Wika
➔ pangunahing instrumento ng tao sa pakikipagtalastasan, pasalita at
pasulat.
Ang limitasyon ko sa wika ay limitasyon ko sa mundo. (Ludwig
Wittgenstein)
Depinisyon at Katangian
❏ Retorika
➔nagmula sa salitang rhetor- isang tagapagsalita sa publiko
➔ sino mang nagsasalita sa harap ng mga pangkat ng tao ay
gumagamit ng retorika
1. Retorika ang pakulti ng pagtuklas ng lahat ng abeylabol na
paraan ng panghikayat sa anumang partikular na kaso.
Aristotle
2. Retorika ang art of winning soul sa pamamagitan ng
diskurso. Plato
3. Ang retorika ay pagpapahayag na dinisenyo upang
makapanghikayat. Cicero
4. Ang retorika ay sining ng mahusay na pagsasalita.
Quintillian
5. Ang retorika ay disiplinang nakatuon sa pag-aaral sa lahat
ng mga paraang ginagamit ng mga tao upang
makaimpluwensya ng pag-iisip at gawi ng iba sa
pamamagitan ng estratedyik na paggamit ng mga simbolo.
Douglas Ehninger
6. Ang retorika ay isang instrumental na paggamit ng wika…
Ang retorika ay komunikasyon na nagtatangkang
ikoordineyt ang mga panlipunang pagkilos. Dahil dito, ang
retorikal na komunikasyon ay lantarang pragmatik. Gerard
A. Hauser
7. Ang retorika ay proseso na paggamit ng wika upang mag-
organisa ng karanasan at maikomunika iyon sa iba. Ito ay
isa ring pag-aaral ng paraan ng paggamit ng wika ng tao sa
pag-oorganisa at pagkokomunika ng mga karanasan… CH
Knoblauch
8. Ay isang pag-aaral kung paano ginagamit ng tao ang wika
atbp simbolo upang isakatotohanan ang mga layuning
pantao. Ito ay isang praktikal na pag-aaral na nagbibigay sa
tao ng matinding kontrol sa kanilang mga simbolikong
gawain. Charles Bazerman
9. Ang retorika ay isang estratedyik na paggamit ng
komunikasyon, pasalita o pasulat, upang makamit ang mga
tiyak na layunin. The Art of Rhetorical Criticism
❏ Retorika- bilang paglalagom ay isang teorya at praktika ng
pagpapahayag o elokwens, pasalita man o pasulat.
❏ Oratoryo- pasalitang retorika
Pahapyaw na Kasaysayan
Klasikal na Retorika
➔ ang elokwens na ipinamalas nina Nestor at Odysseus sa Iliad ay
naging dahilan upang kilalanin si Homer ng maraming Griyego
bilang Ama ng Oratoryo
➔ Protagoras-kauna-unahang sophist na nagsagawa ng isang pag-
aaral sa wika at nagturo sa kanyang mga mag-aaral kung paanong
ang mga mahihinang argumento ay magagawang malakas sa isang
pahayag o talakayan.
➔ Corax ng Syracuse - aktuwal na tagapagtatag ng retorika bilang
isang agham noong ika-5 siglo
▰ Nagsabing ang retorika ay artificer o persuasion at
umakda ng unang handbuk hinggil sa sining ng retorika.
➔Iba pang maestro ng retorika:
◆Tisias ng Syracuse, isang mag-aaral ni Corax
◆Gorgias ng Leontini
◆ Thrasymachus ng Chalcedon-nagturo rin sa Athens
➔ Antiphon - una sa itinuturing na Ten Attic Orators
➔ Isocrates- dakilang guro ng oratoryo noong ika-4 na siglo BC
▰ Nagpalawak sa sining ng retorika upang maging isang
pag-aaral ng kultura at isang pilosopiya na may layuning
praktikal.
❏ RETORIKOS – pagpapahayag, pangmadla
❏ RETOR – guro
➔ Tinutulan naman ni Plato, isang pilosopong Griyego, ang teknikal
na pagdulog sa retorika. Binigyang-diin ni Plato ang panghikayat
kaysa sa katotohanan sa akda niyang Gorgias at tinalakay niya ang
mga simulaing bumubuo sa esensya ng retorikal na sining sa
Phaedrus.
➔ Samantala, sa akdang Rhetoric, inilarawan ni Aristotle, isa pang
pilosopong Griyego, ang tungkulin ng retorika hindi bilang isang
panghihikayat. Samakatuwid, binigyang-diin niya ang
pagtatagumpay ng argumento sa pamamagitan ng katotohanan at
hindi ng panghihikayat sa pamamagitan ng apil sa emosyon. Itinuring
niya ang retorika bilang counterpart o sister art ng lohika.
Cicero at Quintillian – tinaguriang dakilang maestro ng retorikal at
praktikal na retorika
✔️Cicero – may akda ng On the Orator, Institutio Oratoria at, The
Training of an Orator
Retorika sa Gitnang Panahon/Midyibal at
Renasimyento
Gitnang panahon
➔ ang retorika ay isang sabdyek ng trivium o tatlong sabdyek na
preliminari ng pitong liberal na sining sa mga unibersidad, kasama
ang gramar at lohika.
➔ pangunahing midyibal na awtoridad sa retorika ay tatlong iskolar
sa ika-5, ika-6 at ika-7 siglo:
1. Martianus Capella - awtor ng isang ensayklopidya ng
pitong liberal na sining (aritmitik, astronomi, geometry,
musika, gramar, lohika at retorika)
2. Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus- historyan at
tagapagtatag ng mga monasteryo na umakda ng
Institutiones Divinarum et Humanarum Lectionum;
3. San Isidore ng Seville - Kastilang arsobispo na
nagkompayl ng isang akdang ensayklopedik tungkol sa
ancient world.
➔ Sa panahong ito, ang retorika ay nakasumpong ng praktikal
na aplikasyon sa tinawag na tatlong artes: paggawa ng sulat,
pagsesermon at paglikha ng tula.
Renasimyento (ika-14 - ika-17 siglo)
➔ ang pag-aaral ng retorika ay muling ibinatay sa mga akda ng mga
klasikal na manunulat tulad nina:
◆Aristotle ◆Cicero ◆Quintillian
➔Mga kontemporaryong disertasyong nalikha
1. The Art or Crafte of Thethoryke ng Inglaterong
punongguro at manunulat na si Thomas Wilson.
Reca O. Magsipoc
BSA3
➔ Noong ika 16 na siglo, nakilala sina Pierre de Courcelles at
Andre de Tonquelin, mga retorisyanong Pranses.
Modernong Retorika
➔ sa simula ng ika-18 siglo ay nabawasan ang importansya ng
retorika, bagama't sa teoretikal na aspeto lamang at hindi sa praktikal
➔ Mga naging popular na akda sa panahong ito:
1. Lectures on Rhetoric (1783) ng paring Scottish na si
Hugh Blair
2. Philosophy of Rhetoric (1776) ni George Campbell,
isang teologong Scottis
3. Rhetoric (1828) ni Richard Whately, isang Britong
eksperto sa lohika
➔ Sa unang hati ng ika-20 siglo, nagkaroon ng muling pagsilang ang
pag aaral ng pormal na retorika bunga ng pagganyak ng mga
eksponent ng semantika, isang agham ng lingguwistika.
◆naganap sa kabuuan ng lahat ng mga bansang gumagamit
ng wikang Ingles sa daigdig.
➔ Mga modernong edukador at pilosopong nakagawa ng mga
mahahalagang kontribusyon sa pag-aaral na ito ay sina:
1. I.A. Richards, isang Britong kritiko ng literatura
2. Kenneth Duva Burke at John Crowe Ramsom, mga
Amerikanong kritiko rin ng literatura
Mga Kanon ng Retorika
Ang retorika, bilang isang sining, ay nahahati sa limang pangunahing
kategorya o kanon:
1. Imbensyon
2. Pagsasaayos/Arrangement
3. Istayl/Estilo
4. Memori/Memorya
5. Deliberi/Paghahatid
Imbensyon
➔ mula sa salitang Latin na invenire (to find)
➔ tinatawag itong topics of invention o topoi sa Griyego
➔ Hal.: sanhi at epekto, komparison at iba pang ugnayan.
➔ nakatuon sa ano ang sasabihin ng isang awtor at hindi sa kung
paano iyon sasabihin
➔inilarawan ni Aristotle ang retorika bilang pagtuklas sa
pinakamabuting abeylabol na paraan ng panghihikayat at ang
importanteng hakbang ng proseso ng pagtuklas na ito ay tinatawag na
stasis
Pagsasaayos
➔ nakatuon sa kung paano pagsusunud-sunurin ang isang pahayag o
akda.
▰Sa matandang retorika (ancient rhetoric), ang pagsasaayos ay
tumutukoy sa pagkakasunod-sunod na dapat iobserb sa isang
oratoryo, ngunit ang kanon na ito ay nag-iinklud na rin ng lahat ng
konsiderasyon sa pagsasaayos ng qnomang uri ng diskurso.
▰Sa klasikong oratoryo ay ganito ang karaniwang pagsasaayos:
1. Introduksyon (exordium)
2. Paglalahad ng mga katotohanan (narratio)
3. Dibisyon (partitio)
4. Patunay (confirmatio)
5. Reputasyon (refutatio)
6. Kongklusyon (peroratio)
Estilo
➔ay nauukol sa masining na ekspresyon ng mga ideya.
➔imbensyon ay nauukol sa ano ang sasabihin, ang estilo ay nauukol
sa paano iyon sasabihin
➔Sa pananaw retorikal, ang estilo ay hindi insidental, superpisyal o
suplementari sapagkat tinutukoy nito kung paano ipinapaloob sa wika
ang mga ideya at kung paano ito nakukostomays sa mga kontekstong
komunikatibo.
➔ hindi rin isang opsyonal na aspeto ng diskurso.
➔esensyal sa retorika sapagkat ang kaanyuan o ang lingguwistikong
kaparaanan ng paglalahad ng isang bagay ay bahagi ng mensahe,
katulad ng nilalaman o kontent
➔ Medium is the message. (McLuhan)
Memori
➔Sa una, maaaring isipin na ito ay may kaugnayan sa mnemonica o
memory aids na tumatulong sa isang orador na sauluhin ang isang
talumpati
➔ ang kanon na ito ay higit pa sa pagmememorya ng isang
inihandang talumpati para sa representasyon. ➔Nakapaloob din sa
kanong ito ang pag-imbak ng iba pang materyales sa isipan
➔nauugnay hindi lamang sa pagmememorya ng isang talumpati para
sa deliberi, kundi maging sa mga pangangailangang improbisasyonal
ng isang ispiler.
➔kaugnay nito ang kairos o ang sensitibiti sa konteksto ng isang
sitwasyong pangkomunikasyon
Deliberi
➔bagama’t ang deliberi (kasama ang memori) ay madalas na hindi
natatalakay sa mga tekstong retorikal, ang kanong ito ay
napakahalaga sa retorikal na pedagohiya.
➔ kahalagahan nito ay binibigyang-diin sa mga pagtalakay ng
exercitatio (practice exercises) at naipapakita sa deklamasyon ng
mga retorikal na edukasyon
➔unang tinawag na pasalitang retorika na ginagamit sa mga
pampublikong konteksto, ngunit ito ay maaari ring ituring bilang
isang aspeto ng retorika na nakatoon sa pampublikong presentasyon
ng diskurso, pasalita man o pasulat.
Maliban sa iba pang larangan, ang retorika ay mahigpit na nauugnay
sa gramatika. Kung tutuusin, hindi maaaring paghiwalayin ang
dalawa. Ang isang retorikal na diskurso kasi ay kailangang magtaglay
ng at least dalawang salalayang katangian: pagkamasining at
kawastuhang gramatikal.
→ Only in grammar can you be more than perfect.-William Sofire
→ The difference between the right word and the almost right is the
difference between lightning and the lightning bug. – Mark Twain
Gaano man kasining ang isang pahayag, kung mali naman ang
gramatika nito, maaari itong maging hindi katanggap-tanggap lalo na
sa mga iskolar, edukado at kritiko. Bukod pa rito, maaari rin itong
maging di-kapani-paniwala at maging katawa-tawa.
Reca O. Magsipoc
BSA3
Kung tutuusin, ang gramatika ay isa ring espesyalisadong disiplina. 1 pangatnig na panubali at ito’y ginagamit sa hugnayang
Ang masusing pag-aaral nito ay komplikado at nangangailangan ng pangungusap
mahabang panahon. Kung pakaiisipin, hindi kailangang maging ❏Kong
dalubhasa sa larangang ito upang maging mapanghikayat na ispiker 1 ko (panghalip na panao) + ng
at manunulat. Ngunit ano mang kaalaman at panggramatika na ating May at Mayroon
naiaaplay sa ano mang diskurso, pasalita man o pasulat, ay malaking ❏ May
tulong sa ating pagpapahayag. Sabihin pa, ang kawalan o kakulangan 1 ginagamit kapag sinusundan ng pangngalan, pandiwa, pang-uri, at
ng kaalaman at kasanayang panggramatika ay may negatibo namang panghalip na panao sa kaukulang paari.
epekto sa ating pagpapahayag sa alinmang paraan. ❏ Mayroon
1 ginagamit kapag may napapasingit na kataga sa salitang sinusundan
Dahil sa talakayin pa rito ang lahat ng mga tuntuning panggramatika, nito
ang pagtutuunan ng pagtalakay ay ang mga salalayang tuntuning 2 ginagamit na panagot sa tanong
madalas na katisuran o pagkamalian ng marami. 4 gingamit kung nangangahulugang may pagka-maykaya sa buhay
Subukin at Subukan
Pagpili ng Wastong Salita ❏ Subukin
➔Ang pagiging malinaw ng pahayag ay nakasalalay sa mga 1 pagsusuri o pagsisiyasat sa uri, lakas o kakayahan
gagamitin. Kinakailangang angkop ang salita sa kaisipan at ❏ Subukan
sitwasyong ipapahayag. May mga pagkakataon na ang mga salitang 1 pagtingin upang malaman ang ginawa ng isang tao o mga tao
tama naman ang kahulugan ay lihi kanyang s o hindi angkop na Pahirin at Pahiran
gamitin.Tingnan ang mga sumusunod na halimbawa: ❏ Pahirin
A. Tanaw na tanaw na namin ang maluwang na bibig ng bulkan. 1 pag-alis o pagpawi ng isang bagay
B. Bagay kay Olga ang makipot na bunganga. ❏ Pahiran
C. Ginanahan sa paglamon ang mga bagong dating na bisita. 1 paglalagay ng isang bagay
D. Maarte siya sa pagkain kaya hindi siya tumataba. Punasin at Punasan
➔ halimbawa ng mga salitang pare-pareho ang kahulugan subalit ❏ Punasin
may kanya-kanyang tiyak na gamit sa pahayag: 1 ginagamit kapag binabanggit ang mga bagay na tinatanggal
◆ bundok, tumpok, pumpon, salansan, tambak ❏ Punasan
◆ kawangis, kamukha, kahawig 1 kapag ang binabanggit ay ang mga bagay na pinagtatanggalan ng
◆ samahan, sabayan, saliwan, lahukan kung ano man
◆ daanan, pasadahan Operahin at Operahan
◆ aalis, yayao, lilisan ❏ Operahin
➔ may pagkakataon din na kailangan nating gumamit ng eupemismo 1 tinutukoy ng operahin ang bahaging tinitistis
o paglumanay sa pagpapahayag kahit na may mga tuwirang salita. ❏ Operahan
Halimbawa: 1 tinutukoy ng operahan ang tao at hindi ang bahagi ng kanyang
◆ namatay→ namayapa katawan
◆ kubeta→ palikuran
Pinto at Pintuan
◆ ginahasa→ pinagsamantalahan
❏ Pinto
1 bahagi ng daanan na isinasara at binubuksan
Wastong Gamit ng mga Salita 2 ginagawa ito upang ilagay sa pintuan
Nang at Ng ❏ Pintuan
❏ Nang 1 kinalalagyan ng pinto at bahaging daraanan
1 karaniwang ginagamit na pangatnig sa mga hugnayang Hagdan at Hagdanan
pangungusap at ito ang panimula ng katulong na sugnay ❏ Hagdan
2 nagmula sa na at inangkupan ng ng at inilalagay sa pagitan ng 1 baytang at inaakyatan at binababaan sa bahay/gusali
pandiwa at ng panuring nito. ❏ Hagdanan
3 Ginagamit sa gitna ng dalawang salitang-ugat na inuulit, 1 bahagi ng bahay na kinalalagyan ng hagdan
dalawang pawatas o neutral na inuulit at dalawang pandiwang Iwan at Iwanan
inuulit. ❏ Iwan
❏ Ng 1 huwag isama o dalhin
1 Ginagamit na pananda sa tuwirang layon ng pandiwang palipat ❏ Iwanan
2 pananda ng aktor o tagaganap ng pandiwa sa tinig balintiyak 1 bibigyan ng kung ano
3 panandang ng ay ginagamit kapag nagsasaad ng pagmamay-ari Sundin at Sundan
ng isang bagay o katangian ❏ Sundin
Kung at Kong 1 nangangahulugang sumunod sa payo o pangaral
❏ Kung ❏ Sundan

Reca O. Magsipoc
BSA3
1 nangangahulugang gayahin ang ginagawa ng iba o pumunta sa ✔️May isang kaisipan: Ang pagsasayaw, gaya ng paglalaro ng taguan
pinuntahan ng iba ng mga bata, ay tunay na nakalilibang.
Tungtong, Tuntong at Tunton 5. Gawing malinaw sa pangungusap kung alin ang
❏ Tungtong ay panakip sa palayok o kawali. pangunahing sugnay at ang pantulong na sugnay.
❏ Tuntong ay pagyapak sa ano mang bagay. Halimbawa:
❏ Tunton ay pagbakas o paghanap sa bakas ng ano mang bagay. ❌Hindi Malinaw: Dahil sa ayaw ko iyon, hindi ko binili ang
Dahil sa at Dahilan sa sumbrero.
❏ Dahil sa ✔️Malinaw: Dahil sa ayaw ko sa sumbrero, hindi ko iyon binili.
1 Wasto. Sinusundan ng pangngalang pinagsanhian ng isang 6. Gamitin ang tinig na balintiyak ng pandiwa kapag ang
pangyayari simuno ng pangungusap ay hindi siyang gumaganap ng
❏ Dahilan sa kilos.
1 Mali. Dahilan ay pangngalan mismo Halimbawa:
❌Mali: Si Jubaile ay binili ang relo para kay Bernie.
Kung’di, Kungdi, at Kundi
✔️Tama: Ang relo ay binili ni Jubaile para kay Bernie.
❏ Kung’di
Binili ni Jubaile ang relo para kay Bernie.
1 kung hindi
❌Mali: Si Noe ay kinuha ang hinog na papaya sa puno.
❏ Kungdi
✔️Tama: Ang hinog na papaya sa puno ay kinuha ni Noe.
1 Mali dahil walang salitang ganto
Kinuha ni Noe ang hinog na papaya sa puno.
❏ Kundi
1 kolokyalismo ng kung’di

Pagbuo ng Pangungusap
➔ Kailangan ang kaisahan sa pangungusap para maging epektibo ito.
➔ Masasabing nay kaisahan ang pangungusap kung bawat bahagi ng
pangungusap ay tumutulong para maihayag ng malinaw amg
pangunahing diwa nito.
➔ Mga paalala upang matiyak ang kaisahan sa pagbuo ng
pangungusap:
1. Tiyakin ang timbang ng ideya at paralelismo sa loob ng
pangungusap.
Halimbawa:
❌Di-timbang: Matapos magsitangis ay agad nanagbalot ng gamit
ang mga napaalis na iskwater.
✔️Timbang: Matapos magsitangis ay agad na nagsipagbalot ng mga
gamit ang mga napaalis na iskwater.
❌Di-paralel: Ang pag-eehersisyo at masustansyang pagkain ay
mahalaga sa pagpapabuti ng ating kalusugan.
✔️Paralel: Ang pag-eehersisyo at pagkain ng mga masustansyang
pagkain ay mahalaga sa pagpapabuti ng ating kalusugan.
2. Tiyaking nagkakaisa ang mga aspekto ng pandiwa sa
pangungusap.
Halimbawa:
❌Di-nagkakaisa: Nagsialis at nagsisiuwi na ang mga panauhin ko
kanina.
✔️Nagkakaisa: Nagsialis at nagsiuwi na ang mga panauhin ko kanina.
3. Huwag pagsasamahin sa pangungusap ang hindi
magkakaugnay na kaisipan.
Halimbawa:
❌ Di-magkakaugnay: Hindi uunlad ang ating wika kapag hindi natin
ito ginamit at nahilig tayo sa kalayawan.
✔️Wasto: Hindi uunlad ang ating wika kapag hindi natin ito ginamit.
4. Iwasan ang pagsasama-sama ng maraming kaisipan sa isang
pangungusap.
Halimbawa:
❌Maraming kaisipan: Ang pagsasayaw gaya rin ng paglalaro ng
mga bata ng taguan kung gabing walang buwan at ang pagdadama
ng mga lalaking walang magawa at nagpapalipas ng oras sa
pagupitan ay tunay na nakaaaliw.
Reca O. Magsipoc
BSA3