo
lgIf]k sDkgLn] cGo j}slNks Joj:yf cjnDag ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -@_ jf -#_ adf]lhd s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] z]o/ laqmL ubf{ o;
lgodfjnL adf]lhd of]Uotf k"/f ePsf] ;+:yfnfO{ dfq laqmL ug'{ kg]{ 5 /
To;/L laqmL u/]sf] Ps dlxgfleq laqmL ul/Psf] /sdsf] z"Go bzdnj kfFr
k|ltzt b:t'/;lxt z]o/ vl/b ug]{ ;+:yfsf] ;DaGwdf cg';"rL–% adf]lhdsf]
ljj/0f / sfuhft tyf af]nsaf]n k|0ffnLaf6 z]o/ laqmL ul/Psf] eP ;f]
;DaGwL ;Dk"0f{ ljj/0f;lxt s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] af]8{nfO{ hfgsf/L lbg'
kg]{5 .
!*= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] of]UotfM s]Gb|Lo lgIf]k Joj;foLsf] ;+rfns tyf
sfo{sf/L k|d'vsf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g' kg]{5 M–
-s_ s]Gb|Lo lgIf]k Joj;foLsf] sfo{sf/L k|d'v tyf ;+rfnssf] nflu cy{zf:q,
jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf jfl0fHo sfg'g laifodf dfGotf k|fKt
lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gftsf]Q/ jf rf6{8{ PsfpG6]G;L jf ;f] ;/xsf]
pkfwL xfl;n u/L k"FhL ahf/ jf pBf]u jf jfl0fHo jf ljQ jf n]vf jf sfg'g
jf Joj:yfkg If]qx¿dWo] s'g} Ps jf PseGbf a9L If]qdf sDtLdf kfFr aif{sf]
cg'ej xfl;n u/]sf],
-v_ g]kfn ;/sf/n] :jLs[lt lbPsf]df afx]s g]kfnL gful/s ePsf] .
!(= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] cof]UotfM -!_ b]xfosf] cof]Uotf ePsf] JolQm s]Gb|Lo
lgIf]k Joj;foLsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v x'g;Sg] 5}g M–

202
-s_ ax'nfPsf] jf dfgl;s ;Gt'ng 7Ls gePsf],
-v_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf s;'/bf/ 7xl/Psf] eP ;hfo e'Qmfg
ePsf] ldltn] kfFr aif{ k"/f gePsf],
-u_ e|i6frf/ jf 7uLsf] s;"/df cbfntaf6 ;hfo kfPsf] eP ;hfo e'Qmfg ePsf]
ldltn] kfFr aif{ k"/f gePsf],
-3_ cfkm" jf cfkm" ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfn]
;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] eP bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{ k"/f
gePsf],
-ª_ k|rlnt sfg'gadf]lhd s/ bflvnf gu/]sf] jf s/ bflvnf ug]{ k|of]hgsf nflu
cfo ljj/0f k]z gug]{ sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v
/x]sf],
-r_ cfkm" jf cfkm" ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf shf{
;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf],
-5_ nuftf/ tLg jif{;Dd n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f ;fj{hlgs gug]{
;fj{hlgs lgisfzg u/]sf ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf],
-h_ P]gadf]lhd ;hfo eO{ ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vsf] ¿kdf
sfo{ ug{ gkfpg] u/L af]8{n] ;"lrs[t u/]sf] .
-@_ s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf sfo{sf/L k|d'vsf ¿kdf sfo{/t /x]sf] JolQmn]
s]Gb|Lo lgIf]k Joj;foLsf] sfo{sf/L k|d'vsf] sfo{ ug{ kfpg] 5}g .
kl/R5]b – %
lgIf]k ;b:o;DaGwL Joj:yf
@)= lgIf]k ;b:osf] of]UotfM -!_ lgIf]k ;b:o x'gsf] nflu b]xfo adf]lhdsf] of]Uotf k"/f
u/]sf] x'g' kg]{5M–
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yf, lwtf]kq bnfn, /lhi6«f/ jf x:tfGt/0f k|ltlglw, s:6f]l8og
jf cGo o:t} af]8{af6 ;do ;dodf tf]lsPsf lgsfo /x]sf],
-v_ g]6jy{ sDtLdf krf; nfv1! ?k}ofF /x]sf],
-u_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"lrdf g/x]sf] .
2
-@_ lgIf]k ;b:on] pklgod-!_ sf] v08 -v_ df pNn]lvt g]6 jy{ @)&# ;fn
cfiff9 d;fGt;Dddf sDtLdf Ps s/f]8 ?k}ofF k'¥ofpg'kg]{5 .
3
-#_ pklgod-@_ adf]lhdsf] g]6 jy{ ;f] eGbf a9L x'g] u/L ;+rfns af]8{n] ;do
;dodf tf]s] adf]lhd x'g]5 .

1 lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf -klxnf] ;+zf]wg_lgodfjnL, @)&! åf/f ;+zf]lwt


2 lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf -klxnf] ;+zf]wg_lgodfjnL, @)&! åf/f yk ul/Psf]
3 lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf -klxnf] ;+zf]wg_lgodfjnL, @)&! åf/f yk ul/Psf]

203
@!= af]8{df btf{ x'g'kg]{M -!_ o; lgodadf]lhd s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ;b:otf k|fKt
u/L ;]jf k|bfg ug{ rfxg] of]Uotf k"/f u/]sf lgsfon] To;/L ;b:otf k|fKt ug'{cl3
af]8{af6 btf{ k|df0fkq lng' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] btf{ k|df0fkq k|fKt ug{sf nflu cg';"rL–( adf]lhdsf]
9fFrfdf cg';"rL–!@ adf]lhdsf] lgj]bg b:t'/ tyf b]xfosf ljj/0f tyf
sfuhft ;+nUg u/L af]8{;dIf lgj]bg lbg' kg]{5,
-s_ ;+:yfsf] k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-v_ sDkgL btf{ k|df0fkq,
-u_ k|rlnt sfg'gadf]lhd tf]lsPsf] 9fFrf / n]vfdfgcg';f/ tof/ u/L n]vf
k/LIf0f ePsf]] cl3Nnf] cfly{s jif{sf]] ljQLo ljj/0f,
:ki6Ls/0fM o; v08sf] k|of]hgsf] nflu ;+:yfkgf eO{ cfly{s jif{ k"/f
gePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf Joj:yfkgåf/f k|dfl0ft
cfjlws ljQLo ljj/0f k]z ug{ ;lsg]5 .
-3_ lgIf]k ;b:osf] ¿kdf sfo{ ug{ tof/ ul/g] k"jf{wf/ Joj:yf,
-ª_ lgIf]k ;b:osf] ¿kdf sfd ug{ Joj:yf ul/g] hgzlQm,
-#_ af]8{n] pklgod -@_ sf] v08 -s_ b]lv -ª_ ;Ddsf] Joj:yfdWo] s'g}df 5'6 lbg
;Sg]5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhd k]z ePsf] lgj]bgsf] hfFra'em ubf{ af]8{ ;Gt'i6 ePdf
lgj]bsnfO{ lgIf]k ;b:osf] ¿kdf btf{ u/L cg';"rL–!) adf]lhdsf] 9fFrfdf
k|df0fkq k|bfg ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd btf{ k|df0fkq k|bfg ug'{cl3 af]8{n] lgj]bsnfO{
cg';"rL–!@ adf]lhdsf] btf{ k|df0fkq b:t'/ a'emfpg ;"lrt ug]{5 .
$4
-^_ o; lgod adf]lhd btf{ k|df0fkq k|bfg ul/Psf] tLg dlxgf leq lgIf]k
;b:osf] ?kdf sfo{ ;+rfng gu/]df To;/L sfo{ ;+rfng gug]{ lgIf]k ;b:osf]
btf{ k|df0fkq af]8{n] vf/]h ug{ ;Sg]5 .
@@= btf{ k|df0fkq gjLs/0fM -!_ o; lgodadf]lhd k|bfg ul/Psf] btf{ k|df0fkq Ps
cfly{s jif{;Dd axfn /xg]5 / cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq gjLs/0f
ul/;Sg' kg]{5 .
-@_ lgIf]k ;b:on] tf]lsPsf] ;doleq btf{ k|df0fkq gjLs/0fsf] nflu lgj]bg
lbg c;kmn ePdf, To:tf] lgIf]k ;b:onfO{ btf{ k|df0fkq gjLs/0f gu/fPsf]
cjlw;Dd gofF nufgLstf{ vftf vf]Ng /f]s nufOg] 5 .
-#_ lgIf]k ;b:on] btf{ k|df0fkq gljs/0f ug{sf] nflu cg';"lr–!! adf]lhdsf]
lgj]bg / cg';"rL–!@ adf]lhdsf] b:t'/;lxt af]8{;dIf lgj]bg k]z ug'{ kg]{5 .
4 lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf -klxnf] ;+zf]wg_lgodfjnL, @)&! åf/f yk ul/Psf]

204
-$_ lgIf]k ;b:osf] btf{ k|df0fkq gjLs/0f ug{sf] nflu lbPsf] lgj]bgdf pQm
k|df0fkqsf] Dofbleq k|df0fkq gjLs/0f x'g g;s]df af]8{af6 cGoyf ;"rgf
gcfP;Dd cfKfm\gf] sfd ug{ afwf kg]{ 5}g .
@#= gub w/f}6L /fVg'kg]{M -!_ lgIf]k ;b:on] cfKfmgf] sf/f]af/ z'? ug{'cufl8 s]Gb|Lo
lgIf]k sDkgLdf Aofh gkfpg] u/L gub w/f}6L /fVg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgIf]k ;b:on] s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLnfO{ a'emfpg'kg]{
gub w/f}6L /sd s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ljlgodfjnLdf tf]lsP adf]lhd
x'g]5 .
kl/R5]b – ^
lwtf]kqsf] lgIf]k;DaGwL Joj:yf
@$= s]Gb|Lo lgIf]kdf lwtf]kqsf] ;dfj]z u/fpg'kg]{M -!_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf]
ljlgodfjnLdf tf]lsPsf] of]Uotf k"/f u/]sf tyf lwtf]kq ahf/df ;"lrs[t ePsf jf
gePsf lwtf]kq hf/L ug]{ h'g;'s} ;+ul7t ;+:yf jf lgsfon] s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLdf
lwtf]kq jf cGo pks/0f ;dfj]z ug{ rfx]df s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] lgwf{/0f u/]sf]
z'Ns lt/L s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] tf]s] adf]lhdsf] 9fFrfdf ;Demf}tf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg s]Gb|Lo lgIf]kdf ;/sf/L lwtf]kq,
sdl;{on k]k/, :6s k|df0fkq tyf j:t' ahf/sf ekf{O jf k|df0fkq;d]tsf]
lgIf]k /fVg ;lsg]5 .
-#_ lgisfzgstf{ ;+ul7t ;+:yf jf cGo lgsfon] s]Gb|Lo lgIf]k k|0ffnLdf lwtf]kq
lgIf]k u/fpgsf nflu s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] sfo{ ;+rfng lgb]{lzsfdf tf]lsP
adf]lhdsf] sfuhft, z'Ns tyf ljj/0f;lxt s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLdf lgj]bg
lbg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] g]kfn
;/sf/n] hf/L u/]sf] lwtf]kq / af]8{n] tf]s] adf]lhdsf cGo lwtf]kqsf]] lgIf]k
ug{ afwf kg]{ 5}g .
-%_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] cfk"mn] lgIf]kdf lnPsf] ;Dk"0f{ lwtf]kq ef}lts
k|df0fkq/lxt -l8Dof6]/nfOh_ u/L lwtf]kqx¿sf] ljB'tLo clen]v /fVg' kg]{5 .
-^_ o; lgodfjnL nfu" x'Fbf ;'lrs[t /x]sf ;+ul7t ;+:yfx¿n] s]Gb|Lo lgIf]k
sDkgLn] cfkm\gf] ;]jf ;+rfngdf NofPsf] Ps jif{leq s]Gb|Lo lgIf]k k|0ffnLdf
lwtf]kq lgIf]k u/fO ;Sg' kg]{5 .
-&_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL ;+rfngdf cfPkZrft\ af]8{df lwtf]kq btf{ u/fPsf
;Dk"0f{ ;"lrs[t ;+ul7t ;+:yfn] cfk\mgf lwtf]kqx¿ ef}lts k|df0fkq/lxt u/L
ljB'tLo ¿kdf dfq lgisfzg ug{' kg]{5 .

205
-*_ pk–lgod -^_ sf] ;Ldfleq /xL ;"lrs[t ;+ul7t ;+:yfn] cfk\mgf lwtf]kqx¿nfO{
lgIf]k u/fpgsf lglDt ;dotflnsf tof/ u/L af]8{n] tf]Sg ;Sg]5 .
-(_ lgisfzgstf{ jf lgisfzgstf{sf] k|ltlglwn] ljB'tLo dfWoddf /flvPsf
lwtf]kqsf k|df0fkqx¿sf] clen]v /fVg'kg]{ 5 / lgisfzgstf{n] lgisfzg
u/]sf ljB'tLo lwtf]kqx¿sf] clen]v;Fu ;Dk"0f{ lwtf]kq -ljB'tLo ¿kdf
/flvPsf lwtf]kqx¿ / ef}lts ¿kdf /flvPsf lwtf]kqx¿_ b}lgs ¿kdf
ldnfg u/L /fVg' kg]{5 .
-!)_ ;"lrs[t sDkgLsf] xsdf lgisfzgstf{n] s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLdf ljB'tLo
¿kdf kl/at{g u/L /fv]sf lwtf]kqx¿ lwtf]kq ahf/df ;"lrs[t ul/Psf
lwtf]kqeGbf a9L gePsf] ;'lglZrt ug'{ kg]{ 5 / ;f]sf] k|ltj]bg af]8{n] lgwf{/0f
u/]adf]lhdsf] ;dofjlwdf lwtf]kq ahf/nfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-!!_ lgisfzgstf{÷/lhi6«f/ tyf x:tfGt/0f k|ltlglwn] lxtu|fxLsf] lwtf]kq ljB'tLo
lgIf]kdf /fVg lbPsf] cfb]z;lxtsf] ;"rgf (Intimation) lgIf]k ;b:oaf6
k|fKt u/]kl5 tf]lsPsf] cjlwleq ;fljssf] lwtf]kqsf] k|df0fkq /2 u/L
lwtf]kqwgLsf] ;§f s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] gfd btf{ ePsf] wgLsf] ¿kdf
sfod u/L ;f]sf] hfgsf/L s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLnfO{ lbg' kg]{5 .
-!@_ lgisfzgstf{÷/lhi6«f/ tyf x:tfGt/0f k|ltlglwn] lxtu|fxLsf] ljB'tLo lgIf]kdf
/flvPsf] lwtf]kqnfO{ k'gM ef}lts k|df0fkqsf] ¿kdf kl/jt{g ug{ lbPsf]
cfb]z;lxtsf] ;"rgf (Intimation) lgIf]k ;b:odfkm{t k|fKt ePkl5 tf]lsPsf]
cjlwleq lgIf]k clen]vdf s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ;§f lxtu|fxLsf] gfd
/fvL k|df0fkq cyf{t\ lwtf]kqsf] ljj/0f agfO{ ;f]sf] hfgsf/L s]Gb|Lo lgIf]k
sDkgLnfO{ lbg' kg]{5 .
@%= :jfldTj x:tfGt/0f;DaGwL Joj:yfM -!_ lxtu|fxLsf] l/tk"j{ssf] cg'/f]w k|fKt ePkl5
lgIf]k ;b:on] tf]lsPadf]lhdsf] k|0ffnLdf :jldTj x:tfGt/0fsf] k|s[of cufl8
a9fpg' kg]{5 .
-@_ lxtu|fxLsf] d[To' ePdf jf cGo s'g} cj:yf k/]/ nufgLstf{n] vf]n]sf vftfdf
/x]sf] lwtf]kqx¿sf] :jfldTj x:tfGt/0f ug'{k/]df To:tf lwtf]kqx¿sf] :jfldTj
x:tfGt/0f;DaGwL k|s[of k|rlnt sfg'gadf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b – &
ljQLo ljj/0f, n]vfk/LIf0f tyf ljj/0f k|jfx;DaGwL Joj:yf
@^= s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ljQLo ljj/0f tyf clen]v ;DaGwL Joj:yfM -!_ s]Gb|Lo
lgIf]k sDkgLn] k|rlnt sfg'g adf]lhd /fVg'kg]{ clen]v tyf ljj/0fsf cltl/Qm
b]xfo adf]lhdsf] clen]v;d]t oyfy{ / b'?:t ¿kdf /fVg' kg]{5M-
-s_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] lgIf]k ;b:o ;DaGwL ljj/0f,
-v_ lgIf]k ul/Psf lwtf]kq tyf lgisfzgstf{ ;DaGwL ljj/0f,
-u_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo ljj/0f .

206
-@_ pklgod -!_ adf]lhd /fVg'kg]{ clen]vsf] 9fFrf af]8{n] tf]lslbg ;Sg]5 .
-#_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] cfkm\gf] ;+rfngsf] cfGtl/s n]vf k/LIf0f ug]{ Joj:yf
ldnfpg'kg]{ 5 / ;f]sf] k|ltj]bg cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq
af]8{;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq n]vf k/LIf0f
u/fpg' kg]{5 / n]vf k/LIf0f ;DkGg ePsf] tLg dlxgf leq ljQLo ljj/0f
af]8{;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-%_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] cfkm\gf] jflif{s k|ltj]bg cfly{s aif{ ;dfKt ePsf] 5
dlxgfleq af]8{;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-^_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] jflif{s ;fwf/0f ;ef ;lsPsf] tL; lbgleq pQm
;fwf/0f ;efdf k|:t't laifo tyf ePsf lg0f{o;lxtsf] ljj/0f af]8{;dIf k]z
ug'{ kg]{5 .
@&= ljj/0f tyf k|ltj]bg k]z ug'{'kg]{M -!_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] b]xfo adf]lhdsf]
hfgsf/L, ljj/0f tyf k|ltj]bg b]xfo adf]lhdsf] cjlwleq af]8; { dIf k]z ug'{ kg]5 { M-
-s_ q}dfl;s k|ult k|ltj]bg q}dfl;s cjlw ;dfKt ePsf] tL; lbgleq,
-v_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] lgIf]k ;b:onfO{ s'g} sf/jfxL u/]df To:tf]
sf/jfxL u/]sf] ;ft lbgleq ;DalGwt lgIf]k ;b:osf] gfd, sf/jfxLsf]
ljj/0f tyf sf/jfxL ug'{k/]sf] sf/0f;lxtsf] ljj/0f,
-u_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] lgIf]k ;b:osf] lg/LIf0f u/]sf] cj:yfdf lg/LIf0f
;dfKt ePsf] tL; lbgleq tT;DaGwL k|ltj]bg,
-3_ af]8{n] dfu]sf ;"rgf, sfuhft tyf cGo ljj/0f,
-ª_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo ;"rgf tyf ljj/0f .
-@_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] af]8{;dIf k]z ug'{ kg]{ k|ltj]bgsf] 9fFrf af]8{n] tf]lslbg
;Sg]5 .
-#_ P]gsf] bkmf $^ df tf]lsPsf] hfgsf/Lsf cltl/Qm s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn]
b]xfosf s'/fsf] hfgsf/L af]8{nfO{ t'?Gt lbg' kg]{5M–
-s_ ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v k|rlnt sfg'gadf]lhd s'g} sf/jfxLdf
k/]df,
-v_ ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf k/]df,
-u_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] lwtf]kq lgIf]k, s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ;b:otf,
lwtf]kq x:tfGt/0f ;DaGwdf s'g} ;ldlt u7g u/]df pQm ;ldltsf] ;+/rgf,
sfd st{Jo tyf clwsf/ ;DaGwL hfgsf/L,

207
-3_ v08 -u_ adf]lhd u7g ul/Psf] ;ldltsf] ;+/rgf, sfd, st{Jo tyf clwsf/
kl/jt{g u/]df jf lj36g u/]df,
-ª_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] Joj:yfkg jf ;+u7g 9fFrfdf s'g} kl/jt{g ePdf,
-r_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] lgod kfngf clws[tsf] lgo'lQm jf kl/jt{g ePdf .
@*= lgI]fk ;b:osf] ljQLo ljj/0f tyf clen]v ;DaGwL Joj:yfM -!_ lgIf]k ;b:on]
k|rlnt sfg'g adf]lhd tf]lsPsf] 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ n]vf /fvL gfkmf gf]S;fg
lx;fa, jf;nft tyf gub k|jfx ljj/0fnufotsf ljQLo ljj/0f tof/ ug'{ kg]{5 .
-@_ lgIf]k ;b:on] cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq n]vf k/LIf0f ePsf]
ljQLo ljj/0f ;lxtsf] aflif{s k|ltj]bg af]8{ tyf s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL ;dIf
k]z ug'{ kg]{5 .
@(= n]vfk/LIfs tyf n]vfk/LIf0f ;DaGwL Joj:yfM -!_rf6{8{ PsfpG6]G;L jf ;f] ;/xsf]
k/LIff pQL0f{ u/L g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6\; ;+:yfaf6 n]vf k/LIfssf] k|df0fkq k|fKt
u/]sf] n]vfk/LIfs dfq s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL tyf lgIf]k ;b:osf] n]vfk/LIfssf]
¿kdf lgo'Qm x'g of]Uo x'g]5 .
-@_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL tyf lgIf]k ;b:on] n]vf k/LIfssf] lgo'lQm u/]sf] kGw|
lbgleq af]8{nfO{ ;f] ;DaGwL hfgsf/L k7fO;Sg' kg]{5 .
-#_ n]vf k/LIfsn] s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL tyf lgIf]k ;b:osf] n]vfk/LIf0f ubf{ n]vf
k/LIf0f ;DaGwL k|rlnt d"No dfGotf / dfkb08 cg';f/ ug'{ kg]{5 .
-$_ n]vfk/LIfsn] n]vfk/LIf0f ul/;s]kl5 s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL tyf lgIf]k ;b:osf]
sfdsf/afxL, cfly{s ljj/0f tyf cj:yf k|ltlalDat x'g] u/L k|ltj]bg tof/
ug'{ kg]{5 .
-%_ af]8{n] s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL jf lgIf]k ;b:osf] n]vfk/LIfsn] n]vfk/LIf0f
k|ltj]bgdf yk ljj/0fx¿ v'nfpg'kg]{ u/L tf]lslbg ;Sg]5 .
kl/R5]b – *
ljljw
#)= ljlgodfjnL tyf sfo{ ;+rfng lgb]{lzsf agfpg ;Sg]M -!_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn]
s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;~rfngsf nflu cfjZos ljlgodfjnL tyf sfo{ ;~rfng
lgb]{lzsf agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd agfOPsf] ljlgodfjnL tyf sfo{ ;~rfng lgb]{lzsf
af]8{af6 :jLs[t u/fP/ dfq nfu" ug'{ kg]{5 .
-#_ ljlgodfjnL tyf lgb]{lzsf :jLs[ltsf] nfUfL af]8{df k]z ug{'eGbf cufl8
;+rfns ;ldltaf6 :jLs[lt u/fPsf] x'g' kg]{5 .

208
-$_ pklgod -!_ adf]lhd nfu" u/]sf] ljlgodfjnL tyf lgb]{lzsfdf cfjZostf
cg';f/ ;+zf]wg jf ;'wf/ ug{ jf ;f] vf/]h u/L gofF Joj:yf agfO{ nfu" ug{
af]8{n] lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
#!= u'gf;f] ;dfwfgsf] Joj:yf ug'{ kg]{M -!_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf
;+rfngdf pTkGg x'g] ;Sg] ljjfbsf] ;dfwfgsf] nflu pko'Qm / k|efjsf/L Joj:yf
ug{'kg]{5 .
-@_ lxtu|fxLaf6 s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf;+u ;DalGwt s'g} k|sf/sf] u'gf;f] k|fKt ePdf
jf s'g} k|sf/sf] ljjfb pTkGg ePdf To:tf] u'gf;f] jf ljjfb ;DalGwt kIf jf
s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL cfkm}n] ;f7L lbgleq ;dfwfg u/L ;Sg'kg]{5 .
-#_ s]Gb|Lo lgIf]k sDKfgLdf k|fKt ePsf u'gf;f ;DaGwL hfgsf/L k|To]s dlxgf
af]8{ ;dIf k]z ug{' kg]{5 .
#@= lxtu|fxL ;+/If0f sf]if;DaGwL Joj:yfM af]8{n] b]xfo adf]lhdsf] p2]Zo /x]sf] lxtu|fxL
;+/If0f sf]if v8f ug{ s]Gb|Lo lgI]fk sDkgLnfO{ lgb]{zg lbg ;Sg]5M–
-s_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL dfkm{t ljB'tLo lgIf]k ul/Psf lwtf]kqdf nufgL ug]{,
:jfldTj u|x0f ug]{ jf sf/f]jf/ ug]{ JolQmsf nflu ;b}j pknJw x'g] u/L
;b:ox¿sf] lxt tyf ;+/If0fsf nflu sf]if v8f ug]{ tyf Joj:yfkg ug]{,
-v_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL jf lgIf]k ;b:o jf tLgsf sd{rf/Lx¿sf] tkm{af6 ePsf]
unt sfo{, nfk/jfxL, uNtL jf hfn;fhLn] lxtu|fxLx¿n] Joxf]g'{k/]sf] xfgL
gf]S;fgLsf] gub /fxt jf Ifltk"lt{ k|bfg ug]{,
-u_ ;j{;fwf/0f nufgLstf{nfO{ ljB'tLo lgIf]k ul/Psf] lwtf]kqx¿ u|x0f / sf/f]af/
ubf{ x'g] kmfObfx¿ / ljB'tLo dfWoddf lwtf]kq u|x0f ug]{ nufgLstf{sf] nflu
pknJw ;'/If0f ;DaGwdf hfgsf/L tyf lzIff k|bfg ug]{,
-3_ nufgLstf{ ;r]ts sfo{qmd, cWofkg, uf]li7 tyf sfo{zfnf / o:t} c¿ lgIf]k
k|0ffnLdf ;j{;fwf/0f nufgLstf{x¿sf] ljZjf; hufpg] sfo{qmdx¿sf] lj:tf/
tyf k|j4{g ug]{,
##= z'Ns ;DaGwL Joj:yfM -!_ s]Gb|Lo lgIf]kn] lgIf]k ;b:o jf u|fxs;+u tyf
lgIf]k ;b:on] u|fxs;+u lng kfpg] z'Ns s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ljlgodfjnLdf
tf]lsPadf]lhd x'g]5 .
-@_ s]Gb|Lo lgIf]k / lgIf]k ;b:on] pklgod -!_ adf]lhd k|fKt u/]sf] z'Nssf] kfFr
k|ltzt a/fa/sf] /sd k|To]s dlxgf ;dfKt ePsf] Ps dlxgfleq af]8{df
a'emfpg' kg]{5 .
#$= s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] k|f/De kl5sf] lwtf]kq sf/f]jf/M s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf]
k|f/De ePsf] 5 dlxgfkZrft\ ljB'tLo vftf -l8Dof6 PsfpG6_df lgIf]k ePsf
lwtf]kqdfq sf/f]af/ x'g]5 . t/ af]8{n] cfjZostf cg';f/ o; ;DaGwdf ;do
;dodf x]/km]/ u/L cGo ;do klg lgwf{/0f ug{ ;Sg]5 .
209
#%= af]8{sf] clwsf/ /xg]M o; lgodfjnLdf /x]sf Joj:yfx¿ af/] s'g} c:ki6tf ePdf
af]8{n] AofVof ug{ ;Sg]5 .
#^= zfvf sfof{no vf]Ng ;Sg]M s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] af]8{nfO{ hfgsf/L u/fO{
cfjZostf cg';f/ g]kfnleq zfvf sfof{no vf]Ng ;Sg]5 .
#&= k|aGwkq lgodfjnLdf ;+zf]wgM s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] af]8{sf] k"j{ :jLs[lt lnO{
cfˆgf] k|aGwkq tyf lgodfjnLdf /x]sf Joj:yfx¿ ;+zf]wg ug{ ;Sg]5 / To;/L
;+zf]wg u/]sf] hfgsf/L ;+zf]wg ul/Psf] tL; lbgleq af]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
#*= n]vfk/LIfsnfO{ sf/afxL ug{ ;Sg]M s'g} n]vfk/LIfsn] n]vfk/LIf0f ubf{ o; lgodfjnL
adf]lhd n]vfk/LIf0f gu/]df To:tf] n]vfk/LIfssf] ;DaGwdf cfjZos sf/afxL
ug{sf] nflu af]8{n] g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6;\ ;+:yf;dIf n]lvk7fpg ;Sg]5 .
#(= af]8{nfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{M s'g} lgIf]k ;b:on] P]g tyf ;f] cGtu{t ag]sf] lgod,
ljlgod, lgb]{lzsf jf s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] hf/L u/]sf sfo{ ;+rfng lgb]{lzsfsf]
pNn3+g u/]sf] b]lvPdf s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLn] cfjZos sf/jfxL z'? u/L ;f] sf]
hfgsf/L af]8{df k7fpg' kg]{5 .
$)= cg';"rLdf x]/km]/M o; lgodfjnLsf] cg';"rLdf af]8{n] cfjZostfcg';f/ x]/km]/ ug{
;Sg]5 .
$!= k|df0f:j?k /xg]M s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLdf ljB'tLo dfWoddf /flvPsf] lwtf]kq
;DaGwL ljj/0f tyf lxtu|fxL vftfaf6 u/]sf sf/f]af/sf] clen]v cflwsfl/s
k|df0fsf] ¿kdf k|of]u ug{ ;lsg]5 .
$@= o;} lgodfjnL adf]lhd x'g]M o; lgodfjnLdf n]lvPsf s'/fx¿sf xsdf o;}
lgodfjnL adf]lhd x'g]5 .
$#= afwf c8sfp km'sfpg] M o; lgodfjnLdf n]lvPsf s'/fx¿ sfof{Gjog ug{ s'g}
afwf c8\sfp k/]df jf s'g} låljwf pTkGg ePdf af]8{n] ;f] ;DaGwdf afwf c8\sfp
k'msfpg ;Sg]5 .

210
cg';"rL—!
-lgod # sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
cg'dltkqsf nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM================

>L g]kfn lwtf]kq af]8{


================================.
ljifoM cg'dltkq kfpF .
lwtf]kq;DaGwL P]g, @)^# / ;f] cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod tyf cGo k|rlnt sfg'gsf]
cwLgdf /xL lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;+rfng ug]{ OR5f ePsf]n] b]xfosf] ljj/0f tyf
sfuhft ;+nUg u/L s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;+rfngsf] cg'dltkq k|fKt ug{ of] lgj]bg k]z
u/]sf 5f} .
o; lgj]bg;fy ;+nUg ljj/0f tyf sfuhft ;To tYo 5g\ / s'g} klg ljj/0f hfgLhfgL
n'sfPsf] jf a9fO{ r9fO{ k|:t't u/]sf] 5}g . n'sfPsf] jf unt ljj/0f k]z u/]sf] 7x/]df
sfg'gadf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .
;+rfnsx¿M
gfd b:tvtM

!=
@=
#=
$=
lgj]bs ;+ul7t ;+:yfM
gfd M ==========================
7]ufgfM ====================c+rn================lhNnf ==================== uf= lj=;=÷g=kf=÷d= g= kf=
6f]n================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M=============== km\ofS;M============
Od]n ================

;+nUg sfuhft tyf ljj/0fM ;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM

211
cg';"rL— @
-lgod # sf] pklgod -!_, lgod & sf] pklgod -!_ / lgod * ;+u ;DalGwt_
lgj]bg b:t'/, cg'dltkq b:t'/ tyf aflif{s z'Ns

!= lgj]bg b:t'/ ?=@%,))).—


@= cg'dltkq b:t'/ ?=%,)),))).—
#= aflif{s z'Ns ?=#,)),))).—

cg';"rL—#
xfn;fn}
-lgod # sf] pklgod -@_ sf] v08 -s_ ;Fu ;DalGwt_
lvlrPsf]
;+rfns÷sfo{sf/L k|d'v;DaGwL ljj/0f
kmf]6f]
!= gfdM
@= :yfoL 7]ufgfM ===============c+rn================lhNnf ==================== uf=
lj=;=÷g=kf=÷d= g= kf=
6f]n================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M=========== km\ofS;M============
Od]n =============
#= xfnsf] 7]ufgfM ==================c+rn===============lhNnf ===================== uf=
lj=;=÷g=kf=÷d=kf=
6f]n================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M========== km\ofS;M============
Od]n ==============
$= afa'sf] gfdM
%= afh]sf] gfdM
^= klt jf klTgsf] gfdM
&= z}lIfs of]UotfM
*= Joj;flos cg'ejM
(= :yfoL n]vf gDa/ (PAN)M
!)= tflndM
!!= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} nfesf] kbdf /x]sf] eP tT;DaGwL
ljj/0fM
!@= cfkm"pk/ jf cfkm";Da4 s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf pk/ lwtf]kq ;DalGw sfg'g
tyf cGo k|rlnt sfg'gadf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL
ljj/0fM

212
!#= s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ;+rfns÷sfo{sf/L k|d'v x'g of]Uotf k"/f ePsf] tyf
cof]Uotf g/x]sf] pb\3f]if0fM
============================
b:tvt
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftM
!= cl3Nnf] cfly{s jif{;Ddsf] s/ bflvnf u/]sf] k|df0f .
@= shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf k/]sf] eP To:tf] ;"rLaf6 x6]sf] k|dfl0ft ug]{
sfuhft .
#= of]Uotf, cg'ej / cGo ;+:yfdf ;+nUgtf k|dfl0ft ug]{ sfuhftsf] k|ltlnlk .
$= gful/stf k|df0fkqsf] k|ltlnlk .
%= :yfoL n]vf gDa/ (PAN) btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk .
5
%gf]6M g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf] clwsf+z :JfldTj /x]sf] sDkgLåf/f :yflkt sDkgLsf]
sfo{sf/L k|d'v afx]s ;+rfnsx?sf] xsdf pk/f]Qm sfuhftx? ;+nUg ug{ clgjfo{ x'g] 5}g .

cg';"rL— $
-lgod # sf] pklgod -@_ sf] v08 -v_ ;+u ;DalGwt_
s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] cg'dlt lng rfxg] ;+ul7t ;+:yf ;DaGwL ljj/0f
-s_ ;+:yf btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-v_ k|aGwkq / lgodfjnL,
-u_ ;+:yfksx¿jLr s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL ;+:yfkg ug]{ ;DaGwdf s'g} ;D´f}tf ePsf] eP
To:tf] ;D´f}tfsf] k|ltlnlk,
-3_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgL ;+rfngsf nflu tof/ ul/g] k"jf{wf/ ;DaGwL b]xfosf] ljj/0fM–
!= sfof{no /xg] :yfg tyf sfof{non] cf]u6g] If]qkmn ;DaGwL ljj/0f,
@= ;+u7g ;+/rgf tyf sfo{ laefhg ;DaGwdf ul/g] Joj:yf,
#= s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;+rfngsf nflu tof/ ul/g] lgIf]k k|0ffnL, sfof{no pks/0f
tyf k|ljlw ;DaGwL ljj/0f,
$= s]Gb|Lo lgIf]k k|0ffnLsf] ;'/Iffsf nflu ul/g] Joj:yf ;DaGwL ljj/0f,
%= lgIf]kdf /x]sf lwtf]kqsf]] clen]v /fVg] tyf clen]vsf] ;'/Iffsf nflu ul/g]]
Joj:yf,
^= s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;~rfngsf nflu Joj:yf ul/g] hgzlQm;DaGwL ljj/0f .

5 af]8{sf] ldlt @)^*.$.#@ sf] j}7s lg0f{ofg';f/ yk ul/Psf]

213
cg';"rL— %
-lgod # sf] pklgod -@_ sf] v08 -u_, lgod !* sf] pklgod -$_ / lgod !( sf]
pklgod -$_ ;+u ;DalGwt_
s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] z]o/ :jfldTj lng] ;+:yf ;DaGwL ljj/0f

s= btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,


v= k|jGwkq / lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
u= s'g} ljz]if P]gåf/f ;+:yf ;+:yfkgf ePsf] eP ;f] P]g / tT;DaGwL lgod tyf ljlgodsf]
k|lt,
3= s]Gb|Lo lgIf]ksf] z]o/ u|x0f ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
ª= k|rlnt sfg'gadf]lhd tf]lsPsf] 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ tof/ u/L n]vf k/LIf0f
ePsf]] ljut tLg cfly{s jif{sf] ljQLo ljj/0f tyf k|To]s jif{df u/]sf] sfd sf/jfxL
;d]t ;dfj]z ul/Psf]] aflif{s k|ltj]bg,
-;+:yfkgf ePsf] tLg jif{ k"/f gePsf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf pknAw aif{sf]
ljQLo ljj/0f tyf k|ltj]bg k]z ug{ ;lsg]5 ._
r= sDkgL shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf]] ;"rLdf g/x]sf] pb\3f]if0f,
5= sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf jf ;+:yfsf] ;+rfns pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg'g tyf cGo
k|rlnt sfg'g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
h= s/ btf{ k|df0f,
em= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj /x]sf] eP tT;DaGwL ljj/0f,
`= lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf;DaGwL lgodfjnL adf]lhd s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf]
:jfldTj u|x0f ug{ cof]Uotf g/x]sf] pb\3f]if0f,
6= ;+rfns;DaGwL b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft,
-c_ tLg k':t];lxt k"/f gfd / 7]ufgf,
-cf_ cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} ;+nUgtf /x]sf] eP tTf\ ;DaGwL
ljj/0f .

cg';"rL—^
-lgod # sf] pklgod -@_ sf] v08 -ª_ ;+u ;DalGwt_
s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ljlgodfjnLdf ;dfj]z x'g'kg]{ Go"gtd s'/fx¿
-s_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLdf lwtf]kq lgIf]k ug]{ ;DaGwdf,-
!= s]Gb|Lo lgIf]kdf lwtf]kq lgIf]k ug{ rfxg] ;+ul7t ;+:yfn] lbg' kg]{ lgj]bg tyf
k]z ug'{ kg]{ ljj/0f tyf sfuhft ;DaGwL,

214
@= s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ;]jf lng rfxg]n] kfngf ug'{ kg]{ zt{ ;DaGwL,
#= lwtf]kqsf] k|df0fkq ljlxg ug]{ (dematerialize) tyf k|df0fkq ljlxg cj:yfaf6
kl/jt{g u/L k|df0fkq k|bfg ug]{ (rematerialize) / ljB'tLo clen]v /fvL vftf
(demat account) ;~rfng ug]{ ;DaGwL,
$= s]Gb|Lo lgIf]kdf btf{ ePsf lwtf]kq clen]v /fVg] Joj:yf ;DaGwL,
%= ljB'tLo vftfdf /x]sf] lwtf]kqx¿ lwtf] /fVg] jf km's'jf ug]{ k|s[of ;DaGwL .
-v_ s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLsf] ;b:otf ;DaGwdf,-
!= ;b:otf k|bfg tyf gjLs/0f ;DaGwL Joj:yf,
@= lgIf]k ;b:on] tof/ ug'{ kg]{ k"jf{wf/ Joj:yf,
#= lgIf]k ;b:osf] cg'udg tyf lg/LIf0f ;DaGwL Joj:yf,
$= lgIf]k ;b:osf] k|fljlws tyf sfo{ bIftf kl/If0f ;DaGwL Joj:yf,
%= s'g} clgoldt sfo{ u/]df jf P]g / ;f] cGtu{tsf] lgod tyf ljlgodn] u/]sf]
Joj:yfsf] kfngf gu/]df lgIf]k ;b:osf] lgnDag jf vf/]hL jf cGo sf/jfxL
;DaGwL k|s[of / Joj:yf,
^= lgIf]k ;b:osf] of]Uotf tyf cof]Uotf ;DaGwL Joj:yf .
-u_ lxtu|fxL vftfsf] ;DaGwdf,-
!= lxtu|fxLn] ljB'tLo vftf vf]Ng lgIf]k ;b:o ;dIf lbg' kg]{ lgj]bg, ljj/0f tyf
sfuhft ;DaGwL Joj:yf,
@= lxtu|fxLsf] ;DaGwdf lgIf]k ;b:on] u|fxssf] ;DaGwdf /fVg'kg]{ ljj/0f ;DaGwL
Joj:yf,
#= lgIf]k ;b:on] lxtu|fxL vftf vf]Ng], /f]Ssf /fVg] tyf aGb ug]{ k|s[of ;DaGwL
Joj:yf,
$= lgIf]k ;b:on] lxtu|fxL;Fu vftf vf]lnlbg' cl3 ug]{ ;Demf}tfdf v'nfpg'kg]{
ljj/0fx¿ ;DaGwL Joj:yf,
%= ljB'tLo ¿kdf /flvPsf lwtf]kqx¿sf] sf/f]jf/ ;+rfng ;DaGwL Joj:yf,
^= lwtf]kqx¿sf] lwtf]jGws /fVg];DaGwL Joj:yf,
&= ljB'tLo ¿kdf /flvPsf lwtf]kqx¿sf] :jfldTj x:tfGt/0f ;DaGwL Joj:yf,
*= lwtf]kq ;"rgfdf ljB'tLo kx'r /fVg] ;DaGwL Joj:yf,
(= lxtu|fxLsf] vftf ;DaGwL u'gf;f ;dfwfg ;DaGwL Joj:yf,
!)= lgIf]k ;b:on] lxtu|fxLsf] ;DaGwdf /fVg'kg]{ kmf]6f];lxtsf] kl/rofTds ljj/0fsf]
9fFrf .

215
cg';"rL—&
-lgod & sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
g]kfn lwtf]kq af]8{
sf7df08f} .
lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;+rfng cg'dltkq
=============================df d'Vo sfof{no /x]sf] >L=====================================nfO{ lwtf]kq
;DaGwL P]g, @)^# tyf ;f]cGtu{t ag]sf lgod, lalgod tyf cGo k|rlnt sfg'gsf]
clwgdf /xL s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;+rfng ug{ of] cg'dltkq k|bfg ul/Psf] 5 .
qm= ;+ gjLs/0f ldlt axfn /xg] ldlt gjLs/0f ug]{ clwsf/Lsf] ;lx

of] cg'dltkqsf] axfnL k|To]s cfly{s jif{sf] cGt ;Dd sfod /xg]5 / tt\kZrft k|To]s
jif{ gjLs/0f u/fpg' kg{] 5 .
cflwsfl/s b:tvt M
gfdM
kbM
ldltM

cg';"rL— *
-lgod * ;+u ;DalGwt_
cg'dltkq gjLs/0fsf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldlt M ============================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM cg'dltkq gjLs/0f u/L kfpF .
lwtf]kqsf] s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;+rfng ug{ txfFaf6 k|fKt cg'dltkq cjlw ldlt = = = = = = =
;Dd sfod /x]sf]n] cfly{s aif{ = = = = = = sf nflu gjLs/0f u/L kfpgsf nflu cg'dltkq
tyf tf]lsPsf] aflif{s z'Ns o;} ;fy ;+nUg u/L k]z u/]sf] 5' .

cflwsfl/s b:tvt M
gfd M
kb M
;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM

216
cg';"rL— (
-lgod @! sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
lgIf]k ;b:on] btf{ k|df0fkq k|fKt ug{ lbg] lgj]bgsf] 9fFrf

ldltM======================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
=============.

ljifoM lgIf]k ;b:osf] btf{ k|df0fkq kfpF .

lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# / ;f] cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod, Joj:yf tyf cGo k|rlnt
sfg'gsf] clwgdf /xL lgIf]k ;b:osf] ¿kdf sfo{ ug{ OR5f ePsf]n] tf]lsPsf] ljj/0f tyf
sfuhft ;+nUg u/L lgj]bg z'Ns;lxt of] lgj]bg k]z u/]sf 5f} .
o; lgj]bg;fy ;+nUg ljj/0f tyf sfuhft ;To tYo 5g\ / s'g} klg ljj/0f hfgLhfgL
n'sfPsf] jf a9fOr9fO{ k|:t't u/]sf] 5}g . ;DalGwt tYo n'sfPsf] jf unt ljj/0f k]z
u/]sf] 7x/]df sfg'gadf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .

sfo{sf/L k|d'v tyf ;+rfnsx¿M


gfd M b:tvtM
!=
@=
#=
$=
%=
^=
&=

lgj]bs ;+ul7t ;+:yfM


gfd M ==========================
7]ufgfM ==================c+rn==================lhNnf =================== uf=lj=;=÷g=kf=÷d= g= kf=
6f]n======================j8f g+========Ans g+============== kmf]g g+M================ km\ofS;M============
Od]n =================

217
cg';"rL—!)
-lgod @! sf] pklgod -$_ ;+u ;DalGwt_
g]kfn lwtf]kq af]8{
sf7df8f}+ .
lgIf]k ;b:o btf{ k|df0fkq
btf{ k|df0fkq g+=

=============================df d'Vo sfof{no /x]sf] >L=====================================nfO{


lwtf]kq;DaGwL P]g tyf ;f]cGtu{t ag]sf lgod, ljlgod tyf cGo k|rlnt sfg'gsf]
clwgdf /xL lgIf]k ;b:osf] ¿kdf btf{ u/L of] k|df0fkq k|bfg ul/Psf] 5 .
of] k|df0fkqsf] axfnL ===================;Dd /xg]5 . t/ k|df0fkq gjLs/0f ePdf gjLs/0f
ul/Psf] ldlt;Dd sfod /xg] 5 .
cflwsfl/s b:tvt M
gfdM
kbM
ldltM
cg';"rL—!!
-lgod @@ pklgod -#_ ;+u ;DalGwt_
btf{ k|df0fkq gjLs/0fsf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf

ldlt M =========================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .

laifoM btf{ k|df0fkq gjLs/0f u/L kfpF .

To; af]8{af6 k|fKt lgIf]k ;b:o btf{ k|df0fkq ldlt = = = = = = = = ;Dd dfq jxfn /x]sf]
x'Fbf ;f] k|df0fkq cfly{s aif{ = = = = = = sf nflu gjLs/0fsf ul/lbg' x'g btf{ k|df0fkq tyf
tf]lsP adf]lhdsf] gjLs/0f z'Ns o;} ;fy ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf] 5' .
sDkgLsf] 5fkM cflwsfl/s b:tvt M
gfd M
kb M

218
cg';"rL— !@
-lgod @! sf] pklgod -@_ / -%_ tyf lgod @@ sf] pklgod -#_ ;+u ;DalGwt_
lgIf]k ;b:o btf{sf nflu b:t'/ tyf z'Ns

!= lgIf]k ;b:osf] btf{ k|df0fkq;DaGwL b:t'/


s= lgj]bg z'Ns ?= %,))).—
v= btf{ k|df0fkq b:t'/ ?= %),))).—
u= aflif{s z'Ns ?= @%,))).—

@= s]Gb|Lo lgIf]k sDkgLaf6 lgIf]k ;b:otf lng a'emfpg'kg]{ b:t'/


s= ;b:otf b:t'/ ?= %),))).–
v= ;b:otf gjLs/0f b:t'/ ?= @%,))).—

vvv

219
nfu" ldlt @)^*.)#.@@
klxnf] ;+zf]wg nfu" ldlt @)&$.)!.@@

qm]l86 /]l6Ë lgodfjnL, @)^*


qm]l86 /]l6Ë Joj;fonfO{ lgoldt / Jojl:yt ug]{ p2]Zon] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# sf]
bkmf !!^ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt lnO{ g]kfn lwtf]kq af]8{n]
b]xfosf lgodx? agfPsf] 5 .
kl/R5]b — !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL lgodx?sf] gfd æqm]l86 /]l6Ë lgodfjnL, @)^*Æ
/x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL g]kfn lwtf]kq af]8{n] tf]s]sf] ldltb]lv nfu" x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;+Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æcg'dltkqÆ eGgfn]] qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL Joj;fo ug{sf nflu lgod !) sf]
pklgod -@_ adf]lhd k|bfg ul/Psf] cg'dltkq ;Demg'k5{ .
-v_ æP]gÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# ;Demg'k5{ .
-u_ æsDkgLÆ eGgfn] sDkgL P]g, @)^# df pNn]v eP adf]lhdsf] sDkgL
;Demg'k5{ .
-3_ æqm]l86 /]l6ËÆ eGgfn] d'Votof lgisfzgstf{sf] lwtf]kq, s'g} JolQm jf ;+ul7t
;+:yfsf] ;fvsf] u'0f:t/ ;DaGwdf d"NofÍg ug]{ tyf /fo k|s6 ug]{ nufot
tT;DaGwL k|lqmof ;d]t ;Demg'k5{ .
-ª_ æq]ml86 /]l6Ë ;+:yfÆ eGgfn] qm]l86 /]l6Ë Joj;fo ug{ af]8{af6 cg'dlt k|fKt
;+:yf ;Demg' k5{ .
-r_ æv'b ;DklQ -g]6jy{_Æ eGgfn] ;+ul7t ;+:yfsf] ;]o/sf] r'Qmf k"FhL tyf hu]8f
sf]ifx? -;DklQsf] k'gd{"NofÍgaf6 l;lh{t sf]ifafx]s_ sf] s'n hf]8df ;l~rt
gf]S;fgLsf] s'n /sd / ckn]vg ug{ afFsL :yug tyf ljljw vr{x? 36fO{
afFsL /xg hfg] s'n /sd ;Demg'k5{ .
-5_ æu|fxsÆ eGgfn] qm]l86 /]l6Ë;DaGwL ;]jf k|fKt ug]{ ;+:yf jf JolQm ;Demg'k5{ .
-h_ æaf]8{Æ eGgfn] P]gsf] bkmf # adf]lhd :yfkgf ePsf] g]kfn lwtf]kq af]8{
;Demg'k5{ .
-em_ æJolQmÆ eGgfn] k|fs[lts JolQm, ;+ul7t ;+:yf, sDkgL jf lgsfonfO{
;Demg'k5{.

220
-`_ æ/]l6Ë ;+s]tÆ eGgfn] lgisfzgstf{n] k|of]udf Nofpg] u/L o; lgodfjnLsf]
clwgdf /xL lwtf]kq ;DaGwdf qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] :t/dfg hgfpg] ;+s]t jf
cGo :t/dfg ckgfP/ JoQm u/]sf] wf/0ffnfO{ ;Demg'k5{ .
-6_ æ/]l6Ë ;ldltÆ eGgfn] qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] /]l6Ë ug]{ k|of]hgsf nflu u7g
u/]sf] ;ldltnfO{ ;Demg'k5{ .
-7_ æd'Vo z]o/wgLÆ eGgfn] PSn} jf cfˆgf]] Psf3/ kl/jf/sf] ;b:o jf ;xfos
sDkgL jf d'Vo sDkgL ;a}sf] ldnfP/ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] s'n r'Qmf k'FhLsf]
sDtLdf bz k|ltzt z]o/ u|x0f u/]sf] jf s'n dtbftf ;+Vofsf] sDtLdf bz
k|ltzt dtbfgsf] clwsf/ ePsf] JolQm jf lgsfo ;Demg'k5{ .
-8_ æ;+rfnsÆ eGgfn] qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] ;+rfns ;ldltsf] ;b:o ;Demg'k5{
/ ;f] zAbn] cWoIf jf j}slNks ;~rfns ;d]tnfO{ hgfpFb5 .
-9_ æ;xdltkqÆ eGgfn] ljb]zL qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] g]kfndf ;+o'Qm nufgLdf
qm]l86 /]l6Ë ;+:yf :yfkgf u/L ;+rfng ug{ jf]8{af6 k|bfg ul/g] ;xdltkq
;Demg'kb{5 .
-0f_ æ;+ul7t ;+:yfÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# df kl/efiff ePadf]lhdsf]
;+:yf ;Demg'k5{ .
kl/R5]b–@
qm]l86 /]l6Ësf] clgjfo{tf tyf ;xdltkq ;DaGwL Joj:yf
#= qm]l86 /]l6Ë u/fpg' kg]{M -!_ s'g} klg ;+ul7t ;+:yfn] b]xfo adf]lhdsf] s'g} lwtf]kq
;fj{hlgs lgisfzg ug]{ ePdf lgisfzg ug'{ k"j{ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfdfkm{t /]l6Ë
u/fP/ dfq lgisfzg ug{'kg]{5 M—
-s_ sDtLdf tLg s/f]8 ?k}ofF eGbf a9L d"Nosf] ;]o/sf] ;fj{hlgs tyf
xsk|b lgisfzg,
t/, af]8{n] cfjZos b]v]df tLg s/f]8 ?k}ofF feGbf sd d"Nosf] ;]o/sf]
lgisfzgdf klg /]l6Ë u/fpg'kg]{ u/L ;fj{hlgs ;"rgf u/L tf]Sg ;Sg]5 .
-v_ l8j]Gr/ tyf cGo C0fkq lgisfzg,
-u_ cu|flwsf/ ;]o/ lgisfzg,
-3_ c+lst d"Nodf lk|ldod yk u/L ;+ul7t ;+:yfn] ug{] k|fylds lgisfzg,
kmb{/ klJns O:o', xsk|b lgisfzg tyf cGo lgisfzg,
-ª_ af]8{n] tf]lslbP adf]lhd cGo lwtf]kq jf pks/0f .
-@_ lwtf]kqsf] /]l6Ë ;DaGwdf k|fKt kl/0ffd pklgod -!_adf]lhd lwtf]kq lgisfzg
ug'{k"j{ k|sfzg ul/g] laqmL k|:tfj÷ljj/0fkq÷cGo ;fj{hlgs ?kdf k|sflzt
x'g] ljj/0fdf ;dfj]z ug'{ kg]{5 .

221
-#_ lgisfzgstf{n] ;fj{hlgs ?kdf k|sflzt x'g] ljj/0f k|sfzg ubf{ cGo
lgodg lgsfo -g]kfn /fi6« a}+s, aLdf ;ldlt jf cGo_ sf] Joj:yf cg';f/
/]l6Ë ul/Psf] eP ;f] ;d]t pNn]v ug'{ kg]{5 .
-$_ a}+s jf ljQLo ;+:yfaf6 C0f ;'ljwf lng rfxg]n] ;d]t o; lgodfjnL
adf]lhd qm]l86 /]l6Ë u/fpg ;Sg]5 .
-%_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg a}+s jf ljQLo
;+:yfaf6 C0f ;'ljwf lng rfxg]n] o; lgodfjnL adf]lhd qm]l86 /]l6Ë u/fpg'
kg]{ u/L g]kfn /fi6« a}+sn] tf]lslbPdf C0f ;'ljwf pkef]u ug{ rfxg]n] o;
lgodfjnL adf]lhd qm]l86 /]l6Ë u/fpg'kg]{ 5 .
-^_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg qm]l86 /]l6Ë Joj;fo
ug{ s'g} sDkgLn] af]8{af6 cg'dlt kq k|fKt gu/];Dd o; lgodfjnL adf]lhd
/]l6Ë ug{ clgjfo{ x'g] 5}g .
-­&_ lwtf]kq ahf/sf] lxtnfO{ Wofgdf /fv]/ o; lgoddf pNn]v ePsf Joj:yfdf
jf s'g} vf; lwtf]kqnfO{ qm]l86 /]l6Ë ug'{ gkg]{ u/L 5'6 lbg'k/]df af]8{n]
;fj{hlgs ;"rgf k|sfzg u/]/ To:tf] 5'6 lbg ;Sg]5 .
$= ;xdltkq;DaGwL Joj:yfM 1-!_ lgod !% sf] pklgod -@_ sf] v08 -v_ adf]lhd
of]Uotf k'u]sf ljb]zdf :yflkt qm]l86 /]l6Ë Joj;fo ul//x]sf ;+:yf jf ;xfos
sDkgL dfkm{t qm]l86 /]l6Ë ul//x]sf ;+:yfn] sDtLdf PsfpGg k|ltzt / a9Ldf
krxQ/ k|ltzt :jfldTj u|x0f u/L k|rlnt sfg'g adf]lhd g]kfndf ;+o'Qm nufgLdf
sDkgL :yfkgf u/L qm]l86 /]l6Ë Joj;foLsf] ?kdf sfd ug{ rfx]df af]8{af6 qm]l86
/]l6Ë sDkgL :yfkgf ug]{ ;xdlt kq k|fKt ug{ lgj]bg lbg ;Sg]5 .
2
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;xdltkq k|fKt ug{sf] nflu ;DalGwt ljb]zL ;+:yfn]
b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhft ;lxt af]8{ ;dIf lgj]bg lbg'kg]{5M–
-s_ lgj]bs ;+:yf ljb]zdf btf{ x'Fbfsf] btf{ k|df0fkqsf] k|dfl0ft k|ltlnlk,
-v_ lgj]bs ;+:yfsf] k|aGwkq tyf lgodfjnL, ;+:yfks ;DaGwL ljj/0f / tt\
;DaGwL sfuhftsf] k|dfl0ft k|ltlnlk,
-u_ lgj]bs ;+:yfn] g]kfndf qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL sfd ug]{ ;DaGwdf ;+rfns
;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-3_ lgj]bs ;+:yfsf] kl5Nnf] tLg aif{sf] n]vf kl/If0f k|ltj]bg,
-ª_ lgj]bs ljb]zdf qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL sfo{ ug{ cg'dltkq k|fKt ;+:yf ePdf
b]xfo adf]lhdsf] ljj/0fM

1 qm]l86 /]l6Ë -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f ;+zf]wg


2 qm]l86 /]l6Ë -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f ;+zf]wg

222
-c_ ;DalGwt lgodg lgsfoaf6 qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL sfo{ ug{ k|fKt
cg'dltkqsf] k|dfl0ft k|ltlnlk
-cf_ ljut tLg aif{df qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL u/]sf] sfo{ ;DaGwL ljj/0f,
-r_ lgj]bs ;+:yfn] qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL sfo{ ug{ cg'dltkq k|fKt gu/]sf] t/
;xfos sDkgLn] qm]l86 /]l6Ë sfo{ ug{ cg'dltkq k|fKt u/]sf] ePdf b]xfo
adf]lhdsf] ljj/0fM
-c_ ;xfos sDkgLsf] k|aGwkq tyf lgodfjnL jf tt\ ;DaGwL sfuhftsf]
k|dfl0ft k|ltlnlk,
-cf_ lgj]bs ;+:yf / ;xfos sDkgLsf] ;DaGw v'Ng] sfuhft / ;xfos
sDkgL] btf{ ePsf] k|df0fkqsf] k|dfl0ft k|ltlnkL,
-O_ ;xfos sDkgLn] ;DalGwt lgodg lgsfoaf6 qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL sfo{
ug{ k|fKt cg'dltkqsf] k|dfl0ft k|ltlnlk
-O{_ ;xfos sDkgLn] ljut tLg aif{df qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL u/]sf] sfo{
;DaGwL ljj/0f,
-p_ ;xfos sDkgLsf] kl5Nnf] n]vfkl/If0fsf] k|ltj]bg
-pm_ qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL g]kfndf :yfkgf x'g] sDkgLnfO{ k|fljlws ;xof]u
ug]{ ;DaGwdf v'nfOPsf] ;Demf}tf,
-5_ lgj]bs sDkgL / g]kfnL kIfaLr ePsf] ;+o'Qm nufgL ;Demf}tfsf] k|ltlnlk,
-h_ :yfkgf ul/g] sDkgLsf] ;+:yfksx?sf] z]o/ :jfldTj ;DaGwL ljj/0f tyf
ljb]zL sDkgLn] lgod !% sf] pklgod -@_ sf] v08 -v_ adf]lhdsf] Joj:yf
k"/f u/]sf] pb\3f]if0f,
-em_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yf :yfkgf ug{ rfxg] lgj]bs ;+:yfsf] cg';"rL–$ adf]lhdsf]
9fFrfdf ljj/0f tyf sfuhft,
-`_ ljb]zL qm]l86 /]l6Ë sDkgLsf] k|ltlglw ;DaGwL hfgsf/L,
-6_ af]8{n] dfu u/]sf cGo cfjZos ljj/0f tyf sfuhft .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|fKt lgj]bg / ;+nUg ljj/0f tyf sfuhft hfFra'em ubf{
;DalGwt ljb]zL ;+:yfnfO{ g]kfndf qm]l86 /]l6Ë ;+:yf :yfkgf ug{ ;xdltkq
k|bfg ug{ pko'Qm b]v]df af]8{n] lgj]bsnfO{ cg';"rL–* adf]lhdsf] 9fFrfdf
ljb]zL ;+:yfsf] gfddf ;xdltkq k|bfg u/L ;f]sf] hfgsf/L sDkgL /lhi6«f/sf]
sfof{nonfO{ lbg]5 .
-$_ pklgod -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg lgj]bg ;fy k|fKt ljj/0f
tyf sfuhft hfFra'´ ubf{ af]]8{n] cfjZos b]v]df lgj]bsaf6 yk ljj/0f jf
sfuhft dfu ug{, :ki6 u/fpg, ;+zf]wg u/fpg jf yk36 u/fpg ;Sg]5 .

223
-%_ o; lgodadf]lhd ;xdltkq k|fKt u/L :yflkt sDkgLn] af]8{af6 cg'dltkq
k|fKt gu/L qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL Joj;fo ug{;Sg] 5}g .
-^_ o; lgod adf]lhd ;xdltkq k|fKt u/]sf] ;+:yfn] b'O{ jif{leq qm]l86 /]l6Ë
;+:yf :yfkgf u/L cg'dltkqsf] nflu lgj]bg k]z gu/]df To:tf] ;xdltkq
:jtM vf/]h ePsf] dflgg]5 .
kl/R5]b–#
cg'dltkq ;DaGwL Joj:yf
%= qm]l86 /]l6Ë ;+:yf ;+rfng ug{ cg'dltkq lng'kg]{M -!_ lgod !% sf] pklgod -@_
adf]lhd of]Uotf k"/f u/]sf d"Vo z]o/wgL ePsf qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] ?kdf sfd
ug{ rfxg] ;+ul7t ;+:yfn] af]8{af6 cg'dlt k|fKt u/]/ dfq qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL sfd
ug{;Sg] 5 .
-@_ s;}n] klg o; lgodfjnL adf]lhd cg'dltkq k|fKt gu/L s;}sf] qm]l86 /]l6Ë
ug]{ jf ;f] sfo{ ;DaGwL s'g} /fo k/fdz{ lbg] sfo{ ug{ kfpg] 5}g .
^= cg'dltkqsf nflu lgj]bg lbg' kg]{M qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] ;+rfngsf] nflu cg'dltkq
k|fKt ug{sf] nflu cg';'rL-! adf]lhdsf] 9fFrfdf cg';"rL-@ adf]lhdsf] lgj]bg
b:t'/ / b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhft;lxt af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 M–
-s_ ;+ul7t ;+:yf btf{ k|df0fkqsf] k|dfl0ft k|ltlnlk,
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|dfl0ft k|ltlnlk,
-u_ sfo{sf/L k|d'v tyf ;+rfns ;ldltsf kbflwsf/Lsf] cg';'rL–# adf]lhdsf]
ljj/0f,
-3_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] ;+:yfks ;+ul7t ;+:yf ePdf cg';"rL–$ adf]lhdsf]
ljj/0f,
t/ lgod $ adf]lhd ;xdltkq k|fKt ljb]zL ;+:yfsf] xsdf klxn] k]z u/]sf]
ljj/0fdf ePsf km/sdfq k]z u/] klg k'Ug]5 .
-ª_ cg'dltkq k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltsf] lg0f{osf] k|dfl0ft k|ltlnkL,
-r_ cfufdL tLg cfly{s jif{sf] k|If]lkt ljQLo ljj/0f ;dfj]z ePsf] Joj;flos
of]hgf .
&= lgj]bg pk/ hfFra'em ug]{M -!_ af]8{n] lgod ^ adf]lhd k|fKt lgj]bg tyf ljj/0f /
sfuhft hfFra'´ ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k/]sf] hfFra'em ubf{ cfjZos b]lvPdf af]]8{n] yk ljj/0f
jf sfuhft dfu ug{ ;Sg] 5 .
-#_ o; lgod adf]lhd lgj]bg pk/ hfFra'em ubf{ lgj]bsnfO{ cg'dltkq k|bfg
ug{ pko'Qm b]lvPdf qm]l86 /]l6Ë ;]jf ;~rfngsf nflu cfjZos k"jf{wf/
tof/ ug{ af]8{n] lgj]bsnfO{ ;"rLt ug]{5 .
224
*= k"jf{wf/ tof/ ug'{ kg]{M -!_ lgod & sf] pklgod -#_ adf]lhd af]8{n] ;"rLt u/]sf]
^ dlxgf leq lgj]bs ;+:yfn] b]xfo adf]lhdsf] k"jf{wf/ Joj:yf u/L ;f]sf] hfgsf/L
af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{ 5M–
-s_ sfof{no /x]sf] :yfg / sfof{nodf /x]sf ;'ljwf / If]qkmn,
-v_ sfof{no pks/0fx? / cg'dlt k|flKt kZrft\ Joj;fo ;+rfng ug{ k|of]u
ul/g] hfgsf/L, ljin]if0f ug]{ ;fdfu|L tyf sDKo'6/ k|ljlw -;km\6j]/_
cfkm}n] Joj:yf ug]{ jf cGoaf6 k|fKt ug]{,
-u_ ;+u7g ;+/rgf / sfo{ ljefhg ;DaGwL Joj:yf,
-3_ cg';"rL–% adf]lhdsf] 9fFrfdf qm]l86 /]l6Ë Joj;fodf k|of]u ul/g]
hgzlQmsf] ljj/0f
3
-@_ sDkgLn] lgod !% sf] pklgod -@_ sf] v08 -v_ adf]lhd of]Uotfsf] k|of]hgsf]
nflu cfjZos hgzlQm tyf k|ljlws ;xof]u pknAw u/fpg] ;Demf}tf u/]sf]
ca:yfdf ;f] ;Demf}tf axfn /x]sf] eP pklgod -!_ sf] v08 -v_, -u_ / -3_
sf] Joj:yf clgjfo{ x'g] 5}g .
(= k"jf{wf/sf] lg/LIf0f ug]{M -!_ lgod * adf]lhd tof/ u/]sf] k"jf{wf/ ;DaGwdf
lgj]bsn] af]8{nfO{ hfgsf/L u/fpg'kg]{ 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k"jf{wf/ tof/ u/]sf] hfgsf/L k|fKt ePsf] kG3| lbg leq
af]8{n] :ynut lg/LIf0f tyf hfFra'´ ug]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'em ubf{ k"jf{wf/ ;DaGwdf u/]sf]
Joj:yf ckof{Kt b]lvPdf af]8{n] lglZrt ;dofjlw tf]sL lgj]bsnfO{ yk
Joj:yf ug{ nufpg ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd yk ;dofjlw tf]lsPsf]df ;f] ;dofjlw leq cfjZos
k"jf{wf/sf] Joj:yf u/L af]8{nfO{ hfgsf/L u/fpg'kg]{ 5 .
!)= cg'dltkq k|bfg ug]{M -!_ lgod ( adf]lhd lgj]bsn] tof/ u/]sf] k"jf{wf/ plrt
b]lvPdf qm]l86 /]l6Ë Joj;fo ;+rfng ug{ cg';"rL–@ adf]lhdsf] cg'dltkq b:t'/
a'emfpg af]8{n] ;"rLt ug]{5 .
-@_ lgj]bsaf6 pklgod -!_ adf]lhdsf] b:t'/ k|fKt ePkl5 af]8{n] cg';"rL–^
adf]lhdsf] 9fFrfdf cg'dltkq k|bfg ug]{]5 .
!!= cg'dltkq gjLs/0fM -!_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] k|To]s cfly{s jif{sf] nflu cg'dltkq
cjlw ;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq cg';'rL–@ adf]lhdsf] gjLs/0f z'Ns;lxt
cg';"rL-& adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{ ;dIf lgj]bg lbO{ cg'dltkq gjLs/0f u/fpg'
kg]{5 .
3 qm]l86 /]l6Ë -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f ;+zf]wg
225
-@_ cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] tLg dlxgfleq gjLs/0fsf] nflu lgj]bg k]z gug]{
qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] pQm Dofb ;dfKt ePkl5 cg'dltkq gjLs/0f gu/];Dd
qm]l86 /]l6Ë ug{ kfpg] 5}g .
-#_ o; lgodfjnL adf]lhd af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{ z'Ns jf b:t'/ k]z gug]{
qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] To:tf] z'Ns jf b:t'/ ga'emfP;Dd cg'dltkq gljs/0f
ul/g] 5}g .
-$_ kl/R5]b–^ adf]lhd af]8{df k]z ug'{ kg]{ ljj/0f k]z gug]{ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf]
cg'dltkq gjLs/0f sfo{ af]8{n] /f]Ssf /fVg ;Sg]5 .
!@= cg'dltkq lgnDag, vf/]hL tyf cGo sf/afxLM -!_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] P]g tyf P]g
cGt{ut ag]sf lgodfjnL jf af]8{n] ;do ;dodf hf/L u/]sf lgb]{zgx?sf] af/Daf/
pNn+3g u/]sf] eGg] cg';Gwfgaf6 k'li6 ePdf jf qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] sfo{af6
nufgLstf{sf] lxtljk/Ltsf sfo{ ePsf] b]lvPdf af]8{n] lnlvt :kli6s/0f dfu u/L
To:tf] ;+:yfsf] cg'dltkq lgnDag jf vf/]h ug]{ sfo{ k|f/De ug{]5 .
t/, o;/L cg'dltkq lgnDag jf vf/]h ug'{ cl3 af]8{n] ;DalGwt qm]l86 /]l6Ë
;+:yfnfO{ ;kmfO{ k|:t't ug]{ k"0f{ df}sf k|bfg ug]{5 .
-@_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yf jf ;f]sf kbflwsf/Ln] unt dg;fo /fvL jf hfgLhfgL
unt /]l6Ë u/]sf] k|dfl0ft ePdf ;DalGwt sDkgL jf kbflwsf/LnfO{ P]g
adf]lhd sf/afxL ul/g]5 .
-#_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] cg'dltkq lgnDag, vf/]h jf cGo sf/afxL ;DaGwL
Joj:yf g]kfn lwtf]kq af]8{;DaGwL lgodfjnL cg';f/ x'g]5 .
kl/R5]b–$
k"FhL, :jfldTj tyf of]Uotf;DaGwL Joj:yf
!#= Go"gtd k"FhL tyf cfly{s ;|f]tM -!_ o; lgodfjnL adf]lhd qm]l86 /]l6Ë Joj;fo
ug{ rfxg] sDkgLsf] r'Qmf k"FhL slDtdf b'O{ s/f]8 ?k}ofF tyf g]6jy{ sDtLdf r'Qmf
k"FhLsf] krxQ/ k|ltzt x'g'kg]{ 5 .
-@_ af]8{n] cfjZostf x]/L r'Qmf k"FhLdf yk u/fpg jf g]6jy{ tyf cGo cfly{s
;|f]t ;DaGwL Joj:yf tf]Sg ;Sg]5 .
-#_ o; lgodfjnL adf]lhd cg'dltkq k|fKt qm]l86 /]l6Ë Joj;foLsf] d"Vo z]o/wgL
jf ;+:yfks z]o/wgLn] u|x0f u/]sf] z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f ug'{k/]df af]8{sf]
:jLs[lt lnP/ dfq laqmL jf x:tfGt/0f ug{ ;lsg]5 .
-$_ o; lgodfjnL adf]lhd cg'dltkq k|fKt qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] lwtf]kqsf]
;fj{hlgs lgisfzg ug{ ;Sg] 5}g .

226
!$= :jfldTj u|x0f ug{ g;Sg]M -!_ b]xfosf] s'g} klg JolQm qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] ;+:yfks
x'g jf :jfldTj u|x0f ug{ of]Uo x'g] 5}g M–
-s_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf s;'/bf/ 7x/]sf],
-v_ e|i6frf/ jf 7uLsf] s;"/df cbfntaf6 ;hfo kfPsf],
-u_ ;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] eP bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{
k"/f gePsf],
-3_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf] eP pQm ;"rLaf6 x6]sf] tLg aif{
k"/f gePsf],
-ª_ af]8{, lwtf]kq ahf/, lwtf]kq Joj;foL jf ;"rLs[t ;+ul7t ;+:yfdf s'g}
nfesf] kb u|x0f u/]sf]],
-@_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] :jfldTj u|x0f u/]sf] s'g} JolQm pklgod -!_ adf]lhd
cof]Uo x'g uPdf To;/L cof]Uo ePsf] 5 dlxgfleq of]Uo JolQmnfO{ :jfldTj
x:tfGt/0f ug'{ kg]{ 5 .
!%= qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] Go"gtd of]UotfM -!_qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] cg'dltkqsf nflu
cfj]bg lbg] ;+ul7t ;+:yfsf] b]xfo adf]lhdsf] of]Uotf /x]sf] x'g'kg]{ 5M–
-s_ sDkgL ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhd lnld6]8 sDkgLsf] ?kdf btf{
ePsf],
-v_ pklgod -@_ df pNn]v eP adf]lhd of]Uotf ePsf d'Vo z]o/wgLsf]
sDtLdf PsfpGg k|ltzt z]o/ :jfldTj /x]sf],
-u_ v08 -v_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg pklgod -@_ sf] v08
-v_ df pNn]v eP adf]lhd ljb]zL qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] clgjfo{ ?kdf
Go"gtd kRrL; k|ltzt z]o/ :jfldTj /x]sf],
-3_ sDkgLsf ;+rfns tyf ;+:yfks s'g} k|sf/sf] 7uL, hfn;fhL jf g}lts
ktg b]lvg] s'g} ck/fwdf ;hfo gkfPsf] jf P]g tyf lgod kfngf
gu/]sf]df ;hfo gkfPsf],
-ª_ shf{ ;"rgf s]Gb| jf s'g} lgodg lgsfosf] sfnf] ;"rLdf /x]sf] eP pQm
;"rLaf6 x6]sf] tLg aif{ k"/f gePsf],
-r_ bfdf;fxLdf gk/]sf],
-5_ sDkgL jf lgod !% sf] pklgod -@_ sf] v08 -v_ df plNnlvt ljb]zL
;+:yf;Fu qm]l86 /]l6Ë ;DaGwdf cg'ejL tyf bIf hgzlQm /x]sf],
t/ sDkgLdf cy{zf:q, jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, jf jfl0fHo sfg'g
laifodf dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gftsf]Q/ pkflw xf;Ln
u/]sf] sDtLdf b'O{ / rf6{8{ PsfpG6]G;Lsf] pkflw xfl;n u/L g]kfn rf6{8{
PsfpG6]G6 ;+:yfaf6 dfGotf k|fKt u/]sf] sDtLdf b'O{ sd{rf/L clgjfo{
x'g'kg]{ 5 ,
227
-h_ ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] lgod !^ adf]lhdsf] of]Uotf / lgod !&
adf]lhd cof]Uotf g/x]sf],
-em_ sDkgLsf] k|jGwkqdf d'Vo p2]Zo qm]l86 /]l6Ë ug]{ pNn]v ePsf],
-`_ lgj]bs sDkgL jf sDkgLsf] ;+:yfksx? ljQLo bIftf, ljQLo kof{Kttf /
Joj;flos sf/f]af/df :j:ytf, Joj;flostf / Odfgbfl/tfsf cfwf/df
Voflt sdfPsf] eGg]df af]8{ ljZj:t ePsf] .
-@_ lgod ^ adf]lhd k|fKt lgj]bg hfFra'em ubf{ lgj]bs sDkgLsf] d'Vo z]o/wgL
b]xfo adf]lhdsf] s'g} Ps jf PseGbf a9L ePsf] v08df dfq qm]l86 /]l6Ë
;+:yfsf] ?kdf sfo{ ug{ of]Uo ePsf] dflgg] 5 M—
-s_ lgj]bs sDkgLsf] ;+:yfks k|rlnt sfg'g adf]lhd :yfkgf ePsf] tyf
v'b ;DklQ Ps ca{ ?k}ofF ePsf] ;+ul7t ;+:yf,
4
-v_ ljb]zdf :yfkgf ePsf] sDkgLsf] xsdf b]xfo adf]lhdsf] cj:yf k"/f
ePsf]M
-c_ lgj]bs ;+:yfsf] ljb]z l:yt d'Vo sfof{no /x]sf] 7fpFdf sDtLdf
krf; s/f]8 ?k}ofF a/fa/sf] v'b ;DklQ ePsf] b]lvg] sfuhft
/x]sf],
-cf_ lgj]bs ;+:yf jf lgj]bs ;++:yfsf] ;xfos sDkgLsf] sDtLdf tLg
aif{sf] qm]l86 /]l6Ë Joj;fo ;DaGwL cg'ej /x]sf],
-O_ lgj]bs ;+:yf jf lgj]bs ;+:yfsf] ;xfos sDkgLnfO{ pQm sDkgL /x]sf]
d'n'ssf] lgodg lgsfoaf6 qm]l86 /]l6Ë Joj;fo ug{ cg'dltkq
k|bfg u/]sf] sDtLdf tLg aif{ k"/f ePsf] / To:tf] cg'dltkq
xfn;Dd axfn /x]sf] .Æ
-u_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] ?kdf g]kfn /fi6« a}+saf6 dfGotf k|fKt lgsfo .
-#_ pklgod -!_ tyf -@_ df pNn]v ePsf Joj:yfx?sf] clt/LQm af]8{n] ;do
;dodf cGo zt{x? tf]sL nfu" ug{ ;Sg]5 .
-$_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf]
;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] ;DaGwdf plrt tyf of]Uo -lkm6\
P08 k|k/_ dfkb08 ;DaGwdf af]8{n] yk Joj:yf tf]sL nfu" ug{ ;Sg]5 .
!^= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] of]UotfM qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] ;+rfns tyf sfo{sf/L
k|d'vsf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g' kg]{5 M–
-s_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] sfo{sf/L k|d'v tyf ;+rfns rf6{8{ PsfpG6]G;L jf ;f]
;/xsf] pkfwL xfl;n u/L jf cy{zf:q, jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg

4 qm]l86 /]l6Ë -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&$ åf/f ;+zf]wg

228
jf jfl0fHo sfg'g laifodf dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gftsf]Q/
pkfwL xfl;n u/L k"FhL ahf/ jf pBf]u jf jfl0fHo jf ljQ jf n]vf jf sfg'g
jf Joj:yfkg If]qx?dWo] s'g} Ps jf PseGbf a9L If]qdf sDtLdf kfFr aif{sf]
cg'ej xfl;n u/]sf],
-v_ g]kfn ;/sf/n] :jLs[lt lbPsf]df afx]s g]kfnL gful/s ePsf] .
t/, ljb]zL qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] k|ltlglwsf] xsdf k|rlnt sfg'gadf]lhd
ul/g] 5 .
!&= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] cof]UotfM -!_ b]xfosf] cof]Uotf ePsf] JolQm qm]l86
/]l6Ë ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v x'g ;Sg] 5}g M–
-s_ ax'nfPsf] jf dfgl;s ;Gt'ng 7Ls gePsf],
-v_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf s;'/bf/ 7xl/Psf] eP ;hfo
e'Qmfg ePsf] ldltn] kfFr aif{ k"/f gePsf],
-u_ e|i6frf/ jf 7uLsf] s;"/df cbfntaf6 ;hfo kfPsf] eP ;hfo e'Qmfg
ePsf] ldltn] kfFr aif{ k"/f gePsf],
-3_ cfkm" jf cfkm" ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf
;fx"sf] C0f ltg{ g;sL bfdf;fxLdf k/]sf] eP bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{
k"/f gePsf],
-ª_ k|rlnt sfg'gadf]lhd s/ bflvnf gu/]sf] jf k|rlnt sfg'gadf]lhd s/
bflvnf ug]{ k|of]hgsf nflu cfo ljj/0f k]z gug]{ sDkgL jf ;+ul7t
;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf],
-r_ cfkm" jf cfkm" ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf
shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf],
-5_ nuftf/ tLg jif{;Dd n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f ;fj{hlgs gug]{
;fj{hlgs ?kdf lwtf]kq lgisfzg u/]sf ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf
sfo{sf/L k|d'v /x]sf],
-h_ P]g adf]lhd ;hfo eO{ ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vsf]
?kdf sfo{ ug{ gkfpg] u/L af]8{n] ;"rLs[t u/]sf],
-em_ af]8{ , lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq Joj;foL sDkgLsf] nfesf] kbdf /x]sf],
-`_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf y'gfdf /x]sf],
-@_ s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf sfo{sf/L k|d'vsf ?kdf sfo{/t /x]sf] JolQmn]
qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] sfo{sf/L k|d'vsf] ?kdf sfo{ ug{ kfpg] 5}g .

229
!*= lgod kfngf clws[t lgo'Qm ug'{ kg]{M -!_ o; lgodfjnL adf]lhd qm]l86 /]l6Ë ;+:yf
;+rfng ug{ rfxg] sDkgLn] cfˆgf] p2]Zo cg'?ksf] sfo{ ;+rfng ug'{ cl3 dfGotf
k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 jfl0fHo sfg'g jf Joj:yfkg ljifodf sDtLdf :gfts tx
plQ0f{ u/]sf] Ps hgfnfO{ sDkgLsf] lgod kfngf clws[tsf] ?kdf tf]sL af]8{nfO{
hfgsf/L lbg' kg]{ 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd tf]lsPsf] lgod kfngf clws[tn] lwtf]kq ;DaGwL
P]g tyf P]g cGt{ut ag]sf lgod tyf qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] nflu ag]sf
lgb]{lzsfsf] kfngfsf] cg'udg ug'{ kg]{ 5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd cg'udg ubf{ P]g, lgod tyf lgb]{zgsf] kfngf gePsf]
kfOPdf af]8{ tyf cfˆgf] sfo{sf/L k|d'v jf ;+rfns ;ldltnfO{ cljnDa
hfgsf/L u/fpg' kg]{ 5 .
kl/R5]b–%
qm]l86 /]l6Ë sfo{ tyf cfrf/ ;+lxtf
!(= u|fxs;Fu ;Demf}tf ug'{ kg]{M -!_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] /]l6Ë ug{÷u/fpg rfxg]
u|fxs;Fu lnlvt ;Demf}tf ug'{ kg]{ 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ul/g] ;Demf}tfdf /]l6Ë ;DaGwdf nfu" x'g] xb;Dd
b]xfosf Joj:yfx? v'nfOPsf] x'g'kg]{ 5M–
-s_ /]l6Ësf] ;DaGwdf k|To]s kIfx? aLrsf clwsf/ / bfloTjx? ;DaGwdf,
-v_ /]l6Ë ;+:yfn] lng] z'Ns ;DaGwdf,
-u_ /]l6Ë ul/g] lwtf]kq jf cGo pks/0fsf] cjlwel/ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn]
u/]sf] /]l6Ësf] cfjlws cg'udg tyf k'g/fjnf]sg u/fpg u|fxs dGh'/
/x]sf] ;DaGwdf,
-3_ oyfy{ / pko'Qm /]l6Ë to u/L /]l6Ë sfod /fVg qm]l86 /]l6Ë ;+:yfnfO{
;xof]u ug{ u|fxssf] d~h'/L ;DaGwdf vf; u/L u|fxsn] qm]l86 /]l6Ë
;+:yfnfO{ ;dod} ;To / kof{Kt hfgsf/L tyf ljj/0f pknJw u/fpg]
;DaGwdf,
-ª_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] u|fxsnfO{ k|bfg u/]sf] /]l6Ësf] :t/sf] hfgsf/L
u|fxsn] :jLsf/ u/]sf] cj:yfdf lgoldt ta/af6 k|jflxt ug]{ jf :jLsf/
gu/]sf] cj:yfdf af]8{nfO{ hfgsf/L u/fpg] ;DaGwdf,
-r_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] u|fxssf] lwtf]kqsf] clGtd /]l6Ë ;DaGwL :jLsf/
u/]sf jf gu/]sf hfgsf/L tyf /]l6Ësf] kl/0ffd k|bfg ul/Psf] ldlt
ljj/0fkq jf cGo ;fj{hlgs ljj/0f k|jfxdf ;dfj]z ug{ u|fxs d~h'/
ePsf] ;DaGwdf .

230
@)= /]l6Ë ug'{ kg]{M -!_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] u|fxssf] /]l6Ë ubf{ ;+ul7t ;+:yf eP
p;sf] cfly{s-ljQLo_, Joj:yfkg / hf]lvd kIfsf] d"NofÍg jf ljZn]if0fsf] cfwf/df
/]l6Ësf] kl/0ffd lbg' kg]{ 5 .
-@_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] lgwf{/0f u/]sf] k|To]s /]l6Ësf] ;DaGwdf af]8{nfO{ hfgsf/L
u/fpg' kg]{ 5 .
@!= /]l6Ë cg'udg ;DaGwdfM -!_k|To]s q]ml86 /]l6Ë ;+:yfn] u|fxsn] :jLsf/ u/]sf] /]l6Ë
sDtLdf tLg aif{;Dd lg/Gt/ cg'udg ug'{ kg]{ 5 .
-@_ qm]l86 /]l6Ë sDkgLn] /]l6Ësf] cg'udg ubf{ klxnf u/]sf] /]l6Ëdf ePsf]
kl/jt{g oyflz3| k|]z lj1KtL tyf j]a ;fO{6 dfkm{t ;fj{hlgs ug'{ kg]{ 5 /
;f] ;DaGwdf af]8{nfO{ ;d]t hfgsf/L u/fpg' kg]{ 5 .
@@= ;xof]u ug'{ kg]{M -!_ k|To]s ;+ul7t ;+:yf jf JolQmn] lgisfzg x'g] lwtf]kq jf
;'/If0fsf] ;DaGwdf d"NofÍg ug{ cfjZos kg]{ ;Dk"0f{ ljj/0f tyf ;"rgf qm]l86
/]l6Ë ;+:yfnfO{ pknAw u/fO{ ;xof]u ug'{ st{Jo x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;xof]u gu/]sf] sf/0faf6 /]l6Ë jf :t/ lgwf{/0fdf km/s
k/]df ;f]sf] hjfkmb]lxtf ;"rgf tyf ljj/0f pknAw u/fpg' kg]{ kIfsf] x'g]5 .
@#= /]l6Ë k'g/fjnf]sg tyf lkmtf{ lng] k|lqmofM -!_u|fxsn] lgod @! adf]lhd qm]l86
/]l6Ë ;+:yfnfO{ cg'udg ug]{ bfloTj k"/f ug{ ;xof]u gu/]df qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn]
k|fKt ug{ ;s]sf] clwstd hfgsf/Lsf] cfwf/df /]l6Ë k'g/fjnf]sg ug'{ kg]{ 5 .
To;/L ;xof]u k|fKt ug{ g;s]sf]n] k|fKt x'g ;s]sf clwstd hfgsf/Lsf] cfwf/df
/]l6Ë cg'udg ul/Psf] hfgsf/L ;fj{hlgs ?kdf k|jflxt u/fpg'kg]{ 5 .
-@_ /]l6Ë ul/Psf] lwtf]kqsf] lgisfzgstf{ sDkgL vf/]h ePsf]df afx]s cGo
cj:yfdf qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] /]l6Ë sfod /xg] u/L lglZrt ul/Psf] cjlw
afFsL /x];Dd /]l6Ë lkmtf{ lng kfpg] 5}g .
-#_ lgisfzgstf{ sDkgL csf]{ sDkgLdf uflePsf]df /]l6Ë ul/Psf] lwtf]kq;DaGwL
bfloTj km/kmf/s gx'Fbf;Dd gofF sDkgLsf] lwtf]kqsf] ?kdf cg'udg rfn'
/fVg'kg]{ 5 .
-$_ u|fxsn] ;xof]u gu/]df / To:tf] ;xof]u lagf /]l6Ë cy{xLg x'g] s'/fdf /]l6Ë
;+:yf ljZj:t ePdf /]l6Ë lkmtf{ lng ;Sg] 5 . To:tf] cj:yf k/]/ /]l6Ë lkmtf{
lng] ePdf k|fKt clwstd ;"rgfsf] cfwf/df Ps k6s cg'udg u/L /]l6Ë
lkmtf{ lng] ;DaGwdf af]8{ tyf ;fj{hlgs hfgsf/Lsf] nflu ;"rgf k|sflzt
u/L sDtLdf ^ dlxgf ;Dd /]l6Ë lgu/fgLdf /fVg'kg]{5 / ;f] kZrft\ csf]{ Ps
k6s cg'udg ubf{ ;'wf/ gePdf qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] /]l6Ë lkmtf{ lng ;Sg] 5 .

231
@$= cfGtl/s cfrf/;+lxtf agfO{ nfu" ug]{M -!_ lwtf]kqsf] leqL sf/f]af/, hfn;fhL,
e|fds ljj/0f lbg] nufotsf P]g lgodsf] Joj:yf pNn+3g x'g] u/L c:j:y
sf/f]af/df ;+nUg x'g glbg qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] cfˆgf] sd{rf/Lx?sf] lwtf]kq
sf/f]af/ cg'udg nufotsf nflu cfGtl/s cfrf/ ;+lxtf agfO{ nfu" ug'{ kg]{ 5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd nfu" ul/Psf] cfrf/;+lxtfsf] af]8n{ fO{ hfgsf/L u/fpg'kg]{ 5 .
@%= /]l6Ësf] JofVof tyf hjfkmb]lxtf ;fj{hlgs ug]{M k|To]s qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] s'g}klg
;+ul7t ;+:yfsf] /]l6Ësf] kl/0ffd ;fj{hlgs ubf{ b]xfo adf]lhd ug'{ kg]{ 5M—
-s_ /]l6Ësf] ;+s]tsf] kl/efiff, juL{s/0f tyf k|of]u ul/g] ;+s]t af]8{nfO{ hfgsf/L
u/fP/ dfq ;fj{hlgs ug]{,
-v_ /]l6Ësf] cy{ s'g} lwtf]kq vl/b ug]{, :jfldTjdf /fVg] jf laqmL ug]{ l;kmf/Lz
xf]Og eGg] s'/f ;DalGwt ;a}nfO{ hfgsf/L u/fpg],
-u_ /]l6Ë lgwf{/0f ubf{ ;an / hf]lvd kIfx?sf] ljZn]if0f;d]t pNn]v ul/Psf]
/]l6Ësf] cf}lrTo /]l6Ë ;+:yfsf] j]a;fO6 dfkm{t ;fj{hlgs ?kdf pknAw
u/fpg] .
@^= /]l6Ë ;ldlt u7g ug'{ kg]{M -!_ k|To]s qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] /]l6Ë ug]{ k|of]hgsf nflu
Ps /]l6Ë ;ldlt u7g ug'{ kg]{ 5 .
-@_ /]l6Ë ;ldltdf /xg] ;b:ox?sf] of]Uotf tyf cof]Uotf qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf
sfo{sf/L k|d'v tyf ;+rfnseGbf sd gx'g] u/L cfjZos Joj:yf ug'{ kg]{ 5 .
-#_ /]l6Ë ;ldltdf /xg] ;b:o ;DaGwdf cfjZos uf]Kotf sfod /fVg'kg]{ 5 .
-$_ /]l6Ë ;ldlt ;DaGwdf af]8{nfO{ cfjZos hfgsf/L lbg' kg]{ 5 . af]8{n] s'g}
lgb]{zg lbPdf ;f]xL adf]lhd ;ldltdf cfjZos x]/km]/ ug'{ kg]{ 5 .
@&= /]l6Ësf] k|lqmof tyf sfo{ljlw ;DaGwdfM -!_ k|To]s qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] canDag
ug]{ /]l6Ë k|lqmof tyf sfo{ljlw af]8{nfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{ 5 .
-@_ /]l6Ë lgwf{/0f ;DaGwL cfwf/e"t gLlt tyf sfo{ljlw tof/ u/L ;fj{hlgs ug'{
kg]{ 5 .
-#_ /]l6Ë ;DaGwdf k|of]u ul/g] lrGx, ;+s]t jf sfo{ljlw;DaGwdf af]8{nfO{ k"j{
hfgsf/L u/fpg'kg]{ 5 / ;f] df s'g} kl/jt{g ug'{ k/]df af]8{nfO{ k"j{ hfgsf/L
u/fP/ dfq kl/jt{ ug'{ kg]{ 5 .
-$_ /]l6Ëdf kl/jt{g ug]{ nufotsf ;a} /]l6Ë lg0f{ox? /]l6Ë ;ldltn] lng] 5 .
t/, cs:dft ;[hgf ePsf] kl/l:yltdf /]l6ËnfO{ lgu/fgLdf /fVg'kbf{ /]l6Ë
;+:yfsf] k|d'v sfo{sf/L clws[tn] lgu/fgLdf /fvL /]l6Ë ;ldltnfO{ hfgsf/L
u/fpg ;Sg]5 .
-%_ lwtf]kq /]l6Ë ubf{ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] /]l6Ë oyfy{ tyf pko'Qm xf];\ eGg]
;'lglZrt ug{ kl/kfngf cEof; ckgfpg'kg]{ 5 .
232
-^_ u|fxssf] lwtf]kqsf] lgwf{l/t /]l6Ë tyf /]l6Ëdf kl/jt{g ePdf ;f] sf] hfgsf/L
af]8{ tyf :6s PS;r]GhnfO{ / ;fj{hlgs hfgsf/Lsf nflu k|]z lj1lKt /
j]a;fO6 dfkm{t ;"rgf k|jflxt ug'{ kg]{ 5 .
@*= uf]Kotf;DaGwdfMk|rlnt sfg'gadf]lhd af]8{, cbfnt jf cGo lgsfodf k]z ug'{
kg]{ cj:yfdf afx]s qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] cfˆgf] u|fxsn] lbPsf] hfgsf/Lsf] uf]Kotf
sfod /fVg'kg]{ 5 .
@(= qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] cfrf/;+lxtf kfngf ug'{ kg]{M qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] cg';"rL–!)
adf]lhdsf] cfrf/;+lxtfsf] k"0f{ kfngf ug'{ kg]{ 5 .
#)= ;]jfz'NsM -!_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL ;]jf k|bfg u/] jfkt
cg';"rL–( adf]lhd ;]jf z'Ns lng ;Sg]5 .
-@_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] Ps dlxgfleq pQm cfly{s
jif{df pklgod -!_ adf]lhd qm]l86 /]l6Ë Joj;foaf6 k|fKt u/]sf] s'n ;]jf
z'Nssf]] tLg k|ltzt /sd af]8{df a'´fpg' kg]{5 .
kl/R5]b–^
ljQLo ljj/0f, n]vf k/LIf0f tyf k|ltj]bg ;DaGwL Joj:yf
#!= lx;fj lstfj / clen]v b'?:t /fVg'kg]{M k|To]s qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] k|rlnt sfg'g
adf]lhd /fVg'kg]{ lx;fasf] cltl/Qm b]xfo adf]lhdsf] ljj/0fx? b'?:t clen]v u/L
sDtLdf kfFr aif{sf] ;dofjlw;Dd ;'/lIft ?kdf /fVg'kg]{ 5 M–
-s_ k|To]s u|fxs;Fu ul/Psf] ;Demf}tfsf] k|lt,
-v_ k|To]s u|fxsn] k|bfg u/]sf hfgsf/L tyf ljj/0fx?,
-u_ k|To]s u|fxs;Fu u/]sf] qm]l86 /]l6Ë;Fu ;DalGwt kqfrf/x?,
-3_ ljleGg lwtf]kqx?sf] nflu lgwf{/0f ul/Psf] /]l6Ë / To;df ePsf] x]/km]/ jf
kl/jt{g
-ª_ /]l6Ë ;ldltsf] 7x/ jf lg0f{o ,
-r_ /]l6Ë ;ldltsf] lg0f{ox? tyf To;kl5 lgisfzgstf{;Fu ul/Psf kqfrf/,
-5_ af]8{n] tf]lslbPsf cGo s'/fx? .
#@= n]vfk/LIfs tyf n]vfk/LIf0f;DaGwL Joj:yfM -!_ rf6{8{ PsfpG6]G;L jf ;f] ;/xsf]
k/LIff pQL0f{ u/L g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6\; ;+:yfaf6 k]zfut k|df0fkq k|fKt u/]sf]
n]vfk/LIfs dfq qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] n]vfk/LIfssf] ?kdf lgo'Qm x'g of]Uo x'g]5 .
-@_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] n]vf k/LIfssf] lgo'lQm u/]sf] kGw| lbgleq af]8{nfO{ ;f]
;DaGwL hfgsf/L k7fO;Sg' kg]{ 5 .
-#_ n]vf k/LIfsn] qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] n]vfk/LIf0f ubf{ n]vfk/LIf0f;DaGwL
k|rlnt d'No dfGotf / dfkb08 cg';f/ ug'{ kg]{ 5 .
-$_ af]8{n] qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] n]vfk/LIfsn] n]vfk/LIf0f k|ltj]bgdf yk ljj/0fx?
v'nfpg' kg]{ u/L tf]lslbg ;Sg]5 .

233
## ljj/0f tyf k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{M -!_ k|To]s qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] k|To]s q}dfl;s
cjlw ;dfKt ePsf] tL; lbgleq qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL ljj/0fx? ;dfj]z ePsf]
lnlvt q}dfl;s k|ltj]bg af]8{;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] pklgod -!_ adf]lhdsf] k|ltj]bgsf] cltl/Qm af]8{n] ;do
;dodf dfu]sf cGo hfgsf/L, ljj/0f tyf ;+:yf;Fu ;DaGwL s'/fx?df dfu
ul/Psf] :ki6Ls/0fx? af]8{nfO{ lnlvt ?kdf pknJw u/fpg'kg]{ 5 .
-#_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] b]xfosf s'/fsf] hfgsf/L af]8{nfO{ t'?Gt lbg' kg]{ 5M–
-s_ ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v k|rlnt sfg'g adf]lhd s'g}
sf/afxLdf k/]df,
-v_ ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf
k/]df,
-u_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] Joj:yfkg jf ;+u7g 9fFrfdf s'g} kl/jt{g ePdf,
-3_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfdf lgod kfngf clws[tsf] lgo'lQm jf kl/jt{g ePdf .
-$_ o; lgod adf]lhd qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] k]z ug'{ kg]{ ljj/0f ;DaGwdf af]8{n]
;do ;dodf 9fFrf tf]lslbg ;Sg]5 .
#$= qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] ug{ gx'g] tyf hfgsf/L k|jfx ug'{ kg]{M -!_ qm]l86 /]l6Ë
;+:yfn] cfˆgf]] jf cfˆgf] ;+:yfks ;]o/wgL, d"Vo ;]o/wgL jf cfˆgf]] d'Vo ;+:yf jf
;xfos ;+:yfx?sf] qm]l86 /]l6Ë ug'{ x'b}g .
-@_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] cfˆgf]] d'Vo z]o/wgL jf d'Vo z]o/wgL s'g} sDkgLdf
cfwf/e"t z]o/wgL ePdf To:tf] sDkgLsf] qm]l86 /]l6Ë ug{ kfpg] 5}g .
:kli6s/0f M cfwf/e"t z]o/wgL eGgfn] k|rlnt sDkgL P]gdf ePsf] Joj:yf
adf]lhdsf] cfwf/e"t z]o/wgLnfO{ hgfpg] 5 .
-#_ qm]l86 /]l6Ë u/fpg] u|fxs b]xfo cg';f/sf ePdf qm]l86 /]l6Ë ;+:yf;Fu s'g
lsl;dsf] ;DaGw /x]sf] 5 ;f] ;DaGwL Joxf]/f /]l6Ë pb\3f]if0fdf v'nfpg'kg]{
5M—
-s_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yf jf ;+:yfsf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vsf] JolQmut
?kdf s'g} ljQLo :jfy{ ePdf,
-v_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yf jf o;sf d"Vo z]o/wgL, u|fxs sDkgLsf] P;f]l;P6
sDkgL /x]sf] ePdf,
:kli6s/0fM o; pklgodsf] k|of]hgsf nflu æP;f]l;o6Æ eGgfn] qm]l86 /]l6Ë
;+:yf;Fu ;DalGwt b]xfosf] JolQmnfO{ hgfpg] 5M–
!= k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf cfkm}n] jf cfkm";lxt cfˆgf]] Psf3/sf] kl/jf/sf]
;b:o;d]t ldnL qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] sDtLdf bz k|ltzt z]o/ :jfldTj
u|x0f u/]sf] jf dtflwsf/ k|fKt u/]sf], jf
234
@= qm]l86 /]l6Ë ;+:yf cfkm} jf d"Vo sDkgL jf ;xfos sDkgL;Fu ldn]/
k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf bz k|ltzteGbf sd gx'g] u/L z]o/ :jfldTj
u|x0f u/]sf] jf dtflwsf/ k|fKt u/]sf] sDkgL .
kl/R5]b–&
ljljw
#%= n]vfk/LIfsnfO{ sf/afxL ug{ ;Sg]M s'g} n]vfk/LIfsn] n]vfk/LIf0f ubf{ o;
lgodfjnL adf]lhd n]vfk/LIf0f gu/]df To:tf] n]vfk/LIfssf] ;DaGwdf cfjZos
sf/afxL ug{ af]8{nfO{ dgfl;a nfu]df sf/afxLsf] nflu g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6;\
;+:yf ;dIf n]vL k7fpg]5 .
#^= :jfldTj kl/jt{g ;DaGwL Joj:yfM qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] z]o/wgLsf] :jldTj
x:tfGt/0f tyf gfd;f/L ;DaGwL Joj:yf af]8{sf cGo lgodfjnLn] tf]s] adf]lhd
/ ;f] gePsf] cj:yfdf af]8{sf] lgb]{zfg';f/ x'g]5 .
#&= lgodg ug]{ clwsf/M af]8{nfO{ qm]l86 /]l6Ë ;DaGwdf lgodg ug]{ k"0f{ clwsf/
x'g]5 .
#*= k|jGwkq lgodfjnLdf ;+zf]wgM qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] af]8{sf] k"j{ :jLs[lt lnO{ cfˆgf]
k|aGwkq tyf lgodfjnLdf /x]sf Joj:yfx? ;+zf]wg ug{ ;Sg]5 / To;/L ;+zf]wg
sDkgL /lhi6«/sf] sfof{nodf clen]v u/]sf] hfgsf/L] tL; lbgleq af]8{df k]z ug'{
kg]{ 5 .
#(= cg";'rLdf x]/km]/ jf yk36M af]8{n] cfjZostf cg';f/ o; lgodfjnLsf
cg';"rLx?df x]/km]/ jf yk36 ug{;Sg] 5 .
$)= afwf c8\sfp km'sfpg]M o; lgodfjnL cg';f/ sfd ubf{ u/fpFbf s'g} sl7gfO{ jf
cj/f]w cfPdf af]8{n] afwf c8\sfp km'sfpg cfjZos cfb]z jf lgb]{zg hf/L ug{
;Sg]5 .

235
cg';"rL—!
-lgod ^ ;+u ;DalGwt_
qm]l86 /]l6Ë ;+:yf ;+rfng ug]{ cg'dlt lngsf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM=====================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM cg'dltkq kfpF .
o; ;+:yfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# / ;f] P]g cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod, lgb]{lzsf
tyf cGo k|rlnt g]kfn sfg"gsf] cwLgdf /xL qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] ?kdf sfd ug{ rfx]sf]n]
nfUg] b:t'/, ljj/0f / sfuhft ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf 5f} .

;+nUg sfuhft tyf pNn]lvt ljj/0f ;To tYo 5g\ . s'g} ljj/0f hfgL hfgL n'sfPsf]
jf unt ljj/0f k]z u/]sf] 5}g . ljj/0f n'sfPsf] jf unt ljj/0f jf sfuhft k]z u/]sf]
7x/]df sfg'gadf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .
sfo{sf/L k|d'vM
gfdM b:tvtM
lgj]bs ;+ul7t ;+:yfsf] gfd M==============================
7]ufgfM c+rn=================================lhNnf =====================================
uf=lj=;=÷g=kf==================================
6f]n========================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M================== km\
ofS;M==================Od]n ===================
/lhi68{ sfof{noM

;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM

cg';"rL— @
-lgod ^, lgod !) sf] pklgod -!_ / lgod !! ;+u ;DalGwt_
cg'dltkq tyf gjLs/0f b:t'/

!= lgj]bg b:t'/ !),)))÷– -bz xhf/ ?k}ofF _


@= cg'dltkq b:t'/ !,%),)))÷– -Ps nfv krf; xhf/ ?k}ofF _
#= gjLs/0f z'Ns !,)),)))÷– -Ps nfv ?k}ofF _

236
cg';"rL— #
-lgod ^ sf] v08 -u_ ;+u ;DalGwt_
sfo{sf/L k|d'v, ;+:yfks tyf ;+rfns ;ldltsf kbflwsf/Lx?sf] ljj/0f

!= gfdM
@= :yfoL 7]ufgfM c+rn======================lhNnf =========================
uf= lj=;=÷g=kf= ========================= 6f]n====================
j8f g+=========3/÷Ans g+========= kmf]g g+M================
km\ofS;M========================
Od]n =================
#= xfnsf] 7]ufgfM c+rn=====================lhNnf =========================
uf=lj=;=÷g=kf============================
6f]n====================j8f g+=========3/÷Ans g+========= kmf]g g+M================
km\ofS;M=========================
Od]n =================
$= afa' tyf cfdfsf] gfdM
%= afh]sf] gfdM
^= klt jf klTgsf] gfdM
&= z}lIfs of]UotfM
*= sfo{cg'ejM
(= tflnd
!)= cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf ;+:yfdf ! k|ltzt jf ;f] eGbf a9L :jfldTj jf s'g}
nfesf] kbdf /x]sf] eP tT;DaGwL ljj/0fM
!!= lgj]bs ;+:yf jf ;+ul7t ;+:yfsf] cGo ;+:yfks, ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v;+u s'g}
gftf ;DaGw eP ;f] ;DaGwL ljj/0fM
!@= cfkm" pk/ jf cfkm" ;Da4 s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yf pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg'g
tyf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/afxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL
ljj/0fM
!#= qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] sfo{sf/L k|d'v tyf ;+rfns ;ldltsf kbflwsf/Lsf] ?kdf sfd
ug{ of]Uotf k'/f ePsf] pb\3f]if0fM

b:tvtM ==========================

;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftM


!= of]Uotf / cg'ej k|dfl0ft ug]{ sfuhftsf] k|ltlnlk .
@= gful/stf k|df0fkqsf] k|ltlnlk .

237
cg';"rL— $
-lgod ^ sf] v08 -3_ ;+u ;DalGwt_
;+:yfks sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] ;DaGwdf k]z ug'{ kg]{ ljj/0f tyf
sfuhft
kmf]6f]
-s_ ;+:yf btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnkL,
-v_ k|aGwkq / lgodfjnL,
-u_ ;+:yfksx?jLr qm]l86 /]l6Ë ;+:yf ;+:yfkg ug]{ ;DaGwdf s'g}
;D´f}tf ePsf] eP To:tf] ;D´f}tfsf] k|ltlnlk,
-3_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yf ;+rfngsf nflu tof/ ul/g] k"jf{wf/ ;DaGwL b]xfosf] ljj/0fM–
!= sfof{no /xg] :yfg tyf sfof{non] cf]u6g] If]qkmn ;DaGwL ljj/0f,
@= ;+u7g ;+/rgf tyf sfo{ laefhg ;DaGwdf ul/g] Joj:yf,
#= qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL ;]jf ;+rfngsf nflu tof/ u/Lg] sfof{no pks/0f tyf
k|ljlw ;DaGwL ljj/0f,
$= qm]l86 /]l6Ë ul/Psf lwtf]kq jf cGo pks/0fx?sf]] clen]v /fVg] tyf clen]vsf]
;'/Iffsf nflu ul/g]] Joj:yf,
%= qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL ;]jf ;~rfngsf nflu Joj:yf ul/g] hgzlQm ;DaGwL
ljj/0f .

cg';"rL—%
-lgod * sf] pklgod -!_ sf] v08 -3_ ;+u ;DalGwt_
hgzlQm ;DaGwL ljj/0f

qm=;+= k'/f gfd 7]ufgf kb sfo{ lhDd]jf/L z}lIfs sfo{


of]Uotf cg'ej

238
cg';"rL— ^
-lgod !) sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
g]kfn lwtf]kq af]8{
sf7df08f} .
qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] cg'dltkq
cg'dltkq g+= ============
==============================df d'Vo sfof{no /x]sf] >L=====================================nfO{ lwtf]kq
;DaGwL P]g tyf o; P]g cGtu{t ag]sf lgod, lgb]{lzsf tyf cGo k|rlnt sfg'gsf]
cwLgdf /xL qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] ?kdf sfo{ ug{ of] cg'dltkq k|bfg ul/Psf] 5 .
gjLs/0f ePdf afx]s of] cg'dltkqsf] jxfnL===================;Dd x'g]5 .

cflwsfl/s b:tvtM
gfdM
kbM
ldltM
af]8{sf] 5fkM

cg';"rL—&
-lgod !! sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
cg'dltkqsf] gjLs/0fsf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf

ldltM ======================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM cg'dltkq gjLs/0f u/L kfpF .
qm]l86 /]l6Ë ;+:yf lgodfjnL, @)^* adf]lhd qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] ?kdf sfo{ ug{ txfFaf6
k|fKt cg'dltkq ldlt = = = = = = = = ;Dd sfod /x]sf]n] gjLs/0f u/L kfpgsf nflu
cg'dltkq tyf aflif{s z'Ns o;} ;fy ;+nUg u/L k]z u/]sf] 5' .

cflwsfl/s b:tvt M
gfd M
kb M
;+ul7t ;+:yfsf] 5fkM

239
cg';"rL— *
-lgod $ sf] pklgod -#_ ;+u ;DalGwt\_
g]kfn lwtf]kq af]8{
sf7df08f} .
ljb]zdf :yflkt qm]l86 /]l6Ë ;+:yfnfO{ k|bfg ul/g] ;xdltkq
;xdltkq g+= ============
==============================df d'Vo sfof{no /x]sf] >L=====================================nfO{ lwtf]kq
;DaGwL P]g tyf o; P]g cGtu{t ag]sf lgod, lgb]{lzsf tyf cGo k|rlnt sfg'gsf]
cwLgdf /xL qm]l86 /]l6Ësf] sfo{ ug{ ;+o'Qm nufgLdf sDkgL :yfkgf ug{ of] ;xdltkq
k|bfg ul/Psf] 5 .
cflwsfl/s b:tvtM
gfdM
kbM
ldltM
af]8{sf] 5fkM
af]wfy{ tyf sfofy{ M
>L g]kfn ;/sf/
sDkgL /lhi6«f/sf] sfof{no M o; af]8{df lgodfg';f/ cg'dlt kq k|fKt u/]kl5 q]ml86 /]l6Ë
Joj;fo ;+rfng ug{ kfpg] u/L ;+o'Qm nufgL sDkgL :yfkgf sfo{ cuf8L a9fO{lbg' x'g .

cg';"rL— (
-lgod #) sf] pklgod -!_ ;+u ;DaGwLt_
qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] lng ;Sg] z'Ns
s= z]o/, cu|flwsf/ -lk|km/]G;_ z]o/, l8j]Gr/, C0fkq jf cGo lwtf]kq
/]l6Ë z'Ns -klxnf] jif{sf] nflu_ –lgisfzg /sdsf] clwstd )=!) k|ltzt jf Go"gtd
Ps nfv krf; xhf/ ?k}ofF .
/]l6Ë cg'udg z'Ns -jflif{s_–lgisfzg /sdsf] clwstd )=)! k|ltzt jf Go"gtd
krf; xhf/ ?k}ofF .
v= C0fsf] nflu s'n C0f /sdsf]– clwstd )=!) k|ltzt jf Go"gtd Ps nfv krf;
xhf/ ?k}ofF .
u= cGo lwtf]kq jf pks/0f
pk/f]Qm ;Ldfleq /xL qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] af]8{sf] k"j{ :jLs[tL lnP/ cGo lwtf]kq jf
pks/0fsf] nflu cfjZos /]l6Ë z'Ns tf]Sg ;Sg]5 .
gf]6M
ljljw vr{ / /]l6Ësf] qmddf kl/of]hgf d"Nof+sg ug'{ k/]df lng] z'Ns tyf s/ ;DaGwdf
;Demf}tfdf :ki6 pNn]v u/L qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] z'Ns lng;Sg] 5 .

240
cg';"rL— !)

-lgod @( ;+u ;DalGwt_


qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] kfngf ug'{ kg]{ cfrf/ ;+lxtf

-!_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] nufgLstf{sf] lxt ;+/If0f ug{ k"0f{ k|of; ug'{ kg]{ 5 .
-@_ Joj;fo ;+rfngdf pRr:t/sf] Joj;flos Intrigity, dignity, dof{bf ckgfpg'kg{] .
-#_ g}lts tyf Joj;flos ?kdf cfˆgf]] cleef/f lgefpg'kg{] .
-$_ a:t'k/s tyf lgikIf /]l6Ë k|lqmofsf] nflu k|To]s ;do pko'Qm xf]l;of/L / lgikIf
Joj;flos lg0f{o ug'{ kg]{,
-%_ ts{ ;+ut / kof{Kt cfwf/df /]l6Ë d'NofÍg ug]{ / cfˆgf]] lg0f{odf k'Ug ;xof]uL
ePsf clen]v ;'/lIft /fVg],
-^_ Ps?ktf tyf pko'Qm /]l6Ë:t/ k|ltljlDat ug]{ /]l6Ë k|lqmof :yflkt ug]{,
-&_ c:j:Yo k|lt:kwf{ gug]{ tyf cGo /]l6Ë ;+:yfsf] u|fxsnfO{ p;n] dfu]sf] /]l6Ë lbg]
lglZrt u/L cfkm"lt/ gtfGg],
-*_ u|fxssf] dxTjk"0f{ kl/jt{gsf] cf+sng /fVg] / ;dod} oyfy{ / pko'Qm /]l6Ë ug]{,
bIf / pQ/bfoL x'g] Joj:yf ljsf; ug'{sf ;fy} uf|xssf]] zfv:t/ -qm]l86 jy{L{g];)
df c;/ kfg]{ vfnsf] ;DalGwt tTjx?sf] ;'Id cg'udg ug]{,
-(_ klqsf tyf j]a;fO6dfkm{t\ /]l6Ë tl/sfsf] hfgsf/L k|jflxt ug]{,
-!)_ /]l6ËnfO{ oyfy{ j:t'ut tyf lgikIf agfpg] tyf st{Jo tyf :jfy{ aflemg] ;DaGwdf
u|fxsnfO{ cfjZos hfgsf/L u/fpg],
-!!_ df}lvs jf lnlvt ?kdf cfˆgf]] of]Uotf jf s'g} ;]jf k|bfg ug]{ Ifdtfaf/] tyf cGo
u|fxsnfO{ k'¥ofPsf] ;]jf af/] a9fOr9fO{ k|:t't gug]{,
-!@_ af]8{, :6s PS;r]Gh tyf ;j{;fwf/0fnfO{ s'g} c;To ljj/0f glbg], tflTjs ljj/0f
gn'sfpg] tyf unt cy{ nfUg] ljj/0f, k|ltj]bg, sfuhft jf ;"rgf k|jflxt gug]{,
-!#_ lgodsfg'g tyf af]8{ jf cGo lgodg lgsfosf] lgb]{zg pn+3g ePsf] jf kfngf
gePsf] sf/0faf6 ePsf] ;hfo jf sfg"gL sf/afxL clanDa af]8{nfO{ hfgsf/L
u/fpg] Joj:yf ;'lglZrt ug]{,
-!$_ cfkm"n] u/]sf sfdsf/afxL;+u ;DalGwt P]g, lgod, kl/kqsf] ;DaGwdf pko'Qm
:t/sf] a'emfO{ tyf ;Ifdtf /fVg] tyf kfngf ug]{,
-!%_ /]l6Ë lgwf{/0f tyf kl/jt{g;lxt ljz]if hfgsf/L b'?kof]u x'g gkfpg] Joj:yf
;'lglZrt ug]{,
-!^_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yf :jo+ jf o;sf s'g} klg sd{rf/Ln] k|ToIf jf ck|ToIf s'g} vf;

241
lwtf]kqsf] ;DaGwdf ;fj{hlgs kxF'rsf] dfWodn] nufgL k/fdz{ lbg gx'g],
-!&_ af]8{n] qm]l86 /]l6Ë ;+:yfsf] cg'dlt vf/]h u/]df jf ;hfo u/]sf]df u|fxs
nufgLstf{sf] lxtdf ulDe/ k|efj kfg]{ u/L ljQLo l:yltdf kl/jt{g ePdf clanDa
u|fxsnfO{ hfgsf/L lbg] / k|efljt u|fxs÷nufgLstf{n] rfx] adf]lhd afFsL /x]sf]
sfo{x? ;DaGwdf cGo Joj;foLnfO{ x:tfGt/0f x'g ;Sg] Joj:yf ;'lglZrt ug]{,
-!*_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] cfkm"n] ug]{ /]l6Ë sfo{ / cGo sfo{x? aLrdf lvrf]nf gx'g] u/L
:ki6, :jtGq tyf plrt b'/L sfod /fVg'kg]{,
-!(_ af]8{n] qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] cfˆgf]] cfGtl/s sf/f]af/ ;+rfngsf nflu tyf clws[t
txsf sd{rf/Lsf] ;+:yfsf] cfGtl/s tyf /]l6Ë pBf]usf] lx:;fsf] ?kdf pko'Qm
cfrf/;+lxtf ljsf; ug]{ . o:tf] cfrf/;+lxtf Joj;flos pRrtf tyf u'0f:t/,
uf]Kotf, a:t'k/s, lxt afem\g] l:ylt /xg glbg], z]o/ :jfldTj / lglxt :jfy{sf]
hfgsf/L k|jflxt ug]{ ;DaGwL Joj:yfx? ;d]6\g],
-@)_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] o;sf] lgodkfngf clws[tnfO{ lghsf] st{Jo k"/f ug{ kof{Kt
:jtGqtf / clwsf/ k|bfg ug]{,
-@!_ cfkm"n] ;+rfng u/]sf] Joj;fo ;DaGwdf pRr Joj:yfkg, vf; u/L lg0f{ostf{nfO{
cfjlws ?kdf ;Dk"0f{ ;fGble{s hfgsf/L lbg] / ;'lglZrt ug]{,
-@@_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] ;'zf;g tyf c;n skf]{/6] gLlt ckgfpg] k4lt ;'lglZrt ug]{,
-@#_ lgisfzgstf{n] lghL ta/af6 /]l6Ë u/fPsf] v08df To:tf] /]l6Ësf] uf]Kotf lgjf{x
ug]{ tyf To:sf] k|rf/ k|;f/ gug]{,
-@$_ lgisfzgstf{sf] ;xdlt jf ;xeflutf lagf ul/g] /]l6Ësf] nflu 5'§} ;+s]t k|of]u ug]{
/ To:tf] /]l6Ësf] k|s[ltaf/] ljj/0f k|jflxt ug]{,
-@%_ lgisfzgstf{nfO{ /]l6Ë :jLsf/ ug]{ jf gug]{ cj;/ k|bfg u/L cGt/lqmofTds /]l6Ë
ul/Psf] cj:yfdf c:jLsf/ ul/Psf] /]l6Ë k"0f{tM uf]Ko /fVg] tyf af]8{ jf cbfntn]
lgb]{zg u/]sf]df afx]s ljj/0f k|jflxt gug]{,
-@^_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfn] lwtf]kq ahf/ / vf; u/L cfkm"n] /]l6Ë u/]sf lwtf]kq ;DaGwdf
b]xfo adf]lhdsf k|efljt kfg]{ sfo{ gug]{M–
-s_ em'7f ahf/ ;[hgf ug]{,
-v_ d'Nodf ptf/r9fj ug]{,
-u_ lgwf{/0f ul/Psf] /]l6Ë k|of]hgsf nflu afx]s :6s PS;r]Ghdf ;"rLs[t ePsf
jf ;"rLs[t x'g] lwtf]kqsf] ;DaGwdf ;fj{hlgs gePsf d'No ;Dj]bgzLn ;"rgf
k|jflxt ug]{ .

vvv

242
nfu" ldltM @)&#.)*.)!
klxnf] ;+zf]wg ldlt @)&$.)!.@@
bf];|f] ;+zf]wg ldlt @)&%.!!.)!
t];|f] ;+zf]wg nfu' ldlt @)&^.!!.)!
rf}yf] ;+zf]wg nfu' ldlt @)&&.)*.@%
kfFrf} ;+zf]wg nfu' ldlt @)&(.)!.!!
5}7f}+ ;+zf]wg nfu' ldlt M @)&(.)%.@^

lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg lgodfjnL, @)&#


lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# sf] bkmf !!^ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/sf]
:jLs[lt lnO{ af]8n
{ ] b]xfosf lgodx? agfPsf] 5 .
kl/R5]b—!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ oL lgodx?sf] gfd ælwtf]kqbtf{ tyf lgisfzg lgodfjnL,
@)&#Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL af]8{n] tf]s]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æcGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfÆ eGgfn] k|rlnt sfg"g adf]lhd g]kfndf C0fkq
hf/L ug{ g]kfn ;/sf/af6 :jLs[lt k|fKt u/]sf] cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yf
;Demg' k5{ .
-v_ æP]gÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# ;Demg' k5{ .
-u_ æk|Tofe"ltÆ eGgfn] ;+ul7t ;+:yfn] ;fj{hlgs lgisfzg u/]sf] lwtf]kq laqmL
gePsf] cj:yfdf To:tf] lwtf]kq vl/b ug]{ u/L lwtf]kq Joj;foLn] u/]sf]
s/f/ ;Demg' k5{ .
-3_ ælgb{]lzsfÆ eGgfn]] lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg ;DaGwL lgb{]lzsf ;Demg' k5{ .
-ª_ æljlgodÆ eGgfn] P]g adf]lhd hf/L ePsf] ljlgod ;Demg' k5{ .
-r_ æljQLo ljj/0fÆ eGgfn] ;+ul7t ;+:yfsf] jf;nft, gfkmf gf]S;fg lx;fa,
afF8kmfF8 tyf gub k|jfx ljj/0f ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] OlSj6Ldf ePsf]
kl/jt{gsf] ljj/0f, n]vf gLlt tyf n]vf;Fu ;DalGwt l6Kk0fL ;d]tnfO{
hgfpF5 .
1
-5_ “a's lalN8Ë lalw” eGgfn] ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kqsf] k|f/lDes ;fj{hlgs
lgisfzg ubf{ lwtf]kqsf] lgisfzg d"No lgwf{/0f ul/g] lalw jf k|lqmofnfO{
hgfpF5 .

1 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

243
kl/R5]b–@
lwtf]kq btf{ ;DaGwL Joj:yf
#= lwtf]kq btf{ u/fpg lgj]bg lbg' kg]{ M -!_ P]gsf] bkmf @& sf] k|of]hgsf] nflu
lwtf]kq btf{ u/fpg] ;+ul7t ;+:yfn] cg';"rL–! adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{ ;dIf
lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bg;fy cg';"rL–@ df plNnlvt lgj]bg b:t'/
afktsf] /sd af]8{sf] vftfdf hDdf u/]sf] a}+s ef}r/ tyf To:tf] ;+ul7t
;+:yfsf] clVtof/ k|fKt clwsf/Ln] k|dfl0ft u/]sf] b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft
;d]t ;+nUg ug'{ kg]{5 M–
-s_ sDkgL ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+:yflkt ;+ul7t ;+:yf eP ;f]
;+ul7t ;+:yfsf] cBfjlws k|aGwkq / lgodfjnL,
-v_ ljz]if P]gåf/f ;+:yflkt ;+ul7t ;+:yf eP ;f] ;+ul7t ;+:yf ;~rfng
;DaGwL lgod jf ljlgod,
-u_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;~rfns ;ldltaf6 lwtf]kq btf{ u/fpg] ;DaGwdf
ePsf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-3_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;~rfns ;ldltn] lwtf]kq btf{ u/fpg] ;DaGwdf lbPsf] clVtof/L,
-ª_ ;+ul7t ;+:yfsf] kl5Nnf] cfly{s jif{sf] n]vfk/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f,
$= lwtf]kq btf{ ug]{ M -!_ lgod # adf]lhd k|fKt lgj]bg / ;f] ;fy ;+nUg ljj/0f tyf
sfuhftsf ;DaGwdf af]8{n] cfjZos hfFra'em ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd hfFra'em ubf{ ;+ul7t ;+:yf;Fu yk ljj/0f jf sfuhft
dfu ug{' kg]{ jf s'g} s'/f :ki6 x'g' kg]{ b]lvPdf af]8{n] To:tf] ;+ul7t ;+:yf;Fu
yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf s'g} s'/f :ki6 u/fpg cfjZos lgb]{zg
lbg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd k|fKt ljj/0f jf sfuhftsf] hfFra'em ubf{ To:tf]
;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq btf{ ug{ pko'Qm x'g] b]lvPdf af]8{n] cg';"rL–@ df
plNnlvt lwtf]kqsf] k|sf/ cg';f/sf] lwtf]kq btf{ b:t'/ a'emfpg To:tf]
;+ul7t ;+:yfnfO{ ;"lrt ug]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf] ;"rgf k|fKt ePkl5 ;+ul7t ;+:yfn] cg';"rL–@ df
plNnlvt lwtf]kq btf{ b:t'/ PSsfO; lbg leq af]8{sf] vftfdf hDdf u/]sf]
a}+s ef}r/ af]8{df a'emfpg' kg]{5 .
-%_ ;+ul7t ;+:yfn] pklgod -$_ adf]lhd lwtf]kq btf{ b:t'/ a'emfPdf af]8{n]
cg';"rL–# adf]lhdsf] btf{ lstfadf To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq btf{
u/L cg';"rL–$ adf]lhdsf] 9fFrfdf ;ft sfo{ lbg leq lwtf]kq btf{ k|df0fkq
;+ul7t ;+:yfnfO{ lbg]5 .

244
%= lwtf]kq btf{ gx'g] ePdf ;f] sf] hfgsf/L lbg' kg{] M -!_ lgod $ df h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq btf{sf] nflu lgj]bg ;fy k|fKt ljj/0f
tyf sfuhftsf] hfFra'em ubf{ To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq btf{ ug{ dgfl;a
gb]lvPdf af]8{n] To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq btf{ ug{] 5}g .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lwtf]kq btf{ gu/]df af]8{n] ;f]sf] sf/0f ;lxtsf]
hfgsf/L lwtf]kq btf{ gug{] lg0f{o u/]sf] ldltn] ;ft lbg leq ;DalGwt
;+ul7t ;+:yfnfO{ lbg' kg]{5 .
^= lwtf]kq k'gM btf{ ug'{ kg]{ M -!_ lgod $ adf]lhd lwtf]kq btf{sf] k|df0fkq k|fKt
u/]sf ;+ul7t ;+:yfx? uflePdf To;/L ufleFbf s'g} Ps ;+ul7t ;+:yfsf] gfd
sfod ePdf jf gofF gfd sfod x'g cfPdf To:tf] ;+ul7t ;+:yfn] sfod ePsf]
gfd jf kl/jlt{t gofF gfdaf6 lwtf]kq btf{ ug{sf] nflu cg';"rL–@ df plNnlvt
lgj]bg b:t'/ tyf af]8{n] tf]s]sf] ljj/0f jf sfuhft ;lxt af]8{ ;dIf cg';"rL–!
adf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt lgj]bg / ;f] ;fy ;+nUg ljj/0f jf sfuhftx?
pk/ af]8{n] cfjZos hfFra'em ug]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd hfFra'em ubf{ ;+ul7t ;+:yf;Fu yk ljj/0f jf sfuhft
dfu ug{ jf s'g} s'/f :ki6 ug{ cfjZos b]lvPdf af]8{n] To:tf] ;+ul7t
;+:yfnfO{ yk ljj/0f jf sfuhft k]z ug{ jf s'g} s'/f :ki6 ug{ lgb]{zg lbg
;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd dfu u/]sf] ljj/0f jf sfuhft jf s'g} s'/f :ki6 ug{
lbPsf] lgb]{zg adf]lhd ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfn] ljj/0f jf sfuhft jf
hfgsf/L pknAw u/fpg' kg]{5 .
-%_ af]8{n] pklgod -@_ jf -#_ adf]lhd hfFra'em u/L cg';"rL–# adf]lhdsf] btf{
lstfadf sfod x'g cfPsf] gfd jf kl/jlt{t gfddf ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq
btf{ u/L lgod & adf]lhd yk b:t'/ lng' kg]{ eP ;f] ;d]t lnO{ To:tf] ;+ul7t
;+:yfnfO{ cg';"rL–$ adf]lhdsf] 9fFrfdf lwtf]kq btf{ k|df0fkq lbg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd lwtf]kq btf{ eP kl5 ;f] gofF lwtf]kq btf{ x'g' cl3
sfod /x]sf ;+ul7t ;+:yfx?sf] gfd / ;f] ;Fu ;DalGwt ljj/0f cg';"rL—#
adf]lhdsf] lwtf]kq btf{ lstfaaf6 x6fOg]5 .
-&_ af]8{sf lwtf]kq btf{ u/fPsf ;+ul7t ;+:yf ufleg] / ufEg] ;DaGwdf ;f]
sf] k|s[of tyf lwtf]kqsf] btf{ nufotsf Joj:yf lgb]{lzsfdf Joj:yf eP
adf]lhd x'g]5 .

245
&= yk b:t'/ j'emfpg' kg]{ M ;+ul7t ;+:yfn] lgod ^ adf]lhd lwtf]kq btf{sf] gofF
k|df0fkq k|fKt ubf{ To:tf ;+ul7t ;+:yfx? ufleg' cl3 ;+ul7t ;+:yfx?n] af]8{df
btf{ u/]sf] lwtf]kqsf] c+lst d"No eGbf a9L d"No sfod x'g cfPdf ;f] a9L x'g
cfPsf] xb;Dd cg';"rL–@ df plNnlvt lwtf]kq btf{ b:t'/ a'emfpg' kg]{5 .
*= lwtf]kqsf] laqmL jf afF8kmfF8 ;DaGwL hfgsf/L lbg' kg]{M -!_ P]gsf] bkmf @* sf]
pkbkmf -!_ df plNnlvt cjlw leq ;+ul7t ;+:yfn] o; lgodfjnL adf]lhd btf{
ePsf] lwtf]kqsf] laqmL ljt/0f jf afF8kmfF8 u/]sf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd af]8n { fO{ hfgsf/L u/fpFbf b]xfosf] ljj/0f v'nfpg' kg]5
{ M–
-s_ lwtf]kq laqmL ljt/0f jf afF8kmfF8 ePsf] ldlt,
-v_ laqmL ljt/0f jf afF8kmfF8 ul/Psf] lwtf]kqsf] lsl;d / ;+Vof,
-u_ lwtf]kq laqmL ljt/0f jf afF8kmfF8 ul/Psf] tl/sf,
-3_ lwtf]kq v/Lb ug]{ jf k|fKt ug]{ z]o/wgLsf] gfd / 7]ufgf,
-ª_ lwtf]kq laqmL ljt/0f jf afF8kmfF8 ubf{ k|fKt ePsf] /sd .
kl/R5]b–#
lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ;DaGwL Joj:yf
(= lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug'{ kg]{ M -!_ ;DalGwt lgofds lgsfon] cGoyf
tf]s]sf]df afx]s ;+ul7t ;+:yfsf] hf/L k"FhLsf] bz k|ltzt eGbf 36L / pgGrf;
k|ltzt eGbf a9L gx'g] u/L z]o/sf] k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg -Olglzon
klAns ckml/ª_ ug'{ kg]{5 .
2
-@_ a}+lsª, ljQLo jf aLdf ;DaGwL Joj;fo ug]{ ;+ul7t ;+:yfn] P]g tyf o;
lgodfjnL adf]lhd lwtf]kqsf] k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg ug]{ ePdf To:tf]
;+ul7t ;+:yfn] cfkm\gf] p2]Zo cg'?k sf/f]af/ ;~rfng u/]sf] k"/f Ps cfly{s
jif{sf] n]vfk/LIf0f ul/Psf] ljQLo ljj/0f ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg ug'{sf ;fy}
;fwf/0f;ef ;d]t ;DkGg ul/;s]sf] x'g' kg]{5 .
t/ k"/f cfly{s jif{sf] n]vf k/LIf0f u/fpFbf lgofds lgsfon] tf]s]sf] cjlwleq
;fj{hlgs lgisfzg ug{ g;lsg] b]lvPdf To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] Joj:yfkgaf6
ljQLo ljj/0f k|dfl0ft u/L ;fj{hlgs lgisfzg ug{ af]8{n] :jLs[lt lbg
;Sg]5 .
3
-@s_ k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg ug{ rfxg] ;+ul7t ;+:yfsf] ;~rfns tyf Ps
k|ltzt jf ;f] eGbf a9L z]o/ :jfldTj /x]sf z]o/wgL shf{ ;"rgf s]Gb|sf]
sfnf] ;"rLdf g/x]sf] x'g' kg]{5 .
2 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
3 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

246
-#_ a}+lsª, ljQLo jf aLdf ;DaGwL Joj;fo ug]{ ;+ul7t ;+:yf afx]ssf cGo ;+ul7t
;+:yfn] pklgod -!_ adf]lhd lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ubf{ b]xfosf
zt{x? k"/f u/]sf] x'g' kg]{5M–
4
-s_ klAns sDkgLsf] ?kdf cfkm\gf] p2]Zo cg';f/ sf/f]af/ ;~rfng ug{sf
nflu cfjZos sfo{x? cufl8 a9fO{ k"/f Ps cfly{s jif{sf] cjlw k"/f
u/]sf]],
-v_ k|rlnt sfg"g adf]lhd n]vfk/LIf0f tyf ;fwf/0f;ef ;DkGg u/]sf],
-u_ cfkm\gf] p2]Zo cg';f/ sf/f]af/ ;~rfng ug{sf nflu k|rlnt sfg"g
adf]lhd s'g} lgsfoaf6 Ohfht, cg'dlt jf :jLs[lt lng'kg]{ ePdf
To:tf] Ohfht, cg'dlt jf :jLs[lt lnO;s]sf],
-3_ ;+ul7t ;+:yfsf] nflu cfjZos kg]{ hUuf v/Lb jf cGo k|sf/n] Joj:yf
u/L sf/vfgf ejg, sfof{no ejg, uf]bfd3/ tyf cGo cfjZos
;'ljwfx?sf] lgdf{0f sfo{ z'? ul/;s]sf],
-ª_ pTkfbgsf] k|ljlw 5gf}6 u/L pBf]usf] nflu cfjZos kg]{ oflGqs pks/0f
tyf To;sf kf6{k"hf{ cflb v/Lb ug'{kg]{ ePdf 6]08/ cflb u/L v/Lb
k|s[of cufl8 a9fO{ ;s]sf],
-r_ lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ;DaGwdf lgisfzg tyf laqmL k|aGws;Fu
;Demf}tf eO;s]sf],
-5_ cfof]hgfsf] lgdf{0f cjlwe/ sDkgLsf] C0f / k"FhLsf] cg'kft lgb]{lzsfdf
tf]lsPsf] cg'kftdf /fVg ;xdt ePsf],
-h_ ;+:yfksx?n] lng sa'n u/]sf] lwtf]kqsf] /sd zt k|ltzt r'Qmf
e};s]sf],
-em_ kl/of]hgf lgdf{0fsf nflu kmfOgflG;on Snf]h/ (financial closure)
e};s]sf],
-`_ hnljB't pTkfbg ;+:yf ePdf, ljB't v/Lb ;Demf}tf ul/;s]sf],
-6_ ;j{;fwf/0fsf nflu lgisfzg ug{ nfu]sf] z]o/x? lgb]{lzsfdf tf]lsP
adf]lhd k|Tofe"lt u/fPsf] .
-$_ ;+ul7t ;+:yfn] cfkm\gf] hf/L k"FhLsf] bz k|ltzt;Ddsf] z]o/ pBf]u jf
cfof]hgf k|efljt If]qsf jfl;Gbfx?nfO{ laqmL ljt/0f ug{sf] nflu 5'6\ofpg
;Sg]5 .
:ki6Ls/0fM o; lgodsf] k|of]hgsf] nflu æk|efljt If]qÆ eGgfn] k|rlnt sfg"g
adf]lhd :yfkgf ul/Psf] pBf]u jf ;~rfng ul/Psf] cfof]hgfsf] k|rlnt
sfg"g adf]lhd tof/ ul/Psf] jftfj/0fLo k|efjd"Nof+sg k|ltj]bgdf
plNnlvt k|efljt If]q ;Demg' k5{ .
4 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .

247
-%_ ;+ul7t ;+:yfn] pklgod -$_ adf]lhd k|efljt If]qsf jfl;GbfnfO{ lwtf]kq
lgisfzg ubf{ jftfj/0fLo k|efj d"Nof+sg k|ltj]bgdf k|efljt If]qsf] jlu{s/0f
ul/Psf] eP ;f] juL{s/0f adf]lhd k|fyldstf sfod ul/ lwtf]kq lgisfzg
ug'{ kg]{5 .
-^_ pklgod -$_ adf]lhd k|efljt If]qsf jfl;GbfnfO{ laqmL ljt/0f u/]sf] z]o/
;fj{hlgs lgisfzg ePsf] z]o/sf] afF8kmfF8 ePsf] ldltn] tLg jif{ k"/f
geP;Dd c? s;}nfO{ laqmL jf x:tfGt/0f ug{ kfO{g] 5}g .
t/ z]o/wgLsf] d[To' ePsf] sf/0faf6 Psf3/ kl/jf/sf] ;b:odf x:tfGt/0f
ug{ jf c+zj08f ePsf] sf/0faf6 z]o/ :jldTj kl/jt{g ug'{ kg]{ cj:yf ePdf
To:tf] lwtf]kqsf] x:tfGt/0f ug{ ;lsg]5 .
5
-^s_ ;+ul7t ;+:yfn] z]o/sf] k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg ubf{ lgisflzt
z]o/sf] bz k|ltzt z]o/ g]kfn ;/sf/sf] ;DalGwt lgsfoaf6 >d
:jLs[lt k|fKt u/L ljb]zdf /f]huf/L ul//x]sf g]kfnLsf nflu 5'6\ofO{
afF8kmfF8 ug'{ kg]{5 .
6
-^v_ pklgod -^s_ adf]lhd lgisflzt z]o/df ;DalGwt JolQmn] cfj]bg
lbFbf af]8{af6 lwtf]kq vl/b b/vf:t ;+sng ;DaGwL sfo{ ug{ cg'dlt
k|fKt a}+s jf ljQLo ;+:yfdf /x]sf] ljk|]if0f -/]le6\ofG;_ art vftfdfkm{t
dfq e'QmfgL ug'{ kg]{5 .
7
-^u_ pklgod -^s_ adf]lhd 5'6\ofPsf] z]o/ laqmL geO{ afFsL /xg uPdf
To:tf] z]o/ ;j{;fwf/0f ;d"xdf yk u/L hf/L ug'{ kg]{5 .
-&_ ;+ul7t ;+:yfn] lgisfzg ug'{ kg]{ Go"gtd lwtf]kq / lwtf]kqsf] ;fj{hlgs
lgisfzg ;DaGwL cGo Joj:yf lgb]{lzsfdf Joj:yf eP adf]lhd x'g]5 .
8
(s= z]o/ lgisfzg, C0fkq tyf l8a]]~r/ ;DaGwL ljz]if Joj:yfM -!_ lgod ( sf]
pklgod -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn ;/sf/sf] sDtLdf PsfpGg
k|ltzt z]o/ :jfldTj ePsf] hnljB't sDkgLn] b]xfosf] zt{df g]kfn ;/sf/af6
:jLs[t sfo{qmd adf]lhd ;j{;fwf/0faf6 kF"hL ;+sng u/L hnljB't cfof]hgf
lgdf{0f ug{ z]o/ lgisfzg ug{ ;Sg]5M–
-s_ lgod ( sf] pklgod -#_ sf] v08 -s_, -v_, -u_, -3_, -r_ / -`_
adf]lhdsf] zt{ k"/f u/]sf]],

5 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -5}7f} ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk ul/Psf] .
6 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -5}7f} ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk ul/Psf] .
7 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -5}7f} ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk ul/Psf] .
8 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&% åf/f yk ul/Psf] .

248
-v_ cfof]hgfsf] lj:t[t l8hfog k|ltj]bg tof/ ePsf]] jf cfof]hgfsf] s'n
nfut cg'dfg / lgdf{0f cjlw v'nfO{ tof/ ul/Psf] cflwsfl/s ljj/0f
tof/ ePsf],
-u_ ;+:yfksx?n] lng sa"n u/]sf] z]o/ /sdsf] sDtLdf bz k|ltzt r'Qmf
e};s]sf],
-ª_ cfof]hgf lgdf{0fsf nflu kmfOgflG;on Snf]h/ e};s]sf] jf ;f]sf] nflu
cfzokq k|fKt ePsf] .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] sDkgLn] k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL C0fkq tyf
l8a]~r/ p7fpg ;Sg]5 .
9
(v= /]l6Ë u/fpg' kg]{ M -!_ ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug'{ k"j{
qm]l86 /]l6Ë ;+:yfdfkm{t ;f] ;+ul7t ;+:yfsf] /]l6Ë u/fpg' kg]{5 .
-@_ lwtf]kq ahf/sf] cj:yf tyf nufgLstf{sf] xslxtnfO{ b[li6ut u/L af]8{n]
;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq jf cGo pks/0fsf] ;d]t /]l6Ë u/fpg lgb]{zg lbg
;Sg]5 .
-#_ ;+ul7t ;+:yfn] pklgod -!_ jf pklgod -@_ adf]lhd k|fKt /]l6Ësf] kl/0ffd
lwtf]kq lgisfzg ug'{ k"j{ ;fj{hlgs ?kdf k|sflzt x'g] ljj/0fkq jf laqmL
k|:tfj jf cGo ljj/0fdf ;dfj]z ug'{ kg]{5 .
!)= ;fj{hlgs lgisfzg v'nf /xg] cjlwM -!_ P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd ;fj{hlgs
lgisfzg ul/g] lwtf]kqsf] b/vf:t v'nf /xg] cjlw sDtLdf rf/ sfo{ lbg x'g]5 .
10
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cjlwleq lgisfzg ul/Psf] ;a} lwtf]kq laqmL
gePdf ;+ul7t ;+:yfn] To:tf] b/vf:t v'Nnf ePsf] ldltn] a9Ldf kGw| lbgsf
nflu lwtf]kqsf] b/vf:t v'Nnf /fVg ;Sg]5 / ;f]sf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg'
kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg k|efljt If]qsf
afl;GbfnfO{ lgisfzg u/]sf] z]o/ sDtLdf kGw| lbg / a9Ldf tL; lbg v'nf
/fVg' kg]{5 .
!!= ljj/0fkq :jLs[ltsf] nflu lgj]bg lbg' kg]{ M-!_ ;+ul7t ;+:yfn] P]gsf] bkmf #! tyf
o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug{sf nflu cg';"rL–%
adf]lhdsf] 9fFrfdf ljj/0fkq tof/ ug'{ kg]{5 .
-@_ ;+ul7t ;+:yfn] pklgod -!_ adf]lhd tof/ ePsf] ljj/0fkq :jLs[ltsf]
nflu lgod $# adf]lhdsf] k|zf]wg z'Ns af]8{nfO{ a'emfPsf] ef}r/ ;+nUg u/L
cg';"rL–^ adf]lhdsf] 9fFrfdf af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .

9 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
10 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
249
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] lgj]bg / ljj/0fkqsf ;fy b]xfosf] ljj/0f tyf
sfuhft ;+nUg ug'{ kg]{5M–
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] k"FhL ;+/rgf -clws[t, hf/L / r'Qmf k"FhL_ k|dfl0ft ug]{
ljj/0f,
-v_ sDkgL ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+:yflkt ;+ul7t ;+:yf eP ;f]
;+ul7t ;+:yfsf] cBfjlws k|aGwkq / lgodfjnL,
-u_ ljz]if P]g adf]lhd ;+:yflkt ;+ul7t ;+:yf eP ;f] ;+ul7t ;+:Yff
;~rfng ;DaGwL lgod jf ljlgod,
-3_ ;+ul7t ;+:yfsf ;Dk"0f{ ;~rfnsn] ;xL5fk u/]sf] Ps k|lt ljj/0fkq /
;f]sf] ljB'tLo k|lt,
-ª_ n]vfk/LIf0f ePsf] kl5Nnf] cfly{s jif{sf] ljQLo ljj/0f,
-r_ ljj/0fkq Joj;flos ?kn] tof/ ul/Psf] / lgisfzg tyf laqmL k|aGw
;DaGwdf P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf lgod, ljlgodfjnL, lgb]{lzsf
;d]tsf] kfngf ul/Psf] pb\3f]if0f u/L lgisfzg tyf laqmL k|aGwsn]
lbPsf] k|ltj4tf kq -8\o" 8]lnh]G; ;l6{lkms]6_,
-5_ lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ;DaGwdf lgisfzg tyf laqmL k|aGws;Fu
ePsf] ;Demf}tfsf] k|ltlnlk,
-h_ lwtf]kq k|Tofe"lt ul/Psf] eP ;f] ;DaGwL ;Demf}tfkqsf] k|ltlnlk .
-$_ pklgod -@_ jf -#_ adf]lhd k]z ug'{ kg]{ ;Dk"0f{ ljj/0f tyf sfuhft k]z
geP;Dd af]8{n] ljj/0fkqdf :jLs[lt k|bfg ug]{ ;DaGwL sf/afxL z'? ug]{
5}g .
!@= ljj/0fkqsf] hfFra'emM -!_ lgod !! adf]lhd :jLs[ltsf] nflu af]8{ ;dIf k]z x'g
cfPsf] ljj/0fkq ;DaGwdf af]8{n] cfjZos hfFra'em ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd hfFra'em ubf{ ljj/0fkqdf ;dfj]z ug'{kg]{ s'g} s'/f 5'6
ePsf] jf ljj/0fkqdf ;+zf]wg jf yk36 ug'{ kg]{ b]lvPdf af]8{n] To:tf] s'/f
;dfj]z ug{ jf ljj/0fkqdf cfjZos ;+zf]wg jf yk36 ug{ ;+ul7t ;+:yfnfO{
lgb{]zg lbg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd af]8{n] lbPsf] lgb{]zg adf]lhd ljj/0fkqdf ;+zf]wg jf
yk36 u/L ;+ul7t ;+:yfn] kl/dflh{t ljj/0fkq af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
!#= ljj/0fkqsf] :jLs[lt / k|sfzg M -!_ lgod !! adf]lhd k|fKt lgj]bg;fy ;+nUg
ljj/0fkq ;DaGwdf lgod !@ adf]lhd hfFra'em ubf{ ljj/0fkqdf plNnlvt ljifo
jf tYox?sf] k|:t'ltaf6 af]8{ ;Gt'i6 ePdf ;ft sfo{ lbg leq To:tf] ljj/0fkq
k|sfzg ug{ cg';"rL–& adf]lhdsf] 9fFrfdf :jLs[lt k|bfg ug]{5 .
-@_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lgod !! adf]lhdsf]
ljj/0fkqdf plNnlvt ljj/0f tyf hfgsf/Ldf nufgLstf{sf] lg0f{odf vf;
c;/ kg]{ u/L tflTjs kl/jt{g geP;Ddsf nflu dfq pklgod -!_ adf]lhd
:jLs[t ljj/0fkqdfGo x'g]5 .
250
-#_ lwtf]kq lgisfzg v'nf x'g' k"j{ :jLs[t ePsf] ljj/0fkqdf plNnlvt ljj/0fdf
;DalGwt lgofds lgsfosf] lgodg Joj:yf, lgb]{zg jf cGo s'g} sf/0faf6
Joj;fo ;~rfngsf] qmddf x'g] ;fdfGo kl/jt{g afx]s nufgLstf{sf] lg0f{odf
vf; c;/ kg]{ u/L tflTjs kl/jt{g ePdf To:tf] kl/jlt{t ljj/0f ;dfj]z
u/L ljj/0fkqdf cfjZos ;'wf/ Pj+ ;+zf]wg ug'{kg]{5 / To:tf] ;+zf]lwt
ljj/0fkq af]8{af6 :jLs[t u/fP/ dfq lgisfzg ;DaGwL sfo{ z'? ug'{kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg ;fj{hlgs lgisfzgsf] nflu
laqmL v'Nnf ePsf] cjlwdf eljtJo jf cGo s'g} sf/0faf6 ;+ul7t ;+:yfsf]
:jLs[t ljj/0fkqdf plNnlvt ljj/0fdf tflTjs c;/ kg]{ u/L kl/jt{g ePdf
;DalGwt lwtf]kqsf] nflu cfj]bg lng] sfo{ :yug u/L To:tf] 36gf /
;f]af6 k/]sf] k|efj Pj+ kl/jt{g ;DaGwL ljj/0f ;DalGwt nufgLstf{sf]
hfgsf/Lsf] nflu lgisfzg tyf laqmL k|aGws dfkm{t /fli6«o:t/sf] b}lgs
klqsfdf cljnDa k|sfzg ug'{ kg]{5 / ;f] s'/fsf] hfgsf/L af]8{nfO{ ;d]t
u/fpg' kg]{5 .
!$= lwtf]kqsf] yk ;fj{hlgs lgisfzg ;DaGwL Joj:yfM -!_ lwtf]kqsf] k|f/lDes
;fj{hlgs lgisfzg u/L ;"rLs/0f e};s]sf] ;+ul7t ;+:yfn] cfkm\gf] k"FhL a[l4 ug'{
k/]df lwtf]kqsf] yk ;fj{hlgs lgisfzg -kmb{/ klAns O:o"_ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lwtf]kqsf] yk ;fj{hlgs lgisfzg ug{ b]xfosf] zt{ k'/f
ug{' kg{]5 M—
-s_ ljut kfFr aif{df sDtLdf kl5Nnf] tLgaif{ v'b d'gfkmfdf ;~rfng eO{
k|ltz]o/ g]6jy{ k|ltz]o/ r'Qmf kF"hL eGbf a9L ePsf],
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ePsf] tLg jif{ k"/f
ePsf],
-u_ lwtf]kqsf] yk ;fj{hlgs lgisfzg ug]{ ;DaGwdf jflif{s ;fwf/0f ;efaf6
k|:tfj kfl/t ePsf],
-3_ c+lst d"No eGbf a9L d"No tf]sL lgisfzg ug]{ ePdf d"No lgwf{/0f
ul/Psf] ljlw / ;f]sf] cf}lrTo k'li6 ug]{ cfwf/ pNn]v ePsf] .
-#_ ;+ul7t ;+:yfn] o; lgod adf]lhd lwtf]kqsf] yk ;fj{hlgs lgisfzg ubf{
lgod!# adf]lhd :jLs[tL lnO{ ljj/0fkq k|sfzg ug'{ kg]{5 .
11
-$_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg ;DalGwt lgodgsf/L
lgsfon] tf]s]sf] Joj:yf k"/f ug'{ kg]{ k|of]hgsf] nlfu c+lst d"Nodf yk
;fj{hlgs lgisfzg ug]{ ;+ul7t ;+:yfsf] xsdf pklgod -@_ sf] Joj:yf nfu"
x'g] 5}g .

11 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -5}7f}+ ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk ul/Psf] .

251
!%= cfJxfgkq k|sfzg ug'{ kg]{M -!_ ljj/0fkq jf laqmL k|:tfj k|sfzg u/L lwtf]kq
laqmL ljt/0f ug{ rfxg] ;+ul7t ;+:yfn] af]8{nfO{ hfgsf/L lbO{ lgisfzg tyf laqmL
k|aGws dfkm{t sDtLdf Pp6f /fli6«o :t/sf] b}lgs klqsfdf lwtf]kq laqmL v'Nnf
ul/g] lbg eGbf sDtLdf ;ft sfo{lbg cufl8 cg';"rL–* adf]lhdsf] ljj/0f v'nfO{
;fj{hlgs hfgsf/Lsf] nflu cfJxfgkq k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cfJxfgkq jf lgisfzg ;DaGwL s'g} ;"rgf k|sfzg ubf{
;+ul7t ;+:yfn] lgisfzg tyf laqmL k|aGws dfkm{t lgisfzg;Fu ;DalGwt
Joj:yfksLo, k|fljlws / cfly{s ljj/0fx? ;d]t ;dfj]z u/L jf:tljs tyf
oyfy{tfdf cfwfl/t ;"rgf tyf ljj/0f dfq k|sfzg tyf k|rf/ k|;f/ ug'{ kg]5{ .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|sfzg ul/g] cfJxfgkq jf lgisfzg ;DaGwL s'g}
;"rgfsf] af/]df ;f] ;"rgf k|sfzg ul/g] ldlt eGbf sDtLdf Ps sfo{lbg
cufl8 af]8{nfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
!^= k|rf/ k|;f/ ug{ gkfOg]Mo; lgodfjnL adf]lhd k|sfzg ul/g] ljj/0fkq, cfJxfgkq,
xsk|b z]o/ ;DaGwL ljj/0f, laqmL k|:tfj tyf af]8{n] ljj/0f tof/ u/L k]z ug'{ kg]{
egL tf]s]sf] cGo ljj/0fx?df lgisfzg ;DaGwL ;"rgf jf hfgsf/L afx]s ;+ul7t
;+:yfsf] cGo j:t' jf ;]jfsf] k|rf/ k|;f/ ;DaGwL sfo{ ug{ kfOg] 5}g .
kl/R5]b–$
lwtf]kqsf] xsk|b lgisfzg ;DaGwL Joj:yf
!&= lwtf]kqsf] xsk|b lgisfzgM -!_ ;+ul7t ;+:yfn] tf]s]sf] ldltdf sfod /x]sf
z]o/wgLnfO{ lwtf]kq hf/L u/L k"FhL a9fpg] ePdf lwtf]kqsf] xsk|b lgisfzg ug{
;Sg]5 .
12
-!s_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns ;ldltaf6 xsk|b z]o/ lgisfzg;DaGwL lg0f{o
ePsf] a9Ldf b'O{ dlxgfleq pQm k|:tfj ;fwf/0f ;efdf k]z ug'{kg]{5 .
13
-!v_ ;+ul7t ;+:yfn] ;fwf/0f ;efaf6 xsk|b z]o/ lgisfzg ug]{ lg0f{o u/]sf] b'O{
dlxgf leq cfjZos sfuhft tyf ljj/0f ;lxt af]8{df lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ ;+ul7t ;+:yfn] o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kqsf] xsk|b lgisfzg ug'{ cufj}
cg';"rL—( adf]lhdsf] ljj/0f tof/ u/L To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] ;~rfns
;ldltsf] lg0f{o ;lxt :jLs[ltsf] nflu lgod $# adf]lhdsf] k|zf]wg z'Ns
a'emfPsf] ef}r/ ;+nUg u/L af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg{]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|fKt x'g cfPsf] lgj]bg tyf ;f] ;fy ;+nUg ljj/0f
hfFra'em ubf{ ljj/0f :jLs[t ug{ pko'Qm b]lvPdf ;ft sfo{ lbg leq af]8{n]
To:tf] ljj/0f :jLs[t u/L cg';"rL—!) adf]lhdsf] 9fFrfdf :jLs[ltkq k|bfg
ug]{5 .
12 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
13 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

252
-$_ pklgod -#_ adf]lhd af]8{af6 :jLs[t ljj/0f lwtf]kqsf] xsk|b lgisfzgsf]
k|of]hgsf] nflu ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg ug{' kg{]5 .
!*= xsk|b lgisfzg v'nf /xg] cjlwM 14-!_ lgod !& adf]lhd xsk|b lgisfzg ul/g]
lwtf]kqsf] b/vf:t v'nf /xg] cjlw slDtdf PSsfO; lbg x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cjlwleq lgisfzg ul/Psf] ;a} lwtf]kq laqmL
gePdf ;+ul7t ;+:yfn] ;"rgf k|sfzg u/L a9Ldf yk kGw| lbgsf nflu
lwtf]kqsf] b/vf:t v'Nnf /fVg ;Sg]5 / To:tf] ;"rgf k|sfzg ug'{ cufj} ;f]sf]
hfgsf/L af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
!(= xsk|b z]o/ vl/b ug{ dgf]gog ug{ ;lsg]M -!_ ;fljssf] z]o/jfnfn] lgod !&
adf]lhd ul/g] xsk|b lgisfzg b]xfosf] cj:yfdf cGo s'g} JolQmn] v/Lb ug{ kfpg]
u/L xsk|b z]o/ laqmL v'Nnf ePsf] cjlwleq cg';"rL–!! sf] 9fFrfdf ;DalGwt
;+ul7t ;+:yfdf lgj]bg lbO{ dgf]gog ug{ ;Sg]5M–
-s_ xsk|b z]o/ v/Lb ug]{ xs cGo s'g} JolQmnfO{ x:tfGt/0f ug]{ ;DaGwL
Joj:yf ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfsf] k|aGwkq jf lgodfjnLdf ePsf],
-v_ dgf]gog e} z]o/sf] nflu cfj]bg ubf{ lwtf]kq ahf/sf] sf/f]af/ OsfO{
cg';f/ x'g] Joj:yf lgod !& sf] pklgod -$_ adf]lhd k|sflzt
ljj/0fdf Joj:yf ul/Psf],
-u_ ;+ul7t ;+:yfsf] k|aGwkq, lgodfjnL jf ;DalGwt lgofds lgsfon]
z]o/sf] :jfldTj ;+Vofsf] ;Ldf tf]s]sf]df To:tf] l;df leq /x]sf],
-3_ ;+ul7t ;+:yfsf] k|aGwkq / lgodfjnLsf] Joj:yf cg';f/ :jfldTj tyf
;+rfns ;ldlt ;d"xs[t ul/Psf] ePdf ;f]xL ;d"xleq /xg] u/L dfq
dgf]gog ul/Psf],
-ª_ dgf]gog ul/g] JolQm k|rlnt sfg"g adf]lhd sfnf] ;"rLdf g/x]sf],
-r_ dgf]gog ul/g] JolQm k|rlnt sfg"g adf]lhd To:tf] ;+:yfsf] z]o/ v/Lb
ug{ cof]Uo gePsf] .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gog ubf{ Ps JolQmnfO{ dfq dgf]gog ug{' kg{]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gogsf nflu lgj]bg lbFbf lgj]bgsf ;fy x:tfGt/0f
u/L lnOg] lwtf]kqsf] r'Qmf /sdsf] Ps k|ltzt /sdn] x'g cfpg] /sd
dgf]gog ul/lbg] z]o/wgL -z]o/jfnf_ n] a'emfPsf] z'Ns ;d]t ;dfj]z ug'{
kg]{5 .
-$_ z]o/jfnfn] cfkm\gf] xssf] xsk|b z]o/ laqmLsf] nflu pklgod -!_ adf]lhd
cGo JolQmnfO{ dgf]gog u/]df To:tf] z]o/jfnfn] ;f]xL ;+ul7t ;+:yfsf] c?
z]o/jfnfsf] xsk|b z]o/ v/Lb ug{ kfpg] 5}g .

14 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
253
-%_ o; lgod adf]lhd xsk|b lwtf]kq x:tfGt/0f ePsf lwtf]kqsf] ;+Vof /
x:tfGt/0f u/L lng] lbg] z]o/wgLsf] ;+Vof ;DaGwL hfgsf/L ;lxt pklgod
-#_ adf]lhd hDdf x'g cfPsf] z'Ns lgisfzg tyf laqmL k|aGws dfk{mt xsk|b
lgisfzgsf] lwtf]kq afF8kmfF8 ePsf] kGw| lbg leq af]8{df a'emfpg' kg]{5 .
-^_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg lwtf]kq ahf/n] af]8{sf]
:jLs[lt lnO{ lwtf]kq ahf/ dfkm{t xs x:tfGt/0f ;DaGwL Joj:yf u/]df ;f]xL
adf]lhd xs x:tfGt/0f x'g ;Sg]5.
15
@)= xsk|b z]o/sf] afF8kmfF8 ug'[{ kg]{ ;dofjlwM o; lgodfjnL adf]lhd laqmL ul/g]
xsk|b z]o/ To:tf] z]o/sf] laqmL aGb ePsf] ldltn] a9Ldf kGw| sfo{ lbgleq
afF8kmfF8 u/L ;DalGwt nufgLstf{nfO{ afF8kmfF8 kq / lkmtf{ e'QmfgL lbO{ ;Sg'
kg]{5 .
16
@!= lnnfd a9fa9 ug'{ kg]M{ -!_ xsk|b z]o/ laqmLsf] nflu v'nf ul/Psf] cjlwleq
;Dk"0f{ z]o/ laqmL x'g g;sL afFsL /xg uPdf To;/L afFsL /x]sf] z]o/ ;DalGwt
;+ul7t ;+:yfn] afF8kmfF8 ePsf] ;ft lbg leq lnnfd a9fa9sf nflu ;fj{hlgs
?kdf ;"rgf k|sfzg ug{' kg{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lnnfd a9fa9sf] ;"rgf lbFbf af]nsaf]nsf nflu a9Ldf
kGw| lbgsf] ;"rgf k|sflzt ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd af]nsaf]nsf] calw ;dfKt ePsf] ;ft sfo{ lbgleq
lnnfd a9fa9 u/L afF8kmfF8 ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd afF8kmfF8 ePsf] ;ft sfo{ lbg leq ;DalGwt
nufgLstf{nfO{ afF8kmfF6kq ;lxt /sd lkmtf{ e"QmfgL ul/;Sg' kg]{5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhd lnnfd a9fa9df ;a} z]o/ laqmL gePdf af]8{nfO{
hfgsf/L u/fO{ pklgod -$_ adf]lhd lkmtf{ e"QmfgL ;DkGg ePsf] ;ft lbg
leq k'gM lnnfd a9fa9sf] ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b–%
kl/kq ljlwaf6 lwtf]kqsf] lgisfzg ;DaGwL Joj:yf
@@= kl/kq ljlwaf6 lwtf]kqsf] lgisfzg ug{ ;lsg]M -!_ s'g} ;+ul7t ;+:yfn] a9Ldf
krf; hgf nufgLstf{x?nfO{ nlIft u/L lr¶Lkq jf s'g} ljB'tLo ;~rf/ dfWodsf]
k|of]u u/L kl/kq ljlwaf6 lwtf]kqsf] laqmL ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd kl/kq ljlwaf6 lwtf]kq laqmL ug{sf] nflu To:tf] ;+ul7t
;+:yfsf] ;fwf/0f ;efaf6 ;f] ;DaGwL lg0f{o ePsf] x'g' kg]{5 .

15 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
16 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .

254
17
-#_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf]
k|ftldstf k|fKt If]qdf nufgL ug]{ p2]Zon] lgisfzg ul/g] jf To:t} ljz]if
k|s[ltsf C0fkqsf] laqmL ug{sf] nflu ;+rfns ;ldltsf] :jLs[ltdf ;+ul7t
;+:yfsf] cfufdL ;fwf/0f ;efaf6 cg'df]bg ug]{ u/L lgisfzg ug{ ;lsg]5 .
18
-$_ g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf] k|fyldstf k|fKt If]qdf nufgL ug]{ p2]Zon] lgisfzg
ul/g] jf To:t} laz]if k|s[ltsf C0fkq kl/kq ljlwaf6 laqmL ubf{ af]8{af6
:jLs[t ePsf] ljj/0fsf] clwgdf /xL ;+ul7t ;+:yfn] Ps k6s eGbf a9L k6s
hf/L ug{ ;Sg]5 .
19
-%_ pklgod -$_ adf]lhd C0fkq hf/L ubf{ k|To]s k6ssf nflu C0fkq hf/L
ug'{k"j{ b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg /fvL sDkgLdf !% sfo{ lbg cl3
af]8{df hfgsf/L lbg'kg]{5 M–
-s_ cl3Nnf] k6s hf/L u/]sf] C0fkqaf6 p7]sf] /sdsf] pkof]usf] ljj/0f,
-v_ af]8{af6 :jLs[t ePsf] lgisfzg ;DaGwL Joj:yf tyf ljj/0fdf pNn]lvt
ljj/0fx?df s'g} kl/jt{g ePdf ;f] ;DaGwL ljj/0f .
@#= kl/kq ljlwaf6 lgisfzg ug{ :jLs[lt lng' kg]{M -!_ ;+ul7t ;+:yfn]] kl/kq ljlwaf6
lwtf]kq lgisfzg ug]{ :jLs[ltsf nflu cg';"rL–( adf]lhdsf] 9fFrfdf ljj/0f tof/
ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd tof/ ul/Psf] ljj/0fdf :jLs[lt k|fKt ug{ lgod $#
adf]lhdsf] k|zf]wg z'Ns a'emfPsf] ef}r/ ;+nUg u/L af]8{ ;dIf lgj]bg lbg'
kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] lgj]bg ;fy b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg ug'{
kg]{5M–
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] k"FhL ;+/rgf -clws[t, hf/L / r'Qmf k"FhL_ k|dfl0ft ug]{
ljj/0f,
-v_ sDkgL ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+:yflkt ;+ul7t ;+:yf eP ;f]
sf] cBfjlws k|aGwkq / lgodfjnL,
-u_ ljz]if P]g adf]lhd ;+:yflkt ;+ul7t ;+:yf eP ;f] sf] ;~rfng ;DaGwL
lgod jf ljlgod,
-3_ ;+ul7t ;+:yfsf ;Dk"0f{ ;~rfnsn] ;xL u/]sf] ljj/0fsf] k|lt / ;f]sf]
ljB'tLo k|lt,
-ª_ n]vfk/LIf0f ePsf] kl5Nnf] cfly{s jif{sf] ljQLo ljj/0f,
17 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
18 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
19 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .

255
-r_ k|:tfljt ljj/0f Joj;flos ?kn] tof/ ul/Psf] / lgisfzg tyf laqmL
k|aGw ;DaGwdf of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod
jf lgb]{lzsf ;d]tsf] kfngf ul/Psf] pb\3f]if0f u/L lgisfzg tyf laqmL
k|aGwsn] lbPsf] k|ltj4tf kq -8\o" 8]lnh]G; ;l6{lkms]6_,
-5_ lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ;DaGwdf lgisfzg tyf laqmL k|aGws;+u
ePsf] ;Demf}tfsf] k|ltlnlk .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd k]z ug'{kg]{ ;Dk"0f{ ljj/0f tyf sfuhft k]z geP;Dd
af]8{n] pklgod -!_ adf]lhdsf] ljj/0fdf :jLs[lt k|bfg ug]{ ;DaGwL sf/afxL
z'? ug]{ 5}g .
-%_ af]8{n] pklgod -#_ adf]lhdsf] lgj]bg / ;f] ;fy ;+nUg ljj/0f tyf
sfuhftx?sf] hfFra'em ubf{ k]z ul/Psf] ljj/0fdf s'g} dxTjk"0f{ s'/f pNn]v
ug{ 5'6 ePsf] jf ljj/0fdf ;+zf]wg jf yk36 ug'{ kg]{ b]lvPdf af]8{n] 5'6
ePsf] ljifo ljj/0fdf ;dfj]z ug{ jf ljj/0fdf cfjZostf cg';f/ ;+zf]wg
jf yk36 ug{ ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfnfO{ lgb{]zg lbg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd lbPsf] lgb]{zg adf]lhd ;+ul7t ;+:yfn] 5'6 ljj/0f
;dfj]z jf ljj/0fdf ;+zf]wg jf yk36 u/L af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-&_ pklgod -#_ jf -^_ adf]lhd lgj]bg;fy ;+nUg ljj/0f tyf sfuhftx?sf]
hfFra'em ubf{ ;+nUg ljj/0f pko'Qm b]lvPdf af]8{n] To:tf] ljj/0f k|sfzg ug{
cg';"rL–!) adf]lhdsf] 9fFrfdf :jLs[lt lbg]5 .
kl/R5]b–^
lwtf]kqsf] lgisfzg ;DaGwL cGo Joj:yf
@$= laqmL k|:tfj -ckm/ 8s'd]G6_ dfkm{t lwtf]kq laqmL ug{ ;lsg]M -!_ lwtf]kq ahf/df
;"rLs[t ;+ul7t ;+:yfsf] r'Qmf kF"hLsf] sDtLdf Ps k|ltzt ;fwf/0f z]o/ u|x0f
u/]sf z]o/wgLn] laqmL k|:tfj k|sfzg u/L ;fj{hlgs ?kdf z]o/ laqmL ug{ rfx]df
af]8{sf] :jLs[lt lnO{ z]o/ laqmL ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd z]o/ laqmL ug]{ ePdf ;DalGwt z]o/wgLn] cg';"rL–!@
adf]lhdsf] laqmL k|:tfj tof/ u/L lgod $# adf]lhdsf] k|zf]wg z'Ns ;lxt
:jLs[lt nflu lgisfzg tyf laqmL k|aGws dfkm{t af]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
20
-#_ af]8{df lwtf]kq btf{ u/fPsf t/ lwtf]kq ahf/df ;"rLs[t gePsf ;+ul7t
;+:yfsf z]o/wgLn] cfkm"n] u|x0f u/]sf] z]o/ ;+ul7t ;+:yfsf] r'Qmf k"FhLsf] bz
k|ltzt eGbf sd gx'g] u/L af]8{sf] :jLs[ltdf ;fj{hlgs ?kdf laqmL k|:tfj
k|sfzg u/L laqmL ug{ ;Sg]5 .
20 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .

256
t/, ;+ul7t ;+:yfsf] r'Qmf k"FhLsf] bz k|ltzt eGbf sd z]o/ wf/0f u/]sf
z]o/wgLn] o; lgodsf] Joj:yf adf]lhd laqmL k|:tfj dfkm{t z]o/ laqmL ug{
;Sg] 5}g .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf z]o/wgLn] lwtf]kq lgisfzg ug]{ ePdf cg';"rL–!#
adf]lhdsf] ljj/0f ;dfj]z ePsf] laqmL k|:tfj lgisfzg tyf laqmL k|aGws
dfkm{t tof/ u/L lgod $# adf]lhdsf] k|zf]wg z'Ns ;lxt :jLs[lt nflu af]8{
;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
21
-%_ pklgod -@_ jf -$_ adf]lhd :jLs[ltsf nflu k]z ePsf] laqmL k|:tfj
hfFra'em ubf{ :jLs[t ug{ pko'Qm b]lvPdf ;ft sfo{ lbg leq af]8{n] To:tf]
laqmL k|:tfj k|sfzg u/L z]o/ laqmL ug{ :jLs[lt lbg]5 / ;f] :jLs[lt
lwtf]kqsf] k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg ;/x x'g]5 .
-^_ o; lgod adf]lhd laqmL ePsf lwtf]kqx? ;j{;fwf/0f ;d"xdf /xg] Joj:yf
u/L ;f]xL adf]lhd ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns ;ldltdf k|ltlglwTj
x'g] Joj:yf kl/jt{g ug{ cfjZos b]lvP ;f] ;d]t Joj:yf ePsf] x'g' kg]{5 .
-&_ laqmL k|:tfj dfk{mt z]o/ laqmL ug]{ ;DaGwL cGo Joj:yf lgb]{lzsfdf Joj:yf
eP adf]lhd x'g]5 .
@%= lk|ldoddf lwtf]kq lgisfzg ug{ ;Sg]M ;+ul7t ;+:yfn] b]xfosf] zt{sf] cwLgdf /xL
lk|ldoddf lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug{ ;Sg]5M—
22
-s_ ;+ul7t ;+:yf nuftf/ kl5Nnf] tLg jif{;Dd v'b d'gfkmfdf ;~rfngdf
/x]sf],
23
-s!_ ;+ul7t ;+:yfsf] k|lt z]o/ r'Qmf k"FhL eGbf k|lt z]o/ g]6jy{ a9L ePsf],
24
-s@_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;fwf/0f ;efn] lk|ldod d"Nodf lwtf]kq hf/L ug]{ lg0f{o
u/]sf],
25
-v_ ;+ul7t ;+:yfn] lk|ldod d"No lgwf{/0f ubf{ ckgfO{Psf] lalw, cf}lrTo /
cf}lrTonfO{ k'li6 ug]{ u/L ;+ul7t ;+:yf eGbf aflx/sf lj1 jf lj1
;+:yfaf6 k|dfl0ft lwtf]kq d"Nof+sg k|ltj]bg,
-u_ lgb]{lzsfdf plNnlvt lk|ldod lgwf{/0f ;DaGwL Joj:yf kfngf u/]sf] .
26
-3_ ;+ul7t ;+:yfn] slDtdf cf};t jf ;f] eGbf dflyNnf] qm]l86 /]l6Ësf] u|]8
k|fKt u/]sf] x'g' kg]{ .

21 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
22 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
23 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
24 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
25 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f ;+zf]wg ul/Psf] .
26 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
257
27
@%s= k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg jf laqmL k|:tfjdf lk|ldod lgwf{/0f M -!_ lwtf]kqsf]
k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg jf laqmL k|:tfj dfkm{t lgisfzg ug{ rfxg] ;Ël7t
;+:yfsf] lwtf]kqsf] lk|ldod u0fgf ubf{ kl5Nnf] tLg jif{sf] k"FhLs[t ePsf] cfDbfgL
-Soflk6nfOH8 clg{Ë_, eljiodf k|fKt x'g] gub k|jfxsf] jt{dfg d"No -l8:sfpG6]8
SofF; ˆnf]_ / cGt/f{li6«o k|rngsf] cfwf/df d"NofÍgstf{n] ckgfPsf] cGo s'g} Ps
ljlw cjnDag u/L k|fKt x'g] s'n d"Nosf] cf}ift d"No u0fgf ug{' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfod ePsf] cf}ift d"No / ;Ël7t ;+:yfsf] kl5Nnf]
n]vfk/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f cg';f/sf] k|lt z]o/ g]6jy{sf] b'O{ u'0ffn] x'g
cfpg] d"Nodf h'g sd x'G5 ;f] /sdnfO{ lk|ldod sfod ug{' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf ljlw cjnDag ubf{ lnOPsf dfGotf tyf cfwf/x¿
v'nfO{ ;f] sf] cf}lrTo ;d]t :ki6 ug{' kg]{5 .
28
@%v= lwtf]kqsf] yk ;fj{hlgs lgisfzgdf lk|ldod lgwf{/0f M ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfn]
lk|ldoddf lwtf]kqsf] yk ;fj{hlgs lgisfzg ug{ cfjZos k/]df To:tf] ;+:yfsf]
kl5Nnf] n]vfk/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f cg';f/sf] k|lt z]o/ g]6jy{ eGbf a9L
gx'g] u/L lk|ldod ;lxtsf] lgisfzg d"No lgwf{/0f ug{' kg]{5 .
29
@%u= a's lalN8Ë ljlwaf6 ;fj{hlgs lgisfzg ug{ ;Sg]M -!_ b]xfosf of]Uotf k'u]sf
;+ul7t ;+:yfn] a's ljlN8Ë ljlw dfkm{t lwtf]kqsf] k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg
ug{ ;Sg]5M
-s_ ;+ul7t ;+:yf ljut tLg cfly{s aif{ b]lv nuftf/ v'b d'gfkmfdf
;+rfngdf /x]sf],
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;fwf/0f ;efn] a's ljlN8Ë ljlw dfkm{t lwtf]kq hf/L
ug]{ lg0f{o u/]sf],
-u_ ;+ul7t ;+:yfsf] k|lt z]o/ g]6jy{ k|lt z]o/ r'Qmf k"FhLsf] slDtdf !%)
k|ltzt /x]sf],
-3_ ;+ul7t ;+:yfn] slDtdf cf};t jf ;f] eGbf dflyNnf] qm]l86 /]l6Ësf] u|]8
k|fKt u/]sf],
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] of]Uotf k'u]sf ;+ul7t ;+:yfn] a's ljlN8Ë ljlw dfkm{t
lwtf]kqsf] k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg ubf{ of]Uo ;+:yfut nufgLstf{af6
vl/b cfzo d"No k|fKt ug'{ kg]{5 .
-#_ ;+ul7t ;+:yfn] pklgod -@_ adf]lhd k|fKt ePsf] vl/b cfzo d"Nosf]
cfwf/df lwtf]kqsf] laqmL d"No ;Ldf lgwf{/0f u/L of]Uo ;+:yfut nufgLstf{nfO{
27 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
28 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
29 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

258
lgisflzt lwtf]kqsf] $) k|ltzt / ;j{;fwf/0f nufgLstf{sf] nflu ^) k|ltzt
lwtf]kq lgisfzg ug'{ kg]{5 .
-$_ ;+ul7t ;+:yfn] pklgod -#_ adf]lhd of]Uo ;+:yfut nufgLstf{nfO{ lgisfzg
u/]sf] lwtf]kq lwtf]kq ahf/df ;"lrs/0f ePsf] ldltn] 5 dlxgf ;Dd laqmL
jf x:tfGt/0f ug{ ;Sg] 5}g .
-%_ o; lgod adf]lhd a's ljlN8Ë ljlw dfkm{t lgisflzt lwtf]kq vl/b ug{] of]Uo
;+:yfut nufgLstf{sf] ?kdf af]8{af6 :jLs[lt k|fKt u/]sf b]xfosf ;+:yfut
nufgLstf{ ;xeflu x'g ;Sg]5g\M
-s_ ;"lrs[t ;+ul7t ;+:yf,
-v_ ljz]if P]g åf/f :yflkt ljQLo ;+:yf,
-u_ ;fd"lxs nufgL sf]if Joj:yfks,
-3_ ;fd"lxs nufgL sf]ifsf of]hgf,
-ª_ dr]{G6 a}+s/,
-r_ dfGotf k|fKt cjsfz sf]if,
-5_ af]8{n] ;do ;dodf tf]s]sf cGo sf]if jf sDkgL jf ;+:yf .
-^_ a's ljlN8Ë ljlw dfkm{t lwtf]kqsf] k|f/lDes ;fj{hlgs lgisfzg ;DaGwL cGo
Joj:yf af]8{n] lgb]{lzsfdf tf]s] adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b–&
;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f ;DaGwL Joj:yf
@^= ljQLo ljj/0f tyf ;"rgf pknAw u/fpg' kg]{ M -!_ P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd
lwtf]kq btf{ u/]sf ;+ul7t ;+:yfn] k|To]s tLg dlxgfsf] cg';"rL—!$ df plNnlvt
ljj/0f ;f] q}dfl;s cjlw ;dfKt ePsf] tL;lbg leq af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 /
To:tf] k|ltj]bg /fli6«o :t/sf] b}lgs klqsfdf ;d]t k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-@_ P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kq btf{ u/]sf ;+ul7t ;+:yfn] k|To]s
cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] ldltn] kfFr dlxgfleq cg';"rL–!% adf]lhdsf]
jflif{s k|ltj]bg af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ o; lgod adf]lhd pknAw u/fpg' kg]{ ljQLo ljj/0f g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6
;+:yfn] nfu" u/]sf] n]vfdfg, lgodgsf/L lgsfon] lgwf{/0f u/]sf] dfkb08,
lwtf]kq ahf/ tyf lwtf]kq Joj;foLsf] nflu af]8{n] tf]s]sf] dfkb08 cg'?k
tof/ ug'{ kg]{5 .
-$_ lwtf]kq btf{ u/]sf] ;+ul7t ;+:yfn] cfkm\gf] ;fwf/0f ;ef ug'{ k"j{ To:tf]
;fwf/0f ;efdf 5nkmn x'g] ljifosf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg' kg]{5 / ;fwf/0f
;ef ;DkGg ePsf] ldltn] tL; lbgleq ;fwf/0f ;efdf k]z ePsf k|:tfj,
5nkmn ePsf ljifo tyf lg0f{o ;DaGwL ljj/0f af]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
259
-%_ lwtf]kq ;"rLs/0f u/fPsf] ;+ul7t ;+:yfn] ;"rLs[t lwtf]kqsf] ahf/ d"Nodf
c;/ kfg{ ;Sg] cg';"rL–!^ df plNnlvt s'g} 36gf jf sf/f]af/ ePdf To:tf]
ljifosf] ;"rgf tLg lbgleq af]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
-^_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg af]8{n] lwtf]kq btf{ ug]{
;+ul7t ;+:yf;+u jf lwtf]kq ljlgdo ahf/n] ;"rLs[t u/]sf] ;+ul7t ;+:yf;+u
hlxn];'s} klg cfjZos ljj/0f, ;"rgf, tYof+s jf hfgsf/L dfu ug{ ;Sg]5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd af]8{ jf ;DalGwt lwtf]kq ahf/n] dfu u/]sf] ljj/0f,
;"rgf, tYof+s jf hfgsf/L af]8{ jf ;DalGwt lwtf]kq ahf/nfO{ pknAw
u/fpg' ;DalGwt ;+ul7t ;+:yfsf] st{Jo x'g]5 .
@&= ;dofjlw yk ug{ ;Sg]M -!_ ;+ul7t ;+:yfn] af]8{df k7fpg' kg]{ ljj/0f k7fpg jf
lbg'kg]{ hfgsf/L o; lgodfjnLdf plNnlvt ;dofjlw leq k7fpg jf lbg g;s]df
tf]lsPsf] ;dofjlw ;dfKt x'g' cufj} ;f] sf] dgfl;j / tYoo'Qm sf/0f pNn]v u/L
af]8{df lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bgdf cfjZos hfFra'em ubf{ To:tf] ljj/0f jf
hfgsf/L ;DaGwL ;"rgf k|jfx gePsf] sf/0faf6 lwtf]kq ahf/ / nufgLstf{nfO{
k|lts"n c;/ gkg]{ s'/fdf af]8{ ;Gt'i6 ePdf af]8{n] To:tf] ljj/0f k7fpg jf
hfgsf/L pknAw u/fpg cfjZos kg]{ dgfl;j cjlw yk ul/lbg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd af]8{af6 ;dofjlw yk ePdf ;+ul7t ;+:yfn] ;f]
cjlwleq To:tf] ljj/0f jf hfgsf/L af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
kl/R5]b–*
cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] C0fkq hf/L ug]{ ;DaGwL Joj:yf
@*= cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] C0fkq hf/L ug{]M cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] C0fkq hf/L
ug{ rfx]df o; kl/R5]b adf]lhdsf] k|s[of k'/f u/L C0fkq hf/L ug{ ;Sg]5 .
@(= cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfsf] C0fkq btf{ ;DaGwL Joj:yf M -!_ cGt/f{li6«o ljQLo
;+:yfn] C0fkq hf/L ug'{ k"j{ To:tf] C0fkq af]8{df btf{ ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd C0fkq btf{ ug{sf nflu b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft
;lxt af]8{df lgj]bg lbg' kg]{5M—
-s_ g]kfn ;/sf/n] C0fkq lgisfzg ug{ k|bfg u/]sf] :jLs[lt kqsf] k|ltlnlk,
-v_ lgj]bs cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfsf] kl5Nnf] tLg jif{sf] ljQLo ljj/0f
tyf aflif{s k|ltj]bg,
-u_ lgisfzg ug{ rfx]sf] C0fkq ;DaGwL ljj/0f .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|fKt lgj]bg, ;f] ;fy ;+nUg ljj/0f tyf sfuhftsf
;DaGwdf af]8{n] cfjZos hfFra'em ug]{5 .

260
-$_ af]8{n] pklgod -#_ adf]lhd hfFra'em ubf{ cfjZos b]v]df lgj]bs cGt/f{li6«o
ljQLo ;+:yf;Fu yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf s'g} s'/f :ki6 u/fpg
;Sg]5 .
-%_ pklgod -#_ jf -$_ adf]lhd hfFra'em ubf{ lgj]bs cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfsf]
lwtf]kq btf{ ug{ pko'Qm b]lvPdf ;ft sfo{ lbg leq af]8{n] cg';"rL–@
adf]lhdsf] btf{ b:t'/ a'emfpg lgj]bsnfO{ ;"lrt ug]{5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] ;"rgf k|fKt ePkl5 lgj]bs cGt/f{li6«o ljQLo
;+:yfn] cg';"rL–@ adf]lhdsf] btf{ b:t'/ af]8{sf] vftfdf hDdf u/]sf] a}+s
ef}r/ af]8{df a'emfpg' kg]{5 .
-&_ lgj]bsn] pklgod -^_ adf]lhd btf{ b:t'/ a'emfPdf ;ft sfo{ lbg leq af]8{n]
C0fkq btf{ u/L ;f] sf] hfgsf/L lgj]bs cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfnfO{ lbg]5 .
#)= cg'dltkq k|fKt lgisfzg tyf laqmL k|aGws lgo'Qm ug'{ kg]{ Mo; kl/R5]b adf]lhd
lwtf]kq hf/L ug]{ ePdf cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] To:tf] lwtf]kq hf/L ug]{ k|of]hgsf
nflu P]g adf]lhd cg'dltkq k|fKt lgisfzg tyf laqmL k|aGws lgo'Qm ug'{ kg]{5 .
#!= ljj/0f k'l:tsf :jLs[ltsf nflu lgj]bg lbg' kg]{M -!_ cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] hf/L
ug]{ C0fkqsf ;DaGwdf ljj/0f k'l:tsf tof/ u/L ;f] sf] :jLs[ltsf nflu ;DalGwt
lgisfzg tyf laqmL k|aGwsn] lgj]bg b:t'/ jfkt kRrL; xhf/ ?k}ofF ;lxt af]8{
;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
:ki6Ls/0f Mo; lgodsf] k|of]hgsf] nflu æljj/0f k'l:tsfÆ eGgfn] cGt/f{li6«o
ljQLo ;+:yfn] C0fkqsf] ;fj{hlgs lgisfzg ug{sf] nflu tof/ u/]sf] ;f] ;+:yf
;DaGwL ljj/0f ;dfj]z ul/Psf] k'l:tsf ;Demg' k5{ .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bg ;fy b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg ug'{
kg]{5 M—
-s_ C0fkq hf/L ug{] ;DaGwdf cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yf / lgisfzg tyf
laqmL k|aGws aLr ePsf] ;Demf}tfsf] k|ltlnlk,
-v_ k|:tfljt ljj/0f k'l:tsf,
-u_ k|:tfljt ljj/0f k'l:tsf Joj;flos ?kn] tof/ ul/Psf] / lgisfzg
tyf laqmL k|aGw ;DaGwdf P]g, of] lgodfjnL tyf P]g cGtu{t ag]sf]
cGo lgodfjnL, ljlgodfjnL lgb]{lzsf ;d]tsf] kfngf ul/Psf] pb3f]if0f
u/L lgisfzg tyf laqmL k|aGwsn] lbPsf] k|lta4tf kq -8\o" 8]lnh]G;
;l6{lkms]6_,
-3_ C0fkq k|Tofe"lt ul/Psf] eP ;f] ;DaGwL ;Demf}tfkqsf] k|ltlnlk .

261
-#_ pklgod -!_ adf]lhd tof/ ul/Psf] ljj/0f k'l:tsfdf d'Vo ?kdf b]xfosf]
ljj/0f ;dfj]z ePsf] x'g' kg]{5M—
-s_ cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yf ;DaGwL ljj/0f,
-v_ hf/L ul/g] C0fkq ;DaGwL hfgsf/L,
-u_ C0fkq lgisfzg ugf{sf] p2]Zo, C0fkq hf/L k|s[of tyf ;+slnt kF"hLsf]
pkof]u,
-3_ C0fkqsf] cjlw, Jofhb/, Jofh e'QmfgL ug]{ ;do, cjlw, :yfg / tl/sf,
-ª_ C0fkq afF8kmf6, ;"lrs/0f tyf sf/f]af/ ;DaGwL Joj:yf,
-r_ 6«li6 lgo'Qm ePsf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f
-5_ cGo b]zdf C0fkq hf/L u/]sf] eP ;f] ;DaGwL hfgsf/L,
-h_ qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL hfgsf/L,
-em_ k|Tofe"lt ul/Psf] eP ;f] ;DaGwL hfgsf/L,
-`_ cfj]bsn] lgj]bg lb+bf Wofg lbg'kg]{ s'/fx?,
-6_ u'gf;f] ;'Gg] Joj:yf,
-7_ cGt/f{li6«o ;+:yfsf] ljut tLg aif{sf] jf:tljs tyf cfufld tLg jif{sf]
k|If]lkt ljQLo ljj/0f,
-8_ b/vf:t lbg ;lsg] Go"gtd z]o/ ;+Vof / d"No
-9_ C0fkqdf x'g] hf]lvd / ;f] sf] Go"lgs/0fsf nflu ul/Psf] Joj:yf,
-0f_ laqmLsf nflu nlIft ;d"x,
-t_ k6s k6s u/L C0fkq hf/L ug]{ ePdf hf/L ul/g] ;do, ;+Vof / d"No
;DaGwL ljj/0f,
-y_ o; lgodfjnL adf]lhd klxnf hf/L ul/;s]sf] eP To:tf] C0fkq ;DaGwL
hfgsf/L,
-b_ C0fkq laqmL v'Nnf / aGb x'g] ;do,
-w_ cGo cfjZos s'/fx? .
-$_ o; lgod adf]lhd tof/ ul/g] ljj/0f k'l:tsf c+uh]| L efiffdf tof/ ug{ ;lsg]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd ljj/0f k'l:tsf cFu|]hL efiffdf tof/ ul/Psf] ePdf
To:tf] ljj/0f k'l:tsfdf plNnlvt d'Vo d'Vo s'/fx?sf] ;+lIfKt ljj/0f g]kfnL
efiffdf tof/ u/L k|sfzg ug'{kg]{5 .
-^_ o; lgod adf]lhd C0fkq hf/L ubf{ hf/L /sdsf] sDtLdf aL; k|ltzt
C0fkq k|fs[lts JolQmnfO{ laqmL ljt/0f ug{sf] nflu 5'§ofpg' kg]{5 .
t/ o;/L 5'6\ofOPsf] C0fkq k|fs[lts JolQmn] vl/b gu/]df cGo vl/bstf{nfO{
laqmL ug{ ;lsg]5 .

262
-&_ pklgod -!_ adf]lhd :jLs[ltsf nflu af]8{ ;dIf k]z ul/g] ljj/0f k'l:tsf;Fu
;f] ljj/0f k'l:tsfdf plNnlvt ljj/0fsf] ;Totf k'li6 u/]sf] cGt/f{li6«o
ljQLo ;+:yfsf] clwsf/ k|fKt clwsf/Lsf] kq ;d]t ;+nUg u/]sf] x'g' kg]{5 .
#@= ljj/0fk'l:tsfsf] hfFra'em tyf :jLs[lt M -!_ lgod #! adf]lhd :jLs[ltsf] nflu
af]8{ ;dIf k]z x'g cfPsf] ljj/0f k'l:tsf ;DaGwdf af]8{n] cfjZos hfFra'em
ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd hfFra'em ubf{ ljj/0f k'l:tsfdf ;dfj]z ug'{kg]{ s'g}
s'/f 5'6 ePsf] b]lvPdf af]8{n] To:tf] s'/f ;dfj]z ug{ jf ljj/0f k'l:tsfdf
yk36 ug{ cfjZos b]v]df lgj]bs cGt//fli6«o ljQLo ;+:yfnfO{ lgb{]zg
lbg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd af]8{n] lbPsf] lgb{]zg adf]lhd ljj/0f k'l:tsfdf ;+zf]wg
jf yk36 u/L lgj]bs cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd hfFra'em ubf{ ljj/0f k'l:tsf :jLs[t ug{ pko'Qm
b]lvPdf jf pklgod -#_ adf]lhd ;+zf]wg jf yk36 ul/Psf] ljj/0f k'l:tsf
k|fKt ePsf] ;ft lbg leq af]8{n] To:tf] ljj/0f k'l:tsf k|sfzg ug{ :jLs[lt
k|bfg ug]{5 .
##= Ps k6s eGbf a9L C0fkq hf/L ug{ ;Sg]M -!_ af]8{af6 :jLs[t ePsf] ljj/0f
k'l:tsfsf] cwLgdf /xL cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] C0fkq Ps k6s eGbf a9L hf/L
ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd C0fkq hf/L ubf{ k|To]s k6ssf nflu C0fkq hf/L
ug'{ k"j{ b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg /fvL sDtLdf !% sfo{ lbg cl3
af]8{df hfgsf/L lbg'kg]{5M—
-s_ cl3Nnf] k6s hf/L u/]sf] C0fkqaf6 p7]sf] /sdsf] pkof]usf] ljj/0f,
-v_ af]8{af6 :jLs[t ePsf] ljj/0f k'l:tsfdf pNn]lvt ljj/0fx?df s'g}
kl/jt{g ePdf ;f] ;DaGwL ljj/0f .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ljj/0f tyf hfgsf/Lx? C0fkq hf/L ug\'{ k"j{ ;fj{hlgs
?kdf k|sfzg ug'{kg]{5 .
#$= ;+lIfKt ljj/0f k|sflzt ug'{kg]{M cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] lgod #! sf] pklgod
-%_ adf]lhd ljj/0f k'l:tsf k|sfzg u/L C0fkq hf/L ug{ rfx]df ;f] ljj/0f
k'l:tsfsf] d'Vo d'Vo s'/fx? ;dfj]z ePsf] ;+lIfKt ljj/0f C0fkq laqmL v'Nnf
ul/g] lbg eGbf sDtLdf ;ft sfo{ lbg cufl8 af]8{nfO{ hfgsf/L lbO{ pQm ljj/0f
/fli6«o:t/sf] b}lgs klqsfdf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
263
#%= qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL Joj:yfM qm]l86 /]l6Ë ;DaGwL lgodfjnLdf h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] ePtfklg cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yf jf cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] lgisfzg
ug]{ C0fkqnfO{ s'g} cGt/f{li6«o q]ml86 /]l6Ë ;+:yfn] /]l6Ë u/]sf] ePdf ;f] /]l6Ë
pNn]v u/L C0fkq lgisfzg ug{ ;lsg]5 .
#^= jflif{s k|ltj]bg tyf ;"rgf ;DaGwL Joj:yfM -!_ o; kl/R5]b adf]lhd C0fkq hf/L
u/]sf cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] k|To]s cfly{s jif{sf] n]vfk/LIf0f ePsf] lx;fa
ljj/0f ;lxtsf] jflif{s k|ltj]bg pQm k|ltj]bg tof/ ePsf] ;ft lbg leq af]8{ ;dIf
k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] lgisfzg u/]sf] C0fkqsf] ahf/ d"Nodf c;/ kfg{
;Sg] s'g} 36gf jf sf/f]af/ ePdf To:tf] ljifosf] ;"rgf t'?Gt} jf ef]lnkN6
lwtf]kq ahf/sf] sf/f]af/ v'Ngk"j{ af]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ljj/0f nufgLstf{x?sf] hfgsf/Lsf] nflu ;DalGwt
;+:yfsf] j]j;fO6df /fv]sf] x'g'kg]{5 .
#&= C0fkq hf/L ug]{ ;DaGwL cGo Joj:yfM cGt/f{li6«o ljQLo ;+:yfn] C0fkq hf/L ug]{
;DaGwL cGo Joj:yf lgb]{lzsfdf pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b–(
ljljw
#*= lwtf]kqsf] laqmL ug{ gkfOg]M 30-!_ ljj/0fkq k|sfzg u/L lgisfzg ul/Psf] lwtf]kq
afx]s cGo ;d"xsf] lwtf]kq ;+ul7t ;+:yfn] ;j{;fwf/0fsf nflu k|fylds ;fj{hlgs
lgisfzg u/]sf] z]o/ afF8kmfF8 ePsf] ldltn] tLg jif{sf] cjlw k"/f geO{ laqmL ug{
kfO{g] 5}g .
t/ k|fOe]6 OSjLl6, e]Gr/ Soflk6n, x]h km08 jf o:t} k|sf/sf] sf]ifsf] ?kdf
af]8{df jf ljb]zdf btf{ ePsf] sf]ifsf] :jfldTjdf /x]sf] lwtf]kq ;+ul7t ;+:yfn]
;j{;fwf/0fsf nflu k|fylds lgisfzg u/]sf] z]o/ afF8kmfF8 ePsf] ldltn] Ps
jif{sf] cjlw k"/f ePkZrft laqmL ug{ ;Sg]5 .
:ki6Ls/0fM o; pklgodsf] k|of]hgsf] nflu æcGo ;d"xsf] lwtf]kqÆ eGgfn] ;+ul7t
;+:yfn] ljj/0f kq k|sfzg u/L ;fj{hlgs lgisfzg u/]sf] tyf ;j{;fwf/0f ;d"xdf
/x]sf] lwtf]kq afx]s ;+:yfks jf cGo ;d"xn] lnPsf] lwtf]kq / ;f] lwtf]kqdf k|bfg
ul/Psf] af]g; jf xsk|b lwtf]kq ;d]t ;Demg' k5{ .
31
-!s_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;~rfns, sfo{sf/L k|d'v, n]vfk/LIfs, sDkgL ;lrj
jf ;+ul7t ;+:yfsf] Joj:yfkg jf n]vf ;DaGwL sfo{df k|ToIf ?kn] ;+nUg
JolQmn] To:tf] kbdf axfn /xFbfsf avt jf To:tf] kbaf6 cjsfz k|fKt u/]sf]
ldltn] Ps aif{;Dd ;DalGwt ;+ul7t ;+:yf jf To;sf] ;xfos sDkgLsf]
30 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -5}7f}+ ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f ;+zf]lwt .
31 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

264
lwtf]kq cfˆgf] jf cfˆgf] kl/jf/sf] ;b:o jf cGo s'g} JolQm jf To:tf
JolQmsf] lgoGq0fdf /x]sf] kmd{, sDkgL jf ;+:yfsf] gfddf jf cGo JolQmnfO{
vl/b laqmL ug{ u/fpg jf x:tfGt/0f ug{ jf n]gb]g ug{ ;Sg]5}g .
-@_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg lwtf]kq laqmL jf
x:tfGt/0f ug{ gkfO{g] u/L tf]lsPsf] ;dofjlw -nsOg lkl/o8_ leq To:tf]
;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq laqmL jf x:tfGt/0f gePsf] sf/0fn] ;+ul7t ;+:yf
;~rfngdf s'g} afwf Jojwfg pTkGg x'g uPdf To:tf] z]o/jfnfsf] jLr
lwtf]kq laqmL jf x:tfGt/0f ug{ af]8{n] :jLs[lt k|bfg ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg lwtf]kq wf/ssf] d[To'
ePsf] cj:yfdf ;DalGwt xsjfnfsf] gfddf x:tfGt/0f ug{ ;lsg]5 .
32
#*s= jftfj/0fLo k|efj ;DaGwdfM -!_ o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kqsf] ;fj{hlgs
lgisfzg ug]{ s'g} klg ;+ul7t ;+:yfn] cfˆgf] Joj;foaf6 aftfj/0fdf k|efj
kg]{ ePdf ;f] k|efjsf ;DaGwdf k|rlnt sfg"g adf]lhd jftfj/0fLo cWoog ug'{
kg]{5 . o;/L cWoog ubf{ tof/ ePsf] jftfj/0fLo cWoog k|ltj]bgnfO{ lwtf]kq
lgisfzg ug]{ ;DaGwdf k|sfzg ul/g] ljj/0fkqsf ;fy ;+nUg ug'{ kg]{5 . -@_ o;
lgodfjnL adf]lhd lwtf]kq btf{ ePsf s'g} klg ;+ul7t ;+:yfn] cfˆgf] Joj;fosf]
sf/0fn] aftfj/0fdf k/]sf] k|efj ;DaGwL ljj/0f To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] jflif{s
k|ltj]bgdf ;dfj]z u/L k|sfzg ug'{ kg{]5 . -#_ pklgod -!_ / -@_ pNn]v ePsf]
Joj:yfsf ;DaGwdf kfngf ug'{kg]{ cGo s'/f lwtf]kq lgisfzg tyf afF8kmfF8
;DaGwL lgb]{lzsfdf Joj:yf eP adf]lhd x'g]5 .
#(= v/Lb laqmL aGb]h ;DaGwL Joj:yfM -!_ o; lgodfjnL adf]lhd lglZrt cjlwsf
nflu laqmL ug{ gkfOg] z]o/ k|df0fkqx?df s'g ldlt b]lv s'g ldlt ;Dd z]o/
x:tfGt/0f ug{ aGb]h /xg] xf], ;f] Joxf]/fsf] 5fk nufPsf] x'g' kg]{5 .
-@_ cef}ltsLs/0f ?kdf hf/L u/]sf] lwtf]kq ePdf z]o/ x:tfGt/0f ug{ aGb]h
/xg] ldlt ;Dd sf/f]af/ gx'g] u/L s]Gb|Lo lgIf]k ;+:yfdf cfjZos Joj:yf ug'{
kg]{5 .
$)= :jfy{ aflemPsf] dflgg]M -!_ s'g} ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq ;fj{hlgs lgisfzg ug]{
;DaGwdf b]xfosf] cj:yfdf o; lgodfjnLsf] k|of]hgsf nflu :jfy{ aflemPsf]
-slGˆnS6 ckm OG6«]i6_ dflgg] 5M—
-s_ s'g} ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq ;f]xL ;+ul7t ;+:yfsf] :jfldTj u|x0f ug]{
;+:yfsf] sd{rf/LnfO{ lgisfzg ug]{ sfo{,
-v_ s'g} ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq ;f]xL ;+ul7t ;+:yfnfO{ C0f k|bfg ug]{
;+:yfsf] sd{rf/LnfO{ lgisfzg ug]{ sfo{,

32 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -kfrf}{ ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&( åf/f yk ul/Psf] .
265
-u_ s'g} ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq ;f]xL ;+ul7t ;+:yfsf] :jfldTj u|x0f ug]{
;+:yfsf] d'Vo sDkgL jf ;xfos sDkgLnfO{ lgisfzg ug]{ sfo{,
-3_ s'g} ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq ;f]xL ;+ul7t ;+:yfnfO{ C0f k|bfg ug]{
;+:yfsf] d'Vo sDkgL jf ;xfos sDkgLnfO{ lgisfzg ug]{ sfo{,
-ª_ s'g} ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq ;j{;fwf/0fsf nflu k|fylds ;fj{hlgs
lgisfzgsf qmddf ;f] ;+:yfsf axfnjfnf z]o/wgL, axfnjfnf
z]o/wgLsf Psf3/sf kl/jf/ jf axfnjfnf z]o/wgL ;+nUg ePsf]
;+:yfn] vl/b ug]{ sfo{,
-@_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg of] lgodfjnL k|f/De
eP kl5 pklgod -!_ adf]lhd :jfy{ aflemg] u/L lwtf]kqsf] lgisfzg ug{
kfO{g] 5}g .
33
-#_ pklgod -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg of] lgodfjnL nfu"
ePsf] ldlt @)&#.)*.)! eGbf cl3 cfkm\gf] p2]Zo cg'?k lgdf{0f sfo{ z'?
ul/ ;s]sf k"jf{wf/, hnljB't tyf pTkfbgzLn If]qsf ;+ul7t ;+:yfn] lgdf{0f
sfo{ z'? ug'{ cl3 sDkgL /lhi6«f/sf] sfof{nodf clen]v ePsf] k|aGwkq
tyf lgodfjnLdf pNn]lvt :jfldTj ;+/rgf adf]lhd lwtf]kq lgisfzg ug{
;Sg]5 .
$!= axfnjfnf z]o/wgLn] lwtf]kq vl/b ug{ ;Sg] cj:yfM o; lgodfjnLdf cGoq
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg ;j{;fwf/0fsf nflu k|fylds ;fj{hlgs lgisfzg
ul/Psf] lwtf]kq k"0f{ ?kdf laqmL geO afFsL /xg uPdf To:tf] lwtf]kq ;f]xL ;+ul7t
;+:yfsf axfnjfnf z]o/wgL jf axfnjfnf z]o/wgLsf] Psf3/sf kl/jf/n] vl/b
ug{ ;Sg]5 .
34
$!s= ljb]zL d'n'ssf] k"FhLahf/df C0fkq, l8a]Gr/ jf cGo lwtf]kq hf/L ug{ ;Sg]
M -!_ ;+ul7t ;+:yfn] af]8{ tyf g]kfn /fi6« a}+ssf] :jLs[lt lnO{ ljb]zL d'n'ssf]
k"FhLahf/df C0fkq, l8a]Gr/ jf cGo lwtf]kq ljb]zL d'b|fdf lgisfzg ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lwtf]kq lgisfzg u/L k|fKt x'g] ljb]zL d'b|f g]kfndf
nufgL ug'{ kg]{5 .
$@= lwtf]kqsf] d"NoM -!_ ;fwf/0ftof lwtf]kqsf] c+lst d"No z]o/sf] xsdf k|lt OsfO{
Ps;o ?k}ofF, l8j]~r/sf] xsdf k|lt OsfO{ Psxhf/ ?k}ofF / ;fd"lxs nufgL of]hgf
jf PsfÍ cGtu{tsf] lwtf]kqsf] xsdf k|lt OsfO{ bz ?k}ofF x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ df pNn]v ePb]lv afx]s cGo lwtf]kqsf] c+lst d"No lwtf]kqsf]
k|s[lt / ;+Vofsf] cfwf/df af]8{n] ;do ;dodf tf]s] adf]lhd x'g]5 .
$#= k|zf]wg z'Ns ;DaGwL Joj:yfM -!_ o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kq lgisfzg ug]{
k|of]hgsf] nflu k]z ug'{ kg]{ ljj/0fkq, laqmL k|:tfj, xsk|b z]o/ lgisfzg ;DaGwL

33 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&# åf/f yk ul/Psf] .
34 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .

266
ljj/0f tyf af]8{n] tf]s]sf] cGo ljj/0f :jLs[ltsf nflu af]8{df k]z ubf{ k|zf]wg
z'Ns jfkt kRrL;xhf/ ?k}ofF b:t'/ nfUg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd a'emfPsf] k|zf]wg z'Ns Psk6s lgisfzgsf] nflu dfq
dfGo x'g]5 . af]8{af6 :jLs[t e};s]sf] ljj/0f cg';f/ lgod $$ df plNnlvt
cjlw leq s'g} sf/0fa; lwtf]kq lgisfzg geO{ af]8{df k'gM :jLs[lt nflu k]z
ubf{ ;d]t pklgod -!_ adf]lhdsf] k|zf]wg z'Ns a'emfpg' kg]{5 .
35
$#s= Ps cfk;df ufEg]÷ufleg] tyf k|fKtL ;DjGwL Joj:yf M -!_ jf]8{df lwtf]kq btf{
u/Psf ;+ul7t ;+:yf Ps cfk;df ufEg]÷ufleg] tyf k|fKtL ug]{ ePdf jf]8{jf6 k"j{
:jLs[lt lng' kg]{5 .
-@_ ;+ul7t ;+:yf Ps cfk;df ufEg]÷ufleg] tyf k|fKtL ug]{ ;DjGwL cGo Joj:yf
lgb]{lzsfdf pNn]v eP adf]lhd x'g] 5 .
$$= lgisfzg v'Nnf ul/;Sg' kg]{ cjlw M -!_ af]8{af6 ljj/0fkq, laqmL k|:tfj jf
;DalGwt ljj/0f :jLs[t ePsf] ldltaf6 b'O{ dlxgfleq ;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kqsf]
laqmL v'Nnf ul/ ;Sg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lwtf]kqsf] laqmL v'Nnf ubf{ nfdf] ;fj{hlgs labf kg{]
jf Ps} ;dodf w]/} lwtf]kq lgisfzg ePsf] cj:yf cfpg glbg ;ts{tf
ckgfpg' kg{]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cjlwleq lwtf]kq lgisfzg ug{ g;lsPdf pQm
cjlwdf ;+ul7t ;+:yfsf] k|fljlws, ljQLo / Joj:yfkg kIfdf s'g} kl/jt{g
ePsf] eP To:tf] kl/jt{g ePsf] ljifo pNn]v u/L ljj/0fdf ;+zf]wg ug'{
kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd ;+zf]lwt ljj/0f af]8{af6 :jLs[t u/fP/ dfq lgisfzg
v'Nnf ug{'kg{]5 .
$%= dfGotf k|fKt lwtf]kq Joj;foL dfkm{t lgisfzg tyf laqmL k|aGw ug'{kg]{ M -!_
;+ul7t ;+:yfn] o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kq lgisfzg ubf{ af]8{af6 lgisfzg
tyf laqmL k|aGw ;DaGwL sfo{ ug]{ u/L cg'dlt k|fKt lwtf]kq Joj;foL dfkm{t ug'{
kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lwtf]kq lgisfzg tyf laqmL k|aGwsf] Joj:yf ubf{
lwtf]kq Joj;foL;Fu ;Demf}tf ug{' kg]{5 .
-#_ ;+ul7t ;+:yfn] pklgod -@_ adf]lhd lwtf]kq Joj;foL;Fu u/]sf] ;Demf}tfsf]
Psk|lt To:tf] ;Demf}tf ePsf] ldltn] kGw|lbg leq af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
36
-$_ pklgod -!_ adf]lhd lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] ?kdf sfo{ ug]{] dr]{G6
a}+s/n] b]xfosf ;+:yfsf] lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] sfo{ ug{ ;Sg] 5}g M
s= ;DalGwt dr]{G6 a}+s/df bz k|ltzt jf ;f] eGbf a9L z]o/ :jfldTj
/x]sf z]o/wgL,
35 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
36 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
267
v= ;DalGwt dr]{G6 a}+s/sf] bz k|ltzt jf ;f] eGbf a9L z]o/ :jfldTj
/x]sf] ;+ul7t ;+:yf,
u= ;DalGwt dr]{G6 a}+s/sf] d'Vo jf ;f]sf] ;xfos sDkgLsf] !) k|ltzt jf
;f] eGbf a9L z]o/ :jfldTj /x]sf] cGo ;+ul7t ;+:yf,
$^= lwtf]kq ;fj{hlgs lgisfzg k|s[of M-!_ o; lgodfjnL adf]lhd ;fj{hlgs lgisfzg
ul/g] lwtf]kq v/Lb ug{ k]z u/]sf] b/vf:t kmf/fd ;fy b/vf:tjfnf :jo+n] k|dfl0ft
u/]sf] gful/stfsf] k|df0fkqsf] k|ltlnlk tyf b/vf:tjfnf :jo+sf] vftf /x]sf] a}+s
jf ljQLo ;+:yfsf] gfd, 7]ufgf / vftf gDa/ ;d]t b/vf:t kmf/fddf v'nfpg' kg]{5
/ b/vf:tjfnfnfO{ lghn] b/vf:t kmf/fddf pNn]v u/]sf] vftfdf /sd hDdf x'g]
u/L lgisfzg tyf laqmL k|aGwsn] lkmtf{ e'QmfgLsf] Joj:yf ldnfOPsf] x'g'kg]{5 .
-@_ lwtf]kq vl/b ug{ rfxg] cfj]bsn] pNn]v ul/g] vftf lSnol/ª xfp; (clearing
house) sf] ;b:otf lnPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] x'g'kg]{5 .
-#_ krf; xhf/ ?k}ofF eGbf a9L /sd a/fa/sf] cfj]bg ug]{ b/vf:tjfnf k|To]sn]
clgjfo{ ?kdf PsfpG6 k]oL r]s dfkm{t /sd hDdf ug'{kg]{5 .
-$_ bznfv ?k}ofF ;Dd /sd a/fa/sf] cfj]bg ug]{ b/vf:tjfnfn] :j]lR5s ?kdf
/ bznfv ?k}ofF eGbf a9L /sd a/fa/sf] cfj]bg ug]{ b/vf:tjfnfn] clgjfo{
?kdf Kofg gDa/ b/vf:t kmf/fddf v'nfpg' kg]{5 .
-%_ lwtf]kq v/Lbsf nflu cfJxfg ubf{ k|fKt x'g] /sdnfO{ lgisfzg a}+s -Banker
to Issue_ df Jofh k|fKt x'g] u/L hDdf u/]sf] cj:yfdf s'n k|fKt x'g] Jofh
/sdsf] *)Ü k|ltzt /sd k|To]s cfj]bsnfO{ cfj]bg ;fy hDdf u/]sf]
/sdsf] ;dfg'kflts lx;fjn] lbg] Joj:yf ug'{kg]{5 / ;f] sf] hfgsf/L af]8{nfO{
;d]t u/fpg' kg]{5 .
-^_ lgisfzgstf{ ;+ul7t ;+:yfn] ;j{;fwf/0fnfO{ 5'§ofPsf] z]o/ dWo] kfFr
k|ltzt;Dd z]o/ lwtf]kq lgisfzg lgb]{lzsfdf tf]lsP adf]lhd ;+:yfdf
sfo{/t sd{rf/Lsf] nflu 5'§ofO{ afF8kmfF8 ug{ ;Sg]5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd afF8kmfF8 ul/Psf] cj:yfdf To:tf] lwtf]kq tyf ;f]
lwtf]kqdf k|fKt x'g] af]g; tyf xsk|b z]o/ k|fylds ;fj{hlgs lgisfzgsf]
afF8kmfF8 ePsf] ldltn] sDtLdf tLg jif{ k"/f geP;Dd laqmL ug{ kfOg] 5}g .
-*_ lwtf]kq v/Lbsf nflu s;}n] cgflws[t tj/af6 cfj]bg u/]sf] kfO{Pdf jf
em'7f ljj/0f k]z u/]sf] kfOPdf lgisfzg tyf laqmL k|aGwsn] To:tf] cfj]bg
/2 u/L ;f] cfj]bg jfktsf] /sd hkmt u/L af]8{n] tf]s]sf] vftfdf hDdf
ug'{kg]{5 . o;/L hDdf ePsf] /sd af]8{n] k"FhL ahf/sf] ljsf; Pj+ k|a4{g ug]{
sfo{df dfq k|of]u ug'{kg]{5 .
-(_ lwtf]kqsf] lgisfzg k|s[of ;DaGwL yk Joj:yf lwtf]kq lgisfzg lgb]{lzsfdf
ul/Psf] Joj:yf adf]lhd x'g]5 .
268
37
-!)_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg ;fj{hlgs lgisfzgdf
lwtf]kq vl/bsf nflu b/vf:t ;+sng ug{ af]8{af6 cg'dlt k|fKt a}+s tyf
ljQLo ;+:yf dfkm{t ljB'tLo dfWodaf6 ;d]t lwtf]kq vl/bsf nflu cfj]bg
lbg ;lsg]5 .
38
-!!_ pklgod -!)_ adf]lhd ;fj{hlgs lgisfzgdf lwtf]kq vl/b ;DaGwL Joj:yf
;fy} ;fj{hlgs lgisfzgsf] s]Gb|Ls[t ljB'tLo ;]jf ;DaGwdf lgb]{lzsfdf
pNn]v ePsf] Joj:yf adf]lhd x'g]5 .
39
$^s= z]o/ lgisfzg k|lqmof ;DaGwL ljz]if Joj:yfM -!_ lgod (s= adf]lhdsf] hnljB't
sDkgLn] z]o/sf] ;fj{hlgs lgisfzg ubf{ To:tf] z]o/ vl/b ug{ rfxg] cfj]bsn]
cfj]bg;fy z]o/sf] r'Qmf d"Nosf] bz k|ltzt /sd bflvn ug'{kg]{ u/L cfj]bg dfu
ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cfj]bg ug]{ cfj]bsnfO{ z]o/ afF8kmfF6 x'g] ePdf
sDkgLsf] bz k|ltzt r'Qmf ePsf] z]o/ k|bfg ul/g]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd z]o/ afF8kmfF6 eO{ k|fKt x'g cfPsf] /sd ;DalGwt
sDkgLsf] gfddf /xg] u/L g]kfn ;/sf/n] cfjZos Joj:yfkg ug]{5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhdsf] z]o/wgLnfO{ sDkgLn] g]kfn ;/sf/n]] lgwf{l/t u/]sf]
aflif{s k|ltkmn k|bfg ug{ ;Sg]5 . o:tf] k|ltkmn z]o/sf] r'Qmf x'g afFsL
/sddf ldnfg ug{ ;lsg]5 .
-%_ ;+:yfksx?n] lng sa"n u/]sf] z]o/sf] zt k|ltzt /sd e'QmfgL eO{
cfof]hgfsf] lgdf{0fsf] Go"gtd krf; k|ltzt ef}lts k|ult ePkl5 sDkgLn]
pklgod -@_ adf]lhdsf] z]o/wgL;Fu r'Qmf x'g afFsL /sd dfu ug{ ;Sg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] /sd k|fKt ePkl5 lgisflzt lwtf]kqsf] r'Qmf /sd
zt k|ltzt u/L ;DalGwt z]o/ wgLnfO{ z]o/ hf/L ul/g]5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhdsf] z]o/ hf/L eP kZrftdfq To:tf] lwtf]kq sf/f]af/
of]Uo x'g]5 .
-*_ pklgod -%_ adf]lhd z]o/sf] r'Qmf x'g afFsL ;Dk"0f{ /sd k|fKt gePdf
sDkgLn] To;/L r'Stf x'g afFsL /sd a/fa/sf] z]o/ cGo OR5's vl/bstf{nfO{
Ps dlxgfsf] ;do cjlwlbO{ ;fj{hlgs ;"rgf hf/L u/L laqmL ug{ ;Sg]]5 .
-(_ pklgod -*_ adf]lhd laqmL ubf{ ;d]t ;Dk"0f{ z]o/ laqmL x'g g;s]df laqmL
x'g afFsL /x]sf] z]o/ ;+:yfks z]o/wgL jf g]kfn ;/sf/sf] gfddf /xg] u/L
cfjZos Joj:yf ul/g]5 .
37 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
38 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&^ åf/f yk ul/Psf] .
39 lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&% åf/f yk ul/Psf] .

269
$&= lwtf]kq ahf/nfO{ hfgsf/L lbg'kg]{ M-!_ o; lgodfjnL adf]lhd tof/ ug'{kg]{
ljj/0fkq, laqmL k|:tfj tyf ljj/0f k'l:tsfsf] Ps k|lt ;+ul7t ;+:yfn] :jLs[ltsf]
nflu af]8{df k]z ubf{ ;f]sf] Psk|lt ;DalGwt lwtf]kq ahf/df ;d]t k]z ug'{kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k]z ePsf] ljj/0fnfO{ lwtf]kq ahf/sf] ;DalGwt
ljlgodfjnL cg'?k ;"rLs/0f ug{ of]Uo gx'g] b]lvPdf To:tf] ljj/0f k]z
ePsf] ldltn] ;ft sfo{lbg leq ;DalGwt lwtf]kq ahf/n] af]8{nfO{ hfgsf/L
lbg'kg]{5 .
$*= af]8{n] lgb{]zg lbg ;Sg] M -!_ af]8{n] o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kq btf{,
lwtf]kqsf] laqmL jf afF8kmfF8, lwtf]kqsf] lgisfzg ;DaGwdf ;+ul7t ;+:yfx?nfO{
;do ;dodf cfjZos lgb{]zg lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd af]8{n] lbPsf] lgb{]zgsf] kfngf ug{' ;DalGwt ;+ul7t
;+:yfsf] st{Jo x'g]5 .
$(= afwf c8\sfp km'sfpg] M o; lgodfjnLsf] sfof{Gjog ubf{ s'g} sl7gfO{ jf cj/f]w
cfPdf af]8{n] afwf c8\sfp km'sfpg ;Sg]5 .
%)= cg";'rLdf x]/km]/ jf yk36 M af]8{n] cfjZostf cg';f/ cg';"rLdf x]/km]/ jf yk36
ug{ ;Sg]5 .
%!= vf/]hL / arfp M -!_ lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg lgodfjnL, @)^% vf/]h ul/Psf]
5.
-@_ pklgod -!_ adf]lhd vf/]h ePsf] lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf sfd
sf/afxL o;} lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5 .

270
cg';"rL—!
-lgod # sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
=============================.
ljifoM lwtf]kq btf{ u/L k|df0fkq kfpF .
dxf]bo,
========================================================P]g adf]lhd :yflkt ========================
==================== sf] b]xfo adf]lhdsf] lwtf]kq btf{ u/L ;f]sf] k|df0fkq kfpgsf] nflu
?========================b:t'/ a'emfPsf] /l;b jf a}+s ef}r/ ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf] 5'
÷ u/]sf 5f} .
!= ;+ul7t ;+:yf ;DaGwL ;+lIfKt ljj/0fM
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] gfdM
-v_ 7]ufgfM-d'Vo sfof{no tyf /lhi6{8 sfof{no, zfvf / ;Dks{ sfof{no_
6]lnkmf]g g+===============================================
ˆofS;=======================================
Od]n=======================================================j]e ;fO{6=============================
-u_ ljb]zL ;+:yf ;+:yfks ePdf To:tf] ;+ul7t ;+:yfsf] gfd / 7]ufgfM
-3_ ;+ul7t ;+:yf btf{ ldltM
-ª_ sf/f]af/ ;+rfng c'gdlt k|fKt ldltM
-r_ sf/f]af/ ;+rfng ldltM
@= ;+:yfks / lghx?sf] k[i7e"ld ;DaGwL ljj/0fM
-s_ ;+:yfksx?sf] gfd, 7]ufgf / pgLx?n] lnPsf] z]o/ ;+Vof -qmd ;+Vof =======b]lv
====== ;Dd_
-v_ ;+:yf ;+:yfks ePsf]df pQm ;+:yfsf] tkm{af6 dgf]gLt ;+rfnssf] gfd,
7]ufgfM
-u_ ;+:yfksx?sf] pd]/, z}lIfs of]Uotf, Joj;flos cg'ej, k]zf cflb v'n]sf]
ljj/0f M
-3_ ;+:yf ;+:yfks ePsf] v08df pQm ;+:yfsf] ;+rfng cjlw tLg jif{ JotLt
e};s]sf] cj:yfdf ljut tLg cfly{s jif{sf] / tLg jif{ Joltt e}g;s]sf]
cj:yfdf ;+rfng cjlw e/sf] k|d'v ljQLo kl/;"rs ;lxtsf] ljj/0f /
To;sf] ;+:yfks tyf ;+rfnssf] gfd, 7]ufgf / pgLx?n] u|x0f u/]sf] z]o/
;DaGwL ljj/0f .
#= ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq ;DaGwL ljj/0f
-s_ clws[t k"FhL M ================= z]o/ k|lt PsfO{ d"No =============b/n] hDdf
?==========

271
-v_ hf/L k"FhL M ================= z]o/ k|lt PsfO{ d"No =============b/n] hDdf ?==========
-u_ r'Qmf k"FhL M ================= z]o/ k|lt PsfO{ d"No =============b/n] hDdf ?==========
-3_ ;+:yfksx?n] r'Qmf u/]sf] k"FhL
-ª_ lgisfzg ug{ afFsL /x]s]f z]o/ k"FhL
-r_ xfn sfod /x]sf z]o/wgLsf] ;+Vof -:jfldTj ;d"xs[t u/]sf] ePdf ;d"x
cg';f/sf] pNn]v ug'{kg]{_
$= btf{ ug]{ lwtf]kq ;DaGwL ljj/0f
-s_ btf{ ug]{ lwtf]kqsf] lsl;d / d"No
-v_ lwtf]kqsf] qmd ;+Vof=============== b]lv ========= ;Dd -:jfldTj ;d"xs[t u/]sf]
ePdf ;d"x ;lxt pNn]v ug'{kg]{_
%= klxn] btf{ ePsf] lwtf]kq ;DaGwL ljj/0f
-s_ btf{ ePsf] lwtf]kqsf] lsl;d
-v_ lwtf]kq ;+Vof -qmd ;+Vof ========= b]lv =========== ;Dd_ -:jfldTj ;d"xs[t
u/]sf] ePdf ;d"x ;lxt pNn]v ug'{kg]{_
-u_ btf{ ePsf] ldltM
^= Joj:yfkg ;DaGwL ljj/0f
-s_ ;+rfnsx?sf] ljj/0f -gfd, 7]ufgf / u|x0f u/]sf] z]o/ :jfldTj_
-v_ ;+rfns ;ldltsf] ;+/rgf
-u_ Joj:yfkgsf] d'Vo lhDd]jf/L lng] sfo{sf/L k|d'v tyf d'Vo ljefluo k|d'vx?sf]
gfd, 7]ufgf, of]Uotf tyf cg'ej
&= lwtf]kq lgisfzg ;DaGwL ljj/0f
-s_ lgisfzg ul/g] lwtf]kqsf] lgisfzg tyf laqmLsf] k|s[of
-v_ ;fj{hlgs lgisfzg jf laqmL ul/g] ;Defljt ldlt
-u_ cGo
*= :j3f]if0ff
cfhsf ldlt;Dd dfly plNnlvt hfgsf/L tyf ljj/0fx?sf] ;Totf ;DaGwdf d
JolQmut ?kdf k"0f{ pQ/bfloTj lnG5' . ;fy} d of] pb\3f]if0f ub{5' sL o; lgj]bgdf
plNnlvt ljj/0fx? ;To, tYo / k"0f{ 5g\ / s'g} ljj/0f, ;"rgf tyf hfgsf/L hfgL
hfgL n'sfOPsf] 5}g .
;+ul7t ;+:yfsf] clVtof/ k|fKt JolQmsf],
gfdM
b:tvtM
kbM
ldltM
;+:yfsf] 5fkM

272
cg';"rL—@
-lgod # sf] pklgod -@_, lgod $ sf] pklgod -#_, -$_ / -^_, lgod ^ sf] pklgod
-!_, lgod & tyf lgod @( sf] pklgod -%_ / -^_ ;+u ;DalGwt_

lgj]bg tyf btf{ b:t'/


!= lgj]bg b:t'/ M ?= @),))).–
@= lwtf]kq btf{ b:t'/
lwtf]kqsf] lsl;d lwtf]kq lgisfzg d"Nosf]
-s_ z]o/ M )=@) k|ltzt
40
-v_ l8j]Gr/ jf j08 btf{ b:t'/ M !) cj{;Dd )=!% k|ltzt
!) cj{b]lv dfly @) cj{;Dd )=!@ k|ltzt
@) cj{b]lv dfly )=!) k|ltzt
-u_ ;fd'lxs jrt of]hgf cGtu{tsf] PsfO{ M )=!) k|ltzt
-3_ cGo lwtf]kq M )=!) k|ltzt
gf]6M lwtf]kq btf{ ubf{sf] s'n lwtf]kqsf] /sd / lgisfzg ubf{ s"n lgisflzt lwtf]kqsf]
/sd km/s kg]{ cj:yf ePdf o;/L km/s kg{ uPsf] /sddf pk/f]Qmfg';f/sf] k|ltztsf
b/n] x'g cfpg] /sd af]8{df yk z'Nssf] ?kdf a'emfpg' kg]{5 .

cg';"rL—#
-lgod $ sf] pklgod -%_ tyf lgod ^ sf] pklgod -%_ ;+u ;DalGwt_
lwtf]kq btf{ lstfj

-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] gfd M


-v_ 7]ufgf -/lhi68{ tyf d'Vo sfof{no, ;Dks{ sfof{no_ M
-u_ ;+ul7t ;+:yfsf] btf{ / sf/f]af/ ;+rfng ldlt M
-3_ ;+ul7t ;+:yfsf] p2]Zo M
-ª_ Joj;fosf] lsl;d M
-a}+s, ljQ, aLdf, ko{6g, lgdf{0f, phf{ tyf cGo_
-r_ clws[t k"FhL M ================ z]o/ k|lt PsfO{ d"No =============b/n] hDdf ?==================
-5_ hf/L M ================= z]o/ k|lt PsfO{ d"No =============b/n] hDdf ?==================
-h_ r'Qmf k"FhL M ================= z]o/ k|lt PsfO{ d"No =============b/n] hDdf ?==================

40 af]8{ ;+rfns ;ldltsf] ldlt @)&&.)&.@% sf] lg0f{o adf]lhd ;+zf]wg ul/Psf] .

273
-em_ cu|flwsf/ z]o/ ;+/rgf ============ z]o/ k|lt PsfO{ d"No ===========b/n] hDdf ?=========
-`_ l8j]~r/ . af]08 ================= k|lt PsfO{ d"No =============b/n] hDdf ?==================
-6_ cGo
-7_ ;+:yfks / ;+rfns ;DaGwL ljj/0f M
gfd M
7]ufgf M
lnPsf] z]o/ ;+Vof M
-8_ lwtf]kq lgisfzg ;DaGwL ljj/0f M
-c_ lwtf]kqsf] lsl;d
-cf_ lgisfzg ul/g] lwtf]kq
-!_ ;+Vof M
-@_ /sd M
-O_ lgisfzgsf] lsl;d =======
-O{_ nlIft ;d"x M
-p_ lgisfzg ul/g] ldlt =======
-pm_ lgisfzg ug]{ lwtf]kqsf] lgisfzg laqmL / afF8kmfF8sf] nflu af]8{n] s'g} lgb]{zg
lbPsf]df ;f] ;DaGwL ljj/0f
-9_ klxn] lgisfzg u/]sf] lwtf]kq ;DaGwL ljj/0fM
-c_ k|aGwkq . lgodfjnLaf6 qmd ;+Vof ====== b]lv ===== ;Ddsf] ?====== sf b/n] hDdf
;+Vof =============a/fa/sf] ?====================== ldlt=======================
-cf_ ;fj{hlgs lgisfzgaf6 qmd ;+Vof ====== b]lv ===== ;Ddsf] ?====== sf b/n] hDdf
;+Vof =============a/fa/sf] ?====================== ldlt=======================
-O_ :yfgLo afl;GbfnfO{ lgisfzg u/]sf]
-O_ kl/kqljlwaf6 qmd ;+Vof ====== b]lv ===== ;Ddsf] ?====== sf b/n] hDdf ;+Vof
=============a/fa/sf] ?====================== ldlt=======================
-O{_ af]g; z]o/af6 qmd ;+Vof ====== b]lv ===== ;Ddsf] ?====== sf b/n] hDdf ;+Vof
=============a/fa/sf] ?====================== ldlt=======================
-p_ sfdbf/ jf sd{rf/Ldf l;ldt x'g] qmd ;+Vof ====== b]lv ===== ;Ddsf] ?====== sf
b/n] hDdf ;+Vof =============a/fa/sf] ?====================== ldlt=======================
-pm_ cGo

274
cg';"rL—$
-lgod $ sf] pklgod -%_ tyf lgod ^ sf] pklgod -%_ ;+u ;DalGwt_
g]kfn lwtf]kq af]8{
lwtf]kq btf{ k|df0fkq
===============================d'Vo sfof{no /x]sf] ==========================n] lgisfzg u/]sf] jf ug{
nfu]sf] lwtf]kqsf] qmd ;+Vof ============= b]lv ==================== ;Ddsf] ?= ======== -k|lt PsfO{
d"No_ sf b/n] s'n ===================== -lwtf]kq ;+Vof_ ============== -lwtf]kqsf] lsl;d_
af]8{df btf{ u/L of] k|df0fkq k|bfg ul/Psf] 5 .

k|df0fkq k|bfg ug]{ kbflwsf/Lsf]


gfdM
b:tvtM
kbM
ldltM

cg';"rL—%
-lgod !! sf] pklgod -!_;+u ;DalGwt_
ljj/0fkqsf] 9fFrf
-s_ ljj/0fkqsf] d'vk[i7df pNn]v x'g'kg]{ s'/fx? M
!= æljj/0fkqÆ eGg] zJb,
@= ;+ul7t ;+:yfsf] gfd, nf]uf] tyf /lhi6«8{ sfof{nosf] 7]ufgf,
#= s'g P]gsf] s'g bkmf cGtu{t ljj/0fkq hf/L ePsf],
$= g]kfn lwtf]kq af]8{af6 ljj/0fkq :jLs[t ePsf] ldlt,
%= sDkgL /lhi6«f/sf] sfof{nodf ljj/0fkq btf{ ePsf] ldlt,
^= hf/L ul/g] lwtf]kqsf] lsl;d, lgisfzg ul/g] lwtf]kqsf] ;+Vof, ;+/lIft lwtf]kqsf]
;+Vof
-sd{rf/L, ;fd"lxs jrt of]hgf cfbL_ ;j{;fwf/0fsf] nflu 5'§ofOPsf] v'b z]o/
;+Vof
&= lwtf]kqsf] c+lst d"No / b/vf:t ;fy e'QmfgL ug'{kg]{ /sd,
*= nufgLdf x'g] hf]vLd ;DaGwL pb\3f]if0f
(= lgofds lgsfosf] hjfkmb]xLtf g/xg] pb\3f]if0f
!)= lgisfzg v'Nnf x'g] ldlt
!!= lgisfzg aGb x'g] ldlt -l56f] / l9nf]df_
!@= lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] gfd, 7]ufgf, nf]uf]
275
!#= g]6jy{ ;DaGwL ljj/0f
-v_ ljj/0fkqsf] d'vk[i7sf] leqL efudf pNn]v x'g'kg]{ s'/fx? M
!= ljj/0fkqdf k|of]u ePsf k|fljlws tyf cGo zJbfjnLsf] kl/efiff,
@= ljj/0fkq tyf b/vf:t k|fKt ug]{ / a'emfpg] :yfg,
-u_ ljj/0fkqsf] bf]>f] k[i7af6 qmdz pNn]v x'g'kg]{ s'/fx? M
!= lwtf]kq lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] pb\3f]if0f
@= ;+ul7t ;+:yfsf] pb\3f]if0f
-s_ ;+rfnssf] lhDd]jf/L tyf hjfkmb]lxtf ;DaGwL,
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] hjfkmb]xLtf ;DaGwL,
-u_ lgodg lgsfosf] lgodg Joj:yfsf] kfngf ;DaGwL,
-3_ ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v ;DaGwL pb\3f]if0f
#= ;+ul7t ;+:yf ;DaGwL hfgsf/L
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] k[i7e"ld,
-v_ ;DklQsf] ljj/0f,
-u_ efjL of]hgf tyf /0fgLlt
-3_ ;+rfns ;ldltsf] ;+/rgf / k|ltlglwTj ;DaGwL Joj:yf,
$= k"FhL ;+/rgf ;DaGwL hfgsf/L,
%= ;+:yfks÷;+rfns ;DaGwL hfgsf/L,
-s_ ;+:yfks÷;+rfnssf] k[i7e"ld
-v_ ;+:yfks÷;+rfns;Fusf] sf/f]af/
^= ;Lldt bfloTj ;DaGwL ljj/0f
&= ;+ul7t ;+:yfsf] sd{rf/L ;DaGwL hfgsf/L,
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] pRr Joj:yfksLo txsf sd{rf/Lx? ;DaGwL ljj/0f
-v_ ;+rfns Pj+ pRr Joj:yfksLo txsf clws[tnfO{ lbPsf] eQf tyf kfl/>lds
;DaGwL ljj/0f
*= cGt{lglxt hf]vLd tyf ;f] df Joj:yfkgsf] nflu Joj:yfkgsf] wf/0ff
(= ljQLo ljj/0f
-s_ ljQLo ljj/0f / tT;DaGwdf Joj:yfkgsf] wf/0ff / ljZn]if0f
-v_ ljQLo cg'kft ;DaGwL ljj/0f
!)= lwtf]kq lgisfzg ;DaGwL ljj/0f
-s_ lwtf]kq hf/L ug'{sf] p2]Zo,
-v_ lwtf]kq lgisfzgaf6 k|fKt k"FhLsf] pkof]u,
-u_ ;fj{hlgs lgisfzgaf6 k|fKt /sdnfO{ cfof]hgfdf k|of]u ug{ k"j{ cGo s'g}
Joj:yf ug{ nfluPsf] 5 eg] tT;DaGwL ljj/0f,
276
-3_ lk|ldoddf lwtf]kq hf/L ug]{ ePdf,
-ª_ lwtf]kqsf] afF8kmfF8, lkmtf{ e'QmfgL tyf ;"rLs/0f ;DaGwL Joj:yf
-r_ k|Tofe"lt ;DaGwL ljj/0f,
-5_ cfj]bg lb+bf Wofg lbg'kg]{ s'/fx? .
!!= ;DalGwt kIf aLrsf] sf/f]af/ ;DaGwL ljj/0f
!@= ljb]zL nufgL / Joj:yfkg ;DaGwL ljj/0f
!#= ;"rLs[t ;+ul7t ;+:yfn] ;fj{hlgs lgisfzg ug]{ ePdf ;f] ;DaGwL ljj/0f
!$= kl5Nnf] ;fj{hlgs lgisfzgsf] cg'dfg tyf pknAwL ;DaGwL ljj/0f
!%= k/fdz{bftf÷ljz]if1 ;DaGwL ljj/0f
!^= cfof]hgf ;DkGg ug{sf] nflu ;fj{hlgs lgisfzg afx]s cGo ljQLo >f]tx? k|of]u
ul/Psf] 5÷5}g, tT;DaGwL ljj/0f
!&= d'2f tyf ljjfb ;DaGwL ljj/0f
!*= u'gf;f] ;'Gg] / ;dfwfg ug]{ k|s[of
!(= gub glnO{ s;}nfO{ lwtf]kq lgisfzg ul/Psf] 5 eg] To:tf] JolQm jf ;d"xsf] gfd,
v/Lb ul/Psf] ;DklQ jf ;]jf ;DaGwL ljj/0f, lgisfzg ul/Psf] lwtf]kqsf] ;+Vof /
b/ ;DaGwL ljj/0f,
@)= C0fkq lgisfzg ;DaGwL ljj/0f,
@!= cu|flwsf/ z]o/ lgisfzg ;DaGwL ljj/0f,
@@= cGo ;fdfGo hfgsf/L
@#= ;+rfns tyf lj1x?sf] gfd tyf b:tvt
@$= lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] k|:t't u/]sf] k|lta4tf kq -8\o' 8]lnh]G;\ ;l6{lkms]6_
sf] k|lt
@%= ljj/0fkq, ljQLo ljj/0f tyf cGo s'g} s'/fdf lj1n] /fo lbPsf] eP ;f] ;DaGwL kq .
b|i6JoM ljj/0fkq tof/ ubf{ o; cg';"rLdf plNnlvt b]xfosf ljifox?df sDtLdf b]xfo
adf]lhdsf s'/fx? v'nfpg' kg]{5M—
!= nufgLdf x'g] hf]vLd ;DaGwL pb\3f]if0f -v08 -s_ sf] pkv08 -*_ ;Fu
;DalGwt_
lwtf]kqdf ul/g] nufgLdf hf]lvd x'g] ePsf]n] To:tf] hf]vLdsf] d"Nof+sg ug]{
k|d'v bfloTj nufgLstf{ :jo+sf] x'g]5 / lwtf]kqsf] lgisfzg d"Non] ;"rLs/0f
kZrft lwtf]kq ahf/df x'g] sf/f]af/ d"No ghgfpg] x'Fbf o; ljj/0fkqsf] k[i7
=====-;DalGwt k[i7 pNn]v ug]{_ df pNn]lvt hf]vLdx? ;d]tsf] cWoog u/]/ dfq
nufgL ;DaGwL lg0f{o lng ;'emfj ul/G5 .
@= lgofds lgsfosf] hjfkmb]lxtf g/xg] pb\3f]if0f - v08 -s_ sf] pkv08 -(_ ;Fu
;DalGwt_=
277
o; ljj/0fkqdf plNnlvt lwtf]kq ;fj{hlgs lgisfzgsf nflu tof/ ul/Psf]
o; ljj/0fkqnfO{ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g adf]lhd g]kfn lwtf]kq af]8{n] :jLs[lt
k|bfg u/]s]f 5 . o;/L af]8{n] ljj/0fkqdf :jLs[lt k|bfg u/]sf] sf/0faf6 s;}n] klg
g]kfn lwtf]kq af]8{, sDkgL /lhi6«f/sf] sfof{no jf ;Da4 cGo lgodg lgsfon]
ljj/0fkqdf plNnlvt s'/fsf] ;Totf jf lgisfzgstf{ jf cfof]hgfsf] cfly{s
;Ifdtfsf] jf/]df s'g} k|sf/sf] k|Tofe"t u/]sf] jf lhDd]jf/L lnPsf] dfgLg] 5}g .
#= g]6jy{ ;DaGwL ljj/0f -v08 -s_ sf] pkv08 -!#_ ;Fu ;DalGwt_
;+ul7t ;+:yfsf] n]vfk/LIf0f ePsf] kl5Nnf] cfly{s jif{sf] ljQLo ljj/0fdf g]6jy{
C0ffTds ePsf] cj:yfdf tT;DaGwL ljj/0f ljj/0fkqsf] d'v k[i7df ;dfj]z
ug'{kg]{5 .
$= lwtf]kq lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] pb\3f]if0f -v08 -u_ sf] pkv08 -!_ ;Fu
;DalGwt_
xfdLnfO{ lgisfzgstf{ ;+ul7t ;+:yf tyf o;sf ;+:yfks÷;+rfnsx?n] pknAw
u/fPsf] ljj/0f tyf hfgsf/Lx?sf] cfwf/df o; ;+:yfsf] Joj:yfksLo, k|fljlws
/ cfly{s kIfsf] ljZn]if0ffTds cWoogaf6 xfdL ;Gt'i6 x'g'sf] ;fy} ljj/0fkqdf
n]lvPsf cfly{s ljj/0fx? / cGo hfgsf/L tYout, k"0f{ / ;xL b]lvPsf]n]
nufgLstf{x?nfO{ nufgL ;DaGwL lg0f{o lng d2t k'Ug] s'/f k|lt ljZj:t eO{
xfdLn] of] ljj/0fkq :jLs[ltsf nflu g]kfn lwtf]kq af]8{df P]g / o; lgodfjnL
cg'?ksf] of]Uotf k'u]sf] k|lta4tfkq -8\o" 8]lnh]G;\ ;l6{lkms]6_ k|:t't u/]sf 5f}+ .
%= ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfnssf] lhDd]jf/L tyf hjfkmb]xLtf ;DaGwL pb\3f]if0f -v08
-u_ sf] pkv08 -@_ -s_ ;Fu ;DalGwt_
of] ljj/0fkq xfdLn] k'g/fjnf]sg u/L cg'df]bg u/]sf] x'gfn] o; ljj/0fkqdf
pNn]v ul/Psf ljj/0f tyf hfgsf/Lx?sf ;fy} lgisfzg tyf laqmL k|aGwsnfO{
lbPsf] ljQLo ljj/0f, cGo ljj/0f, hfgsf/L tyf sfuhftx?sf] ;Totf / z'4tf
k|lt / lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg cg'dlt k|of]hgsf nflu g]kfn lwtf]kq af]8{df
k]z ul/Psf] ljj/0fkq / ;f] ;Fu ;DalGwt cGo ljj/0f tyf hfgsf/Lx?sf] z'4tf
tyf ;Totf k|lt o; ljj/0fkqdf x:tfIf/ ug]{ xfdL ;+rfnsx? JolQmut jf
;fd"lxs ?kdf hjfkmb]lxtf axg ub{5f}+ / lwtf]kq lgisfzgsf nflu tf]lsPsf zt{
tyf cfjZostfx?sf] ;DaGwdf cfjZos hfgsf/L lnO{ xfdL of] pb\3f]if0f ub{5f}+
sL tf]lsPsf zt{ tyf cfjZostfx? ;a} kfngf u/]sf 5'÷5f}+ / nufgLstf{x?nfO{
nufgL ;DaGwL ;";'lrt lg0f{o lng cfjZos s'g} ljj/0f, ;"rgf tyf hfgsf/Lx?
n'sfPsf 5}gf}+ .

278
^= ;+ul7t ;+:yfsf] hjfkmb]lxtf ;DaGwL pb\3f]if0f -v08 -u_ sf] pkv08 -@_-v_ ;Fu
;DalGwt_
o; ======== n] k|sflzt u/]sf] ljj/0fkq, ;fj{hlgs k|:tfj, lj1fkg jf cGo
s'g} ;"rgfdf pNn]v ePsf ljj/0f afx]s ;+ul7t ;+:yfsf] jf/]df k|sflzt cGo
s'g} ;"rgf jf hfgsf/Lsf] hjfkmb]xLtf ;+ul7t ;+:yfdf g/xg] / To:tf] ;"rgf,
hfgsf/L jf ljj/0fsf] cfwf/df nufgL u/]df ;f] sf] hf]lvd nufgLstf{ :jo+n] axg
ug'{kg]{5 .
&= lgodg lgsfosf] lgodg Joj:yfsf] kfngf ;DaGwL pb\3f]if0f -v08 -u_ sf] pkv08
-@_-u_ ;Fu ;DalGwt_
k|rlnt sfg"g cg';f/ cfkm\gf] pBf]u÷Joj;fo÷;]jf;Fu ;DalGwt lgodg lgsfo
-h:t} sDkgL /lhi6«f/sf] sfof{no, g]kfn /fi6« a}+s, aLdf ;ldlt cfbL_ sf] ;fj{hlgs
lgisfzg tyf cGo lgodg Joj:yf tyf lgb{]zgx?sf] kfngf u/]sf] s'/fsf] pb\3f]if0f
ub{5f}+ . ;fy} ;fj{hlgs lgisfzg k|of]hgsf] nflu tof/ ul/Psf] ljj/0fkq / ;f] df
plNnlvt ;Demf}+tf jf cGo ljj/0fx? ============================================== lgodg
lgsfodf k]z u/]sf 5f}+ .
*= ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v ;DaGwL pb\3f]if0f -v08 -u_ sf] pkv08
-@_-3_ ;Fu ;DalGwt_
-!_ o; ;+ul7t ;+:yfsf] ;+:yfks, ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v shf{ ;"rgf s]Gb|sf]
sfnf] ;"rLdf /x]sf 5}gg\ .
-@_ o; ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v sfnf] ;"rLdf /x]sf] cGo
;+ul7t ;+:yfdf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v /x]sf 5}gg\ .
-#_ ;fj{hlgs lgisfzg dfkm{t ;j{;fwf/0faf6 k"FhL ;+sng u/L j]kQf ePsf jf
;+rfngdf g/x]sf jf nufgLstf{x?sf] lxt ljk/Lt x'g] sfo{ u/]sf] ;+ul7t
;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v o; ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L
k|d'v 5}gg\ .
-$_ lwtf]kq ;DaGwL sfg'g ljk/Lt sfo{ u/]sf] sf/0f lwtf]kq ahf/ jf lwtf]kq
Joj;foLsf] cg'dltkq vf/]h ePsf] bz jif{ k"/f gePsf] ;+ul7t ;+:yfsf]
;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v o; ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v
5}gg\ .
-%_ o; ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v lwtf]kq ;DaGwL P]gsf] bkmf
!)* adf]lhd ;+rfns jf sfo{sf/L cof]Uo /x]sf 5}gg\ .

279
(= ;+ul7t ;+:yfsf] k[i7e"ld -v08 u sf] pkv08 -#_-s_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ ;+:yfsf] gfd,
-v_ ;+:yf s'g P]g cGtu{t :yflkt ePsf] ;f] s'/f,
-u_ ;+:yfsf] /lhi68{ 7]ufgf,
-3_ sf/f]af/ ug]{ d'Vo :yfg,
-ª_ ;+ul7t ;+:yfsf] :yfkgfsfn b]lv xfn;Ddsf] ;+lIfKt Oltxf; / ;+ul7t
;+:yfsf] d"Vo p2]Zox?,
-r_ ;+ul7t ;+:yfsf] s'g} ;xfos sDkgL ePdf ;f] ;xfos sDkgLsf] gfd, Oltxf;
/ To;sf d'Vo p2]Zox?sf ;fy} To;df ePsf] nufgLsf] c+z -k|ltztdf_,
-5_ b]xfosf s'/fx? ;d]t pNn]v ug'{kg]{ -nfu" x'g] xb;Dd_ M
-!_ ;+ul7t ;+:yfn] pTkfbg ug]{ j:t' jf k|bfg ug]{ ;]jfx?
-@_ k|of]u ePsf] jf ul/g] k|ljlw,
-#_ s'g} j|fG8g]d, k|ltlnlk clwsf/, 6«]8dfs{, Ohfhtkq, k|fljlws ;xof]u ;Demf}tf
/ ;+ul7t ;+:yf;Fu ;DalGwt af}l4s ;DklQ xs clwsf/,
-$_ ;+ul7t ;+:yfn] cf]u6]sf] ahf/ If]q,
-%_ gofF pTkfbg tyf ;]jf ;DaGwL of]hgf,
-^_ pTkfbg tyf ;]jfsf] k|d'v ahf/ / To;sf] dfu / laqmL ljt/0fsf] tl/sf,
-&_ pTkfbg÷;+rfng Ifdtf / ;f] sf] pkef]u l:ylt
-*_ sRrf kbfy{sf] >f]t, lsl;d / pknAwtf,
-(_ u'0f lgoGq0fsf] nflu ul/Psf] Joj:yf,
-!)_ cg';Gwfg tyf ljsf;,
-!!_ ljut !@ dlxgfsf] cjlwdf ;+:yfsf] ;+rfngdf c;/ kg]{ u/L ePsf] jfwf,
Jojwfg,
-!@_ dhb'/ ;+u7g;Fusf] ;DaGw / ljutdf s'g} cf}Bf]lus ljjfb ePsf] eP, ;f]
;DaGwL ljj/0f,
-!#_ ahf/, k|lt:kwf{ / cGo ;dfg pBf]ux? aLr ;+ul7t ;+:yfsf] l:ylt,
-!$_ k|d'v u|fxsx?sf] ljj/0f -h:t}–;+:yfsf] s"n jflif{s sf/f]af/df !)Ü jf ;f]
eGbf a9Ln] of]ubfg ug{] jf Joj;fosf] nflu ;+ul7t ;+:yf s'g} k|d'v u|fxs;Fu
lge{/ 5 eg] t\t;DaGwL ljj/0f ._
-!%_ k|d'v ;Knfo;{x?sf] ljj/0f -h:t}M ;+:yfsf] s"n sf/f]af/df !)Ü jf ;f] eGbf
a9Ln] of]ubfg ug{] ;Knfo;{ jf Joj;fosf] nflu ;+ul7t ;+:yf s'g} k|d'v
;Knfo;{;Fu lge{/ 5 eg] t\t;DaGwL ljj/0f ._

280
!)= ;DklQsf] ljj/0f -v08 -u_ sf] pkv08 -#_-v_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] pks/0f -KnfG6_ tyf cGo ;DklQ /x]sf] :yfg / pks/0f tyf
;DklQsf] cj:yf,
-v_ a"Fbf -s_ df pNn]lvt ;DklQ ;+ul7t ;+:yfsf] cfkm\g} ;DklQ xf] of lnhdf
lnPsf], lnhdf lnPsf] eP lnhsf] cjlw -ldlt ;d]t pNn]v ug'{kg]{_,
-u_ olb ;DklQ ;+ul7t ;+:yfsf] :jfldTjdf /x]sf] ePdf pQm ;DklQ dfly s'g}
lnog jf df]6{u]h eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-3_ ljj/0fkq af]8{df k]z ul/Psf] ldltdf ;+ul7t ;+:yfsf] ;DklQsf] lstfjL d"No
/ ahf/ d"No aLr km/s ePdf ;f] sf] ljj/0f,
-ª_ ;DklQsf] d"Nof+sg ul/Psf] t/Lsf ;DaGwL ljj/0f,
!!= efjL of]hgf tyf /0fgLlt -v08 -u_ sf] pkv08 -#_-u_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ Joj;fo÷ ;]jfsf] a[l4sf nflu ;+:yfsf] efjL of]hgf / To:tf] of]hgfsf] k|fKtLsf
nflu rflng] ;doj4 /0fgLlt,
-v_ k|lt:kwf{, ljBdfg cfly{s l:ylt / ;dfg lsl;dsf] pBf]usf] l:ytLsf] cfwf/df
;+ul7t ;+:yfsf] Joj;fosf] eljio,
!@= ;+rfns ;ldltsf] ;+/rgf / k|ltlglwTj ;DaGwL Joj:yf-v08 -u_ sf] pkv08 -#_-
3_ ;Fu ;DalGwt_
;+rfns ;ldltsf] ;+/rgf, ;+rfnsx?sf] of]Uotf / k|ltlglwTj tyf ;+rfns x'gsf]
nflu lng'kg]{ Go"gtd z]o/ ;+Vof ;DaGwL Joj:yf pNn]v x'g'kg{] .
!#= k"+hL ;+/rgf ;DaGwL hfgsf/L -v08 -u_ sf] pkv08 -$_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ clws[t, hf/L tyf r"Qmf k"FhL / ;+:yfsf] :yfkgf kZrft ;f] df kl/jt{g ePsf]
eP tT;DaGwL ljj/0f,
-v_ lgisfzg kl5sf] r'Qmf k"FhL -;d"xs[t ul/Psf] cj:yfdf ;f]xL cg'?k_
-u_ z]o/ lk|ldod vftf -lgisfzg k"j{ / lgisfzg kZrft_+ .
!$= ;+:yfks÷;+rfnssf] k[i7e"ld -v08 -u_ sf] pkv08 -%_-s_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ cfwf/e"t z]o/wgLx? tyf ;+rfnsx?sf] gfd, kb, pd]/, /fli6«otf, 7]ufgf,
z]o/ :jfldTj, z}lIfs of]Uotf, cg'ej / k|:tfljt Jofkf/÷Joj;fodf cg'ej
-v_ ;+:yfksx? s'g} sDkgL÷;+:yf ePdf To:tf] sDkgL÷;+:yfsf] gfd tyf 7]ufgf
;lxtsf] ;+lIfKt ljj/0f -Profile_ / pQm sDkgL÷;+:yfsf ;+rfnsx?sf] gfd,
7]ufgf, -k|fs[lts JolQm gv'n];Dd_
-u_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns cGo s'g} sDkgL ;++:yf, sf]if, ;+u7g;Fu cfj4 eP
To:tf] ;+rfns / cfj4 ePsf] ;+:yfsf] gfd, 7]ufgf,
-3_ ;+:yfks÷;+rfnssf] xs x:tfGt/0f aGb]h ;DaGwL ljj/0f

281
!%= ;+:yfks÷;+rfns;+usf] sf/f]af/ -v08 -u_ sf] pkv08 -%_-v_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ ;+ul7t ;+:yfaf6 s'g} ;+:yfks÷;+rfnsn] k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf s'g} j:t'
jf ;'ljwf -cfly{s jf u}/cfly{s_ k|fKt u/]sf] jf k|fKt ug]{ ePdf To:tf] j:t' jf
;'ljwfsf] k|s[lt / d"No / To:tf] ;'ljwf lbP jfkt ;+ul7t ;+:yfn] s'g} ;DklQ,
;]jf k|fKt u/]sf] jf ug]{ ePdf tT;DaGwL ljj/0f,
-v_ aF'bf -s_ df pNn]lvt j:t' jf ;'ljwfsf] d"No lgwf{/0f ug{ ckgfOPsf] tl/sf,
!^= ;Lldt bfloTj ;DaGwL ljj/0f -v08 -u_ sf] pkv08 -^_ ;Fu ;Dalgwt_
z]o/wgLsf] bfloTj lghn] v/Lb u/]sf] jf v/Lb ug{ saf]n u/]sf] lwtf]kqsf]
clwstd /sd;Dd dfq ;Lldt /xg]5 eGg] Joxf]/f v'nfOPsf] x'g'kg]{ .
!&= ;+ul7t ;+:yfsf] pRr Joj:yfksLo txsf clws[t sd{rf/Lx? ;DaGwL ljj/0f
-v08 -u_ sf] pkv08 -&_-s_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] pRr Joj:yfksLo txsf sd{rf/Lsf] gfd, of]Uotf, lgo'QmL
ePsf] ldlt, klxn] u/]sf] sfdsf] cg'ej tyf ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/ lnPsf]
eP ;]o/ ;+Vof ;DaGwL ljj/0f . ;fy} To:tf sd{rf/Lx? cGo s'g} ;"rLs[t
;+ul7t ;+:yfsf] cfwf/e"t ;]o/wgL eP jf cGo s'g} ;+ul7t ;+:yfdf nufgL
u/]sf] eP pQm ;+ul7t ;+:yfsf] gfd / nufgL u/]sf] /sd v'nfpg'kg{] .
-v_ ljj/0fkq af]8{df k|:t't ug'{ eGbf ! jif{ cufl8sf] cjlwdf lgod cg';f/
cjsfz k|fKt ePsf] cj:yf afx]s ;+ul7t ;+:yfsf] pRr Joj:yfksLo txdf
/x]sf s'g} sd{rf/L kl/jt{g ePdf ;f] ;DaGwL ljj/0f pNn]v ug'{kg]{ .
-u_ sd{rf/Lsf] ;+VofM :yfoL, c:yfoL, s/f/, Hofnfbf/L / cGo .
!*= ;+rfns Pj+ pRr Joj:yfksLo txsf clws[tnfO{ lbPsf] eQf tyf kfl/>lds
;DaGwL ljj/0f -v08 -u_ sf] pkv08 -&_-v_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ ;+rfns ;ldltsf] cWoIf nufot cGo ;b:ox?nfO{ k|bfg ul/g] jf ul/Psf]
a}7s eQfsf] b/ tyf lghx?nfO{ k|bfg ul/g] jf ul/Psf] b}lgs tyf e|d0f eQf
tyf cGo ;'ljwf,
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] pRr Joj:yfksLo txsf tLg hgf clws[tx?sf] gfd / kb
/ Ps cfly{s jif{sf] cjlw leq pgLx?nfO{ kfl/>ldssf] ?kdf e'Qmfg ul/Psf]
/sd,
-u_ s'g} clws[t jf ;+rfnsnfO{ eljiosf] nflu s'g} /sd k|bfg ul/g] u/L s/f/
ul/Psf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
!(= cGtlg{lxt hf]lvd tyf ;f] sf] Joj:yfkgsf nflu Joj:yfkgsf] wf/0ff -v08 -u_
sf] pkv08 -*_ ;Fu ;DalGwt_
;+ul7t ;+:yfn] axg u/]sf] jf ug]{ hf]vLd :ki6 ?kdf pNn]v ug'{kg]{ . o; ;Gbe{df
hf]vLdx?nfO{ ;+ul7t ;+:yfsf] cfGtl/s jf Joj;fo÷cfof]hgf;Fu k|ToIf cyjf
;+ul7t ;+:yfsf] lgoGq0f eGbf aflx/sf] egL alu{s/0f u/L k|d'v ?kdf b]xfosf]
hf]vLdsf] ljZn]if0f ug'{kg]{ .
282
-s_ ljQLo ;fwfgsf] cefjaf6 x'g] hf]lvd,
-v_ sRrf kbfy{sf] cefjaf6 x'g] hf]lvd,
-u_ pTkfbg jf ;]jfsf] ahf/sf] l:ylt / o;df cfpg] kl/jt{gaf6 x'g] hf]lvd,
-3_ cfof]hgf ;DkGg x'g l9nfO{ x'g] ;Defjgf / To;af6 x'g] d"No clea[l4 -cost
overrun_ sf] hf]lvd,
-ª_ ljb]zL ljlgdosf] hf]lvd,
-r_ sfg"gL k|lqmofx? tyf O{hfht k|fKt ug'{kg]{ eP ;f]af6 kg{ ;Sg] cj/f]wx?,
-5_ If]qLos/0f / ljZjJofkLs/0f -Globalization_ sf sf/0faf6 pTkGg x'g ;Sg]
hf]lvd,
-h_ ;/sf/L gLlt tyf lgodx?df x'g] kl/jt{g tyf ljZjJofkL ?kdf x'g] gLltut
kl/jt{gaf6 pTkGg x'g] hf]lvd,
-em_ ;~rfng Oltxf;sf] cefj,
-`_ k|ljwLsf] kl/jt{gaf6 x'g] ;Sg] hf]lvd,
-6_ cGo .
pk/f]Qmfg';f/sf] hf]lvdx?nfO{ Go"g jf Joj:yfkg ug]{ ;DaGwdf Joj:yfkgsf] of]hgf ;d]t
pNn]v ug'{kg]{ .
@)= ljQLo ljj/0f / tT;DaGwdf Joj:yfkgsf] wf/0ff / ljZn]if0f -v08 -u_ sf] pkv08
-(_-s_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] n]vfk/LIf0f ePsf] kl5Nnf] cfly{s jif{sf] jf;nft, gfkmf
gf]S;fg lx;fa, gfkmf gf]S;fg lx;fa afF8kmfF8, gub k|jfx ljj/0f ljj/0fkqdf
;dfj]z x'g'kg]{ .
-v_ ;~rfng cjlw tLg jif{ JotLt e};s]sf] cj:yfdf ljut tLg jif{sf] /
tLg jif{ JotLt e}g;s]sf] cj:yfdf ;~rfng cjlwe/sf] n]vfk/LIf0f ePsf]
gfkmf gf]S;fg, jf;nft ;lxtsf] ;+lIfKt ljQLo ljj/0f -;xfos sDkgL eP
;dli6s[t ?kdf_ .
-u_ cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] ^ dlxgf kZrft ljj/0fkq l:js[ltsf] nflu k]z
u/]df pQm cGtl/d cjlwsf] nflu n]vfk/LIfsaf6 k|dfl0ft u/]sf] ckl/is[t
ljQLo ljj/0f .
-3_ cfDbfgL / vr{ lx;fjsf] s'g} zLif{sdf 7'nf] dfqfdf kl/jt{g ePdf To;sf]
ljZn]if0ffTds sf/0f .
-ª_ kl5Nnf] ljQLo ljj/0fsf] n]vfk/LIf0f eP kZrft ;+ul7t ;+:yfsf] sf/f]af/,
gfkmf gf]S;fg, ;DklQsf] d"No jf cfufdL !@ dlxgfsf] bfloTj e'QmfgLdf c;/
kg]{ u/L s'g} cj:yf l;h{gf ePsf] 5÷5}g ;f] ;DaGwdf ;+rfnsx?sf] wf/0ff .

283
-r_ cfly{s jif{ ;dfKt ePkl5 ljj/0fkq k]z u/]df, ljj/0fkq k]z u/]sf] ldltaf6
:jLs[lt x'g] ldlt;Dddf jf;nftsf] ldlt kl5sf] 36gfsf] jf/]df 5'§} hfgsf/L
ljj/0fkqdf ;dfj]z ug'{kg]{ .
-r_ ljut % jif{df ;DklQsf] k'gd"{Nof+sg ul/Psf] 5÷5}g, olb ul/Psf] eP
-c_ ;DklQsf] ljj/0f,
-cf_ ;DklQsf] k"gd"{Nof+sg cl3 / kl5sf] lstfjL d"No,
-O{_ k"gd"{Nof+sgsf] cf}lrTo,
-5_ cfufdL tLg jif{sf] k|If]lkt jf;nft, gfkmf gf]S;fg lx;fasf ;fy} To;sf
u0fgfsf] cfwf/x?,
@!= ljQLo cg'kft ;DaGwL ljj/0f -v08 -u_ sf] pkv08 -(_-v_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ ;~rfng cjlw tLg jif{ JotLt e};s]sf] cj:yfdf ljut tLg jif{sf] / tLg
jif{ JotLt e}g;s]sf] cj:yfdf ;~rfng cjlwsf] tyf cfufdL tLg jif{sf]
k|If]lkt k|lt z]o/ cfDbfgL -EPS_ tyf k|lt z]o/ g]6jy{,
-v_ ljut # jif{sf] g]6jy{df ePsf] cf};t k|ltkmn,
@@= lwtf]kq hf/L ug'{sf] p2]Zo - v08 -u_ sf] pkv08 -!)_-s_ ;Fu ;DalGwt_
lwtf]kq hf/L ug'{sf] p2]Zo :ki6 ?kdf pNn]v ul/g'kg]{ .
@#= lwtf]kq lgisfzgaf6 k|fKt k"+hLsf] pkof]u-v08 -u_ sf] pkv08 -!)_-v_ ;Fu
;DalGwt_
-s_ lgisfzgaf6 k|fKt x'g] s"n /sdnfO{ s;/L / s'g If]qdf k|of]u ul/g] 5
tT;DaGwL ljj/0f pNn]v ul/g'kg]{ .
-v_ ;fj{hlgs lgisfzg ul/g] lwtf]kq k"0f{ ?kdf laqmL gePdf ;fj{hlgs
lgisfzgsf] p2]Zo k|fKtL ug{sf] nflu ckgfOg] j}slNks Joj:yf
-u_ cfof]hgfsf] ;+rfng :yfg, cfof]hgf r/0fa4 ?kdf sfof{Gjog ul/g] eP
k|To]s r/0fdf nfUg] vr{, s'g} r/0f ;dfKt e};s]sf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f
pNn]v ug'{kg]{ .
-3_ cfof]hgf ;DkGg x'g], kl/If0f pTkfbg z'? x'g] / k"0f{ Joj;flos pTkfbg z'?
x'g] cg'dflgt ldlt pNn]v ug'{kg]{ .
-ª_ ;+ul7t ;+:yfn] s'g} pks/0f v/Lb u/]sf] jf ug{ nfu]sf] eP pQm pks/0fsf]
d"No jf k|:tfljt d"No, ;Knfo;{sf] gfd / ;Knfo;{;Fu ;Demf}tf ePsf] eP ;f]
sf] d"Vo d"Vo a"Fbfx?,
-r_ s'g} kf6L{;Fu k|ltlnlk clwsf/, 6«]8dfs{, Ohfhtkq, /f]oN6L, ;xsfo{ ;DaGwdf
jf ljQLo jf k|fljlws ;Demf}tf ul/Psf] eP ;f] sf] k|d'v zt{x? / kf6L{sf]
gfd, 7]ufgf ;DaGwL lj:t[t ljj/0f,

284
-5_ pTkfbg ;DaGwL cfof]hgf eP, ;f] sf] k|s[lt, k|of]ustf{, k|lt:kwf{, nlIft
;d"x, pTkfbg Ifdtf, ljut jif{x?sf] Ifdtf pkef]u jf eljiodf ul/g] Ifdtf
pkef]u ;DaGwL ljj/0f,
-h_ cfof]hgfsf] nflu cfjZos sRrf kbfy{sf] pknAwtf / To;sf] >f]t,
-em_ cfof]hgfsf] nflu cfjZos x'g] ljB't, kfgL, Uof;sf] dfqf / To;sf] >f]t,
-em_ ;fj{hlgs lgisfzgsf nflu ul/g] vr{ k|d'v ?kdf b]xfodf pNn]lvt kIfx?nfO{
lbg] z'Nsx? 5'§f5'§} ?kdf k|:t't ug'{kg]{,
-c_ lgisfzg tyf laqmL k|aGws,
-cf_ 6«li6 -l8j]Gr/ lgisfzgsf] xsdf_
-O_ k|Tofe"ltstf{
-O{_ lj1x?
-p_ n]vfkl/Ifs
-pm_ cGo -h:t} ;+sng s]Gb|, lgisfzg a}+s cfbL_
@$= lwtf]kqsf] afF8kmfF8, lkmtf{ e'QmfgL tyf ;"rLs/0f ;DaGwL ljj/0fM -v08 -u_ sf]
pkv08 -!)_ -ª_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ cTolws dfu jf Go"g dfu ePsf] cj:yfdf afF8kmfF8sf] k|s[of,
-v_ cTolws dfu ePsf] jf afF8kmfF8 gePsf] cj:yfdf lkmtf{ e'QmfgL ;DaGwL
Joj:yf,
-u_ lgj]bg ;fy k|fKt /sdsf] lkmtf{ e'QmfgLdf l9nfO{ ePdf lbOg] Jofhb/,
-3_ lwtf]kqsf] afF8kmfF8 tyf k|df0fkq hf/L ;DaGwL k|s[of / ;dofjwL,
-ª_ lwtf]kq ;"rLs/0f e};s]sf] eP, To:tf] lwtf]kq ;"rLs/0f ul/Psf] lwtf]kq
ahf/sf] gfd / lwtf]kqsf] sf/f]af/ z'? x'gsf] nflu ;+ul7t ;+:yfn] k"/f ug'{kg]{
zt{x? ;DaGwL ljj/0f,
-r_ lwtf]kq ;"rLs/0f e}g;s]sf] eP, ;+ul7t ;+:yfn] lgisfzg tyf laqmL ul/g]
lwtf]kqx? k|rlnt P]g, lgod cg';f/ ;xh v/Lb, laqmL jf ljlgdo x'g ;Sg]
u/fpgsf nflu ul/g] Joj:yf ;DaGwL ljj/0f .
@%= k|Tofe"tL ;DaGwL ljj/0fM-v08 -u_ sf] pkv08 -!)_-r_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ lwtf]kq k|Tofe"lt ug]{ ;+ul7t ;+:yfsf] gfd, 7]ufgf / k|Tofe"lt ug]{ lwtf]kqsf]
;+Vof / /sd,
-v_ lwtf]kq k|Tofe"ltstf{;Fu ul/Psf] ;Demf}tfsf] d"Vo d"Vo a"Fbfx? .

285
@^= cfj]bg lb+bf Wofg lbg'kg]{ s'/fx?M-v08 -u_ sf] pkv08 -!)_-5_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ lwtf]kqjfnfsf] clwsf/ tyf k|ltaGwfTds Joj:yfx? h:t} dtflwsf/, nfef+z,
xsk|b z]o/, lwtf]kqjfnfsf] clwsf/df kl/jt{g ug]{ k|s[of tyf lwtf]kqsf]
vf/]hL cfbL ;DaGwL ljj/0f,
-v_ lgodfjnL, k|aGwkq k|fKt ug]{ jf x]g{ ;Sg] 7fpF, e'QmfgL ug]{ tl/sf, lng'kg]{
Go"gtd lwtf]kq ;+Vof / ;f] eGbf dfly lng] ePdf s'g u'0ffÍdf lng ;Sg] xf]
;f] ;DaGwL ljj/0f,
-u_ cfj]bg lb+bf kfngf ug'{kg]{ zt{ aGb]hx? h:t} Ps eGbf a9L b/vf:t lbg
gkfOg], nufgLstf{sf] klxrfgsf] nflu gful/stf÷hGdbtf{sf] k|dfl0ft
k|df0fkqsf] k|ltlnlk k]z ug'{kg]{ jf lwtf]kq bnfn Joj;foLn] lbPsf] u|fxssf]
kl/ro gDa/ / ;DalGwt Joj;foLsf] gfd v'nfpg'kg]{ / a}+s vftf dfkm{t
sf/f]af/ ul/g'kg]{ h:tf kIfx?,
@&= ;DalGwt kIf aLrsf] sf/f]af/ ;DaGwL ljj/0f -v08 -u_ sf] pkv08 -!!_ ;Fu
;DalGwt_
lgisfzgstf{ ;+ul7t ;+:yf / lgDglnlvt kIf aLr ljut @ jif{sf] cjlwdf s'g}
k|sf/sf] a:t'ut sf/f]af/ ePsf] jf s'g} sf/f]af/ ug{ k|:tfj ul/Psf] eP sf/f]af/df
;+nUg JolQmx?sf] gfd, ltgLx?sf] ;+ul7t ;+:yf;+usf] ;DaGw, sf/f]af/sf] k|s[lt /
/sd
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] sfo{sf/L clws[t jf ;+rfnssf] ?kdf /x]sf] JolQm,
-v_ cfwf/e"t ;]o/wgL
-u_ v08 -s_ / -v_ df pNn]lvt s'g} JolQmsf] Psf3/ kl/jf/sf] ;b:o,
-3_ ;+ul7t ;+:yfsf] sfo{sf/L clws[t jf ;+rfns jf cfwf/e"t z]o/wgLn] #)
k|ltzt jf ;f] eGbf a9L dtflwsf/ x'g] u/L z]o/ :jfldTj u|x0f u/]sf] sDkgL
jf ;+ul7t ;+:yf,
-ª_ ;+ul7t ;+:yf jf To;sf] ;xfos sDkgLn] xfnsf] ;+rfns jf lghsf] Psf3/
kl/jf/sf] ;b:osf nflu s'g} sf/f]af/ jf ;Demf}tf u/]sf] 5 eg] ;f] jf
ljj/0fkq k|sfzg ug'{ eGbf # jif{ cufl8sf] cjlwdf ;+:yfsf] ;+rfns jf
;+rfnssf] Psf3/ kl/jf/sf] ;b:osf nflu s'g} sf/f]af/ jf ;Demf}tf u/]sf]
eP ;f] s'/f,
-r_ s'g} ;+rfns jf ;+rfnssf] Psf3/ kl/jf/sf] ;b:onfO{ s'g} C0f lbPsf]
jf lgh;Fu lnPsf] eP pQm C0f ;DaGwL lj:t[t ljj/0f h:t} C0f afkt
lnPsf] /sd, C0fsf] Jofhb/, C0f lnPsf] ldlt, C0f e'QmfgL cjlw cflb s'/f
ljj/0fkqdf v'nfpg'kg]{ .
@*= ljb]zL nufgL / Joj:yfkg ;DaGwL ljj/0f -v08 -u_ sf] pkv08 -!@_ ;Fu ;DalGwt_
ljb]zL nufgL / Joj:yfkgdf ;+ul7t ;+:yf ;+rfng x'g] eP ;f] sf] ljj/0fsf ;fy}
;DalGwt ;Demf}tfsf] d"Vo tyf tflTjs a"Fbfx? .

286
@(= ;"rLs[t ;+ul7t ;+:yfn] ;fj{hlgs lgisfzg ug]{ ePdf b]xfosf] ljj/0f pNn]v
ug'{kg]{ M -v08 -u_ sf] pkv08 -!#_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] ljut # cfly{s jif{sf] k|To]s q}dfl;s cjlwsf] pRrtd,
Go"gtd, clGtd ahf/ d"Nosf ;fy} sf/f]af/ ePsf] z]o/ ;+Vof
-v_ af]8{df ljj/0fkq btf{sf] nflu k|:t't ug'{eGbf ^ dlxgf cufl8sf] cjlwsf]
dfl;s ?kdf pRr, Go"g / clGtd d"Nosf ;fy} k|To]s dlxgfdf sf/f]af/
ePsf] s"n lbg / s'n sf/f]af/ ePsf] lwtf]kqsf] ;+Vof .
#)= kl5Nnf] ;fj{hlgs lgisfzgsf] cg'dfg tyf pknAwL ;DaGwL ljj/0f -v08 -u_ sf]
pkv08 -!$_ ;Fu ;DalGwt_
;+ul7t ;+:yfn] o; eGbf cufl8 lwtf]kq lgisfzg ubf{ tof/ u/]sf] ljj/0fkq jf
cGo ljj/0fx?df pNn]vLt ul/Psf nIo tyf sfo{qmdx? tyf v'b d'gfkmf xfl;n
ug{ ;s]÷g;s]sf], g;s]sf] cj:yfdf nIo tyf sfo{qmdsf ;fy} ljj/0fkq jf cGo
ljj/0fx?df k|If]lkt v'b d'gfkmf eGbf aL; k|ltzt jf ;f] eGbf a9Ln] Go"g x'g
uPsf] eP o;/L km/s kgf{sf] sf/0f .
#!= k/fdz{bftf÷ljz]if1 ;DaGwL ljj/0f-v08 -u_ sf] pkv08 -!%_ ;Fu
;DalGwt_
-s_ n]vfkl/Ifs, k|d'v a}+s, lgisfzg sfo{ ;Fu ;+nUg a}+s, k|If]lkt ljQLo ljj/0f
7Ls 5 egL k|dfl0ft ug]{ lj1 cflbsf] gfd tyf 7]ufgf
-v_ dfly v08 -s_ df pNn]lvt ;+:yf jf JolQm;Fu ePsf] ;xdltsf d"Vo d"Vo
a"Fbf tyf zt{x? .
#@= d'2f tyf ljjfb ;DaGwL ljj/0f -v08 -u_ sf] pkv08 -!&_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] t/ntf, df}Hbft, sfo{ ;+rfngdf tflTjs c;/ kg]{ vfnsf]
s'g} d'2fdfldnf jf ljjfb eP ;f] ;DaGwL ljj/0f tyf pk/f]Qm d'2f jf
ljjfbsf] sf/0faf6 kg{ ;Sg] k|efj ;DaGwdf Joj:yfkgsf] wf/0ff,
-v_ ;+ul7t ;+:yfnfO{ c;/ kg]{ u/L ;+:yfsf] ;+:yfks÷;+rfnsn] jf nfO{ bfo/
ul/Psf] d'2f ;DaGwL ljj/0f,
-u_ ljut kfFr jif{df ;+ul7t ;+:yfsf] s'g} ;+:yfks÷;+rfns sfnf];"rLdf k/]sf]
jf s'g} g}lts jf cfly{s sf/0faf6 s'g} lgodg lgsfo jf cbfntn] ;hfo
u/fPsf] eP, To:tf] ;+:yfks÷;+rfnssf] gfd / ;hfo ug]{ lgodg lgsfo jf
cbfntsf] gfd pNn]v ug'{kg]{ .
-3_ ;+ul7t ;+:yf a}+s jf ljQLo ;+:yfdf C0f glt/L l8kmN6 ePsf], lgod cg';f/sf]
z'Ns glt/]sf], lwtf]kqjfnfx?sf] s'g} /sd e'QmfgL gul/Psf] eP tT;DaGwL
ljj/0fx? .
##= u'gf;f] ;'Gg] / ;dfwfg ug]{ k|s[of -v08 -u_ sf] pkv08 -!*_ ;Fu
;DalGwt_
;fj{hlgs lgisfzg ;DaGwdf nufgLstf{x?sf] u'gf;f ;'Gg / ;dfwfgsf nflu
Joj:yf u/L ;f] af/] ljj/0fkqdf pNn]v ug'{kg]{ .

287
#$= C0fkq lgisfzg ;DaGwL ljj/0f-v08 -u_ sf] pkv08 -@)_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ s'g} ;+ul7t ;+:yfn] C0fkq hf/L ug]{ ePdf To:tf] C0fkq lgisfzgsf] zt{
aGb]hx?, C0fkqsf] cjlw, lgisfzg ul/g] C0fkqsf] /sd, C0fkq ;fwf/0f
z]o/df kl/jt{g x'g] jf gx'g], Jofhb/, C0fkq e'QmfgL hu]8f sf]if ;DaGwL
Joj:yf, C0fkqjfnfx?sf] clwsf/,
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;DklQdf C0fkqjfnfsf] xs ;DaGwL ljj/0f,
-u_ 6«li6sf] gfd, 7]ufgf tyf 6«li6 / sDkgL aLr ePsf] ;Demf}tf -Trust Deeds
_ sf] k|d'v a"Fbfx?,
-3_ kl/jt{gzLn C0fkq hf/L ul/g] ePdf C0fkqsf] kl/jt{g cg'kft, d"No,
lk|ldod tyf kl/jt{g ldlt, dtflwsf/sf] Joj:yf pNn]v ug'{kg]{,
-ª_ C0fkq hf/L ug'{sf] p2]Zo / ;DkGg x'g] sfo{ of]hgf,
-r_ hf/L k"FhL k"/f r'Qmf eP÷gePsf] .
#%= cu|flwsf/ z]o/ lgisfzg ;DaGwL Joj:yf -v08 -u_ sf] pkv08 -@!_ ;Fu
;DalGwt_
;+ul7t ;+:yfn] cu|flwsf/ z]o/ hf/L ug{] ePdf tT;DaGwdf ;+ul7t ;+:yfsf]
lgodfjnLdf Joj:yf /xL b]xfo cg';f/sf] lj:t[t ljj/0f ljj/0fkqdf :ki6 ?kdf
pNn]v ul/Psf] x'g'kg{]5 M
cu|flwsf/ z]o/sf] /sd lkmtf{ x"g] jf gx"g] (Redeemable/Ir-redeemable), lkmtf{
x"g] ePdf e"QmfgL cjlw / lk|ldod ;lxt lkmtf{ x'g] jf lk|ldod ljgf, cu|flwsf/
z]o/df lbOg] nfef+z b/ / ;+rozLn x'g]÷gx'g] (Cumulative/Non Cumulative),
;fwf/0f z]o/df kl/jt{g x'g]÷gx'g], olb kl/jt{g x'g] ePdf kl/jt{gsf] cg'kft,
d"No, cjlwsf ;fy} kl/jt{g ;DaGwL cGo Joj:yf / To:tf] cu|flwsf/ z]o/jfnfx?n]
dtflwsf/ k|of]u ug{ kfpg] cj:yf / k'j{lgwf{l/t zt{df kl/jt{g gx'g] s'/f, kF"FhL
lkmtf{ hu]8f sf]if u7g ;DaGwL Joj:yf, sDkgL vf/]h ePsf] cj:yfdf z]o/sf]
/sd lkmtf{ ubf{ cu|flwsf/ lbg] jf glbg] s'/f .
#^= cGo ;fdfGo hfgsf/L-v08 -u_ sf] pkv08 -@@_ ;Fu ;DalGwt_
-s_ ljz]if1sf] s'g} /fo ePdf, ;f] sf] ljj/0f,
-v_ ut tLg cfly{s jif{ leqdf s'g} ;+rfns, n]vfk/LIfs kl/jt{g ePsf] eP, ;f]
sf] sf/0f,
-u_ sDkgL ;lrjsf] gfd, 7]ufgf / of]Uotf,
-3_ ;fj{hlgs lgisfzg ug{sf nflu ;+rfns ;ldltaf6 ePsf] lg0f{o ;DaGwL
ljj/0f,
-ª_ ;+ul7t ;+:yf jf o;sf z]o/wgLnfO{ s'g} ljz]if s/ ;'ljwf lbOPsf] eP, ;f]
;DaGwL ljj/0f,
-r_ ;+ul7t ;+:yfsf] kl5Nnf] cfly{s jif{sf] n]vfk/LIf0f ePsf] jf;nft, gfkmf
gf]S;fg lx;fj / gub k|jfx ljj/0f k|fKt ug{ jf x]g{ ;Sg] 7fpF / ;do .

288
cg';"rL— ^
-lgod !!sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
=============================
============================
laifoM ljj/0fkq :jLs[t u/L kfpF .
o; ===============================n] c+lst d'No ===========sf] ====-lwtf]kqsf] gfd_=====================lsQf
;fj{hlgs lgisfzg ug{sf nflu tof/ ul/Psf] ljj/0fkq tyf cGo sfuhftx?sf
;fy} ljj/0fkq k|zf]wg jfktsf] ?= @%,))).– -kRrL; xhf/_ af]8{sf] vftfdf hDdf
u/]sf] ef}r/ ;d]t ;+nUg u/L ljj/0fkq :jLs[ltsf] nflu of] lgj]bg k]z u/]sf] 5' .
sfo{sf/L k|d'v
======================================== ln=

cg';"rL—&
-lgod !# sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
ljj/0fkqsf] :jLs[lt
==========================d'Vo sfof{no ePsf] ================================ n] ?= ====== -c+lst d"No_
b/sf] =============== lsQf ================ -lwtf]kqsf] lsl;d_ ;fj{hlgs lgisfzg ug{sf nflu
tof/ u/]sf] ljj/0fkqnfO{ :jLs[lt k|bfg ul/Psf] 5 .
pk/f]Qm ljj/0fkqdf plNnlvt ================== -lwtf]kqsf] lsl;d_ b]xfosf zt{x? kfngf
ug'{kg]{ u/L lgisfzg ug'{kg]{ 5 .
zt{x? M
!=
@=
#=
$=
%=
;DalGwt kbflwsf/Lsf]
gfdM
kbM
b:tvtM
ldltM

289
cg';"rL–*
-lgod !% sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
cfJxfgkqdf pNn]v ug'{kg]{ Go"gtd ljj/0f
-s_ af]8{af6 ljj/0fkq jf laqmL k|:tfj :jLs[t ePsf] ldlt / :jLs[t ljj/0fkq
sDkgL /lhi6«f/sf] sfof{nodf btf{ ePsf] ldlt,
-v_ lwtf]kq laqmL v'Nnf x'g] ldlt,
-u_ lwtf]kqsf] k|lt PsfO{ d'No / tTsfn a'emfpg' kg]{ k]lZs /sd,
-3_ lwtf]kq laqmL aGb x'g] ldlt / ;j} lwtf]kq l5§} laqmL ePdf l56f]df laqmL aGb
x'g] ldlt,
-ª_ b/vf:t kmf/fd eg]{ t/Lsf, b/vf:t a'emfpg] a}+s, ljQLo ;+:yf / ;+sng s]Gb|sf]
gfd 7]ufgf, 6]lnkmf]g gDa/ / ;Dks{ JolQmsf] gfd tyf lgisfzg a}+ssf] a}+s
vftf gDa/x?,
-r_ ljj/0fkq jf laqmL k|:tfj / b/vf:t kmf/fd k|fKt ug]{ 7fpF, ;+ul7t ;+:yfsf]
ljQLo ljj/0f / cGo cfjZos sfuhft x]g{ ;lsg] 7fpF .
-5_ lwtf]kqsf] nflu b/vf:t kmf/fd k|fKt ug{ g;Sg] OR5's nufgLstf{x?sf] nflu
b/vf:t kmf/fdsf] gd"gf,
-h_ af]8{af6 :jLs[t ljj/0fkq jf laqmL k|:tfjsf] ;+lIfKt hfgsf/L x'g] u/L To;df
pNn]v ePsf k|d'v s'/fx?,
-:ki6Ls/0f M o; cGtu{t ;+ul7t ;+:yf ;DaGwL ljj/0fÙ k"FhLÙ ;+rfns ;ldltÙ
cGtlg{lxt hf]lvd tyf ;f]sf] Aoj:yfkgÙ jf;nft, gfkmf g]S;fg, g]6jy{ tyf
ljQLo k|If]k0fsf cfwf/x?Ù cfj]bg lb+bf cfj]bsn] kfng ug'{ kg]{ zt{x?Ù afF8kmfF8
tyf ;"lrs/0fÙ b/vf:t kmf/fdsf] gd'gf cflb ;DaGwL ;Dk"0f{ ljj/0fx? ;dfj]z
ug'{kg]{5 ._
-em_ lgisfzgsf] qmddf nufgLstf{x?sf] u'gf;f ;'Gg tyf To;sf] ;dfwfgsf nflu
ul/Psf] Joj:yf .

290
cg';"rL (
-lgod !& sf] pklgod -@_ tyf lgod @# sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_

xsk|bz]o/ ÷ kl/kq ljlwaf6 lgisfzg ;DaGwL Joj:yf / ljj/0fx?


-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] gfd,
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] /lhi68{ sfof{no,
-u_ sf/f]af/ :yfg,
-3_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;+lIfKt kl/ro / p2]Zo,
-ª_ z]o/ k"FhLsf] ;+/rgf,
-r_ xsk|b z]o/ lgisfzg ug'{k"j{ / lgisfzg kZrft ;+ul7t ;+:yfsf] r'Qmf k"FhLsf]
l:ytL,
-5_ xfnsf z]o/wgLx?sf] ;d"x v'Ng] u/L ;+:yfksx?sf] xsdf lghx?sf] gfd, 7]ufgf
tyf pgLx?n] lnPsf] z]o/ ;+Vof,
-h_ lgisfzg ul/g] xsk|b z]o/sf] ;+Vof tyf To;sf] cg'kft,
-em_ lwtf]kq lgisfzg ug]{ ;DaGwdf ;fwf/0f ;efn] u/]sf] lg0f{o tyf ;fwf/0f ;ef
;DkGg ePsf] ldlt,
-`_ ;+rfnsx?sf] kl/ro,
-6_ ;+rfns ;ldltsf] agf}6,
-7_ lng'kg]{ Go"gtd z]o/ ;+Vof / b/vf:t ;fy k7fpg'kg]{ k]ZsL /sd,
-8_ ;fljssf z]o/wgLn] xsk|b z]o/ v/Lbsf nflu b/vf:t glbO{ afFsL /xg uPsf
z]o/x?sf] laqmL ug]{ ;DaGwL Joj:yf,
-9_ xsk|b z]o/ eP ;f] sf] cg'kft eGbf a9L z]o/ v/Lb ug{ kfpg]÷gkfpg] ;DaGwL
Joj:yf,
-0f_ ;+ul7t ;+:yfsf] ljutsf] tyf cfufdL # jif{sf] k|If]lkt ljQLo ljj/0fsf ;fy}
g]6jy{,
-t_ ;+ul7t ;+:yfsf] kl5Nnf] jif{sf] n]vfk/LIf0f ePsf] jf;nft / gfkmf gf]S;fg
lx;fjsf] ljj/0f,
-y_ ;+ul7t ;+:yfn] ug]{ ePsf] sfddf lglxt ;Defljt hf]lvdx?,
-b_ lwtf]kq afF8kmfF8 ;DaGwL Joj:yf,
-w_ ;+ul7t ;+:yfsf] k|aGwkq, lgodfjnL, kl5Nnf] jif{sf] n]vfk/LIf0f ePsf] jf;nft,
gfkmf gf]S;fg lx;fj, n]vfk/LIf0f k|ltj]bg lg/LIf0f ug{ kfO{g] ;do / :yfg,
-g_ lgisfzg x'g] lwtf]kq k|Tofe"lt u/]sf] eP ;f] sf] ljj/0f,
-k_ z]o/ ;"rLs/0f u/fpg] ;DaGwL Joj:yf,

291
-km_ ;+ul7t ;+:yfsf] sf/f]af/df c;/ kg]{ s'g} ljjfb÷d'2f dfldnf eP ;f] sf] ljj/0f,
-a_ lwtf]kq v/Lb ug{ rfxg] cfj]bsn] kfngf ug'{kg]{ d"Vo s'/fx?,
-e_ cfkm\gf] xs cGo JolQmnfO{ x:tfGt/0f ug]{ u/L dgf]gog u/]sf] cj:yfdf kfnfgf
ug'{kg]{ s'/fx?,
-d_ ;+ul7t ;+:yfsf] n]vfk/LIfs, sDkgL ;lrj, ljQLo ljj/0f k|If]k0f ug]{ ljz]if1,
k|If]lkt ljj/0fsf] k|If]k0f÷cg'dfgsf] cfwf/ tyf tl/sf af/] k'g/fjnfs]g u/L
;Gt'i6 ePsf] /fo JoQm ug]{ ljz]if1, æxsk|b z]o/ lgisfzg ;DaGwL Joj:yf tyf
ljj/0fx?Æ tof/ ug]{ ljz]if1 tyf lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] gfd, 7]ufgf
pNn]v ug'{kg]{,
-o_ xsk|b z]o/ hf/L ug'{sf] p2]Zo,
-/_ xsk|b z]o/ laqmL v'Nnf cjwL,
-n_ xsk|b z]o/ v/Lbsf nflu b/vf:t kfOg], /sd hDdf ug]{ / cfj]bg a'emfpg]
:yfgx?sf ;fy} xsk|b z]o/ v/Lbsf] nflu tof/ ul/Psf] æxsk|b z]o/ lgisfzg
;DaGwL Joj:yf tyf ljj/0fx?Æ k|fKt ug{ jf x]g{ ;Sg] :yfgx?,
-j_ cfkm\gf] Joj;fo;Fu ;DalGwt P]g, lgod, sDkgL P]g tyf cGo lgodg lgsfon]
lbPsf] lgb]{zgx?sf] k"0f{ kfngf u/]sf] ;DaGwdf pb\3f]if0f,
-z_ kl5Nnf] # jif{sf] clwstd, Go"gtd, clGtd ahf/ d"Nosf ;fy} sf/f]af/ ePsf]
;+Vof ;DaGwL ljj/0f,
-if_ o; æxsk|b z]o/÷ kl/kq ljlwaf6 lgisfzg ;DaGwL Joj:yf tyf ljj/0fx?Æ df
pNn]v ePsf] ljj/0fx? tYo, k"0f{ 5g\, ;f] df s'g} km/s k/]df xfdL ;+rfnsx?
k"0f{?kdf lhDd]jf/ x'g]5f}+ egL ;xL 5fk ug]{ ;+rfnsx?sf] gfd, b:tvt .
-;_ lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] pb\3f]if0f
xfdLnfO{ lgisfzgstf{ ;+ul7t ;+:yf tyf o;sf ;+:yfks÷;+rfnsx?n] pknAw
u/fPsf] ljj/0f tyf hfgsf/Lx?sf] cfwf/df o; ;+:yfsf] Joj:yfksLo, k|fljlws
/ cfly{s kIfsf] ljZn]if0ffTds cWoogaf6 xfdL ;Gt'i6 x'g'sf] ;fy} æxsk|b z]o/
lgisfzg ;DaGwL Joj:yf tyf ljj/0fx?Æ df n]lvPsf cfly{s ljj/0fx? / cGo
hfgsf/L tYout, k"0f{ / ;xL b]lvPsf]n] nufgLstf{x?nfO{ nufgL ;DaGwL lg0f{o
lng d2t k'Ug] s'/fk|lt ljZj:t eO{ xfdLn] of] æxsk|b z]o/ lgisfzg ;DaGwL
Joj:yf tyf ljj/0fx?Æ :jLs[ltsf nflu g]kfn lwtf]kq af]8{df P]g / o; lgodfjnL
cg'?ksf] of]Uotf k'u]sf] k|lta4tfkq -8\o" 8]lnh]G;\ ;l6{lkms]6_ k|:t't u/]sf 5f}+ .
gf]6 M kl/kq ljlwaf6 lwtf]kq lgisfzgsf ;DaGwdf pk/f]Qm adf]lhd tof/ ug'{kg]{ ljj/0fx?
xsk|b z]o/ afx]ssf dfq nfu" x'g] afx]s cGo ;a} ljj/0f ;dfj]z ug'{ kg]{5 .

292
cg';"rL— !)
-lgod !& sf] pklgod -#_tyf lgod @# sf] pklgod -&_;+u ;DalGwt_
xsk|b÷kl/kq ljlwaf6 lgisfzgsf] :jLs[lt
==========================d'Vo sfof{no ePsf] ================================ n] ?= ====== -c+lst d"No_
b/sf] =============== lsQf ================ -lwtf]kqsf] lsl;d_ xsk|b lgisfzg ug{sf nflu tof/
u/]sf] xsk|b z]o/ lgisfzg ;DaGwL ljj/0fnfO{ :jLs[lt k|bfg ul/Psf] 5 .
pk/f]Qm ljj/0fdf plNnlvt ================== -lwtf]kqsf] lsl;d_ b]xfosf zt{x? kfngf
ug'{kg]{ u/L lgisfzg ug'{kg]{ 5 .
zt{x? M
!=
@=
#=
$=
%=
;DalGwt kbflwsf/Lsf]
gfdM
kbM
b:tvtM
ldltM

cg';"rL –!!
-lgod !( sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
z]o/wgLx?n] cfkm"n] kfPsf] xs c? s;}nfO{ dgf]gog ubf{ ;DalGwt ;+ul7t ;+:yf ;dIf
lbg'kg]{ lgj]bgsf] 9fFrf
>L ;+rfns ;ldlt
=========================
==========================
To; ;+ul7t ;+:yfsf] k|lt z]o/ ============ c+lst d"Nosf] z]o/ ;+Vof gDa/
=============== b]lv ================= ;Ddsf] d]/f]÷xfd|f] gfddf sfod /x]sf] ================= lsQf
z]o/ jfkt k|fKt x'g] ========= lsQf xsk|b z]o/ v/Lb ug]{ xs dWo] ============= lsQf xsk|b
z]o/ v/Lb ug{ ============================== a:g] =================================== n] v/Lb ug{ kfpg]
u/L dgf]gog u/L k7fPsf] 5'÷5f}+ . lghn] d}n]÷xfdLn] dgf]gog u/]sf] ;+Vofdf xsk|b z]o/
vl/b ug{ ;+ul7t ;+:yfn] tf]lslbPsf] k|s[of k"/f u/L xsk|b z]o/ v/Lb u/]df d]/f]÷xfd|f]

293
d+h'/L 5 kl5 d]/f]÷xfd|f] xssf] z]o/ c?n] v/Lb ug{ kfpg] xf]Og jf d]/f] xs dgf]gog
u/]sf] xf]Og÷5}g egL sxL st} ph'/ ug]{ 5}g÷5}+gf}+ u/] o;} sfuhn] ab/ xf];\ egL dfly
plNnlvt z]o/ lghn] cfkm\gf] gfddf v/Lb ug{ kfpg] u/L Joj:yf ul/lbg cg'/f]w u/]sf] 5'
÷5f}+ . Joxf]/f ;To 5 em'¶f] 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'Fnf a'emfpFnf .
xs dgf]gog ul/lbg] z]o/wgLsf] ljj/0f dgf]gLt JolQmsf]
ljj/0f
gfd, y/M gfd, y/M
7]ufgfM 7]ufgfM
jfj'sf] gfdM jfj'sf] gfdM
afh]sf] gfdM afh]sf] gfdM
b:tvtM b:tvtM
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
sfof{no k|of]hgsf] nflu
dfly plNnlvt xs dgf]gog ul/lbg] z]o/wgLsf] b:tvt k|dfl0ft ug]{ ======================
lnld6]8sf] clwsf/Lsf]M
gfdM
kbM
b:tvtM ================= lnld6]8sf]] 5fk

cg';"rL— !@
-lgod @$ sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
-;"lrs[t lwtf]kq laqmL k|of]hgsf] nflu_
laqmL k|:tfj -ckm/ 8s'd]G6_ tof/ ubf{ v'nfpg'kg]{ s'/fx? M
-s_ ;+ul7t ;+:yfsf] gfd,
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] /lhi68{ sfof{no,
-u_ sf/f]af/ :yfg,
-3_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;+lIfKt kl/ro / p2]Zo,
-ª_ z]o/ k"FhLsf] ;+/rgf -clws[t, hf/L tyf r'Qmf k"FhL_
-r_ lng'kg]{ Go"gtd z]o/ ;+Vof / b/vf:t ;fy k7fpg'kg]{ k]ZsL /sd,
-5_ ;+rfns ;ldltsf] agf}6
-h_ z]o/ afF8kmfF8 ;DaGwL Joj:yf,
-em_ z]o/ ;"rLs/0f ;DaGwL hfgsf/L ,

294
-`_ z]o/ v/Lb ug{ rfxg] z]o/wgLx?n] kfngf ug'{kg]{ d"Vo s'/fx?,
-6_ ;DalGwt lgodg Joj:yf tyf lgofds lgsfon] lbPsf] lgb]{zgx?sf] kfngf u/]sf]
;DaGwL pb\3f]if0ff,
-7_ lwtf]kqdf nufgL ;DaGwL hf]lvd
-8_ laqmL aGb x'g] ldlt -l56f] / l9nf]df_
-9_ lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] gfd, 7]ufgf
-0f_ z]o/ laqmL kZrft ;+rfns ;ldltdf k|ltlgwLTj kl/jt{g x'g] eP ;f] Joxf]/f,
-t_ af]8{n] tf]lslbPsf cGo s'/fx? .
b|i6JoM ckm/ 8s'd]G6 af]8{df btf{ u/fpFbf ;DalGwt lgisfzg tyf laqmL k|aGwsn] af]8{
;dIf Due Diligence Certificate k]z ug'{kg]{5 .

cg';"rL— !#
-lgod @$ sf] pklgod -$_ ;+u ;DalGwt_
-;"lrs[t gePsf] lwtf]kq laqmL k|of]hgsf] nflu_

o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kqsf] lgisfzg ubf{ laqmL k|:tfj -ckm/ 8s'd]G6_ tof/ ubf{
b]xfosf] s'/fx? ;dfj]z ePsf] x'g'kg]{M
!= ;+:yfsf] gfd,
@= ;+:yf s'g P]g cGtu{t :yflkt ePsf] ;f] s'/f,
#= ;+:yfsf] /lhi68{ sfof{no,
$= sf/f]af/ :yfg,
%= ;+ul7t ;+:yfsf] ;+lIfKt kl/ro / p2]Zo,
^= z]o/ k"FhLsf] ;+/rgf, -clws[t, hf/L tyf r'Qmf k"FhL_
&= lng'kg]{ Go"gtd z]o/ ;+Vof / b/vf:t ;fy a'emfpg'kg]{ /sd,
*= lgisfzg aGb x'g] ldlt -l56f] / l9nf]df_
(= lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] gfd, 7]ufgf,
!)= laqmL k|:tfj -ckm/ 8s'd]G6_ tyf b/vf:t k|fKt ug]{ / a'emfpg] :yfg,

!!= lwtf]kq lgisfzg tyf laqmL k|aGwssf] pb\3f]if0f


xfdLnfO{ lgisfzgstf{ ;+ul7t ;+:yf tyf o;sf ;+:yfks÷;+rfnsx?n] pknAw
u/fPsf] ljj/0f tyf hfgsf/Lx?sf] cfwf/df o; ;+:yfsf] Joj:yfksLo, k|fljlws
/ cfly{s kIfsf] ljZn]if0ffTds cWoogaf6 xfdL ;Gt'i6 x'g'sf] ;fy} laqmL k|:tfj
-ckm/ 8s'd]G6_ df n]lvPsf cfly{s ljj/0fx? / cGo hfgsf/L tYout, k"0f{ / ;xL

295
b]lvPsf]n] nufgLstf{x?nfO{ nufgL ;DaGwL lg0f{o lng d2t k'Ug] s'/fk|lt ljZj:t
eO{ xfdLn] of] laqmL k|:tfj -ckm/ 8s'd]G6_ :jLs[ltsf nflu g]kfn lwtf]kq af]8{df
P]g / o; lgodfjnL cg'?ksf] of]Uotf k'u]sf] k|lta4tfkq -8\o" 8]lnh]G;\ ;l6{lkms]6_
k|:t't u/]sf 5f}+ .
!@= ;+rfns ;ldltsf] ;+/rgf / k|ltlglwTj ;DaGwL Joj:yf
;+rfns ;ldltsf] ;+/rgf, ;+rfnsx?sf] of]Uotf / k|ltlglwTj tyf ;+rfns x'gsf]
nflu lng'kg]{ Go"gtd z]o/ ;+Vof ;DaGwL Joj:yf pNn]v x'g'kg{] .
!#= lwtf]kqlaqmL ug'{sf] p2]Zo
!$= lwtf]kqsf] afF8kmfF8, lkmtf{ e'QmfgL tyf ;"rLs/0f ;DaGwL ljj/0fM
-s_ cTolws dfu jf Go"g dfu ePsf] cj:yfdf afF8kmfF8sf] k|s[of,
-v_ cTolws dfu ePsf] jf afF8kmfF8 gePsf] cj:yfdf lkmtf{ e'QmfgL ;DaGwL
Joj:yf,
-u_ lgj]bg ;fy k|fKt /sdsf] lkmtf{ e'QmfgLdf l9nfO{ ePdf lbOg] Jofhb/,
-3_ lwtf]kqsf] afF8kmfF8 tyf k|df0fkq hf/L ;DaGwL k|s[of / ;dofjwL,
-ª_ ;+ul7t ;+:yfn] lgisfzg tyf laqmL ul/g] lwtf]kqx? k|rlnt P]g, lgod
cg';f/ ;xh v/Lb, laqmL jf ljlgdo x'g ;Sg] u/fpgsf nflu ul/g] Joj:yf
;DaGwL ljj/0f .
!%= cfj]bg lb+bf Wofg lbg'kg]{ s'/fx?M
-s_ lwtf]kqjfnfsf] clwsf/ tyf k|ltaGwfTds Joj:yfx? h:t} dtflwsf/, nfef+z,
xsk|b z]o/, lwtf]kqjfnfsf] clwsf/df kl/jt{g ug]{ k|s[of tyf lwtf]kqsf]
vf/]hL cfbL ;DaGwL ljj/0f,
-v_ lgodfjnL, k|aGwkq k|fKt ug]{ jf x]g{ ;Sg] 7fpF, laqmL k|:tfj -ckm/ 8s'd]G6_
k|fKt ug]{ jf x]g]{ ;Sg] 7fpF, e'QmfgL ug]{ tl/sf, lng'kg]{ Go"gtd lwtf]kq ;+Vof
/ ;f] eGbf dfly lng] ePdf s'g u'0ffÍdf lng ;Sg] xf] ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-u_ cfj]bg lb+bf kfngf ug'{kg]{ zt{ aGb]hx? h:t} Ps eGbf a9L b/vf:t lbg
gkfOg], nufgLstf{sf] klxrfgsf] nflu gful/stf÷hGdbtf{sf] k|dfl0ft
k|df0fkqsf] k|ltlnlk k]z ug'{kg]{ jf lwtf]kq bnfn Joj;foLn] lbPsf] u|fxssf]
kl/ro gDa/ / ;DalGwt Joj;foLsf] gfd v'nfpg'kg]{ / a}+s vftf dfkm{t
sf/f]af/ ul/g'kg]{ h:tf kIfx?,
!^= u'gf;f] ;'Gg] / ;dfwfg ug]{ k|s[of
lgisfzg ;DaGwdf nufgLstf{x?sf] u'gf;f ;'Gg / ;dfwfgsf nflu Joj:yf u/L
;f] af/] laqmL k|:tfj -ckm/ 8s'd]G6_ df pNn]v ug'{kg]{ .
!&= af]8{n] ;do ;dodf tf]s]sf] cGo hfgsf/L

296
cg';"rL— !$
-lgod @^ sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
q}dfl;s k|ltj]bgdf ;dfj]z ug'{kg]{ ljj/0f
!= ljQLo ljj/0f
-s_ q}dfl;s cjlwsf] jf;nft, gfkmf gf]S;fg ;DaGwL ljj/0f .
-pQm ljj/0fdf ut jif{ / o; jif{sf] ;f]xL cjlwsf] t'ngfTds ljj/0f, ;DalGwt
kIf -related party_ aLr ePsf] sf/f]af/ ;DaGwL ljj/0f ;d]t v'nfpg'kg]{_
:ki6Ls/0fM o; v08sf] k|of]hgsf] nflu æ;DalGwt kIfÆ eGgfn] s'g} ;+ul7t
;+:yfsf] sfo{sf/L clws[t jf ;+rfnssf] ?kdf /x]sf] JolQm jf cfwf/e"t
z]o/wgL, lghsf] Psf3/ kl/jf/sf] ;b:o ;Demg'k5{ / ;f] zJbn] ;+ul7t
;+:yfsf] sfo{sf/L clws[t jf ;+rfns jf cfwf/e"t z]o/wgLn] #) k|ltzt jf
;f] eGbf a9L dtflwsf/ x'g] u/L z]o/ :jfldTj u|x0f u/]sf] sDkgL jf ;+ul7t
;+:yfnfO{ ;d]t hgfpF5 .
-v_ Go"gtd ?kdf k|d'v ljQLo cg'kftx? h:t}M k|lt z]o/ cfDbfgL, P/E ratio,
k|lt z]o/ g]6jy{, k|lt z]o/ s'n ;DklQsf] d"No, t/ntf cg'kft ;DaGwL
ljj/0f .
@= Joj:yfksLo ljZn]if0f
-b]xfosf] s'/fx? ;d]t v'n]sf] ;+ul7t ;+:yfsf] Joj;fosf] ljsf; ;DaGwdf
Joj:yfkgsf] wf/0ff pNn]v ug'{kg]{_
-s_ q}dfl;s cjlwdf ;+:yfsf] df}Hbft, cfDbfgL / t/ntfdf s'g} kl/jt{g ePsf]
eP ;f] sf] k|d'v sf/0f ;DaGwL ljj/0f,
-v_ cfufdL cjlwsf] Joj;flos of]hgf ;DaGwdf Joj:yfkgsf] ljZn]if0ffTds
ljj/0f,
-u_ ljutsf] cg'ejaf6, ;+ul7t ;+:yfsf] df}Hbft, gfkmf jf gub k|jfxdf tflTjs
c;/ kfg{ ;Sg] 36gf, cj:yf cfbL ePdf ;f] ;DaGwL ljZn]if0ffTds ljj/0f ._
#= sfg"gL sf/afxL ;DaGwL ljj/0f
b]xfo cg';f/sf] d'2f bfo/ ePsf] eP, d'2f bfo/ ePsf] ldlt, ljifo, d'2f bfo/
ePsf] ;+:yfks jf ;+rfnssf] gfd / ;DefJo sfg"gL pkrf/ ;DaGwL ljj/0f
;dfj]z ul/g'kg]{M
-s_ q}dfl;s cjlwdf ;+ul7t ;+:yfn] jf ;+:yfsf] lj?4 s'g} d'2f bfo/ ePsf] eP,
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;+:yfks jf ;+rfnsn] jf ;+:yfks jf ;+rfnssf] lj?4df
k|rlnt lgodsf] cj1f jf kmf}Hbf/L ck/fw u/]sf] ;DaGwdf s'g} d'2f bfo/
u/]sf] jf ePsf] eP,
-u_ s'g} ;+:yfks jf ;+rfns lj?4 cfly{s ck/fw u/]sf] ;DaGwdf s'g} d'2f bfo/
ePsf] eP,

297
$= ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/ sf/f]af/ ;DaGwL ljZn]if0f
-s_ lwtf]kq ahf/df ePsf] ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/sf] sf/f]af/ ;DaGwdf Joj:yfkgsf]
wf/0ff
-v_ q}dfl;s cjlwsf] z]o/sf] clwstd, Go"gtd, clGtd d"No, sf/f]af/ ePsf] s"n
lbg tyf sf/f]af/ ;+Vof .
%= ;d:of tyf r'gf}tL
;+ul7t ;+:yfn] axg ug'{k/]sf] ;d:of tyf r'gf}lt :ki6 ?kdf pNn]v ug'{kg]{
/ pQm ;d:of tyf r'gf}tLnfO{ ;+ul7t ;+:yfsf] cfGtl/s / jfx\o egL alu{s/0f
u/L To:tf] ;d:of tyf r'gf}tL ;dfwfg ug{ Joj:yfkgn] cjnDag u/]sf] /0fgLtL
;DaGwL ljj/0f .
^ ;+:yfut ;'zf;g
;+:yfut ;'zf;g clea[l4sf nflu Joj:yfkgåf/f rflnPsf sbd ;DaGwL ljj/0f .
&= ;To, tYotf ;DaGwdf cWoIf÷sfo{sf/L k|d'vsf] pb\3f]if0f
cfhsf ldlt;Dd o; k|ltj]bgdf pNn]lvt hfgsf/L tyf ljj/0fx?sf] z'4tf
;DaGwdf d JolQmut ?kdf pQ/bfloTj lnG5' . ;fy} d of] pb\3f]if ub{5' sL
d}n] hfg] a'em] ;Dd o; k|ltj]bgdf pNn]lvt ljj/0fx? ;To, tYo / k"0f{ 5g\ /
nufgLstf{x?nfO{ ;";'lrt lg0f{o lng cfjZos s'g} ljj/0f, ;"rgf tyf hfgsf/Lx?
n'sfOPsf] 5}g .

cg';"rL—!%
-lgod @^ sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
jflif{s k|ltj]bgdf ;dfj]z ug'{kg]{ ljj/0f
!= ;+rfns ;ldltsf] k|ltj]bg
;+rfns ;ldltsf] k|ltj]bgdf k|rlnt sfg"g adf]lhd v'nfpg'kg]{ ljj/0fx? ;dfj]z
ul/Psf] x'g'kg]{ .
@= n]vfk/LIfssf] k|ltj]bg
#= n]vfk/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f
jf;nft, gfkmf gf]S;fg, gub k|jfx ljj/0f tyf ;DalGwt cg';"rLx?
$= sfg'gL sf/afxL ;DaGwL ljj/0f
b]xfo cg';f/sf] d'2f bfo/ ePsf] eP, d'2f bfo/ ePsf] ldlt, ljifo, d'2f bfo/
ePsf] ;+:yfks jf ;+rfnssf] gfd / ;DefJo sfg"gL pkrf/ ;DaGwL ljj/0f
;dfj]z ul/g'kg]{M
-s_ q}dfl;s cjlwdf ;+ul7t ;+:yfn] jf ;+:yfsf] lj?4 s'g} d'2f bfo/ ePsf] eP,

298
-v_ ;+ul7t ;+:yfsf] ;+:yfks jf ;+rfnsn] jf ;+:yfks jf ;+rfnssf] lj?4df
k|rlnt lgodsf] cj1f jf kmf}Hbf/L ck/fw u/]sf] ;DaGwdf s'g} d'2f bfo/
u/]sf] jf ePsf] eP,
-u_ s'g} ;+:yfks jf ;+rfns lj?4 cfly{s ck/fw u/]sf] ;DaGwdf s'g} d'2f bfo/
ePsf] eP,
%= ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/ sf/f]af/ tyf k|ultsf] ljZn]if0f
-s_ lwtf]kq ahf/df ePsf] ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/sf] sf/f]af/ ;DaGwdf Joj:yfkgsf]
wf/0ff
-v_ ut jif{sf] k|To]s q}dfl;s cjlwdf ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/sf] clwstd, Go"gtd
/ clGtd d"Nosf ;fy} s'n sf/f]af/ z]o/ ;+Vof / sf/f]af/ lbg .
^= ;d:of tyf r'gf}tL
;+ul7t ;+:yfn] axg ug'{k/]sf] ;d:of tyf r'gf}lt :ki6 ?kdf pNn]v ug'{kg]{
/ pQm ;d:of tyf r'gf}tLnfO{ ;+ul7t ;+:yfsf] cfGtl/s / jfx\o egL alu{s/0f
u/L To:tf] ;d:of tyf r'gf}tL ;dfwfg ug{ Joj:yfkgn] cjnDag u/]sf] /0fgLtL
;DaGwL ljj/0f .
&= ;+:yfut ;'zf;g
;+:yfut ;'zf;g clea[l4sf nflu Joj:yfkgåf/f rflnPsf sbd ;DaGwL ljj/0f .
cg';"rL— !^
-lgod @^ sf] pklgod -%_ ;+u ;DalGwt_
ljz]if 36gf jf kl/l:ylt ;DaGwL ljj/0f
qm=;+ t'?Gt} hfgsf/L u/fpg' kg]{ 36gfx?
! ;+ul7t ;+:yfsf] ljlgoddf ;+zf]wg ePdf
@ tflTjs c;/ kg]{ Joj;flos ;Demf}tf -Material Business Agreement_
# tflTjs c;/ kg]{ Joj;foLs ;Demf}tf -Material Business Agreement_ sf] ;dfKtL
$ tflTjs c;/ kfg]{ ;DklQ -Material Assets_ v/Lb÷ljqmL ;DaGwL ljj/0f
% s'g} ljQLo bfloTj, hdfgt jf cGo ;Defljt bfloTj ;DaGwL ljj/0f
^ Joj;fo÷;]jfaf6 jlx{udg ;DaGwL ljj/0f
& ;DklQsf] k'g{d"Nof+sg ;DaGwL ljj/0f
* n]vfkl/Ifs kl/jt{g ePdf
( ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf pRr Joj:yfksLo txsf clws[tsf] kl/jt{g ePdf
!) ;+ul7t ;+:yfsf] lgoGq0fdf kl/jt{g ePdf
!! z]o/k"FhLsf] :jfldTj ;+/rgf kl/jt{g ePdf

299
!@ Joj;fosf] k|s[lt kl/jt{g ePdf
!# nfef+z 3f]if0ff jf k"FhL ;+/rgf kl/jt{g ePdf
!$ z]o/jfnfsf] clwsf/df tflTjs c;/ kg]{ u/L x]/km]/ ePdf
!% k|ltkmnsf] nflu z]o/ lgisfzg u/]df
!^ ;+ul7t ;+:yfn] bfo/ u/]sf] jf ;+ul7t ;+:yf lj?4 bfo/ ePsf] d'2f
!& ;+ul7t ;+:yfaf6 hf/L ul/Psf] ;"rgf
!* k"j{ 3f]lift ljQLo ljj/0fx? q'6L ePdf
!( 7]ufgf kl/jt{g ePdf
@) Joj;fo ;+rfng x'g g;Sg] jf vf/]hL
@! gfd;f/L bflvn vf/]h aGb
@@ s'g} c;fdfGo 36gf / ;+ul7t ;+:yfdf k/]sf] c;/
@# cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] 5 dlxgf ;dfKt e};Sbf klg jflif{s ;fwf/0f ;ef gePdf
@$ ;"lrs/0f vf/]h ePsf] ;"rgf jf ;"lrs/0f x'g cfjZos s'/f k'/f ug{ g;s]df
@% ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/sf] d"Nodf tflTjs k|efj kfg]{ To:t} cGo s'g} 36gf
b|i6JoM ;+ul7t ;+:yfsf] ljz]if 36gf jf kl/l:ylt ;DaGwL ljj/0fdf plNnlvt a'Fbfx? af/]
hfgsf/L u/fpFbf b]xfosf ljj/0fx? ;d]t ;dfj]z ul/Psf] x'g'kg]{5M
!= ;+ul7t ;+:yfsf] ljlgoddf ;+zf]wg ePdf
;+ul7t ;+:yfn] cfkm\gf] k|aGwkq, lgodfjnL jf cGo ljlgodx?df ;+zf]wg u/]df
b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L lbg'kg]{M
-s_ ;+zf]wg nfu" x'g] ldlt
-v_ ;+zf]wgsf] k|lt,
-u_ cGo tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
@= tflTjs c;/ kg]{ Joj;flos ;Demf}tf -Material Business Agreement_
;+ul7t ;+:yfn] tflTjs c;/ kg]{ ;Demf}tf u/]df b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg'kg]{M
-s_ ;Demf}tf ePsf] ldlt,
-v_ ;Demf}tfsf kIfx?sf] kl/ro,
-u_ ;Demf}tfsf dxTjk"0f{ zt{x?,
-3_ ;Demf}Tfsf] k|lt k]z ug'{kg]{ /
-ª_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
#= tflTjs c;/ kg]{ Joj;foLs ;Demf}Tff -Material Business Agreement_ sf] ;dfKtL
;+ul7t ;+:yfsf] tflTjs c;/ kg]{ ;Demf}tf ;dfKt ul/Pdf b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L
u/fpg'kg]{M
-s_ ;Demf}tf ;dfKt ul/g] ldlt,
-v_ ;Demf}tfsf kIfx?sf] kl/ro,

300
-u_ ;Demf}tfsf dxTjk"0f{ zt{x?sf] ;+lIfKt ljj/0f,
-3_ ;Demf}tf ;dfKt ul/g'sf] sf/0f,
-ª_ cjlw eGbf cufl8 g} ;Demf}tf ;dflKt ul/g] sf/0faf6 ;+ul7t ;+:yfn] s'g}
h/Ljfgf Joxf]g'{ kg]{ ePdf ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-r_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
$= tflTjs c;/ kfg]{ ;DklQ -Material Assets_ v/Lb÷laqmL ;DaGwL ljj/0f
;+ul7t ;+:yf jf o:sf] ;xfos sDkgLn] ;fdfGo Joj;fosf] l;nl;nfdf afx]s
tflTjs c;/ kfg]{ ;DklQ -Material Assets_ v/Lb÷laqmL u/]df b]xfo ;lxtsf]
hfgsf/L u/fpg'kg]{M
-s_ ;DklQ v/Lb÷laqmL ug]{ k|:tfjsf] k|lt,
-v_ sf/f]af/ ;DkGg x'g] ldlt,
-u_ v/Lb÷laqmL ul/g] ;DklQsf] ;+lIfKt ljj/0f,
-3_ ;+ul7t ;+:yfn] ;DklQ v/Lb÷laqmL u/]sf] JolQm÷;+:yfsf] kl/ro, To:tf]
JolQm÷;+:yf;Fu ;+ul7t ;+:yf jf To;sf] ;+rfns jf pRr :tl/o clws[tsf]
s'g} ;DaGw eP tT;DaGwL ljj/0f,
-ª_ ;DklQ v/Lb÷laqmL ubf{ s'g} ;x'lnot lbPsf]÷lnPsf] eP tT;DaGwL ljj/0f,
-r_ s'g} ;Demf}tf ul/Psf] eP ;f] sf] k|lt,
-5_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
%= s'g} ljQLo bfloTj, hdfgt jf cGo ;Defljt bfloTj ;DaGwL ljj/0f
;+ul7t ;+:yfn] s'g} tflTjs ljQLo bfloTj axg ug'{k/]df, hdfgt a;]df jf To:tf]
?ksf] cGo s'g} ;Defljt bfloTj lng'k/]sf] ePdf b]xfo cg';f/ hfgsf/L lbg'kg]{M
-s_ ;+ul7t ;+:yfn] tflTjs ljQLo axg ug'{k/]sf] eP ;f] sf] ldlt,
-v_ v08 -s_ df pNn]lvt bfloTj ;[hgf ePsf] Joxf]/fsf] ;+lIfKt ljj/0f, To;df
ul/Psf] ;Demf}tf, bfloTjsf] /sd / e'QmfgLsf zt{x? ;DaGwL hfgsf/L,
-u_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
^= Joj;fo÷;]jfaf6 jlxu{dg ;DaGwL ljj/0f
-s_ Joj;fo÷;]jfaf6 jlxu{dg ug{ nfUg] cg'dflgt s'n /sd,
-v_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
&= ;DklQsf] k"g{d"Nof+sg ;DaGwL ljj/0f
;+ul7t ;+:yfn] ;DklQsf] s"n lstfaL d"Nosf] !) k|ltzt eGbf a9L x'g] u/L
;DklQsf] k'g{d"Nof+sg ug]{ ePdf b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg'kg]{ M
-s_ k'g{d"Nof+sg x'g] ;DklQsf] ljj/0f,
-v_ k'g{d"Nof+sg ul/g] k|:tfjsf] k|lt / ;f] kfl/t ePsf] ldlt,
-u_ k'g{d"Nof+sg ul/g'sf] sf/0f / gofF d"No lgwf{/0f ;DaGwL k|s[of,
-3_ ;DklQsf] k'g{d"Nof+sg cuf8L / k5fl8sf] lstfjL d"No
-ª_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
*= n]vfk/LIfssf] kl/jt{g ePdf
;+ul7t ;+:yfsf] n]vfkl/Ifssf] kl/jt{g ePdf b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg'kg]{M

301
-s_ cl3Nnf] n]vfkl/Ifssf] gfd, 7]ufgf,
-v_ gofF n]vfkl/Ifssf] gfd, 7]ufgf / lgo'lQm ldlt,
-u_ n]vfk/LIfs kl/jt{g ug'{ k/]s]f sf/0f,
-3_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
(= ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf pRr Joj:yfksLo txsf clws[t kl/jt{g ePdf
;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf pRr Joj:yfksLo txsf clws[tx?sf] lgo'lQm jf
cnu ePdf b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg'kg]{ M
-s_ ;+rfns jf pRr Joj:yfksLo txsf clws[tsf] gfd, 7]ufgf,
-v_ ;+rfns jf pRr Joj:yfksLo txsf clws[tx?sf] lgo'QmL jf ltgLx? cnu
ePsf] ldlt,
-u_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
!)= ;+ul7t ;+:yfsf] lgoGq0fdf ePsf] kl/jt{gx? M
olb ;+ul7t ;+:yfsf] lgoGq0fdf kl/jt{g ePdf b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg' kg]{M
-s_ To:tf] lgoGq0fdf lng] JolQm jf ;+:yfsf] kl/ro
-v_ lgoGq0fdf kl/jt{g u/fpg] sf/f]af/sf] ljj/0f / ldlt
-u_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
!!= z]o/ k"FhL :jfldTj jf ;+/rgf kl/jt{g ePdf M
;+ul7t ;+:yfn] hf/L u/]sf] s'n ;fwf/0f z]o/sf] % k|ltzt jf ;f] eGbf a9L z]o/
Ps} z]o/jfnfn] v/Lb u/]df b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg'kg]{M
-s_ v/Lb ug]{ z]o/jfnfsf] gfd, 7]ufgf,
-v_ v/Lb ul/Psf] z]o/ ;+Vof / /sd,
-u_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
!@= Joj;fosf] k|s[lt kl/jt{g ePdf M
;+ul7t ;+:yf jf To; ;+:yfsf] ;xfos sDkgLsf] Joj;fosf] k|s[ltdf kl/jt{g
ug]{ k|:tfj ul/Pdf jf ;xfos sDkgLdf /x]sf] :jfldTj k"0f{ jf cf+lzs ?kdf
x:tfGt/0f ug]{ k|:tfj ul/Pdf jf cGo s'g} ;+ul7t ;+:yfsf] ax'dt :jfldTj
v/Lb ug]{ ePdf b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg' kg]{M
-s_ kl/jt{gsf] k|s[lt
-v_ :jfldTj k|fKt ug]{ jf x:tfGt/0f ug]{ k|:tfjsf] k|lt,
-u_ ;+nUg kIfsf] kl/ro
-3_ v/Lb÷laqmLsf] nflu s'g} ;x'lnot lbPsf] jf lnPsf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-ª_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
!#= nfef+z 3f]]if0ff jf k"FhL ;+/rgf kl/jt{g ePdf M
;+ul7t ;+:yfn] clGtd nfef+z, cGt/Ld nfef+z jf xsk|b z]o/ afF8kmfF8, af]g;
z]o/ 3f]if0ff ug]{ ePdf b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg'kg]{M
-s_ ;+rfns ;ldltsf] lg0f{o / ldlt,
-v_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .

302
!$ z]o/jfnfsf] clwsf/df tflTjs c;/ kg]{ u/L x]/km]/ ePdf M
;+ul7t ;+:yfn] hf/L u/]sf] z]o/sf] k|s[lt cg';f/ s'g} z]o/ ju{sf] clwsf/df s'g}
tflTjs c;/ kg]{ u/L x]/km]/ ePdf b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg' kg]{M
-s_ x]/km]/ ePsf] ldlt,
-v_ x]/km]/ ul/Psf] ju{,
-u_ To:tf] x]/km]/ ul/Psf] sf/0fn] pQm z]o/wgLsf] clwsf/df x'g] k|efj,
-3_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
!%= k|ltkmnsf] nflu z]o/ lgisfzg u/]dfM
gubsf] ;6\6f s;}nfO{ k|ltkmn :Jf?k z]o/ hf/L ul/Psf] ePdf b]xfo ;lxtsf]
hfgsf/L u/fpg'kg]{M
-s_ k|ltkmn :j?k z]o/ k|fKt ug]{ kIfsf] kl/ro,
-v_ lgisflzt z]o/ jfkt k|fKt ;DklQ÷;]jfsf] ljj/0f,
-u_ z]o/ lgisfzg ;DaGwdf ;Demf}tf ePsf] eP ;f] sf] ldlt / k|d'v zt{x?,
-3_ To:tf] ;DklQ÷;]jfsf] d"No,
-ª_ cGo s'g} tflTjs ;"rgf jf hfgsf/L eP ;f] .
!^= ;+ul7t ;+:yfn] bfo/ u/]s]f jf ;+ul7t ;+:yf lj?2 bfo/ ePsf] d'2f M
;+ul7t ;+:yfn] jf ;+:yfsf] lj?4 s'g} d'2f bfo/ ePsf] eP jf ;+ul7t ;+:yfsf]
;+:yfks jf ;+rfnsn] jf ;+:yfks jf ;+rfnssf] lj?4df k|rlnt lgodsf] cj1f
jf kmf}Hbf/L ck/fw u/]sf] ;DaGwdf s'g} d'2f bfo/ u/]sf] jf ePsf] eP ;f] jf s'g}
;+:yfks jf ;+rfns lj?4 cfly{s ck/fw u/]sf] ;DaGwdf s'g} d'2f bfo/ ePsf]
eP ;f] ;DaGwL ljj/0f . plNnlvt ljj/0fx? lb+bf d'2f bfo/ ePsf] ldlt, s] sf
nflu d'2f bfo/ ePsf], d'2f bfo/ ePsf] ;+:yfks jf ;+rfnssf] gfd / ;DefJo
sfg"gL pkrf/ ;DaGwL ljj/0f ;dfj]z ul/g'kg]{ .
!&= ;+ul7t ;+:yfaf6 hf/L ul/Psf] ;"rgfM
;+ul7t ;+:yfn] ;+:yfsf] lwtf]kqsf] d"Nodf k|efj kfg]{ s'g} cfly{s, ljQLo,
Joj:yfkg / k|fljlws tYof+s, ;"rgf jf ljj/0f hf/L ul/Pdf b]xfo ;lxtsf]
hfgsf/L u/fpg'kg]{M
-s_ ;"rgf hf/L ul/Psf] ldlt
-v_ hf/L ul/Psf] ;"rgfsf] ljj/0f,
!*= k"j{ 3f]lift ljQLo ljj/0fx? q'6L ePdf M
;+ul7t ;+:yfn] klxn] hf/L u/]sf] s'g} ljQLo ljj/0f eGbf km/s 7fg]df, Ps jf
PseGbf al9 jif{ jf cGt/Ld cjlwsf] ljQLo ljj/0fdf q'l6 ePsf] dxz'z u/]df
;+ul7t ;+:yfsf] ljQLo ljj/0f jf:tljs gePsf] lgisif{df k'u]sf] ldlt / ;f] lgisif{
k'Ug'sf] ;+lIfKt ljj/0f .
!(= 7]ufgf kl/jt{g M
;+ul7t ;+:yfn] cfkm\gf] /lhi68{ sfo{fno /x]sf] 7]ufgf, 6]lnkmf]g gDa/, km\ofS;f
gDa/, d'Vo sfof{no jf hxfF lwtf]kq clen]v /flvPsf] 5 kl/jt{g ePdf gofF
7]ufgf hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .

303
@)= Joj;fo ;+rfng x'g g;Sg] jf vf/]hLM
;+ul7t ;+:yfsf] Joj:yfkgn] ;+ul7t ;+:yfsf] ;'rf? ;+rfng x'g g;Sg]
cj:yfdf k'u]sf] jf ;+ul7t ;+:yf vf/]h ug'{kg]{ lgisif{df k'u]sf] cj:yfdf b]xfo
;lxtsf] hfgsf/L u/fpg'kg]{M
-s_ pQm k|sf/sf] lgisif{df k'u]sf] ldlt,
-v_ To:tf] lgisif{ lng'sf] sf/0f,
-u_ olb s'g} sf/afxL z'? ul/g] ePdf tT;DaGwL ljj/0f .
@!= gfd;f/L bflvn vf/]h aGbM
;+ul7t ;+:yfn] lwtf]kqsf] bflvn vf/]h aGb ug]{ jf x:tfGt/0f jf gljs/0f jf
PsLs/0f jf ljefhg ug]{ ePdf b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg'kg]{M
-s_ gfd;f/L bflvn vf/]h aGb x'g] ;DaGwdf ul/Psf] lg0f{o / nfu" x'g] ldlt,
-v_ To:tf] lg0f{o ug'{sf] sf/0f,
-u_ o;/L aGb ul/g] cjlw .
@@= s'g} c;fdfGo 36gf / pQm 36gfaf6 ;+ul7t ;+:yfdf k/]sf] k|efj M
;+ul7t ;+:yfn] cfkm\gf] Joj;fo k|fs[lts k|sf]k, b'3{6gf, tfnfalGb tyf cGo s'g}
c;fdfGo sf/0faf6 aGb ug]{ ePdf b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg'kg]{M
-s_ To:tf] 36gfsf] sf/0fn] Joj;fo aGb ug]{ ldlt
-v_ Joj;fo aGb ug'{kg]{ d'Vo 36gf
-u_ Joj:yfkgsf] wf/0ff .
@#= cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] 5 dlxgfleq ;fwf/0f ;ef x'g g;s]df M
olb cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] 5 dlxgfleq ;+ul7t ;+:yfn] ;fwf/0f ;ef ug{
g;s]df ;fwf/0f ;ef ug{ g;s]sf] kl/l:yltsf] af/]df hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
@$= ;"lrs/0f vf/]hL jf ;"rLs/0fsf nflu of]Uotf gk'u]df ;"rgf ug]{kg]{M
lwtf]kq ljlgdo ahf/n] ;+ul7t ;+:yfsf] ;"lrs/0f vf/]h u/]df jf ;+ul7t ;+:yfn]
nuftf/ ?kdf ;"lrs/0fsf nflu tf]lsPsf zt{x?sf] kfngf ug{ g;s]df ;+ul7t
;+:yfn] b]xfo ;lxtsf] hfgsf/L u/fpg'kg]{ M
-s_ ;"lrs/0f vf/]h x'g] ldlt / lwtf]kq ahf/sf] gfd,
-v_ ;"lrs/0f vf/]hL x'g] sf/0f jf s'g zt{ k"/f ug{ g;s]sf] xf] ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-u_ Joj:yfkgsf] wf/0ff .
@%= ;+ul7t ;+:yfsf] z]o/sf] d"Nodf tflTjs k|efj kfg]{ To:t} cGo s'g} 36gfM
dfly plNnlvt 36gf afx]s cGo To:tf] 36gf h;n] ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf]
d"NonfO{ tflTjs c;/ kf5{ ;f] ;DaGwL ljj/0f .

vvv

304
nfu' ldlt @)&$.)*.)(

j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL lgodfjnL, @)&$


j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g, @)&$ sf] bkmf ^! n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L af]8{n]
g]kfn ;/sf/, cy{ dGqfnosf] :jLs[lt lnO{ b]xfosf lgodx¿ agfPsf] 5 .
kl/R5]b — !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ oL lgodx¿sf] gfd æj:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL
lgodfjnL, @)&$Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL af]8{n] tf]s]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æcg'dltkq k|fKt ;+:yfÆ eGgfn] lgod & adf]lhd cg'dlt k|fKt ;+:yf ;Demg' k5{ .
-v_ æP]gÆ eGgfn] j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g, @)&$ ;Demg' k5{ .
-u_ æ;b:oÆ eGgfn] j:t' ljlgdo ahf/sf] ;b:otf ;DaGwL ljlgodfjnL adf]lhd
;b:otf lnPsf] JolQm jf ;+:yf ;Demg' k5{ .
kl/R5]b—@
k"j{ :jLs[lt ;DaGwL Joj:yf
#= k"j{ :jLs[ltsf] nflu lgj]bg lbg' kg]{ M -!_ s;}n] j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ug{
rfx]df sDkgL ;+:yfkgf ug'{ cl3 cg';"rL–! adf]lhdsf]] 9fFrfdf kRrL; xhf/ ?k}ofF
;d]t ;+nUg u/L af]8{ ;dIf k"j{ :jLs[ltsf] nflu lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bgsf] ;fydf cg';"rL–@ adf]lhdsf] ljj/0f tyf
sfuhft ;+nUg ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k]z u/]sf] ljj/0fdf af]]8{n] k"j{ :jLs[lt lbg' k"j{ s'g}
kl/jt{g ePdf kl/jt{g ePsf] ljj/0fsf] hfgsf/L lgj]bsn] af]8{nfO{ t'?Gt
u/fpg' kg]{5 .
$= hfFra'em ug]{ M lgod # adf]lhd k|fKt lgj]bg pk/ hfFra'em ubf{ af]8{n] cfjZos
7fg]df lgj]bs;Fu yk sfuhft tyf ljj/0f dfu ug{ jf s'g} ljifodf :ki6 ug{
nufpg ;Sg]5 .
%= k"j{ :jLs[lt lbg] M -!_ lgod $ adf]lhd hfFra'em ubf{ lgj]bsnfO{ j:t' ljlgdo
ahf/ ;~rfng ug{ k|rlnt sfg"g adf]lhd sDkgL ;+:yfkgf ug{ k"j{ :jLs[lt
lbg af]8{n] pko'Qm b]v]df cfjZos ljj/0f tyf sfuhft k|fKt ePsf] ldltn] tL;
lbgleq krf; xhf/ ?k}ofF z'Ns lnO{ k"j{ :jLs[lt k|bfg ug]{5 .

305
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg af]8{n] b]xfosf] cj:yfdf k"j{
:jLs[lt k|bfg ug{ OGsf/ ug{ ;Sg]5 M–
-s_ d'n'ssf] cfly{s cj:yf tyf s[ofsnfksf] cfwf/df yk j:t' ljlgdo
ahf/ ;~rfng ug{ pko'Qm gx'g] ePdf,
-v_ nufgLstf{sf] lxt ;+/If0fsf] nflu yk j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ug{
lbg' plrt / pko'Qm gx'g] ePdf .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd af]8{n] k"j{ :jLs[lt k|bfg gug]{ ePdf ;f]sf] sf/0f
;lxtsf] hfgsf/L lgj]bsnfO{ u/fpg' kg]{5 .
kl/R5]b –#
cg'dltkq ;DaGwL Joj:yf
^= cg'dltkqsf nflu lgj]bg lbg' kg]{ M -!_ s'g} ;Ël7t ;+:yfn] P]gsf] bkmf #
adf]lhdsf] Joj;fo ;~rfng ug{ cg'dlt lng rfx]df cg';"rL–# adf]lhdsf]]
9fFrfdf cg';"rL–$ adf]lhdsf]] b:t'/ ;lxt af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
t/ j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ug{ lgod % adf]lhd k"j{ :jLs[lt k|fKt u/]sf]
;+u7Lt ;+:yfn] dfq lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bg;fy cg';"rL–% adf]lhdsf] ljj/0f tyf sfuhft
;+nUg ug'{ kg]{5 .
&= cg'dltkq k|bfg ug]{ M -!_ lgod ^ adf]lhd k|fKt lgj]bg pk/ af]8{n] hfFra''em ubf{
lgj]bs ;+:yfnfO{ j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km5\
of}{6 jf j]o/ xfp; ;~rfngsf nflu cg'dlt k|bfg ug{ pko'Qm b]v]df cg';"rL–^
adf]lhdsf] 9fFrfdf cg'dltkq k|bfg ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km5\of}{6 Joj;fo,
j]o/ xfp; ;~rfng ug{ lgj]bsnfO{ cg'dltkq k|bfg ug'{ cl3 af]8{n] j:t'
ljlgdo ahf/sf] /fo lng ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd cg'dltkq k|bfg ubf{ j:t' ahf/sf] cj:yf, Joj;fosf]
:j:y ;~rfng tyf nufgLstf{x¿sf] lxtsf] ;+/If0fnfO{ Wofgdf /fvL af]8{n]
cfjZos b]v]df cGo cfjZos zt{x¿ ;d]t tf]Sg ;Sg]5 .
*= cg'dltkqsf] gjLs/0f M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] cg'dltkq gjLs/0f ug{ P]gsf]
bkmf * sf] pkbkmf -@_ adf]lhdsf] cjlw leq cg';"rL–& sf] 9fFrfdf cg';'rL–$
adf]lhdsf]] b:t'/ ;lxt af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cjlwleq s'g} cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] cg'dltkq
gjLs/0fsf nflu lgj]bg lbg g;s]df ;f]sf] sf/0f ;lxt P]gsf] bkmf * sf]
pkbkmf -#_ adf]lhdsf] cjlwleq bf]Aa/ b:t'/ lt/L gjLs/0fsf] nflu af]8{
;dIf cg';'rL–* adf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bg lbg' kg]{5 .

306
(= k"jf{wf/ tof/ ug'{ kg]{ M cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] cg'dltkq k|fKt u/]sf] Ps;o c;L
lbgleq b]xfo adf]lhdsf] Go"gtd k"jf{wf/ tof/ u/L af]8{nfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 M–
-s_ j:t' sf/f]af/ ;~rfngsf nflu k|of]u ug]{ ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnL,
-v_ cg';"rL–( adf]lhdsf] k"jf{wf/,
-u_ cg';"rL–!) adf]lhdsf] 9fFrfdf tof/ ul/Psf] hgzlQmsf] ljj/0f,
-3_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf] cGo k"jf{wf/ .
!)= sf/f]af/ ;~rfngsf] :jLs[lt M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfaf6 lgod ( adf]lhd
k"jf{wf/ tof/ u/]sf] hfgsf/L k|fKt ePsf] kGw| lbgleq af]8{n] cfjZos lg/LIf0f tyf
hfFra'´ ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd af]8{n] lg/LIf0f tyf hfFra'em ubf{ j:t' ahf/ ;DaGwL
Joj;fo ;~rfng ug{ pko'Qm b]v]df sf/f]af/ ;~rfngsf] :jLs[lt lbg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd sf/f]af/ ;~rfngsf] :jLs[lt k|fKt u/]sf] tL; lbgleq
cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] lgod kfngf clws[t -sDKnfoG; clkm;/_ tf]sL
;f]sf] hfgsf/L af]8{nfO{ t'?Gt lbg' kg]{5 .
!!= Go"gtd r'Qmf k"FhLM j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km5\of}{6 Joj;fo / j]o/
xfp;sf] Go"gtd r'Qmf k"FhL cg';"rL—!! adf]lhdsf] x'g' kg]{5 .
kl/R5]b – $
z]o/ :jfldTj ;DaGwL Joj:yf
!@= z]o/ lng g;Sg] M -!_ P]gsf] bkmf !$ sf] pkbkmf -!_ sf] cltl/Qm b]xfosf] JolQm
jf ;+:yfn] j:t' ljlgdo ahf/sf] z]o/ lng ;Sg] 5}g M–
-s_ k|rlnt sfg"g adf]lhd s/ bflvnf ug]{ k|of]hgsf nflu cfo ljj/0f k]z
gu/]sf],
-v_ ljQLo ljj/0f ;fj{hlgs ug'{ kg]{ sDkgL jf ;Ël7t ;+:yfsf] xsdf nuftf/
tLg jif{;Dd n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f ;fj{hlgs gu/]sf],
-u_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf /x]sf] eP ;f] cjlwe/,
-3_ cGo j:t' sf/f]af/ Joj;foL sDkgLdf s'g} nfesf] kb u|x0f u/]sf],
-ª_ o; lgod adf]lhd z]o/ lng cof]Uo /x]sf]] sDkgL jf ;Ël7t ;+:yfsf]
;~rfns jf k|d'v sfo{sf/L clws[t /x]sf] .
-@_ j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km5\of}{6 / j]o/ xfp;sf] z]o/ pklgod
-!_ adf]lhdsf JolQm jf ;+:yfn] lng kfpg] 5}g .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ ljkl/t s'g} JolQm jf ;+:yfn] s'g} klg t/Lsfaf6 z]o/
lnPsf] hfgsf/L x'g cfPdf af]8{n] To:tf] z]o/ k}FtL; lbgleq c? s;}nfO{
laqmL jf x:tfGt/0f ul/;Sg lgb]{zg lbg]5 .

307
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf] cjlwleq z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f gu/]df af]8{n]
To:tf] z]o/ hkmt u/L lgod !# adf]lhd laqmL ug]{5 .
!#= hkmt z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f ;DaGwL Joj:yf M -!_ af]8{n] hkmt u/]sf] z]o/
laqmLsf] nflu a9Ldf tL; lbgsf] ;do tf]sL ;fj{hlgs ;"rgf k|sfzg ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cjlwleq O{R5's JolQm jf ;+:yfn] To:tf] z]o/ vl/b
ug{ rfx]df vl/b ug{ rfx]sf] d"No ;lxtsf] k|:tfj af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|fKt k|:tfjx?dWo] ;a}eGbf a9L d"No saf]n ug]{
k|:tfjsnfO{ To:tf] z]o/ laqmL ul/g]5 .
-$_ o; lgod adf]lhd laqmL ePsf z]o/x¿sf] :jfldTj x:tfGt/0f jf gfd;f/Lsf]
;DaGwdf af]8{n] cfjZos lgb]{zg lbg]5 .
!$= j:t' ljlgdo ahf/sf] z]o/ :jfldTj x:tfGt/0f ;DaGwL Joj:yf M -!_ j:t' ljlgdo
ahf/sf] ;+:yfks z]o/wgLn] cfkm\gf] :jfldTjdf /x]sf] z]o/ cg'dltkq k|fKt u/]sf]
ldltn] tLg jif{;Dd laqmL ug{ ;Sg] 5}g .
-@_ j:t' ljlgdo ahf/sf] ;+:yfks z]o/wgLn] cfkm\gf] :jfldTjdf /x]sf] z]o/
laqmL ug{ rfx]df ;DalGwt j:t' ljlgdo ahf/ dfk{mt laqmL jf x:tfGt/0f
ul/g] z]o/sf] clÍt d"Nosf] Ps k|ltztsf b/n] x'g] /sd ;lxt ;xdltsf]
nflu af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|fKt lgj]bg pk/ af]8{n] hfFra'em u/L P]g tyf o;
lgodfjnL adf]lhd z]o/ laqmL jf x:tfGt/0fsf] nflu ;xdlt k|bfg ug]{5 .
!%= j:t' ljlgdo ahf/sf] /0fgLlts ;fem]bf/ ;DaGwL Joj:yf M -!_ P]gsf] bkmf !#
sf] pkbkmf -@_ adf]lhd j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ug]{ sDkgLsf] /0fgLlts
;fem]bf/sf] ¿kdf nufgL ug{ rfxg] ljb]zL nufgLstf{n] To:tf] j:t' ljlgdo
ahf/sf] a9Ldf PsfpGg k|ltzt z]o/ :jfldTj lng ;Sg]5 .
-@_ b]xfo adf]lhdsf] of]Uotf k'u]sf] ljb]zL nufgLstf{n] /0fgLlts ;fem]bf/sf]
¿kdf pklgod -!_ adf]lhd nufgL ug{ ;Sg]5 M–
-s_ j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL Joj;fo ;~rfng u/]sf] Go"gtd tLg jif{sf]
cg'ej xfl;n u/]sf],
-v_ To:tf] ;+:yf /x]sf] d'n'ssf] ;DalGwt lgodg lgsfon] j:t' ljlgdo
ahf/ ;~rfng ug{ cg'dlt k|bfg u/]sf] kfFr jif{ k"/f eO;s]sf] / To:tf]
cg'dlt xfn;Dd sfod /x]sf],
-u_ To:tf] ;+:yfsf] sDtLdf Ps ca{ ¿k}ofF a/fa/sf] v'b ;DklQ ePsf],
-3_ To:tf] ;+:yfnfO{ ;DalGwt d'n'ssf] lgodg lgsfon] g]kfndf j:t'
ljlgdo ahf/df nufgL ug{ :jLs[lt lbPsf] .

308
!^= j:t' ljlgdo ahf/sf] z]o/ ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} JolQmn] s'g} klg ¿kdf
cfkm" jf Psf3/sf] ;b:o z]o/wgL /x]sf] sDkgL dfkm{t j:t' ljlgdo ahf/df kfFr
k|ltzteGbf a9L z]o/ lng kfpg] 5}g .
-@_ pklgod -!_ ljk/Lt s'g} JolQmn] s'g} klg t/Lsfaf6 z]o/ lnPsf] hfgsf/L
x'g cfPdf af]8{n] To:tf] z]o/ k}FtL; lbgleq c? s;}nfO{ laqmL jf x:tfGt/0f
ul/;Sg lgb]{zg lbg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] cjlwleq z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f gu/]df af]8{n]
To:tf] z]o/ hkmt u/L lgod !# adf]lhd laqmL ug]{5 .
!&= Joj;foLsf] z]o/ :jfldTj x:tfGt/0f ;DaGwL Joj:yfM -!_ j:t' sf/f]af/ Joj;foL,
/fkm;fkm tyf km5\of}{6 jf j]o/ xfp;sf] z]o/wgLn] cfkm\gf] :jfldTjdf /x]sf] z]o/
laqmL jf gfd;f/L ug{ rfx]df o; lgodfjnL adf]lhd of]Uotf /x]sf] tyf cof]Uotf
g/x]sf] JolQm jf ;+:yfnfO{ laqmL jf gfd;f/L ug'{ kg]{5 .
-@_ j:t' sf/f]af/ Joj;foL, /fkm;fkm tyf km5\of}{6 jf j]o/ xfp;sf] z]o/wgLn]
cfkm\gf] :jfldTjdf /x]sf] z]o/ cg'dltkq k|fKt ePsf]] ldltn] tLg aif{ k"/f
geP;Dd laqmL jf gfd;f/L ug{ kfpg] 5}g .
-#_ j:t' sf/f]af/ Joj;foL, /fkm;fkm tyf km5\of}{6 jf j]o/ xfp;sf] z]o/wgLn]
cfk"mn] lnPsf] z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f ug{ rfx]df z]o/ vl/b ug{ jf
x:tfGt/0f u/L lng rfxg] JolQm jf ;+:yfsf] o; lgodfjnL adf]lhd of]Uotf
/x]sf] tyf cof]Uotf g/x]sf] Joxf]/f ;lxt ;DalGwt sDkgL jf ;Ël7t ;+:yf
dfk{mt laqmL jf x:tfGt/0f ul/g] z]o/sf] clÍt d"Nosf] z"Go bzdnj kfFr
k|ltztsf b/n] x'g] b:t'/ /sd ;lxt af]8{df clen]vsf nflu lgj]bg lbg'
kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lbOg] lgj]bg;fy z]o/ vl/b jf x:tfGt/0f u/L lng
rfxg] JolQm jf ;+:yf ePdf ;Dk"0f{ ;~rfnssf] cg';"rL–!@ adf]lhdsf]
ljj/0f tyf sfuhft k]z ug'{ kg]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd k|fKt lgj]bg tyf ;+nUg sfuhftsf] af]8{n] hfFra'em
ubf{ cfjZos b]v]df lgj]bsaf6 yk ljj/0f jf sfuhft dfu ug{ jf s'g}
ljifodf :ki6 ug{ nufpg ;Sg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhdsf] hfFra'em tyf k|fKt ePsf] ljj/0f jf sfuhftsf
cfwf/df af]8{ ;Gt'i6 ePdf z]o/ laqmL jf x:tfGt/0fsf] clen]v u/L ;DalGwt
lgj]bsnfO{ hfgsf/L lbg]5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhdsf] hfgsf/L k|fKt ePsf] ldltn] tL; lbgleq z]o/ laqmL
jf x:tfGt/0f ul/;Sg' kg]{5 .

309
kl/R5]b – %
;~rfns ;ldlt ;DaGwL Joj:yf
!*= ;~rfns ;ldlt ;DaGwL Joj:yf M -!_ /fkm;fkm tyf km5\of}{6 / j]o/ xfp;df
a9Ldf ;ft hgf;Dd ePsf] ;~rfns ;ldlt /xg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf]] ;~rfns ;ldltdf pklgod -$_ adf]lhdsf] of]Uotf
k'u]sf sDtLdf b'O{ hgf;Dd :jtGq ;~rfns x'g' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;~rfns ;ldltdf /xg] ;~rfns j:t' ljlgdo
ahf/ jf j:t' sf/f]af/ Joj;foL jf To:tf] ;+:yfsf] z]o/ vl/b ug]{ ;+:yfsf]
;~rfns, k|d'v sfo{sf/L clws[t jf cGo s'g} nfesf] kbdf g/x]sf] x'g'
kg]{5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhdsf] :jtGq ;~rfns lgo'lQm ubf{ cy{zf:q, ljQ, n]vf,
Joj:yfkg jf sfg"g ljifodf dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gfts jf
rf6{8{ PsfpG6]G;L pkflw xfl;n u/]sf] / ;DalGwt If]qdf sDtLdf kfFr aif{sf]
sfo{ cg'ej ePsf]] tyf lgod @) adf]lhd cof]Uotf g/x]sf] x'g' kg]{5 .
-%_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] ;~rfns lgo'Qm ePsf] ;ft lbgleq cg';"rL–!@
adf]lhdsf] ljj/0f ;lxtsf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
!(= k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] lgo'lQm M -!_ cg'dlt k|fKt ;+:yfsf] ;~rfns ;ldltn]
k|zf;sLo k|d'vsf] ¿kdf sfo{ ug{ k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] lgo'lQm ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] lgo'lQm ubf{ cy{zf:q, ljQ,
n]vf, Joj:yfkg jf sfg"g ljifodf dfGotfk|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf
:gftsf]Q/ pkflw xfl;n u/L ;DalGwt If]qdf sDtLdf kfFr aif{sf] sfof{g'ej
ePsf]] tyf lgod @) adf]lhd cof]Uotf g/x]sf] JolQmnfO{ lgo'Qm ug'{ kg]{5 .
-#_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] k|d'v sfo{sf/L clws[t lgo'Qm ePsf] ;ft lbgleq
cg';"rL–!@ adf]lhdsf] ljj/0f ;lxtsf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
@)= ;~rfns jf k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] cof]Uotf M b]xfosf] s'g} cj:yf ljBdfg
/x]sf] s'g} JolQm cg'dlt k|fKt ;+:yfsf] ;~rfns jf k|d'v sfo{sf/L clws[t x'g
cof]Uo x'g]5 M–
-s_ dfgl;s ;Gt'ng 7Ls gePsf],
-v_ k|rlnt sfg"g adf]lhd bfdf;fxLdf k/]sf] kfFr jif{ k"/f gePsf],
-u_ e|i6frf/, ;DklQ z'4Ls/0f tyf cft+sjfbL lqmofsnfkdf ljQLo nufgL,
7uL jf g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntsf] clGtd km};nfaf6
s;"/bf/ 7x/ ePsf],
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yf;Fusf] s'g} sf/f]af/df sfnf] ;"rLdf k/L ;f] ;"rLaf6
k'ms'jf ePsf] ldltn] sDtLdf tLg aif{ k"/f gePsf],

310
-ª_ k|rlnt sfg"g adf]lhd s/ bflvnf gu/]sf] jf k|rlnt sfg"g adf]lhd s/
bflvnf ug]{ k|of]hgsf nflu cfo ljj/0f k]z gug]{ ;+:yfsf] ;~rfns jf k|d'v
sfo{sf/L clws[t /x]sf],
-r_ :jfy{ aflemg] s'g} csf]{ ;Ël7t ;+:yfsf] ;~rfns jf k|d'v sfo{sf/L clws[t
/x]sf],
-5_ csf]{ s'g} j:t' ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km5\of}{6
/ j]o/ xfp; Joj;foLsf] axfnjfnf kbflwsf/L ePsf],
-h_ lwtf]kq ;DaGwL s;"/df ;hfo kfPsf] ldltn] bz jif{ k"/f gePsf] .
@!= ;~rfns ;ldltsf] a}7s tyf cGo Joj:yf M -!_ cg'dlt k|fKt ;+:yfsf] ;~rfns
;ldltsf]] a}7s k|To]s b'O{ dlxgfdf sDtLdf Ps k6s / Ps jif{df sDtLdf 5 k6s
a:g' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;~rfns ;ldltsf sDtLdf
Ps ltxfO{ ;b:on] lnlvt cg'/f]w u/]df cWoIfn] h'g;'s} avt ;~rfns
;ldltsf] a}7s af]nfpg' kg]{5 .
-#_ cg'dlt k|fKt ;+:yfsf] ;~rfnsn] cfkm" dWo]af6 ;~rfns ;ldltsf] cWoIfsf]
rog ug'{ kg]{5 .
-$_ j:t' ljlgdo ahf/sf] xsdf Ps} sDkgL jf ;Ël7t ;+:yfaf6 Ps hgfeGbf
a9L j:t' ljlgdo ahf/sf] ;~rfns x'g ;Sg] 5}g .
-%_ s'g} ;~rfnssf] lghL :jfy{ ePsf] s'g} k|:tfj pk/ a}7sdf 5nkmn x'g] ePdf
;f] a}7sdf To:tf] ;~rfnsn] efu lng kfpg] 5}g .
@@= of]Uotf ;DaGwL Joj:yfsf] lg/Gt/tf M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] cfˆgf] ;~rfns
tyf k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] of]Uotf cg'dltkqsf] cjlwe/ lg/Gt/ ¿kdf sfod
x'g' kg]{5 .
-@_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf]] ;~rfns tyf k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] of]Uotf
h'g;'s} ;dodf sfod g/x]df af]8{n] To:tf] ;~rfns jf k|d'v sfo{sf/L
clws[tnfO{ x6fpg lgb]{zg lbg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] lgb]{zg k|fKt ePsf] tL; lbgleq To:tf] ;~rfns
jf k|d'v sfo{sf/L clws[tnfO{ x6fO{ o; lgodfjnL adf]lhd of]Uotf k'u]sf]
;~rfns jf k|d'v sfo{sf/L clws[t lgo'Qm ug{' kg]{5 .
kl/R5]b–^
sf/f]af/ ;DaGwL Joj:yf
@#= sf/f]af/ x'g] j:t' M o; lgodfjnL adf]lhd sf/f]af/ ug{ ;lsg] j:t' cg';"rL–!#
df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .

311
@$= s/f/ tyf btf{ ePsf] j:t'sf] dfq sf/f]af/ ug'{ kg]{ M -!_ lgod @# adf]lhdsf
j:t'sf] sf/f]af/ ug'{ cl3 j:t' ljlgdo ahf/n] To:tf] j:t'sf] sf/f]af/ ;DaGwL
s/f/ tof/ u/L af]8{df btf{ ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] s/f/df Go"gtd ?kdf j:t'sf] gfd, kl/df0f, :t/,
s/f/sf] cjlw, d"Nosf] cfwf/ nufotsf s'/fx? ;dfj]z u/]sf] x'g' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] s/f/ btf{ ug{ cg';"rL–!$ adf]lhdsf] 9fFrfdf cfwf/
d"Nosf] z"Go bzdna kfFr k|ltzt z'Ns ;lxt af]8{df lgj]bg lbg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lbg] lgj]bg ;fy b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg
ug'{ kg]{5 M
-s_ j:t'sf] gfd, kl/df0f, :t/ ;DaGwdf j]o/ xfp; jf ;DalGwt cflwsf/Ls
lgsfoaf6 hf/L ul/Psf] lg:;f,
-v_ j:t' s/f/ btf{ ug]{ ;DaGwdf ;~rfns ;ldltsf] lg0f{o,
-u_ j:t'sf] s/f/ tof/ ubf{ lnOPsf] cfwf/ d"Nosf] ;|f]t ;DaGwL ljj/0f,
-3_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf] cGo ljj/0f tyf sfuhft .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd btf{sf nflu k|fKt ePsf] s/f/ tyf ;n+Ug ljj/0fsf]
cfjZos hfFra'em ubf{ pko'Qm b]v]df af]8{n] btf{ u/L ;f] sf] lg:;f j:t'
ljlgdo ahf/nfO{ lbg]5 .
@%= j:t' s/f/sf] ;"rL tof/ ug'{ kg]{ M j:t' ljlgod ahf/n] lgod @$ adf]lhd btf{
ePsf s/f/sf] sf/f]af/sf] nflu ;"rL tof/ u/L s/f/sf] k|f/De / clGtd ldlt
;lxtsf] ;"rgf ;fj{hlgs u/L ;f]sf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbg' kg]{5 .
@^= j:t' sf/f]af/ Joj;foLn] ug{ ;Sg] sfd M -!_ j:t' sf/f]af/ bnfnn] u|fxssf] cfb]z
cg';f/ u|fxssf] gfdaf6 dfq j:t' vl/b jf laqmL u/L j:t' sf/f]af/ bnfnL ;]jf
k|bfg ug{ ;Sg]5 .
-@_ j:t' sf/f]af/ bnfnn] nufgLstf{sf] gfdaf6 j:t' vl/b jf laqmL ug{] ;DaGwL
Joj;fo afx]s o; lgodfjnL adf]lhd cGo sfo{ ug{ af]8{sf] :jLs[lt lng'
kg]{5 .
-#_ j:t' sf/f]af/ Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tfn] b]xfo adf]lhdsf] sfo{ ug{ ;Sg]5 M–
-s_ cfkm\gf] gfdaf6 j:t' vl/b jf laqmL ug{,
-v_ j:t'sf] vl/b tyf laqmL b'j} d"No clÍt u/L ahf/ lgdf{tfsf] ¿kdf sfo{
ug{{,
-u_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/] adf]lhdsf cGo sfo{ ug{ .
-$_ j:t' sf/f]af/ bnfn sDkgL tyf pQm sDkgLsf] ;~rfns, k|d'v sfo{sf/L
clws[t, sd{rf/L tyf lghx¿sf] ;uf]ndf /x]sf Psf3/sf kl/jf/sf] ;b:osf
nflu sDkgL :jo+n] j:t' vl/b jf laqmL ug{ kfpg] 5}g .
312
-%_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg af]8{n] cfjZos Joj:yf
tyf zt{ tf]]sL j:t' sf/f]af/ Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tfnfO{ j:t' sf/f]af/
bnfnL Joj;fo jf j:t' ;DaGwL cGo Joj;fo ug{ jf j:t' sf/f]af/ bnfnnfO{
j:t' sf/f]af/ Jofkf/L tyf ahf/ lgdf{tfsf] sfd ug{ kfpg] u/L cg'dltkq
k|bfg ug{ ;Sg]5 .
-^_ P]gsf] bkmf !( sf] pkbkmf -@_ adf]lhdsf j:t' sf/f]af/ Joj;foLn] P]g tyf
o; lgoddf plNnlvt sfo{sf cltl/Qm P]gsf] bkmf ^# adf]lhdsf] lgb]{lzsfdf
pNn]v ePsf] sfo{ ug{ kfpg]5 .
@&= j]o/ xfp; ;~rfng ;DaGwL Joj:yf M -!_ j]o/ xfp;n] j]o/ xfp; ;~rfng
;DaGwL sfo{ljlw tof/ u/L To:tf] sfo{ljlw tof/ ePsf] tLg lbg leq af]8{df
k7fpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] sfo{ljlwdf b]xfosf] ljifo v'nfO{Psf] x'g' kg]{5 M–
-s_ j:t'sf] e08f/0f ubf{ j:t'sf] OsfO{, kl/df0f, :t/, /fVg] ;do, e08f/0f
z'Ns, e'QmfgL lbg] ;do pNn]v ug'{,
-v_ j:t' e08f/0f ePkl5 To:sf] x:tfGt/0fsf] ;dodf j:t'sf] :t/df
kl/jt{g cfpg glbg ckgfpg' kg]{ pkfo,
-u_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf] cGo ljifo .
@*= j:t' sf/f]af/ k|lqmof M -!_ j:t' ljlgdo sf/f]af/ ug{ rfxg] nufgLstf{n] j:t'
sf/f]af/ bnfnnfO{ vl/b jf laqmL cfb]z lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] vl/b jf laqmL cfb]znfO{ j:t' sf/f]af/ bnfnn]
ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnLdf k|lji6 ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg j:t' sf/f]af/ bnfn dfk{mt
nufgLstf{ cfkm}n] vl/b jf laqmL cfb]z ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnLdf k|lji6 ug{
;Sg] Joj:yf ePdf To:tf] nufgLstf{ cfkm}n] cfb]z k|lji6 u/L vl/b jf laqmL
ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd nufgLstf{ cfkm}n] vl/b jf laqmL cfb]z lbPsf] eP
tfklg ;f] ;DaGwL /fkm;fkm tyf km5\of}{6 nufotsf lhDd]jf/L ;DalGwt j:t'
sf/f]af/ bnfnsf] x'g]5 .
-%_ j:t' ljlgdo ahf/df ePsf sf/f]af/sf] /fkm;fkm tyf km5\of}{6 / e'QmfgL
;DaGwL Joj:yf ;DalGwt j:t' ljlgdo ahf/sf] ljlgodfjnL adf]lhd x'g]5 .
@(= j:t' sf/f]af/sf] k|fyldstfM j:t' ljlgdo ahf/n] j:t' sf/f]af/ ubf{ d"No tyf
;do k|fyldstfsf] cfwf/df sf/f]af/ ug'{ kg]{5 .
#)= nufgLstf{sf] klxrfg clen]v /fVg' kg]{ M j:t' sf/f]af/ bnfnn] nufgLstf{sf] nflu
sf/f]af/ ug'{ cl3 JolQm jf ;+:yfut u|fxssf] qmdzM cg';"rL–!% jf cg';"rL–!^
adf]lhdsf] Go"gtd ljj/0f ;lxtsf] u|fxs klxrfgsf] k"0f{ clen]v /fVg' kg]{5 .

313
#!= nufgLstf{;Fu ;Demf}tf ug'{ kg]{ M -!_ P]gsf] bkmf @@ sf] k|of]hgsf] nflu j:t'
sf/f]af/ bnfnn] j:t' sf/f]af/ ug'{ k"j{ nufgLstf{;Fu b]xfo adf]lhdsf] ljj/0f
pNn]v ePsf] ;Demf}tf ug'{ kg]{5M—
-s_ sf/f]af/;Fu ;DalGwt dflh{g,
-v_ /fkm;fkm tyf km5\of}{6,
-u_ sf/f]af/ ubf{ lnO{g] ;]jf z'Ns,
-3_ ljjfb ;dfwfg,
-ª_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf ljifo .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ;Demf}tf ug'{ k"j{ j:t' sf/f]af/ bnfnn] j:t'sf] sf/f]af/
ubf{ d"Nodf x'g ;Sg] ptf/ r9fj tyf ;Defljt hf]lvdsf ;DaGwdf
nufgLstf{nfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
#@= a}Í dfkm{t /sd n]gb]g ug'{ kg]{ M cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] j:t' ljlgdo sf/f]af/
tyf s/f/ adf]lhdsf] /sd n]gb]g ubf{ a}lÍË k|0ffnL dfk{mt ug'{ kg]{5 .
##= nufgLstf{sf] /sd tyf sfuhftsf] k|of]u M -!_ j:t' sf/f]af/ bnfnn] s'g} Ps
nufgLstf{sf] /sd, j:t' tyf sfuhft cfˆgf] jf cGo nufgLstf{sf] k|of]hgsf]
nflu s'g} klg k|sf/n] k|of]u ug{' u/fpg' x'Fb}g .
-@_ j:t' sf/f]af/ bnfnn] j:t' sf/f]af/sf] qmddf k|fKt u/]sf] /sd, j:t' jf
sfuhft To;/L k|fKt u/]s} lbg jf ef]lnkN6;Dd ;DalGwt kIfnfO{ a'´fpg'
kg]{5 .
-#_ j:t' sf/f]af/ bnfnn] k|To]s nufgLstf{sf] j:t' sf/f]af/;Fu ;DalGwt ljj/0f
tyf /sdsf] lx;fa :ki6 b]lvg] u/L 5'§f5'§} clen]v /fVg' kg]{5 .
#$= sf/f]af/ ;DaGwL yk Joj:yf tf]Sg ;Sg] M P]g tyf o; lgodfjnLdf plNnlvt j:t'
sf/f]af/ ;DaGwL zt{ tyf k|lqmofx?sf cltl/Qm cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] kfngf ug'{
kg]{ u/L af]8{n] cfjZos zt{ tyf k|lqmofx? tf]Sg ;Sg]5 .
kl/R5]b – &
;]jf z'Ns tyf lgodg z'Ns ;DaGwL Joj:yf
#%= ;]jf z'Ns lng] M -!_ j:t' ljlgdo ahf/n] cfkm\gf ;b:ox?af6 sf/f]af/ ePsf]
j:t'sf] d"Nosf] z"Go bzdna z"Go Ps k|ltztdf ga9\g] u/L ljlgodfjnLdf tf]s]
adf]lhdsf] ;]jf z'Ns lng ;Sg]5 .
-@_ j:t' sf/f]af/ Joj;foL, /fkm;fkm tyf km5\of}{6 Joj;foL / j]o/ xfp;n]
;DalGwt Joj;fo adf]lhdsf] ljlgodfjnLdf pNn]v eP adf]lhd u|fxs;+u
;]jf z'Ns lng ;Sg]5 .

314
#^= af]8{nfO{ lgodg z'Ns a'emfpg' kg]{ M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] k|fKt u/]sf] s'n
;]jf z'Nssf]] b'O{ k|ltztn] x'g] /sd q}dfl;s ¿kdf af]8{nfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] /sd af]8{df a'emfpFbf q}dfl;s cjlw ;dfKt ePsf]
;ft lbgleq a'emfpg' kg]{5 .
-#_ j:t' ljlgdo ahf/n] nufgLstf{af6 k|To]s vl/b tyf laqmL sf/f]af/ /sdsf]
z'Go bzdnj z'Go Ps k|ltztsf b/n] x'g] /sd p7fO{ k|To]s dlxgf ;dfKt
ePsf] ;ft lbgleq af]8{df a'emfpg' kg]{5 .
-$_ pklgod -@_ / -#_ adf]lhdsf] ;dofjlwleq /sd ga'emfpg] cg'dltkq k|fKt
;+:yfn] To;/L a'emfpg' kg]{ /sddf jflif{s bz k|ltztsf b/n] Jofh ;d]t
hf]8L af]8{df a'emfpg' kg]{5 .
kl/R5]b–*
clen]v tyf hfgsf/L ;DaGwL Joj:yf
#&= clen]v /fVg' kg]{ M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] cfk"mn] u/]sf] sf/f]af/ tyf u|fxs
;DaGwL clen]v cBfjlws u/L /fVg' kg]{5 .
-@_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] k|rlnt sfg"gdf tf]lsPsf] 9fFrf / n]vfdfg cg';f/
cfkm\gf] sf/f]af/sf] n]vf /fVg' kg]{5 .
-#_ j:t' ljlgdo ahf/n] k|rlnt sfg"g adf]lhd /fVg' kg]{ clen]vsf cltl/Qm
b]xfosf clen]v oyfy{ / b'?:t /fVg' kg]{5 M–
-s_ ;fwf/0f ;ef, ;~rfns ;ldlt tyf s'g} ;ldlt u7g ul/Psf] eP To:tf]
;ldltsf] lg0f{o k'l:tsf,
-v_ ;b:o ;DaGwL ljj/0f,
-u_ j:t' sf/f]af/ ;DaGwL s/f/sf] ljj/0f,
-3_ b}lgs ¿kdf sf/f]af/ ePsf]] j:t'sf] gfd, j:t' ;DaGwL s/f/sf] d"No,
kl/df0f, :t/ tyf x:tfGt/0f ldlt,
-ª_ sf/f]af/df ;+nUg j:t' sf/f]af/ Joj;foL, /fkm;fkm sf/f]af/ Joj;foL /
sf/f]af/ qmd ;+Vof nufotsf ljj/0f .
-$_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]] o; lgod adf]lhd /fVg'kg]{ clen]vsf cltl/Qm
af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/] adf]lhdsf] clen]v /fVg' kg]{5 .
-%_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]] o; lgod adf]lhd /fVg' kg]{ clen]v tyf n]vf /fv]
g/fv]sf] ;DaGwdf af]8{n] ;do ;dodf lg/LIf0f tyf hfFra'em ug{ ;Sg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd lg/LIf0f tyf hfFra'emsf] nflu af]8{n] dfu]sf] ljj/0f
tyf sfuhft pknAw u/fpg' ;DalGwt cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] st{Jo
x'g]5 .

315
#*= ljj/0f tyf k|ltj]bg k]z ug'{' kg]{ M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] b]xfosf hfgsf/L,
ljj/0f tyf k|ltj]bg b]xfosf] ;doleq af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] rf/ dlxgfleq pQm cfly{s jif{sf] n]vf
k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f tyf pQm cfly{s jif{df u/]sf] sfd sf/afxL
tyf sf/f]af/ ljj/0f ;lxtsf] jflif{s k|ltj]bg,
-v_ k|To]s q}dfl;s cjlw ;dfKt ePsf] tL; lbgleq ;~rfns ;ldltaf6
kfl/t q}dfl;s k|ltj]bg,
-u_ ;fwf/0f ;ef ;dfKt ePsf] ldltn] tL; lbgleq ;fwf/0f ;efdf k]z
ul/Psf] k|:tfj tyf lg0f{o ;DaGwL ljj/0f,
-3_ j:t' ljlgdo ahf/n] s'g} j:t' sf/f]af/ Joj;foLnfO{ ;b:otf k|bfg,
lgnDag, lgnDag km's'jf jf ;b:otf vf/]hL ;DaGwL lg0f{o u/]df To:tf]
lg0f{o u/]sf] tLg lbgleq ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-ª_ sf/f]af/ ;~rfng tyf sf/f]af/ /fkm;fkm tyf km5\of}{6, ;'kl/j]If0f tyf
cg'zf;g ;DaGwL lg0f{o u/]df ;f]sf] ef]lnkN6,
-r_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf cGo ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f
af]8{n] lgwf{/0f ul/lbPsf] ;doleq .
-@_ j:t' ljlgdo ahf/n] P]g, o; lgodfjnL, lgb]{lzsf, af]8{n] lbPsf lgb]{zg
tyf cfkm\gf] ljlgodfjnL kfngf ;DaGwL k|ltj]bg -sDKnfPG; l/kf]6{_ n]vf
k/LIfsaf6 k|dfl0ft u/fO{ cw{ jflif{s ?kdf af]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ j:t' ljlgdo ahf/n] b]xfosf s'/fsf] hfgsf/L af]8{nfO{ t'?Gt lbg' kg]{5 M–
-s_ cfkm\gf] ;b:on] o; lgodfjnL, lgb]{lzsf tyf cfkm\gf] ljlgodfjnLdf
ePsf Joj:yfsf] pNnª\3g x'g] s'g} sfd sf/afxL u/]sf] yfxf x'g cfPdf,
-v_ sf/f]af/ :yug, sf/f]af/ :yug km's'jf tyf ;"rLs/0f vf/]h u/]df,
-u_ ;+:yfks, ;~rfns jf k|d'v sfo{sf/L clws[t k|rlnt sfg"g adf]lhd
s'g} sf/afxL jf sfnf] ;"rLdf k/]df,
-3_ j:t' ljlgdo ahf/sf] ;b:otf k|bfg u/]df jf vf/]h u/]df,
-ª_ j:t' ljlgdo ahf/sf] Joj:yfkg jf ;Ë7g 9fFrfdf s'g} kl/jt{g ePdf .
-$_ j:t' sf/f]af/ Joj;fo, /fkm;fkm tyf km5\of}{6 / j]o/ xfp; Joj;foLn]
b]xfosf hfgsf/L tyf ljj/0f b]xfosf] ;doleq af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ zfvf sfof{no jf ;Dks{ sfof{no aGb u/]df tLg lbgleq,
-v_ k|aGwkq tyf lgodfjnLdf ;+zf]wg ug'{ k/]df To;/L ;+zf]wg ug'{ cl3
;+zf]wgsf] Joxf]/f ;lxtsf] hfgsf/L,
-u_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf cGo ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f .

316
-%_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] b]xfosf ljifosf] ;DaGwdf af]8{nfO{ t'?Gt hfgsf/L
lbg' kg]{5 M–
-s_ sfof{nosf] 7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g gDa/, km\ofS; gDa/, j]a ;fO{6,
Od]n cflb kl/jt{g ePdf,
-v_ ;+:yfks, ;~rfns tyf k|d'v sfo{sf/L clws[t pk/ k|rlnt sfg"g
adf]lhd s'g} sf/afxL ePdf jf sf/afxL cufl8 a9fOPsf] ePdf,
-u_ ;+:yfks jf ;~rfns jf k|d'v sfo{sf/L clws[t jf sf/f]af/ Joj;foL
;+:yf shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf ;'lrs[t ePdf .
-3_ j:t' Joj;fo ;~rfng aGb ug]{ lg0f{o u/]df .
-^_ o; lgod adf]lhd af]8{df k]z ul/Psf] jflif{s k|ltj]bg tyf k|rlnt sfg"g
adf]lhd ;fj{hlgs ug'{ kg]{ ljj/0f ;DalGwt ;+:yfsf] j]a ;fO6df k|sfzg
ug'{ kg]{5 .
#(= nufgLstf{nfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{ M -!_ j:t' ljlgdo ahf/n] b]xfosf ;"rgf,
hfgsf/L tyf ljj/0fx¿ b]xfo adf]lhdsf] cjlwleq ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 M–
-s_ sf/f]af/ :yug u/]df jf :yug u/]sf] sf/f]af/ k'gM ;~rfng u/]df ;f]xL
lbg jf ;f]sf] ef]lnkN6sf] sf/f]af/ z'? x'g' cufj} cfkm\gf] j]a ;fO6df
k|sfzg ug'{ kg]{,
-v_ ;b:otf k|bfg jf ;b:otf lgnDag jf lgnDag km's'jf jf ;b:otf
vf/]h u/]df To:tf] sfo{ u/]sf] lbg jf ;f]sf] ef]lnkN6 sf/f]af/ z'? x'g'
cufj} ;f] ;DaGwL hfgsf/L ;fj{hlgs u/L ;b:otf k|bfg jf vf/]hL
u/]sf] cj:yfdf To:tf] sfo{ u/]sf] ;ft lbgleq /fli6«o:t/sf] klqsfdf
;d]t k|sfzg ug'{ kg]{,
-u_ k|To]s lbg sf/f]af/ ePsf] j:t'sf] gfd, k|To]s j:t' ;DaGwL s/f/sf] d"No
/ kl/df0f, sf/f]af/df ;+nUg j:t' sf/f]af/ Joj;foL, sf/f]af/ qmd ;ª\
Vof nufotsf ljj/0f v'nfO{ ;f]xL lbg jf ;f]sf] ef]lnkN6 sf/f]af/ z'?
x'g' cufj} j]a ;fO6df ;fj{hlgs ug'{ kg]{,
-3_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbP adf]lhd ;fj{hlgs ug'{ kg]{ cGo ;"rgf,
hfgsf/L tyf ljj/0f .
-@_ j:t' ljlgdo ahf/n] o; lgod adf]lhd ;fj{hlgs ug'{ kg]{ ;"rgf, hfgsf/L
tyf ljj/0fx¿sf] cBfjlws clen]v /fVg' kg]{5 .
$)= af]8{n] 9fFrf lgwf{/0f ;Sg] M k|rlnt sfg"gdf cGoyf Joj:yf ePsf]df afx]s P]g tyf
o; lgodfjnL adf]lhd cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] /fVg' kg]{ clen]v tyf a'emfpg'kg]{
k|ltj]bgsf] 9fFrf af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .

317
$!= n]vf k/LIf0f u/fpg' kg]{ M -!_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] af]8{n] ;"rLs[t u/]sf]
n]vfk/LIfsaf6 cfkm\gf] cfo Joo tyf cfly{s sf/f]af/sf] n]vfk/LIf0f u/fpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] n]vfk/LIf0f ;DaGwL ljj/0f cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]
;'/lIft u/L /fVg' kg]{5 .
kl/R5]b–(
sf/afxL tyf ;hfo ;DaGwL k|lqmof
$@= sf/f]af/ ug{ /f]s nufpg] M -!_ af]8{n] b]xfosf] cj:yfdf cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]
ug]{ s'g} jf ;a} j:t'sf] sf/f]af/ ug{ /f]s nufpg ;Sg]5 M–
-s_ P]g, lgodfjnL, lgb]{lzsf tyf af]8{n] lbPsf] lgb]{zg pNn‹g u/]df,
-v_ nufgLstf{sf] lxt ;+/If0fsf nflu cfjZos ePdf jf
-u_ Joj;fosf] :jR5tf sfod /fVgsf nflu cfjZos ePdf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd sf/f]af/ /f]s nufpFbf af]8{n] pko'Qm 7fg]sf] cjlw;Dd
/f]s nufpg ;Sg]5 .
$#= cg'dltkq lgnDag ;DaGwL k|lqmof M -!_ P]gsf] bkmf #$ adf]lhd s'g} cg'dltkq
k|fKt ;+:yfsf] cg'dltkq lgnDag ug'{ k/]df af]8{n] cg'dltkq lgnDag ug'{ gkg]{
s'g} sf/0f eP To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ a9Ldf kGw| lbgsf] ;do lbO{
:ki6Ls/0f k]z ug{ n]vL k7fpg]5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf cj:yf ljBdfg
ePsf] s'/fdf af]8{ ljZj:t ePdf Ps k6sdf a9Ldf 5 dlxgf;Ddsf] nflu
cg'dltkq lgnDag ug{ ;Sg]5 M–
-s_ tTsfn lgnDag gu/L sf/f]af/ rfn' /fVg lb+Fbf j:t' ahf/df uDeL/ c;/
kg{ ;Sg] b]lvPdf,
-v_ tTsfn lgnDag gu/L sfd ul//xg lbFbf nufgLstf{sf] clxt x'g ;Sg]
jf xfgL gf]S;fgL x'g] b]lvPdf .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd dfu ul/Psf] :ki6Ls/0fsf]] hjfkm cg'dltkq k|fKt
;+:yfn] ;do leq k]z gu/]df jf k]z u/]sf] hjfkm ;Gtf]ifhgs gb]lvPdf
Ps k6sdf a9Ldf Ps aif{ ;Ddsf] nfuL To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf]
cg'dltkq lgnDag ug{ ;lsg]5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhd af]8{n] cg'dltkq lgnDag ubf{ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]
lgnDag cjlwleq k"/f ug'{ kg]{ cfjZos zt{ tf]Sg ;Sg]5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhd zt{ tf]sL lgnDag ul/Psf]df cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]
tf]s]sf] zt{ k"/f u/]sf] hfgsf/L af]8{nfO{ lbPdf af]8{n] ;f] ;DaGwdf cfjZos
hfFra'em ug]{5 .

318
-^_ pklgod -%_ adf]lhd hfFra'em ubf{ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] cfjZos zt{
k"/f u/]sf] b]lvPdf af]8{n] h'g;'s} avt To:tf] lgnDag km's'jf ug{ ;Sg]5 .
-&_ pklgod -#_ adf]lhd tf]lslbPsf] zt{ k"/f ug{ g;sL cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]
yk ;do dfu]df af]8{n] tLg dlxgfsf] yk ;do lbg ;Sg]5 .
-*_ o; lgod adf]lhd af]8{n] s'g} cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] cg'dltkq lgnDag
u/]df jf lgnDag km's'jf u/]df To;sf] hfgsf/L ;DalGwt cg'dltkq k|fKt
;+:yfnfO{ t'?Gt lbO{ tt\ ;DaGwL ;"rgf ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
$$= cg'dltkq vf/]h ug]{ k|lqmof M -!_ P]gsf] bkmf #% sf] pkbkmf -@_ adf]lhd s'g}
cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] cg'dltkq vf/]h ug'{ k/]df af]8{n] cg'dltkq vf/]h ug'{
gkg]{ s'g} sf/0f eP To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ a9Ldf kGw| lbgsf] ;do lbO{
:ki6Ls/0f k]z ug{ n]vL k7fpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dfu ul/Psf] :ki6Ls/0fsf]] hjfkm cg'dltkq k|fKt
;+:yfn] ;do leq k]z gu/]df jf k]z u/]sf] hjfkm ;Gtf]ifhgs gb]lvPdf
af]8{n] To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] cg'dltkq vf/]h ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg h'g sf/0faf6 cg'dltkq
k|fKt ;+:yfsf] cg'dltkq vf/]h ug'{ k/]sf] xf] ;f] ;DaGwdf ;'wf/ ug{] k|lta4tf
;lxt cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]] ;do dfu u/]df af]8{n] pko'Qm 7fg]sf] lglZrt
;do lbg ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd af]8{n] lglZrt u/]sf] ;doleq cg'dltkq k|fKt ;+:yfn]
ug'{kg]{ ;'wf/ k"/f gu/]df jf k"/f ug{ g;s]df To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf]
cg'dltkq vf/]h ug{]5 .
-%_ o; lgod adf]lhd af]8{n] s'g} cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] cg'dltkq vf/]h
u/]df To;sf] hfgsf/L ;DalGwt cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ t'?Gt lbO{ tt\
;DaGwL ;"rgf /fli6«o:t/sf] s'g} Ps b}lgs klqsfdf ;d]t k|sfzg ug'{ kg]{5 .
$%= lgnDjg tyf vf/]hLsf] c;/ M -!_ s'g} cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] cg'dltkq lgnDjg
ePdf To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] lgnDjgsf] cjlwe/ j:t' ljlgdo ;DaGwL
sf/f]af/ ug{ kfpg] 5}g .
t/ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] s'g} vf; j:t'sf] sf/f]af/ ug{ gkfpg] u/L sf/f]af/
lgnDjg ul/Psf cj:yfdf To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] sf/f]af/ lgnDjg ul/P
eGbf afx]ssf j:t'sf] sf/f]af/ ug{ afwf kg]{ 5}g .
-@_ lgnDjgsf] cjlwe/ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] x}l;ot oyf l:ylt -:6\of6; sf]_
df /x]sf] dflgg]5 .

319
-#_ s'g} cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] cg'dltkq vf/]h ePdf To:tf] cg'dltkq k|fKt
;+:yfn] s'g} sf/f]af/ ug{ kfpg] 5}g .
t/ To:tf] ;+:yfsf] cg'dltkq lgnDjg jf vf/]h x'g' cufj} l;h{gf ePsf] bfloTjaf6
To:tf] ;+:yfn] pGd'lQm kfpg] 5}g .
$^= hl/jfgf ;DaGwL k|lqmof M -!_ P]gsf] bkmf #& adf]lhd s'g} cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{
hl/jfgf ug'{ k/]df af]8{n] hl/jfgf ug'{ gkg]{ s'g} sf/0f eP To:tf] cg'dltkq k|fKt
;+:yfnfO{ a9Ldf kGw| lbgsf] ;do lbO{ :ki6Ls/0f k]z ug{ n]vL k7fpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dfu ul/Psf] :ki6Ls/0fsf]] hjfkm cg'dltkq k|fKt
;+:yfn] ;do leq k]z gu/]df jf k]z u/]sf] hjfkm ;Gtf]ifhgs gb]lvPdf
af]8{n] To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ P]g adf]lhd hl/jfgf ug]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd af]8{n] hl/jfgf ug]{ lg0f{o u/]df ;f]sf] hfgsf/L t'?Gt
To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ lbg]5 .
-%_ o; lgod adf]lhd af]8{nfO{ k|fKt x'g] hl/jfgf afktsf] /sd af]8{sf] sf]ifdf
hDdf ul/g]5 .
$&= sf/afxLsf] clen]v /fVg' kg{] M af]8{n] cg'dltkq k|fKt ;+:yfnfO{ s'g} sf/afxL u/]df
To:tf] cg'dltkq k|fKt ;+:yf tyf To:tf] ;+:yfsf] ;~rfns tyf k|d'v sfo{sf/L
clws[tsf] clen]v cBfjlws u/L /fVg' kg]{5 .
kl/R5]b – !)
ljljw
$*= :jrfnLt ljB'lto sf/f]af/ k|0ffnL ;DaGwL M -!_ j:t' ljlgdo ahf/n] sf/f]af/
;~rfngsf] nflu :yfkgf u/]sf] sf/f]af/ k|0ffnLdf s'g} cj/f]w gcfpg] jf cfP
tfklg sf/f]af/ ;'rf? -lalhg]z sG6LGo"6L_ x'g] u/L :jrfnLt ljB'tLo sf/f]af/
k|0ffnLsf] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-@_ j:t' ljlgdo ahf/n] nufgLstf{ tyf sf/f]af/;Fu ;DalGwt ;a} k|sf/sf
;"rgf tyf tYofÍsf] b''?kof]u tyf cglws[t kxF'r gx'g] u/L cfjZos ;'/Iff
Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-#_ j:t' ljlgdo ahf/n] :yfkgf ug]{ :jrfnLt ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnLsf] ;'/If0f
Joj:yf cGt/f{li6«o dfkb08 cg'?ksf] x'g' kg]{5 .
-$_ j:t' ljlgdo ahf/n] cfkm\gf] :jrfnLt ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnLsf] l8hfi68{
/Lse/L l;i6dsf] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
$(= nufgLstf{ ;+/If0f sf]ifM -!_ P]gsf] bkmf !& adf]lhdsf] nufgLstf{ ;+/If0f sf]ifdf
b]xfo adf]lhd /sd hDdf x'g]5 .
-s_ j:t' ljlgdo ahf/n] k|To]s jif{ cfh{g u/]sf] gfkmfsf] tLg k|ltztn] x'g]
/sd,
320
-v_ g]kfn ;/sf/ tyf af]8{n] ;do ;dodf pknAw u/fPsf] /sd,
-u_ j:t' ljlgdo ahf/sf ;b:on] k|To]s jif{ cfh{g u/]sf] gfkmfsf] Ps
k|ltztn] x'g] /sd,
-3_ cGo >f]taf6 k|fKt /sd .
-@_ pklgod -!_ hDdf ePsf] /sd k|d'v ?kdf b]xfo adf]lhdsf] k|0ffnLut
hf]lvd -l;:6lds l/:s_ af6 nufgLstf{nfO{ k/]sf] Ifltaf6 ;'/lIft ug{ k|of]u
ug{ ;lsg]5M—
-s_ cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] sf/f]af/ k|0ffnL Iflt ePdf,
-v_ cg'dltkq k|fKt ;+:yf bfdf;fxLdf k/]df,
-u_ cg'dltkq k|fKt ;+:yf vf/]hLdf k/]df,
-3_ af]8{n] ;do ;dodf k|0ffnLut hf]lvd egL lgwf{/0f u/]sf] cGo cj:yf
cfO{k/]df .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg pklgod -!_ adf]lhd k|fKt
/sdaf6 cflh{t k|ltkmn nufgLstf{ ;r]tgf sfo{qmd, ahf/ ljsf; tyf
lj:tf/ tyf af]8n { ] ;do ;dodf tf]s] adf]lhdsf] If]qdf pkof]u ug{ ;lsg]5 .
-$_ nufgLstf{ ;+/If0f sf]if ;+rfng ;DaGwL cGo Joj:yf j:t' ljlgdo ahf/sf]
ljlgodfjnLdf pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
%)= /fkm;fkm k|Tofe"lt sf]if -;]6nd]G6 Uof/]G6L km08_ -!_ j:t' ljlgod ahf/df x'g]
sf/f]af/sf] /fkm;fkmsf] k|Tofe"lt ug{ j:t' ljlgdo ahf/n] /fkm;fkm k|Tofe"lt sf]if
:yfkgf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] sf]ifsf] ;+rfng, Joj:yfkg / ;f]df hDdf x'g] /sd
j:t' ljlgdo ahf/sf] ljlgodfjnLdf pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
%!= ;Demf}tfdf v'nfpg' kg]{ M -!_ P]gsf] bkmf @% adf]lhd /fkm;fkm tyf km5\of}{6
Joj;foL lgo'Qm ubf{ j:t' ljlgdo ahf/ / /fkm;fkm tyf km5\of}{6 Joj;foLaLr x'g]
;Demf}tfdf cGo s'/fsf cltl/Qm sDtLdf b]xfosf s'/fx? v'nfpg' kg]{5 M–
-s_ ljlgodfjnLdf pNn]v eP adf]lhd /fkm;fkm tyf km5\of}{6 ;DaGwL,
-v_ nufgLstf{sf] lxt ;+/If0fsf nflu ul/g] sfo{ ;DaGwL,
-u_ /fkm;fkm tyf km5\of}{6 z'Ns ;DaGwL,
-3_ af]8{sf] k"j{ :jLs[lt glnO{ ;Demf}tfdf kl/jt{g gug]{ ;DaGwL,
-ª_ ;Demf}tfdf v'nfpg' kg]{ egL af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf] cGo
ljj/0f .
-@_ P]gsf] bkmf @& adf]lhd j:t' ljlgdo ahf/n] j]o/ xfp;;Fu ul/g] ;Demf}tfdf
cGo s'/fsf cltl/Qm sDtLdf b]xfosf s'/fx? v'nfpg' kg]{5 M–

321
-s_ j]o/ xfp;sf] e08f/0f Ifdtf ;DaGwL,
-v_ j:t'sf] u'0f:t/ sfod ug]{ ;DaGwL,
-u_ j]o/ xfp; z'Ns ;DaGwL ,
-3_ af]8{sf] k"j{ :jLs[lt glnO{ ;Demf}tfdf kl/jt{g gug]{ ;DaGwL,
-ª_ ;Demf}tfdf v'nfpg' kg]{ egL af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf] cGo
ljj/0f .
%@= zfvf sfof{no vf]Ng ;Sg] M cg'dlt k|fKt ;+:yfn] af]8{sf] :jLs[lt lnO{ g]kfnsf]
s'g} :yfgdf zfvf sfof{no vf]Ng ;Sg]5 .
%#= k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] ;+zf]wg M -!_ cg'dlt k|fKt ;+:yfn] cfkm\gf] ljlgodfjnL
/ k|aGwkq tyf lgodfjnLdf ;+zf]wg ug'{ k/]df af]8{sf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k"j{ :jLs[lt lnFbf cg'dlt k|fKt ;+:yfn] ;+zf]wgsf]
Joxf]/f v'nfO{ af]8{ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf af]8{n] cfjZostf / cf}lrTo x]/L
dgfl;j b]v]df ljlgodfjnL, k|aGwkq tyf lgodfjnLdf ;+zf]wg ug{ :jLs[lt
lbg]5 .
%$= ljjfb ;dfwfg ;DaGwdfM j:t' sf/f]af/ ;DaGwdf sf/f]af/ tyf s/f/sf kIfx?
aLr s'g} ljjfb pTkGg ePdf cfk;L 5nkmn jf dWo:yåf/f ;dfwfg ug]{ ;DaGwL
Joj:yf j:t' ljlgdo ahf/sf] ljlgodfjnLdf pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
%%= ljlgodfjnLdf ;dfj]z ug'{ kg]{M P]gsf] bkmf ^@ sf] pkbkmf -@_ adf]lhd cg'dltkq
k|fKt ;+:yfn] agfpg]] ljlgodfjnLdf cg';"rL–!& df pNn]v eP adf]lhdsf ljifox¿
;d]t ;dfj]z ug'{ kg]{5 .
%^= lgb]{zg lbg ;Sg] M -!_ af]8{n] j:t' ahf/sf] lgodg tyf nufgLstf{sf] lxt ;+/If0f
ug{ P]g, o; lgodfjnL tyf lgb]{lzsfsf] clwgdf /xL j:t' ljlgdo ahf/, j:t'
sf/f]af/ Joj;foL tyf /fkm;fkm sf/f]af/ Joj;foLnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg
;Sg]5 .
-@_ j:t' ljlgdo ahf/n] cfkm\gf ;b:o j:t' sf/f]af/ Joj;foL tyf /fkm;fkm
sf/f]af/ Joj;foLnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-#_ pklgdo -!_ tyf -@_ adf]lhd lbOPsf] lgb]{zgsf] kfngf ug'{ ;DalGwt j:t'
ljlgdo ahf/, j:t' sf/f]af/ Joj;foL tyf /fkm;fkm sf/f]af/ Joj;foLsf]
st{Jo x'g]5 .
%&= cg';"rLdf x]/km]/ jf yk36 M af]8{n] cfjZostf cg';f/ cg';"rLdf x]/km]/ jf yk36
ug{ ;Sg]5 .

322
cg';"rL—!
-lgod # sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
k"j{ :jLs[ltsf nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldlt M====================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
=============.
ljifo M k"j{ :jLs[lt ;DaGwdf .
j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g, @)&$ / j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL lgodfjnL, @)&$
sf] cwLgdf /xL j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ug{ b]xfo adf]lhd gfd /x]sf] sDkgL btf{
ug{ k"j{ :jLs[ltsf nflu nfUg] lgj]bg b:t'/, cfjZos ljj/0f tyf sfuhft o;} ;fy ;+nUg
u/L of] lgj]bg k]z ul/Psf] 5 .
xfdLn] j:t' Joj;fo ;~rfng ug{ tf]lsPsf] of]Uotf tyf Joj:yfx¿ k"/f u/]sf] pb\3f]if0f
ub{5f}+ . o; lgj]bg ;fy ;+nUg ljj/0f tyf sfuhft ;To 5g\ / s'g} klg ljj/0f hfgL
hfgL n'sfPsf] jf a9fO{ r9fO{ k|:t't u/]sf] 5}g . n'sfPsf] jf unt ljj/0f k]z u/]sf] 7x/]df
sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .
k|:tfljt ;+:yfsf],–
gfdM
7]ufgfM
;~rfnssf],–
gfdy/M b:tvtM
!=
@=
#=
cg';"rL–@
-lgod # sf] pklgod -@_ ;Fu ;DalGwt_
k"j{ :jLs[ltsf] nflu lgj]bg lbFbf ;+nUg ug'{ kg]{ sfuhft tyf ljj/0f
-s_ k|:tfljt ;+:yfsf] k|aGwkq / lgodfjnL,
-v_ ;DefJotf cWoog k|ltj]bg tyf cfufdL tLg cfly{s jif{sf] k|If]lkt ljQLo ljj/0f
;lxtsf] Jofj;flos of]hgf,
-u_ ;+:yfksx¿ aLr j:t' ahf/ ;DaGwL ;+:yf ;+:yfkgf ug]{ ;DaGwdf s'g} ;D´f}tf
ePsf] eP To:tf] ;D´f}tfsf] k|ltlnlk,
-3_ ;+:yfksn] lng] z]o/ :jfldTj ;DaGwL ljj/0f, nufgLsf] ;|f]tsf] :j3f]if0ff,
-ª_ k|:tfljt ;+:yfsf] ;+:yfkssf] cGo ;+:yfdf z]o/ :jfldTj jf s'g} ;+nUgtf /x]sf] eP
;f] sf] ljj/0f,
-r_ j:t' ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnLsf] ;'/Iffsf nflu ul/g] Joj:yf ;DaGwL ljj/0f,

323
-5_ s'g} ljz]if P]gåf/f ;+:yf ;+:yfkgf ePsf] eP ;f] P]g / tt\ ;DaGwL lgod tyf ljl-
godsf] k|lt,
-h_ s'g} ;Ël7t ;+:yfn] j:t' ljlgdo ahf/ ;~rfng ug{ rfxg] ;Ël7t ;+:yfsf] z]o/
lng] ;DaGwdf ;~rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-em_ k|:tfljt z]o/wgLsf]] gfd, k"/f 7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g gDa/ tyf lnPsf] z]o/
:jfldTjsf] ljj/0f, z]o/wgL k|fs[lts JolQm ePdf lghsf] tLg k':t] ljj/0f,
-6_ ;+:yfksn] P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd j:t' ljlgdo ahf/sf] :jfldTj lng]
cof]Uotf g/x]sf] pb\3f]if0f .

cg';"rL–#
-lgod ^ sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
cg'dltkqsf nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM======================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================== .
ljifo M cg'dltkq ;DaGwdf .
j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g, @)&$ / j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL lgodfjnL, @)&$
tyf cGo k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL Joj;fo ;~rfng ug{ j:t' ljlgdo ahf/ . j:t'
sf/f]af/ Joj;fo . /fkm;fkm tyf km5\of}{6 . j]o/ xfp; Joj;fo ;+rfng ug{ cfjZos
lgj]bg b:t'/, ljj/0f tyf sfuhft o;} ;fy ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z ul/Psf] 5 .
xfdLn] =================================================================Joj;fo ;DaGwL tf]lsPsf] of]Uotf
tyf Joj:yfx¿ k"/f u/]sf] pb\3f]if0f ub{5f}+ . o; lgj]bg ;fy ;+nUg ljj/0f tyf sfuhft
;To tYo 5g\ / s'g} klg ljj/0f hfgL `hfgL n'sfPsf] jf a9fO{ r9fO{ k|:t't u/]sf] 5}g .
n'sfPsf] jf unt ljj/0f k]z u/]sf] 7x/]df sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .
lgj]bs ;+:yfsf] 5fk M– lgj]bs ;+:yfsf],–

gfd M ==========================
7]ufgf M ==========================
;+:yfsf] k|d'vsf],–
gfdy/M
b:tvtM
ldltM
;+:yfsf] 5fkM

324
cg';"rL—$
-lgod ^ sf] pklgod -!_ / lgod * sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
b:t'/
gjLs/0f b:t'/
qm=;+= Joj;fosf] gfd lgj]bg b:t'/ cg'dltkq b:t'/
-k|To]s # jif{_
! j:t' ljlgdo ahf/ ?= @%,))).– ?= @%,)),))).— ?= &,%),))).—
@ /fkm;fkm tyf km5\of}{6 ?= @),))).– ?= $,)),))).— ?= !,@),))).—
# j]o/ xfp; ?= @),))).– ?= %,)),))).— ?= !,%),))).—
$ ahf/ lgdf{tf ?= @),))).– ?= $,)),))).— ?= !,@),))).—
% nufgL Joj:yfks ?= !%,))).– ?= #,)),))).— ?=(),))).—
^ nufgL k/fdz{bftf ?= !%,))).– ?= #,)),))).— ?=(),))).—
& ;+/Ifs -s:6f]l8og_ ?= !%,))).– ?= #,)),))).— ?=(),))).—
* j:t' sf/f]af/ bnfn ?= !%,))).– ?= #,)),))).— ?=(),))).—
( j:t' sf/f]af/ Jofkf/L ?= !%,))).– ?= #,)),))).— ?=(),))).—

cg';"rL–%
-lgod ^ sf] pklgod -@_ ;Fu ;DalGwt_
sDkgL ;DaGwL ljj/0f
!= j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL
-s_ k"j{ :jLs[tLkq
-v_ ;+ul7t ;+:yf btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-u_ k|jGwkq / lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-3_ s'g} ljz]if P]gåf/f :yfkgf ePsf] ;Ël7t ;+:yfsf] xsdf ;f] P]g / tT;DaGwL
lgod tyf ljlgodsf] k|lt,
-ª_ sDkgL jf ;Ël7t ;+:yf shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf]] ;"rLdf g/x]sf] :j3f]if0ff,
-r_ sDkgL jf ;Ël7t ;+:yf jf sDkgL jf ;Ël7t ;+:yfsf] ;~rfns jf k|d'v
sfo{sf/L clws[t pk/ k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/afxL ePsf]] jf e}/x]sf]
eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-5_ s/ btf{ k|df0f,
-h_ ;~rfnssf] of]Uotf tyf cg'ej ;DaGwL ljj/0f tyf P]g tyf o; lgod
adf]lhdsf] of]Uotf /x]sf] tyf cUof]utf g/x]sf] :j3f]if0ff,
-em_ ;b:otf k|bfg, j:t' sf/f]af/ ;~rfng tyf sf/f]af/ /fkm;fkm ;DaGwdf cjnDag
ul/g] Joj:yfsf] ;+lIfKt ljj/0f,
325
-`_ j:t' sf/f]af/sf clen]v /fVg tyf clen]vsf] ;'/Iff ug{ ul/g]] Joj:yf .
-6_ j:t' sf/f]af/ ;~rfngsf nflu tof/ ul/g] :jrflnt sf/f]af/ tyf /fkm;fkm
k|0ffnL, sfof{no pks/0f tyf k|ljlw ;DaGwL ljj/0f,
-7_ ;b:otf k|bfg ug{ ;Sg] j:t' bnfn Joj;foL tyf j:t' Jofkf/Lsf] clwstd ;ª\
Vof ;DaGwL ljj/0f .
@= j:t' sf/f]af/ Joj;foL, /fkm;fkm tyf km5\of}{6 / j]o/ xfp; ;DaGwL
-s_ btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-v_ k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-u_ s'g} ljz]if P]gåf/f :yfkgf ePsf] ;Ël7t ;+:yfsf] xsdf ;f] P]g / tT;DaGwL
lgod tyf ljlgodsf] k|lt,
-3_ ;DefJotf cWoog k|ltj]bg,
-ª_ cfufdL tLg jif{sf] k|If]lkt ljQLo ljj/0f ;d]t ;dfj]z ePsf] tLg jifL{o
Jofj;flos of]hgf,
-r_ cg'dltkq k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;~rfns ;ldltsf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-5_ z]o/ :jfldTj u|x0f ug]{ JolQmsf]] gfd, k"/f 7]ufgf, 6]lnkmf]g gDa/ tyf vl/b
u/]sf] z]o/ :jfldTjsf] ljj/0f,
-h_ ;+:yfksn] u|x0f ug]{ jf u/]sf] z]o/ :jfldTj tyf z]o/sf] r'Qmf /sd ;DaGwL
ljj/0f tyf nufgLsf] ;|f]tsf] :j3f]if0ff,
-em_ j:t' Joj;fo ;~rfngsf nflu tof/ ul/g] ;Ë7g tyf sfo{ k|0ffnL ;DaGwL
ljj/0f,
-`_ j:t' Joj;fo ;~rfngsf nflu Joj:yf ul/g] sfof{nosf] :yfg / If]qkmn,
sfof{no pks/0f tyf ;~rf/ ;fwg, hgzlQm, j:t' sf/f]af/sf] clen]v tyf
clen]vsf] ;'/Iff Joj:yf ;DaGwL ljj/0f,
-6_ j:t' Joj;fo ;~rfngsf nflu s'g} k"jf{wf/ tof/ ul/;s]sf] eP tt\ ;DaGwL
ljj/0f,
-7_ cGo sDkgL jf ;Ël7t ;+:yfdf z]o/ :jfldTj /x]sf] eP tt\ ;DaGwL ljj/0f,
-8_ z]o/wgLx¿ aLr s'g} ;D´f}tf ePsf] eP To:tf] ;D´f}tfsf] k|ltlnlk,
-9_ k|rlnt sfg"g adf]lhd s/ btf{ ePsf] k|df0f,
-0f_ r'Qmf k"FhL k|dfl0ft ug]{ lg:;f,
-t_ ;~rfnssf] of]Uotf tyf cg'ej ;DaGwL ljj/0f tyf P]g tyf o; lgod
adf]lhdsf] of]Uotf /x]sf] tyf cUof]utf g/x]sf] :j3f]if0ff,
-y_ shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf g/x]sf] :j3f]if0ff .

326
cg';"rL—^
-lgod & sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
g]kfn lwtf]kq af]8{
===============, g]kfn .
cg'dltkq
=============================df d'Vo sfof{no /x]sf] >L============-
===========================================================nfO{ j:t' ljlgdo ahf/ ;DaG-
wL P]g, @)&$ / j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL lgodfjnL, @)&$ sf] cwLgdf
/xL ===============================================================================Joj;fo ;~rfng ug{ of]
cg'dltkq k|bfg ul/Psf] 5 .
gjLs/0f ePdf afx]s of] cg'dltkqsf] axfnL ===================;Dd /xg]5 .

clws[t sd{rf/Lsf],–
b:tvt M
gfdM
kbM
ldltM

cg';"rL—&
-lgod * sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
cg'dltkq gjLs/0f ;DaGwL lgj]bg
ldlt M==============
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
=============.
ljifo M cg'dltkq gjLs/0f u/L kfpF .
j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g, @)&$ / j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL lgodfjnL, @)&$
adf]lhd j:t' ljlgdo ahf/ . j:t' sf/f]af/ Joj;fo ======================== . /fkm;fkm tyf
km5\of}{6. j]o/ xfp; Joj;fo ;~rfngsf] cg'dltkq gjLs/0fsf nflu nfUg] b:t'/ ;lxt
cfjZos ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z ul/Psf] 5 .
lgj]bs ;+:yfsf] 5fk M– lgj]bs ;+:yfsf],–
gfd M ==========================
7]ufgf M ==========================
lgj]bs ;+:yfsf] k|d'vsf],–
gfd M ==========================
b:tvt M ==========================
kb M==============================
327
cg';"rL—*
-lgod * sf] pklgod -@_ ;Fu ;DalGwt_
cg'dltkq gjLs/0f ;DaGwL lgj]bg
ldlt M==============
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
=============.

ljifo M cg'dltkq gjLs/0f u/L kfpF .


j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g, @)&$ / j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL lgodfjnL,
@)&$ adf]lhd j:t' ljlgdo ahf/ . j:t' sf/f]af/ Joj;fo ====================. /fk-
m;fkm tyf km5\of}{6. j]o/ xfp; Joj;fo ;~rfngsf] cg'dltkq gjLs/0f ug'{ kg]{df
=======================================sf/0f k/L gjLs/0f ug{ ljnDa ePsf]n] bf]Jj/ b:t'/ ;lxt
cfjZos ljj/0f tyf sfuhft ;+nUg u/L cg'dltkq gjLs/0f ug{sf] nflu of] lgj]bg
k]z ul/Psf] 5 .
lgj]bs ;+:yfsf] 5fk M– lgj]bs ;+:yfsf],–

gfd M ==========================
7]ufgf M ==========================
lgj]bs ;+:yfsf] k|d'vsf],–
gfd M ==========================
b:tvt M ==========================
kb M==============================

cg';"rL—(
-lgod ( sf]] v08 -v_ ;Fu ;DalGwt_

!= j:t'ljlgdo ahf/ ;~rfngsf nflu cfjZos k"jf{wf/ ;DaGwL ljj/0f


-s_ sfof{nosf] If]qkmn sDtLdf b'O{ xhf/ ju{lkm6 ePsf],
-v_ cfjZos ;+Vof / of]Uotf k'u]sf sd{rf/L /x]sf],
-u_ j:t' ljlgdo sf/f]af/ ;~rfngsf nflu tof/ ul/Psf] sf/f]af/ :yn, :jrflnt
sf/f]af/ tyf /fkm;fkm k|0ffnL, sfof{no pks/0f tyf k|ljlw h8fg ul/Psf],
-3_ j:t' ljlgdo ahf/ sf/f]af/ k|0ffnL tyf ;DalGwt k|ljlw / tYofÍsf] cfjZos
;'/Iffsf nflu kof{Kt Joj:yf ul/Psf],

328
-ª_ j:t' ljlgdo sf/f]af/sf]] clen]v /fVg] tyf clen]vsf] ;'/Iff ug]{ Joj:yf
u/]sf],
-r_ 6]lnkmf]g, sDKo"6/, lk|06/, km\ofS;, s';L{ 6]an, nufot cfjZos ef}lts ;fdfgsf]
Joj:yf ul/Psf],
-5_ ;j{;fwf/0fsf] nflu ;/n kx'Fr x'g] :yfgdf sfof{no :yfkgf u/]sf] .

@= j:t' sf/f]af/ Joj;foLn] tof/ ug'{ kg]{ k"jf{wf/ ;DaGwL ljj/0f


-s_ sfof{nosf] If]qkmn sDtLdf 5 ;o ju{lkm6 ePsf],
-v_ 6]lnkmf]g, sDKo"6/, lk|06/, km\ofS;, s';L{ 6]an, nufot cfjZos ef}lts ;fdfgsf]
Joj:yf ul/Psf],
-u_ cfjZos ;+Vof / of]Uotf k'u]sf sd{rf/L /x]sf],
-3_ ;Ë7g ;+/rgf tyf sfo{ ljefhg ;DaGwL Joj:yf ul/Psf],
-ª_ ;j{;fwf/0fsf] nflu ;/n kx'Fr x'g] :yfgdf sfof{no :yfkgf u/]sf] .

#= /fkm;fkm tyf km5\of}{6 sf/f]af/ Joj;foLn] tof/ ug'{ kg]{ k"jf{wf/ ;DaGwL ljj/0f
-s_ sfof{nosf] If]qkmn sDtLdf Ps xhf/ ju{lkm6 ePsf],
-v_ 6]lnkmf]g, sDKo"6/, lk|06/, km\ofS;, s';L{ 6]an, nufot cfjZos ef}lts ;fdfgsf]
Joj:yf ul/Psf],
-u_ cfjZos ;+Vof / of]Uotf k'u]sf sd{rf/L /x]sf],
-3_ ;Ë7g ;+/rgf tyf sfo{ ljefhg ;DaGwL Joj:yf ePsf],
-ª_ ;j{;fwf/0fsf] nflu ;/n kx'Fr x'g] :yfgdf sfof{no :yfkgf u/]sf] .

$= j]o/ xfp;n] tof/ ug'{ kg]{ k"jf{wf/ ;DaGwL ljj/0f


-s_ Joj;fo ;+rfngsf] nflu kof{Kt If]qkmnsf] Joj:yf u/]sf],
-v_ 6]lnkmf]g, sDKo"6/, lk|06/, km\ofS;, s';L{ 6]an, nufot cfjZos ef}lts ;fdfgsf]
Joj:yf ul/Psf],
-u_ cfjZos ;+Vof / of]Uotf k'u]sf sd{rf/L /x]sf],
-3_ ;Ë7g ;+/rgf tyf sfo{ ljefhg ;DaGwL Joj:yf ePsf],
-ª_ ;j{;fwf/0fsf] nflu ;/n kx'Fr x'g] :yfgdf sfof{no :yfkgf u/]sf],
-r_ j:t' e08f/0fsf nflu uf]bfdsf] kof{Kt Joj:yf ePsf],
-5_ jftfj/0fLo lx;fan] j:t' e08f/0f ug{ ;lsg]] pko'Qm uf]bfd ePsf] .

329
cg';"rL—!)
-lgod ( sf] v08 -u_ ;Fu ;DalGwt_

hgzlQm ;DaGwL ljj/0f

qm= k"/f gfd 7]ufgf lgo'lQm kb sfo{ z}lIfs


;+= ldlt lhDd]jf/L of]Uotf

cg';"rL—!!
-lgod !! ;Fu ;DalGwt_
Go"gtd r'Qmf k"FhL

! j]o/ xfp; ?= !%,)),)),))).—


@ /fkm;fkm tyf km5\of}{6 Joj;fo ?= &,)),)),))).—
# ahf/ lgdf{tf, ?= @,)),)),))).—
$ nufgL Joj:yfks ?= %,)),)),))).—
% nufgL k/fdz{bftf ?= !,)),)),))).—
^ ;+/Ifs -s:6f]l8og_ ?= %,)),)),))).—
& j:t' sf/f]af/ Jofkf/L ?= !,)),)),))).—
* j:t' sf/f]af/ bnfn ?= %),)),))).—

330
cg';"rL—!@
-lgod !& sf] pklgod -$_, lgod !* sf] pklgod -%_ / lgod !( sf] pklgod -#_
;Fu ;DalGwt_
JolQm ÷ ;~rfns÷ k|d'v sfo{sf/L clws[t ;DaGwL ljj/0f
!= gfdM
@= :yfoL 7]ufgfM ===============k|b]z===============lhNnf ==================== kmf]6f]
uf= kf=÷g=kf==
6f]n================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M===========
km\ofS;M============
Od]n =============
#= xfnsf] 7]ufgfM ==================k|b]z===============lhNnf ====================== uf= kf=÷g=kf=
6f]n================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+ M========== km\ofS; M============
Od]n ==============
$= afa'÷cfdfsf] gfdM
%= afh]÷aHo}sf] gfdM
^= klt jf kTgLsf] gfdM
&= z}lIfs of]UotfM
*= Jofj;flos cg'ejM
(= tflndM
!)= cGo sDkgL jf ;Ël7t ;+:yfdf :jfldTj jf s'g} nfesf] kbdf /x]sf] eP tT;DaGwL
ljj/0f M
!!= j:t' ljlgdo ahf/sf] cGo ;~rfns jf k|d'v sfo{sf/L clws[t;Fu gftf ;DaGw
eP ;f] ;DaGwL ljj/0fM
!@= j:t' sf/f]af/ Joj;fosf] ;~rfns jf k|d'v sfo{sf/L clws[t;Fu gftf ;DaGw eP
;f] ;DaGwL ljj/0fM
!#= cfkm" pk/ jf cfkm" ;Da4 s'g} sDkgL jf ;Ël7t ;+:yf pk/ k|rlnt sfg"g adf]lhd
s'g} sf/afxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0fM
!$= j:t' ljlgdo ahf/sf] ;~rfns÷ k|d'v sfo{sf/L clws[t x'g of]Uotf k"/f ePsf]
tyf cof]Uotf g/x]sf] :j3f]if0ffM
b:tvt M ==============================
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhft M
!= cl3Nnf] cfly{s jif{;Ddsf] s/ bflvnf u/]sf] k|df0f .
@= of]Uotf, cg'ej / cGo ;+:yfdf ;DnUgtf eP ;f] ;d]t k|dfl0ft ug]{ sfuhftsf]
k|ltlnlk .
$= gful/stf k|df0fkqsf] k|ltlnlk .

331
cg';"rL—!#
-lgod @# ;Fu ;DalGwt_
sf/f]af/ ug{ ;lsg] j:t'x¿
-s_ s[lifhGo pTkfbg M skf;, cn}+rL, hL/f, v';f{gL, d/Lr, sfh", ;'kf/L, d';'/f], bnxg,
ds}, ux'F, wfg, cfn', d]yL, tf]/L, e6df;, cfn;, kmfk/, pv', ;"lt{, h"6, cb'jf, a];f/,
kmnkm'n tyf ;f]af6 lgld{t h'; .
-v_ wft'hGo j:t' M cfNd'lgod, tfdf, lzzf, lgsn, l6g, lkQn, kmnfd, l:6n,
lhÍ .
-u_ ax'd"No wft' M ;'g, rfFbL, Knfl6gd .
-3_ vlgh t}nhGo j:t' M sRrf t]n, k]6«f]lnog kbfy{, k|fs[lts UofF;, lxl6· cfon .
-ª_ t]n M gl/jnsf] t]n, kfd t]n, tf]/Lsf] t]n, e6df;sf] t]n, ;"o{ d'vL t]n, cfn;sf]
t]n .
-r_ cGo M lrgL, ;Vv/, lrof, skmL, c08f, hl8a'6L .

cg';"rL—!$
-lgod @$ sf] pklgod -#_ ;Fu ;DalGwt_
j:t' s/f/ btf{ ug{ lbOg] lgj]bgsf] 9fFrf
>L g]kfn lwtf]kq af]8{, ldlt M
=====================
===============, sf7df8f}F .
j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g, @)&$ / j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL lgodfjnL,
@)&$ adf]lhd =======-j:t' ljlgdo ahf/sf] gfd_======= n] =========-j:t'sf] gfd_====== sf]
sf/f]af/ k|of]hgsf] nflu s/f/ tof/ ul/Psf] x'Fbf ;f] sf] btf{sf] nflu nfUg] z'Ns ;lxt
b]xfosf] ljj/0f ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z ul/Psf] 5 .
lgj]bs ;+:yfsf] 5fk M– lgj]bs ;+:yfsf],–
gfd M ==========================
7]ufgf M ==========================
lgj]bs ;+:yfsf] k|d'vsf],–
gfd M ==========================
b:tvt M ==========================
kb M==============================
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhft M
!= s/f/ btf{ ug]{ ;DaGwdf ;~rfns ;ldltsf] lg0f{o,
@= s/f/df plNnlvt j:t'sf] d"No tyf kl/df0f,
#= s/f/df plNnlvt j:t'sf] klxn] btf{ ul/Psf] s/f/ eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
$= s/f/sf] k|dfl0ft k|lt .

332
cg';"rL—!%
-lgod #) ;Fu ;DalGwt_
nufgLstf{ -JolQm_ sf] kl/ro ljj/0f
!= k"/f gfd, y/
@= klt jf kTgLsf] gfd ;lxt tLg k':t] ljj/0f
#= :yfoL 7]ufgf -7]ufgf k|dfl0ft ug]{ cfjZos sfuhft x'g' kg]{, To:tf sfuhftx¿df
gful/stfsf] k|df0fkq, /fxbfgL, kfgL tyf lah'nLsf] lan, cfjZos k/]df ;DalGwt
sd{rf/Ln] :ynut e|d0f u/L tof/ u/]sf] gS;f, dtbftf kl/rokq, nfnk"hf{ cflb _
$= c:yfoL 7]ufgf
%= hGd ldlt
^= 6]lnkmf]g gDa/ -ePdf pNn]v ug]{_
&= gful/stf÷kf;kf]6{ jf cGo -gDa/ / ljj/0f ;d]t_
-g]kfnL gful/ssf] xsdf clgjfo{ ?kdf gful/stf gDa/ pNn]v x'g'kg]{_
*= g]kfn ;/sf/ jf s'g} ;+:yfdf sfd ug]{ sd{rf/L eP kl/rokqsf] k|ltlnlk
(= xfn;fn} lvr]sf] kf;kf]6{ ;fO{hsf] kmf]6f]
!)= :yfoL n]vf gDa/ lnPsf] eP ;f] gDa/
!!= sf/f]af/ ug]{ a}+s tyf vftf gDa/
!@= cGo cfjZos sfuhftx¿ -;+:yf :jo+n] tf]Sg ;Sg]_

cg';"rL—!^
-lgod #) ;Fu ;DalGwt_
nufgLstf{ -;+:yf_ sf] kl/ro ljj/0f
!= sDkgLsf] gfd
@= s]Gb|Lo sfof{no /x]sf] :yfg
#= k"/f 7]ufgf -6]lnkmf]g, ˆofS; ;d]t_
$= ;+:yfkgf / u7g ;DaGwL k|df0fkq tyf sDkgLsf] p2]Zo v'Ng] k|aGwkq / lgodfjnLsf]
k[i7x¿sf] k|ltlnlk
%= ;~rfns ;ldltsf ;b:ox¿sf] gfd / 7]ufgf, 6]lnkmf]g gDa/ tyf tLg k':t] ljj/0f
^= ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yf afx]ssf] cGo sDkgLsf ;~rfns ;ldltsf ;b:ox¿sf] kmf]6f]
&= ;~rfns ;ldltn] k|d'v sfo{sf/L clws[t / cGo clws[t sd{rf/LnfO{ sf/f]af/sf]
;DaGwdf k|bfg u/]sf] clVtof/L
*= :yfoL n]vf gDj/
(= cGo cfjZos sfuhftx¿ -;+:yf :jo+n] tf]Sg ;Sg]_

333
cg';"rL—!&
-lgod %% ;Fu ;DalGwt_
ljlgodfjnLdf ;dfj]z x'g' kg]{ ljifox¿

!= j:t' ljlgdo ahf/n] j:t' ;DaGwL s/f/, j:t' sf/f]af/ / ;"rLs/0f ;DaGwL
ljlgodfjnLdf b]xfosf ljifox¿ ;dfj]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ j:t' ;DaGwL s/f/sf] ;'rLs/0f k|lqmof, ;"rLs/0f :yug, vf/]hL tyf k'gM
;"rLs/0f ;DaGwL Joj:yf,
-v_ j:t'sf] juL{s/0f ug]{ ePdf ;f] ;DaGwL cfwf/,
-u_ j:t' ;DaGwL s/f/sf] clen]v /fVg] ;DaGwL Joj:yf,
-3_ nufgLstf{ ;+/If0f sf]if :yfkgf tyf ;~rfng ;DaGwL Joj:yf,
-ª_ sf/f]af/sf kIfx? aLr ljjfb ;dfwfg ;DaGwL Joj:yf,
-r_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf cGo s'/fx¿ .
@= j:t' ljlgdo ahf/n] ;b:otf ;DaGwL ljlgodfjnLdf b]xfosf ljifox¿ ;dfj]z ug'{
kg]{5 M–
-s_ ;b:osf] k|sf/ tyf ;b:osf] sfd, st{Jo / clwsf/ ;DaGwL Joj:yf,
-v_ ;b:otf k|bfg ug]{, lgnDag tyf vf/]hL :fDaGwL Joj:yf,
-u_ ;b:otf tyf ;b:otf gjLs/0f ;DaGwL z'Ns,
-3_ ;b:osf] cg'udg tyf lg/LIf0f ;DaGwL Joj:yf,
-ª_ j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL P]g, lgodfjnL, lgb]{lzsf tyf cfkm\gf] ljlgodfjnL
pNnª\3g u/]df jf k|rlnt sfg"g pNnª\3g u/]df ;b:otf k|fKt j:t' sf/f]af/
Joj;foLnfO{ ul/g] sf/afxL ;DaGwL Joj:yf tyf k|lqmof,
-r_ ;b:on] vl/bstf{ tyf laqm]tfsf ;DaGwdf /fVg' kg]{ ljj/0f ;DaGwL Joj:yf,
-5_ j:t' ljlgod ;DaGwdf pTkGg x'g ;Sg] ljjfb ;dfwfg tyf u'gf;f] Joj:yfkg
;DaGwL Joj:yf,
-h_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf cGo s'/fx¿ .
#= j:t' ljlgdo ahf/n] sf/f]af/ ;DaGwL ljlgodfjnLdf b]xfosf ljifox¿ ;dfj]z ug'{
kg]{5 M–
-s_ j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL sf/f]af/sf ;DaGwdf vl/bstf{, laqm]tfsf] klxrfg,
sf/f]af/sf nflu lbg' kg]{ cfb]z nufot sf/f]af/ ;~rfng k|lqmof ;DaGwL
Joj:yf,
-v_ vl/bstf{, laqm]tf tyf j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL sf/f]af/sf] clen]v tyf
To:tf] clen]v Jojl:yt tyf ;'/lIft /fVg] ;DaGwL Joj:yf,
-u_ vl/bstf{, laqm]tfsf] cfb]z tyf j:t' ;DaGwL s/f/sf] l;h{gf, lg/Gt/tf,
x:tfGt/0f tyf cGo Joj:yf,
-3_ s'g} lbg jf cjlwdf s'g} j:t' sf] sf/f]af/sf ;DaGwdf Go"gtd tyf clwstd
d"No tyf sf/f]af/sf] ;Ldf lgwf{/0f ug]{ cfwf/ tyf cGo Joj:yf,
334
-ª_ sf/f]af/;Fu ;DalGwt Jojf;foLn] lng ;Sg] ;]jf z'Ns tyf sf/f]af/sf ;DaGwdf
/fVg'kg]{ dflh{g ;DaGwL Joj:yf,
-r_ j:t' ;DaGwL s/f/df x'g ;Sg] ;§]afhL -:k]s'n]zg_ Go"gLs/0f ug{ ckgfO{g]
pkfo ;DaGwL Joj:yf,
-5_ j:t' ljlgdo ahf/ ;DaGwL sf/f]af/sf]] cg'udg ;DaGwL Joj:yf,
-h_ j:t' ljlgdo ahf/sf] sf/f]af/df ;ls{6 a|]s/ nufpg] ;DaGwL Joj:yf,
-em_ j:t' ljlgdo ahf/ tyf o;n] ug]{ sf/f]af/sf ;DaGwdf lgoldt ¿kdf ;"rgf
k|jfx u/fpg] Joj:yf tyf k|lqmof,
-`_ j:t' ;DaGwL s/f/sf] kl/kfngf
-6_ laleGg lsl;dsf j:t' ;DaGwL s/f/sf] km/s km/s sf/f]af/ ug]{ eP tT;DaGwL
Joj:yf,
-7_ j:t' ;DaGwL sf/f]af/sf ;DaGwdf cfkm\gf ;b:on] u|fxs tyf laqm]tfnfO{ lbg'
kg]{ lg:;f, ;"rgf tyf hfgsf/L ;DaGwL Joj:yf,
-8_ ;b:on] j:t' ;DaGwL s/f/sf] sf/f]af/ ;'? ug'{ cl3 /fVg' kg]{ w/f}6L ;DaGwL
Joj:yf,
-9_ j:t' ;DaGwL s/f/sf] d"No lgwf{/0f ug]{ k|of]hgsf nflu lnOg] ;Gbe{ d"No
-l/km/]G; k|fO;_ ;DaGwL Joj:yf,
-0f_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf cGo s'/fx¿ .
$= j:t' /fkm;fkm tyf km5\of}{6 Joj;foLn] j:t' ;DaGwL s/f/sf] sf/f]]jf/ ;~rfng /
sf/f]af/sf] /fkm;fkm tyf km5\of}{6 ;DaGwL ljlgodfjnLdf b]xfosf ljifox¿ ;dfj]z
ug'{ kg]{5 M–
-s_ j:t' ;DaGwL s/f/ sf/f]af/sf] /fkm;fkm tyf km5\of}{6 ;DaGwL Joj:yf,
-v_ s'g} lbg jf cjlwdf s'g} j:t'sf] sf/f]af/sf ;DaGwdf Go"gtd tyf clwstd
d"No tyf sf/f]af/sf] ;Ldf lgwf{/0f ug]{ cfwf/ tyf cGo Joj:yf,
-u_ j:t' ;DaGwL s/f/sf] ;DaGwdf pTkGg x'g ;Sg] ljjfb ;dfwfg tyf u'gf;f]
Joj:yfkg ;DaGwL Joj:yf,
-3_ sf/f]af/sf ;DaGwdf lgoldt ¿kdf ;"rgf k|jfx u/fpg] Joj:yf tyf k|lqmof,
-ª_ j:t' ;DaGwL s/f/sf] kl/kfngf jf /fkm;fkm tyf km5\of}{6 ;DalGwt ;b:o j:t'
sf/f]af/ Joj;foL pk/ ul/g] sf/afxL ;DaGwL] Joj:yf,
-r_ /fkm;fkm sf/f]af/ Joj;foL;Fu ug]{] ;Demf}tf tyf ;]jf z'Ns,
-5_ j:t' ;DaGwL s/f/sf] sf/f]af/sf] /fkm;fkmsf nflu Joj:yf ul/g] km5\of}{6
k|Tofe"lt sf]if -;]6nd]G6 Uof/]G6L km08_ ;DaGwL Joj:yf,
-h_ af]8{n] ;do ;dodf lgwf{/0f u/]sf cGo s'/fx¿ .
%= j:t' sf/f]af/ Joj;foL tyf j]o/ xfp;n] cfkm\gf] ljlgodfjnLdf af]8{n] ;do ;dodf
lgwf{/0f u/]sf ljifox? ;dfj]z ug'{ kg]{]5 .

vvv
335
nfu" ldltM @)&%.)$.)!

lwtf]kq ;"rLs/0f tyf sf/f]af/ lgodfjnL,@)&%


lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# sf] bkmf !!^ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L af]8{n] b]xfosf
lgodx? agfPsf] 5 .
kl/R5]b—!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ oL lgodx?sf] gfd ælwtf]kq ;"rLs/0f tyf sf/f]af/
lgodfjnL, @)&%Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgodfjnL af]8{n] tf]s]sf] ldltb]lv k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;+Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æP]gÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# ;Demg' k5{ .
-v_ æsf/f]af/ k|0ffnLÆ eGgfn] lgod !@ adf]lhd lwtf]kq ahf/n] lwtf]kqsf] vl/b
tyf laqmL sf/f]af/ ;~rfng ug{sf nflu :yfkgf u/]sf] :jrflnt ljB'tLo
sf/f]af/ k|0ffnL -c6f]d]6]8 On]S6«f]lgs 6«]l8Ë l;:6d_ ;Demg' k5{ .
-u_ æu|fxsÆ eGgfn] lwtf]kq vl/b jf laqmLsf] cfb]z lbg] jf lwtf]kq v/Lb
laqmL;Fu ;DalGwt s'g} klg ;]jf k|fKt ug]{ JolQm ;Demg' k5{ .
-3_ æaf]8{Æ eGgfn] P]gsf] bkmf # adf]lhd :yfkgf ePsf] g]kfn lwtf]kq af]8{
;Demg' k5{ .
-ª_ ælwtf]kq bnfnÆ eGgfn] lwtf]kq bnfnsf] ?kdf af]8{af6 cg'dltkq k|fKt
;+ul7t ;+:yf jf sDkgL ;Demg' k5{ .
-r_ ælwtf]kq Jofkf/LÆ eGgfn] lwtf]kq Jofkf/L jf ahf/ lgdf{tfsf] ?kdf af]8{af6
cg'dltkq k|fKt ;+ul7t ;+:yf jf sDkgL ;Demg' k5{ .
-5_ ælwtf]kq ahf/Æ eGgfn] lwtf]kq ahf/ ;~rfng ug{ af]8{af6 cg'dltkq k|fKt
;+:yf ;Demg' k5{ .
-h_ æ/fkm;fkmÆ eGgfn] sf/f]af/df ;+nUg vl/bstf{n] /sd a'emfO lwtf]kq k|fKt
ug]{ tyf laqmLstf{n] lwtf]kq a'emfO /sd k|fKt ug]{ sfo{ ;Demg' k5{ .
-em_ æljlgodÆ eGgfn] lwtf]kq ahf/sf] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f tyf sf/f]af/ ;DaGwL
ljlgod ;Demg' k5{ .
-`_ æ;"lrs[t ;Ël7t ;+:yfÆ eGgfn] lwtf]kq ahf/df lwtf]kq ;"rLs/0f u/fPsf
;Ël7t ;+:yf ;Demg' k5{ .

336
kl/R5]b–@
lwtf]kqsf] ;"rLs/0f, :yug / vf/]hL
#= lwtf]kqsf] ;"rLs/0f u/fpg' kg]{ M -!_ lwtf]kq ahf/ dfkm{t lwtf]kqsf] sf/f]af/
u/fpg rfxg] ;Ël7t ;+:yfn] To:tf] lwtf]kq ;DalGwt lwtf]kq ahf/df ;"rLs/0f
u/fpg' kg]{5 .
-@_ ;Ël7t ;+:yfn] pklgod -!_ adf]lhd lwtf]kq ;"rLs/0f ug{ lwtf]kqsf]
;fj{hlgs lgisfzgsf nflu ljj/0fkq :jLs[t ePsf] a9Ldf ;ft lbgleq
;DalGwt lwtf]kq ahf/df lgj]bg lbg' kg]{5 / ;f] sf] hfgsf/L af]8{nfO{
u/fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] lgj]bg ;fy ljlgoddf pNn]v eP adf]lhdsf
sfuhft tyf ljj/0f ;+nUg ug'{ kg]{5 .
$= lwtf]kqsf] ;"rLs/0fsf nflu of]UotfM -!_ lgod # adf]lhd lwtf]kqsf] ;"rLs/0f
u/fpg] ;Ël7t ;+:yfsf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ ;Ël7t ;+:yf af]8{df btf{ ePsf],
-v_ ;fj{hlgs ?kdf lwtf]kq lgisfzg u/]sf],
-u_ ljlgoddf tf]lsPsf cGo of]Uotf k"/f u/]sf] .
-@_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lwtf]kq ahf/n]
;/sf/L C0fkqsf] ;"rLs/0f ;DaGwdf af]8{sf] :jLs[lt lnO{ 5'§} Joj:yf ug{
;Sg]5 .
%= ;"rLs/0f ;Demf}tf ug'{kg]{M -!_ ;Ël7t ;+:yfn] o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kqsf]
;"rLs/0f u/fpFbf lwtf]kq ahf/;Fu ;"rLs/0f ;Demf}tf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;"rLs/0f ;Demf}tfdf b]xfosf ljj/0fx? pNn]v ug'{
kg]{5 M–
-s_ ;"rLs/0f u/fpg] ;Ël7t ;+:yf / lwtf]kqsf] lj:t[t ljj/0f,
-v_ lwtf]kq sf/f]af/ tyf d"No;+u ;DalGwt ;+j]bglzn ;"rgf tyf hfgsf/L
lwtf]kq ahf/df k]z ug]{ ;DaGwL Joj:yf,
-u_ ;Ël7t ;+:yfsf] ljQLo tyf cGo ;"rgf, hfgsf/L / ljj/0f k|jfx ug]{
;DaGwL Joj:yf,
-3_ af]8{n] hf/L u/]sf] ;+:yfut ;'zf;g ;DaGwL Joj:yfsf] kfngf ug]{
u/fpg] k|ltj4tf,
-ª_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbPsf cGo ljj/0f .
^= ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfsf] juL{s/0fM lwtf]kq ahf/n] ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfnfO{ b]xfo
adf]lhsf] cfwf/df …PÚ, …laÚ, …lhÚ / …h]8Ú ju{df juL{s/0f ug'{ kg]{5 M
-s_ r'Qmf k"FhL,

337
-v_ lwtf]kq ;"rLs/0fsf] cjlw,
-u_ nfef+z ljt/0f,
-3_ qm]l86 /]l6Ë ;+:yfaf6 k|fkt /]l6Ë,
-ª_ lgodgsf/L lgsfon] tf]s]sf] 9fFrfdf ljlQo ljj/0f /fv] g/fv]sf],
-r_ jflif{s ;fwf/0f ;ef ;dodf ;DkGg u/] gu/]sf] .
&= ;"rLs/0f :yug ug{ ;lsg]M -!_ lwtf]kq ahf/n] b]xfosf] s'g} cj:yfdf ;"rLs[t
;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f :yug ug{ ;Sg]5 M–
-s_ lgod % adf]lhdsf] ;"rLs/0fsf] jflif{s z'Ns ga'emfPdf,
-v_ lwtf]kq sf/f]af/ tyf d"No;Fu ;DalGwt ;+j]bgzLn ;"rgf tyf hfgsf/L
;Demf}tfdf plNnlvt ;dodf lwtf]kq ahf/df k]z gu/]df,
-u_ lwtf]kq ahf/nfO{ unt ;"rgf lbPdf jf k6s k6s ;"rgf kl/jt{g
u/]df,
-3_ jflif{s tyf cw{jflif{s k|ltj]bg ;dodf k]z gu/]df .
-@_ af]8{n] nufgLstf{sf] lxt / ahf/sf] :jR5tf sfod /fVg cfjZos b]v]df s'g}
;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f :yug ug{ lwtf]kq ahf/nfO{
lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ adf]lhd s'g} sf/0faf6 ;"rLs/0f :yug ubf{ lwtf]kq
ahf/n] ;f] sf] sf/0f ;lxtsf] hfgsf/L ;DalGwt ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfnfO{
lbg' kg]{5 .
-$_ o; lgod adf]lhd lwtf]kq ahf/n] ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf]
;"rLs/0f :yug u/]df ;f] sf] hfgsf/L t'?Gt} jf ef]lnkN6sf] sf/f]af/ z'? x'g'
cl3 af]8{nfO{ lbO{ ;f] ;DaGwL ;"rgf ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
*= ;"rLs/0fsf] :j]lR5s vf/]hLM -!_ s'g} ;"lrs[t ;Ël7t ;+:yfn] lwtf]kqsf] ;"rLs/0fsf]
:j]lR5s vf/]hL ug{ rfx]df ;DalGwt lwtf]kq ahf/df lgj]bg lbg' kg]{5 / ;f] sf]
hfgsf/L af]8{nfO{ ;d]t lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg lbg' cl3 To:tf] ;"rLs[t ;+ul7t ;+:yfn] b]xfo
cj:yf k"/f u/]sf] x'g' kg]{5 M–
-s_ ljz]if ;fwf/0f ;ef ;DkGg u/]sf],
-v_ v08 -s_ adf]lhdsf] ;efdf pkl:yt ePsf z]o/wgLx?dWo] sDtLdf
gAa] k|ltzt z]o/wgLsf] k|ltlglwTj x'g] u/L ;"rLs/0fsf] :j]lR5s vf/]hL
ug{] lg0f{odf ;xdlt ePsf],
-u_ v08 -s_ adf]lhdsf] ;efdf pkl:yt eO{ ;"rLs/0fsf] :j]lR5s vf/]hLdf
c;xdlt hgfPsf z]o/wgLsf] z]o/ ;Ël7t ;+:yfsf ;~rfnsn] vl/b
u/L lng] ;DaGwdf vl/b d"No tyf vl/b ug]{ k|s[of ;DaGwL lg0f{o
ePsf],

338
-3_ v08 -s_ adf]lhdsf] ;efdf pkl:yt gePsf z]o/wgLsf lwtf]kq dWo]
sDtLdf PsfpGg k|ltzt lwtf]kq ;~rfnsn] vl/b u/]sf],
-ª_ ;DklQ tyf bfloTjsf] 8\o" l8lnh]G; cl86 ePsf] .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf lwtf]kq ahf/n] cfjZos hfFra'em
u/L pko'Qm b]v]df lwtf]kqsf] ;"rLs/0f vf/]hL ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd ;"rLs/0f vf/]hL ul/Psf] hfgsf/L af]8{ / nufgLstf{nfO{
t'?Gt lbg' kg]{5 .
(= ;"rLs/0f vf/]h -l8lnli6Ë_ ug{ ;Sg]M -!_ lwtf]kq ahf/n] b]xfosf] s'g} cj:yfdf
;"lrs[t ;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f vf/]h ug{ ;Sg]5 M–
-s_ k|rlnt sfg"g adf]lhd ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yf Ps cfk;df uflePdf
uflePsf] ;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f vf/]h ug'{ k/]df,
-v_ ;"rLs[t ;+ul7t ;+:yfx? ufleO{ gof+ ;+ul7t ;+:yf sfod ePdf To;/L
sfod ePsf] gof+ ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kq ;"rLs/0f x'g] u/L ;fljssf
;"rLs[t ;+ul7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f vf/]h ug'{ k/]df,,
-u_ g]kfn ;/sf/sf] :jfldTj /x]sf] s'g} ;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f
vf/]h ug{sf nflu ;DalGwt lgsfoaf6 n]vL cfPdf,
-3_ s'g} ;Ël7t ;+:yf vf/]hL -lnSjL8]zg_ df uPdf jf vf/]hLdf uPsf]
hfgsf/L k|fKt ePdf,
-ª_ ;"rLs/0fsf] jflif{s z'Ns ga'emfPsf] sf/0fn] lwtf]kq ahf/n] lwtf]kqsf]
;"rLs/0f :yug u/]sf]df ;f]xL sf/0faf6 To:tf] ;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kq
nuftf/ b'O{ aif{;Dd :yug ePdf,
-r_ s'g} ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfn] af]8{n] lbPsf] cfb]z jf lgb]{zgsf] kfngf
gu/]sf] sf/0f lwtf]kqsf] ;"rLs/0f vf/]hL ug{ lwtf]kq ahf/nfO{ lgb]{zg
lbPdf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lwtf]kq ahf/n] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f vf/]hL u/]df ;f]
sf] hfgsf/L t'?Gt ;fj{hlgs u/L To:tf] ;"rgf sDtLdf b'O{j6f /fli6«o:t/sf]
klqsfdf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ sf] v08 -ª_ / -r_ adf]lhd lwtf]kqsf] ;"rLs/0f vf/]hL x'Fbfsf
jvt sfod /x]sf ;Ël7t ;+:yfsf ;~rfns, sfo{sf/L k|d'v jf ;f] ;/xsf]
kbdf axfn /x]sf] JolQm ;"rLs/0f vf/]hL ePsf] ldltn] tLg jif{ k"/f geP;Dd
af]8{af6 cg'dltkq k|fKt ;+:yf jf af]8{df lwtf]kq btf{ u/fPsf] s'g} ;"rLs[t
;Ël7t ;+:yfsf] ;~rfns, sfo{sf/L k|d'v jf ;f] ;/xsf] kbdf axfn x'g of]Uo
x'g] 5}g .

339
!)= k'gM ;"rLs/0f ug{ ;lsg]M lgod ( sf] pklgod -!_ sf] v08 -s_, -v_ / -3_ adf]lhd
lwtf]kqsf] ;"rLs/0f vf/]hL ePsf afx]s cGo vf/]h ePsf ;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kq
k'gM ;"rLs/0f ug{ ;lsg]5 .
t/ s'g} ;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f vf/]hL ePsf] Ps jif{ k"/f geP;Dd
To:tf] ;+:yfsf] lwtf]kq k'gM ;"rLs/0f ul/g] 5}g .
!!= af]8{df lgj]bg lbg ;Sg]M -!_ lwtf]kq ahf/n] lwtf]kqsf] ;"rLs/0f ug{ OGsf/
u/]sf]df jf lwtf]kqsf] ;"rLs/0f vf/]hL jf :yug u/]sf]df lrQ ga'‰g] ;"rLs[t
;Ël7t ;+:yfn] To:tf] ;"rgf jf hfgsf/L k|fKt u/]sf] ldltn] k+}tL; lbgleq af]8{df
lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt lgj]bgdf af]8{n] cfjZos hfFrj'em u/L ;f7L
lbgleq lg0f{o u/L ;Sg' kg]{5 .
kl/R5]b–#
lwtf]kqsf] sf/f]af/
!@= sf/f]af/ k|0ffnLM -!_ lwtf]kq ahf/n] lwtf]kqsf] sf/f]af/ ;~rfngsf nflu :jrflnt
ljB'tLo sf/f]af/ k|0ffnL -c6f]d]6]8 On]S6«f]lgs 6«]l8Ë l;:6d_ sf] :yfkgf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] sf/f]af/ k|0ffnLdf d"No ;do k|fyldstf -k|fO{; 6fOd
k|fof]l/6L_ sf] cfwf/df sf/f]af/ x'g] Joj:yf ul/Psf] x'g' kg]{5 .
:kli6s/0fM o; lgodsf] k|of]hgsf nflu æd"No ;do k|fyldstfÆ eGgfn]
sf/f]af/ k|0ffnLn] lwtf]kqsf] vl/b laqmL cfb]zsf] k|zf]wg ubf{ vl/bsf nflu
a9L d"No / laqmLsf nflu sd d"No saf]n ug]{ cfb]znfO{ k|fyldstf lbg]
t/ cfb]z lbOPsf] d"No ;dfg ePdf ;dofg';f/ klxnf] cfb]znfO{ klxnf]
k|fyldstf lbg] Joj:yf ;Demg' k5{ .
-#_ lwtf]kq ahf/n] k|To]s b'O{ jif{df sf/f]af/ k|0ffnLsf] ;Dk/LIf0f -l;i6d cl86_
u/fpg' kg]{5 / ;f]sf] k|ltj]bg af]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhdsf] k|ltj]bgdf lrQ ga'em]df af]8{n] lj1af6 sf/f]af/
k|0ffnLsf] ;Dk/LIf0f u/fpg ;Sg]5 . o;/L ;+k/LIf0f u/fpFbf nfUg] vr{
;DalGwt lwtf]kq ahf/n] Joxf]g{' kg]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd sf/f]af/ k|0ffnLsf] ;Dk/LIf0faf6 sf/f]af/ k|0ffnLdf
;'wf/ ug'{kg]{ b]lvPdf ;f] ;DaGwdf af]8{n] ;DalGwt lwtf]kq ahf/nfO{ cfjZos
lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-^_ lwtf]kq bnfn tyf lwtf]kq u|fxsn] sf/f]af/ k|0ffnL dfkm{t lwtf]kqsf] sf/f]af/
ug{' kg]{5 .
-&_ lwtf]kq ahf/n] sf/f]af/ k|0ffnLsf] ;'/If0f Joj:yf cGt/f{li6«o dfkb08
cg'?ksf] agfpg' kg]{5 .
-*_ lwtf]kq ahf/n] sf/f]af/ k|0ffnLsf] l8hfi68{ /Lse/L l;i6dsf] ;DaGwdf
cfjZos Joj:yf ug'{ kg]{5 .
340
!#= vl/b tyf laqmL cfb]zM -!_ s;}n] lwtf]kq vl/b jf laqmL ug{ rfx]df ;f] sf] nflu
lwtf]kq bnfnnfO{ cfb]z lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbOg] cfb]zdf sDtLdf lgDg adf]lhdsf] hfgsf/L
pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 M
-s_ cfb]z lbg]sf] klxrfg :ki6 v'Ng] Joj:yf,
-v_ lwtf]kqsf] sf/f]af/ ug{ rfx]sf] ;Ël7t ;+:yf, lwtf]kqsf] lsl;d, kl/df0f,
d"No / ;do,
-u_ lwtf]kq vl/b jf laqmL s] sf] nflu cfb]z lbOPsf] xf] ;f] s'/f,
-3_ af]8{n] tf]lslbP adf]lhdsf cGo s'/f .
!$= cfb]z k|fKt ug'{ kg]{M -!_ lgod !# adf]lhd wtf]kq bnfnn] u|fxssf] cfb]z k|fKt
u/]/ dfq lwtf]kqsf] sf/f]af/ ug{' kg]{5 .
-@_ lwtf]kq bnfnn] ljB'tLo dfWodaf6 ;d]t cfb]z k|fKt ug]{ Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
-#_ lwtf]kq bnfnn] pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd cfb]z lbg] u|fxs klxrfg
ljj/0f -s]jfO;L_, lwtf]kqsf] d"No / ;+Vof nufot cfb]z;+u ;DalGwt cGo
cfjZos ljj/0fsf] clen]v /fVg' kg]{5 .
-$_ lwtf]kq bnfnn] pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd cfb]z k|fKt u/] kZrft ;f]xL
adf]lhd lwtf]kqsf] sf/f]af/sf nflu sf/f]af/ k|0ffnLdf cfb]z k|lji6 ug{'
kg]{5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhd /flvPsf] clen]v ;DaGwL ;Dk"0f{ lhDd]jf/L ;DalGwt
lwtf]kq bnfnsf] x'g]5 .
!%= d"No kl/jt{g ;LdfM -!_ lwtf]kq ahf/n] b]xfosf cfwf/df k|To]s lbgsf] d"No
kl/jt{gsf] ;Ldf sfod ug'{ kg]{5M–
-s_ lwtf]kqsf] ;"rLs/0f kZrft klxnf] sf/f]af/sf] d"No / To;kl5 x'g]
sf/f]af/ d"No aLrsf] cGt/,
-v_ cl3Nnf] lbgsf] ahf/ aGb x'Fbf sfod /x]sf] d"No / csf]{ lbg z'? sf/f]af/
d"No aLrsf] cGt/,
-u_ nuftf/ ;f7L lbg;Dd sf/f]af/ gePsf lwtf]kqsf] k'gM sf/f]af/ x'Fbf
sfod x'g] z'? d"No,
-3_ sf/f]af/ ;do / sf/f]af/ d"Nosf cfwf/df sfod x'g] d"No .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfn]
lwtf]kqsf] bflvn vf/]h aGb u/]sf] cj:yfdf To:tf] bflvn vf/]h aGb ePkl5
x'g] z'? sf/f]af/ / ;f7L lbgeGbf a9L cjlwb]lv s'g} sf/f]af/ gePsf] ;"rLs[t
;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] sf/f]af/sf] xsdf lwtf]kq ahf/n] d"No kl/jt{g
;Ldf ;DaGwdf km/s Joj:yf ug{ ;lsg]5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ adf]lhdsf] d"No kl/jt{g ;Ldf ;DaGwdf lwtf]kq ahf/n]
sf/f]af/ k|0ffnLdf cfjZos Joj:yf ug'{ kg]{5 .
341
!^= lwtf]kq sf/f]af/sf] ;+Vof tf]Sg ;Sg]M -!_ lwtf]kq ahf/n] clu|d ;"rgf k|sfzg u/L
lwtf]kqsf] nflu sf/f]af/ x'g] Go"gtd tyf clwstd ;+Vof tf]Sg ;Sg]5 .
-@_ sf/f]af/ k|0ffnLdf sf/f]af/ ;DkGg eO{;s]sf] sf/f]af/ ;fdfGotofM /2 ug{
kfOg] 5}g .
!&= lwtf]kq bnfn dfkm{t x'g] sf/f]af/M -!_ lwtf]kq bnfnn] sf/f]af/ ug{sf nflu
lwtf]kq ahf/sf] sf/f]af/ k|0ffnLdf cfjZos ljj/0fx? k|lji6L ug'{ kg]{5 .
-@_ lwtf]kq bnfnn] u|fxssf] cfb]z adf]lhd lwtf]kqsf] d"No / kl/df0fdf kl/jt{g
ug{ ;Sg]5 . o;/L kl/jt{g u/]df ;f] cfb]znfO{ gofF cfb]z dfgL d"No tyf
;do k|fyldstfsf cfwf/df sf/f]af/ k|0ffnLdf sf/f]af/ ;DkGg ug'{ kg]{5 .
-#_ lwtf]kq bnfnn] u|fxssf] nflu lwtf]kq vl/b / laqmL ug{' kg]{5 .
-$_ lwtf]kq bnfn dfkm{t nufgLstf{n] ljB'tLo dfWodaf6 cfb]z k|lji6 ug{ ;Sg]
u/L lwtf]kq ahf/n] cfjZos Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
!*= lwtf]kq Jofkf/L dfk{mt x'g] sf/f]af/M -!_ lwtf]kq Jofkf/Ln] cfˆgf] nflu vl/b jf
laqmL d"No k|ljli6 u/L sf/f]af/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ lwtf]kq Jofkf/Ln] vl/b ug{ ;Sg] clwstd lwtf]kq tyf nufgL ug{ ;Sg]
/sd af]8{n] ;do ;dodf tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-#_ lwtf]kq ahf/sf] cj:yfnfO{ x]/L af]8{n] lwtf]kq u|fxsn] lwtf]kq bnfn jf
lwtf]kq bnfnn] lwtf]kq Jofkf/Lsf] sfo{ ug{ ;Sg] u/L :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
!(= ;lq{m6 a|]s/ ;DaGwL Joj:yfM -!_ lwtf]kq ahf/n] cfjZostf cg';f/ sf/f]af/df
;lq{m6 a|]s/ nfUg] Joj:yf ug{' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf]] ;lq{m6 a|]s/ ;DaGwL Joj:yfdf kl/jt{g ug{ af]8{n]
lwtf]kq ahf/nfO{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
@)= a}+s dfkm{t sf/f]af/ ug'{kg]{M -!_ lwtf]kqsf] sf/f]af/ ubf{ jf u/fpFbf sf/f]af/df
;+nUg ;a}n] a}+s dfkm{t dfq /sd lng] lbg] ug'{ kg]{5 .
-@_ lwtf]kq bnfnn] lwtf]kq sf/f]af/sf nflu ;DalGwt lwtf]kq ahf/ jf /fkm;fkm
ug]{ ;+:yfn] tf]lslbPsf] a}+sdf vftf vf]Ng' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ln+bf jf lb+bf Psfp06k]oL r]s dfkm{t jf vftfaf6
vftfdf e'QmfgL x'g] u/L ug'{ kg]{5 .
-$_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lwtf]kq bnfnn] sf/f]af/sf
nflu k|of]u ug]{ vftf sf/f]af/;Fu ;DalGwt k|of]hg afx]s cGo k|of]hgsf
nflu k|of]u ug{ kfOg] 5}g .
@!= lwtf]kq sf/f]af/ :yug ug{ ;Sg]M -!_ k|fs[lts k|sf]k, /fli6«o ;+s6 jf sfa'aflx/sf]
kl/l:ylt cfOk/]df lwtf]kq ahf/n] af]8{nfO{ hfgsf/L lbO{ sf/f]af/ k|0ffnLsf] ;+rfng
lglZrt ;dosf nflu :yug ug{ ;Sg]5 .

342
-@_ lwtf]kq ahf/nfO{ nufgLstf{sf] lxtsf] ;+/If0f ug{ cfjZos / plrt 5 eGg]
nfu]df jf cfˆgf] sf/f]af/ k|0ffnL k|lt hgljZjf; sfod /fVg s'g} lwtf]kqsf]
sf/f]af/ /f]Sg cfjZos 5 eGg] nfu]df af]8{sf] k"j{ :jLs[lt lnO{ lwtf]kq
ahf/n] To:tf] lwtf]kqsf] sf/f]af/ c:yfoL ?kdf :yug ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} klg ;"rLs[t
;Ël7t ;+:yfn] k]z ug'{ kg]{ ;"rgf, hfgsf/L, ljj/0f jf k|lta]bg k]z gu/]df
lwtf]kq ahf/n] To:tf] ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] sf/f]af/ c:yfoL
?kdf :yug ug{ ;Sg]5 / ;f] sf] sf/0f ;lxtsf] ;"rgf ;DalGwt ;"rLs[t
;Ël7t ;+:yfnfO{ lbg' kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ / -@_ adf]lhdsf] ;"rgf tyf hfgsf/L af]8{nfO{ t'?Gt u/fpg'
kg]{5 .
@@= sf/f]af/ :yugsf] kl/0ffdM lwtf]kq bnfnn] s'g} lwtf]kqsf] sf/f]af/ :yug x'g' cl3
eP u/]sf] sf/f]af/sf] lx;fa /fkm;fkm ug]{ afx]s To:tf] :yug ePsf] lwtf]kqsf]
:yug k'msjf geP;Dd sf/f]af/ ug{ kfOg] 5}g .
@#= lwtf]kqsf] afXo sf/f]af/ ug{ ;lsg]M o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfsf] lwtf]kqsf] Ps k6sdf aNs jf Ans sf/f]af/
x'g] ePdf sf/f]af/ k|0ffnL aflx/ afXo sf/f]af/ ug{ ;lsg]5 .
@$= afXo sf/f]af/ z'NsM afXo sf/f]af/ ;'ljwf k|bfg u/] jfkt lwtf]kq ahf/n] lwtf]kqsf]
sf/f]af/ d"Nosf] z"Go bzdna b'O{ k|ltzteGbf a9L gx'g] u/L ljlgoddf Joj:yf
u/] adf]lhdsf] sf/f]af/ z'Ns lng ;Sg]5 .
kl/R5]b–$
sf/f]af/sf] /fkm;fkm
@%= sf/f]af/sf] /fkm;fkmM -!_ lwtf]kq ahf/df sf/f]af/ ug]{ u|fxsn] cfk"mn] u/]sf]
sf/f]af/sf] /fkm;fkm ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd /fkm;fkmsf] nflu ;DalGwt u|fxs;Fu lng' jf lbg' kg]{
lwtf]kq jf /sdsf] ;DaGwdf lwtf]kq bnfnn] cfjZos Joj:yf u/L lgwf{l/t
;do leq /fkm;fkm x'g] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd lgwf{l/t ;do lwtf]kq jf /sd a'emfO{ sf/f]af/ /fkm;fkm
ug{ g;s]sf] cj:yfdf lwtf]kq ahf/n] To:tf] Joj;foLnfO{ tTsfn sf/f]af/
ug{ /f]s nufpg' kg]{5 .
@^= /fkm;fkm ug]{ lhDd]jf/L M -!_ lwtf]kq ahf/df ;DkGg ePsf sf/f]af/sf] /fkm;fkm
;]jf k|bfg ug]{ lhDd]jf/L ;DalGwt lwtf]kq ahf/n] lwtf]kq sf/f]af/ /fkm;fkmsf]
p2]Zon] :yfkgf u/]sf] ;+:yfsf] x'g]5 .
343
-@_ /fkm;fkm ;DaGwL tf]lsPsf] Joj:yf adf]lhd /fkm;fkm ;DkGg gu/]df af]8{n]
sf/f]af/;Fu ;DalGwt Joj;foL jf /fkm;fkm ;]jf k|bfg ug{] ;+:yfnfO{ cfjZos
lgb]{zg lbO{ /fkm;fkm u/fpg ;Sg]5 .
@&= /fkm;fkm sf]if v8f ug'{kg]{M -!_ lwtf]kq ahf/n] sf/f]af/sf] /fkm;fkm ;DaGwdf
clgjfo{ ?kdf /fkm;fkm sf]if v8f ug'{ kg]{5 .
-@_ lwtf]kq bnfnn] sf/f]af/sf] /fkm;fkm ug{ g;s]df lwtf]kq ahf/n] pklgod
-!_ adf]lhdsf] /fkm;fkm sf]ifaf6 /fkm;fkm sfo{ ;DkGg u/fO{ ;DalGwt
Joj;foLaf6 /fkm;fkm afktsf] /sddf Aofh ;lxt e/fO{ sf]ifdf bflvnf
u/fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] /fkm;fkm sf]ifdf lwtf]kq ahf/, lwtf]kqsf] /fkm;fkm
;]jf k|bfg ug]{ ;+:yf / lwtf]kq bnfnn] k|To]s jif{ v'b d'gfkmfsf] klxnf] kfFr
jif{;Dd z'Go bzdnj kfFr k|ltzt / To; kl5 k|To]s jif{ z'Go bzdnj b'O{
kfFr k|ltzt /sd hDdf ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ ad]flhd hDdf ug'{kg]{ /sd ;DaGwdf sf]ifdf hDdf ePsf] /sd
tyf lwtf]kq sf/f]af/sf] cj:yfnfO{ x]/L af]8{n] ;do ;dodf x]/k]m/ ug{
;Sg]5 .
-%_ o; lgod adf]lhdsf] sf]ifdf /x]sf] /sdaf6 x'g] cfo sf]ifdf g} /fVg' kg]{5 .
-^_ pklgod -!_ ad]flhdsf] sf]ifsf] ;+rfng tyf pkof]u ;DaGwdf lwtf]kq
ahf/n] af]8{sf] :jLs[ltdf ljlgod agfO{ nfu" ug'{ kg]{5 .
@*= g]l6ª k|0ffnL dfk{mt /fkm;fkm ug{ ;lsg]M -!_ lwtf]kq sf/f]af/sf] /fkm;fkm ubf{
g]l6Ë k|0ffnL dfkm{t ug{ ;lsg]5 .
-@_ g]l6Ë k|0ffnL ;DaGwL Joj:yf /fkm;fkm ug]{ ;+:yfsf] ljlgoddf tf]lsP adf]lhd
x'g]5 .
:ki6Ls/0fM o; lgodsf] k|of]hgsf] nflu æg]l6Ë k|0ffnLÆ eGgfn] lwtf]kq Joj;foLn]
sf/f]af/ u/]sf] k|To]s lbgsf] lwtf]kqsf] vl/b / laqmLsf] s"n d"No aLrsf] km/s
/sd /fkm;fkm ug{] k|0ffnL ;Demg' k5{ .
kl/R5]b–%
;"lrs[t lwtf]kqsf] x:tfGt/0f
@(= x:tfGt/0f ul/ lbg' kg]{M -!_ ;"rLs[t ;Ël7t ;+:yfn] lwtf]kq ahf/af6 sf/f]af/
;DkGg eO{ /fkm;fkm ePsf lwtf]kqnfO{ ;DalGwt vl/bstf{sf] gfddf x:tfGt/0f x'g]
Joj:yf ug'{ kg]5{ .
-@_ cef}lts ?kdf /x]sf lwtf]kqsf] pklgod -!_ adf]lhd x'g] x:tfGt/0f ;DaGwdf
s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf k|bfg ug{ cg'dltkq k|fKt ;+:yfn] cfjZos sfo{ ug{' kg]{5 .

344
#)= sf/f]af/ afx]s cGo x:tfGt/0fM -!_ lgod @( df plNnlvt cj:yfsf cltl/Qm
b]xfosf] cj:yfdf ;"rLs[t lwtf]kqsf] x:tfGt/0f ug{ ;lsg]5M
-s_ lwtf]kq wgLsf] d[To' eO{ ;DalGwt xsjfnfsf] gfddf x:tfGt/0f ug'{
k/]df,
-v_ c+za08f eO{ c+lzof/sf] gfddf x:tfGt/0f ug'{ k/]df,
-u_ Psf3/sf ;b:o aLr x:tfGt/0f x'g] ePdf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd x'g] x:tfGt/0fsf ;DaGwdf s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf k|bfg ug{
cg'dltkq k|fKt ;+:yfsf] ljlgoddf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
#!= cef}lts lwtf]kq x:tfGt/0fM cef}lts ?kdf /x]sf] lwtf]kqsf] x:tfGt/0f ;DaGwdf
cGo Joj:yf s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf ;DaGwL k|rlnt lgodfjnL tyf ljlgoddf tf]lsP
adf]lhd x'g5] .
kl/R5]b–^
;/sf/L C0fkq ;DaGwL Joj:yf
#@= ;/sf/L C0fkqsf] ;"rLs/0fM lwtf]kq ahf/n] ;/sf/L C0fkq sf/f]af/ of]Uo u/fpg
;"rLs/0f u/L af]8{nfO{ hfgsf/L u/fpg' kg{]5 .
##= sf/f]af/sf] /fkm;fkm tyf k|df0fkq ;DaGwL Joj:yfM -!_ lwtf]kq Joj;fo ug]{n]
cfkm"n] u/]sf] sf/f]af/sf]] /sd, ;/sf/L C0fkqsf] k|df0fkq, bflvn vf/]hL kq,
laqm]tfsf] lnvt tyf cGo cfjZos ljj/0f / sfuhftx? sf/f]af/ ePs} lbg
lwtf]kq ahf/n] tf]s]sf] ;doleq lwtf]kq ahf/df k]z u/L sf/f]af/ /fkm;fkm ug'{
kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ljj/0f tyf sfuhft k|fKt ePkl5 lwtf]kq ahf/n] ;f]
sf] clen]v u/L sf/f]af/ /fkm;fkm ug{' kg]{5 / ;/sf/L C0fkqsf] k|df0fkqsf]
gfd;f/Lsf nflu cfjZos ePdf To:tf] C0fkqsf] sf/f]af/ ePsf] ;d]t
k|dfl0ft ug'{ kg]{5 .
-#_ ;/sf/L C0fkqsf] /fkm;fkm ;DaGwL cGo Joj:yf ;/sf/L C0fkq ;DaGwL
ljlgoddf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
#$= sf/f]af/ ;DaGwL clen]v /fVg' kg]{M -!_ lwtf]kq bnfnn] ;/sf/L C0fkqsf] sf/f]af/sf
nflu u|fxsaf6 k|fKt vl/b jf laqmL cfb]zdf btf{ gDa/, k|fKt ePsf] ldlt / ;do
;d]t hgfO{ qmdfg';f/ btf{ lstfadf btf{ ug'{ kg]{5 .
-@_ lwtf]kq bnfnn] cfkm"n] u/]sf] ;/sf/L C0fkqsf] sf/f]af/sf] ljj/0f tyf u|fxs
/ cfˆgf] :jfldTjsf] ljj/0f 5'§f 5'§} clen]v /fVg' kg]{5 .

345
kl/R5]b–&
ljljw
#%= sf/f]af/sf] lg/LIf0f tyf ;'k/Lj]If0f M -!_ lwtf]kq ahf/n] sf/f]af/sf] ;'k/Lj]If0fsf
nflu cfjZos ljB'tLo ;'k/Lj]If0f k|0ffnL -;e]{n]G; l;:6d_ :yfkgf ug'{ kg]{5 .
-@_ lwtf]kq bnfnn] lwtf]kqsf] sf/f]af/ ubf{ lwtf]kq ;DaGwL k|rlnt sfg"gsf]
kfngf u/] jf gu/]sf] ;DaGwdf lwtf]kq ahf/n] q}dfl;s ?kdf ;'k/Lj]If0f u/L
;f] ;DaGwL k|ltj]bg ;'k/Lj]If0f ;DkGg ePsf] kGw| lbg leq af]8{ ;dIf k]z
ug'{ kg]{5 .
#^= sf/f]af/df /f]s nufpg ;Sg] M -!_ b]xfosf] s'g} cj:yfdf lwtf]kq ahf/n] lwtf]kq
bnfnnfO{ sf/f]af/ ug{ /f]s nufpg ;Sg]5M–
-s_ lwtf]kq bnfnn] u|fxsaf6 cfb]z k|fKt gu/L lwtf]kqsf] sf/f]af/ u/]df,
-v_ lwtf]kq bnfnnn] sf/f]af/ ubf{ lwtf]kq ahf/nfO{ lbOPsf] w/f}6L
hdfgtsf] cfwf/df lwtf]kq ahf/n] tf]s]sf] sf/f]af/ ;LdfeGbf a9L x'g]
u/L sf/f]af/ u/]df,
-u_ lwtf]kq bnfnn] cfˆgf] ;+rfns, sfo{sf/L k|d'v, sd{rf/L tyf lghsf]
Psf3/ kl/jf/sf] gfddf jf gfdaf6 sf/f]af/ u/]df,
-3_ lwtf]kq ;DaGwL k|rlnt sfg"gsf] kfngf gu/]df .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd sf/f]af/ /f]s nufPsf] hfgsf/L af]8n { fO{ t'?Gt lbg'
kg]5
{ .
#&= lgodg z'Ns a'emfpg' kg]{M -!_ lwtf]kq ahf/n] lwtf]kq ;DaGwL k|rlnt sfg"g
adf]lhd k|To]s dlxgf k|fKt u/]sf] s"n z'Nssf] Ps k|ltzt a/fa/sf] /sd ;f]
dlxgf ;dfKt ePsf] ldltn] bz lbg leq af]8{nfO{ a'emfpg' kg]{5 .
-@_ lwtf]kq ahf/n] pklgod -!_ adf]lhdsf] z'Ns a'emfpg ljnDa u/]df j'emfpg'
kg]{ z'Nsdf bz k|ltzt aflif{s b/df u0fgf u/L ljnDa ePsf] lbg uGtLsf
lx;fan] yk z'Ns ;lxt af]8{df a'emfpg' kg]{5 .
#*= ljlgod adf]lhd x'g]M -!_ lwtf]kqsf] ;"rLs/0f z'Ns, ;Demf}tfsf] 9fFrf tyf ljj/0f,
;"rLs[t ;+ul7t ;+:yfsf] juL{s/0f, ;"rLs/0f, vf/]hL / k'gM ;"rLs/0f, sf/f]af/
PsfO{ tyf af]8{ PsfO{, d"No lgwf{/0f k|s[of, sf/f]af/ ug]{ :yfg / ;do, vl/b
tyf laqmL cfb]z, sf/f]af/ ;~rfng k|s[of tyf d"No kl/jt{g ;Ldf ;DaGwL cGo
Joj:yf ljlgoddf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-@_ C0fkqsf] bf];|f] ahf/ sf/f]af/, C0fkqsf] ;"rLs/0f, sf/f]af/ ;do / :yfg,
vl/b laqmL cfb]z, sf/f]af/ PsfO{, d"No kl/jt{g ;Ldf, sf/f]af/ /fkm;fkm /
km5\of}{6, u|fxsnfO{ lbg'kg]{ hfgsf/L tyf vl/b ;DaGwL lg:;f nufot cGo
Joj:yf ljlgoddf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .

346
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf Joj:yfx? ;DaGwdf C0fkq ahf/sf] cj:yf x]/L
af]8{n] ;do ;dodf lgb]{zg lbP adf]lhd lwtf]kq ahf/n] cfjZos Joj:yf
ug'{ kg]{5 .
-$_ o; lgodfjnL adf]lhd lwtf]kq ahf/ jf s]Gb|Lo lgIf]k ;]jf k|bfg ug]{ ;+:yfn]
nfu" ug]{ ljlgod af]8{sf] :jLs[tL lnP/ dfq nfu" ug'{ kg]{5 .
#(= sf/jfxLsf] clen]v /fVg]M -!_ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g tyf af]8{åf/f hf/L ul/Psf]
cfb]z jf lgb]{zgsf] kfngf gu/]sf] sf/0f P]g adf]lhd sf/jfxLdf k/]sf] lwtf]kq
bnfn, lwtf]kq u|fxssf] clen]v af]8{n] /fVg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] clen]vdf kfngf gu/]sf] sfg"g, lgb]{zg jf cfb]z
;DaGwL ljj/0f ;d]t v'nfpg'' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] ljj/0f af]8{n] cGo lgodg lgsfonfO{ hfgsf/L
u/fpg tyf ;do ;dodf ;fj{hlgs ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhdsf] clen]vdf ;dfj]z ePsf] sDkgL, ;Ël7t ;+:yf,
JolQm jf ;f] ;+nUg s'g} klg sDkgL jf ;Ël7t ;+:yfnfO{ lwtf]kq Joj;fo ug{
af]8{n] /f]s nufpg ;Sg]5 .
$)= lwtf]kq ahf/n] hfgsf/L lbg'kg]{M lwtf]kq ahf/n] lwt]fkqsf] ;"rLs/0f, ;"rLs/0f
:yug, ;"rLs/0f vf/]hL jf k'gM ;"rLs/0f u/]df tTsfn jf l9nf]df ;f] sfo{ u/]sf]
ef]lnkN6 ;Dddf nufgLstf{sf] hfgsf/Lsf] nflu ;f] ;DaGwL ;"rgf ;fj{hlgs ug'{
kg]{5 / ;f] sf] hfgsf/L af]8{nfO{ ;d]t lbg' kg]{5 .
$!= o;} lgodfjnL adf]lhd x'g]M o; lgodfjnLdf n]lvPsf] hltdf o;} lgodfjnL
adf]lhd x'g]5 .
$@= vf/]hL / jrfpM -!_ lwtf]kq sf/f]af/ lgodfjnL, @)%) vf/]h ul/Psf] 5 .
@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf sfd sf/jfxL o;}
lgodfjnL adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5 .

vvv

347
nfu" ldltM @)&%.!!.@@
k|yd ;+zf]wgM @)&&.)$.)!

ljlzi6Ls[t nufgL sf]if lgodfjnL, @)&%


lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# sf] bkmf !!^ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/sf]
:jLs[ltdf g]kfn lwtf]kq af]8{n] b]xfosf lgodx? agfPsf] 5 .
kl/R5]b — !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL lgodx?sf] gfd æljlzi6Ls[t nufgL sf]if lgodfjnL,
@)&%Æ /x]sf] 5.
-@_ of] lgodfjnL g]kfn lwtf]kq af]8{n] tf]s]sf] ldlt b]lv nfu" x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;+Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æOsfO{{Æ eGgfn] sf]if cGtu{t lgisfzg ul/g] lwtf]kqsf] OsfO{{ ;Demg' k5{ .
-v_ æO{sfOwgLÆ eGgfn] sf]ifsf] Ps jf Ps eGbf a9L O{sfOdf :jfldTj eO{ btf{
lstfadf gfd pNn]v ePsf] of]Uo nufgLstf{x? ;Demg' k5{ .
-u_ æP]gÆ eGgfn] lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# ;Demg' k5{ .
-3_ æshf{ ;"rgf s]Gb|Æ eGgfn] k|rlnt sfg"g adf]lhd :yflkt shf{ ;"rgf s]Gb|
;Demg' k5{.
-ª_ æsf]if Joj:yfksÆ eGgfn] ljlzi6Ls[t nufgL sf]if Joj:yfkg ug{] p2]Zo
ePsf lgod # adf]lhdsf] sf]if Joj:yfks ;Demg' k5{ .
-r_ æbtf{ lstfaÆ eGgfn] sf]ifsf] O{sfOx? jf O{sfOwgLx?sf] lj:t[t ljj/0f
;lxtsf] clen]v /x]sf] btf{ lstfa ;Demg' k5{ .
-5_ æbtf{ k|df0fkqÆ eGgfn]] sf]if Joj:yfks jf ljlzi6Ls[t nufgL sf]ifsf] :yfkgf
/ ;+rfng ug{ o; lgodfjnL adf]lhd af]8{af6 k|bfg ul/Psf] cg'dlt ;Demg'
k5{ .
-h_ æb/Æ eGgfn] sf]ifaf6 nufgL eO{ k|fKt jflif{s k|ltkmn ;lxt sfod ePsf] b/
;Demg' k5{ .
-em_ ækF"hL cfJxfgÆ eGgfn] sf]if Joj:yfks4f/f sf]ifsf nufgLstf{x?n] vl/bsf
nflu k|ltj4tf hgfPsf] /sd ;Dk"0f{ /sd jf ;f] sf] s]xL c+z e'QmfgLsf nflu
ul/g] cfJxfg eGGf] ;Demg' k5{ .
-`_ æk|ltj4tf /sdÆ eGgfn] sf]ifn] k"FhL cfJxfg ul/Psf] ;dodf of]Uo
nufgLstf{af6 sf]if jf of]hgfdf nufgL ug{ k|fKt k|ltj4tfsf] s'n /sd
;Demg' k5{ .
-6_ ælaqmL k|:tfjÆ eGgfn] sf]ifsf] OsfO{{ laqmLsf nflu lgod @$ adf]lhd tof/
ul/Psf] laqmL k|:tfj ;Demg' k5{ .

348
-7_ æsf]ifÆ eGgfn] lgod !$ adf]lhd af]8{df btf{ ePsf] k|fOe]6 OSjL6L, e]Gr/
Soflk6n, x]h km08 jf o:t} k|sf/sf cGo ljlzi6Ls[t nufgL sf]if ;Demg'
k5{ .
-8_ æaf]8{Æ eGgfn] P]gsf] bkmf # adf]lhd u7g ePsf] g]kfn lwtf]kq af]8{ ;Demg'
k5{ .
-9_ ænufgL of]Uo /sdÆ eGgfn] sf]ifsf] k|zf;lgs / Joj:yfkg vr{ 36fP/ afFsL
ePsf] /sd ;Demg' k5{ .
-0f_ ænufgL ;Demf}tfÆ eGgfn] sf]ifsf] Joj:yfkgsf] lj:t[t k|lqmof v'nfpb} sf]if
Joj:yfks / nufgLstf{ aLr ePsf] ;Demf}tf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] vl/b
;Demf}tf -;A:flqmK;g Plu|d]G6_, nufgL Joj:yfkg ;Demf}tf tyf cGo ;DalGwt
sf]ifsf] u7g af/]sf] k|d'v sfuhft jf ;Demf}tf ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-t_ ænufgL ;ldltÆ eGgfn] nufgL gLlt cg';f/ sf]ifsf] /sd nufgL ug{ ljwfgdf
Joj:yf eP adf]lhd u7g ePsf] ;ldlt ;Demg' k5{ .
-y_ æljwfgÆ eGgfn] sf]if :yfkgf / ;+rfng ;DaGwdf ul/Psf] Joj:yfsf]
b:tfj]hnfO{ ;Demg'k5{ .
-b_ æ:jfldTj k"FhL ;DaGwL pks/0fx?Æ eGgfn] k"0f{ ?kdf jf cf+lzs ?kdf kl/jTo{
jf ljdf]Ro cu|flws/ z]o/ -lk|km/]G; z]o/_ cyjf kl/jTo{ k|s[ltsf lwtf]kq
-;'/If0fx?_ ;Demg' k5{ .
-w_ æx8{n /]6Æ eGgfn] ljwfgdf pNn]v eP adf]lhd sf]ifdf ul/g] nufgLdf k|fKt
x'g] ck]lIft Go"gtd k|ltkmnsf] jflif{s b/ ;Demg' k5{ .
kl/R5]b – @
sf]if Joj:yfkssf] cg'dlt
#= sf]if Joj:yfkssf] cg'dlt lng' kg]{M -!_ sf]ifsf] :yfkgf tyf ;+rfng ug{ rfxg]
sf]if Joj:yfksn] af]8{af6 sf]if Joj:yfkssf] cg'dlt lng' kg]{5 .
t/ of] lgodfjnL k|f/De x'g' cl3 g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt lnO{ jf sDkgL /lhi6«f/
sfof{nodf btf{ eO{ ;+rfngdf /x]sf] sf]if Joj:yfkssf] xsdf of] lgodfjnL k|f/De
ePsf] ldltn] 5 dlxgfleq sf]if Joj:yfkssf] cg'dlt lng lgj]bg lbO{ ;Sg' kg]{5 .
1
-!s_ ljb]zdf btf{ ePsf] sf]if jf sf]if Joj:yfksn] k|rlnt g]kfn sfg"gsf]
clwgdf /xL To:tf] sf]if jf sf]if Joj:yfkssf] k"0f{ jf cflwsfz+ :jfldTjdf
g]kfndf sf]if :yfkgf jf sf]if Joj:yfkgsf] sfo{ ug{ ;Sg]5 .

1 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ylkPsf]

349
2
-!v_ pklgod -!s_ adf]lhdsf] sf]if Joj:yfksn] sf]if Joj:yfkgsf] sfo{ ug{
g]kfndf ;xfos sDkgL :yfkgf u/L o; lgodfjnL adf]lhd af]8{af6 cg'dlt
lng' kg]{5 .
3
-!u_ pklgod -!s_ adf]lhdsf] sf]if jf sf]if Joj:yfksn] af]8{af6 cg'dlt k|fKt
:yfgLo sf]if Joj:yfks dfkm{t cfkm\gf] sf]if kl/rfng ug{ o; lgodfjnL
adf]lhd af]8{af6 cg'dlt lng' kg]{5 .
4
-@_ pklgod -!_ jf -!v_ jf -!u_ adf]lhd cg'dlt lng' kg]{ ;+:yfn] cg';"rL–!
adf]lhdsf] 9fFrfdf cg';"rL–@ adf]lhdsf] z'Ns ;lxt af]8{df lgj]bg lbg'kg]{5 .
5
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] lgj]bg ;fy b]xfosf] sfuhft tyf ljj/0f ;+nUg
ug'{ kg]{5 M
-s_ sDkgL btf{ k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-v_ k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-u_ k|rlnt sfg"g adf]lhd lgwf{l/t 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ tof/ u/L n]vf
k/LIf0f ePsf]] cl3Nnf] cfly{s jif{sf]] ljQLo ljj/0f tyf sfd sf/jfxL
;DaGwL aflif{s k|ltj]bg,
t/, ;+:yfkgf eO{ cfly{s jif{ k'/f gePsf] ;+:yfsf] xsdf Joj:yfkgåf/f k|dfl0ft
cfjlws ljQLo ljj/0f k]z ug{ ;lsg]5 .
-3_ cg'dlt k|fKt ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-ª_ k|:tfljt sf]if Joj:yfkssf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v pk/ lwtf]kq
;DaGwL sfg"g jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] eP
;f] ;DaGwL ljj/0f,
-r_ ;+:yfksn] lnPsf] z]o/ :jfldTj tyf z]o/sf] r'Qmf /sd ;DaGwL ljj/0f,
-5_ r'Qmf k'FhLsf] kfFr k|ltzt jf ;f] eGbf a9L :jfldTj u|x0f ug]{ z]o/wgLsf]]
gfd, k'/f 7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g tyf u|x0f u/]sf] :jfldTjsf] ljj/0f,
-h_ ;+:yfsf] ;+u7g tyf sfo{ k|0ffnL ;DaGwL ljj/0f,
-em_ sfof{nosf] :yfg / If]qkmn, sfof{no pks/0f tyf ;+rf/ ;fwg /
hgzlQm ;DaGwL ljj/0f,
-`_ cGo sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfdf :jfldTj /x]sf] eP tT;DaGwL ljj/0f,
-6_ ;+:yfks z]o/wgLx? sfnf] ;"rLdf gk/]sf] kq,

2 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ylkPsf]


3 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ylkPsf]
4 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ;+zf]wg ul/Psf]
5 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ;+zf]wg ul/Psf]

350
-7_ ;+:yfsf] z]o/wgL ljb]zL sf]if jf sf]if Joj:yfks jf cGo ;+:yf ePdf
o; pklgoddf plNnlvt sfuhftsf cltl/Qm ;DalGwt b]zsf] sfg"g
adf]lhd sf]if jf sf]if Joj:yfks jf ;+:yf btf{ ePsf] k|df0fkqsf]]
k|dfl0ft k|ltlnkL / k|aGwkq tyf lgodfjnL jf ;+:yf :yfkgf ;DaGwL
sfuhftsf] k|dfl0ft k|ltlnlk ;d]t,
-8_ ;+:yfsf] z]o/wgL ljb]zL sf]if jf sf]if Joj:yfks jf cGo ;+:yf ePdf
dfly pNn]lvt sfuhftsf cltl/Qm pQm ;+:yfn] ljb]zdf Joj:yfkg
ul//x]sf] sf]ifsf] cfsf/ v'n]sf] sfuhftsf] k|dfl0ft k|ltlnkL,
-9_ af]8{n] cfjZos b]v]sf] cGo sfuhft tyf ljj/0fx? .
$= cg'dlt k|bfg ug]{ M -!_ lgod -#_ adf]lhd k|fKt lgj]bg pk/ k+}tL; lbg leq
cfjZos hfFrj'em u/L cg'dlt k|bfg ug{ pko'Qm b]lvPdf af]8{n] cg';"rL–$
adf]lhdsf] 9fFrfdf ;DalGwt lgj]bsnfO{ sf]if Joj:yfkssf] btf{ k|df0fkq k|bfg
ug]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cg'dlt k|bfg ubf{ af]8{n] cfjZos b]v]df cGo zt{x?
tf]Sg ;Sg]5 .
-#_ sf]if Joj:yfkssf] cg'dlt lbg cg'ko'Qm b]lvPdf ;f] sf] hfgsf/L lbg' kg]{5 .
%= aflif{s z'Ns ;DaGwL Joj:yfM -!_ sf]if Joj:yfksn] cfly{s aif{ ;dfKt ePsf] tLg
dlxgf leq cg';"rL–@ adf]lhdsf] aflif{s z'Ns af]8{df a'emfpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd aflif{s z"Ns ga'emfPsf sf]if Joj:yfkssf] cg'dlt
af]8{n] lgnDjg ug{ ;Sg]5 .
^= sf]if Joj:yfkssf] sfd, st{Jo / clwsf/M -!_ sf]if Joj:yfkssf] sfd st{Jo /
clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M—
-s_ sf]if Joj:yfksn] cfkm" jf cfkm";Fu ;Da4 JolQmn] s'g} cg'lrt nfe gkfpg]
u/L ;"rgf, kl/kq, lgb{]lzsf tyf lgb{]zg nufotsf k|rlnt sfg"g cGtu{t
/x]/ OsfO{wgLx?sf] lxtdf sfd ug{],
-v_ sf]if;Fu ;DalGwt ;a} sf/f]af/ :jtGq tl/sfn] ug{],
-u_ nufgL ul/g] ;+:yfdf sf]if Joj:yfks, ;+rfns, sfo{sf/L k|d'v, sd{rf/L /
nufgL ;ldltsf ;b:osf] s'g} lsl;dsf] ljlQo :jfy{ g/x]sf]] ;'lglZrt ug'{
kg]{,
t/ s'g} lsl;dsf] ljlQo :jfy{ ePdf ;f] sf] ;Dk"0f{ hfgsf/L ;lxt OsfO{wgLx?sf]
aflif{s ;efdf ljz]if k|:tfjåf/f nufgL ug{] k|:tfj kfl/t u/]sf] x'g' kg]{5 . ;f]
nufgL ug]{ lg0f{o ePsf] ;ft lbgleq af]8{nfO{ ;f]sf] hfgsf/L lbO{ ;Sg' kg]{5,
-3_ OsfO{w{ gLsf] u|fxs kl/ro ljj/0f tyf cGo cfjZos sfuhftsf] ;'lglZrt ug{,]
-ª_ OsfO{{wgLnfO{ nufgLdf ;Defljt hf]lvd / k|ltkmnaf/] hfgsf/L lbg],

351
-r_ nufgL tyf sf]if Joj:yfkg ;DaGwL sfo{ljlw tof/ ug{] / ;f]sf] k"0f{ sfof{Gjog
ug]{ u/fpg],
-5_ cfkm\gf ;+rfns tyf sd{rf/Lx?sf] nflu cfrf/ ;+lxtf agfO{ nfu" ug]{,
-h_ OsfO{{wgLsf] lxtdf nufgL ePsf] ;'lglZrt ug{],
-em_ nufgL;+u ;DalGwt n]vf, k|ltj]bg, sfuhft tyf ljj/0fsf] clen]v /fVg],
-`_ of]Uo nufgLstf{;+u kF"hL cfJxfg ubf{ sDtLdf klg b'O{ xKtf cufj} lnlvt
?kdf hfgsf/L u/fO{ of]Uo nufgLstf{nfO{ /sd ltg{ plrt ;dosf] Joj:yf
ug'{ kg]{ .
-6_ sf]if Joj:yfks tyf sf]ifsf] cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] 5 dlxgfleq k|rlnt
n]vfdfg cg';f/ sf]ifsf] ljQLo ljj/0f tof/ ug{' kg]{5
-7_ k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] 5 dlxgf leq O{sfOwgLx?sf] aflif{s ;ef
;DkGg ug'{ kg]{5 .
6
-8_ sf]if Joj:yfksn] ljb]zL sf]ifsf] Joj:yfkgsf] sfo{ ug{ ;Sg],
kl/R5]b #
sf]if Joj:yfks, ;+rfns ;ldlt tyf sfo{sf/L k|d'v ;DaGwL Joj:yf
&= sf]if Joj:yfkssf] of]UotfM -!_ sf]if Joj:yfkssf]] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g' kg]{5 M–
-s_ k|rlnt sfg"g adf]lhd :yfkgf ePsf] ;+ul7t ;+:yf,
-v_ k|aGwkq tyf lgodfjnLdf sf]if Joj:yfkssf] sfo{ ug]{ p2]Zo /x]sf],
-u_ r'Qmf k"FhL sDtLdf b'O{ s/f]8 ?k}ofF ePsf],
-3_ sf]if Joj:yfks tyf ;f]sf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vn] s'g} k|sf/sf] 7uL jf
hfn;fhL ck/fwdf ;hfo gkfPsf],
-ª_ sf]if Joj:yfkssf ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vn] g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L
s;"/df ;hfo gkfPsf],
-r_ lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg u/L ;j{;fwf/0faf6 k"FhL cfJxfg u/L k"FhL
;Íng u/]sf sf]if Joj:yfksx? dWo] lwtf]kqsf] sf/f]jf/sf nflu cfjZos
Joj:yf gu/]sf, af]8{sf] ;Dks{df gcfPsf sf]if Joj:yfks -Eoflgl;Ë
sDkgL_, ;"rLs/0f vf/]hLsf] sf/jfxLdf k/]sf jf af]8{nfO{ sf]if Joj:yfkssf]
;+rfng ;DaGwdf k|rlnt sfg"g adf]lhd lbg'kg]{ ;"rgf, hfgsf/L jf ljj/0f
glbO{ a;]sf egL af]8{sf] clen]vdf /x]sf sf]if Joj:yfks jf To:tf] sf]if
Joj:yfkssf] sfo{sf/L k|d'v jf ;+rfnssf] ;+nUgtf g/x]sf],
-5_ ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v, shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf];"rLdf g/x]sf] tyf s'g}
lgofds lgsfosf] sfg"g pNn+3gdf sf/jfxL gk/]sf] jf sf/afxLdf k/]sf] eP
b'O{jif{ k'/f ePsf] x'g' kg]{,

6 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ylkPsf]

352
*= ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] lgo'lQmM sf]if Joj:yfksn] o; lgodfjnL adf]lhd
of]Uotf k"/f ePsf] JolQmnfO{ ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v lgo'Qm ug'{ kg]{5 .
(= ;+rfns ;ldltM -!_ sf]if Joj:yfksdf sDtLdf kfFr / a9Ldf ;fthgf ;+rfnsx?
/x]sf] Ps ;+rfns ;ldlt /xg]5 .
-@_ ;+rfns ;ldltn] lgod -!!_ adf]lhdsf] of]Uotf tyf cg'ej ePsf
JolQmdWo]af6 sDtLdf Ps hgf :jtGq ;+rfns lgo'lQm ug'{kg]{ 5 .
!)= ;+rfnssf] of]Uotf M -!_ cy{zf:q, jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf jfl0fHo
sfg"g ljifodf dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gfts jf rf6{8{ Psfp06]G;L
jf rf6{8{ kmfOgflG;on Pgflni6 jf ;f] ;/xsf] pkflw xfl;n u/L pBf]u, jfl0fHo,
lwtf]kq ahf/ jf ljQLo If]qdf n]vf jf ljQ jf jfl0fHo sfg"g jf Joj:yfkg
;DaGwL sfo{df sDtLdf kfFr jif{ sfo{ cg'ej ePsf] .
!!= :jtGq ;+rfnssf] of]Uotf M :jtGq ;+rfnssf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ cy{zf:q, jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf jfl0fHo sfg"g ljifodf
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gftsf]Q/ pkflw xfl;n u/L kfFr
jif{sf] sfo{ cg'ej ePsf] , jf
-v_ cy{zf:q, jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf jfl0fHo sfg"g ljifodf
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 sDtLdf :gfts jf rf6{8{ Psfp06]G;L jf rf6{8{
kmfOgflG;on Pgflni6 jf ;f] ;/xsf] pkflw xfl;n u/L pBf]u, jfl0fHo,
lwtf]kq ahf/ jf ljQLo If]qdf n]vf jf ljQ jf jfl0fHo sfg"g jf Joj:yfkg
;DaGwL sfo{df sDtLdf bz jif{sf] sfo{ cg'ej ePsf],
-u_ sf]if Joj:yfks sDkgLdf k|ToIf jf ck|ToIf :jfldTj g/x]sf] .
!@= sfo{sf/L k|d'vsf] of]Uotf M sfo{sf/L k|d'vsf] of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g]5M–
-s_ cy{zf:q, jfl0fHo zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf jfl0fHo sfg"g ljifodf
dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 :gftsf]Q/ pkflw xfl;n u/L pBf]u, jfl0fHo,
lwtf]kq ahf/ jf ljQLo If]qdf n]vf jf ljQ jf jfl0fHo sfg"g jf Joj:yfkg
;DaGwL sfo{df bz jif{sf] sfo{ cg'ej ePsf], jf
-v_ rf6{8{ Psfp06]G;L jf rf6{8{ kmfOgflG;on Pgflni6 jf cy{zf:q, jfl0fHo
zf:q, ljQ, n]vf, Joj:yfkg jf jfl0fHo sfg"g ljifodf dfGotf k|fKt lzIf0f
;+:yfaf6 :gfts pkflw xfl;n u/L] pBf]u, jfl0fHo, lwtf]kq ahf/ jf ljQLo
If]qdf n]vf jf ljQ jf jfl0fHo sfg"g jf Joj:yfkg ;DaGwL sfo{df sDtLdf
kGw| jif{sf] sfo{ cg'ej ePsf] .
!#= ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'vsf] cof]Uotf M b]xfo adf]lhdsf] cj:yf s'g} klg JolQm
;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v x'g ;Sg] 5}gM–

353
-s_ g]kfnleq jf ljb]zdf shf{ ltg{ g;sL ;fx'sf] bfdf;fxLdf k/]sf],
-v_ g]kfnleq jf ljb]zdf a}+s jf ljQLo ;+:yf;+usf] s'g} sf/f]af/df sfnf];"rL jf
l8kmN6/df k/L ;f] sfnf];"rL jf l8kmN6/af6 km's'jf ePsf] ldltn] sDtLdf
tLg jif{ k"/f gePsf],
-u_ rf]/L, 7uL, lst]{, hfn;fhL, ei6«frf/, g}lts ktg b]lvg] s'g} klg kmf}hbf/L
s;"/ jf a}+lsË s;'/ u/]sf] cleof]udf g]kfn jf ljb]zL d'n'ssf cbfntaf6
s;"/bf/ 7x/ eO{ ;hfo e'Qfg ePsf] bz jif{ cjlw Joltt gePsf] .
kl/R5]b $
sf]if btf{ tyf ;+rfng
!$= sf]ifsf] btf{ tyf lgisfzgM -!_ o; lgod adf]lhd sf]if ;+rfng ug{ rfxg]n] To:tf]
sf]if af]8{df btf{ ug{'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd sf]if btf{ ubf{ b]xfo adf]lhdsf] s'g} sf]if btf{ ug{
;lsg]5M
-s_ k|fOe]6 OSjL6L km08,
-v_ e]Gr/ Soflk6n km08,
-u_ x]h km08,
-3_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo sf]if .
:kli6s/0f M o; lgodfjnLsf] k|of]hgsf] nflu,–
7
-!_ k|fOe]6 OSjL6L km08– eGgfn] sf]ifsf] p2]Zo k|flKtsf nflu ;j{k|yd :jMk"FhL
jf ;fwf/0f z]o/df kl/jt{gLo lwtf]kq jf C0fsf] :j?k ePsf] pks/0f -8]A6
OG;\6«'d]G6_ jf C0f jf :jMk"FhL;+u ;DalGwt cGo pks/0fdf nufgL ug]{ sf]if
jf nufgL ug]{ sDkgLsf ;fem]bf/x?sf] OR5f adf]lhd nufgL ug]{ sf]if ;Demg'
k5{ . t/, C0fsf] :j?k ePsf] pks/0f -8]A6 OG;\6«'d]G6_ jf C0fdf ul/g]
nufgL /sdsf] k|ltzt af]8{n] tf]s] jdf]lhd x'g]5 .
8
-@_ e]Gr/ Soflk6n km08– eGgfn] lwtf]kq ;"rLs/0f gePsf, ;+rfngsf]
z'?jftLqmddf /x]sf jf ;+rfngsf] k|lqmof cufl8 al9;s]sf jf ;+rfngdf
/x]sf gjLgtd 1fg, ;Lk / Ifdtf ePsf jf gofF a:t', ;]jf, k|ljlw jf af}l4s
;DklQ;+u ;DalGwt Joj;fo jf gjLgtd pBd Joj;fonfO{ ;+rfng ug{
z]o/ :jfldTj kF"hL jf C0fsf] :j?k ePsf] pks/0f -8]A6 OG;\6«'d]G6_ jf C0f
nufgL ug]{ sf]ifnfO{ ;Demg' k5{ . t/, C0fsf] :j?k ePsf] pks/0f -8]A6
OG;\6«'d]G6_ jf C0fdf ul/g] nufgL /sdsf] k|ltzt af]8{n] af]8{n] tf]s] jdf]lhd
x'g]5 .

7 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ;+zf]wg ul/Psf]
8 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ;+zf]wg ul/Psf]

354
-#_ x]h km08– eGgfn] nufgLsf] pRr hf]lvd /x]sf] h'g;'s} If]qdf nufgL ug{ ;Sg]
u/L :yfkgf ePsf] sf]ifnfO{ ;Demg' k5{ .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg of] lgodfjnL k|f/De x'g' cl3
g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt lnO{ jf k|rlnt sfg"g adf]lhd btf{ eO{ ;+rfngdf
/x]sf] / o; lgodfjnL adf]lhd ljlzi6Ls[t nufgL sf]if cGtu{t kg]{ sf]ifsf]
xsdf of] lgodfjnL k|f/De ePsf] 5 dlxgfleq sf]if btf{ ug{ ;lsg]5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd sf]if btf{ tyf lgisfzgsf] nflu sf]if Joj:yfksn]
cg';"rL–% adf]lhdsf] 9fFrfdf cg';"rL–@ adf]lhdsf] b:t'/ ;lxt af]8{df
lgj]bg lbg'kg]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhdsf] lgj]bg ;fy cg';"rL–^ adf]lhdsf] ljj/0f tyf
sfuhft ;+nUg ug'{kg]{5 .
-^_ pklgod -$_ adf]lhd k|fKt lgj]bg pk/ cfjZos hfFra'em u/L sf]if btf{ tyf
lgisfzg ug{ pko'Qm b]lvPdf af]8{n] cg';"rL–& adf]lhdsf] 9fFrfdf ;DalGwt
lgj]bsnfO{ sf]ifbtf{ tyf lgisfzg k|df0fkq k|bfg ug]{5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd btf{ tyf lgisfzgsf nflu cg'dlt k|fKt eP kZrft
sf]ifn] /sd ;+sngsf nflu nlIft nufgLstf{ klxrfg u/L kl/kq ljlw jf
JolQmut ;Dks{sf] dfWodaf6 OsfO{{sf] lgisfzg ug'{ kg]{5 .
-*_ sf]ifn] af]8{af6 OsfO{{ lgisfzgsf] :jLs[lt kfPsf] ldltn]] tLg dlxgfleq OsfO{{
lgisfzg z'? u/L b'O{ jif{leq OsfO{{ lgisfzg u/L ;Sg' kg]{5 .
-(_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg sf]ifn] cGt/f{li6«o
;+3, ;+:yf jf ax'kIfLo ;+:yfut nufgLstf{nfO{ OsfO{ lgisf;g ubf{ C0fsf]
?kdf ;d]t OsfO{ lgisfzg ug{ ;Sg]5 . ;fy}, cGt/f{li6«o ;+3, ;+:yf jf
ax'kIfLo ;+:yfut nufgLstf{nfO{ lgisfzg ul/Psf] OsfO{sf] /sd ;+sng
ubf{ ljwfgdf ;do / ls:tfsf] Joj:yf u/L ;f]xL adf]lhdsf] ;dodf ls:tf
;+sng ug{ ;Sg]5 .
9
!$s= ljb]zdf btf{ ePsf sf]ifsf] btf{ ;DalGw Joj:yfM -!_ ljb]zdf btf{ ePsf lgod !$
sf] pklgod -@_ df tf]lsP adf]lhdsf sf]ifn] g]kfndf sf]if btf{ ug{ cg';"rL–%
adf]lhdsf] 9fFrfdf cg';"rL–@ adf]lhdsf] z'Ns ;lxt af]8{df lgj]bg lbg'kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] lgj]bgsf ;fy lgj]bsn] b]xfo adf]lhdsf] ljj/0f
tyf sfuhft ;nUg ug'{ kg]{5 M
-s_ ;DalGwt b]zsf] sfg"g adf]lhd sf]if btf{ ePsf] k|df0fkqsf] k|dfl0ft
k|ltlnkL

9 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f yk ul/Psf]

355
-v_ ;DalGwt b]zsf]] sfg"g adf]lhdsf] sf]ifsf] ljwfgsf] k|dfl0ft k|ltlnkL /
;f]sf] k|dfl0ft g]kfnL cg'jfb,
-u_ cl3Nnf] cfly{s jif{sf] n]vfk/LIf0f k|ltj]bg,
-3_ sf]if btf{ tyf lgisfzg ;DaGwdf ljb]zL sDkgLsf] ;~rfns ;ldltn]
u/]sf] lg0f{osf] k|dfl0ft k|ltlnkL / ;f]sf] k|dfl0ft g]kfnL cg'jfb,
-ª_ af]8{af6 lgod $ adf]lhd btf{ k|df0fkq k|fKt u/]sf] sf]if Joj:yfks;Fu
ul/Psf] ;Demf}tfkqsf] k|dfl0ft k|ltlnkL,
-r_ lab]zjf6 leq\ofOg] /sd,
-5_ af]8{n] ;do ;dodf tf]s]sf cGo ljj/0fx? .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt lgj]bg pk/ cfjZos hfFra'em u/L sf]if btf{
tyf lgisfzg ug{ pko'Qm b]lvPdf af]8{n] lgod !$ adf]lhdsf] sf]if btf{ u/L
cg';"rL–& adf]lhdsf] 9fFrfdf sf]if btf{ tyf lgisfzg k|df0fkq k|bfg ug]{5 .
!%= sf]if ljwfgdf pNn]v x'g'kg]{ Go"gtd Joj:yf M sf]ifsf] ljwfgdf b]xfo adf]lhdsf]
Go"gtd Joj:yf pNn]v u/]sf] x'g' kg]{5 M—
-s_ sf]ifsf] gfd,
-v_ sf]ifsf] k|sf/ -k|fOe]6 OSjL6L, e]Gr/ Soflk6n km08, x]h km08 jf cGo_ ,
-u_ sf]ifsf] cfsf/ / ;dfofjlw,
-3_ sf]ifsf] k|j4g ug{ sDtLdf bz k|ltzt /sd nufgL ug{ k|ltj4tf u/]sf
nufgLstf{sf] ljj/0f,
-ª_ sf]if ;~rfng, clen]v tyf n]vf kl/If0f ;DaGwL Joj:yf,
-r_ sf]ifsf] nufgLsf] nlIft If]q tyf nufgL k|s[of ;DaGwL ljj/0f,
-5_ nufgLdf k|fKt x'g] k|If]lkt k|ltkmn ;DaGwL Joj:yf,
-h_ nufgL lkmtf{ x'g] k|s[of ;DaGwL Joj:yf,
-em_ ljjfb ;dfwfg sfo{ljlw ;DaGwL Joj:yf,
-`_ x8{n /]6 ;DaGwL] Joj:yf,
-6_ sf]if Joj:yfkg z'Ns ;DaGwL Joj:yf,
-7_ sf]if vf/]hL ;DaGwL Joj:yf .
-8_ af]8{n] ;do ;dodf tf]s]sf cGo ljj/0f .
!^= sf]if btf{sf] Go"gtd dfkb08 M sf]if btf{sf nflu b]xfo adf]lhdsf] Go"gtd dfkb08
k"/f u/]sf] x'g' kg]{5 M—
-s_ sf]ifsf] /sd sDtLdf kGw| s/f]8 ?k}ofF ePsf],
-v_ sf]if Joj:yfksn] sf]ifdf Go"gtd b'O{ k|ltzt lx:;f lnPsf] / ;f] Go"gtd
lx:;f lg/Gt/ sfod /fVg] Joj:yf ePsf],

356
t/ låkIfLo jf ax'kIfLo cGt/fli6«o ;+:yfn] nufgL u/]sf] sf]ifsf] xsdf of]
Joj:yf nfu' x'g] 5}g,
-u_ OsfO{wgLsf] ;+Vof b'O{;do eGbf a9L gx'g] Joj:yf ePsf],
-3_ sf]if aGbd'lv -Snf]H8 OG8]8_ k|s[ltsf] ePsf],
-ª_ OsfO{wgLx?nfO{ k|ltkmn :j?k gub nfef+z dfq lbg] Joj:yf ePsf],
-r_ OsfO{wgLn] sDtLdf krf; nfv ?k}ofFsf] OsfO{{ vl/b ug{] Joj:yf ePsf],
!&= sf]if btf{ c:jLsf/ ug{ ;lsg] M-!_ b]xfosf] cj:yfdf af]8{n] sf]if btf{ ug{ c:jLsf/
ug{ ;Sg]5 .
-s_ lgod -!$_ adf]lhd btf{ k|lqmof k"/f gePdf,
-v_ lgod -!%_ adf]lhd ljwfgdf pNn]v x'g'kg]{] Go"gtd s'/f gePdf,
-u_ lgod -!^_ adf]lhd Go"gtd dfkb08 k"/f gePsf],
-3_ lwtf]kq ahf/sf] cj:yf, ;DefJotf / nufgLstf{sf] lxt ;+/If0fsf]
b[li6sf]0fn] sf]if ;+rfng x'g ;Sg] cj:yf gePdf .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd btf{ c:jLsf/ ubf{ ;f] sf] sf/0f / cfwf/ :ki6 ?kdf
v'nfpg' kg]{5 .
!*= bfloTj tyf clwsf/ M-!_ sf]ifn] lgisfzg u/]sf] OsfO{{ vl/b ug]{ OsfO{{wgLsf]
bfloTj lghn] vl/b u/]sf] OsfO{{ ;Dd dfq ;Lldt x'g]5 .
-@_ OsfO{wgLn] sf]ifdf nufgL u/]sf] OsfO{sf] cg'kftsf] cfwf/df OsfO{wgLsf]
;efdf dtbfg ug]{, nufgLaf6 cflh{t gfkmf tyf nufgL lkmtf{ kfpg] clwsf/
x'g]5 .
!(= sf]ifsf] ;dofjwLM sf]ifsf] ;dofjwL kfFrb]lv kGw|jif{;Dd x'g]5 / ;f] sf]ifsf]
;dofjwLsf] ;DaGwdf nufgL ;Demf}tfdf ;d]t pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 .
@)= sf]ifsf] ;dflKt M -!_ b]xfosf] cj:yfdf sf]ifsf] ;dflKt x'g]5 M
-s_ af]8{n] sf]if ;+rfngsf nflu lbPsf] ;dofjlw ;dfKt ePdf,
-v_ af]8{n] sf]if ;+rfng ug{ lbPsf] :jLs[lt /2 u/]df,
-u_ s'g} c;fdfGo kl/l:ylt jf cfly{s ;+s6 pTkGg eO{ sf]if ;+rfng ug{
g;lsg] s'/fdf af]8{ ljZj:t eO{ sf]if ;dfKt ug{ lgb]{zg lbPdf,
-@_ sf]if Joj:yfksn] cjlw ;dfKt x'g' eGbf sDtLdf tLg dlxgf cufj}
OsfO{wgLnfO{ lnlvt ?kdf hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-#_ sf]ifsf] s'n k"FhLsf] sDtLdf krxQ/ k|ltzt /sd / krf; k|ltzt OsfO{wgLsf]
k|ltlgwTj ePsf] OsfO{{wgLx?sf] jflif{s ;efaf6 ljz]if k|:tfjåf/f sf]if ;dflKt
ug]{ k|:tfj kfl/t u/]df sf]if Joj:yfksn] sf]ifsf] ;dflKt ug{ ;Sg]5 .

357
-$_ sf]ifsf] ;dflKt kl5 sf]if Joj:yfksn] sf]ifsf] ;a} k|sf/sf] ;DklQnfO{ gubdf
kl/0ft u/L sf]ifsf] bfloTj km/kmf/s u/L afFsL /sd OsfO{wgLsf] lxtnfO{
Wofgdf /fvL lkmtf{ ug'{kg]{ Joj:yf nufgL ;Demf}tfdf pNn]v eP adf]lhd
ug{' kg]{5 . ;f] sf]ifsf] bfloTj km/kmf/s u/L OsfO{wgLnfO{ /sd lkmtf{ u/]sf]
hfgsf/L ;f] sfo{ ePsf] ldltn] tLg lbgleq af]8{nfO{ lbO{ ;Sg' kg]{5 .
@!= z'Ns ;DaGwL Joj:yfM -!_ sf]if Joj:yfksn] sf]ifsf] Joj:yfkgsf] nflu nufgL
;Demf}tfdf pNn]v ePadf]lhd sf]if Joj:yfkg z'Ns lng ;Sg]5 .
-@_ sf]if Joj:yfksn] ljwfgdf pNn]v eP adf]lhdsf] x8{n /]6 ;Ldf eGbf a9L
gfkmf cfh{g ug{ ;kmn ePdf jflif{s v'b gfkmfaf6 nufgL ;Demf}tfdf pNn]v
ePadf]lhd pklgod -!_ sf cltl/Qm yk z'Ns lng ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] z'Ns ln+bf ljwfgdf Joj:yf ePadf]lhd q}dfl;s
cjlwdf jf cfly{s aif{ ;dfKt ePsf] Ps dlxgf leq lng' kg]{5 .
-$_ sf]if Joj:yfksn]] k|To]s cfly{s jif{df cfkm"n] k|fKt u/]sf] ;]jf z'Nssf] b'O{
k|ltztn] x'g] /sd To:tf] z'Ns lnPsf] b'O{ dlxgfleq af]8{df a'´fpg' kg]{5 .
t/ ;dodf z'Ns ga'emfPdf ;f] z'Nsdf aflif{s ?kdf bz k|ltztn] x'g] /sd b}lgs
?kdf u0fgf u/L yk /sd ;d]t a'´fpg' kg]{5 .
kl/R5]b— %
nufgL ;DaGwL Joj:yf
@@= of]Uo nufgLstf{M nufgLsf] hf]lvd tyf k|ltkmnsf] ljZn]if0f u/L sf]ifsf] :jk"FhLdf
b]xfo adf]lhdsf ;+:yf jf JolQmn] nufgL ug{ ;Sg]5g\ .
-s_ a}+s tyf ljQLo ;+:yf,
-v_ aLdf sDkgL,
-u_ cjsfz sf]if, sNof0fsf/L sf]if, ;+ro sf]if, gful/s nufgL sf]if h:tf k|rlnt
sfg"g adf]lhd dfGotf k|fKt sf]if,
10
-3_ låkIfLo jf ax'kIfLo cGt/fli6«o ;+:yfut nufgLstf{ jf ljb]zL JolQm jf
ljb]zL kmd{, sDkgL jf ljb]zL ;+:yfut nufgLstf{ jf ljb]zdf btf{ ePsf] sf]if
jf ljb]zL sf]if Joj:yfks jf cGo o:t} k|sf/sf] ;+ul7t ;+:yf,
-ª_ nufgL ug{ ;Sg] p2]Zo ePsf k|rlnt sfg"g adf]lhd g]kfndf :yfkgf ePsf
;+:yf,
-5_ g]kfnL gful/s tyf u}/ cfjf;Lo g]kfnL,
-h_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbPsf cGo lgsfo jf JolQm .
@#= ;Demf}tf ug'{kg]{M -!_ sf]if Joj:yfksn] of]Uo nufgLstf{;+u nufgL ug]{ ;DaGwdf
nufgL ;Demf}tf ug'{ kg]{5 .
10 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f ;+zf]wg ul/Psf]

358
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ul/g] sf]if Joj:yfks tyf of]Uo nufgLstf{aLr x'g]
;Demf}tfdf b]xfosf s'/fx? v'nfpg' kg]{5M–
-s_ nufgL ul/g] /sd / ;dofjlw,
-v_ nufgLdf k|fKt x'g] k|If]lkt k|ltkmn,
-u_ nufgL lkmtf{ x'g] k|s[of,
-3_ ljjfb ;dfwfg k|s[of,
-ª_ x8{n /]6sf] Joj:yf,
-r_ sf]if Joj:yfkg z'Ns ;DaGwL ljj/0f,
-5_ sf]ifsf] x'g] vr{x?sf] zLif{s
-h_ sf]if lgisfzgsf] r/0fa4 ;+Íng ug]{ k|fjwfg ;DaGwL Joj:yf
-em_ sf]ifsf] ;dflKt kl5 ;a} k|sf/sf] ;DklQnfO{ gubdf kl/0ft u/L sf]ifsf]
bfloTj km/kmf/s u/L afFsL /sd OsfO{wgLnfO{ lkmtf{ ug'{kg]{ Joj:yf .
@$= nufgL ;DaGwL Joj:yf M-!_ sf]if Joj:yfksn]] sf]ifsf] /sd g]kfn ;/sf/sf] k|rlnt
sfg"g adf]lhd nufgL ug{ lgif]w ul/Psf] If]qx?df afx]s nufgL ;Demf}tfdf pNn]v
eP adf]lhdsf] sDkgL jf Joj;fodf nufgL ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd nufgL ul/g] If]qsf ;DaGwdf laqmL k|:tfjdf pNn]v
u/]sf] x'g' kg]{5 .
-#_ sf]if Joj:yfksn] of]Uo nufgLstf{sf nflu OsfO{ laqmL ug{sf nflu cg';"rL–*
adf]lhdsf] 9fFrfdf laqmL k|:tfj tof/ ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg s'g} lglZrt If]qdf dfq
nufgL ug]{ u/L :yfkgf ePsf] sf]ifn] ;f]xL If]qdf dfq nufgL ug'{ kg]{5 .
@%= nufgLsf] ;Ldf M sf]ifsf] /sd nufgL ug]{] ;Ldf ljwfg tyf ;Demf}tf kqdf pNn]v
eP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b–^
n]vf,clen]v tyf ljj/0f ;DaGwL
@^= n]vf /fVg' kg]{ M sf]if Joj:yfksn] cfˆgf] sf/f]af/sf] n]vf k|rlnt sfg"g adf]lhdsf]]
9fFrf / k|s[of /fVg' kg]{5 .
@&= ljQLo ljj/0f tof/ ug'{ kg]{ M sf]if Joj:yfksn] cfˆgf] / sf]ifsf] 5'6[f5'6[} ljQLo
ljj/0f tof/ ug'{ u/fpg' kg]{5 .
@*= n]vfk/LIfs tyf n]vfk/LIf0f M -!_ sf]if Joj:yfksn] rf6{8{ PsfpG6]G;L jf ;f]
;/xsf] k/LIff pQL0f{ u/L g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6\; ;+:yfaf6 k|df0fkq k|fKt u/]sf]
n]vfk/LIfs dfq sf]if Joj:yfks tyf sf]ifsf] n]vfk/LIfssf] ?kdf lgo'Qm x'g
;Sg]5 .

359
-@_ sf]if Joj:yfksn] cfˆgf] / sf]ifsf] n]vf kl/If0f 5'6[f5'6[} n]vfk/LIfsaf6 u/fpg'
kg]{5 .
-#_ n]vfk/LIfsn] sf]if Joj:yfks tyf sf]ifsf] n]vfk/LIf0f ubf{ n]vfk/LIf0f
;DaGwL k|rlnt l;4fGt, sfg"g / dfkb08 cg';f/ ug'{ kg]{5 .
-$_ n]vfk/LIfsn] n]vfk/LIf0f u/L ;s]kl5 sf]if Joj:yfks tyf sf]ifsf] sfd
sf/jfxL, n]vf ljj/0f tyf cfly{s cj:yf k|ltljlDat x'g] u/L k|ltj]bg tof/
ug'{ kg]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhdsf] n]vfk/LIf0f k|ltj]bgdf k|rlnt sfg"g adf]lhd
v'nfpg' kg]{ s'/fx?sf] cltl/Qm b]xfosf s'/fx? ;d]t v'nfOPsf] x'g'kg]{5 M—
-s_ n]vf ;DaGwL k|rlnt P]g, lgod tyf dfkb08 cg';f/ n]vf /fv] g/fv]sf],
-v_ OsfO{wgLsf] lxt k|lts'n s'g} sfo{ u/]sf] b]lvPdf tT;DaGwL ljj/0f,
-u_ sf]if Joj:yfksn] ljwfg tyf nufgL ;Demf}tf adf]lhd sfd u/] gu/]sf],
-3_ sf]if cGtu{tsf] /sd o; lgodfjnL tyf sf]ifsf] nufgL sfo{ljlw cg'?k
nufgL eP gePsf],
-ª_ OsfO{wgLnfO{ hfgsf/L u/fpg'' kg]{ egL n]vfk/LIfsnfO{ nfu]sf cGo s'/f
tyf ;'emfj .
@(= n]vfk/LIfsnfO{ sf/afxLsf nflu n]vL k7fpg ;Sg] M s'g} n]vfk/LIfsn] sf]if
Joj:yfks tyf sf]ifsf] n]vfk/LIf0f ubf{ o; lgodfjnL / k|rlnt sfg"g ljkl/t
n]vf k/LIf0f u/]df To:tf] n]vfk/LIfssf] ;DaGwdf cfjZos sf/afxL ug{sf] nflu
af]8{n] g]kfn rf6{8{ PsfpG6]G6;\ ;+:yf ;dIf n]vL k7fpg ;Sg]5 .
#)= lg/LIf0f ug{ ;Sg]M sf]if Joj:yfksn] sf]ifsf ;DaGwdf /fv]sf] lx;fj lstfa tyf
clen]v af]8{n] jf af]8{n] tf]s]sf] JolQmn] h'g;'s} ;dodf lg/LIf0f ug{ ;Sg]5 .
#!= jflif{s k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{M -!_ sf]if Joj:yfksn]] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf]
5 dlxgfleq cfˆgf] tyf sf]ifsf] ;f] cfly{s jif{sf] n]vf k/LIf0f ePsf] ljQLo ljj/0f
/ ;f] cfly{s jif{df u/]sf] sfd sf/afxL ;DaGwL jflif{s k|ltj]bg af]8{;dIf k]z ug'{
kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] aflif{s ljQLo ljj/0f OsfO{{wgLsf] hfgsf/Lsf] nflu
;+lIfKt ljQLo ljj/0f ljB'tLo dfWoddfkm{t hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-#_ sf]if Joj:yfksn] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] 5 dlxgf leq OsfO{wgLx?sf]
aflif{s ;ef ;DkGg ug'{ kg]{5 . o:tf] aflif{s ;ef ;DkGg ePsf] tL; lbgleq
;f] sf] k|ltj]bg af]8{df k]z ug'{ kg]{5 .
#@= hfgsf/L tyf ljj/0f lbg' kg]{ M -!_ sf]if Joj:yfksn] b]xfosf hfgsf/L tyf ljj/0f
af]8{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ k|aGwkq tyf lgodfjnLdf s'g} ;+zf]wg ug]{ kg]{ eP To:tf] ;+zf]wgsf]
Joxf]/f, ;+zf]wg ePsf] kGw| lbgleq

360
-v_ gofF ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v lgo'Qm ePdf To:tf] ;+rfns jf sfo{sf/L
k|d'vsf] cg';"rL–( adf]lhdsf] ljj/0f ;lxtsf] hfgsf/L, lgo'Qm ePsf]
kGw| lbg leq,
-u_ sfof{nosf] 7]ufgf, ;Dks{ 6]lnkmf]g, km\ofS; gDa/, Od]n cflb kl/jt{g
;DaGwdf tTsfn,
-3_ ;+:yfks, ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'v shf{ ;"rgf s]Gb|sf] sfnf] ;"rLdf
k/]df tTsfn
-ª_ af]8{n] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo ;"rgf, hfgsf/L tyf ljj/0f af]8{n]
tf]lslbPsf] cjlwleq .
-@_ sf]if;+u ;DalGwt s'g} ;"rgf hfgsf/L jf ljj/0f dfu u/]df sf]if Joj:yfksn]
To:tf] ;"rgf hfgsf/L jf ljj/0f ;ft lbgleq pknJw u/fpg' kg]{5 .
##= clen]v ;'/lIft /fVg' kg]{ M -!_ sf]if Joj:yfksn] sf]if :yfkgf tyf ;+rfng
;DaGwL sfuhft,sf]if cGt{utsf ;DkQL tyf bfloTjsf] ljj/0f, d'Nof+sg gLlt
tyf cEof;, nufgL ;ldltsf lg0f{o tyf /0fgLltx?,OsfO{{ lgisfzgaf6 k|fKt /sd
tyf OsfO{wgLsf] hfgsf/L,sf]ifsf] n]vf, aflif{s k|ltj]bg / ljQLo ljj/0f,sf]ifaf6
ul/Psf] nufgL / sf]if Joj:yfksn] cfjZos b]v]sf cGo sfuhftx?sf] clen]v
sf]ifsf] vf/]hL /lIft /fVg'' kg]{5 .
kl/R5]b–&
ljljw
#$= nsOg cjwL ;DaGwL Joj:yfM -!_ lwtf]kq btf{ tyf lgisfzg lgodfjnL, @)&# df
cGo ;d"xsf] lwtf]kqsf] nsOg ;DaGwdf h'g ;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg sf]ifsf]
:jfldTjdf /x]sf] lwtf]kqsf] nsOg cjlw ;fjh{lgs lgisfzg u/L afF8kmfF6 ePsf]
ldltn] Ps aif{sf] x'g]5 .
#%= x]h km08 ;~rfng ;DaGwL Joj:yf M -!_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg x]h km08 ;~rfng ;DaGwdf af]8{n] lgb]{lzsf agfO{ yk Joj:yf
u/L nfu" ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgb]{lzsf nfu" geP;Dd x]h km08 btf{ tyf ;~rfng
ug{ ;lsg] 5}g .
#^= lgb]{lzsf hf/L ug{ ;Sg] M-!_ af]8{n] o; lgodfjnLsf] sfof{Gjogsf nflu cfjZos
lgb]{lzsf agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd hf/L ePsf] lgb]{lzsf kfngf ug'{ ;DalGwt ;j}sf] st{Jo
x'g]5 .
#&= cg';"rLdf x]/km]/ jf yk36M af]8{n] cfjZostf cg';f/ cg";'rLdf x]/km]/ jf yk36
ug{ ;Sg]5 .

361
cg';"rL—!
-lgod # sf] pklgod -@_ ;+u ;DalGwt_
sf]if Joj:yfks btf{sf] nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM =========================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM sf]if Joj:yfks btf{ u/L kfpF .
dxf]bo,
lwtf]kq ;DaGwL P]g, @)^# / ljlZfi6Ls[t nufgL sf]if lgodfjnL, @)&% adf]lhd sf]if
Joj:yfkssf] sfo{ ug{ cg'dlt k|fKt ug{sf nflu b]xfosf sfuhft tyf ljj/0fsf ;fy}
z'Ns jfkt ?=========================== ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf 5f}+ .
;+nUg sfuhft tyf pNn]lvt ljj/0f ;To tYo 5g\ . s'g} ljj/0f hfgLhfgL n'sfPsf] jf
unt ljj/0f k]z u/]sf] 5}g . ljj/0f n'sfPsf] jf unt ljj/0f jf sfuhft k]z u/]sf]
7x/]df sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .
lgj]bs sf]if Joj:yfkssf]M
gfd M ===========================
7]ufgfM ========================k|b]z========================lhNnf =============================== uf=kf=÷g=kf=
6f]n======================j8f g+====== = Ans g+======= kmf]g g+M=============== km\ofS;M===============
Od]n ================
lgj]bssf] cflwsfl/s b:tvtM
sDkgL jf sf]if Joj:yfkssf] 5fkM
gfd M
kb M

cg';"rL—@
-lgod # sf] pklgod -@_, lgod % / lgod !$ sf] pklgod -$_ ;+u ;DalGwt_
sf]if Joj:yfks ;DaGwL z'Ns
!= sf]if Joj:yfks btf{ z'Ns # nfv ?k}ofF
@= sf]if Joj:yfks jflif{s z'Ns ! nfv %) xhf/ ?k}ofF
ljlzi6Ls[t nufgL sf]if btf{ tyf lgisfzg z'Ns

!= lgj]bg z'Ns %) xhf/ ?k}ofF


@= sf]if btf{ z'Ns
-s_ ! s/f]8 ?k}ofF b]lv %) s/f]8 ?k}ofF;Dd % nfv ?k}ofF
-v_ %) s/f]8 ?k}ofF b]lv ! cj{ ?k}ofF;Dd & nfv ?k}ofF
-u_ ! cj{ ?k}ofF b]lv dfly hlt;'s} ePklg !) nfv ?k}ofF

362
11
cg';"rL—#
=========================================================

cg';"rL—$
-lgod $ sf] pklgod -$_ ;+u ;DalGwt_
sf]if Joj:yfkssf] btf{ k|df0fkq
>L ===============================
===================================
==============================df d'Vo sfof{no /x]sf] To; ;+ul7t ;+:yfsf] lgjb]gdf sf/jfxL x'Fbf
o; af]8{sf] ldlt ========================= sf] lg0f{ofg';f/ To; ;+:yfnfO{ ljlzi6Ls[t nufgL sf]if
lgodfjnL, @)&% adf]lhd sf]if Joj:yfkssf] sfd ug{ lbg] lg0f{o ePsf]n] ;f] sf nflu of]
cg'dlt btf{ k|df0f kq k|bfg u/LPsf] 5 .
zt{x?M

af]8{sf] 5fkM k|df0fkq lbg] clwsf/Lsf] b:tvtM


gfdM
kbM
ldltM
cg';"rL—%
-lgod !$ sf] pklgod -$_;+u ;DalGwt_
ljlzi6Ls[t nufgL sf]if btf{ tyf lgisfzg nflu lbg] lgj]bgsf] 9fFrf
ldltM========================
>L g]kfn lwtf]kq af]8{
============================ .
laifoM sf]if tyf lgisfzgsf] cg'dlt÷:jLs[tL kfpF .
dxf]bo,
ljlzi6Ls[t nufgL sf]if lgodfjnL,@)&% cGtu{t btf{ ePsf] sf]if Joj:yfks =============
====================== sf] ==================================== gfpFsf] hDdf /sd ?k}ofF ===================
==========;Ddsf] sf]if btf{ tyf lgisfzg ug]{ cg'dlt÷:jLs[ltsf nflu cfjZos ljj/0f /
sfuhft ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf 5f} .

11 ljlzi6Ls[t nufgL sf]if -k|yd ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&& åf/f x6fOPsf]

363
;+nUg sfuhft tyf pNn]lvt ljj/0f ;To tYo 5g\ . s'g} ljj/0f hfgLhfgL n'sfPsf] jf
unt ljj/0f k]z u/]sf] 5}g . ljj/0f n'sfPsf] jf unt ljj/0f jf sfuhft k]z u/]sf]
7x/]df sfg"g adf]lhd ;xF'nf a'emfpFnf .

sf]if Joj:yfkssf]
gfd M ===========================
7]ufgfM ===========================k|b]z=================================lhNnf
====================================uf=kf÷g=kf= 6f]n=====================j8f g+=========Ans g+=========
kmf]g g+M================== km\ofS;M==================================Od]n============================

sf]if Joj:yfkssf] sfof{nosf] 5fkM sfo{sf/L k|d'vsf] M


gfd M
b:tvtM

cg';"rL—^
- lgod !$ sf] pklgod -%_;+u ;DalGwt_
sf]if btf{ tyf lgisfzg ubf{ a'emfpg' kg]{ ljj/0f tyf sfuhft
-s_ sf]ifsf] ljwfg
-v_ k|rlnt sfg"g adf]lhd lgwf{l/t 9fFrf / n]vfdfg cg';f/ tof/ u/L n]vf k/LIf0f ePsf]]
cl3Nnf] cfly{s jif{sf]] ljQLo ljj/0f tyf sfd sf/jfxL ;DaGwL aflif{s k|ltj]bg,
-;+:yfkgf eO{ cfly{s jif{ k'/f gePsf] ;+:yfsf] xsdf Joj:yfkgåf/f k|dfl0ft cfjlws
ljQLo ljj/0f k]z ug{ ;lsg]5 . _
-u_ cfufdL tLg jif{sf] k|If]lkt ljQLo ljj/0f ;d]t ;dfj]z ePsf] tLg jifL{o Jofj;flos
nufgL,
-3_ sf]if btf{ tyf lgisfzg ug]{ ;DaGwdf ;+rfns ;ldltn] u/]sf] lg0f{osf] k|ltlnlk,
-ª_ k|:tfljt sf]if Joj:yfkssf] ;+rfns jf sfo{sf/L k|d'v pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g
jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
-r_ k|:tfljt sf]ifdf !) k|ltzt nufgL ug]{ OsfO{wgLx?sf] sf]if cjwLe/ nufgL ug{]
k|lta4tf kq,
-5_ sf]ifsf] k|:tfljt nufgL ug]{ sfo{ k|0ffnL ;DaGwL ljj/0f,

364
-h_ sfof{nosf] :yfg / If]qkmn, sfof{no pks/0f tyf ;+rf/ ;fwg / hgzlQm ;DaGwL
ljj/0f,
-em_ sf]if lgisfzgsf nflu OsfO{wgL;+u ul/g] nufgL ;Demf}tfsf] ljj/0f kq,
-`_ sf]if lgisfzg r/0fa4 ?kdf ug]{ eP ;f]sf] ljj/0f,
-6_ ;+rfns tyf sfo{sf/L k|d'vsf] ;DaGwdf b]xfosf] ljj/0f tyf sfuhftM
!= gfd tyf k"/f 7]ufgf,
@= cGo sDkgL jf sf]if Joj:yfksdf :jfldTj jf s'g} ;+nUgtf /x]sf] eP tT;DaGwL
ljj/0f .
-7_ u}/ cfjf;Lo g]kfnLsf] nufgL /x]sf] sDkgL ;+:yfks ePdf af]8{n] tf]s] adf]lhdsf
cGo ljj/0fx? .

cg';"rL—&
-lgod !$ sf] pklgod -^_ ;+u ;DalGwt_
sf]if btf{ tyf lgisfzgsf] btf{ k|df0fkq

======================================df d'Vo sfof{no /x]sf] sf]if Joj:yfks >L ======================


=============== n] :yfkgf u/]sf] ===================================== gfpFsf] ljlzi6Ls[t nufgL sf]if
a}slNks nufgL sf]if lgodfjnL, @)&% sf] lgod & adf]lhd o; af]8{df btf{ u/L of] btf{
k|df0fkq lbOPsf] 5 .

af]8{sf] 5fkM k|df0fkq lbg] cflwsf/Lsf]


b:tvtM
gfdM
kbM
ldlt

365
cg';"rL—*
-lgod @$ sf] pklgod -#_ ;+u ;DalGwt_
sf]ifsf] ljqmL k|:tfjsf] 9fFrf
-s_ ljqmL k|:tfjsf] d'vk[i7df pNn]v x'g'kg]{ s'/fx? M
!= æljqmL k|:tfjÆ eGg] zJb,
@= sf]if Joj:yfkssf] gfd, nf]uf] tyf /lhi6«8{ sfof{nosf] 7]ufgf,
#= g]kfn lwtf]kq af]8{af6 ljqmL k|:tfj :jLs[t ePsf] ldlt,
$= hf/L ul/g] sf]if OsfO{{sf] lsl;d / ;+Vof
%= sf]ifsf] cjlwe/ sf]ifdf Go"gtd b; k|ltzt nufgL ug]{ k|ltj4tf u/]sf
nufgLstf{sf] ljj/0f
^= OsfO{{sf] c+lst d"No / b/vf:t ;fy e'QmfgL ug'{kg]{ /sd,
&= nufgLdf x'g] hf]vLd ;DaGwL pb\3f]if0f
* lgofds lgsfosf] hjfkmb]xLtf g/xg] pb\3f]if0f
(= lgisfzg z'? x'g] ldlt
!)= lgisfzg aGb x'g] ldlt -l56f] / l9nf]df_
!!= g]6jy{ ;DaGwL ljj/0f
-v_ ljqmL k|:tfjsf] d'vk[i7sf] leqL efudf pNn]v x'g'kg]{ s'/fx? M
!= ljqmL k|:tfjdf k|of]u ePsf k|fljlws tyf cGo zJbfjnLsf] kl/efiff,
@= ljqmL k|:tfj tyf b/vf:t k|fKt ug]{ / a'emfpg] :yfg,
-u_ ljqmL k|:tfjsf] bf]>f] k[i7af6 qmdz pNn]v x'g'kg]{ s'/fx? M
!= sf]if Joj:yfkssf] pb\3f]if0f
-s_ sf]if Joj:yfkssf] hjfkmb]xLtf ;DaGwL,
-v_ lgodg lgsfosf] lgodg Joj:yfsf] kfngf ;DaGwL,
@= sf]if Joj:yfks ;DaGwL hfgsf/L
-s_ sf]if Joj:yfkssf] k[i7e"ld,
-v_ ;DklQsf] ljj/0f,
-u_ efjL of]hgf tyf /0fgLlt
-3_ ;+rfns ;ldltsf] ;+/rgf / k|ltlglwTj ;DaGwL Joj:yf,
$= k"FhL ;+/rgf ;DaGwL hfgsf/L,
%= ;+:yfks÷;+rfns ;DaGwL hfgsf/L,
-s_ ;+:yfks÷;+rfnssf] k[i7e"ld
-v_ ;+:yfks÷;+rfns;Fusf] sf/f]af/
^= ;Lldt bfloTj ;DaGwL ljj/0f

366
&= sf]if Joj:yfkssf] sd{rf/L ;DaGwL hfgsf/L,
-s_ sf]if Joj:yfkssf] pRr Joj:yfksLo txsf sd{rf/Lx? ;DaGwL ljj/0f
-v_ ;+rfns Pj+ pRr Joj:yfksLo txsf clws[tnfO{ lbPsf] eQf tyf
kfl/>lds ;DaGwL ljj/0f
*= sf]ifdf cGt{lglxt hf]vLd tyf ;f] df Joj:yfkgsf] nflu Joj:yfkgsf] wf/0ff
(= sf]if Joj:yfkssf] ljQLo ljj/0f
-s_ ljQLo ljj/0f / tT;DaGwdf Joj:yfkgsf] wf/0ff / ljZn]if0f
-v_ ljQLo cg'kft ;DaGwL ljj/0f
!)= sf]if OsfO{{ lgisfzg ;DaGwL ljj/0f
-s_ OsfO{{ hf/L ug'{sf] p2]Zo,
-v_ OsfO{{ lgisfzgaf6 k|fKt k"FhLsf] pkof]u,
-u_ O{sfO{ lgisfzgaf6 k|fKt /sdnfO{ cfof]hgfdf k|of]u ug{ k"j{ cGo s'g}
Joj:yf ug{ nfluPsf] 5 eg] tT;DaGwL ljj/0f,
-3_ sf]ifsf] cjlw,
-ª_ sf]ifsf] laz]iftf eP ;f] ;DaGwL ljj/0f,
!!= nufgLstf{ / sf]if Joj:yfks aLr x'g] nufgL ;Demf}tf ;DaGwL ljj/0f
!@= sf]ifsf nflu pknAw nufgL cj;/ tyf r'gf}tL tyf ;DefJo nufgL If]q ;DaGwL
ljj/0f
!#= nufgL ;ldltsf] u7g tyf sfo{ljlw ;DaGwL ljj/0f
!$= k/fdz{bftf÷ljz]if1 eP ;f] ;DaGwL ljj/0f
!%= nfefFz ljt/0f jf x8{n /]6 ;DaGwL Joj:yf
!^= cGo ;fdfGo hfgsf/L
!&= sf]ifn] Joxf]g'{kg]{ z'Ns tyf vr{x?
!*= sf]if Joj:yfkssf] ;+rfns jf nufgL ;ldltdf x'g ;Sg] kl/jt{gsf cj:yf tyf
kl/jtg{sf k|s[of ;DaGwL hfgsf/L
!(= OsfO{{wgLn] OsfO{{ laqmL ug{ ;lsg] Joj:yf jf sf]ifaf6 alxu{dgsf zt{ tyf k|s[of
;DaGwL Joj:yf
@)= OsfO{{wgLsf] e]nf ;DaGwdf ul/Psf] Joj:yf,
@!= OsfO{{wgLsf] u'gf;f] ;'Gg] / ;dfwfg ug]{ ;DaGwdf ul/Psf] Joj:yf,
@@= sf]if Joj:yfkssf ;+rfns tyf lj1x?sf] gfd tyf b:tvt
@#= ljqmL k|:tfj, ljQLo ljj/0f tyf cGo s'g} s'/fdf lj1n] /fo lbPsf] eP ;f] ;DaGwL
kq .
@$= sf]if Joj:yfkssf] k|:t't u/]sf] k|lta4tf kq -8\o' 8]lnh]G;\ ;l6{lkms]6_ sf] k|lt

367
cg';"rL—(
-lgod #@ sf] pklgod -!_ sf] v08 -v_ ;+u ;DalGwt_
kmf]6f]
sf]if Joj:yfkssf] ;+rfns÷sfo{sf/L k|d'vsf] ljj/0f

!= gfdM
@= :yfoL 7]ufgfM ====================k|b]z====================lhNnf =======================
uf= lj=;=÷g=kf=÷d=g=kf= 6f]n====================j8f g+=========Ans g+=========
kmf]g g+M================ km\ofS;M============Od]n ===========

#= xfnsf] 7]ufgfM ===========================k|b]z=======================lhNnf =============================


uf=kf÷g=kf=
6f]n====================j8f g+=========Ans g+========= kmf]g g+M================ km\ofS;M============
Od]n ==========
$= afa'÷cfdfsf] gfdM
%= afh]÷ah}sf] gfdM
^= klt ÷ klTgsf] gfd M
&= z}lIfs of]UotfM
*= Joj;flos cg'ejM
(= tflndM
!)= s'g} k]zf jf ;+:yfdf sfo{/t ePdf, ;f] ;DaGwL ljj/0fM
!!= cGo sDkgL jf sf]if Joj:yfksdf Ps k|ltzt jf ;f] eGbf a9L] :jfldTj jf s'g}
;+nUgtf eP tT;DaGwL ljj/0fM
!!= cfkm" pk/ jf cfkm" ;Da4 s'g} sDkgL jf sf]if Joj:yfks pk/ lwtf]kq ;DaGwL sfg"g
tyf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} sf/jfxL ePsf]] jf e}/x]sf] eP ;f] ;DaGwL
ljj/0fM
!@= ;+rfns÷sfo{sf/L k|d'v x'g lgwf{l/t of]Uotf k"/f ePsf] / cof]Uotf g/x]sf] pb\3f]if0fM

b:tvtM
==========================
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftM
!= of]Uotf, cg'ej / cGo ;+:yfdf ;DnUgtf eP ;f] k|dfl0ft ug]{ sfuhftsf] k|ltlnlk .
@= gful/stf k|df0fkqsf] k|ltlnlk .
#= u}/cfjf;Lo g]kfnL ;+rfns ePdf ;+rfnssf] u}/cfjf;Lo g]kfnLsf] kl/rokq .

vvv

368
k|sfzs
g]kfn lwtf]kq af]8{
Joj:yfkg tyf sfg"g ljefu
sfg"g dxfzfvf
kf] a= g+= ()#!, v'dn6f/, nlntk'/
6]lnkmf]g g+=M )!–%%$!)%&, %%%)%!!, %%$$)&^, %%%%!!^@
km\ofS; g+=M )(&&–!–%%$!)%*
O{–d]n 7]ufgfM support@sebon.gov.np
j]a;fO6M www.sebon.gov.np
6f]n k|mL g+M !^^)–)!–$$$##

You might also like