MAC ARTHUR NI BOBONG: KAHIRAPAN AT KRIMENG BUMABALIK

Panimula:

Tilalahatnamanyatatayongmga Pilipino ay nakaranas at nakararanas ng

kahirapan. Ang aklatna "MacArthur" ni Bob Ong ay naglalaman ng

mgakuwentotungkolsamgataongnakatirasalungsod at sakanilangmgakaranasansabuhay,

kabilangna ang mgasuliranin at hamonnakinakaharapnilasaaraw-araw. Isa

samgapinakamalakingisyunabinabanggitsaaklatnaito ay ang kahirapan. Sa kwento ng

"MacArthur," makikita ang mgatauhannanabubuhaysakahirapan at

mayroongmgapagkakataonnanagdurusadahilsakakulangan ng pera, trabaho, at iba

pang mgapangangailangan. Pinapakitarinsaaklat ang mgapagsuboknakinakaharap ng

mgataongitoupangmalagpasan ang kahirapan, tulad ng

pakikipagsapalaransaibangbansa o ang pagtitiissamgahirap at sakripisyo para

saikabubuti ng kanilangmga mahal sabuhay. Sa pamamagitan ng mgakwentosa

"MacArthur," ipinapakitani Bob Ong ang mgapag-asa at pangarap ng

mgataongnabubuhaysakahirapan, patinarin ang mgahamon at

suliraninnakinakaharapnilasapagtatangkanamakamit ang kanilangmgapangarap. Sa

ganitongparaan, nagbibigay ang aklat ng pagkakataon para mag-isip at

magtanongtungkolsamgaisyu ng kahirapan at kung paanoitonakaaapektosabuhay ng

mgatao. Ngunitpaano ng aba malalaman kung ang isangtao o pamilya ay mahirap?

AyonsaOffiical Poverty Statistics of the Philippines (2020), ang

pagtukoysamgamahihirap ay ayonsa Social Reform and Poverty Alleviation Act o RA

8425, maituturingnamahirap ang isangindibidwal o pamilya kung ang

kanilangkabuuangkita ay mas mababasaisangsukatannaitinatalaga ng gobyerno.

Tinatawag ang sukatangitona Poverty Threshold. Ang Poverty Threshold ay ang

minimum nakitanakailangan ng isangindibidwal o pamilyaupangmatugunan ang

mgapangunahingpangangailangangaya ng pagkain, edukasyon, tirahan,

pangkalusugan, damit, ilaw at tubig, bahay, transportasyon, komunikasyon at iba pang

pangunahingpangangailangan.

Ayon kay Nazarion (2023), apatnapu’ttatlongporsyento o tinatayang 11.3

milyongpamilyasabansa ang itinuturingnamahirapsaunang quarter ng 2023, ipinakita ng

resulta ng March 2023 OCTA First Quarter survey nainilabasniongBiyernes, Hunyo 2.

Ayonsa “Tugon ng Masa” survey ng OCTA naisinagawamulaMarso 24 hanggang 28 sa

1,200 respondents, mas mataasitokumparasahuling quarter survey noong 2022 na

10.8M napamilya, nakitaan ng karagdagang 500,000 mahihirapnapamilyang Pilipino.

Sinabi ng OCTA nasamganasahustonggulangna Pilipino naitinuturingnamahirap ang

kanilangpamilya, ang median nahalaganakailangannila para

samgagastusinsabahayupanghindinamatawagnamahirap ay P20,000 kadabuwan. Isa

pa, ang median nakaragdaganghalaga para saisangpamilya para

hindinamatawagnamahirap ay P5,000 kadabuwan. Ang mgahalagangito ay parehosa

survey sahuling quarter ng 2022. Samantala, sagutom, 16 porsiyento o tinatayang 4.2

milyongpamilyang Pilipino ang nakaranas ng gutomnoongunang quarter ng 2023.

Humigit-kumulang 16 porsiyento o tinatayang 4.2 milyongpamilya ang

nagpahiwatignanakaranassila ng gutomsanakalipasnatatlongbuwan. Sinabi ng OCTA

naiyon ay isang “nominal” napagtaasmulasahuling quarter survey

naisinagawanoongOktubre 2022. Sa kabilangbanda, pagdatingsakahirapansapagkain,

40 porsiyento o tinatayang 10.5 milyongpamilyasabansa ang

nagtuturingsakanilangsarilinamahirapsapagkainsaunang quarter ng 2023. Humigit-

kumulang 40 porsiyento o tinatayang 10.5 milyongpamilyasabansa ang

kinukunsideraang kanilangsarilinamahirapsapagkainsaunang quarter ng 2023. Halos

parehoitokumparasahuling quarter survey noong 2022 nahumigit-kumulang 39

porsiyento.

Kung atingsusumahin, ang estatistikangito ay “napapanahon”. Ngunit noon pa

man aysuliranin an ng bansangPilipinas ang kahirapan. Kaalinsunodnito ay ang pag-

gawa ng krimendahilsakahirapangaya ng pagnanakaw, panloloko o pandaraya, at

pagbebenta o pag-gamit ng ipinagbabawalna gamut ‘droga’. Kasamahan ng

mgakrimennaito ay mgaabusadosakapangyarihan at mgamiyembro ng sindikato. Ayon

kay Capulong (2023), bumaba ang naitalangkrimensabansasaunanganimnabuwan ng

taon, ayonsa Philippine National Police. Bataysadatos ng PNP,

mulaEnerohanggangHunyo ay bumaba ng 10.14 porsyento ang index crimes o

katumbasito ng 18,660 nainsidente. Ito ay mas mababakumparasa 20,765

nainsidentenainiulatsakahalintuladnapanahonnoongnakaraangtaon. Kabilangsa index

crimes ang 8 focus crime na theft, rape, physical injury, murder, carnapping ng

motorsiklo, carnapping ng motor vehicle, robbery at homicide.

Bagama'tkaramihansamga focus crime ay bumaba, bahagyangtumaasnaman ang

robbery ng 6.86 porsyento. Nakapagtala ng 2,601 ng insidente ng robbery

saunanganimnabuwan ng taon, mas mataassanaitalang 2,434 noong 2022. Tumaas din

ng 2.74 porsyento ang insidente ng homicide. Nakapagtala ng 525 nainsidente ng

homicide saunanganimnabuwan ng taon, mas mataassanaitalang 511

noongnakaraangtaonsakaparehongpanahon. Ngunit, ayon kay PNP Spokesperson Police

Colonel Jean Fajardo, sakanilangpag-aaralnagsimulangtumaas ang kaso ng robbery

noongunti-untinangbumabaliksa normal ang sitwasyonmulanoongpandemya,

dahilpinaigting din ng mgakawatan ang kanlilangmga modus. Sa estatiktikangito ay

naglalayongbigyangdiin ang mgakrimen at paghihirapnapatuloynanangyayari,

nawawalangunitbabalik din.

Kilalasi Mac Arthur sakatagang I SHALL RETURN, ngunithindiniyaitoistorya,

talambuhay o kasaysayanbagkusnagamitlamang ang kaniyangkatagangsinabi,

mababasadito ang katagangnasabini mac arthursapahina 44, "kahitilangbesesbuhusan

ng tubig ang inidoro, bumabalik. I shall return" -Voltron, at diyanbinibigyangdiin ang

katagangi shall return ni Mac Arthur. Tuladrin ng bidasakwento, ihahalintulad ko ang

kwentoni noel sakatagangi shall return ni Mac Arthur. Dahil hindiperpekto at

nakakagawa ng pagkakamalisabuhaynaligaw ng landas at ikinalungkot ng

kanyangpamilya at sahuli ay nagdesisyongbumaliksakanyangpamilya at

buongpusongtinanggapsiya ng mgaito, at ditotumutukoy ang salitang "I shall return",

makikitanatinsaharap at likod ng libro ang

Pulangpabalatnitonaisinisimbolosamadugongpangyayaresakwento,

mababasaitosapahina 91-93 ng libro, kung saannaganap ang madilimnabangungotni

Cyrus nanagingdaanupangmapatayniyasiMang Justo ang kaniyanglolo. At kung

atingmapapansin ang litratosaharap ng libro ay isanginodoro at salikod ng libro ay

isangimahe ng files ng banyo, Sa pahina 8-10saksi ang banyosalahat ng nakulembatni

Cyrus at ito ang nagsilbingtaguanniya kay topak, Mababasasapahina 73-75na kung

saannilunokni Cyrus ang mgapakete at dahilhindinyanakinaya ang iba ay

sinubukannyaitongi-flush sainidorongunititobumabalik kaya tinibayannya ang

kanyangsikmura at kinuhaulit at nilunok. Ayon kay Clarisse (2015),

anglibrongitonaglalaman ng napakaramingmura, mgabisyongkatulad ng droga at alak,

idagdag ko pa po ang korapsyon ng isangpulis, at ang pagnanakaw ng

isangestudyantesakanyamismongpamilya.

Ang kritikalnapapelnaitokaalinsabay ng librongitonaisinulatniBob Ong ay

naglalayongmagbigayaralnatatagossapuso ng isangmambabasa – may kapupulutangaral

– at naglalaman ng tungkolsapagkakaibigan. Ditomakikilala ang ibat-ibanguri ng

karakter, ang apatnamagkakaibiganna may ibat-ibangpinagdadaanansabuhay, ibat-

ibanghamonsabuhaynapilitnilanghinaharapsaibat-ibangparaan, at kapansin-pansinna

ang mganararanasan o ginagawa ng bawatkaraktersaistoryangito ay siyangnararanasan

at ginagawa din ng ilangmgataohindilangsaatingbansa kung

hindipatinarinsaibangmgabansa. Si Bob Ong ay mulinggumawa ng

isanglibronahangosatunaynabuhay – sapagkakataongitohindilangsabuhay ng mga

Pilipino kundipatinarinsabuhay ng bawattaosamundo, tinalakayniya ang ibat-

ibangaspeto ng buhay.

METODOLOHIYA

Ayonsapananaliksik ng mgakolehiyasaSan Sebastian College-Recoletos de Cavite

City (2021), ang kahirapansaPilipinas ay

isasapinakamalalangproblemasaatingbansa.Patuloynatumataas ang mgabilang ng mga

Pilipino nanaghihirap. Iba-iba ang dahilanngpagdami ng mgamahihirap. Isa nadito ang

kakulangan ng trabaho para mgamamamayan. Ang iba ay hirapsapaghahanap ng

trabaho ang karamihandahilsakakulangansasapatnaedukasyon.

Ayonsaakingmganababasa, ng edukasyonangpinakapangunahingrason kung

bakitmaramingPilipinong ang patuloynanaghihirap.Maraming Pilipino ang

hindinabibigyan ng pagkakataonnamakapag-araldahilnasakakulangan ng perang pang

gastossapagpasoksaeskwela. Hindi isangpribelehiyoangpagkakaroon ng edukasyon, ito

ay isangkarapatan. Tunaynanapakahalaga ng edukasyonhindilang para

saisangindibidwalkundipatinarinikauunlad ng lipunan. Dahil itomagsisilbingdaanupang

ang bawatmamamayan ay magingproduktibo at maunladsakanilangpamumuhay.

Ito ay isangkwalitatibongkalikasan ng

pananaliksik .AyonsanailimbagnaaklatniBenardino (2017), ang pananaliksiknaito ay

naglalayongmalaman ang pananaw at saloobinng mgataosaatingkomunidadukolsaisyu

ng kahirapan. Mahalagangmalaman ang mgakasagutan ng mgaitosapagkatito ang

gagamitingbatayan ng kalalabasan ng naturangpag-aaral. Sa pananaliksiknaito,

malalaman, masasagutan, at matutuganan ang mgatanongnalingid pa sakaalaman ng

karamihan. Ditomahahalungkat ang mas

malalimpangimpormasyontungkolsausapingamingtinatalakay. Nais ng

mgamananaliksiknamailahad ang lahat ng

mgadatosnanakalapmulasapananaliksik.Nakikitarin naming na ang isyu ng kahirapan ay

nangungunasaiba’t-iba pang mgaisyusaatingbansa. Ito ang siyang nag-udyoksa amin

upangito ang gawannaming ng pag-aaral. Layuninnaminna mas lalo pang

maghalungkat ng impormasyonupangkami ay makatuklas ng

ibangmgamaaaringmagingsolusyonnasiyangmaaarinamingmaiambag at
maitulongsamganasasabingmamamayannasiyanglubosnanaaapektuhan at sakop ng

isyungito.

Naniniwala ang mgamananaliksik ng pag-aaralnaito ay makakatulongsamga

sumusunod:Mahihirap, ang pananaliksiknaito ay may

malakingmaitutulongsamgamahihirapdahilsila ang punto ng pag-aaralnaito. Sa pag-

aaralnaito ang mahihirap ay maaaringmagkaroon ng solusynupangmagingmaginhawa

ang buhay; Pamahalaan, malaki angmaitutulong ng pag-

aaralnaitosapamahalaandahilsapag-aaralnaitonagkaroonsila ng ideya kung bakitmarami

ang naghihirap. Sa pag-aaralnaito ag pamahalaan ay maaaringgumawa

nghakbangupangmagkaroon ng solusyon; Ordinaryong Tao, malaki ang maiaambag ng

pag-aaralnaitosamgaordinayongtaodahilsabawatarawnagingmarami ang

mgamagnanakaw. Sa pag-aaralnaitomagigingkampantena ang mgaordinaryongtaosa

gusto nilanggawin.

Resulta at Pagtatalakay (Result and Discussion)

Mganagingkaranasan:

A. Punasa Lipunan/sakitsalipunan

 Pagigingabusadosakapangyarihan

"Wag mokongtatarantaduhin, pulisako, TANGINA MO!" pahina 76,

sabiniTopaknaisangpulisnanagmamalinisna di kayanggampanan ng

kanyangresponsibilidad, talamaknarinsakanila ang pag-gamit ng

kapangyarihanbilangpananakotsa mas mahinasakanila. Tulad ng sinabini Cyrus

sapahina 68 "elepanteyungmgayuntaelangtayo" sapahayagnaitomararamdaman ang

damdamin ng isangtaongwalangkalaban-labanna mas pinili ng manahimik,

alamnilamismonahindinilamakakamit ang hustisya para sakanilangkaibigan.

 Talamaknakrimen at droga

Sumunodnadaloy ng kwento ay magkakasama ang magkakaibigansabahaynila

Cyrus. Abalang-abalasasapagtunaw ng mgabatosaibabaw ng apoy at iniisip kung

anongbagay ang maaarinilangibenta. May halongtawanan at asaran ang

kanilangusapan. Si Noel namannaproblemadosakanyang tuition fee

naginamitlamangsawalangkwentangbagay at bisyo. Sa bahagingito ng kwento ay

nahalata ko naagadnawalasakabutihanglandas ang mgatauhan. Naga-adik at

dahilngasamalingnatahaksabuhay, iniisipnilangayon kung paanomagkakapera at

makakaraossamgasusunodnaaraw.

 Pagnanakaw

Magsimula ang kwentosa kung paanoipapakilala ang mgatauhan. Si Cyrus

nagnakaw ng gold nakwintassaisangalengmatabananagkakahalaga ng 18k.

Nilunokniyaitoupanghindimakitasakanyangunitnahulinamansiya ng

isangmalupetnapulisnasiTopak, pahina 9. Walangnakakalusot kay Topak kaya

namankahitsobrangbilisna ng takboni Cyrus ay hindiniyaitonataguan. Napaniwala ng

pulisnawalasa binate ang kwintas kaya namandalidalinnaumalis ang ale.

Pagkaalisnaman ay, sinamantala ng pulis ang pagigingmataas at ipinaluwa kay Cyrus

ang kwintas at siyamismo ang nagbentanitoupangmaginggrasya.

Ditoipinapakitanahindilahat ng nasapwesto o kapangyarihan ay may mabutingkalooban.

Kadalasanginagamititoupangmangbaba at manamantala ng mganasaibaba.

B. Suliraninsatahanan

 Kakulangan ng salipipantustossapangangailangan

Napahagod ng ulosi Jim sakunsumebagodumukot ng pera. Iniabotnya ang

tatlongdaan kay Olive perc di itokinuha ng asawa. "Bakit? Kulang?" "Yan naba ang

sagotmosalahat ng gastusin?" "Nakawlang ang cable natin, jumper ang kuryente, ilegal

ang tubig...anonggastusin ang sinasabimo? Nag-aaralnaba yang anakmo? Namamasahe

ka bapapuntasakanto? Humihingiba ko sa'yo ng fried chicken para iulam?" Inihagisni

Jim sa mesa ang mganatitira pang baryasabulsanya. "Eto, sa'yona 'to lahat!". Umiyakna

ang batasatakot. Humirit pa rinsi Olive, "Kumakaintayo, Jim! Nagdadamittayo.

Nagkakasakittayo. Kailangannatin ng ligalna at kuryente. Kailanganmo ng

matinongtrabaho. Kailanganni Jon-Jon ng tatay. Kailangan ko ng asawa.

Kailangannating mabuhay! Pahina 37, kung saanmababasa ang pag-aaway ng mag-

asawang Jim at Olive dahilsakakarampotnaperapantustossapagkain at gamotsaanak.

 Magulongpamilya

Ipinakitanaman kung ano ang meronsapamilyani Noel. Ang kanyangmgamagulang

ay sinaAling Remy at Mang Fred. Si Aling Remy nanasabahaylamang at siMang Fred

namannalagingwala at uuwingpagoddahilsatrabaho. Si Lyla naman ang

kanyangkapatidnababaenakumukuha ng kursong nurse sakolehiyo. Si Apple

nabunsongkapatidna nag-aaralrinnaman at may kaya sabuhaydahil may

sapatnapambayad para kay Maribel nakanilangkasambahay. Dahil

ngasawalangginawakundimagbisyosi Noel, kapagwalangpera ay

kumukuhanalamangsiya ng gamitsakanilangbahay at kanyanamangibebenta. Laginiya

ring napagdidiskitahan ang gamitni Lyla at ito ang nagigingsimula ng away.

Kapagnagaawaysilangmagkapatid, lagilamanghinahayaanniAling Remy ang

kanyangbinatasapagkatalamniyangwalasiyangpalagrito at lalolamanglalala ang

sitwasyon. Si Mang Fred nanagbubulag-bulagandahilsapagodsatrabaho at satinginniya

ay dagdaggulolamang kung siya ay makikisali pa. Si Maribel

nakunwaringpinapagalitanniAling Remy upangpagtakpansi Noel kay Lyla.

Ditoipinapakita ang magulongpamilya. Kulangsapayo at aruga ng mgamagulang.

Hinahayaan ang anakkahitnamalina ang gawainnito.

C. Punasa personal napananaw at ugali ng tauhan

 Mabutingkaibigan

Isa rito ay si Cyrus nanabubuhaysamgagamit ng ibangtao o

samadalingsalitamagnanakaw at Pinakabatasamagkakaibigan, siyarin ang

pinakatalamaknamagnanakawpinakamaraming record sapulisyaitinuturingni Cyrus na

ama siMang Justo natunayniyangloloMatatakbuhan ding

kaibigansicyrusmapapatunayansapahina 51-53 kung saanmalayangpinatuloynicyrussi

noel sakanilangbahay ng walangpagaalinlangan ng pinalayassi noel sakanilangtahanan.

Kahit pa gumagawa ng mgakrimennatalaganamanglabagsabatas, ipinapakita ng

karakternasi Cyrus ang pagigingmabutingkaibigannamasasandalansapanahon ng

kaguluhan, nasiyanamangmeronsatotoongbuhay.

 Pagigingmadiskarte

Isinasakatawanitoni Jim, ang pinakamatandasamagkakaibigan, pamilyadongtao

at madiskarte, sakatunayansiyapa ang nanghikayatna mag business

sakaniyangmgakaibigan. Mataas ang pangarapnijim para sapamilyangunithindiniyaalam

kung paanoitomaabotgayonghindinamanmataas ang kaniyangpinagaralan, nag-

nanakawsiyaupang may ipangtustossapamilyaaraw-araw. Sa kabila ng pagiging mag

nanakaw at pagiginglulongsaipinagbabawalnagamot, alamnijim ang

kanyangresponsibilidad. Sa mgaganitongsenaryo ng buhay – walangpera, kapos, at

walangmatinongtrabaho, diskarte ang ginagawani Jim nakilalanggawain at

panglutassamganapapanahongproblema ng bawat Pilipino.

 Pagigingblack sheepsapamilya

Si Noel ay isangpangkaraniwang college boy nanaka faded jeans at

madalasnanakakulayputing t- shirt mababasaitosapahina 13. Ang sinasabingblack

sheep ng mayamangpamilyangunit ng dahilsapagkalulongsadroga ay

humintosapagaaral at sarilingpamilya ay ninanakawan, pinalayas at naligaw ng landas,

Ngunitsakabila ng masasamangimahenaito ay makikitaan pa rin ng kabutihansi noel

siya ang nag sisilbingtakbuhan ng mganangangailangan. Siyarin ang nagbantay kay

Mang Justo ng ito ay nasaospital at sicyrus ay kailangangdumilihensya. Ang black sheep

ay isangmiyembro ng isangpamilya o gruponaitinuturingnakahiya-hiya sakanila,

mgapasaway.
  Pagigingabusadosakapangyarihan

Isinuko ang 18K nakwintasmataposbanlawan, at sakaumuwi ng bahayna parang

walangnangyari. "Silver?" tanong ng hepenangmakita ang alahasnakinikilatisniTopak.

"White gold pa yata 'to, sir. Marunongpumili ng biktima ang putangina. Kaya

palaganunnalang kung magmurayungbaboy." "Dalhinnayansakanto para maginggrasya.

Baka bumalik pa yundito." Pahina 10. Si topak, ang abusadongpulisnaginagamit ang

kapangyarihanupangmakapanglamang ng ibangtao ang

lagingnakikinabangsamganakulembatnicyrus.

Konklusyon

Ipinapaunawa ng manunulatnamagingbukas ang atingisipansareyalidad ng

buhay. Sa istoryanaito may iba'tibangkaranasan ang mgatauhansakwento, at

walangsinomangmakakaintindisakanila kung walangnaismakinig.

Kumbagahindimoitomaiintindihan kung di bukas ang isipanmo at

pagunawasakanilangmgakwento, Ditobinibigyangdiin ng

manunulatnamagisingtayosareyalidad. Madamingproblema ang nalulutas ng

malingpamamaraantulad ng kay jimsapamamagitan ng maling Gawain nairaraosniya

ang kaniyangpamilyasaarawaraw. Sakitsila ng lipunan, maaaringito ang tinginsakanila

ng nakakaramidahilsila ay magnanakaw at gumagamit ng ipinagbabawalnagamot,

sinusubok ng tadhana at hinaharap ang hamon ng buhay, napupuna ang madungis ang

bihis at walangnapagaralansamantalang ang malinis at may mataasnapinagaralan ay

sila pa ang madumi ang adhikain. Sa librongitotuturuantayotumayosasarilingpaa at

kung panotumahaksamalingdaanpatungosatamangdaanganyaninilalarawan ng

manunulatnasi Bob Ong ang librong Mac Arthur.

Rekomendasyon

Ang pag-aaralnaito ay nakatuonsaisyu ng kahirapan at krimen. Angmananaliksik

ay gumamit ng mgabahagdanupangmalaman at mailarawan ang

pangkalahatangsalooinukolsanaturangusapin.

1. Iminumungkahi ng mananaliksiksapamahalaannapagtuonannila ng pansin ang

suliraninnaito. Maaarisilangmaghandog ng

mgakarampatangtrabahosamgataongitonangsagayon ay

mayroonnasilangpangkabuhayan at maiiwassilasamgamalinggawaingaya ng

pagnanakaw, pag-gamit ng droga, pagsalisamgasindikato.

2. Iminumungkahirin ng mananaliksiksapamahalaannabigyangpansinnila ang

mganang-aabusosakapangyarihan at mgakorapsaserbisyongpanlipunan. Pag

sibaksanaturangpwesto ang nakikitangparaanupangmabawasan ang pang

aalipustasamgamaliliitnamamamayan.

3. Para samgamambabasa at mag-aaral, mag silbiitongaralsaatinnapagbutihin

ang pag-araldahilsabibngasaaklat, kapalitnito ay limangdekada.

“Dalawangdekada ka lang mag-aaral. Kung di mopagtitiyagaan, anak, limangdekada ng

kahirapan ang kapalit. Sobranglugi. Kung alamlangiyon ng mgakabataan, sapananaw

ko e walanggugustuhingumiwassaeskwela.”― Bob Ong, MacArthur

Sanggunian:

Hernandez, A.D. (2019). Jose Rizal’s Life and works. MAC ARTHUR NI BOB ONG. 1-15.
https://joserizallifeandworks.wordpress.com/2019/04/02/mac-arthur-ni-bob-ong/

Nazario, D. (2023). Balita Online. 11.3 milyongpamilyang Pilipino ang naniniwalangsila

ay mahirap — OCTA survey. https://balita.net.ph/2023/06/02/11-3-milyong-pamilyang-
pilipino-ang-naniniwalang-sila-ay-mahirap-octa-survey/

Reyes, C. (2015). MACARTHUR ni Bob Ong. 1(2).

https://literatureandkdramanerd.wordpress.com/about/

Capulong, R. (2023). ABS-CBN News. Index crime rate

bahagyangbumabamulaEnerohanggangHunyo: PNP.
https://news.abs-cbn.com/news/07/18/23/index-crime-rate-bahagyang-bumaba-pnp

Bernardino, A.C. (2017). Pag-aaralsaIsyu ng Kahirapansamgataong-lansangansaSto.

Rosario, Cebu City. https://www.studocu.com/ph/document/cavite-state-university/bse-
filipino/pag-aaral-sa-isyu-ng-kahirapan-sa-mga-ta/24072047

Philippine Statistics Authority. (2020). OFFICIAL POVERTY STATISTICS of the

PHILIPPINES.https://psa.gov.ph/sites/default/files/FAQ%20on%20Poverty%20Statistics
%20Methodology%20-%20Filipino.pdf