(

EL BIDAYE VE'N-NtHA YE
•• ••

. "'
BUYUK
. .
ISLAM TARIHI
•
Ibn Kesir

(:eviren:
Mehmet KESK1N

CAlli YIYIIIIII

<;AGRI YAYINLARI
Divanyolu, Klodfarer Cd. No: 27
Sultanahmet I 1STANBUL
Tel: (0212) 516 20 80- 81
Fax: (0212) 516 20 82
 iQiNDEKiLER
Hicri Onii~iincii sene .................... :............................................................... 9
Yermiik Sava~1 .............................................................................................. 12
Yermiik sava~mdan sonra Emirliginin Halid b.Velid'den
Ebu Ubeyde'ye ge~mesi ........................................................................... 30
Halid b. Velid'in ~am'a gelmesinden sonra Irak'ta ceryan eden bir vak'a 31
Hz. Omer'in Halife olu~u ............................................................................. 34
Dtma~k (~am}'tn fethi .................................................................................. 37
Fihl Sava~1 .................................................................................................... 44
0 s1ralarda Irak diyarmda yaptlan sava~lar .............................................. 45
Nemarik Sava~1 ........................................................................................... 47
Koprii sava~1 ve Miisliimanlarm komutam Ebu Ubeyd ile
birlikte bir~ok askerin oldiiriilmesi ......................................................... 48
Biiveyb Sava~I - ....... ..................................................................................... 50
Fashlann, Yezdiiciird'iin HiikiimdarhW, hususunda birle~meleri ........... 53
Hicri Onii~iincii senenin olaylan ............................................................... 54
Hicri Onii~iincii senede vefat eden ~ahsiyetler ......................................... 55
Hicri Ondordiincii sene ............................................................................... 61
Kadisiye Sava~1 ........................................................................................... 65
Hicri Ondordiincii senede vefat eden me~hur ~ahsiyetler
Utbe b. Gazvam, Amr b. Ummii Mektum, Musenna b. Harise ............. 83
Ebu Zeyd El-Enari, Ebu Kuhafe ................................................................ 84
Hicri Onbe~inci sene, tlk Humuz Sava~1 .................................................. 89
Kinnesrin Sava~1 ........................................................................................ 90
Kisariye Sava~1 ........................................................................................... 92
Ecnadeyn Sava~1 ......................................................................................... 93
Hz. Omer'in Kudiis'ii fethetmesi ................................................................ 96
Nehre~ir Sava~1 ........................................................................................... 104
Alfabetik s1raya gore hicri onbe~inci sene de vefat eden ~hsiyetler ... .... ... 105
Hicri Onalbnc1 sene .................................................................................... 107
Medain'in fethi ............................................................................................ 108
Celiila Sava~1 ............................................................................................... 115
Hulfan'm Fethi, Tekrit ve Musul'un fethi ................................................. 119
Ir~k d~yannda~i ~asebe~an'm fethi, Karkisya ile Heyt'in Fethi ............ 121
Htcrebn Onyed1nci senes1 ........................................................................... 124
Bizanshlann Ebu Ubeyde'yi Humus'ta ku~atmalan
ve Hz. Orner' in ~am' a geli~i ................................................................. 125
Cezire'nin fethi ............................................................................................ 126
Amvas Taunuyla ilgili baz1 haberler .......................................................... 129
Halid b. Velid'in Kinnesrin'deki gorevlerinden de azledilmesi ................. 132
Ahvaz, Menazir ve Nehri Tirin'in fethi ................................................ ~ ..... 136
Tiister'in Ban~ Yoluyla ilk fethi, Bahreyn taraflarmdaki
Fars beldelerinde yap1lan sava~lar ......................................................... 137
Tiister'in 1kinci fethi ve Hiirmiizan'm esir ahnarak
Hz. Omer'e gonderilmesi ..................................................................... ~ ... 140
Sus ~ehrinin fethi ........................................................................................ 142
Hicri Onsekinci sene .................................................................................... 148
 6 lBNKESlR

Haris b. Hi~am, ~urahbil b. Hasene, Amir b. Abdullah b. Cerrah ........... 154

Fadl b. Abbas b. Abdulmuttalib ................................................................. 155
Muoz b. Cebel .............................................................................................. 156
Yezid b. Ebu Sii.fyan, Ebu Cendel b. Sii.heyl .............................................. 157
Hicri Ondukuzuncu sene ............................................................................ 159
Hicri Ondokuzuncu senede vefat eden ~ahsiyetler, Obey b. Ka'b ........... 160
Hattab (r.a.), Savfan b. Muattal................................................................ 161
Hicri Yirminci sene, Misir'In Fethi ............................................................ 162
Nil Kissas1 ................................................................................................... 167
Hicretin Yirminci senesinde vefat eden bazi ~ahsiyetler Useyd b. Hudayr 169
Uneys b. Mersed b. Ebu Mersed El-Ganevi, Rasullullah'm
Mii.ezzini ve Ebu Bekir'in azadhs1 Bilal b. Ebi Rebah el-Habe~i ......... 170
Said b. Amir b. Huzeym, lyaz Ba Gunm ................................................... 171
Ebu Sii.fyan b. Haris ................................................................................... 172
Ebu Neysem b. et-Teyyihan, Zeynep Bindi Cah~ ..................................... 173
Hz. Peygamberin Halas1 Safiye Binti Abdulmuttalip ............................. 174
Uveym b. saide el-Ensari, Bi~r b. Amr b. Hane~, Ebu Hira~e Haveylid 175
Hicri Yirmibirinci sene, Nihavend Sava~I ................................................ 176
Hicri yirmibirinci senede vefat eden ~ahsiyetler, Halid b. Velid ............. 188
Tiileyha b. Huveylid ................................................................................... 196
Amr b. ma'dikerib ....................................................................................... 197
Ala b. Hadremi, Numan b. mukrin b. Aiz el-miizeni ................................ 199
Hicri yirmiikinci sene . ............................................................................... 200
Rey'in fethi, Komes'in fethi, Cii.rcan'm fethi, Azerbeycan'm fethi ........... 202
~b'1n fethi ................................................................................................. 203
Tii.rklerle yap1lan ilk sava~ ........................................................................ 204
Sed Kissas1 .. ... .. ... .. .. ... .. ... .. ... .. .. ... .. .. ... .. ... ..... .. .. ... .. ... .. ..... .... ...... .. .. .. ... ... .. .. .. 205
Yezdiiciird b. ~ehri yar, b. Kisra'nm Kissas1 ............................................ 209
Ahnefb. Kays ve Horasan .......................................................................... 210
Hicretin Yirmiii.cii.ncii senesi ..................................................................... 215
Fesa ve Dar-1 Ebcerd'in fethi ile Sariye b. Zenim'in Kissas1 .................... 216
Kiirtlerle yapilan sava~ .............................................................................. 219
Seleme b. Kays el-Escai ve Kii.rtler, Hz. Omer'in vefab .......................... 220
Hz. Omer'in Evsafi, Hz. Omer'in zevceleri, ogullan ve k1zlan ................ 229
Hz. Orner icin soylenen mersiyeler ............................................................ 231
Akra b. Habis .............................................................................................. 232
Habbab b. Mii.nzir ....................................................................................... 233
Rebia b. Haris b. Abdulmuttalib, Alkame b. ulasa, Alkame b. miicezzir 234
Hueym b. Said, Gaylan b. Selmeme es-Sakafi ......................................... 235
Momer b. Haris, Meysere b. Mesruk el-Absi,Vakid b. Abdullah,
Ebu H1ra~ El-Hiizeli E~-~air .................................................................. 236
Ebu Leyla Abdurrahman b. Kab,Sevde Binti Zem'a, Hmd Binti Utbe 237
Osman b. Affan'1n Halifeligi ·······································.······························· 238
Hicretin Yirmibe~inci senesi, Hicretin Yirmialtmc1 senesi ...................... 248
Hicretin Yirmiyedinci senesi, Afrika Gazvesi, Endiiliis Gazvesi ............. 249
Berber Meliki Cerir'le Miisliimanlar arasmda gecen sava~ ..................... 250
 BoYOK ISLAM TARTIII 7

Hicretin Yirmisekizinci senesi ve Kibns'm Fethi ..................................... 251

Hicretin Yirmidokuzuncu senesi ............................................................... 253
Hicretin Otuzuncu senesi ..........................................•..:............................. 255
Hicretin Otuzuncu senesinde vefat eden zatlar, Obey b. Ka'b,
Cebbar b. Sahr, Hatib b. Beltaa ............................................................. 257
Tiifeyl b. Haris, tdullah b. Ka'b b. Amr El-Mazini,
Abdullah b. M z'un, iyaz -~· Ziiheyr, Mesud b. Rebia,
Marner b. Ebi erh, Ebu U seyd ............................................................. 258
Hicretin Otuzbirinci senesi ....................................................................... 259
Fars Hiikiimdan Klsra Yezdiiciird'iin oldiiriilmesi ................................. 260
Hicretin Otuzikinci senesi ......................................................................... 264
Hcretin Otuzikinci senesinde vefat eden me§hur §ahsiyetler ................. 266
Abbas b. Abdulmuttalip ............................................................................. 266
Abdullah b. Mes'ud ..................... ................... ....... .. .. ...... ............................ 267
Abdurrahman b. Avf ................................................................................... 269
Ebu zer El- Gifari ....................................................................................... 271
Hicretin Otuziiciincii senesi ....................................................................... 273
Hicretin Otuzdordiincii senesi ................................................................... 275
Hicretin Otuzbe§inci senesi, Hz. Osman'm Oldiiriilmesi ......................... 281
M1s1rdaki asi gruplann ikinci kez Hz. Osman'a gelmeleri ....................... 286
Mii'minlerin Emiri Hz. Osman'm Ku§atma altma almmas1 .................... 291
Hz. Osman'1n Oldiiriilmesi ......................................................................... 301
Hz. Osman'1n Evsaf1 ................................................................................... 313
~z. Osman icin soylenen mersiyelerden baz1lan ...................................... 320
Hz. Osman'm fazileti ile ilgili baz1 hadisler ............................................... 325
Sadece Hz. Osman'm Faziletlerinden bahseden hadisler.......................... 334
Hz. Osman'm Faziletine delalet eden baz1 omekler ................................. 343
Hz. Osman'm Hutbelerinden baz1lan ........................................................ 346
Hz. Osman'm Hammlan ve Cocuklan ....................................................... 351
Hz. Osman zamanmda vefat eden, ancak vefat tarihleri kesin
olarak bilinmeyen baz1 §ahsiyetler, Enes b. Muaz b.
Enes b. Kays el-Ensari en-Neccari, Evs b. Samit el-Ensari,
Avs b. Harli el-Ensari, Hiir b. Kays, Me§hur Sair Hatie ....................... 353
Hiibeyb b. Yesafb. utbe el-Ensari, Selman b. Rebiu el-Bahili,
Abdullah b. Hiizafe b. Kays, el-Kure§i es-Sehmi .................................... 354
· Abdullah b. Siiraka b. Mutemir el-Adevi, Abdullah b. Kays
b. Halid el-Ensari, Amr b. Siirraka b. Mutemir el-Adevi,
Umey b. Sa'd el-Ensari el-Evsi ............................................................... 355
Urve b. Hizam Ebu Said el-Adevi, Kutbe b. Amir Ebu
Zeyd el-Ensari, Kays b. Mehdi b. Kays b. Selebe el-Ensari
en-Neccavi, Lebid b. Rebia Ebu Ubayl el-Amiri, Musseyyeb
b. Hiizn b. Ebi vehb el-Mahzumi ............................................................ 356
Muaz b. Amr b. Cemuh El-Ensari, Muhammed b. Ebi Talib
el-Kure§i el-Ha§imi, Mabed b. Abbas b. Abdilmuttalib,
Muaykib b. Ebu Fatma ed-devsi, Miinkiz b. Amr el-Ensari ................. 357
Nuaym b. Mes'ud ebu Seleme el-Gatafani, ................................................ 358
8 IBNKES!R

Ebu Ziieyb Hiiveylid b. Halid el-Hiizeli,

Ebu Ruhm Sebre b. abdiluzza el-Kure~i,Ebu Ziibeyd et-Tai ............... 358

Eb~b:ei':~E:.\~~:~.~~~~~~~~-~-~~-~~-~-~~-~-~:.~~~~:.~~~-i-~.'............... 359
Ebu Talip oglu Ali'nin Halifeligi ................................................................ 360
Hz. Ali'ye yap1lan Halifelik Bey'ati ........................................................... 365
Hicretin Otuzalbnc1 senesi ........................................................................ 370
Cemel Vak'as1'n1n ba~langiCI ..................................................................... 371
Hz. Ali'nin $am yerine Basra'ya gidi~i ...................................................... 377
Talha b. Ubeydullah ................................................................................... 399
Ziibeyr b. Avvam ......................................................................................... 402
Hicri Otuzaltmc1 senede cereyan eden diger hadiseler ............................ 405
S1ffin Sava~I .... ............................................................................................ 409
Hicretin Otuzyedinci senesi........................ ................................................ 416
Ammar b. Yasir'in oldiiriilmesi .................................................................. 430
$amhlann Kur'an Sahifelerini m1zraklarmm
ucuna takarak yiikseltmeleri .................... ............................................. 439
Hakem Olay1 ............................................................................................... 444
Haricilerin ba~ kaldinlmasi ....................................................................... 447
Ebu Musa ile Amr b. Asin Dumetii'l-Cendel'de bir araya gelmeleri ........ 453
Haricilerin Kufe'den c1kmalanm ve Hz. Ali ile Sava~malan ................... 457
Mii'minlerin Emiri Ali'nin Hariciler iizerine gidi~i ................................... 462
Hariciler Hakkmda nakledilen Hadis-i $erifler ........................................ 466
Hicri Otuzyedinci senede vefat eden ~ahsiyetler,
Habbab b. Eret b. Cendele b. Said b. Huzeyme ..................................... 486
Huzeyme b. Sabit, Rasullullah'm Azaths1 sefine,
Abdullah b. Erkam b. Ebil Erkam, Abdullah b. Biideyl
b. verka el-Huzai, Abdullah b. Habbab b. Eret ...................................... 487
Abdullah b. Sad b. Ebi Serh, Ammar b. Yasir Ebul-yaksan el-Absi 488
Rebi b. Muavv1z b. Afra ............................................................................. 489
Hi cretin Otuzsekinci senesi ................................ ........................................ 490
Hicretin Otuzsekinci senesinde vefat eden ~ahsiyetler,
Sehl b. Hanif, Sinvan b. Beyda, Suheyb b. Sinan b. Malik. .................. . 498
Hz. Ebu Bekir es-S1dd1k'm oglu Muhammed ..... ~ ..................................... . 499
Esma Binti Umeys ..................................................................................... . 500
Hicretin Otuzdokuzuncu senesi ................................................................ . 501
Hicretin Otuzdokuzuncu senesinde vefat eden ~ahsiyetler,
Sa'd el-Karazi, Ukbe b. Amr b. Salebe ................................................. . 504
Hicretin Kirkinci senesi ............................................................................ . 505
Mii'minlerin Emiri Hz. Ali'nin oldiiriilmesi ............................................. . 508
Hz. Ali'nin E~leri, Ogullan ve Kizlan ...................................................... . 519
Mii'minlerin Emiri Ali'nin Fazileti ........................................................... . 522
Karde~lik Hadisi ........................................................................................ . 526
Hz. Ali'nin Fabmatii'z-Zehra ile evlenmesi ............................................. . 534
Gadir-i Hum Hadisi ................................................................................... . 540
Ku~ Hadisi .................................................................................................. . 544
Hz. Ali'nin Faziletine dair ba~ka bir Hadis .............................................. . 546
)

HiCRi ONO<;UNGO SENE

Bu senenin ba~mda Ebu Bekir es-S1dchk $am'a gondermek i~in or-

du toplamaya ba~lach. Bu i~i, hac donii~iinde ~u ayet-i kerimelere uya-
rak yapti:
"Ey inananlar! Yakm1mzda bulunan inkarc1larla sava~m; sizi ken-
dilerine karf?I sert bulsunlar. Bilin ki Allah, kendisine karf?I gelmekten
sak1nanlarla beraberdir." (ct-Tevbe, 123.)
"Allah'a ve ahiret giiniine inanmayanlarla sava~m." (et-Tevbe, 29.)
Hz. Ebu Bekir, Rasulullah'a uymak i~in boyle yapm1~ti. <;unkii ·
Rasulullah (s.a.v.), Tebiik gazvesi senesinde ·Miisliimanlan $am'da sa-
va~mak i~in toplam1~ti. Bu ordu ~iddetli s1caklarda biiyiik bir yorgun-
luktan sonra o bolgeye ulaf?mif?, aym sene geri domii~tii. Rasulullah
(s.a.v.) vefatmdan once azadhs1 Zeyd'in oglu Usame'yi, $am ve simrla-
nnda savaf?mak i~in gondermif?ti.
Hz. Ebu Bekir, Arap Yanm adasmdaki diizeni saglad1ktan ve miir-
tedlerle sava~tiktan sonra biitiin giiciinii Irak'a teksif etti. Oraya Halid
b. Velid'i gonderdi. Sonra Irak'a asker gonderdigi gibi $am'a da gonder-
mek istedi. Arap yanmadasmm ~e~itli yerlerinden emirler toplamaya
ba~lad1. Amr b. As'1 Velid b. Ukbe ile birlikte Kudaahlann zekatlanm
toplamakla gorevlendirmi~ti . Ona, $am'a gitmesi i~in mektup yazd1.
Mektubunda ~oyle diyordu:
''Ben, seni daha once Rasulullah'm gorevlendirip soz vermi~ oldugu
i~e, Rasulullah'm soziinii yerine getirmek iizere iade etmi~tim. Sen de
bu gorevin ba~ma getirilmi~ bulunuyorsun. $imdi senin i~in hem diin-
yada, hem ahirette haJirh olacak bir~eyle gorevlendirmek istiyorum.
Ancak f?U andaki gorevin senin i~in daha sevimli olmas1 miistesna,"
Bunun iizerine Amr ona ~unlan yazd1: ''Ben, islam'm oklanndan bi-
risiyim. Allah'tan sonra sen, bu oklan atar ve onlan bir arada toplayan-
sm. Bu oklann en yamamm, en korkutucusunu ve en faziletlisini ara~­
tir, bul ve onlan kullan."
Hz. Ebu Bekir, Velid b. Ukbe'ye de yukandakine benzer bir mektup
yazch. Velid de ona aym cevab1 verdi. Bu iki komutan, yerlerine hirer ha-
lef tayin ettikten sonra Medine'ye yoneldiler.
Halid b. Said b. As, Yemen'den Medine'ye geldi. Medine'ye girerken
iizerinde ipek bir ciibbe varch. Hz. Orner, bu ciibbeyi goriince orada bulu-
 10 ffiNKESlR

) nan insanlara, ciibbeyi iizerinden s:ekip pkarmalanm ve pars:alamala-

nm emretti. Halid b. Said de bu duruma ofkelenip Hz. Ali'ye f?Oyle dedi:
- Ey Abdumenaf ogwlan, halifelik konusunda yenilgiye mi ugrad.I-
mz?
Hz. Ali de ona f?Oyle cevap verdi:
-Sen bu if?i bir yenif?me mi, yoka halifelik olarak m1 goriiyorsun?
Halid b. Said:
- Bu i§i sizden daha iyi kimseler ele ges:irmemeli, deyince Orner b.
Hattab, Halid b. Said'e §oyle karf?Ihk verdi:
-Sus, Allah senin agzm1 da~tsm. Allah' a yemin ederim ki, ipne
dald.I~n bu sozleri yalan olarak soylemeye devam ediyorsun. Ama, so-
nunda sadece kendine zarar vereceksin.
Hz. Omer, Halid b. Said'in bu sozlerini Hz. Ebu Bekir'e iletmif?, ama
Hz. Ebu Bekir buna is:erlememif?ti. Askerler, Hz. Ebu Bekir'in emri iize-
rine yamnda topland.Iklan zaman Ebu Bekir kalklp onlar<:1. bir konuf?ma
yaph. Allah'a gerekli §ekilde hamdii senada bulundu. Sonra insanlan
cihada tef?vik edip §oyle buyurdu: "Dikkat edin. Her i§ ipn derleyici ve
diizenleyiciler vard.Ir. Her kim i§inin geregini yerine getirirse, bu onun
ipn yeterlidir. Her kim Allah ipn s:ah§Irsa, Allah ona yeter. Gayretli ol-
sun, haddi a§maym. Qiinkii mutedil olmak s:ok daha tesirlidir. Dikkat
edin, imam olmayan kimsenin dini yoktur. Allah'tan korkusu bulunma-
yan kimsenin de iman1 yoktur. Niyeti olmayan kimsenin ameli his:tir.
Dikkat edin, Allah'm kitabmda Miisliimanm sahip olmaYJ arzulad1~
Allah yolunda cihad sebebiyle sevap ve miikafat vard.Ir. Bu da Allah'm ..
gosterdigi kurtulu§tur. Boylelikle insan rezil riisvay olmaktan ve utan-
maktan kurtulur. Ben, §erefli ve onurlu olmaYl da buna ekliyorum."
Bu nutkunu irad ettikten sonra Hz. Ebu Bekir, komutanlan tayin
etmeye, sancak ve bayraklan onlara haz1rlaYlp vermeye ba§lad.I. Anla-
tlld.I~na gore ilk sanca~ Halid b. Said b. As'a vermi§ti. Hz. Orner gelip
onu bundan vazges:irmeye s:all§ffil§ ve soyledigi sozleri ana hahrlatmi§-
ti. Ancak Hz. Ebu Bekir, Orner gibi bundan etkilenmi§ ve is:erlemi§ de-
gildi. Aksine Halid'i ~am'a gitme gorevinden al1p Teyma'ya gitmek iize-
re gorevlendirmi§ti. Halid'e, oradaki Miisliimanlarla durup, gonderece-
gi emrin kendisine ula§masm1 beklemesini tenbihlemi§ti.
Sonra Yezid b. Ebu Siifyan is:in bir sancak haz1rlaYlp verdi. Onun
yamnda da bir kalaballk vard.I. Aynca maiyetinde Siiheyl b. Amr ve ben-
zeri Mekkeliler vard.I. Hz. Ebu Bekir, Yezid b. Ebu Siifyan'1 ugurlarken
beraberinde yaya olarak yiiriidii. Yiiriirken ona, sava§ bilgisi hususun-
da giivendigi kimselere ve beraberindeki Miisliimanlara iyi davranma-
sml tavsiye etti. ~am vilayetini ona b1rakh.
Sonra Ebu Ubeyde b. Cerrah'l da ba§ka bir ordu iizerine gonderdi.
Onu da ugurlarken de beraberinde bir siire yaya yiiriidii. Ona baz1 tavsi-
 BUYOK ISLAM TARIHI 11

yelerde bulundu. Humus valiligini ona verdi. Amr b. As'! beraberindeki

bir ordu ile Filistin'e gonderdi. Goz oniinde bulundurdugu baz1 faydalar
i~in her komutanm, diger komutanlann yolundan ayn ba~ka bir yoldan
gitmelerini emretti. Hz. Ebu Belrir, bu emri verirken Allah'm peygam-
beri Yakub'un ogullanna verdigi ~u talimata uymu~tu:
"Ogullanm! Tek bir kap1dan degil, ayn ayn kap1lardan girin. Ama
Allah katmda size bir faydam olmaz. Hiikiim ancak Allah'md1r. O'na
giivendim, giivenenler de O'na giivensinler." (Yusuf, 67.)
Yezid b. Ebu Siifyan, Tebiik iizerine gitti.
Medaini, hocalannm ~oyle dediklerini rivayet etmi~tir: Ebu Be-
kir'in bu ordulan harekete ge~irmesi, hicri onii~iincii sene ba~lannda ol-
mu~tu.
Muhammed b. ishak, Salih b. Keysan'm ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
''Ebu Bekir yaya, Yezid b. Ebu Siifyan ise siivari olarak bir siire yii-
riidiiler. Hz. Ebu Bekir, ona baZI tavsiyelerde bulundu. Tavsiyelerini ta-
mamlamktan sonra ona: "Sana selam soyliiyor ve seni Allah'a emanet
ediyorum." dedi. Sonra Medine'ye dondii. Yezid de yoluna devam edip
yiiriiyii~iinii hizlanmrdi. Sonra ~urahbil b. Hasene, y ezid'in arm Slra
gitti. Bunlardan sonra da Ebu Ubeyde bunlara takviye olarak yola pkb.
Ama her biri ayn bir yoldan gittiler. Amr b. As yola ~1kb. Nihayet ~am
diyanna bagh Aramat'a inip konaklam. Anlablm~na gore Yezid b. Ebu
Siifyan da ilk olarak Belka'ya inip konaklam1~b. ~urahbil Urdiin'e in-
mi~, ama Basra'ya indigini soyleyenler de olmu~tur. Ebu Ubeyde ise,
Cabiye'ye inmi~ti. Hz. Ebu Bekir de bunlara takviye askerler g()nderme-
ye ba~lam1~. Bu takviye birliklerden her birine, diledikleri komutanm
maiyetine girmelerini emretmi~ti. Ebu Ubeyde, Belka diyanna varm~
zaman Belkal1larla sava~m1~, sonunda onlarla ban~ antla~mas1 yap-
mi~ti ki, bu da ~am'da yapllan ilk ban~ antl~mas1 olmu~tu.
~am'da vuku bulan ilk sava~, ~oyle olmu~tu: Bizanshlar, Filistin'e
bagh Ariye denen yerde toplanm1~larm. Ebu Umame, bir birlik ile onla-
nn iizerlerine gitmi~, onlan oldiirmii~, mallanm da ganimet olarak ele
geprmi~ti. Onlardan biiyiik bir komutan1 da oldiirmii~tii. Bundan son-
ra Mercii's-safra sava~1 yap1lm1~b ki bu sava~ta Halid b. Said b. As ile
Miisliimanlardan bir topluluk ~ehid edilmi~lerdi. Denildigine gore Mer-
cii's-safra sava~mda Halid b. Said'in bir oglu ~ehid edilmi~tir. Kendisi
ise ka~m1~, Hicaz diyanna kendini atm1~b. Dogrusunu Allah bilir.:tbn
Cerir, bunu bOyle anlatm1~br.
Yine :tbn Cerir der ki: Halid b. Said, Teyma'ya varmca Bizans asker-
len Gayra, Tenub, Beni Kelb, Selih (Siileyh?), Lahm, Ciizzam ve Gassan
kabilelerinden bir~ok Hristiyan Arabi da aralanna katarak ona kar~1
biiyiik bir askeri birlik te~kil ettiler. Halid b. Said, onlann iizerine yiirii-
12 ffiNKES1R

dii. Yakmlanna vannca onun kar~?ISmdaki bu dii~?man birlik da~ldi.

Bir~gu 1slfun'a girdi. Halid b. Said de ger~kle~?en bu fethi, Hz. Ebu Be-
kir'e bildirdi. Hz. Ebu Bekir, ona ilerlemesini ve geri donmemesini em-
retti. Aynca Velid b. Utbe ve tkrime b. Ebi Cehil refakatindeki bir askeri
birligi de ona takviye kuvveti olarak gonderdi. Bunun iizerine Halid b.
Said yoluna devam etti. Kudiis yakmlanna vannca Bizans komutanla-
nndan Mahan'la kar~?Ila~?b. Askerlerini k1np ge~irdi. Mahan kapp
~am'a s1jp.ndi. Halid b. Said, onun pe~?ine dii~?tii. Askerler ~am'a ula~?­
mak i~in olanca giiciiyle yiiriiyii~?lerini h1zlandirdilar. ~am'a yakla~?­
mak istediler. Mercii's-safra'ya ula~?blar. Orada Mahan'm silahh adam-
Ian yollanm kestiler. Mahan sava~?b. Halid b. Said ka~b. Zu'l-merve'ye
giremedi. Bizanshlar, Miisliiman askerleri ~embere aldllar. Sadece sii-
variler ka~p kurtuldular. tkrime b. Ebi Cehil sebat etti. ~am'm yakmla-
nna kadar geriledi ve orada kapp kendisine gelenlere yard1mc1 oldu.
~urahbil b. Hasene de Irak'taki Halid b. Velid'in yanmdan kalklp Ebu
Bekir es-S1ddik'm yanma vardi. Ebu Bekir, onu ordusunun ba~?ma ko-
mutan yap1p ~am'a gonderdi. Halid b. Said Zu'l-merve'ye ugradijp. za-
man kendisiyle birlikte Zu'l-merve'ye ka~an arkada~?lannm ~ogunu
topladi. Sonra bir grup insan, Hz. Ebu Bekir'in yanmda toplandilar. Hz.
Ebu Bekir onlann ba~?ma Muaviye b. Ebi Sufyan'1 komutan yaparak
karde~?i Yezid b. Ebu Sufyan'a takviye olsun diye gonderdi. 0, Halid b.
Said'e ugraymca beraberindeki adamlan Zu'l-merve'den al1p ~am'a gO-
turdii. Sonrada Halid b. Said'in Medine'ye girmesi i~in Muaviye, Hz.
Ebu Bekir'den izin istedi. Hz. Ebu Bekir ise: "Onun durumunu Hz.
Orner daha iyi bilir." dedi.

YERMUK SAVA~I

Seyfb. Omer'in anlatbjp.na gore Yermiik sava~?I, hicri onii~iincii se-

nede D1ma~?k'm fethinden once yap1lmi~?br. Ebu Cafer b. Cerir de,
Seyfin bu gorii~?iine kablmi~?br. Hafiz b. Asakir'in, Yezid b. Ebu Ubeyde,
Velid, tbn Luhay'a, Leys ve Ebu Ma~?er'den naklettigine gore bu sava~?I,
hicri onbe~?inci senede Thma~?Ik'm fethinden sonra yapllmi~?br.
Muhammed b. 1shak ise, bu sava~?m hicri onbe~?inci senenin receb
aymda yaplldijp.m ifade etmi~?tir.
Halife b. Hayyat, tbn Kelbi'nin ~?oyle dedigini rivayet etmi~?tir: Yer-
miik sava~l hicri onbe~?inci senenin receb aymnn be~?inci giiniinde pazar-
tesi giinii yap1ld1.
tbn Asakir, bunun saglam bir rivayet oldugunu soylemi~?tir. Seyfin:
"Yermiik sava~?I, hicri onii~iincii senede Thma~?k'm fethinden once yapll-
mi~?br." soziine gelince, onun bu soziine tabi olan bir kimse olmami~?br. ...
Ben derim ki: Seyfb. Omer'in bu sozleri, tbn Cerir'in I?U nakline da-
 BUYUK IsLAM TARIHI 13

yanmaktad1r: Bu ordular, ~am'a yoneldikleri zaman Bizanshlar, §id-

detli bir korkuya kapllrular. Kendilerine yol gostermesi i~in Herakli-
yus'a mektup yazduar. 0 zaman Herakliyus, Humus'ta bulunuyordu.
Anlatildi~na gore Herakliyus, o sene Kudiis'e gidip hac gorevini ifa et-
mi§ti. Bu durumdan haberdar olunca ~am'daki Bizanshlara §U talimati
gondermi§ti:
"Yaz1klar olsun size. Bunlar yeni bir dine bagh kimselerdir. Bunla-
ra kimse kar§I koyamaz. Bana uyun da ~am haracrmn yans1m kendile-
rine vermek ii.zere onlarla ban§ antla§masi yapm ki Bizans daglan sizin
elinizde kalmaya devam etsin. Eger bu tavsiyeme uymazsamz onlar siz-
den ~am'1 ahrlar ve sizi Bizans daglannda siki§tlnrlar."
Bizanshlar, Herakliyus'un bu talimati kar§Ismda vah§i hayvanlar
gibi sesler ~karmaya ba§larular. Din ve dii.nya sava§I ve zaferi konusun-
da bilgi ve gorii§leri kit oldugu ipn bu gibi durumlarda bu tii.r sesler ~1-
karmak, onlann adeti haline gelmi§ti. 0 esnada Herakliyus, Humus'a
dogru hareket etti. Bizans ordulannm, komutanlanmn idaresi altmda
sava§ alanma ~alarm1 ve her Miislii.man komutanm komutasmdaki
askerlere kar§I kesifbir kalabal1kla ~kmalanm emretti. Baba bir kar-
de§i-Tozarik'i 90000 sava§~ ile Amr b. As'm kar§Isma, Cerceh b. Bozi-
ha'Yl da, Yezid b. Ebu Siifyan'm kar§Isma ~kard1. Kendisi de 50.000
veya 60.000 askerden olu§an bir birligin ba§ma g~ti. Derfes'i ~urahbil
b. Hasene'ye, Lakikar (Kaykulan?)'I 60.000 askerle Ebu Ubeyde b. Cer-
rah' a kar§I pkard1. ·
Bizanshlar: "Vallahi, artik Ebu Bekir'i diyanm1za sii.variler gon-
dermek gii.ciinden yoksun b1rakaca~z." dediler.lkrime b. Ebi Cehil ko-
mutasmdaki askerler d1§mda kalan Miisliiman askerlerin saJISI
21.000 idi. lkrime, 6.000 askerle ~am tarafmda Mii.sliimanlara takviye
olarak beklemekteydi. Komutanlar ba§lanna gelen bu biiyii.k hadisede
ne yapacaklanm sormak iizere Ebu Bekir ile Omer'e mektup yazrular.
Ebu Bekir de onlara §U mealde bir mektup yaZip gonderdi:
"Toplanm tek bir ordu haline gelin. Mii§rik askerlerin ii.zerine ati-
lm. Siz, Allah'm dininin yarrumcrlansimz. Allah, dinine yarrum edenle-
re yarrum eder. Kendisini inkar edenleri ise yardims1z b1rakir. Sizin gibi
bir ordu, saJI azh~nd~ otiirii maglup olmaz. Ancak gii.nahkarhk yii.-
zii.nden maglup olabilir. Bu sebeple gii.nahtan sakimn. Sizden her bir as-
ker, arkada§I ile baglanm gii.~lendirsin."
Hz. Ebu Bekir es-S1druk: "Allah'a yemin ederim ki, Hristiyanlan
Halid b. Velid vas1tas1yla §eytanm vesveseleri ile me§gul edecegim." de-
dive lrak'ta bulunan Halid b. Velid'e, ~am'a gitmesi ve oradaki ordunun
ba§ma emir olmas1 ipn haber gonderdi. Halid, i§ini tamamlaruktan son-
ra Irak'taki gorevinin ba§ma dondii. ve ileride anlataca~m1z olaylar
meydana geldi.
14 ffiNKESlR

Herakliyus, Hz. Ebu Bekir'in komutanlanna, toplanmalan i~in

gonderdigi emirden haberdar olunca oda aym §ekilde toplamp develer
ipn durulabilecek geni§ bir yer, sava§mak i~in geni§ bir alan, dii§man m
askerlerinin ka~malanna imkan vermeyen dar ge~tlerin bulundugu K
bir mahalde toplanmalan emrini gonderdi. Askerlerin ba§mda karde§i et
Bendarik, oncii kuvvetlerin ba§mda Cerce, sag ve sol canahlarda da Ma- 0
han ve Dragos, deniz tarafmda da Kaykulan admdaki kumandanlar
vard1. Sl
Muhammed b. Aid, Said b. Abdiilaziz'in §oyle dedigini rivayet et-
mi§tir: te
"Miisliimanlar, 24.000 ki§i idiler. Ba§lannda Ebu Ubeyde vard.I. Bi- K
zanshlar ise, 120.000 ki§i idiler. Ba§lannda Mahan ve 81klab vard.I. Bu lll
iki ordu Yermiik denen yerde sava~?tllar. hmlshak'm da anlatb~na go- Cl
re testisleri burulmu§ olan 81klab, o giin 100.000 ki§ilik Bizans ordusu- d~
nun komutam idi. Bu ordunun oncii birliginin ba§mda Cerceh vardi. Bu st
birlik, Erminelerden olu§turulmu§tu ki, SaJ1lan 12.000'i bulmaktayd.I.
Mustarebe Araplardan da 12.000 ki§ilik grubun ba§mda Cebele b. Ey-
hem bulunuyordu. Miisliimanlar 24.000 ki§i idiler. lki ordu §iddetli b.
§ekilde sava!?tllar. Oyleki arkadan kadmlarda ~?iddetli bir ~kilde bu sa-
va~?a kabldllar."
Velid, Abdurrahman bir Ciibeyr'in I?Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
"Herakliyus, Mahan isimli Ermeni komutan maiyetinde 200.000 ki§i- ''E
lik bir orduyu Musliimanlann iizerine gondermi§ti." lu
Seyfb. Orner dedi ki: Rumlar, ilerlemeye devam ettiler. Yermiik'e St
yakm ve Kuse denen yerde konaklawlar. Vadi onlara kar§I bir hendek
oldu. Sahabelerde Hz. Ebu Bekr'e haber gonderip takviye istediler ve k~
Yermiik'teki Bizans ordusuna kar§I nas1l hareket edeceklerine dair ta- bi
limat gondermesini taleb ettiler. Bunun iizerine Hz. Ebu Bekr, Halid b. dE
Velid'e mektup yazarak Irak'ta yerine birini vekil b1rakmas1m ve bera-
berindekilerle birlikte ~am'a donmesini emretti. ~am'a vard1k! zaman
komutaYI ele almasm1 tenbihledi. Bunun iizerine Halid b. Velid, yerine
Miisenna b. Harise'yi Irak'a vali olarak b1rakb. Kendisi de 9.500 ki§ilik
askeri birligi ile beraber E.afi b. Umeyre et-Tai kllavuzlugunda ~am'a
dogru yola ~kb. Kllavuz Rafi, Halid'in ordusunu Simak yolundan yiirii- Z2
terek Kurakir denen yere ula§brd.I. Daha once. kimsenin ge~medigi yol- n:
lardan g~di. Qolleri ve sahralarla vadileri g~p daglara brmandi. Be-
lirsiz yollardan yiiriidii. Onlar, susuz ~ollerden ge~mekte iken develer
susamaya ba§ladilar. Develere bir-iki defa arka arkaya su i~irdiler. Son-
ra da arkalanndaki yiikii koparma$1Illar diye develerin a~zlanru ve du-
daklarmi kestiler. Su tiikenince birka~ deveyi bogazlayarak kannlann-
daki suyu i~iler. Atlanna da i~diler. Ve develerin etlerini pi§irerek ye- ul
diler. Kararla§brd1klan yere vardiklannda bu yolculuk be§ giin sur- bl
 BUYUK ISLAM TARIHI 15

miif?tii. Halid b. Velid, Tedmiir tarafmdan Bizanshlann iizerine geldi.

Tedmiir ve Erke halklan ile banf? yapti. Azra'ya ugradi~nda oraYl gani-
met edindi. Gassanhlara biiyiik miktarda mali ganimet olarak b1rakti.
Kendisi de Thmaf?k'm (~am'm) dogusunCan ~1kti. Sonra yoluna devam
etti. Busra'ya vard1. Sahabelerin, Busra valisi ile savaf?tiklanm gordii.
Onunla ban!? yapti ve §ehri yine kendi f?artlan ~er~evesinde valiye bi-
rakti. Busra, ~am diyannda feth edilen ilk §ehir oldu. Allah'a hamd ol-
sun.
Halid b. Velid, Gassan mmbkasmda ele ge~rdigi ganimetlerin bef?-
te birini, Bilal b. Hars el-Miizen1 ile birlikte Hz. Ebu Bekir'e gonderdi.
Kendisi, Ebu Ubeyde, Mersed ve ~urahbil ile birlikte Amr b. As'm yam-
na gitti. Bizanshlar, Miver'e bagh Arba mmtikasmda Amr b. As'a hii-
cum etmif?lerdi. Boylece Ecnadeyn sav~1 b~lamif? oldu. Mi.isliimanlar-
dan birisi, Halid'le birlikte yapbklan bu yolculuk hakkmda f?Oyle bir §iir
soylemi§ti:

''Ne gozii varmif? Rafi'in, naslida Karakir'den Suva'ya ge~irdi bizi,

Be§ gi.in yolculuk yapbk, ordu bu yolculugu yapmca agladi.
Sen den once hi~ kimse bu yollardan ge~mif? degildi."

Araplardan birisi,' bu yolculuk hakkmda Halid'e f?Oyle demif?ti:

''Eger falan Rgacm yamnda sabahlarsan, sen ve beraberindekiler kurtu-
lursunuz. Eger o agaca ul~amazsan sen ve beraberindekiler helak olur-
sunuz."
Halid, yamndakilerle birlikte yoluna devam etti. Biiytik bir tepe ile
kar§Ila§tilar. Orada sabahladilar. Halid: "Sabahleyin bu kavim ovgi.ilii
bir yiiriiyi.i§ yapacaktrr." dedi ve oyle oldu. Giizel bir yiiriiyii§le yollarma
devam ettiler.
Seyfb. Orner, Ebu Nahifve digerleri dediler ki: Bizanshlar, Vaku-
sa'da komutanlanyla bir araya geldiklerinde ve sahabelerde onlara ya-
km olan menzillerinden intikal ettiklerinde Amr b. As, sahabelere §Oyle
dedi:
- Ey insanlar, size mujdeler olsun. Allah'a yemin ederim ki, Bi-
zanshlar ku§atma altma almdilar. Ku§atma altma ahnan kimseye hay-
nn ulaf?ti~ ~ok az goriilmuf?tiir.
Anlatildi~na gore sahabeler, Bizanshlann iizerine ne §ekilde gidi-
lecegini karara baglamak i~in me§veret yapmak iizere toplandiklann-
da komutanlar bu i§ i~n mecliste toplandilar. Ebu Sufyan gelip onlara
§oyle dedi:
- Ben, savaf? hususunda karar almak i~n toplanacak bir kavme
ulaf?mcaya dek ya§ayaca~mi sanm1yordum. Boyle bir kavmin arasmda
bulunabilecegimi dii§iinmemi§tim. -
16 ffiNKESlR
I
Ebu Siifyan, boyle dedikten sonra ordunun i.i~ losma aynlmasm1
tavsiye etti. Birinci los1m ilerleyip di.i~manm kar~1smda ordugah kura-
cak, sonra yi.ikleri ve kadmlan ihtiva eden ikinci los1m harekete ge~e­
cek. Bunlarm birinci gruba ula~masmdan sonraya kadar Halid bekleye-
cek, ondan sonra harekete ge~ecek ve oyle bir yere gelecek ki, ~ol arkala-
nnda kalacak. Boylece kendilerini giyecek ve takviye kuvvetleri rahat-
hkla ula~abilecekti. l
Komutanlar, Ebu Si.ifyan'm bu tavsiyesine uydular. Bu, gi.izel bir 1
gori.i~ti.i.
1
Velid, Safvan tariki ile Abdurrahman b. Ci.ibeyr'in ~oyle dedigini ri- I
vayet etmi~tir: I
"BizanshlaP, Deyr Eyyi.ib ile Yermi.ik arasma gelip ordugah kurdu- t
lar. Mi.isli.imanlar da diger tarafta nehrin ote yakasmda ordugah kurdu- b
lar. Medine'den kendilerine takviye kuvvetleri ula~sm diye Ezriat ~eh­ Il
rini de arkalanna almlar. Halid b. Velid ise, rebiyi.ilevvel aJI boyunca
Rumlan ku~atan sahabelerin yanma aym ayda gelmi~ti. Halid'in rebi-
y
yi.ilahir aJinda takviye olarak geldigini goren Bizansh komutan Mahan, 1:
beraberinde ke~i~ler, papazlar, rahipler olmak i.izere gelip askerleri sa- A
va~a te~vik ettiler ki, Hnstiyanhk dinine yarmm etsinler. 0 gi.in Bizans
f
ordusundaki askerlerin 280 000 zincir ve iplerle birbirlerine baglanmi~­ rJ
lardL 80 000 Si.ivari ve 80 000 de piyade varffi." E
Seyf dedi ki: Anlatlim~na gore firar etmemeleri i~ Bizans askerle-
rinden her on tanesi bir zincire vurulmu~tu. Zincire vurulanlann topla-
u
E
mi30 000 askerdi. Dogrusunu Allah bilir. Seyf dedi ki: lkrime b. Ebi Ce-
Yl
hil, beraberindeki askerlerle Mi.isli.imahlara yarmma geldi. Boylece sa- n
habe ordusu 36 000 ile 40 000 arasmda bir yeki.ini.i buldu.
S1
ibn lshak ile Medaini derle~ Ecnadeyn sava~1, Yermi.ik sava~m­ E
dan once yap1ldi. Ecnadeyn sava~1, hicri oni.i~i.inci.i senenin cemaziyel- h:
evvel aJirun bitimine iki gece kala yapildi. Bu sav~ta bil1!ok sahabe ~e­
hid edildi. Bizanshlar, yenilgiye ugramlar. Komutanlan Kaykulan ol- n:
di.iri.ildi.i. Kaykulan, Hnstiyan Araplardan birini, sahabelerin durumu- id
nu anlamak i¢n casus olarak gondermi~ti. Bu casus gerekli ara~brmaJl y~
yapbktan sonra onun yamna dondi.igunde ~oyle demi~ti: "Oyle bir mille-
te rastlamm ki, bunlar geceleyin rahip, gi.indi.izleyin de kahraman as-
kerdirler. Allah'a yemin ederim ki, onlann hi.iki.imdarlanmn oglu rur-
Slzhk yapacak olsa onun dahl elini keserler. Yahut hi.iki.imdarlarmm og-
lu zina edecek olursa onu dahi recm ederler."
Bunun i.izerine Kaykulan: "Allah'a yemin ederim ki, eger dogru soy-
li.iyorsan, o zaman yerin alb i.isti.inden daha haJirhmr." dedi. la
Seyfb. Orner, yukandaki.ifadelerine devamla f?oyle demi~?tir: Halid Ia
b. Velid, askerlerin da~mk vaziyette olduklanm gordi.i~ Ebu Ubey- H
de'nin askerleri ile Amr b. As'm askerleri bir tarafta, Yezid ile $urah-
 BUYUK ISLAM TARIHI 17

bil'in askerleri de ba!?ka bir taraftayd1. Bunun i.izerine kalklp insanlara

nutuk irad etti. Onlann toplanmalanm emretti. Da~hp ihtilafa dii!?-
mekten onlan men etti. Bu konu!?mas1 i.izerine insanlar toplandllar.
Dii!?manla kar!?I kar!?Iya saf halinde dizildiler. Zaman, cemaziyelahir
aymm ilk giinleri idi. Halid b. Velid kalklp Allah'a hamdi.i senada bulun-
duktan sonra askerlere hitaben !?Oyle dedi:
''Bu, Allah'm sava!?lanndan bir sava!?br. Bunda oviinmemek veta!?-
klnhk yapmamak gerekir. Ciharumz1 ihlasla yapm. Yapbg,.mz bu i!?ler-
le de Allah'm nzas1m ama~laym. Bu oyle bir sava!?br ki, sonucu bugiin-
ki.i davram!?1mza bagh olacakbr. Eger bugiin dii!?mam hendeklerine
itersek onlan devamh surette geriye dogru itebiliriz. Eger onlar bizi ye-
nilgiye ugratacak olurlarsa, artlk ebediyyen iflah olmaJiz. Gelin, komu-
tanh~ nobetle§e alal1m. Bugiin birimiz, yann bir ba§kas1, obi.ir giin de
bir ba§kas1 komutan olsun. Boylece hepiniz komutanl1k yapml§ olursu-
nuz. Yalmz bugiin komutanhg,. bana verin."
Halid'in bu konu~?masmdan sonra askerler, onu b~larma komutan
yapblar. Bu i~?in ger~ekten uzun si.irecegini zannediyorlarru. Bizansh-
lar, benzeri gori.ilmemi~? bir tabiye yaparak ortaya pkblar. Halid de
Araplar arasmda benzeri goriilmemi~? bir tabiye yaparak ortaya pkb.
Her biri lOOO'er askerden te§ekkill eden otuz alb ile krrk arasmda aske-
ri birlikle ortaya pkb. Her 1000 ki~?inin ba~?mda da bir komutan varru.
Ebu Ubeyde'yi merkeze komutan yapb. Sag cenaha Amr b. As'1 komu-
tan yapb. Refakatma da ~urahbil b. Hasene'yi verdi. Sol cenaha Yezid b.
Ebi Si.ifyan'l komutan yaph. Her askeri birligin ba!?ma bir komutan ta-
yin etti. Ke~?if kuvvetlerinin ba~?ma Kubab b. E~?yem'i tayin etti. Artpla-
nn b~ma da Abdullah b. Mesud'u komutan yapb. 0 giin ordunun kadi-
Sl da Ebu Derda idi. Onlara ogut verip sav~a te~?vik eden klssacllan da
Ebu Si.ifyan b. Harb'di. Askerler arasmda dola~?IP Enfal suresini ve ci-
had ayetlerini okuyan da Mikdad b. Esved idi.
lshak b. Yesar'm anlatbg,.na gore Yermi.ik sav~mda sag ve sol ce-
nah komutanlan ile onci.i ve artp birlikliklerin komutanlan dort ki~?i
idiler: Ebu Ubeyd~, Amr b. As, ~urahbil b. Hasene ve Yezid b. Ebu Si.if-
yan.
lnsanlar, bayraklan altmda sava!? alanma geldiler. Sag cenahta
Muaz b. Cebel, sol cenahta Ni.ifase b. Usame el-Kinani komuta ediyor-
du. Piyadelerin ba~?mda H~im b. Utbe b. Ebi Vakkas, si.ivarilerin ba~?m­
da da Halid b. Velid vardi. O,,sava§ta mi.i§ir (ba~?komutan) pozisyonun-
daydi. Herkes onun gorii~?iine gore hareket ederdi.
Bizanshlar, azamet ve kibirleri ile geldiklerinde o mmbkanm ova-
lanm ve vadilerini kara bulutlar gibi kapladilar. Yi.iksek seslerle nara-
lar abyorlard1. Rahipleri lncil okuyup, onlan sav~a te§vik ediyorlar.
Halid b. Velid, si.ivarilecin ba§mda ordunun oni.inde duruyordu. Abm
B. ISLAM TARffil C.VII, F.2
18 ffiNKESlR

Ebu Ubeyde'nin yanma siiriip ona yakla~tl ve ~oyle dedi:

- Ben sana bir teklifte bulunaca~m.
- Buyur, Allah'm sana emr ettigini 80yle, ben de seni dinleyecek ve
itaat edecegim.
- $u Bizanshlar, kar~1 konulamayacak biiyiik bir saldm yapacak-
lardrr. Ordumuzun sag ve sol cenahlanndan korkuyorum. Suvari birli-
gini ikiye boliip sag ve sol cenahm arkalanna yerle~tirmek istiyorum.
Bizanshlar, bu cenahlan darbelerine maruz b1raktiklan zaman arka-
daki siivariler bu cenahlara takviye olsunlar. Arkadan gelip yard1mcr
olsunlar.
- Giizel bir gorii~ ileri siirdiin. . i
Halid b. Velid, ikiye aYirdi~ siivari birliklerinden birinin ba~mda
bulunup sag cenahm arkasma ge~ti. Diger siivari birliginin ba~ma da
Kays b. Hiibeyre'yi yerle~tirerek sol cenahm arkasma yerle~tirdi. Ebu
Ubeyde'ye de merkezden geri ~ekilerek askerlerin arkasma ge~mesini
soyledi ki, Bizanshlann darbesi kar~1smda hezimete ugrayan tslam as-
kerleri geriye donmek ve ka~mak istedikleri zaman Ebu Ubeyde'den
utansmlar da tekrar cepheye donsiinler.
Ebu Ubeyde, merkezdeki yerine Said b. Zeyd'i b1rakb. Bu zat, a~ere­
i miibe~~ereden biridir. Allah onlardan raz1 olsun. )
Halid, kadmlara da ka~an askerleri vurmalanm emretti. Karunla- l
nn yanlaimda ise bir miktar klh~ ve b~ka silahlar vardi. Bu talimatlan 2
verdikten sonra Halid yerine dondii. Allah, ondan raz1 olsun. l
tki ordu kar~1 kar~1ya gelip sava~ alanma ~ktlklannda Ebu Ubey- E
de, Miisliimanlara vaz-ii nasihatta bulunarak ~oyle dedi: I<
- Ey Allah'm kullan! Allah'm dinine yarrum edin ki, 0 da size yar- I
dim etsin ve ayaklanmz1 sabitle~tirsin. Ey Miisliimanlar toplulugu, r
sabredin. Cunkii sab1r, kiiflirden kurtanr. Rabb1 raZI kllar. Utarulacak r
~eyleri yok eder. Saflar1mzdan aynlmaym. Du~mana kar~1 bir arum da-
hi ilerlemeyin. Sava~a once siz ba~lamaYin, m1zrak atm ve sert ~eyleri b
siper edinin. t~inizde Allah'! zikretmekten ba'~ka bir~ey soylemeyin, su-
sun. Bu halinizi ben size ikinci emri verinceye kadar siirdiiriin."
Muaz b. Cebel de askerlerin yanma ~kip onlara vaz-ii nasihatta bu-
lundu ve ~oyle dedi:
- Ey Kur'an ehli! Ey kitabm muhafi.zlan! Hak ve hidayetin yarrum- d
crlan! Dogrusu kuruntularla Allah'm rahmetine ula~1lamaz. Cennet'i-
ne de girilemez ve Allah, geni~ magfiret ve rahmetini ancak dogru sozlii 0
ve tasdik edici kimselere verir. Siz, Allah'm ~u buyrugunu i~itmediniz n
mi? h
"Allah, i~inizden inan1p yararh i~ i~leyenlere, onlardan oncekileri k
halefklld1~ gibi, onlan da yeryiiziine halefkllaca~na dair soz vermi~­
tir." (en-Nur, 55.)
 HOY(JK ISLAM TARllll 19

Allah, size rahmet etsin. Rabbinizin sizi, d~mandan ka~ken gor-

mesinden utanm. Siz O'nun kudret pen~sindesiniz. O'ndan kapp kur-
tulmamza imkan yok. O'ndan ba~kas1yla da onur bulamazsm1z.
Amr b. As'da askerlere ~oyle bir hitap ta bulundu:
- Ey Miisli.imanlar! Gozlerinizi kapabn, diz iistii ~kiin. Mlzrak at-
maya ba~laym. Onlar size saldinrlarsa onlara miihlet verin. Develeri-
nin horgii~lerine bindikleri zaman arslanlar gibi iizerlerine atllm. Dog-
rulugu begenen ve odiillendiren, yalana klzan ve iyilige iyilikle mukabe-
lede bulunan Allah'a yemin ederim ki ben, Miisliimanlann bu beldeleri
kasaba kasaba ve ko~k ko~k fethedeceklerini duymu~umdur. Onlann
topluluklan ve saYilannm ~oklugu sizi korkutmasm. Eger siz onlara
saglam darbelerle sald1nrsan1z onlar keklik yavrulan gibi u~u~up gi-
derlerdir.
Ebu Siifyan da askerlere hitaben ~oyle dedi:
- Ey Miisli.imanlar toplulugu! Siz Arapsnnz, Acemlerin diyarmda
bulunuyorsunuz. Ailenizden, emirii'l-mii'mininden ve Miisliimanlarm
~ehirlerinden uzaktas1mz. Allah'a yemin ederim ki, siz saYilan ~ok bir
dii~mamn kar~IsmdasmlZ. Size kar~l - ~iddetli bir ofke beslemektedirler.
Siz, onlann canlarma, beldelerine ve kadmlanna kasdettiniz. Allah'a
yemin ederim ki, sizi bu kavimden kurtaracak ve yann Allah'm ho~nut­
luguna ula~bracak olan ~ey, onlara kar~1 samimiyet ve sab1rla sava~1p
zorlu durumlanna tahammiille sal<hrmamz olacakbr. Bilesiniz ki bu,
uyulmas1 gereken bir yoldur. Diyar, gerinizdedir. Sizinle mii'minlerin
emirinin ve lslam cemaatmm arasmda ~oiler ve sahralar var<hr. Hi~
kimsenin sab1rdan ve Allah'm va'dettigi ~eyi timid etmekten ba~ka sa-
paca~ bir yol yoktur. Sabrr ve Allah'm va'dettigi ~yi i.imid etmek, daya-
mlacak en haYirh mesneddir. Kendinizi kllwlanmzla koruyun. Birbiri-
nizle yar<hmla~m. l~te SI~mlacak kaleniz bu olsun. ·
Ebu Siifyan boyle dedikten sonra kadmlann yamna gitti. Onlara da
baz1 tavsiyelerde bulunduktan sonra doniip ~oyle bir ~agnda bulundu.
- Ey lslam ehli! Gordiiguniiz ~eyler haz1r oldu. l~te Rasulullah ve
Cennet oniiniizdedir. ~eytan ve Cehennem arkan1zda<hr. Boyle dedik-
ten sonra ge~ip yerine gitti. Allah ona rahmet etsin.
0 giin Ebu Hiireyre de askerlere vaz-ii nasihatta bulunarak ~oyle
dedi:
- lri gozlii hurilere dogru ko~un. Nimet cennetlerinde Aziz ve Celil
olan Rabbm1Zin kom~uluguna dogru h1zla yol alm. Siz oyle bir yerde ve
makamda bulunuyorsunuz ki, bu yer ve bu makam kadar Rabbinizin
ho~una gidecek ba~ka bir yer ve makam yoktur. Bilesiniz ki sabreden
kimseler i~in fazilet ve iistiinliik var<hr.
Seyfb. Orner, hocalannm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
Bu sava~ta sahabelerden 1000 ki~i var<h ki bunlann 100 ki~isi, Be-
20 IBNKESlR

dir sava~ma katilm1~ olanlardanill.

Ebu Sufyan, her askeri birligin yam bai?ma gelip i?Oyle diyordu:
- Allah Allah! Siz, Araplann halesi ve islfun'm yarillmcrlansm1z.
$u kar~m1zdaki askerler de Bizanshlann halesi ve i?irkin yarillmcrlan-
illrlar. Allah'1m, bu senin savai?lanndan bir savai?br. Allah'rm, yarillmi-
m kullanna indir.
Dediler ki: Halid b. Velid, lrak'tan geldigi zaman Hnstiyan Araplar-
dan biri ona ~oyle dedi:
- Rumlar ne kadar ~ok, Muslumanlar ise ne kadar azillrlar!
- Yaz1klar olsun sana. Sen beni, Rumlann ~okluguylam1 korkutu-
yorsun? Ordular ancak zaferle 90k olur, hezimet ve yarillms1zhkla aza-
hrlar. SaYI ~okluguyla ~ogalmazlar. Allah'a yemin ederim ki ben, abm
A~kar'm bu sakath~ndan biran evvel kurtulmasm1 istiyordum ve onla-
nnda saYilannm gittik~e ~ogalmasm1 arzuluyordum (Halid, Irak'tan
gelirken atmm aya~ incinmii?ti).
iki ordu ka~1 kari?Iya gelince Ebu Ubeyde, Yezid b. Ebu Siifyan, Th-
rar b. Ezver, Haris b. Hi~am ve Ebu Cendel b. Siiheyl one pklp Bizansh-
lara:
- Kom utammzla goru~mek istiyoruz, dediler. Bizanshlar da, bun-
lann Tozarik'in yanma girmelerine izin verdiler. Yanma girdiklerinde
Tozarik'in ipek bir ~aillrda oturmakta oldugunu gordiiler. Bu sahabe-
ler:
- Biz bu ~aillra girmeyi helal gormuyoruz, dediler. Tozarik ipek bir
hah serilmesini emretti:
- Biz bu halmm uzerine oturmaYiz, deyince Tozarik, onlann raz1
olduklan bir yerde onlarla beraber oturdu. Bani? yapmak fikrini benim-
sediler. Bu sahabeler, Bizanshlan Aziz ve Celil olan Allah'a imana da-
vet ettikten sonra yerlerine donduler. Ancak ban!? antla!?mas1 yap1la-
mad1.
Velid b. Muslim'in anlatb~na gore Mahan, Halid1e iki safarasmda
ban~ yapmak i~in toplanti istedi ve !?Oyle dedi:
- Sizin ulkenizden pklp buraya gelmenize sebep olan ~eyin a~hk ve
bitkinlik oldugunu biliyoruz. Gelin sizden her bir adama on dinar ile gi-
yecek ve yiyecek verelim de Ulkenize geri doniin, gelecek sene de yine ay-
m miktarda size gonderelim.
Halid dedi ki:
- Senin anlatti~n sebeplerden oturii Ulkemizden pklp gelmi!? de-
giliz, yalmz biz kan i9en bir milletiz. Duydugumuza gore Bizanshlann
kamndan daha lezzetli bir kan yokmu§. i§te biz bunun i~in geldik!
- Vallahi, Araplann boyle oldugunu sanm1yorduk, dediler. Sonra
Halid, lkrime b. Ebi Cehil ile Ka'ka b. Amr'm yamna dogru ilerledi. Bun-
lar sag ve sol kanatlann komutanlanyilllar. Sava§I ba§latmalanm iste-
 BUYUK ISLAM TARIHI 21

di. Bunlar da f?iirler okuyup miibareze istediler. Bahaillrlar bineklerin-

den inip birbirlerine girif?tiler. Savaf? atef?i alevlenmeye baf?ladi. Savaf?,
art~1 kuvvetler iizerinde yogunlaf?tl. Halid de saflar arasmda koruyucu
bahaillr yigitlerden oluf?an birliginin baf?mda bulunuyordu. tki taraftan
kahramanlar birbirlerine salrunyor, oda bunu seyrediyor ve arkadaf?la-
nna, giivendikleri taktikleri kullanmalan talimabm veriyor, kendisi
de savaf?I miikemmel bir f?ekilde idare ediyor, gerekli tedbirleri al1yordu.
1shak b. Bef?ir, $amh eski iistadlann f?oyle dediklerini rivayet etmi~?­
tir: Daha sonra Mahan savaf?tl. Ebu Ubeyde ortaya pkb. Sag cenahta
Muaz b. Cebel, sol cenahta da Kubab b. Ef?yem el-Kinani varill. Piyade-
lerin baf?mdaki komutan Haf?im b. Utbe b. Ebi Vakkas, siivarilerin ba-
f?mda da komutan Halid b. Velid varill. Her askeri birlik, kendi sancaw-
mn altmda savaf?maya baf?ladl. Ebu Ubeyde, Miisliimanlara f?Oyle di-
yordu:
- Ey Allah'm kullan! Allah'm dinine yarillm edin ki, 0 da size yar-
rum etsin ve ayaklanmza sebat versin. Ey Miisliimanlar toplulugu, sab-
redin. \!iinkii sab1r, insam ki.ifurden kurtanp Rabbi hof?nud eder. 1nsam
u tanmaktan kurtanr. Saflanmzdan aynlmaym. Diif?mana dogru bir
tek ad1m dahi ilerlemeyin. Savaf?I once siz baf?latmaym. Onlar baf?lathk-
lan takdirde ok atm ve sert f?eyleri kendinize siper yapm. Allah'm zik-
rinden baf?ka birf?ey soylemeyin.
Muaz b. Cebel de ortaya pklp askerlere f?oyle nasihatta bulundu:
- Ey Kur'an ehli ve ey Kitab'm koruyuculan, hidayet ve hakkln
yardimcilan! Dogrusu kuruntularla Allah'm rahmetine ulaf?Ilmaz.
Cennet'ine de girilmez. Allah, magfiret ve genii? rahmetini ancak dogru
sozlii, tasdik edici kimselere verir. Siz, Aziz ve Celil olan Allah'm ~u vaa-
dini duymadm1z m1?

"Allah, i~inizden inamp yararh i~ if?leyenlere, onlardan oncekileri

halefkildiW gibi, onlan da yeryiiziine halefkllacagma dair soz vermi~­
tir." (en-Nur, 55 .)
Allah size rahmet etsin. Rabbinizin, diif?mandan ka~arken sizi gor-
mesinden utanm. Siz, O'nun kudret pen~esindesiniz. O'ndan kapp kur-
tulmamzm imkam yoktur.
Amr b. As'da ilerleyip askerlere ~oyle dedi:
- Ey Miisliimanlar, gozlerinizi yumun, diz iistii ~kiin, diif?mana ok
yagd1nn. Onlar size sald1nrlarsa onlara miihlet verin. Horgii~lere bin-
dikleri zaman arslanlar gibi iizerlerine ablm. Dogrulugu begenen ve
dogruluktan otiirii insam miikafatlanruran, yalana klzan ve iyilige iyi-
likle karf?Ihk veren Allah'a yemin ederim ki, ben Miisliimanlann bu bel-
deleri kasaba kasaba ve kof?k kof?k fethedeceklerini i~itmi~im. Dii~man­
lann toplulugu ve saYilanmn ~klugu sizi korkutmasm. Eger siz onlara
22 ffiNKESlR

§iddetle saldmrsamz, onlar keklik yavrulan gibi u~u§up giderler. c

Sonra Ebu Siifyan, askerlere hitab etti. Giizel bir konu§ma yaptl. lt
Onlan sava§a te§vik ederek §Oyle dedi: y
- Ey lslam toplulugu! GOrdiiguniiz §ey haz1rlandl. l§te Raswullah 1:
ve Cennet oniiniizde, §eytan ve Cehennem'de arkamzdadlr! c
Bundan sonra Ebu Siifyan, kadlnlan da sava~a te~vik edip ~yle de- k
di: d
- Askerlerimizden firar edenleri gt>riirseniz §U ta~lar ve degnekler- lE
le onlan vurun ki, cepheye tekrar doniip sava§smlar. lE
Halid b. Velid, Said b. Zeyd'in merkezde durmas1m, Ebu Ubeyde'nin d
de ka~lan cepheye geri dondiirmesi i~n askerlerin gerisinde durma- d
smi emretti. Siivarileri de iki klsma aJinp bir klsm1 sag cenahm arkasl- ~~
na, diger klsm1 da sol cenahui arkasma yerle~tirdi ki, askerler cepheden
firar etmesinler ve bunlar arkada onlar i~in takviye olsunlar. Arkada§-
lan, Halid'e:
- Allah'm sana gosterdigi ~eyleri yap, dediler. Onun tavsiyelerine
uydular.
Bizanshlar da ha~lanm kald1np ylldlnm gibi rahats1z edici nara- E
larla Miisliimanlara dogru geldiler. Ke~i~ ve patrikleri de onlan sava§a R
te§vik ediyordu. Bizanshlar, misli goriilmerrii~ saYl ~okluguna ve te~hi­
zat fazlah~na sahiptiler. Ama yardlmma ba§vurulacak, kendisine gii-
venilip dayamlacak olan zat, yiice Allah'br. H
Yermiik sava§mda §ehid edilenlerden biri Ziibeyr b. Avvam'd1. 0, st
oradaki sahabelerin en faziletlisi idi. lnsanlarm bahad1r ve yigitlerin- H
dendi. Bahadlrlardan bir topluluk yanma gidip §Oyle dediler: E
- Dii§mana sald1rmayacak m1sm? Biz de seninle beraber sal din-
nz. di
- Siz sebat etmezsiniz. Ia
-Ederiz. b~
Bunun iizerine dii~mana saldlrd1. Arkada~lan da onunla birlikte d~
saldlnya ge~tiler. Bizans saflanyla yiizyiize gelince geri dondiiler, ken- dE
disi ilerledi, saflan yanp ote yandan pkb. Tekrar arkada~lanmn yam- m
na dondii.lkinci kez yanma geldiler. Yine onceki gibi teklifte bulundu-
lar. 0 da aym §eyleri soyledi ve yine ilerleyip dii§man saflanm yararak u
ote tarafa ge~ti, tekrar arkada§lanmn yamna dondii. 0 giin omuzundan
iki darbe (ba§ka bir rivayete gore bir darbe) yedi.
Muaz b. Cebel, ke§i§ ve rahiplerin seslerini duyduk~a ~yle diyordu:
- Allah'rm! Bunlann ayaklanm kaydlr. Kalplerine korku sal. Uze- R:
rimize huzur ve dinginlik indir. Bizi takva kelimesine sardlr. Dii§manla dt
kar§1la~maYl bize sevdir ve kaza hiikmiine bizi raz1 kll. et
Bizans komutanlarmdan Mahan ortaya pklp sol cenah komutan1
Dibrikan'a emir verdi. 0, Hn.stiyan abidlerindendi. Miisliimanlarm sag de
 BUYUK ISLAM TARllil 23

cenahma saldrrdl. Bu cenahta Ezd, Mezhi9, Hadramut ve Holanh asker-

ler vardl. Miisliiman askerler, bu saldln karf?Ismda sebat ettiler. Niha-
yet Allah diif?manlanru geri piiskiirttiiler. Ama Bizansh askerler, dag-
lar misali geli:9 Miisliimanlara yeniden saldlrdllar. Miisliimanlar, sag
cenahtan 9ekilip ordunun merkezine dogru 9ekildiler. 1nsal':llann bir
k1sm1 9ekilip askerlerin yanma dogru gerilediler. Ama Miisliimanlar-
dan biiyiik bir 90gunlugu, bayraklanrun altmda savaf?lp sebat g6sterdi-
ler. Sonra iinleyip geri dondiiler ve saldlnp onlerindeki Bizansh asker-
len piiskiirtttiiler. Onlan, geri cekilen insanlan takip etmekten ahkoy-
dular. Cepheden ka9an Miisliiman askerleri, arkada duran kadlnlar
degnek ve taf?larla vurup cepheye geri gonderdiler. Havle binti Salebe
f?oyle diyordu.

"Ey takvah kadmlardan kacan ki~i,

Yakmda sen cariye, akllh ve itaatkar kadlnlan goremeyeceksin."

Kadlnlann boyle demeleri iizerine herkes yerine dondii. 1krime b.

Ebu Cehil de Yermiik sava~mda f?oyle demi§ti: "Ben, bircok yerde
Raswullah (s.a.v.) ile beraber savaf?tlm. Bu giin mii sizden ka9aca~m."
Boyle dedikten sonra:
- Kim, olmek iizere benimle sozlef?ir? diye iinledi. Amcas1 Haris b.
Hif?am, Thrar b. Ezver ve 400 kadar Miisliiman bahadlrla birlikte on~ bu
sozii verdiler. Halid'in ca<hn oniinde diif?manla savaf?blar. Sebat ettiler.
Hepsi de yaralandllar. Bazllan f?ehid edildiler. ~hidlerden biri Thrar b.
Ezver'di. Allah onlardan raz1 olsun.
Vakidi ve digerlerinin anlatbklanna gore bunlar, yaralan1p yere
dii~?tiiklerinde su istediler. Kendilerine biraz su getirildi. Maf?raba, bun-
lardan birine yaklaf?tlnldl~nda, yanmdaki diger yarah, maf?rapaya
bakti. Bu defa: "Ona verin", dedi. ikinci yaral1ya gotiiriildiigunde yamn-
daki diger yaral1 maf?rapadaya bakb. ikinci yaral1: "Suyu ona gotiiriin."
dedi. Boylece su maf?rapasi baf?tan sona hepsine gotiiriildii. Hi9biri i9e-
meden hepside vefat ettiler. Allah tamammdan raz1 olsun.
Yermiik savaf?mda Miisliimanlardan f?ehid edilen ilk f?ahis, Ebu
Ubeyde'nin yanma gelip ona f?Oyle diyen bir kif?iymif?:
-Ben i~im icin haz1rh~m1 yapbm. Raswullah'a s6ylememi istedi-
gin birf?ey var m1dlr?
- Evet, ona benden selam sayler ve f?oyle dersin: "Ya Raswallah, biz
Rabbimizin bize vaadettiklerinin gercek oldugunu gordiik." Bu adam,
diif?mana karf?I ilerledi, savaf?tl. Nihayet f?ehit edildi. Allah ona rahmet
etsin.
0 giin her kavim kendi sanca~nm altmda sebat etti. Bizanshlar,
degirmen taf?I gibi savaf? alanmda donmeye baf?ladllar. Yermiik sava-
24 ffiNKEStR

~mda yere du~enbir ~ividen, kopan bir bilekten ve havada u~u~an bir el- n
den b~ka bir~ey goriilemiyordu. c
Daha sonra Halid, beraberindeki suvarilerle, Musliimanlann sag d
cenahma sal<hrm1~ olan dii~manm sol cenahma sal<hr<h. Onlan merke- k
ze dogru geriletti. Bu sal<hnsmda, du~mandan 6000 ki~i oldiirdu. Sonra b
da ~oyle dedi: li
- Nefsim kudret elinde olan Allah' a yemin ederim ki, onlann ya-
mnda bu gordiiguniizden ba~ka sab1r ve dayanma giicii kalmam1~br. Ve
arkalanm don up s1rtlanna vurmam1za Allah'm imkan verecegini uma- k
nm. k
Halid, boyle dedikten sonra Halid, beraberindeki 100 ath ile onlara
yeniden sald1r<h. Kar~1smdaki dii~man 100 000 kadar<h. Onlara ula~1r
ula~maz topluluklanm darmada~n etti. Musliimanlar, tek bir adam gi-
bi du~mana sal<hrm1~lar, du~man da geri ~ekilmek mecburiyetinde kal-
mi~ti. Musliimanlar, onlan kovalamaya ba~lam1~ti. Onlar art1k kendi-
lerini koruyamaz hale gelmi~lerdi.
Onlar sava~ alanmda ve ~arp1~manm k1zgmh~nda dola~1rlarken m
baha<hrlar her bir yandan sal<hnyorlar<h. Tam bu esnada Hicaz tarafm-
dan bir haberci geldi. Halid b. Velid'in yanma ge~ti. Halid ona:
- Na haber? diye sordu. 0 da gizlice Halid'e Hz. Ebu Bekir'in vefat
ettigini, Hz. Omer'in halife oldugunu, ordulann ba~ma Ebu Ubeyde
Amir b. Cerrah'1 komutan olarak tayin ettigini bildirdi. Halid, bunu giz- sc
ledi. Bu esnada islfun ordusunda gev~eme ve zayrlhk meydana gelmesin
diye bu degi~ikligi apklama<h. Ulak ona:
- iyi yaptm, giizel yaptm, dedi. Bu soziinu insanlar i~ittiler. Halid gi
mektubu ulaktan ahp okluguna b1rakb. Ve sava~ idaresi ile me~gul ol-
du. Mektubu getiren Munceme b. Zenim'i yanmda durdurdu.
Bizans ordusunun biiyiik komutanlarmdan biri olan Cerce, saf <h~I­
na pklp Halid b. Velid'i ~agrr<h. Halid de ona yakla~b. Atlanmn boyun-
lan birbirine degdi. Cerce, Halid'e ~oyle sordu:
- Ey Halid, bana anlat, dogruyu soyle, sakln yalan soyleme. viinkii
hiir adam, asla yalan soylemez. Beni aldatma. viinku ~erefli adam, Al-
lah'a giivenen kimselere hile yapmaz. Allah'm, peygamberinize gokten
bir klh~ indirdigini ve o klhc1 sana verdigini soyliiyorlar. Sen de bu klhcr
her kime ~ekersen, mutlaka onu hezimete ugrat1rm1~sm. Bu dogru mu-
dur?
-HaYir.
- Peki ne diye sana Allah'm k1hcr adm1 takm1~lar?
-Allah, bize peygamberini gonderdi. Peygamber, bizi imana davet
etti. Biz ondan ka~bk. Hepimiz ondan ka~bk. Sonra bir klsmimiz onu na
dogrula<h ve ona tabi oldu. Bir klsmimiz onu yalanla<h ve ondan uzak- iiz
la~b. Ben de onu yalanlayan ve ondan uzakla~anlardan<hm. Sonra Ce-
 BDYOK ISLAM TARIHI 25

nab-1 Allah, kalbimizi ve per9emlerimizi yakalad1. Bizi ona gotiirdii.

Onun yoluna soktu. Biz de onunla bey'atla~tlk. 0, iman etmem esnasm-
da bana ~oyle demi~ti: "Sen, Allah'm mii~riklere 9ektigi kllwlanpri:.;J. bir
klh9sm." Boyle dedikten sonra muzaffer olmam i9in bana dua etti. t~te
boylece "Allah'm kihei'' diye adlanillnlillm. Ben, mii~riklere kar~1 Miis-
liimanlann en ~iddetlilerindenim.
- Ey Halid, siz neye davet ediyorsunuz?
- Allah'tan ba~ka ilah bulunmadig,.na, Muhammed'in de O'nun
kulu ve el9isi olduguna ~ahadet etmeye, onun Aziz ve Celil olan Allah
katmdan getirdigi ~eyleri kabul etmeye davet ediyoruz.
- Peki bu davetinize icabet etmeyene ne yapars1mz?
- Boylelerinden cizye ahr ve kendilerini dii~manlanna kar~1 koru-
ruz.
- Ya cizye vermezlerse ne yapars1mz?
- Kendileriyle sava~acag,.m1z1 ilan eder, sonra sava~1nz.
- Bugiin bu 9agnmza icabet eden ve islam'a giren kimsenin duru-
mu ne olacakbr?
- Bizimle aym durumda olacakbr. Allah'm bize yiikledigi farizala-
ra tabi olacakbr. Bizim ~ereflimiz, bizim normal vatanda~1m1z, bizim
evvelimiz, bizim ahirimizle aym statiiye tabi olacakhr.
- Bugiin sizin dininize giren kimse sizinle aym sevaba ve miikafata
sahip olacak m1illr?
- Evet, hem de daha fazlasma sahip olacakhr.
- Siz daha onceden islam' a girmi~ oldugunuz halde bugiin islam' a
giren kimse nas1l sizinle e~it durumda olacakbr?
- <;iinkii biz, bu i~i zor kar~1smda kabul ettik. Peygamberimiz ha-
yatta olup aram1zda iken kendisine bey'at ettik. 0 zaman kendisine
gokten haberler geliyordu. 0 da bize kitabm hiikiimlerini bildiriyor,
ayet ve mucizeleri bize gosteriyordu. Bizim gordiiklerimizi goren, bizim
i~ittiklerimizi i~iten kimsenin Miisliiman olup bey'at etmesi gerekliydi.
Ama siz, bizim gordiiklerimizi gormediniz. Bizim i~ittigimiz hiiccet ve
hayret verici ~eyleri i~itmediniz. Bugiin sizden bir kimse samimiyet ve
halis niyetle islam'a girerse, elbette ki bizden daha faziletli ve daha iis-
tiin olacakhr.
-Allah'a yemin ederim ki, bana dogruyu soyledin ve beni aldatma-
dm.
-Allah' a yemin ederim ki ben sana dogruyu soyledim. Bana sordu-
gun ve benim de cevaplad1g,.m ~eylerin kefili Allah'br.
Bu konu~madan sonra Cerce, kalkamm ters 9evirdi, Halid'in yanl-
na ge9ti ve: "Bana islam1 ogret." dedi. Halid de onu 9aillnna gotiiriip
iizerine bir k1rba su doktiikten sonra ona iki rekat namaz kllillrd1.
Bizanshlar, onun Halid'in yanma gidip islam'a girdigini gorvnce
26 IBNKEStR

Miisliimanlara kar~1 oyle bir hamle yapblar ki, onlarm koruma gii~leri AJ
(muhafi.z birlikleri) ch~mda kalan askerlerini yerlerinden aJirchlar. ril
Koruma gii~lerinin ba~mda lkrime ve Haris b. Hi~am varch. Halid ra
ve Cerce atlanna binip Miisliimanlarla birlikte Bizanshlara saldirch- ar
lar. Askerler birbirlerine ba~rchlar. Dii~mana salchrchlar. Bizanshlar, ge
yerlerini b1raklp gerilediler. Giine~in yiikselmesinden babmma yakm
bir zamana kadar Halid ve Cerce, beraberindeki askerlerle dii~mam
vurmaya devam ettiler. Miisliimanlar, ogle ve ikindi namazlanm ima
~eklinde kllchlar. Cerce de bu ~arp1~mada isabet alch, ~ehid oldu. Allah,
ona rahmet etsin.
0, Halid'le birlikte iki rekathk namazdan ba~ka bir namaz kllma-
mi~b. 0 esnada Bizanshlar da daguchlar. Sonra Halid, dii~man ordusu-
nun merkezine salchrch. Bizans siivarilerinin ortalanna kadar ilerledi. Qi
0 esnada dii~man siivarileri ka~p sahraya a~lchlar. Miisliimanlar da ve
atlanna atlayarak onlan takibe ba~lad1lar. Ve fetih tamamlanmcaya sa
kadar ak~am ve yats1 namazlanm ertelediler. Halid, Bizanshlann yiik- ge
lerini ta~1yanlara salchrch. Bunlar, piyade askerlerdi. Bunlan ~ kuv- ve
vetlerden kopard1lar. Boylece onlar, Yikllm1~ duvara dondiiler. Sonra lsi
ka~an siivarileri izlemeye ba~lachlar. Halid, onlan hendege yuvarlach.
Bizanshlar, gece karanh~nda Vakusa'ya ula~blar. Halid, zincire bagh
Bizans askerlerini iist iiste iteledi. Boylece biri dii~iince digeri de bera- du
berinde yere dii~iiyordu. ibn Cerir ile digerlerinin anlatbklanna gore
sava~ta oldiiriilen Bizansh askerler ch~mdaki 120 000 asker de bu zin- mi
cirlere bagh olma yiiziinden olmii~tii. du
Miisliiman kachnlar da bu sava~ta ~arp1~rm~lar, bir~ok Bizansh as-
keri oldiirmii~lerdi. Cepheden ka~an Miisliimanlan da degnek veta~­ rir
larla vuruyor ve onlara: "Nereye gidiyorsunuz? Bizi Mani dini mensup-
lanna m1 b1raklyorsunuz?" diyorlarch. Geri ~virdikleri Miisliiman as- tm
kerler mecburen cepheye geri doniiyor ve sava~maya ba~hyorlarch.
Komutan Kaykulan ve kavminin e~rafmdan olan Bizanshlar, bor- gee
nozlanna biiriinerek ~oyle dediler: ''Hnstiyanhk dinine yarchm edeme- lik
digimize gore bari bu dinde kalarak olelim." Miisliimanlar gelerek bun- lik
Ian da ba~tan sona kll1~tan ge¢rdiler. rik
Bu sava~ta Miisliimanlardan 3000 ki~i ~ehid edildi. Bu ~ehidlerin le
bir klsllllD.Ul adlan ~oyledir: lkrime b. Ebi Cehil, oglu Amr, Seleme b. Hi- hal
~am, Amr b. Said ve Ebban b. Said, Halid b. Said bu sav~ta sebat etti. dil
Ancak daha sonra nereye gittigi bilinmiyordu. Bu sav~ta ~ehid edilen- bl.
lerden bazllan da ~unlarch: Thrar b. Ezver, Hi~am b. As, Amr b. Tiifeyl b. Be
Amr b. ed-Devsi. Cenab-1 Allah, bunun babasmm Yemame giiniinde Be
gordiigu riiyaJI ger~ekle~tirmi~ti. ed
Bu sava~ta baz1lan hezimete ugraJip cepheden ka~m1~larch. Bun-
lardan birisi, Amr b. As'b. Dort arkada~1yla birlikte cepheden ka~m1~tl. On
 BUYUK ISLAM TARIHI 27

Ancak arkada duran kadmlann yaruna geldiklerinde kadmlar kendile-

rini geri ~evirmi~, bunlar da tekrar cepheye doniip sava~m1~lard1. ~u­
rahbil b. Hasene ve arkad~lan da cepheden ~ekilmi~, geri donm~ler,
ancak emir kendilerine vaz-ii nasihatta bulunarak ~u ayeti okuyunca
geri donmii~lerdi.
"~iiphesiz Allah, kendi yolunda sava~1p, oldiiren ve oldiiriilen
mii'minlerin canlanm ve mallanm Cennet'e k~1hk satm alm1~tlr." (et-
Tevbe, 111.)
Yermiik sava~mda Yezid b. Ebu Si.ifyan sebat etmi~, ~iddetli bir ~­
kilde Bizanshlarla sava~m1~ti. Bunun sebebi de ~uydu: Babas1 Ebu Si.if-
yan, onun yanma gitmi~ ve ona ~oyle demi~ti:
- Ey oglum! Allah'a kar~1 gelmekten saklmp takval1 ve sab1rh ol.
Qiinkii bu vadideki Miisliimanlann hepsi sav~ ~emberi iPudedir. Sen
ve benzerin Miisliiman komutanlan nasll olmalimr, biliyor musun? Siz,
sab1r ve nasihata insanlann en ~ok muhta~ olanlansm1z. Allah'a ka~1
gelmekten sakm ey oglum. Arkada~lanna nisbetle sevap arzu etmede
ve sav~ta sabrr gostermede senden daha ~tiyakh bir kimse olmasm. Ve
lslam dii~manlanna kar~1 da senden daha cesaretli biri bulunmasm.
- Olur, in~aallah bOyle yapanm.
Yezid bOyle dedikten sonra o giin ~iddetli bir §ekilde sava~ti. 0, or-
dunun merkez klsmmdayd1. Allah ondan raz1 olsun.
Said b. Miiseyyeb, babasmm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: Yer-
miik sav~mda sesler azaldi, her taraf sessiz oldu. Sonra garnizonu dol-
duran bir ses i~ittik. Sesin sahibi ~oyle diyordu:
- Ey Allah'm yardim1 yakla§. Ey Miisliiman toplulugu, sebat gaste-
rin sebat.
Qevremize bakti~m1zda sesin sahibinin, oglu Yezid'in bayra~ al-
tmda duran Ebu Siifyan oldugunu gordiik.
Halid b. Velid, o geceyi Herakliyus'un karde~i Todarik'in ~dinnda
ge¢rdi. Todarik, o giin Bizanshlann ba~ komutamyd1. Ka~anlarla bir-
likte o da ka~p gitmi§ti. Siivariler, o gece Halid'in ~adin etrafmda bek¢-
lik yaptuar. Oraya gelen Bizansluan oldiirdiiler. Sabah olunca da Toda-
rik oldiiriildii. Onun otuz ko~kii ve otuz da revakl vardi ki, buralar ipek-
le donatilmi§tl. Aynca i~erilerde ipek sergiler ve yataklar da vardi. Sa-
bah olunca Miisliimanlar, buralardaki mallan ganimet olarak ele ge¢r-
diler. Ancak Halid b.Velid, Ebu Bekir'in vefatlm onlara bildirince
bu ganimetlerden otiirii sevin~ duyamadilar. Ne ki Cenab-1 Allah, Ebu
Bekir'in yerine Omer'i onlara vermi§ti. Allah ondan raz1 olsun. Hz. Ebu
Bekir'in vefati sebebiyle Halid b. Velid, oradaki Miisliimanlan teselli
edip taziyetlerini bildirirken §oyle demi§ti:
"Ebu Bekir'in ecelini oliimle noktalayan Allah'a hamd olsun. Onu
Omer'den daha ~ok seviyordum. Omer'i halifelige ge~iren Allah'a da
28 IBN KESIR

hamd olsun ki, 6mer'e Ebu Bekir'den daha ~ok klz1yordum. Ancak Al- hi
lah, onun sevgisini kalbime koydu."
Halid, hezimete ugrayan Rumlan kovalamaya ba~?lad1, nihayet
$am'a ula~?b. $am'a vard1~nda ahali onun istikbaline pklp ~?oyle dedi- la
ler:
- Biz antla~?ma ve sulhumuz uzereyiz degil mi? la
-Evet.
Boyle dedikten sonra Halid, yenilgiye ugrayan Bizanshlan Seniy- ri:
yetu'l-Ukab denen yere kadar kovaladi, onlardan ~ogunu oldurdu. Son-
ra pe~?leri s1ra Humus'a kadar gitti. Humus'a vardi~nda ahali onu kar- ra
~?liamaya ~1kb. Halid, $amhlarla yapb~ gibi onlarla da ban~? antla~?ma­
Sl yapb.
Ebu Ubeyde, iyaz b. Ganem'i, ka~makta olan Bizanshlan kovala-
makla gorevlendirdi. 0 da onlan takip ederek Malatya'ya kadar geldi.
Malatyal1larla bani? antla~?mas1 yapb ve geri dondu. Herakliyus, bun-
dan haberdar olunca sava~?planna haber gonderdi. Onlar da onun hu-
zurunda toplandilar. Malatya'nm yakllmasm1 emretti. $ehir yak1ldi.
Bizanshlar, yenik di.i~?mii~? olarak Humus'taki Herakliyus'un yamna m
gittiler. Musli.imanlar da onlan kovahyor, yakaladiklanm olduruyor,
bir klsmm1 esir ahyor, mallanm da ganimet olarak ele ge~iriyorlard1.
Bu haber Herakliyus'a ula~mca o, Humus'u terketti. OraYl kendisiyle
Muslumanlar arasma bir siper yapb ve ~oyle dedi:
- $am'l diyorsamz, arbk oras1 yoktur ve dogan ugursuzdan oti.iri.i
de Bizanshlarm vay haline. ve
Yermuk sava~1yla ilgili olarak soylenen ~iirlerden biri, Ka'ka' b.
Amr'm ~u ~iiridir:

"Bizi yermuk'te gormedin mi ki zafer kazandik. Nitekim Irak sava~­

lanm da kazanm1~bk.
Medain Azra'sm1 ve Mercu's-Sifri asil atlar uzerinde iken fethettik. de
Daha once BusraJI da fethetmi~tik. Oras1, kargalann girmesine im-
kan olmayan bir ~ehirdir. go
Bize kar~I direnenleri keskin klh~lanmizla oldurduk, mallan da in1
illl
yagmalanm1~ olup elimizdedir.
Bizanshlar1 oldurduk. Oyle ki, Yermuk beldesi k1thk senesindeki lal
zaJifkimseye bile e~it olamaz. kll
Onlann topluluklanm Vakus beldesinde dola~1rlarken keskin kl- gu
lwlarla darmada~n ettik.
Bir sabah vakti ki, orada birbirlerini yardima ~a~rd1lar. Oyle bir
hale geldiler ki, tad1 anla~?Ilamaz." oh
ye
ill]
Yermuk sava~1yla ilgili olarak Esved b. Mukrin et-Temimi de ~oyle
 BUYOK IsLAM TARIHI 29

bir ~iir soylemi~tir:

"Sald1ndan sonra nice defalar salillrillk. Sava~tan sonra nice defa-

lar sava~bk ki, bunun ziynetlerini, nakl~ ve suretlerini ke~fettik.
Adamlar olmasayill, sava~ alanmda biz ganimetleri geceleyin top-
larillk.
Yermiik'e konan kimseler yiiziinden Yermiik meydan1 klh~ yiikle-
riyle s1kl~b~ zaman biz Yermiik'te onlarla sava~bk.
Kar~1 konulmas1 imkans1z bir kimsenin ok atmas1 esnasmda He-
rakliyus, askeri birliklerini yok etmesin."
Amr b. As da Yermuk sava~1yla ilgili olarak ~oyle dem1~ti:

"Sava~ta kavim Lahimlilerdir, Ciizzamhlardrr ve bizleriz.

Bizanshlar ise, Mercii's-Sifir denen yerde tedirgin oldular.
Eger oraya donerlerse biz onlara arkada~hk etmeyiz.
Aksine ka~an kimseleri zorlu darbelerle ku~abnz."
Ahmed b. Mervan el-Malikl, Ebu ishak'm ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
"Rasulullah (s.a.v.)'m ashab1 sava~ esnasmda develer iizerine p-
kmca dii§manlar, onlann kar~1smda duram1yorlarill. Herakliius, An-
takya'da iken Bizanshlann hezimete ugramas1 esnasmda onlara ~oyle
~~kl~m1~b:
- Yaz~klar olsun size! $u sizinle sava§an millet hakkmda bana bilgi
verin, onlar da sizin gibi insan degil midirler?
-Evet.
- Siz mi daha ~oksunuz, yoksa onlar m1?
-Biz onlardan her yerde kat kat fazlayiz.
- Peki size ne oluyor da yenilgiye ugruyorsunuz?
Bizanshlann onde gelenlerinden olan ya§li biri·, Herakliyus'a ~oyle
dedi:
- (::iinkii onlar gece namaz klhyor, giindiiz oru~ tutuyor, ahde vefa
gosteriyor, iyiligi emrediyor, kotiiliikten men ediyor, kendi aralannda
insafla hareket ediyorlar. Bize gelince biz, i~ki ipyor, zina ediyor, hara-
mi irtikab edi;yor, ve:tdigimiz sozii bozuyor, gash ediyor, zulmediyor, Al-
lah'! gazaplanillracak i§leri yapmayi birbirimize emrediyor, Allah'! raz1
kllacak i§leri yapmaktan da birbirimizi men ediyor ve yeryiiziinde boz-
gunculuk yap1yoruz.
- Sen ban a dogruyu .soyledin."
Velid b. Muslim, Yahya b:Yl$ya el-Gassaninin, kendi kavminden
olan iki ki§iden soz ederken onlann §Oyle dediklerini naklettigini riva-
yet ediyor: "Miisliimanlar, Urdiin taraflanna indiklerinde kendi ara-
mizda dedik ki: "$am artik ku§atma altma ahnm1~tlr. Oras1 elden git-
30 lBNKESl:R •
me den oraya gidelim de biraz ah~veri~ yapahm."
Biz bu amacla $am'a gittigimizde oranm komutan1 haber gonderip
bizi yanma ca~rth. Biz de yanma gittik. Bize f?Oyle sordu:
- Siz Araplardan m1s1mz?
-Evet.
- Hnstiyan m1s1mz?
-Evet.
-1kinizden biri gitsin de ~u kavim (Mi.isli.imanlar) hakkmda araf?-
hrma yapsm. Onlann ne diif?i.indi.iklerini anlasm. Biriniz bu ara~hrma­
Yl yapmaya giderken digeriniz de onun e~yasmm ba~mda beklesin.
Biz de bize soyleneni yaphk. Araf?hrma yapan arkada§liDlZ doni.ip
geldikten sonra $am'm kumandanma §Oyle dedi:
- Nezaketli, atlara binen, gece abid, gi.indi.iz sava§CJ ve si.ivari olan
adamlann yanmdan geldim. Onlar oku atar, hedefine isabet ettirir,
m1zra~ maharetle f1rlahrlar. Meclislerinde oturdugunda arkada§ma
bir~eyler soyledigin zaman onlar seslerini Kur'an ve zikirle yi.ikselttik-
lerinden dolaYI, arkada§m, soyledigin sozii i§itemez.
Arkada~1mm boyle demesi i.izerine $am'm komutam, meclisinde
bulunan adamlanna doni.ip §Oyle dedi:
- Bu, kendilerine kar§I koyam1yaca~mz kimselerin yanmdan gel-
mi§tir."

YERMUK SAVA$INDAN SONRA $AM EM1RL1G1N1N HAL1D B.

VEL1D'DEN EBU UBEYDE'YE GEQMES1

Bu gorev devir tesliminden sonra $am emirligi, Ebu Ubeyde'nin uh-

desine verildi. Ebu Ubeyde, "emiri.i'l-i.imera" i.invarum alan ilk komutan
oldu.
Onceki sayfalarda da anlatildi~ gibi ulak, Ebu Bekir'in vefat h~be­
rini getirdigi zaman Mi.isli.imanlar, Yermi.ik savaf?mda Bizanshlarla
k~l kar~Iya gelmif? olup carplf?makta idiler. Halid b. Velid, bu haberi-
aralannda gevf?eme olmasm diye- Yermi.ik'te bulunan Mi.isli.imanlar-
dan gizledi. Sabahlad1klannda durumu onlara apklaYIP konu hakkm-
da konu~ma yaph. Sonra Ebu Ubeyde, ganimetleri toplamaya ve be~te
birini aYirmaya ba~ladi. AYird1~ be§te birlik klsm1 ve fetih mi.ijdesini
Kubab b. Ef?yem'le birlikte Hicaz'a gonderdi. Sonra da $am'a hareket
edilecegini askerlere duyurdu. Ordu harekete gecti, yola Cikh. Merci.i's-
Sifr denen yere vanp konakladilar. Ebu Ubeyde, kef?if~ olarak iki arka-
daf?Iyla birlikte Ebu Umame el-Bahill'yi gonderdi.
Ebu Umame, bu konuda ~oyle der: Yola CJktik..Yolun bir klsm1m ge-
ride b1raktiktan sonra diger arkada§1m1 da pusuya yahrrum. Yalmz ba-
§Ima gidip f?ehir kap1s1mn yaruna vardim. Kap1 geceleyin kilitliydi. Ora-
 BDYOK IsLAM TARIHI 31 •
Cikta kimseler yoktu. Binegimden indim. M1zra1P.mi yere diktim. Ab-
mm gemini ~kardim, yem torbasm1 boynuna as1p uykuya daldim. Sa-
bah olunca kalklp abdest aldim. Sabah namaz1ru k1ldim. $ehir kapiSI-
nm gicrrdamakta oldugunu il?ittim. Kap1 aplmca kap1c1ya sal<hrd1m.
Onu mizraklayip oldurdum. Geri dondum ama dul?man askerleri beni
kovalamaya bal?ladilar. Yolda pusuya yabrdiiP.m arkadal?Imm yaklm-
na geldigimde orada pusuda yatmakta olan bir birlik oldugunu sanarak
geri dondi.iler. Sonra arkadal?Imla birlikte yola ~1kbk. Diger arkadal?I-
miZin yamna vanp onu da saklandiiP. yerden ~kardik. Ebu Ubeyde'nin
yanma vard1k, durumu ve gorduklerimi kendisine haber verdim. Ebu
Ubeyde de $am hakklnda ne yapaca~P.m bildirmesi ipn Hz. Omer'in
mektubunu beklemeye bal?ladi. Nihayet beklenen mektup geldi. Mek-
tupta Ebu Ubeyde'ye, $am'a gidilmesi emrediliyordu. Ebu Ubeyde, as-
kerleriyle birlikte $am'a gitti ve nihayet orayi kul?atti. Ebu Ubeyde,
Yermi.ik'te yerine vekil olarak Bel?ir b. Ka'b'1 bir miktar stivariyle birlik-
te b1rakmil?b.

HALiD B. VELiD'iN $AM'A GELMESiNDEN SONRA

IRAK'TA CEREYAN EDEN BiR VAK'A

Farshlar, hi.ikumdarlanmn oldtiri.ilmesinden sonra onun oglu $eh-

riyar b. Erdel?ir b. $ehriyar'l tahta oturtmak ipn karar verdiler. Halid'in
kendilerinden uzakta bulunmasm1 firsat bilerek onun naibi Musenna b.
Harise uzerine Hi.irmuz b. Cazeveyh komutasmda 10 000 kil?ilik buyi.ik
bir orduyu sevkettiler. $ehriyar, Musenna'ya l?Oyle bir mektup yazdi:
"Ben, sana Farshlann en yabanilerinden olul?an bir ordu gonder-
dim. Bunlar ancak ki.imes hayvanlanyla ve domuz ~banhiP.yla ugr~an
kimselerdir. Ben, seninle ancak bunlar vas1tas1yla saval?mm."
Musenna da ona l?U cevabi mektubu gonderdi: "Mi.isenna'dan $ehri-
yar'a. Sen ya azgin-birisin -bu senin koti.ilugune, bizim de iyiligimize-
dir- yahut da bir yalanc1sm. Yalanc1lar arasmda hem Allah'm, hem de
insanlann katmda en seviyesizleri ise krallardir. Bizim gori.i§umuz ise
l?Udur: Siz, bu gibi kimselere buyi.ik zarar verdiniz. Sizin gtici.inuzi.i ku-
mes hayvanlanyla ugral?an ve domuz ~obanl11P yapanlara terkeden Al-
lah'a hamd olsun."
Farshlar, bu mektuptan korkuya kaplld1lar. Musenna'ya mektup
yazmasmdan oti.irii $ehriyar'l klnay!p gori.il?unu ~ocuksu buldular. Bu-
nun uzerine Musenna, Harre' den Babil'e hareket etti. Musenna ile Fars
ordusu Babil'de karl?Ilal?blar. $iddetli bir l?ekilde saval?blar. Farshlar,
Muslumanlann suvarilerini da~tmak i~in aralanna bir fil gonderdiler.
Muslumanlann komutan1 Musenna b. Harise, bu file saldinp oldi.irdu.
Musenna, Muslumanlann hamle yapmalanm emretti. Yapllan hamJe
32 ffiNKESlR

neticesinde Farshlar hezimete ugrad1lar. Miisliimanlar, ~ok saJida H

adam oldi.iri.ip biiyiik miktarda ganimet ele gePrdiler. Farshlar, ~k ko- gi
tii bir f?ekilde kapp Medain'e gittiler. Hiikiimdarlarmm oldiigunii gor- kl
diiler. Baf?lanna Kisra'nm klz1 Perviz'in klz1 Boran'l ge~rdiler. Bu ka- nE
dm, adaleti yerlef?tirdi. Giizel bir idare tarzi uygulam. Bir yll, yedi ay hii- gc
kiim siirdiikten sonra vefat etti. Vefatmdan sonra Farshlar bunun klz di
kardef?i Azer Mideht Zenan'1 baf?lanna ge~irdiler. Ancak bu, idareyi dii-
zeltemedi. Bundan sonra baf?lanna $ehriyar'm oglu Sabur'u ge~irdiler. Ir.
0 da yonetimi Ferahzat b. Benduvan'm eline b1rakb. Sabur, Ferahzad'1 Ct
Kisra'nm kiZI Azer Midaht'la evlendirdi. Ancak Azer Midaht bu evlilik- Ir:
ten hof?nut olmaYlp f?Oyle dedi: "Ferahzad, ancak bizim kolelerimizden
bir koledir." Gerdek gecesi Ferahzad'a sald1np oldiirduler. Sonra Sa- be
fi t
bur'un iizerine yiiriiyerek onu da oldiirdiiler. Baf?lanna Azer Midaht'l
n2
ge~irdiler. Farshlar, onun idaresine karf?I ~ok oyunlar oynamlar. Neti-
m:
cede bu senede baf?lanna bir kamm hiikiimdar yapblar ki bu konuda
Rasulullah (s.a.v.) f?oyle buyurmuf?tu: "ldarelerinin baf?ma bir kamm be
ge~ren bir millet iflah olmaz."
Anlatb~m1z bu vak'ayla ilgili olarak Abde b. Tabib es-Sa'di ~a~da
za
nakledecegimiz bir f?iirini inf?ad etmif?tir. 0, kendisinden aynlan kansi-
ru aramak i~in Babil taraflanna hicret etmif? ve bu savaf?a da kahlmif?b.
Kansm1 bulamaYlnca umidini kesmif? ve ~ole donmiif?tii. $iirinde §Oyle
diyordu: _.

"Havle'nin1 ipi koptuktan sonra hi~ birbirine biti§ir mi?

Yoksa senin diyann onunkinden uzak ve sende ondan al1konulmu§
musun?
Dostlann baz1 giinleri olur ki, sen o giinleri anarsm.
Aynlma giiniinden once uzakl1~n tevili vard1r.
Havlecik bir kabileye konuk olmu§tu. Ben onlan gordiim.
Medine~den beridirler. 0 kabilede horoz ve fil vard1r.
Sabahleyin kuf?luk vakti Acemlerin ba§ml birbirine vururlar.
Onlarda siivariler vard1r. Klh~s1z ve kalkans1z degildirler."
Ferezdakda bir ~iirinde Miisenna'mn dii§man saflanndaki fili ol-
diirmesini anarak §Oyle der:

"Musenna ailesi, fili zorla ve kah1rla Babil'de oldiirdii.

Ciinkii Babil hakimiyeti Farslann elindeydi."

Hz. Ebu Bekir $amhlarla ve orada yapllan Yermiik sava§Iyla ilgi-

lendiginden, Miisenna'ya gerekli haberi zamanmda gonderememi§ti.

(1) Havle, ~airin Kansmm ad1du.

 BDYOK ISLAM TARIHI 33

Haberlerin geciktigini goren Musenna, bizzat Hz. Ebu Bekir'in yanma

gitti. Giderken yerine Irak'ta naib olarak Be~ir b. Hasasibe'yi, silahh
kuvvetlerin ba~mda da Said b. Murre el-1cli'yi b1rakti. Kendisi Medi-
ne'ye vardi~nda Hz. Ebu Bekir'in son nefeslerini vermekte oldugunu
gordu. Hz. Ebu Bekir, idareyi Hz. Omer'e birakmi~ti. Musenna'nm gel-
digini gori.ince Hz. Ebu Bekir, Omer'e ~oyle dedi:
''Ben olursem ak~ama varmadan insanlara, Musenna komutasmda
Irakhlarla sava~mas1 i~in ~agnda bulun. Komutanlanm1z vas1tas1yla
Cenab-1 Allah, ~am'm fethini nasib ettigi takdirde Halid'in adamlanm
Irak'a gonder. Cunku onlar, Irakhlarla sava~maYI daha iyi bilirler."
Hz. Ebu Bekir vefat edince Hz. Orner, Irak'ta Halid b. Velid'le hera-
her olan askerlerin SaYJSllllll azh~ndan oturi.i Irak diyannda cihad et-
meleri i~ Musli.imanlara ~agnda bulundu. Toplanan kuvvetlerin b~I­
na Ebu Ubeyde b. Mesud'u komutan yapti. Ebu Ubeyde, gen~ ve kahra-
man bir Sahabe olup sava~ ve taktik hususunda bilgi sahibiydi. Tecri.i-
beliydi.
Hz. Ebu Bekir'in hilafetinin sonuna ve Hz. Omer'in hilafetinin ilk
zamanma kadar Irak'la ilgili verecegimiz haberler bunlardan ibarettir.

B. ISLAM TARffil, C.VII, F.3

 HZ. OMER'tN HAL1FE OLU~U

Hz. Ebu Bekir, hicri onu~fulcti senenin cemaziyelahir aymm bitimi-

ne sekiz glin kala pazartesi glinu ~am vefat etti. Hastal1~ onbe§ glin
kadar surmti§tti. Vefat ettigi ~amm gecesinde defnedildi. Hastal1~
suresince onun yerine Hz. Orner, Musltimanlara imamhk yap1p namaz
klld1nyordu. Bu esnada kendisinden sonra i§i Hz. Omer'e b1rakm1§b.
Bu veliahdh~ da Hz. Osman, Hz. Ebu Bekir'in emri ile yazmi§tl. Bu ya-
Z1Yl Muslumanlara okumu§, onlar da onaylami§, emri dinleyip itaat et-
mi§lerdi. Hz. Ebu Bekir'in halifeligi iki Yil u~ ay stirmti§tti. Vefat ettigi
glin altm1§ti~ ya§mdayd1. Rasulullah (s.a.v.) da o kadar ya§ami§b.
Cenab-1 Allah, ikisini aym muddetle ya§atmi§b. Nitekim hayatlannda
da bir arada bulunmu§lardi. Allah, ondan raZI olsun ve onu ho§nut kll-
Sin.
Muhammed b. Sa'd, Rebi b. Hassan es-Saigin §Oyle dedigini rivayet
etmi§tir:
"Hz. Ebu Bekir'in yuzugunde: Allah, ne glizel Kadirdir, diye yaz1h
idi."
Bu, garip bir rivayettir.
Biz, Hz. Ebu Bekir'in biyografisini, siretini, yapb~ sava§lan, on-
dan rivayet edilen hadis ve ahkam1 bir ciltlik bir eserde derledik .. Hamd
ve minnet Allah'arur.
Hz. Ebu Bekir'in vefatmdan sonra halifeligi emiru'l-mu'minin Hat-
tab oglu Orner, ~ok gtizel bir §ekilde ytirtittu. 0, emirU'l-mu'minin fulva-
mru alan ilk halifedir. Onu bu fulvan1yla ilk tebrik eden ki§i de Mugire b.
~ube olmu§tur.
Hz. Orner, Ebu Bekir'in vefat haberini ~am komutanlanna ~ddad
b. Evs ve Muhammed b. Ciireyc vas1tas1yla bildirdi. Bunlar, oltim habe-
rini getirdikleri zaman islam ordusu Yermiik'te dti§man ordusuyla kar-
§1 kar§Iya sava§maktayru. Hz. Orner, ordulann ba§ma Ebu Ubeyde'yi
komutan yapml§ ve Halid b. Velid'i bu gorevden azletmi§ti.
Seleme, Muhammed b. 1shak'm bu konuda §Oyle dedigini naklet-
mi§tir:
"Hz. Orner, Halid'in kendisi hakklnda soylediklerini duydugu ve
Malik b. Nuveyre ile aralannda ge~en bir hadise dolaYISiyla Halid'i go-
revinden azletmi§ti. Sava§mda ona gtivenmiyordu. Hz. Orner halifelige
 BDYOK ISLAM TARIHI 35

g~er g~mez ilk karar olarak Halid'i gorevden azletti ve: "0, benim aru-
ma hi~ bir i~ yapamaz." dedi. Ebu Ubeyde'ye bir mektup yazarak ~u tali-
man verdi: ''Eger Halid kendini tekzib ederse, komutanh~m devam et-
tirecektir. Eger tekzib etmezse gorevinden azledilmi~tir. Bu durum.da
b~mdaki san~m Cikar. Mal1m ikiye ool ve bir ooliimiinii al, diger oolii-
miinii kendisine b1rak."
Ebu Ubeyde, Hz. Omer'in bu talimabm kendisine teblig ettigi za-
man Halid:
- Bana biraz siire tani da kizkarde~imle go~iip onun da bu husus-
taki fikrini soraJim, dedi ve kiz karde~i Fabma'mn yamna gitti. Fatima,
Haris b. Hi~am'm zevcesiydi. Halid, onun bu husustaki fikrini sorunca
Fatima ona ~u kar~Ih~ verdi:
-Orner seni asla sevmez, sen kendini tekzib etsen de o seni bu gore.:
vinden azledecektir.
Halid:
_. vallahi dogru soyledin, dedi."
Ebu Ubeyde, Halid'in mallann1 ikiye ayrrdi. Bir ooliimiinii al<h. Bir
oolumiinu de ona b1rakb. Oyle ki ayakkab1larmdan birini ~hyor, digeri-
ni de Halid'e brrakiyordu. Halid de: "Emirii'l-mii'minin emrini dinledim
ve itaat ettim." diyordu.
lbn Cerir, Salih b. Keysan'm ~oyle dedigini rivayet etmi§tir:
"Hz. Orner, Ebu Ubeyde')i komutanhga nasbedip Halid'i gorevden
azlettikten sonra Ebu Ubeyde'ye yazdi~ ilk mektubunda §oyle demi~ti:
"Sana, baki kalacak olan ve kendisinden ba§ka her§eyin fani olaca~ Al-
lah'a kar§I gelmekten sakinman1 tavsiye ediyorum. 0 Allah ki, sapiklik-
tan kurtanp dogru yola iletmi~, karanhklardan ~Ikanp nura ula~tir­
IDI§br. Ben, seni Halid b. Velid'in ordusunun b~ma komutan yapbm.
Sana laJik bir §ekilde onlann idaresini ve komutasm1 yiiriit. Miislii-
manlan ganimet umuduyla oliime siirme. Orduyu bir yere konaklataca-
~n zaman once oranm ortiinmesini sagla ve oraya hangi yollardan geli-
necegini ogren. Sonra ordugahm1 oraya kur. Bir seriyye gonderecegin
zaman mutlaka meskun mah~llerin yanmdan gonder. Miisliimanlan
tehlikeli durumlara dii~iirmekten sakin. Allah seni benimle, beni de se-
ninle imtihan etmi§tir. Goziinii di.inyadan ~evir. Kalbini diinyadan ali-
koy. Senden oncekilerin helak olu~u gibi sen de helak olmaktan sakm.
Sen onlann nas1l dii~tiiklerini gordiin. Ordunun ~am'a hareket etmesi-
ni emret."
Bundan sonra Hz. Omer'e Yermiik'iin fethedildigine dair miijde ve
ganimetlerin be§te biri geldi."
lbn ishak'm anlatb~na gore sahabeler Yermiik sava~mdan sonra
Ecnadeyn'de, ondan sonra da Fihl'de sava§tilar. Fihl, Beysan'a yakm
bir yer olup Gor topra~ndandir. Oraya Redga da denir. Miisliimanlar,
T

36 lBNKESlR

orada adeta ~amur batakh~na dii~mii~ler ve yiiriiyemez olmu~lar<h.

Sahabeler Fihl'i ku~attllar. 0 ku~atma esnasmda Ebu Ubeyde'nin ko-
mutanhga nash edildigine, Halid'in komutanhktan azledildigine dair
Hz. Omer'in emirnamesi geldi.
 DIMA~K (~AM)'IN FETHt

Seyfb. Orner dedi ki: Ebu Ubeyde, Yermi.ik'ten hareket edip ordu-
suyla birlikte Merci.i's-Sifr'e gelip konakladl. ~am'1 ku~atmaya karar
vermi~ti. 0 esnada kendilerine Humus'tan takviye gonderildigi aynca
bi.iyi.ik bir Bizans birliginin Filistin'deki Fihl mmbkasmda toplandl~
haberini de aldl. Once ~am' a m1 yoksa Fihl'e mi gidecegine karar vere-
medi. Bunun i.izerine Hz. Omer'e mektup yazd1. Hz. Orner, kendisine
verdigi cevapta bolgenin s1~ak kalesi ve yonetim merkezi olmas1 bakl-
mmdan ~am'1 fethetmekle i~e ba!;)lamasim, Fihl'de bulunanlan kar~Ila­
nnda durabilecek si.ivarilerle mef?gul etmesini, ~am'1 fethettikten son-
ra Fihl'e yi.iri.imesini, Fihl de fehtedildikten sonra Halid'le birlikte Hu-
mus'a yi.iri.imesini, ~urahbil b. Hasene ile Am.r'1 Filistin'de brrakmasm1
emretti.
Ebu Ubeyde, Fihl'e on komutan gonderdi. Her komutanm emri al-
tmda be~ emir vardl. Bu birliklerin tamammm ba~ma da komutan ola-
rak Ammara b. Mah~i admdaki Sahabeyi tayin etti. Bunlar Merci.i's-
Sifr'den hareket edip Fihl'e vardllar. Bizanshlann orada 80 000 ki~i ci-
vannda olduklanm girdi.iler. Bizanshlar, onlann cevresine su brrak-
mi~lar, nihayet oradaki bi.iti.in arazi sular altmda kahp camur haline
gelmi~ti. Bu yi.izden oraya camurlu yer anlamma gelen redga adlm ver-
diler. Cenab-1 Allah, buranm fethini Mi.isli.imanlara nasib etti. Buras1
ileridede detayh olarak anlablaca~ gibi ~am'm fethinden once fethi na-
sib olan ilk kale oldu.
Ebu Ubeyde, ~am ile Filistin arasmda yerlef?ecek bir askeri birlik
gonderdi. Zi.ilkila'Yl da ~am'la Humus arasmda yerle~mek i.izere askeri
bir birlik ba!;)mda gonderdi ki, bunlar ~amhlara Herakliyus tarafmdan
gonderilecek olan takviye birlikleri geri cevirsinler. Sonra Ebu Ubeyde,
~am'a yonelerek Merci.i's-Sifr'den hareket etti. Halid b. Velid'i ordunun
merkezine komutan yapb. Kendisi ordunun bir cenahlna, Amr b. As'1 da
diger cenahma komutan olarak tayin etti. Si.ivarilerin ba~mda tyaz b.
Ganem, piyadelerin ba~mda ise ~urahbil b. Hasene vardl. Bunlar ~am' a
geldiler. ~am'm Bizansh komutam Nastas b. Nastos idi. Halid b. Velid,
dogu kap1sma indi. Keysan kap1sma da o baklyordu. Ebu Ubeyde, bi.i-
yi.ik Cabiye kap1smm yanma indi. Yezid b. Ebu Si.ifyan da ki.i¢k Cabiye
kapiSimn yamna indi. Amr b. As ile ~urahbil b. Hasene ise ~ehrin diger
38 ffiNKESlR

kapuanm kontrolleri altma aldllar. Mancrmk ve debbabeleri yerle§tir-

diler.
Ebu Ubeyde, kendisi i~n takviye olsun diye Ebu Derda'Yl askeri bir
birlikle Berze'ye gonderdi. Bu birlik aym zamanda kendisi ile Humus
arasmda da olacakti. Bunlar, ~am'! §iddetli bir ku§atma altma aldllar. z
Bu kU§atma yetmi§ gece siirdi.i. Bir rivayete gt>re dort ay, ba§ka bir riva- 0
yete gore alt.I ay si.irdi.i. Ondort ay siirdi.igunde soylenir. Dogrusunu Al- g
lah bilir. b
~amhlar, ku§atmaya kar§I kuvvetle direndiler. Hi.iki.imdarlan He- g
raklirus'a kendilerine yardlm gondermesi i~n haber gonderdiler. 0 es-
nada Herakliyus, Humus'ta bulunuyordu. Ancak Herakliyus'un takvi-
ye gondermesi halinde bu takviyenin ~amhlara ula§masma Zi.ilkila en-
gel olacakb. Ebu Ubeyde, Ziilkila'Yl ~amla Humus arasma gozci.i olarak
yerle§tirmi§ti. Zi.ilkila'nm bulundugu yer ~am'a ve Humus'a bir gecelik k
mesafede idi. ~amhlar, kendilerine takviye birliklerinin ula§amayaca- y
~m anlaymca i.imitlerini kesip §a§kma dondi.iler. Gev§ediler, za)Tlfladl-
lar. Mi.isli.imanlar gi.i~lendiler. Ku§atmalan daha da §iddetlendi. Kl§
mevsimi gelmi§, havalar iyiden iyiye sogumu§, durum gi.i~le§mi§, sava§
zorla§mi§tl. · ~
Bi.iyi.ik ve i.istiinli.ik sahibi olan yi.ice Allah'm takdirine gore o gece- E
lerde ~am komutanm bir ~ocugu dogmu§tu. Bizansh komutan, ~ocugu­ h
nun dogumu §erefine maiyetindekilere bir ziyafet tertipledi. Yeyip i~ti­ h
ler, daha sonra uykuya daldllar. Nobet yerlerini terkettiler. Sava§ usta-
Sl Halid b. Velid ise uyumuyor, askerlerinden de herhangi birinin uyu- Yl
masma ftrsat vermiyordu. 0, dii§maru gece ve giindiiz gozetliyordu. Sa- u
bah-ak§am sava§ durumlanm kendisine bildiren gozcii ve casuslan h
vardl. 0 gece I§Iklann ve ate§lerin soniik oldugunu, surlar iizerinde hi~ rr
kimsenin sava§madl~m goriince daha onceden haz1rlam1§ oldugu ha- a
lattan merdivenleri, beraberindeki bahadlr yigitlerle surlann yanma gJ
getirip bagladl. Beraberinde Ka'ka b. Amr ve Mez'ur b. Adiy gibi namh Y'
yigitler vardl. Askerlerini de kap1mn yarunda durdurdu. Onlara §Oyle n
dedi: "Tekbir getirdigimizi duydugunuz zaman siz de surlara pklp yaru- d
nnza gelin." Sonra arkada§lanyla birlikte halat merdivenlere brmana- Ia
rak surlara ~Iktuar. Ok kuburlanm kannlarma baglayarak, hendegi h
yi.iziip ge~iler. Merdivenlere tlrmamp surlann iistiine pktiktan sonra b
yi.iksek sesle tekbir getirmeye ba§ladllar. Miisli.iman askerler de gelip o la
halat merdivenlere tutunup surlara tlrmanmaya ba§ladllar. Halid ve Sl
kahraman arkada§lan, surlardan inip kale i~ndeki kap1cilara saldlrdl- A
lar. Onlan oldiirdi.iler. Halid ve arkada§lan, kapuann kilitlerini klh~­ le
larla klnp kapiYI zorla a~t1lar. Halid'in askerleri dogu kap1smdan i~ri h
girdiler. ~hir halkl tekbir seslerini duyunca ayaklandllar, her biri sur- y;
lardaki yerlerine gittiler. Ne olup bittigini bilmiyorlardl. Dogu kap1s1- d•
 BOYOK ISLAM TARIHI 39

run g{)revlilerinden her kim oraya gelirse Halid'in askerleri, onu oldiirii-
yordu. Boylece Halid, ~ehire zorla girmi~ oldu. Orada bulmu~ oldugu
kimseleri oldiirdii. Her kap1 mmbkasmdaki halk gelip kap1 yanmdaki
komutanlanm sordular. Miisliimanlar, onlan durum hakkmda miina-
zaraya davet ettiler. Ancak onlar buna yana~madllar. Miisliimanlar,
onlan tekrar buna davet edince olumlu cevap verdiler. Sahabelerden
geride kalanlan Halid'in yapbklanndan habersizdiler. Miisliimanlar,
her taraftan ~ehre girdiler. Halid'in, buldugu her adam1 oldiirdiigunii
gordiiler.
Ona dediler ki:
- Biz bunlara eman vermi~tik.
Halid de:
-Ben ~ehre zorla girdim, diye cevap verdi. lslfun ordusunun diger
komutanlan ile Halid ve arkadaf?lan, bugiin Reyhan yolu diye bilinen
yere yakm Mikaslat kilisesi yamnda karf?Il~tuar.
Seyfb. Omer'le digerlerinin anlattlklan budur ki, m~hur kavle gO-
re Halid b. Velid, ~am'1 zorla fethetmif?tir.
B~kalan dediler ki: ~am'1 zorla fetheden komutan Ebu Ubeyde'dir.
~am'1 fetheden komutamn Yezid b. Ebi Siifyan oldugu da soylenmi~tir.
Halid b. Velid, ~amluarla ban§ antl~mas1 yapb. Boyle diyenler mef?-
hur ve bilinen kavle muhalifbeyanda bulunmu~lardtr. Dogrusunu Al-
lah bilir.
Sahabeler, bu konuda ihtilafa dii§mii§lerdir. Baz1lan, ~am'm sulh
yoluyla fethedildigini yani Ebu Ubeyde'nm onlarla ban~ yaparak ~am'1
teslim alm~mz, digerleri ise, ~am'm sav~ yoluyla zor kullanuarak fet-
hedildigini soylemi~lerdir. Qiinkii Halid -onceki sayfada da ifade ettigi-
miz gibi- oraYl kllwla fethetmif?tir. ~amhlar, durumun farkma varmca,
aralannda Ebu Ubeyde'nin de bulundugu diger komutanlann yanma
gidip ban~ yapmif?lar ve ~am'm yansm1 b~ yoluyla, yansm1 da §iddet
yoluyla verme hususunda aralannda ittifak etmi§lerdir. Yani bunun
neticesinde ·~amhlar, ~am'm yansma sahip olacaklardl. Sahabeler de
diger yansma sahip olacaklardl. BOylece aralarmda ittifak edip anl~ti­
lar. Seyfb. Omer'in de anlatbklan bunu teyid etmektedir. ~oyle ki: Sa-
habeler, ~m'm yansmm kendilerine verilmesi i¢11 ~amhlara ~agnda
bulunarak antl~ma ve b~ yapmak istediler. Ancak ~amhlar, bu ant-
l~maya yan~madllar. Umitlerini kestikleri zaman Sahabelerin ~agn­
sma icabet ettiler. Sahabeler de onlann bu icabetlerini kabul ettiler.
Ancak Sahabeler, Halid'in ~amhlara neler yaptiklarmdan habersizdir-
ler. Dogrusunu Allah bilir. Bu sebeple Sahabeler, Yuhanna kilisesi diye
bilinen ~am'daki biiyiik kilisenin yansm1 aldllar. Dogu tarafim mescit
yaptuar, bab tarafm1 da kilise olarak b1raktllar. Bununla birlikte on-
dort kiliseyi daha ~amhlara b1rakblar. Yuhanna kilisesinin yansm1
40 IBNKESlR

mescid etmi~lerdi ki, oras1 bugiin Thm~k camisi olarak ibadete a~Ikbr.
Halid, bu hususta $amhlara bir yaZI da yazw. Ebu Ubeyde, Amr b. As,
Yezid ve $urahbil de bu yaZiya ~ahid olarak imza attliar. $amhlara blra-
kllan ondort kilise ~unlarwr:
1- Mikaslat kilisesi:
Sahabelerin komutanlari bu kilise yanmda toplanm1~larw. Bu kili-
se, Sabuncular ~ar~1smdaki kopriiler, iizerinde kurulmu~tur. Diger
kopriiler, bu kilisenin alt tarafmda bulunmaktawr. Ancak bu kilise za-
manla harab olmu~ ve ta~lari diger binalarda kullan1lm1~hr.
2- Kurey~iler yolunun ba~mdaki kii~iik kilise:
Haf1z ibn Asakir, bu kilisenin bir klsm1mn bu giine kadar kalwW.m
ve darmadaW.n bir halde bulundugunu soylemif?tir.
3- Darii'l-Battih'teki eski kilise:
Ben derim ki: Bu kilise, kof?k yaklnmda f?ehir i~ndedir. Zannederim
ki oras1, bu mezkur mekandan onceki bir mesciddir. Zamanla harab ol-
mu~tur. Dogrusunu Allah bilir.
4- H1balin ve Temimi yollan arasmda bulunan Beni Nasr yolunda-
ki kilise:
Hafiz ibn Asakir, bununla ilgili olarak f?6yle demif?tir: ''Ben, bu kili-
senin baz1 binalanm gordiim. Ancak ~oklari bu kiliseyi Jikml~ ve bugiin
onun hi~bir izi kalmam1~hr."
5- Pavlos kilisesi:
ibn Asakir, bununla ilgili olarak ~oyle demif?tir: ''Bu kilise, Klsariye
el-Fahriye'nin bahsmdad1r. Ben baz1 binalann temellerini gordiim."
6- Darii'l-Vekale kilisesi:
Bugiin Kalansiyin kilisesi olarak bilinmektedir.
Ben derim ki: Kalansiyin sozii, bugiin Havahin olarak kullanll-
maktawr.
7- Derbii's-Sekfl yolundaki kilise:
Bu, Hamid b. Derre kilisesi olarak bilinmektedir. ~iinkii bu yol, Ha-
mid b. Amr b. Miisahik el-Kure~i el-Amiri ile annesi Derre'ye ikta' ola-
rak verilmi~ti. Anas1 Derre, Ha~im b. Utbe b. Rebia'nm klz1wr. Der-
re'nin babas1 Ha~im, Muaviye'nin daJI~nwr. Muaviye, bu yolu onun ba-
basma ikta olarak vermi~ti. Bu yiizden bu kilise ona nisbet edilmif?tir.
0, Miisliiman bir adamd1. Onlann miilkleri olarak bugiin bu kiliseden
ba~ka birf?ey kalmamlf?br.
8- Yakubi kilisesi:
Bu kilise, Tuma kap1s1 dahilindedir. Halid meydam ile Talha.b.
Amr b. Murre el-Ciihenf yolu arasmdawr.
9- Diger bir Yakubi kilisesi:
Bu da Televi yolu ile Suku Ali arasmdad1r. ibn Asakir dedi ki: "Bu
kilisenin baz1 binalan bugiine kadar kalmlf?br, ancak ~ogu zamanla YI-
 BUYUK ISLAM TARIHI 41

lalmi~b.r."
10- Ha~h kilisesi:
Hafi.z ibn Asakir, bununla ilgili olarak ~oyle demi~tir: ''Bu kilise, bu
giine kadar ayakta durmu~tur. Dogu kap1s1 ile TUma kap1s1 arasmda-
illr. Sur yamnda Niptiin yakmmdaillr. insanlar Niptiin kelimesini Ni-
ton ~eklinde telafuz ediyorlar. Ancak bu kilisenin de ~ogu harab olmu~,
Yikllmi~b.r." Bu kilise, Kudiis fatihi Selahaddin zamanmda Hafi.z ibn
Asakir'in vefatmdan sonra hicri seksenbe~inci senede Yikllmi~b.r.
11- Meryem kilisesi:
Bu, Dogu kap1s1 i~ndedir. Bununla ilgili. olarak ibn Asakir: ''Bu kili-
se, ~amhlann ellerinde kalan kiliselerin en biiyiiklerindendir." demi~­
tir.
Ben derim ki: Bu kilise, Hafi.z ibn Asakir'in vefatmdan sonra Melik
Zahir Riikneddin Baybars el-Bundukdari zamanmda Jikllmi~br.
12- Yahudi kilisesi:
Bu kilise, Cebr yaklnmdad1r. insanlar bugiin ona Bostanii'l-Kltt
adm1 vermektedirler.
13- Derbii'l-Belaga'daki Yahudi Kilisesi:
Yahudilerin Derbii'l-Belaga denen yerde bir kiliseleri daha varill ki
ancak bu, antla~ma metnine dahil edilmemi~ti. Bilahare Yikllmi~b.r.
Yerine ibn Siihreverdi Mescidi diye bilinen mescid in~a edilmi~tir. in-
sanlar bugiin oraya Cazuri yolu demektedirler.
14- Samira Kilisesi:
Ben derim ki: Tarih alimlerinin, ibn Asakir'in ve digerlerinin bah-
setmedikleri ba~ka bir kiliseleri daha vard1r ki o da Yikllmi~br. 0 kilise
717 hicri senesi i~inde Yikllmi~br. Hafiz ibn Asakir Samira kilisesinden
hi~ bahsetmemi~tir ve sonrada ~oyle demi~tir: Hnstiyanlann sonradan
yapbklan ve miman da Ebu Cafer el-Mensur Beni Katita olan ba~ka bir
kilise daha varillr ki, o da sahil kanal1 yarnndaillr. Bilahare Yikllmi~ ve
yerine Canik mescidi diye bilinen Ebu'l-Yiimn mescidi in~a edilmi~tir.
ibad kilisesi diye bilinen iki kilise daha yapmi~larillr ki bunlardan
biri ibn Ma~ell'nin evi yarnndad1r ve bilahare mescide donii~tiiriilmii~­
tiir. Digeri de Derbii'n-Nakk~!n yolu ba~mda olup yine mescide donii~­
tiiriilmii~tiir.

FASIL

Alimler, ~am'm sulh yoluyla m1, yoksa harp yoluyla m1 fethedildigi

konusunda ihtilafa dii~mii~lerdir. Alimlerin ~oguna gore ~am, ban~ yo-
luyla ele ge~irilmi~tir. <;unkii onlar, ~am'm zorla ele ge~irildigi, sonra
Bizanshlarm ban~a meylettikleri, yada ~am'm once ban~ yoluyla ele
ge~irildigi veyahut diger taraftan zor yoluyla istila edildigi hususunda
42 ffiNKESlR

§iipheye dii§IDii§lerdir. ~iipheye dii§iincede ihtiyaten ~am'm sulh yo- nu

luyla fethedildigi hususunda karar kJ.lmi§lardlr. Baz1lan ise, ~am'm ya-
ns1mn bar!§ yoluyla, yansmm da §iddet yoluyla ele g~mif? oldugunu
soylemi§lerdir. Ancak bu gorii§, Sahabelerin, ~amhlann en biiyiik ma-
bedi olan biiyiik kiliselerinin yansrm mescide donii§tiirmeleri, yans1m ral
da onlara b1rakmalan ile alakahdlr. Dogrusunu Allah bilir. da
Ebu Ubeyde, ~amhlara ban§ teklifini i~ren mektub gonderdi. Bu, lifE
en miinasip ve en me§hur olan kavildir. (:iinkii, Halid b. Velid o zaman em
komutanhktan azledilmi§ti. Bazllan ise, ~amhlara ban§ teklifini i~e­ rin
ren mektubu gonderen komutanm Halid b. Velid oldugunu ve Ebu ore
Ubeyde'nin de onun bu mektubu onayladiW.m saylemi§lerdir. Dogrusu-
nu Allah bilir. ola
Ebu Hiizeyfe lshak b. Bi§r'in anlatt1W.na gore Ebu Bekir es-S1ddik,
~am'm fethinden once vefat etmi§tir. Hz. Orner de Ebu Ubeyde'ye ve tih
Miisliimanlara Hz. Ebu Bekir'in oliimii sebebiyle taziyetlerini bildiren gor
mektubunu gondermi§ ve Ebu Ubeyde'yi ~am ordulan komutanh~a na:
tayin etmi§ ve sava§ hususunda da Halid b. Velid'e dam§masm1 emret-
mi§tir. Bu mektup, kendisine ula§bW. zaman Ebu Ubeyde, ~am'm fethe-
dilmesine kadar yirmi gece miiddetle durumu Halid b. Velid'e bildirme-
mi§tir.
Bu sebeple Halid, ona §oyle bir soru sormu§tu: me
-Allah sana rahmet etsin. Mektup sana geldigi zaman durumu ba- rec
na bildirmeni engelleyen §ey neydi? Ka
Ebu Ubeyde de ona §U cevab1 vermi§ti: ile
- Senin sava§ azmini kJ.rmak istemedim. Ben, diinya yetkisini iste- rw
miyorum, Diinya i~in de ~ah§m1yorum. Gordiigun §eyler mutlaka bir yet
giin yok olacak, zevale ugrayacakbr. Biz karde§iz. Dini ve diinyas1 hu- me
susunda kendi adlna karde§inin i§ yapmas1 ki§iye zarar vermez. kin
~urahbil b. Mersedin soyledigi §U sozler, burada anlatuacak §eyle-
me
rin en hayret vericisidir: ula
"Ebu Bekir, Halid b. Velid'i Yemamelilerin iizerine gonderdi. Yezid ula
b. Ebu Siifyan'l da ~am'a gonderdi. Ebu Bekir vefat etti. Orner halife ol- nin
du. Orner, Ebu Ubeyde'yi ~am'a gonderdi. Ebu Ubeyde, ~am'a vardiW.n- c;u
SUI
da dii§man ordusunun kalabal1k oldugunu gordii. Hz. Omer'den takvi-
ye birlikler istedi. Hz. Orner de, ~am'a Ebu Ubeyde'nin yanma gitmesi
ipn Halid b. Velid'e emir gonderdi. Bu emir iizerine Halid, Irak'tan
...,am
Q ' a gi'tt'1... "

Bu, cidden garip bir ifadedir. (:iinkii §iiphe gatiirmez bir ge~ktir ki
Ebu Ubeyde ve diger komutanlan ~am'a gonderen Hz. Ebu Bekir'di ve ora
Halid'in Irak'tan kalkJ.p takviye olarak ba§lanna emir s1fatiyla_ ~am'a AYJ
gitmesi emrini gonderen de Hz. Ebu Bekir'di. Cenab-1 Allah, Halid ve §Ill

Ebu Ubeyde vas1tas1yla ~am'm tiimiiniin fethini nasip etti. ln§allah bu- liin
 BUYUK ISLAM TARIHI 43

nu ilerde de anlatacaW.z.
Muhammed b. Aiz, Abdurrahman b. Ciibeyr b. Niifeyr'in §Oyle dedi-
gini rivayet etmi§tir:
"Miisliimanlar, ~am §ehrini fethettikleri zaman Ebu Ubeyde b. Cer-
rah'l fetih miijdesini ula§tlrmak iizere Hz. Ebu Bekir'e gonderdiler.·O
da Medine'ye geldiginde Hz. Ebu Bekir'in vefat ettigin,i Hz. Omer'in ha-
lifelige ge~tigini gordii. Sahabelerden birisinin kendilerinin ba§mda
emir olmasrm biiyiik bir olay olarak gordii. Hz. Orner de onu ~amdakile­
rin ba§ma emir tayin etti. Ebu Ubeyde, Medine'den ~am'a geldiginde
oradaki Miisliimanlar kendisine §Oyle dediler:
- Kendisini ulak olarak gonderdigimiz ama kendisi iizerimize emir
olarak gelen ki§iye merhaba."
Ukbe b. Amir'den §Oyle rivayet edilmi§tir: "Ebu Ubeyde, ~am'm fe-
tih miijdesini kendisine ula§tlrmam i~in beni Hz. Omer'e ulak olarak
gonderdi. Ben de cuma giinii Hz. Omer'in yanma vard!m. Kendileri ba-
na:
- Ka~ giinden beri mestini ~Ikarmadm?
- Ge~en cumadan beri pkaimad!m. l§te bugiin de cuma giiniidiir.
- Siinnetin hiikmiine uygun hareket ettin."
Leys dedi ki: Biz de bu hiikme baghJiz. Yani yolcu olan kimsenin
mestler iizerine mesh etmesinin belirli bir siiresi yoktur. 0 diledigi sii-
rece mestleri ayaklanndan ~1karmaks1zm iizerlerini mesh edebilir.
Kadim mezhebinde ~afii de bu gorii§e kail olmu§tur. Ahmed b. Hanbel
ile Ebu Davud da bunun gibi bir rivayeti lbn Ebi Umare'den merfu ola-
rak nakletmi§lerdir. Cumhur-u ulema ise, Miislim'in Hz. Ali'den riva-
yet ettigi §U gorii§e kail olmu§lardlr. Yolcu ki§i ii~ giin ii~ gece siire ile
mestlerini ayaklanndan pkarmaksiZm iizerlerine mesh edebilir. Mu-
kim kimse ise, bir giin bir gece siire ile ayaklanndan pkarmaksiZm
mestleri iizerine mesh edebilir. BaZI kimseler ise, posta gorevini yapan
ulak ile degerleri arasmda aJinm yapm1§lard1r. Posta gorevj.ni yapan
ulaklann mestlerine siiresiz olarak mesih yapabileceklerini, digerleri-
nin ise belirli siire zarfi.nda mesh edebileceklerini ifade etmi§lerdir.
(!iinkii bu konuda Ukbe ile Ali'nin rivayet ettikleri hadis vardlr. Dogru-
sunu Allah bilir.

FASIL

Ebu Ubeyde, daha sonra Halid b. Velid'i Bikaa'ya gonderdi. Halid,

oraJI klh~ zoruyla fethetti. Ebu Ubeyde, bir seriye gonderdi. Bunlar
Ayn-1 Misnun denilen yerde Bizanshlarla kar§Ila§blar. Rumlann ba-
§lllda Sinan adlnda bir komutan vardl. Bunlar, Beyrut gepdinde Miis-
liimanlara hiicum ettiler. 0 giin Miisliimanlardan bir~oklanm §P-hid et-
44 ffiNKESlR

tiler. Mi.ishimanlar Ayn Misnun'a, Aynu'f?·f?i.iheda adim verdiler. Ebu le1

Ubeyde, Ebu Bekir'in talimab dogrultusunda Yezid b. Ebi Si.ifyan'1
~am' da vekili olarak b1rakb. Fetih if?i ipn gerekli zemini haz1rlamalan ki-
amacryla Yezid, D1hye b. Halife'yi bir mi.ifreze ile Tedmi.ir'e, Ebu Zehra re
el-Kuf?eyri'yi de Besine ve Havran'a gonderdi. Ancak Ebu Zehra, burala- H
nn halklanyla banf? antlaf?masi yapb. ve
Ebu Ubeyd Kasrm b. Sellam dedi ki: Halid, ~am'1 sulh yoluyla ele ge- ce
prdi. ~am'a bagh diger yerleri de sulh yoluyle ele geprdi. Bu fetihlerde bil
Yezid b. Ebi Si.ifyan, ~urahbil b. Hasene ve Ebu Ubeyde'nin bi.iyi.ik rolle- zil
ri olmuf?tu. do
Velid b. Muslim dedi ki: ~am'm y8§h adamlanndan birkap bana de- et1
diler ki: Biz kuf?atma altmda iken Akabeti.i's-Selmiye tarafmdan bir si.i- ~
IDI
vari birligi geldi. Bunlar, ipek f?alvar giymif?lerdi. Mi.isli.imanlar, i.izerle-
rine hi.icum ettiler. Bunlar, Beyt Lehya ile Akabeti.i's-Selmiye arasmda gii
karf?Ilaf?blar. Mi.isli.imanlar, bunlan yenilgiye ugrabp kovalamaya ba§-
ladllar. Humus kap1sma dayandilar. Humuslular, bunlan gori.ince as
Mi.isli.imanlann ~am'1 fethetmif? olduklanm sandllar ve: "~amhlarla za
hangi f?artlarda banf? antlaf?masi yapmlf?Saniz biz de aym f?arllarla si- da
zinle banf? antlaf?masim yapal1m." dediler ve banf? antla§mas1 yapblar. m;
Halife b. Hayyat, Mugire'nin f?Oyle dedigini rivayet etmif?tir: ~urah­ sa
bil b. Hasene, Urdi.in'i.in Taberiye Wf?mda kalan her tarafim zorla ele ge- la•
~irdi. Bu fetih neticesinde Urdi.inli.iler, ~urahbil ile banf? antlaf?masi rel
yapblar. lru
ibn Kelbi de boyle demif?tir. lm
Ebu Ubeyde, Halid'i Bikaa i.izerine gonderdi. 0 da Bikaa topraklan- liil
m ele ge~irip halkma galip oldu. Baalbek halki da Halid1e ban§ antlaf?- ~a

masi yapb. Halid, onlar i~in banf? antlaf?masmm f?artlanm i~eren bir le1
mektup yazd1.
Evlerinin ve kiliselerinin yansm1 Mi.isli.imanlara vermeleri f?arll ile H~

onlarla banf? antlaf?masi yap1p i.izerlerine hara~ tarhetti. UJ

ibn ishak'la digerleri dediler ki: Hicri ondordi.inci.i sene zilkade A£
aymda Humus ve Baalbek, Ebu Ubeyde vas1tas1yla fethedildi. bu
Baf?kalan bu fethin hicri onbef?inci senede yapildi~m soylemif?ler- dii
dir. ba
ra
FiHLSAVA~I
an
Siyer alimlerinin ~ogu bu savaf?m ~am'm fethinden once yapllml§ f
oldugunu soylemi§lerdir. Ancak imam Ebu Cafer b. Cerir, bu sava§m
~am fethinden sonra yap1ldi~m ifade etmi§ ve bu konuda Seyf b.
Omer'in soylediklerine bagh kalm1§br. <";i.inki.i Seyfb. Orner, Ebu Os-
man Yezid b. Useyd el-Gassani ile Ebu Harise el-Kaysi'nin §Oyle dedik-
 B(Jy(j}( IsLAM TARIHI 45

lerini rivayet etmi~tir:

"lnsanlar, Yezid b. Ebi Si.ifyan'1 siivariyleriyle birlikte ~am'da bira-
klp ~urahbil b: Hasene komutasmda Fihl ve Gur taraflanna dogru ha-
rekete ge~tiler. Ebu Ubeyde de harekete ge~i. Onci.i kuvvetlerin ba~ma
Halid b. Velid'i, sol cenaha Amr b. As'!, siivarilerin b~ma Thrar b. Ez-
ver'i, piyadelerin ba~ma lyaz b. Ganem'i komutan yapb. Kendisi de sag
cenaha komuta ediyordu. Bunlar Fihl ~ehrine ula~tllar. Fihl, Gura bagh
bir beldenin ammr. Bizanshlar, Beysan taraflanna ~ekilmi~ler ve o ara-
zilerin sulanm Fihl ~evresine akltmi~lard1. Ortahk ~amur deryasma
donii~mii~, buda kendileri ile Miisliimanlann arasmda bir engel te~kil
etmi~ti. Miisliimanlar, dii~mana kar~1 gosterdikleri sebat ve dayan1kl1-
~ ile Bizanshlann kendilerine kurduklan bu tuza~ Hz. Omer'e bildir-
mek iizere haber gonderdiler. Ancak Miisliimanlar, biiyiik techizat ve
giice sahip olup devamh surette alarm halindeydiler.
Sav~ komutam ~urahbil b. Hasene idi. Gece giindiiz, sabah ~am
askerleri hep tabiye ediyordu. Bizanshlann gaflet i~inde olduklanm
zannederek bir gece ansiZin iizerlerine hiiciim ettiler. Onlarda b~lann­
da Siklab b. Mihrak admdaki komutan oldugu halde, aym anda Miislii-
manlara salmrmlar. Sabaha dek sava~tllar. Ertesi giinde ak~ama dek
sava~1 siirdiirdiiler. Gece karanl1~ basbnnca Bizanshlar ka~aya b~­
larular. Komutanlan Siklap oldiiriildii. Miisliimanlar, onlan takip ede-
rek ~amur deryas1mn i¢nde hezimete ugratblar. Bizanslllar, bu ~amur­
lan Miisliimanlan tuzaga dii~iirmek i¢n oralarda meydana getirmi~­
lerdi. Ama Cenab-1 Allah, kendilerini o ~amur deryasmda bogdu. Miis-
liimanlar, m1zraklan ile 80 OOO'e yakm Bizanshyt oldiirdiiler. Ancak ka-
~anlar kurtulabildi. Bizanshlardan ~ok miktarda ganimet ele ge~rdi­
ler.
Ebu Ubeyde ile Halid, beraberlerindeki askerlerle oradan aynhp
Hz. Omer'in emri dogrultusunda Humus'a hareket ettiler. Ebu Ubeyde,
Urdiin'de naibi olarak ~urahbil b. Hasene'yi b1rakb. ~urahbil de Amr b.
As'la birlikte harekete ge¢p Beysan'1 ku~atma albna aim. Beysanlllar,
bunlann kar~1sma pklnca Miisliimanlar onlardan ~ok saYlda adam ol-
diirdiiler. Sonra Beysanlilar, ~am'da yapllan ban§ antla~mas1 gibi bir
ban§ antla~mas1 yapblar. ~urahbil, Beysanlllarm iizerine cizye ve ha-
rac tarhetti. · ·
Ebu Aver es-Siilemi de Taberi.ye halkl ile aym ~r~vede bir ban§
antla~mas1 yapb.

0 SIRALARDA IRAK DlYARINDA YAPILAN SAVA~LAR

Onceki kls1mlarda da anlatt1~m1z gibi Miisenna b. Harise, Halid b.

Velid'in yamndaki askerlerle Irak'tan ~am'a gittigi esnada geride kalan
46 IBNKES!R

askerlerle birlikte Irak'ta kal<h. Halid, 9000 askerle ~am' a gelmi§ti. Bir
rivayete gore 3000 ki§i, ba§ka bir rivayete gore de 700 ki§ilik bir kuvveti !
l
Irak'tan al1p ~am'a gitmi§ti. Ancak bunlar, Irak ordusunun i.inlii baha-
drrlanndan<hlar. Geride kalan Musenna ordusunda, asker saYISI azal- I
<h. Kendi kral ve krali~lerini degi§tirmekle me§gul olmasalar<h Farsh-
lar, Musenna ordusuna saldiracaklar<h. Musenna, onlann saldinsm- ~
.I
dan korkmu§ ve bu konuda Hz. Ebu Bekir'den kendisine gelecek haber
11
de gecikmi§ti. Bunun uzerine kalkip Medine'ye gitti. Hz. Ebu Bekir'in
yamna var<h. Hz. Ebu Bekir, hasta yatmaktay<h. Ancak Iraklilarla sa- I<
va§malan i~in insanlara ~agnda bulunmasm1 Hz. Omer'e tavsiye etti. k
Hz. Ebu Bekir vefat edip ~ar§amba gecesi defnedildiginde Hz. Orner
n
insanlara, Iraklilarla sava§mak i~in ~agnda bulundu ve onlan sava§a
te§vik edip sevaba imrendirdi. Ne var ki hi~ kimse, bu sava§a kahlmaya
ragbet gostermedi ve, harekete de ge~medi. <;iinku onlar, gii~lerinin bii-
yiikliigunden dolaYI Farshlarla sava§mak istemiyorlar<h. Farshlarm
§iddetli bir sava§ giicune sahip olduklarmi dii§iiniiyorlar<h. Hz. Orner,
ikinci ve u~uncu giinde de insanlara ~agnda bulundu, ancak hi~ kimse
s~
harekete g~medi. Musenna b. Harise de bu konuda giizel bir kon~ma
yapti. Cenab-1 Allah'm, Halid b. "Velid vasitasiyla Irak topraklanmn ~­ ii:
gunun fethini kendilerine nasib ettigi haberini verdi. Oralardaki malla- dt
nn, mulklerin, e§ya ve aZiklann Musli.imanlann eline ge~igini bildirdi. si
v~
U¢ncii giinde de hi~ kimse Iraklilarla sava§mak iizere harekete g~e­
di. DOrdi.incii giin olunca ilk olarak Miisliimanlardan Ebu Ubeyd b. Me- ht
di
sud es-Sakafi bu ~agnya icabet etti. Sonra pe§i s1ra insanlar da bu ~agn­
ya icabet ettiler. Hz. Orner, Medinelilerden toplanan askerlerin ba§ma ec
DE
Ebu Ubeyd b. Mesud-es Sakafi'yi komutan yapti. Ancak Ebu Ubeyd, Sa-
habe degildir. Hz. Omer'e:
u
- Toplanan bu askerlerin ba§ma Sahabelerden birini komutan
yapsay<hn daha iyi olmaz m1y<h? denildiginde o §Oyle cevap vermi§ti:
-Ben, bu ~gnya icabet eden kimseyi komutan yaparim. Siz, bu di-
ne yar<hm hususunda insanlardan once davran<hmz. Ama bu adam da da
Iraklilarla yap1lacak olan sava§ ~agnsma sizden once icabet etti. h:
Daha sonra Hz. Orner, komutan Ebu Ubeyd b. Mesud es-Sakafi'yi ke
~a~r<h. Ozellikle kendisinin Allah'a kar§I gelmekten sakinmas1m, tak- NE
vali olmas1m ve beraberindeki Musliimanlara iyi davranmas1m tavsiye tel
SI
etti. Raswullah'm ashabma ve Selit b. Kays'a fikir danl§mas1m emretti.
mE
<;unkii Selit, sava§lara katilm1§ bir adamd1.
lu
Miisliimanlar, Irak diyanna dogru harekete g~tiler. 7000 ki§iydi-
ler. Hz. Orner, Ebu Ubeyde'ye bir mektup gonderdi. Mektubunda, Irak'a
gelen bu askerlerin beraberindeki diger askerlerle birlikte Halid komu-
tasmda Irak'a gonderilmesini emretti. 10 000 ki§ilik orduyu techiz etti. me
Ba§_lanna Ha§im b. Utbe'yi komutan yapti. Hz. Orner, Cerir b. Abdul-
 BOYOK ISLAM TARIHI 47

lahel-Beceli'yi 4000 ki~iyle Irak'a gonderdi. Cerir b. Abdullah, Kufe'ye

geldi. Sonra oradan ~kti. Herkrranii'l-Medar'la kar~Ila§ti, onu oldiirdii.
Askerlerini hezimete ugratti. <;oklanm Dicle nehrinde bogdu. insanlar
Irak'a ula§hklannda Farshlann hiikiimdarlan konusunda tereddiit
icinde olduklanm gordii. Son olarak ba§lanna Kisra'nm kiZl Boran'1 ge-
~irmi§lerdi. Boran'dan once k1z karde~i Azer Midaht'I oldiirmii~lerdi.
Boran, sava~ i~lerini idare etmesi icin Riistem b. Ferahzat admdaki ha-
nedan iiyesine on yilhk yetki vermi~ti. Bundan sonra hakimiyyet tekrar
Kisra'ya ge~ecekti. Rustem bunu kabul etti. Niicum ilmini iyi bilen bir
kimseydi. Kendisine:
- Bu i~i ni~in kabul ettin? Hakimiyetin tamamen senin eline ge~­
meyecegini sen de biliyorsun, denildiginde o ~u cevab1 vermi~ti:
- Tamahkarhk ve ~eref tutkusu, beni bu ~i kabul etmeye sevk etti.

NEMARiK SAVA~I

Riistem, Caban komutasmda bir orduyu harekete gecirdi. Ordunun

sag ve sol kanatlannda biri Hi~nesmah, digeri de Merdan§ah olmak
iizere iki komutan vardi. Bunlar, Hire ile Kadisiye arasmda Nemarik
denen yerde Miisliiman ordusuyla kar~Ila~tilar. Miisliiman ordusunun
siivari birliginin ba~mda Musenna b. Harise, sol cenahta Amr b. Heysen
vard1. iki taraf ~iddetli bir ~ekilde sava~tilar. Cenab-1 Allah, Farshlan
hezimete ugratti. Caban ile Merdan~ah esir dii~tiiler. Merdan§ah, ken-
disini esir eden asker tarafi.ndan oldiiriildii. Caban ise, kendisini esir
eden askere hile yapti. Asker onu sahverdi. Ama Miisliimanlar, onu yi-
ne yakaladilar ve brrakmadilar. "Asil komutan budur." diyerek onu Ebu
Ubeyd'in yanma gotiirdiiler. Ona:
- Bunu oldiir, komutan budur, dediler.
Ebu Ubeyd ise:
- Bu komutan da olsa bunu oldiirmeyecegim, dedi. Miisliimanlar-
dan biri Caban'a eman verdi. Sonra Ebu Ubeyd, hezimete ugrayan Fars-
. h askerlerin pe§ine dii~tii. Onlan Kisra'mn teyzesinin oglu Nersi'nin as-
kerlerinin bulundugu Kesker ~ehrine s1~nmak mecburiyetinde b1rakti.
Nersi, onlara yardim etti. Ebu Ubeyd, ile sava§hlar. Ebu Ubeyd onlan
tekrar bozguna ugratti. Onlardan ~ok miktarda mal ve yiyecek madde-
sini ganimet olarak ele ge~irdi. Allah'a hamd olsun. Ebu Ubeyd, gani-
metlerin be§te birini Hz. Omer'e, Medine'ye gonderdi. Bu hususta Miis-
liimanlardan biri ~oyle dedi:

"Hayatima yemin ederim ki -Ashnda hayabm benim i~in onemsen-

meyecek bir~ey degildir- Nemarikliler rezil riisvay oldular,
Rablerine hicret eden adamlar tarafmdan.
48 IBNKES1R

Bu adamlar onlan Dirna ile Barik arasmda tepelediler, ezip g~ti­

ler.
Biz onlan Mere Miisellah ile Hevani arasmda Tedarik yolundan ge-
lip oldiirdiik." m:
Miisliiman askerlerle Farshlar Kesker ile Sefatiye arasmdaki bir bo
yerde kar~1la~tllar. Nersi komutasmdaki ordunun sag ve sol cenahla- ge
nnda daytsl Nizam'm ogullan Bendeveyh ile Bireveyh varm. Riistem, lru
Calinos komutasmda bir ordu haZirlam. Ebu Ubeyd, bundan haberdar ra
olunca bu takviye kuvvetin Nersiye ula~masmdan once i~i tamamla- lru
mak istedi ve Nersi ile acelece sava~mak karanm verdi. lid taraf ~iddet­ dii
li,1>ir §ekilde sava~tllar. Farshlar, hezimete ugramlar. Nersi ile Calinos, M
Medayin'e bagh Barosma denilen yere gittiler. Ebu Ubeyd de Miisenna M
b. Harise'yi ve baZI seriyeleri bu mmbkarun Nehricor ve benzeri hudut- le1
lanna gonderdi. Buralann bir klsm1m ban~ yoluyla bir klsnnm da §id- su
det yoluyla fethedip ele ge~irdi. Uzerlerine cizye ve hara~ tarhetti. Bol tu
miktarda mal1 ganimet olarak ele ge~irdi. Hamd ve minnet Allah'a ol- El
sun. dt
Miisliimanlar, Caban'a yarwm i~n gelen Calinos kuvvetlerini klnp ge
ge~rdiler. Mallanm ganimet olarak alwlar. Calinos'un kendisi de hor- ra
lanmi~ ve al~alm1~ olarak kavmine doniip gitti. ce
si1
KOPRU SAVA$I VE MUSLUMANLARIN KOMUTANI EBU hj
UBEYD 1LE B1RL1KTE BlRCOK ASKER1N OLDURULMES1 lb

Calinos, Miisliimanlardan ald1~ yenilgiden ka~arak memleketine h~

dondiigu zaman Farshlar, kendi aralannda birbirlerini sava§a te§vik tii
ederek Riistem'in yaruna gittiler. Riistem de, ba§lannda ka§h komutan m
Behmes Cazeveyh'in bulundugu biiyiik bir orduyu sefere pkarm. Beh- le
mes'e, Feridun'un bayra~ Diref§ikabiyan'1 verdi. Farshlar, bu bayra~ b~
ugurlu sayarlarw. Ordu, yaruna Kisra'nm bayra~m da alm. Bu bayrak G
kaplan derisinden yapllm1§ olup sekiz zira enindeydi. Bu ordu gelip n
Miishimanlarm bulundugu yere ula§b. Aralarmda bir nehir varw. Neh-
rin iizerinde koprii varw. Miisliimanlara ~u haberi gonderdiler: "Ya siz n
kopriiyii g~ip yamm1za gelin, ya da biz kopriiyii ge~p tarafi.mza gele-
lim." ri
Miisliimanlar, komutanlan Ebu Ubeyd'e: d:
-Emir ver, onlar bizim yamm1za gelsinler, deyince Ebu Ubeyd ~u Sf
cevab1 verdi:
- Farshlar oliime kar§I bizden daha cesaretli olmasmlar. n
Boyle dedikten sonra Farshlann tarafi.na ge~mek iizere kopriiye
dogru yiiriidii. Kopriiden ge~erken askerler s1kl~blar, koprii darw, ora- VI
da dii~manla §iddetlice sava§blar. Daha once benzeri goriilmemi§ bir le
 BDYOK IsLAM TARIHI 49

sava§la kar§Ila§tllar. Muslumanlar 10 000 ki§i kadar<hlar. Farslar da

beraberlerinde boyunlannda ~an as1h filler getirmi§lerdi. Bu filler,
Muslumanlann atlanm korkutmak amac1yla getirilmi§lerdi. Muslu-
manlara her hamle yapbklannda Musli.imanlann atlan bu fillerden ve
boyunlannda as1h bulunan ~mgiraklann pkar<h~ seslerden korkup
geriliyorlar<h. Cok az miktarda at orada sebat edebildi ki bunlar da zor-
lama neticesinde sebat etmi§ gerilememi§lerdi. Muslumanlar, Farshla-
ra hamle yapbklan zaman atlan, fillere kar§I ilerleyemiyordu. Farsh-
lar, Muslumanlan ok yagmuruna tuttular. Cok miktarda mucahid ol-
durduler. Muslumanlar da onlardan 6000 ki§i oldurduler. Ebu Ubeyd,
Muslumanlara oncelikle filleri oldurmelerini emretti. Bunun uzerine
Muslumanlar, fillerin ~evresini ku§abp ba§tan sona hepsini oldurdu-
ler. Ancak Farshlar aralannda tuttuklan buyi.ik ve beyaz bir fili one
si.irdiller. Buna kar§I Ebu Ubeyd pkt1. Ona bir kih~ darbesi vurdu. Hor-
tumunu kesti, ama fil ofkelenip korkun~ bir pghk atb. Sal<hnya ge~ti.
Ebu Ubeyd'i ayaklan altma al1p ezmeye ba§la<h ve oldurdu. Uzerinde
durdu bundan sonra Ebu Ubeyd'in -kendisinin oli.imi.inden sonra yerine
ge~esini vasiyet ettigi- naibi file saldrr<h. Fil onu da oldi.irdu. Sonra Sl-
rasiyla komutanhk makamma ge~en komutanlar ille sava§blar. Boyle-
ce Sakifkabilesinden 7 komutan oldi.irillmu§ oldu ki Ebu Ubeyd, kendi-
sinin olumi.inden sonra sirasiyla bu ki§ilerin adlanm vererek komutan-
hga ge~melerini vasiyet etmi§ti. Neticede komuta makam1 Musenna
tbn Harise'nin eline ge~ti. Bu da Ebu Ubeyd'in vasiyetinin geregi idi.
Ebu Ubeyd'in zevcesi Dume bir ri.iya gormu§ti.i. Bu ri.iya aynen ta-
hakkuk etmi§ti. Mi.islumanlar bu durumu gori.ince gev§eyip zaafa du§-
tiller, durumlan zayrlla<h. Geri donup ka~tllar. Farshlar, onlan kovala-
malaya ba§lami§, onlardan bir~ogunu oldiirmu§lerdi. Mi.isli.iman asker-
ler ricata ba§lami§lar<h. Cok zorlu bir durum meydana gelmi§ti, kopri.i
ba§ma geldiklerinde insanlann bir kism1 kopri.iyi.i ge¢nce kopri.i Yikil<h.
Geride kalanlan Farshlar hakimiyetleri altmda al<hlar. Muslumanla-
nn buyi.ik bir kismm1 oldi.irdiller. 0 sava§ta 4000'e yakin Musli.iman FI-
rat nehrinde bogwmu§tu. Dogrusu bizler, Allah'a aidiz ve ona donucille-
riz.
Musenna b. Harise, ilerlemeye devam etti. Sava§ alamna gelip kop-
runun yanma geldiginde durdu. Muslumanlar hezimete ugradiklann-
dan baz1 mucahitler kendilerini F1rat'a abyor ve boguluyorlar<h. Mu-
senna askerlere §oyle seslendi:
- Ey insanlar! Sakin olun, ben kopri.ini.in ba§mda duraca~m. Hepi-
niz son nefesinize kader bu kopruyi.i ge~medik~e ben ge~meyecegim.
Askerleri kar§I tarafa ge~irdikten sonra ilk konakta onlara mola
verdi. 0 ve kahraman Musli.imanlar, digerlerini koruma altma ahp bek-
lemeye ba§lad1lar. Coklan a~r yaral1y<h, bazllan ~le gidip kaybolmU§-
B. ISLAM TARffil C. VII, F.4
50 IBNKES1R

tu, nereye gittigi bilinerniyordu. Baz1s1 urkek halde Medine'ye geri don-
rnu~tu. Bu haberi Hz. Omer'e Abdullah b. Zeyd b. Asrm el-Mazini ul~­ (

hrml§b. Abdullah, Hz. Orner'i rninber uzerinde gormu§, Hz. Orner ona: I
- Ey Abdullah b. Zeyd, ne haberler getirdin? diye sorunca Abdul- t
lah: I
-Sana kesin haber gelrni§tir, ey rnu'rninlerin emiri! diye <;evap ver- l
di. Sonra Hz. Orner'in yamna, rninbere Cikb, bu haberi gizlice ona bildir-
di. Bu haberi Hz. Orner'e ilk olarak ul~hran ki§inin Abdullah b. Yezid
b. Husayn el-Hutami oldugu da soylenir. Dogrusunu Allah bilir.
Seyfb. Orner dedi ki: Bu sava~, hicri onu~cii senenin ~aban aymda 1
Yermuk sava~mdan kirk giin sonra yapllrn1~hr. Dogrusunu Allah bilir.
Muslumanlann bir k1srn1, digerlerinin yanma donduler, bir k1srn1 da
Medine'ye gitti. Hz. Orner, hi~ kirnseyi kmamadl, hatta: "Ganirnetiniz
benirn" dedi. Cenab-1 Allah, lranhlan hukiimdarlann dururnuyla rne§-
gul etti. ~yle ki: Medain halkl, Rustern'e saldlnp onu hal' ettiler. Sonra d
tekrar tahta getirdiler. Ancak Firuzan'1 ona ortak yaptllar. lki firkaya
aynldllar. Farshlar, Medain'e dogru hareket ettiler. Miisenna b. Hari- a
se, bir Miislurnan grupla bunlan takibe ba~ladl. Farshlarm kornutanla- r
nndan ikisi onunla kar~Ila~h. Musenna, onlan ve beraberindeki bi~k g
askeri esir aldl, boyunlanm vurdu. Daha sonra Musenna, Irak'taki
Muslurnan kornutanlardan kendisine yard1rncr kuvvetler gondermele- s
rini istedi. Onlar da ona yardlmc1 kuvvetler gonderdiler. Hz. Orner de, z
aralarmda Cerir b. Abdullah el-Beceli'nin bulundugu ~ok saYlda takvi-
ye birliklerini Musenna'ya gonderdi. Gelen takviye birlikleri arasmda s
Cerir b. Abdullah el-Beceli'nin kavmi alan Becilelilerin tamam1 mevcut- a
tu. Miisliimanlann onde gelen buyiik ~ahsiyetleri de yardlma gelmi§ler- k
di. Boylece Miisenna'nm ordusundaki asker saYISl ~ogalm1~h . d
n
RUVEYB SAVA$1 0

Miisliimanlar, bu sava~ta iranhlardan oclerini alml~lardl. Fars ko- z

mutanlan, Miisenna ordusunun askerlerinin ~galdl~ru duyunca Meh- v
ram komutasmda bir ba~ka orduyu da Miisenna'nm iizerine gonderdi- n
ler. Fars ordusuyla Musenna ordusu, Biiveyb denilen yerde kar§Ila~h­ n
lar. Biiveyb, Kufe'ye bir giinliik mesafede bir beldedir ki, Kille ile Bii- a
veyb arasmda F1rat nehri vard1r. Farshlar:
- Ya siz nehri ge~ip yamm1za gelin, ya da biz gepp yan1ruza gele-
lim, dediler. Miisliimanlar:
- HaYir siz nehri gepp yamm1za gelin, diye cevap verdiler. Bunun
uzerine Farshlar, nehri ge~ip Miisliimanlann bulundugu yere geldiler.
Bu hadise, ramazan aYinda cereyan ediyordu. Komutan Musenna,
Miisliimanlara oru~lanru a~malanm emretti. Bunun uzerine butun or-
 BUYCTK ISLAM TARffil 51

du orucunu bozdu. Boylece giiclendiler. Musenna askerlerini yerle§tir-

di. Her bayrag,.n bulundugu yere gelip komutanlanyla kon~tu. Kabile-
lere ogut verip cihada te§vik etti. Sab1rh ve sessiz olmalanm tavsiye et-
ti. Askerler arasmda Cerir b. Abdullah el-Becell de kavminden bir gu- .
rupla beraber bulunuyordu,Musluman §ahsiyetlerin onde gelenleri de
bu orduda yer almaktayd!. Musenna, onlara §oyle dedi:
-Ben, uc defa tekbir getirecegim. Haz1rhkh olun, dorduncu tekbiri
getirecegim zaman saldtnya gepn.
Musliiman askerler onun bu emrini dinleyip itaat ettiler.Miisenna
ilk tekbiri getirince Farshlar acele davramp Muslumanlara sald!nya
g~tiler, adeta onlan hareket edemez duruma getirdiler. ~iddetlice sa-
va§tllar. Musenna, saflanndan baZismda gedikler meydana geldigini
gordu. Onlara bir adam vas1tas1yla §U haberi gonderedi:
-Komutan size selam soyluyor ve: ''Bugiin Araplan utand!rmaym."
diyor.
Bu haberi alan Beni icl kabileleri, hemen saflanm dogrultmaya ve
aralanndaki gedikleri kapatmaya ba§ladtlar. Miisenna bu durumu go-
runce begendi ve gulumsemeye ba§ladt.Sonra onlara tekrar §U haberi
gonderdi:
-Ey Musliiman toplulugu! Bu gibi kimselere nas1l davran1yor idiy-
seniz §imdide oyle davramn, Allah'm dinine yarwm edin ki, Allah da si-
ze yard!m etsin.
Musenna ve Miisliimanlar, kendilerine zafer ve nusreti nasip etme-
si ipn Allah'a dua ediyorlardt. Sava§ suresi uzaymca Miisenna,bahad!r
arkada§lanndan bir grup toplaytp bunlan kendisini korumalan ipn ar-
kasma gecirdi, kendisi de bizzat Mehran'a saldtrdt. Onu bulundugu yer-
den geri cekilmek mecburiyetinde b1rakb. Nihayet ordunun sag cenahi-
na girdi. Beni Taglib kabilesinden Hristiyan bir kole Mehran'a salwnp
onu oldurdu ve onun atma hindi.
Muhammed b. 1shak'm ifadesine gore Mehran'a saldrran ki§i, Miin-
zir b. Hasan b. Dtrar ed-Dabl'dir. Munzir, m1zrag,.m firlabp Mehran'1
vurmu§, Mehran'm ba§ml ise Cerir b. Abdullah el-Beceli kesip kopar-
IDI§b. Onun uzerindeki e§yalan yagmalama hususunda bu ikisi anla§-
mazhga du§IDU§ler, neticede Cerir onun silahm1, Munzir ise kemerini
almi§b.
Mecusiler bozguna ugraytp kacmaya ba§laytnca, Muslumanlar on-
Ian takip edip birbirinden aytnyorlardt.
Musenna b. Harise, koprii ba§ma muhafizlar gondermi§ti ki, oraya
gelen Farshlann kopriiden gecmesine engel olsunlar ve Muslumanla-
nn gecmelerine imkan tan1smlar. 0 giinun kalan klsm1 ile gecesi bo-
yunca Musliimanlar onlan kovalamaya devam ettiler. Anlatild!g,.na go-
re o giin Mecusilerden 100 OOO'e yakln asker telef oldu. Kimisi oldu-
52 IDNKES1R

riildu, kimisi de suda boguldu. Allah'a hamd ve minnet olsun.

Muslumanlar, bol miktarda ganimet ele ge9irdiler. Bu ganimetle-
rin bir lusm1 mal, bir klsm1 da gida maddesi idi. Mujdeyi ve ganimetlerin
be~te birini Hz. Omer'e gonderdil~r.Bu sava~ta Muslumanlarm onde
gelen ~ahsiyetlerinden 90k kimseler ~ehid edildi.Yine bu sava~ dolaYI- e1
Siyla Farshlarm boyunlan egil.di. Sahabelerin Firat ve Dicle arasmdaki ru
Fars beldelerine hucum etme imkanlan dogdu. SaYilamiyacak derece- y
de 90k miktarda ganimet ele ge9irildi. dt
Buveyb sava~mdan sonra anlablmas1 uzun surecek baz1 hadiseler ~(
daha cereyan etti. Iraktaki bu sava~, ~am'da cereyan eden Yermuk sa- rr
va~Irun kar~li1~ oldu. Bu sava~la ilgili olarak A'ver e~-~eni el-Abdf ~oy­ y;
le bir ~iir soylemi~tir: r:
~~
"Kabilenin yurdu A'ver'e kar~1 huzunleri harekete ge9irdi. k
Ve A'ver'e, Abdulkays'tan sonra Hassana 9evirdi. y
Duzenimiz ve dirligimiz yerinde iken Nahile'de z
Mehran'm ordusunu le~lere donu~tiirdu.
0 esnada Musenna,suvarileri ile uzerlerine yiirudu. s
Farshlardan sava~91lan oldurdu.
Mehran'1 ve beraberindeki askerleri yok etti. b
Musenna ve askerleri hirer hirer onlan helak ettiler."
:r
FASIL s
(
Bundan sonra emiru'l-mu'minin Hattab oglu Gner, Sa'd b. El>i Vak- s
kas ez-Ziihri-kibu zat a~ere-imi.ibe~~eredenbiridir-komutasmdaki 6000 1
ki~iden ol~an bir askEri biriigi Irak'a gonderdi. Cerir b. Abdullah ve Mu- I
senna b. Hapse'ye de Sa'd b. Ebi Vakkas'a tabi olmalan ipn mektup yaz-
di.Emrini dinleyip itaatetmelerini buyurdu. Sa'd, Irak'a vardi~nda Ce-
rir ile Musenna onun maiyetine girdiler. Daha once bu ikisi komuta husu-
sunda 9eki§meye girmi~erdi : Musanna, Cerir'e ~oyle diycrdu:
- Emiru'l-mu'minin, seni bana yard1mcr ve takviye olarak gonder-
mi~tir.
Cerir ise, ona ~u kar~Il1~ veriyordu:
- Hay1r, emirii'l-mii'minin, beni sana komutan olarak
gondermi~tir.
Sa'd b. Ebi Vakkas, Irak'tan gelince bu ikisi arasmdaki komutanhk
9eki~meleri de sona ermi~ oldu.
ibn ishak dedi ki: Musenna b. Harise, bu senede yani hicri onu¢n-
cu senede vefat etmi~tir.
Sahih kavle gore Hz. Orner, Sa'd b. Ebi Vakkas'l hicri ondorduncu
sene b~mda Irak'a gondermi~tir ki, bununla ilgili a91klama ileride veri-
lecektir.
 BDYOK ISLAM TARIHI 53

FARSILILARIN, YEZDUCURD'UN HUKUMDARLIGI

HUSUSUNDA BiRLE~MELERl

~irin, Kisra hanedamm beyaz sarayda toplanu§ ve bu hanedandaki

erkeklerin tamarnmm oldiiriilrnesini ernretrni§ti.Sarayda toplananlar
arasmda annesi ve kii~iik oglu Yezdiiciird'de bulunuyordu. Ka<hn, oglu
Yezdiiciird'iin dayllarma haber gonderdi. Gelip Yezdiiciird'ii annesin-
den ahp rnernleketlerine gotiirdiiler. Biiveyb sava§mda Farshlardan
~ok adamlar oliip hezirnete ugrarni§b. Miisliirnanlar da onlan kovala-
rnaya ba§lam.I§lardi. Far'shlar, elden pkan beldelerini geri alrnak i~in
yar<hrn toplamaya ba§la<hlar. Sonra Sa'd b. Ebi Vakkas'm Hz. Orner ta-
rafindan o rnmbkalara gonderildigini duydular. Kendi aralannda top-
lan<hlar. Biiyiik kornutanlanndan Riistern ile Firuzan'da bu toplanbya
kablmlar. Kendi aralannda birbirlerini Miisliimanlara kar§I sava§rna-
ya te§vik ettiler. Qe§itli tavsiyelerde bulundular ve Riistern ile Firu-
zan'a §Oyle dediler:
-Eger geregi gibi sava§rnassaniz sizi oldiiriir ve intikam ate§irnizi
sizinle sondiiriiriiz.
Sonra kendi aralannda Kisra'nm ~esitli yerlerdeki ka<hnlanna ha-
ber gondermelerini kararla§brdilar. Kisra hanedamndan ~ocugu bulu-
nan kamn varsa getirmesini ve ~ocugun ba~lanna hiikiirndar yapllrna-
Sim ittifakla kabul ettiler. Kisra'mn kadinlanndan birinin yanma gidil-
digi ve kadinm ~ocugu oldugu halde korkudan dolaYI ~gu olrnadi~m
soylernesi halinde o ka<hnm cezalandinlaca~ da hiikme baglamlar.
Nihayet Yezdiiciird'iin annesini buldular. Onu oglu ile birlikta getirdi-
ler. Yirmibir ya§mdaki oglunu ba§larma hiikiirndar yapblar.
Yezdiiciird, ~hriyar b. Kisra'nm ogullanndan<h. Farshlar, Boran'1
gorevden azlettiler. Fars hiikiirndarh~ yalmzca Yezdiiciird'iin eline
ge~ti. Farshlar, onun etrafmda toplan<hlar. Hiikiirndarh~m itttifakla
kabul ettiler. Bundan dolaYI ~ok sevindiler. Yezdiiciird'iin hakirniyeti,
Farshlar iizerinde gii~lendi. Qe§itli beldelere, rneskun rnahallere ve ik-
lirnlere haber gonderdiler. Sahabelere itaattan vaz g~tiler. Verdikleri
sozleri ve yapbklan antla§rnalan bozdular. Sahabeler de bu dururnu
Hz. Orner'e bildirdiler. Hz. Orner, sahabelere, lranhlann aralanndan
~Ikmalanm, beldelerin etrafmdaki su ba§lanna yerle§rnelerini ve her
kabilenin digerini gozetrnesini ernretti ki, bir Miisliiman kabilenin ba-
~ma bir §ey geldigi ve dururnu kotiile~tigi zarnan korn§u kabile bundan
haberdar olsun. Bu hadiseler, hicri onii¢ncii senenin zilkade aymda ce-
reyan etmi§ti. Hz. Orner, bu senede insanlara haccettirmi§ti. Ba§ka bir
kavle gore ise bu senede Miisliirnanlara haccettiren ki§i, Abdurrahrnan
b. Avf olrnU§tur. Hz. Orner, bu senede onlara haec ettirmerni§tir. Dogru-
sunu Allah bilir.
54 IBNKESlR

H1CR1 ONUQUNCU SENENiN OLAYLARI

s
Bu sene, Irak'ta Halid b. Velid tarafindan lslfu:n di.i!?manlanna k~1 tA
baz1 sava!?lar verildi. Bu sav~larla ilgili aynnbh apklamalar onceki d
sayfalarda verilmi!?ti. Yine bu senede Hire, Enbar ve diger !?ehirler fet- tj
hedildi. Halid b. Velid -me!?hur gori.i!?e gore- Irak'tan ~am'a ge~ti. n
Seyfb. Omer'in ifadesine ve lbn Cerir'in de benimsedigi gori.i!?e gore bu E
senede Yermiik sava~1 yap1ld1. Miisliimanlann onde gelen ~ahsiyetle­ k
rinden baZilan oldiiri.iliip !?ehid edildi. Bunlann adlanru ve biyografile- 0.
rini SiralaYJp anlatmak uzun bir yer i!?gal edecektir. Allah tamammdan d
raZI olsun. Bu senede Ebu Bekir es-S1dillk vefat etti. Onun siretini mus-
takil bir cilte anlattik. Hamd Allah'adir.
Bu senede Hattab oglu Orner cemaziyelahir aymm bitimine sekiz VI
giin kala ~ar!?amba giinii halifelik makamma ge~ti. Medine kadih~ru (
Hz. Ali'ye verdi. ~am komutanh~na Ebu Ubeyde Amir b. Cerrah el- 11
Fihri'yi atadi. Oradaki komutanhk gorevinden Halid b. Velid el- Fl
Mahzumiyi azletti. Yalruz, Halid'i sav~ ~uras1 meclisindeki gorevinde
brrakti. Bu senede Basra !?ehri ban!? yoluyla fethedildi ki bu, ~am'a bagh a:
fethedilen ilk !?ehirdir. (s
Bu senede Seyfb. Orner ile digerlerinin gori.i!?lerine gore D1ma~k h:
fethedilmi~tir ki, bunu onceki sayfalarda da anlatm1~tlk. Drma~k ko- y:
mutanh~na Yezid b. Ebi Si.ifyan atandi. Bu,oraya atanan ilk Miislii- yt
man komutandir. Bu senede Gur'a bagh Fihl beldesi sava~I yapildi. Bu
sav~ta Sahabelerden ve diger Miisliimanlardan bir topluluk oldiiri.iliip ilt
~hid edildi. Bu senede Cisri Ebi Ubeyd sav~I yapildi. Bu sav~ta Miis- fe
liimanlardan 4000 ki~i oldiiri.ildii. Komutanlan Ebu Ubeyd b. Mesud es- d:
Sakafi de ~hid edilmi~ti. 0, Abdullah b. Omer'in zevcesi Safiyye'nin ba- OJ
basiydi. Safiyye saliha bir kadindi. Allah ikisine de rahmet etsin. Yine s
Ebu Ubey Muhtar b. Ebi Ubeyd'in de babas1ydi ki, Muhtar, Sakifkabi- A
lesindeki en yalancr ki~iydi. Baz1 Irak sav~lannda komutanhk yap-
mi~ti. K
lbn lshak'm kavline gore Irak'ta komutanlik yapan Miisenna b. Ha- Jri
rise de bu senede vefat etti. Miisenna'YI Irak komutanligma, ~am'a gi- s;;
derken Halid b. Velid atami!?ti. Miisenna, baz1 me~hur hadiselerin kah-
ramaru olm~tu. Onceki sayfalarda anlatti~m1z sav~lara komutanlik
yapm1~ti. Ozellikle Kopri.i (Cisr) sav~mdan sonraki Biiveyb sav~mda
biiyiik yararhklar gostermi~tir. Farshlann 100 000 ki~iye yakm ordu-
sunun bir kisrmru oldiirmii~, bir kism1ru da Frrat nehrinde bogmu§tu.
Cumhur-u ulemarun kavline gore bu sava~, hicri ondordiincii seneye ka- le
dar devam etmi~tir. Yine hicri onii~iincii senede Hz. Orner, baZilarmm
kavline gore insanlara haccettirmi~tir. Ba~ka bir rivayete gore bu sene- bi
de Miisliimanlara hac ettiren ki~i, Abdurrahman b. Avf olmu~tur. VE
 BUYOK IsLAM TARffil 55

Bu senede Hz. Orner, Irak ve ~am sava§lan icin Arap kabilelerini

sava§a ~aW.rmi§, bir~ok taraflardan Miisli.imanlar bu sava§ i~n gelip .
toplanmi§lar ve Hz. Orner de onlan ~am ve Irak'a gtindermi§ti. Bu sene-
di2 ibn 1shak'm kavline gore Ecnadeyn sava§I, cemaziyelevvel aJirun bi-
timine ii~ giin kala cumartesi giinii yapudi. Vakidi de bu gorii§tedir. Ec-
nadeyn sava§I, Remle ile Cisreyn arasmdaki bir mmtlkada yapilmi§br.
Bizanshlann ba§mdaki komutan Kaykulan, Miisliimanlann ba§mdaki
komutan da Amr b. As'b. Bu sava§ta Bizanshlarm kuvveti , 20 000 ki§i
oldugu halde hezimete ugrami§lar, ~oklan oldiiriilmii§tii. Aym zaman-
da Miisliimanlardan da bir topluluk §ehid edilmi§ti. ~hidlerden bazila-
nmn adlan §Oyledir:
Hi§am b. As, Fadl b. Abbas, Eban b. Said, Eban'm karde§leri Halid
ve Amr, Nuaym b. Abdullah b. Nahham, Tufeyl b. Amr, Abdullah b. Amr
( bu ikisi Devs kabilesindendirler ), D1rar b. Ezver, 1krime b. Ebu Cehl,
tkrime'nin amcas1 Seleme b. Hi§am,Hebbar b. Siifyan, Sahr b. Nasr ve
Haris b. Kays ogullan Temim ile Said. Allah hepsinden raZI olsun.
Muhammed b. Sa'd dedi ki: Ecnadeyn sava§mda Tiileyb b. Amr ile
annesi Erva binti Abdiilmuttalib §ehid edildiler. Erva, Raswullah'm
(s.a.v) halas1 idi. Bu sava§ta Abdullah b. Ziibeyr b. Abdiilmuttalip de §e-
hit edildi. Vakidi'nin ifadesine gore §ehid edildigi zaman Abdullah'm
ya§I otuzdu. Yine Vakidi dedi ki: Abdullah b. Ziibeyr'in hadis rivayeti
yoktur. 0, Hiineyn sava§mda da sabredip sebat gosterenlerdendi."
ibn Cerir dedi ki: Ecnadeyn sava§mda Osman b. Talha b. Ebi Talha
ile Haris b. Evs b. Atik de §ehid edildiler. Allah onlardan raZI olsun.Hali-
fe b. Hayyat'm ifadesine gore hicri onii~fulci.i senede Mercii's-sifr sava§I
da yapilmi§br. Bu sava§, ayn1 senenin cemaziyelevvel aJirun bitimine
on iki giin kala cereyan etti. Miisliiman askerlerin komutan1 Halid b.
Said b. As'ti. 0, bu sava§ta §ehid edildi. Onu §ehid eden ki§i, karde§i
Amr'dir.Ba§ka bir kavle gore ise ogludur. Dogrusunu Allah bilir.
tbn 1shak dedi ki: Mercii's-sifr sava§mda Bizanshlarm komutam
Kalkut idi. Bu sava§ta Bizanshlardan ~ok saYida asker oldiiriildii. Oyle
ki, onlarm akan kani, degirmeni ~ali§brdi.Sahih kavle gore Mercii's~sifr
sava§I, hicri ondordi.inci.i sene ba§mda yapilmi§tlr ki, bu ileride de anla-
blacakbr.

H1CR1 ONUQUNCU SENEDE VEFAT EDEN $AHS1YETLER

Hafiz ez-Zehebinin anlatbgma gore bu senede vefat eden §ahsiyet-

lerin adlan harf s1rasma gore §Oyledir:
Eban b. Said b. As b. Umeyye el-Umevi. Ebu'l-Velid el-Mekki. Bu zat
biiyiik Sahabelerdendir. Hudeybiye giiniinde Osman b. Affan'a eman
veren ve·onun Raswlulah'm mesaj1m Mekkelilere ula§brmas1 i~n Mek-
56 ffiNKES!R

ke'ye girmesine imkan tamyan zattir. Kardef?lerinin Habef?istan'dan l

donmelerinden sonra Miisliiman olmuf?tur. Kardef?leri Halid ile Amr,
Habe~?istan doniif?lerinde onu lslfun'a davet etmif?ler, o da onlann bu da- y
vetine icabet etmi§ti. Hep birlikte Medine'ye gitmif?ler, Rasulullah fi
(s.a.v.)'m Hayber'i fethettigini gormii§lerdi. RasUllullah (s.a.v.), Eban'1 b
hicri dokuzuncu senede Bahreyn'e vali tayin etmi~?ti. Bu zat, Ecnadeyn )
savaf?mda §ehid edildi. v
Bu senede vefat edenlerden biri de Rasullullah (s.a.v.)'m azadhs1 g
Enese'dir. Me§hur kavle gore bu, Bedir savaf?mda §ehid edilmi§tir. F
Buhari ve digerleri boyle derler. Vakiili'nin ilim ehlinden naklettigine 11
gore bu sahabe, Uhud savaf?ma katilmi§br. Bu hususta Vakidi §oyle z
der: tbn Ebi Zenad'm, Muhammed b. Yusuftan bana naklettigine gore r
Enese,Hz. Ebu Bekir'in halifeligi zamanmda vefat etmi§tir. Kiinyesi 1l
Ebu Mesruh idi. Ziihri'nin dedigine gore Enese, insanlarm Peygamber s
(s.a.v.)'in yanma girmeleri i~in izin verirdi.Yani peygamberle gorii§mek a
isteyen kimseler ondan izin al1p i~eri girerlerdi. d
Bu senede vefat edenlerden biri de Temim b. Haris b. Kays es- 0
Sehmi ile karde§i Kays'dlr.Bu ikisi k1ymetli sahabelerden olup Habe- ll
f?istan'a hicret etmi§ler ve Ecnadeyn savaf?mda §ehid edilmif?lerdir. I
Bu senede vefat edenlerden biri de Haris b. Evs b. Atik'tir. Habe§ d
Muhacirlerindendir. Ecnadeyn sava§mda §ehid edilmi§tir. t
Bu senede vefat edenlerden biride lslam'a ilk zamanlarda girmi§ 11
olan §ahsiyetlerden Halid b. As b. el-Umevi'dir. Habe§istan'a hicret et-
mi§, orada on kiisur sene ikamet etmi~?ti. Anlatildl~na gore o, Rasw· I
lullah (s.a.v.) tarafi.ndan San'a valiligine atanmi§br. Hz. Ebu Bekir- 11
onceki sayfalarda da anlabldl~ gibi- onu baz1 fetihlerde komutan ola- y
rak gorevlendirmi§tir. Bir kavle gore Mercii's-sifr sava§mda §ehid edil- I
mi~?tir. Ba§ka bir kavle gore savaf?tan ka~mi§, Hz. Ebu Bekir de onu ce-
zalandlrmak ipn Medine'ye girm.esine izin vermemi§tir. Medine W§In- r
da biray siireyle ikamet etmif?, nihayet Hz. Ebu Bekir, f?ehre girmesine
izin vermi~?tir. Anlatildl~na gore onu f?ehid eden ki§i·de sonralan Miis- c
liiman olmuf? ve onunla ilgili olarak f?Oyle demi§tir: "Onu oldiirdiigum (
zaman goge yiikselen bir nur gordiim." Allah on dan raZI olsun. r
Bu senede vefat edenlerden biri de Sa'd b. Ubade b. Diileym b. Hari-
se b. Ebu Hiizeyme (Hiizeyme kelimesinin ba§mdaki Ebu kelimesinin l
bulunmadl~ da soylenir.) b. Sa'lebe b. Tarif b. Hazrec b. Saide b. Ka'b
b. Hazrec el-Ensan el-Hazreci. Bu zat, Hacr~lilerin lideriydi. Kiinyesi I
Ebu Sabit idi. Ebu Kays oldugu da soylenir. Biiyiik bir Sahabeydi. Aka- l
be bey'atmda Medinelilerin temsilcilerindendi. Urve, Musa b. Ukbe,
Buhari ve tbn Makula'mn ifadelerine gore Bedir gazvesinde haZir bu-
lun.muf?tur.tbn Asakir'in, tbn Abbas'tan yapti~ rivayete gore Bedir sa-
va~'nda Muhacirlerin bayra~ Hz. Ali'nin; Ensar'm bayra~da Sa'd b.
 BDYOK ISLAM TARIHI 57

Ubade'nin elindeydi. Allah ikisinden de raz1 olsun.

Ben derim ki: Me§hur kavle gore bu bayraktarh~ fetih giini.inde
yapml§tlr. Dogrusunu Allah bilir. Vakidi dedi ki:Sa'd b. Ubade, Mekke
fethinde haZir bulunmam. Ci.inki.i onu bir Jilan sokmu§, o da Mekke fet-
hine kablmak i~n gerekli haz1rh~ yapb~ halde sefere kablamami§tl.
Ancak Rasulullah (s.a.v.), onun ganimet paJim aJinp kendisine vermi§
ve sevap kazanm~m da bildirmi§ti. Sa'd, Uhud gazvesine ve mi.iteakip
gazvelere kablmi§br. Halife b. Hayyat dedi ki: Sa'd'm bir taba~ varm.
Rasulullah (s.a.v.), zevcelerinden hangisinin evine giderse bu tabak da
i~nde et ve tirit ya da si.it ve ekmek yahut ekmek ve yag veyahut sirke ve
zeytin ya~ bulunarak Raswullah'la dola§Irm. Sa'd, her gece ortahk ka-
rarm~ zaman misafir ararm. Gi.izel Ara~a yazan, iyi ok atan ve iyi yi.iz-
me bilen bir kimseydi. 0, bu i§leri giizel yapanlara, "kamil ve olgun kim-
seler" derdi. Ebu Orner b. Abdi Berr'in ve diger bir~k tarih bilginlerinin
anlatbklanna gore Sa'd b. Ubade, Hz.Ebu Bekir'e bey'at etmemi§, Me-
dine'den plop ~am'a gitmi§ ve Hz. Ebu Bekir'in hilafeti doneminde hicri
oni.i~i.inci.i senede Havran'a bagh bir koyde vefat etmi§tir. llm lshak,
Medaini ve Halife de bOyle demi§lerdir. Ba§ka bir kavle gore ise Sa'd,
Hz. Omer'in halifeliginin ilk zamanlarmda vefat etmi§tir. Hicri ondor-
di.inci.i senede veya onbe§inci senede vefat ettigini soyleyenler de olmU§-
tur.Fellas ile lbn Bekir ise, onun hicri onaltmCI senede vefat ettigini 80y-
lemi§lerdir.
Ben derim ki: Hz. Ebu Bekir'e bey'atla ilgili olarak imam Ahmed b.
Hanbel'in Mi.isned'inde rivayet ettigine gore Sa'd b. Ubade, Hz. Ebu Be-
kir'in:"Halifeler Kurey§'tendir."dedigini kabul etmi§tir. Sa'd'm, ~am di-
yannda vefat etmesine gelince bu muhakkakbr. Me§hur kavle gore ise
Havran'da vefat etmi§tir.
Muhammed b. Aiz ed-Thma§ki, Said b. Abdi.ilaziz'in §Oyle dedigini
rivayet etmi§tir:
"~am diyarmda fethedilen ilk §ehir Busra'mr. Sa'd b. Ubade de ora-
da vefat etmi§tir. Zamamm1zdaki insanlann ~oguna gore o, Thma§k'm
Guta mmbkasmdaki bir koyde defnedilmi§tir ki, o koye Meniha am ve-
rilir. Orada me§hur bir mezar varmr ki, o da Sa'd'm mezanmr."
Hafiz lbn Asakir'in, Sa'd b. Ubade'nin biyografisinden bahsederken
bu mezardan soz ettigini gormedim.
lbn Abdi'l-Berr dedi ki; "Sa'd b. Ubade'nin gusi.ilhanede oli.i oldugu-
nu gordi.iler. Cesedi yemye§il olmu§tu.Oldi.iguni.i anlamamlar. 0 s1rada
birinin §oyle bir §iiir soyledigini duydular:

"Hazrec'in efendisi Sa'd b. Ubade'yi oldi.irdi.ik.

Onu bir okla vurduk ki o, onun tam kalbine isabet etti."
lbn Ci.ireyc, Ata'nm §oyle dedigini rivayet etmi§tir: "Ben, cinlerin
58 lBNKES!R

Sa'd b. Ubade hakkmda bu iki beyti soylediklerini i~?ittim." D

Sa'd'm, Peygamber Efendimiz'den rivayet ettigi baz1 hadisler var- b:
dir. Allah ondan raz1 olsun. 0, insanlann en k1skan~lanndanru. Mutla-
ka bakire karunlarla evlenirdi. Bir kadm1 da bo~?adi~ takdirde ba~?ka bir B
erkek o karunla evlenmeye cesaret edemezdi. s
Rivayet olunduguna gore o, Medine'den pkti~ zaman mahm ogul- ti
lan arasmda payla~?tariDI~?, ancak kendisi vefat ettigi zaman bir ~~ugu
dogmu~?tu.Bunun iizerine Hz. Ebu Bekir ile Hz. Orner, onun oglu u
Kays'm yanma gitmi~?ler; Kays'a, yeni dogan ~cugu da kendileriyle bir- e1
likte babalannm mirasma ortak etmelerini soylemi~?lerdi. Ancak Kays ti
~u cevab1 vermi~?ti: la:
-Ben, babam Sa'd'm yapb~ taksimab degi~?tirmem, ancak kendi e1
paYlml yeni dogan i?U karde~?ime veriyorum. · H
Hicri onii~iincii senede vefat edenlerden biri de Seleme b. Hi~?am b. Vi

Mugire'dir. Ebu Cehil'in karde~?idir. islfun'm·ilk zamanlannda Miislii-

man olmu~?tur. Habe~?istan donii~?iinde karde~?i Ebu Cehil onu hapsetti.
A~ b1rakti. Rasullullah (s.a.v.) da kunutta onun ve mustaz'af olan diger
Miisliimanlann kurtulu~?u ipn dua ediyordu. Sonra kurtuldu, Hendek
sava~?mdan sonra Medine'ye Rasullullah (s.a.v)'m yamna gitti. Onunla
beraber oldu.Ecnadeyn sava~?ma katild1. Orada ~?ehid edildi. Allah on-
dan raz1 olsun.
Hicri onii~iincii senede vefat edenlerden biri de D1rar b. Ezver el-
Esedi'dir. Me~hur baharurlardan ve namh yigitlerdendi. Ovgiiye lay1k s~

halleri ve ba~kalan tarafmdan goriiliip takdir edilen yararhklan oldu.

Musa b. Ukbe ile Urve'nin anlatbklanna gore Ecnadeyn sava~mda ~?e­
s~
hid edildi. Sagma esnasmda hayvanm memesinde birazc1k siit birak-
manm miistehap olduguna dair bir hadis rivayet etmi~?tir.
Hicri onii~iincii senede vefat edenlerden biri de Tilleyb b. Umeyr b.
Vehb b. Kesir b. Hind Kusay el-Kure~?i el-Abdi'dir. Anas1 Erva binti Ab- di
diilmuttalib'dir ki, Rasulullah (s.a.v)'m halas1rur. Tiileyb, islfun'm ilk k;
doneminde Miisliiman olup ikinci Habel? hicretinde oraya hicret etti.
Bedir savai?ma kablru. Mii~?rikleri vuran ilk ki~?inin o oldugu soylenir. dl
~oyleki:Ebu Cehil, Peygamber (s.a.v)'e sovmii~?tii. Bunun iizerine o da M
bir devenin ~ene kemigini alarak Ebu Cehil'in kafasma vurmu~? ve kafa- a]
Slm yarmi~?tl. Tiileyb, ya~?h bir insan olarak Ecnadeyn sava~?ma kablm1~ le
ve orada ~?ehid edilmi~ti. ki
Hicri onii~iincii senede vefat edenlerden biri de Abdullah b. Ziibeyr fe
b. Abdiilmuttalib b. Ha~?im el-Kure~?i el-Ha~?imidir. Peygamber (s.a.v.)
'm amcas1rur. Me~hur baharurlardan ve namh yigitlerdendir. Ecnadeyn ni
savasmda namh kumandalardan on Bizansh komutanla miibareze ede- d
rek onlan Oldiirdiikten sonra ~?ehit edildi. 0 zaman otuz kiisur ya~?m­ H
daydl.
Hicri onii~iincii senede vefat edenlerden biri de Abdullah b. Amr ed-
 B(Jy(J}( ISLAM TARIHI 59

Devsidir. Ecnadeyn savasmda !?ehid edildi. Bu zat hakkmda fazla bir

bilgiye sahip degiliz. Me!?hur bir !?ahsiyet degildir.
Bu senede vefat edenlerden biri de Osman b. Talha el-Abderi el-
Hacbidir. Anlatll<hwna gore bu, Ecnadeyn sav~mda !?ehid edilmi§tir.
Sahih kavle gore ise o, hicri krrkmcr seneden sonrasma kadar ya§am.I§-
tlr.
Bu senede vefat edenlerden biri de Attab b. Useyd b. Ebu'l ts b.
Umeyye el-Umevi Ebu Abdurrahman'd1r. Rasulullah (s.a.v.)'m tayin
ettigi ilk Mekke emiri idi. Rasullullah (s.a.v.), onu Mekke valiligine fe-
tih senesinde tayin etmi§ti. 0 zaman yirmi ya§mdaych. Aym sene insan-
lara haccettirdi. Hz. Ebu Bekir de peygamberden sonra onu Mekke'ye
emir olarak tayin etmi§ti. Ve Mekke'de vefat etti. Anlatll<hWua gore o,
Hz. Ebu Bekir'den sonra vefat etmi§tir. Dort siinen sahibi tarafi.ndan ri-
vayet edilen bir hadisi varmr. Hicri onii~iincii senede vefat edenlerden
biri de tkrime b. Ebu Cehil Amr b. Hi§am b. Mugire b. Abdullah b. Orner
b. Mahzum Ebu Osman b. el-Kure!?i el-Mahzumidir. Babas1 gibi cahili-
ye doneminin onde gelenlerindendir. Fetih senesinde, once firar etmi§
sonra hakka doniip Miisliiman olmu§tu. Hz.Ebu Bekir, irtidat hadisele-
ri esnasmda onu Umman'a vali tayin etti. Umman'daki miirtedleri yok
ettikten sonra ~am'a geldi. Baz1 askeri birliklere komuta etti. Anlatllm-
wna gore Miisliiman olduktan sonra giinah i§lememi§tir. Mushafi. opiip
aglar ve:"Bu Rabbimin kelam1mr." dermi§. Onun bu davram!?ml delil
sayan tmam Ahmed b. Hanbel, Mushafin opillmesinin caiz ve me§ru ol-
dugunu soylemi!?tir. 1mam ~afii:"tkrime, Miisliiman olduktan sonra
giizel ve ovgiiye layik bir imtihan verdi." demi§tir. Urve, onun Ecnadeyn
sava§mda §ehid edildigini ve viicudunda yetmi§ kadar darbe bulundu-
gunu soylemi§dir.
Hicri on ii~ncii senede vefat edenlerden biri de Fadl b. Abbas b. Ab-
diilmuttalib'tir. Onu bu senede vefat ettigi soylenmekteyse de sahih
kavle gore o, hicri onsekizinci seneye kadar y~ami§tlr.
Hicretin onii~ncii senesinde vefat edenlerden biri de Nuaym b. Ab-
dullah b. Nahham'd1r. Beni Adiy kabilesindendir. Hz. Omer'den once
Miisliiman oldu. Ancak Hudeybiye sonrasmda hicret edebildi. Qiinkii o
akrabalanna iyi davranan bir kimseydi. Kurey§liler, ona §Oyle demi§-
lerdi:''Yamm1zda kal da hangi din den olur~an ol. Allah'a yemin ederiz .
ki, herhangi bir kimse sana il~irse seni kor\.rmak i~ mutlaka cammJ.ZI
feda ederiz."
Ecnadeyn sav~mda §ehid edildi. Yermiik sava§mda §ehid edildigi-
ni soyleyenler de olmu§tur. Hicri onii~ncii senede vefat edenlerden biri
de Hebbar b. Esved b. Esed Ebu'l-Esved el-Kure§i el-Esedidir. Bu zat,
Hz. Zeyneb'in Mekke'den ~1klp Medine'ye gidi§i esnasmda binegini ya-
ralaml§ bu yiizden Zeynep yere dii§mii§tii. Fakat Hebbar bilahare Miis-
60 ffiNKESlR

li.iman olmu~ ve lslfuniyet'ini giizelce y~am1~ti. Ecnadeyn sava~mda

~ehid edildi. Allah ondan raZI olsun.
Hicri oni.i~i.inci.i senede vefat edenlerden biri de Hebbar b. Si.ifyan b.
Abdi'l-Esved el-Mahzumi'dir.Ummi.i Seleme'nin karde§inin ogludur.
lslfuniyet'in ilk zamanlannda Mi.isli.iman oldu. Habe§istan'a hicret etti.
Sahih kavle gore de Ecnadeyn sava~mda §ehid edildi. Mu'te sav~mda
§ehid edildigini soyleyenler de olmu§tur. Dogrusunu Allah bilir.
Hicri oni.i~i.inci.i senede vefat edenlerden biri de Hi§am b. As b. Vail
es-Sehmi'dir. Amr b. As'm karde§idir. Tirmizi'nin rivayetine gore
Rasulullah (s.a.v.):"As'm iki oglu da mi.i'mindirler." demi§tir. Hi§am, si;
Amr b. As'tan once Mi.isli.iman olmu§tur. Habe§istan'a hicret etti. Ora- ed
ffil
dan dondi.igunde Mekke'de hapsedildi. Hendek gazvesinden sonra Me-
dine'ye hicret etti. Hz.Ebu Bekir, onu Bizans imparatoruna elp olarak bo
gondermi§ti. Unli.i bahad1rlardanill. Ecnadeyn sav~mda §ehid edildi. dt
Yermi.ik sava§mda §ehid edildigini soyleyenler olmu§sa da Ecnadeyn §e
sava§mda §ehid edildigini soyleyenlerin gorii§i.i daha dogrudur. Dogru-
sunu Allah bilir. H
~ll
Hicri oni.i~i.inci.i senede vefat eden §ahsiyetlerden biri de Ebu Bekir
es-S1dd1k (r.a.)'dir. Onun biyografisi ayn bir boli.imde anlatllml§tlr. OJ
Hamd Allah'aillr. dt
s~
hl
ru
la
T~
et

se
Sf
si.J

ge
ra

nc
 HlCRl ONDORDUNCU SENE

Bu sene, Orner b. Hattab'm insanlan Irakhlarla sav~a te§vik etme-

siyle ba§lad1. <;unkti Hz. Omer'e ,Cisr sava§mda Ebu Ubeyd'in §ehid
edildigi, Farshlann birle§tikleri hanedandan Yezdtictird'ti tahta gepr-
me konusunda gorti§ birligi ettikleri,Irak'taki Medainlilerin ahidlerini
bozduklan, Mtisltimanlara eziyet edip onlan aralanndan pkanp kov-
duklan haberi ula§b. Bunun tizerine Hz. Orner, Irak'taki ordulanna,
§ehir i~inden pklp §ehir ~evrelerinde durmalan talimabm gonderdi.
Merhum ibn Cerir dedi ki: Bu senenin muharrem aYl ba§mda
Hz.Omer, Medine'de bir ordu te~kil etti. Orduyu harekete geprdi. Yola
~1kan ordu, S1rar suyu yakmmda konakladl. Ordugah kuruldu. Hz.
Orner de bizzat Iraklilarla sava~mak i~in bu ordunun b~mda gidiyor-
du. Medine'de yerine naib olarak Hz. Ali'yi b1rakb. Osman b. Affan ile
Sahabelerin onde gelen ~ahsiyetlerini de yanma aldl. Sonra bu karan
hususunda Sahabelerin gorti§lerini almak i~in bir toplanb yapt1. Duyu-
ru yaptrrdl. Hz. Ali'ye de haber gonderdi. 0 da Medine'den geldi. Bu top-
lantiya katlldl. Toplanbda Hz. Orner, Sahabelerin gorti~lerini sordu.
Tamam1 Irak'a gitmek hususunda onunla, hem fikir olduklanm beyan
ettiler. Yalmz Abdurranman b. Avf§oyle dedi:
- Ey Orner, korkanm ki sen yenilgiye ugrar ve gtictinti kaybeder-
sen, diger beldelerdeki Mtisltimanlar da zaafa ugrarlar . Gorti§time gore
sen Medine'ye donmelisin .Irak'a kendi yerine ba§ka birini gondermeli-
sin.
Abdurrahman b. Avfm bu gorti§tinti, Hz. Orner ve ist~are edilen di-
ger cemaat tiyeleri uygun gordtiler. Bunun tizerine Hz. Orner, Abdur-
rahman b. Avfa ~oyle bir soru sordu:
- Irak'a kimi gondermemi istersin?
-Sen o adam1 bulmu§sun.
- Ki.mdir o adam?
-Asian pen~li Sa'd b. Malik ez -Ztihri'dir.
Hz. Orner, Abdurrahman b. Avfm bu saztinti gtizel buldu. Sa'd'a ha-
ber ganderdi. Onu Irak ordulannm b~ma komutan yapb. <';e§itli tavsi-
yelerde bulunup §Oyle dedi:
-Ey Sa'd! Salon, Rasullullah'm daYISI ve Sahabesidir, diye soyle-
nen sozler Allah hakkmda seni aldatlp gururlandmnasm. Ctinkti Allah
62 IBNKESlR

y
ile hicbir kimse arasmda, ona itaat etmenin <h§mda bir baglanti yoktur.
t
insanlann tamam1 Allah'm huzurunda e§itirler. Allah, onlann Rabbi-
u
dir, onlar da onun kulland.Irlar. Fakat afiyette olmak hususunda birbi-
rinden iistiindiirler. O'nun yanmdakini ise ancak itaatla elde edebilir-
~
ler. Sen, Rasulullah'I bisetirrden vefatma kadar ne yapar gordiinse, onu
~
yap. Emir budur. Sana ogudiim budur. Eger bu ogudiimii tutmaz, ba§ka
g
yone saparsan, amelin bo§a pkar ve kayba ugrayanlardan olursun." Hz.
d
Orner garnizondan aynhp Medine'ye donmek istedigi zaman da Sa'd b.
v
Malik'e §Oyle dedi:
y
-Sen dogru bir yola gitmektesin. HaYirh bir i§e ba§lamaktasm.
d
Kar§Ila§tiwn musibetler kar§Ismda dayamkh ve sabrrh ol. Devamh su- g
rette Allah'tan korkar ol. Bilesin ki Allah'tan korkmak, iki §eyde bir ara-
rt
ya gelir. Biri ona itaat etmede, digeri de ona isyan etmekten uzakla§- g
makta. Ona itaat edenin itaati diinyaYI sevmemek ve ahireti sevmekte-
d
dir. Ona isyan edenin isyam da diinyaYJ sevmek ve ahireti sevmemekte-
F.
dir. Kalplerde baz1 hakikatler var<hr ki, Allah onlan meydana getirir.
k
Bu hakikatlerin kimi gizli, kimi a§ikar<hr. A§ikar olan hakikat §Udur ki,
hak hususunda oven ve kmayan aym<hr. Gizli olan hakikat ise, ki§inin
kalbindeki hikmetin dili ile ac1ga pkmas1 ve insanlan sevmesidir. in-
sanlann seni sevmesini istememezlik etme. Ciinku peygamberler de in-
n
sanlann sevmelerini istemi§lerdir. Allah, bir kulu severse onu ba§kala-
n
nna da sevdirir. Bir kula gazap ederse onu ba§kalanna kotii gosterir.
ii
insanlar nazannda hangi konumda isen, Allah katmda da o konumda
olacaksm."
Dediler ki: Sa'd, 4000 ki§ilik bir orduyla Irak gitti. B.u ordunun 3000
e1
ki§isi Yemenli, 1000 ki§isi ise diger beldelerden gelen askerlerdi. Ordu-
m
nun 6000 ki§iden te§ekkill ettigi de soylenmi§tir. Hz. Orner, onlan S1rar
Zi
mmtikasmdan ugurlarken birlikte Aves'e kadar gitmi§ti. Sonra kalkip
orada insanlara §5yle bir nutuk irad etmi§ti:
m
"Kalpler dirilsin diye Cenab-1 Allah, sizin i¢n misaller verdi. Ve 80z-
lu
ler sarfetti. Ciinkii kalpler, gogusler icinde olii durumda<hrlar. Nihayet
re
Allah onlan diriltir. Bir§ey bilen kimse bildigi §eyden yararlansm. Ada-
dt
letin emare ve mujdeleri varchr.Emareleri, haya, oomertlik,yumu§ak
huyluluk ve nazik olmaktachr. Miijdeleri ise rahmettir. Cenab-1 Allah,
tu
ol
her i§ icin bir kap1 acm1§hr. Her kap1 icin de bir anahtar hazirlami§tlr.
Adaletin kap1s1 ibret almaktir. Bu kapmm anahtan zahidliktir. ibret §i
fa
almaksa, oliimii anmak ve mallan infak ederek oliime haz1rlanmaktir.
sa
Zahidlik ise, ki§inin hakki bulunan herkesten hakkim almas1 ve kendi-
k~
sine yetecek nz1kla kanaat etmesidir. Eger kendisine yetecek nz1kla
ca
kanaat etmezse,onu hicbir §eY zengin etmez. Sizinle Allah arasmda ben
ge
vanm. Ama benimle Allah arasmda kimse yoktur. Ona halinizi §ikayet
ce
etmenize gerek b1rakmamak ipn Allah beni gorevlendirilmi§tir. ~ika-
 BDYOK ISLAM TARffil 63

yetiniz varsa bize bildirin. Eger bize ul~amazsamz bu emri kendilerine

teblig ettigimiz yetkililerimize giderek §ikayetinizi arzedin.Haks1zhga
ugrayan kimsenin hakkm1, zorla da olsa haksiZdan ahnz."
Hz. Orner, beraberindeki Musliimanlarla Medine'ye dondu. Sa'd da
Irak yoluna devam etti. Nihayet Sa'd, Nehi-i Zerud'a ula§b. Kendisi ile
Musenna b. Harise arasmda az bir mesafe kalm1§b. lkisi de birbirlerini
gorme ozlemi ipndeydiler. Musenna b. Harise'nin Cisr (Koprii) sava§m-
da aldl~ yaras1 nuksetti. Bu yuzden vefat etti. Allah ona rahmet etsin
ve ondan raZI olsun. Vefat ederken yerine komutanhga Be§ir b. Hasasi-
ye'yi atadl. Miisenna'nm oliim haberini alan Sa'd, Miisenna ip.n rahmet
dileginde bulundu ve kans1 Selma ile evlendi. Sa'd, ordularm bulundu-
gu garnizona geldigi zaman butun ordu komutanhklan ve o beldelerin
reisleri onun emri albna girdiler. Hz. Orner, ona ba§ka takviye birlikleri
gonderdi. Oyle ki, Kadisiye sava§mda emri altmda 30 000 ki§ilik bir or-
du toplandl. Bu ordunun 36 000 ki§i oldugunu soyleyenler de olmu§tur.
Hz. Orner: "Allah'a yemin ederim ki, Acem hukumdarlanm Arap hu-
kiimdarlanyla vuraca~m." demi§ ve Sa'd'a de §U mektubu gondermi§ti:
"Emirleri kabilelerin iizerine,onba§Ilan da on askerin ba§ma tayin
et ve bunlarla Kadisiye'de bir araya toplanma buyrugunu ver."
Sa'd, bu emri yerine getirdi. Onba§llan orar ki§ilik gruplann ba§l-
na, emirleri de kabilelerin ba§ma tayin etti. Ke§if kuvvetlerinin, onciile-
rin, sag ve sol cenahlarm,artp kuvvetlerin, piyadelerin, suvarilerin
uzerine de Hz. Omer'in talimab dogrultusunda komutanlar tayin etti.
Seyfb. Orner, ustadlannm §Oyle dediklerini rivayet etmi§tir:
"Hz. Orner, kadlhga Abdurrahman Rebia el-Bahili Zennun'u tayin
etti Ganimetlerin taksimi gorevini ona verdi.lnsanlan lslam.'a davet et-
mek,vaz u nasihatta bulunmakla da Selman-1 Farisi'yi gorevlenderdi.
Ziyad b. Ebi Sufyan'1 da katiplikle gorevlendirdi."
Dediler ki: Bu orduda sadece 310 kusur sahabe vardl. Bunlann yet-
mi§ kusuru Bedir sava§ma kablm1§lardl. drduda 700 kadar sahabe og-
lu vardl. Allah onlardan raz1 olsun. Hz. Orner, Kadisiye'ye ~abucak ha-
reket etmesini bildiren mektubunu Sa'd'a gonderdi. Kadisiye, cahiye
doneminde Sasani (Fars) imparatorlugunun kaplsiym. Hz. Orner, mek-
tubunda Sa'd'a §U talimatlan da veriyordu: Ordun, Hicr ile ova arasmda
olsun. Farshlara giden butun yol ve geptleri kapatsm. Once siz onlara
§iddetli bir darbe vurun. Onlann saYilanmn ~oklugu ve techizatlarmm
fazlal1~ sizi korkutmasm. Onlar hileci ve tuzak~ bir kavimdirler. Eger
sabredip iyi sava§Ir, ihsanda bulunur, emanete riayet ederseniz onlara
kar§l muzaffer olaca~mZl umuyorum. Sonra onlar hi~ toparlanamiya-
cak §ekilde darma da~n olurlar, yiireksizdirler. Eger maglup olursamz
geriye doniin ki, Hicr mmbkasma ula§asimz. Siz onlardan daha atak ve
cesaretlisiniz. Onlarsa ~ok korkak ve cahildirler. Nihayet Allah size fet-
64 IDNKESlR

hi nasip eder ve tekrar onlara hiicurn edersiniz."

Hz. Orner rnektubunda Sa'd'a,kendini nefis rnuhasebesine tabi tut-
rnasmi, askerlerine ogut verrnesini, iyi niyetli ve sab1rh olrnalan telki-
ninde bulunrnasm1 ernrediyordu. Bunun sebebini de ~oyle apkhyor- ra
du:"Qiinkii zafer, ki~inin niyeti rniktannca Allah katmdan gelir. Sevap g<J
da ki~inin Allah'tan beklentisi oranmda gelir. Allah'tan afiyet dileyin. rn
"La havle vela kuvvete ilia billahil aliyyil azirn" soziini.i ~ok~a soyleyin. re
Biitiin dururnlanmz1 detayh olarak bana bildirin. Nereye konaklam~­ rn
mzi, ' dii~rnanm sizin nerenizde bulundugunu bana haber verin. Bana dl
oyle aynntih rnektuplar gonderin ki, sanki sizi goriiyorm~ gibi olaYJrn.
Dururnunuzu bana apkca izah edin. Allah'tan korkun, ondan iirnit var ve
olun ve hi~bir hususta nazlanrnaYJn. Bilinizki Cenab-1 Allah, bu i~in ba-
~anya ~kaca~a soz vermi~ ve bu 80z rnutlaka tahakkuk edecektir. Bu te
i~?in, seni korn utanhktan uzakla~?tirrnasmdan ve yerine b~kalanm ge- di
~irmesinden sakm." Yll
Sa'd da, Hz. Orner'e o rnmtikalann ve arazilerin durumlanm tasvir Sll
edici rnektuplar yazm. Bu rnektuplan okuyan Hz. Orner, oralan goriir la
gibi oldu. Yine Farshlann kendileriyle sava~?rnak i~in Riistern ve benze- ki
ri kornutanlan gorevlendirdiklerini haber verdi. Mektubunda ~?Oyle di- ni
yordu:"Onlar bizi, bizde onlan ele ge~irmek istiyoruz. Allah'm ernri yii- fe
riirliige girmi~?tir. YargiSI kabul edilrni~tir. Hakkirn1zdaki takdirine ra-
ZIYJZ. Afiyet iizere Allah'm haYJrh kaza ve kaderini diliyoruz." le
Hz. Orner de, ona i?U cevabi rnektubu gonderdi: E1
"Mektubun bana geldi. Onu okudurn, anlamrn. Dii~rnanmla ka~I­ hi
la~?ti~n ve onlann arkalanm doniip ka~rnalan firsatim Allah sana ver- 0
digi zarnan onlan yenilgiye ugrataca~mz bana ilham edildi. Bundan
~iiphen olrnasm . Onlan yenilgiye ugratti~ zaman Medain'i b~lanna n
Yikmad1k~a onlardan vazge~rne, oras1 in~allah 'larap olacakbr." y~

Hz. Orner, ozellikle Sa'd i~in genellikle de biitiin Miisliimanlar i~ g<

dua etrneye ba~lam. . m
Sa'd, Uzeyb'e ula~b~ zarnan Miisliirnanlar, Fars askeri birligiyle si
kar~?Ila~?tilar. Bu askeri birligin ba~?mda ~irazat b. 1razuveyh admda bir
kornutan vard1. Miisliirnanlar, onlardan ~ok rniktarda ganimet elde et- 8:
tiler. Boylece avantajh bir konurna ge~tiler. Sa'd, ele g~en ganirnetleri di
be~e aYJrm. Bel?te birini halifeye gonderdi. Be~te dordiinii de rniicahidle-
re taksirn etti. Miicahidler bununla sevinip ferahlanmlar. Ve bunu Sl
ugurlu bir dururn saymlar. Sa'd, beraberindeki kadinlar i¢n koruyucu- s~
luk gorevi yaps1nlar diye bir rniifreze ayrrm. Bu rniifrezenin b~ma da
kornutan olarak Galip b. Abdullah el-Leysi'yi atad1. hi

61
n
 BUYUK ISLAM TARIHI 65

KAD1SiYE SAVA$1

Sa'd, yoluna devam etti. Kadisiye'ye inip konakla<h. Birliklerini et-

rafa gonderdi. Orada bir ay siireyle ikamet etti. 1ranhlardan hi~ birini
gormedi. Durumu, Hz. Omer'e bir mektupla bildirdi. Etrafa gonderdigi
miifrezeler her yerden erzak getiriyorlar<h. Farshlar, beldelerinin ~ev­
resinde dola!?an miifrezelerin mallanm yagmalaYJ.p adamlanm esir al-
malanndan rahats1z olup hiikiimdarlan Yezdiiciird'e !?ikayette bulun-
dular ve !?Oyle dediler:
-Eger bize yar<hma gelmezseniz, elimizde bulunan he~eyi onlara
verir, kalelerimizi de onlara teslim ederiz.
Farshlar, kendilerine gelecek olan takviye birliklerinin b~ma Riis-
tem'in komutan olarak atanmas1 hususunda gorii!? birligi ettiler. Yez-
diiciird, Riistem'e haber gonderdi. Onu askeri birligin b~ma komutan
yaph. Ancak Riistem, bu gorevden istifa edip ~yle dedi: "Bu, sav~ hu-
susunda uygun bir gorfi!? degildir. viinkii ordulardan sonra b~ka ordu-
lar gondermek, Araplar i~n biiyiik bir orduyu bir defada maglup edip
klrmaktan daha zor ve !?iddetlidir." Yezdiiciird ise, Riistem'in bu teklifi-
ni kabul etmeyip kendi gorii!?iinde israr etti. Bunun iizerine Riistem, se-
fere haz1rland1.
Sa'd, daha sonra Hire ve Saluba beldelerine ke!?if~ler gonderdi. Ge-
len haberde Yezdiiciird'iin ordunun ba!?ma Riistem b. Ferahzad el-
Ermeni a<hnda birini komutan yaph~ ve onu askerlerle takviye ettigi
bildiriliyordu. Sa'd, bu durumu Hz. Omer'e mektupla bildirdi. Hz.
Orner de gonderdigi cevabi mektubunda Sa'd'a §oyle diyordu:
"Onlardan sana gelecek haberler ve onlarm sana getircekleri du-
rumlar seni iizmesin. Uziilme, Allah'tan yardrm dile, ona giivenip da-
yan. Fars ordusunun komutamna gorii!? ve rey sahibi gii~lii adamlanm
gonder ki, onu imana davet etsinler. viinkii Cenab-1 Allah, bu adamlan-
m1zm dualanm Farshlarm gev~emesine ve sizin zafer kazanmamza ve-
sile kllacakhr. Her giin bana mektup yazarak durumu bildir."
Riistem, ordusuyla yakla!?1P Sabat'ta ordugah kurdugu zaman
Sa'd, bu durumu Hz. Omer'e bir mektupla bildirdi. Mektubunda !?oyle
diyordu:
"Riistem, Sabat'ta ordugah kurdu. Atlanm ve fillerini iizerimize
siirdii. Ama ben Allah'tan yar<hm dileyip ona giivenip dayanmaYI ~ok
sevdigim i~n ba§.k a hi~bir §eyi onemsemiyorum."
Riistem, askerlerini mevzilendirdi. 40 000 askerden olu!?an oncii
birligin ba!?ma Calinos'u; sag cenaha Hiirmiizan'1; sol cenaha da Meh-
ran b. Behram'l komutan tayin etti. Bu iki cenahtaki askerler toplam
60000 ki!?iydiler. Riistem, 20000 askerden olu!?an ~1 birliklerin ba!?1-
na da Benderan'1 komutan yaph. Seyfile digerlerinin anlathklanna go-
B. ISLAM TARffil, C.Vll, F.5
66 ffiNKESlR

re ordusundaki askerlerin tamam1 80 000 k:i~iydiler. B~ka bir rivayete

gore ise Ri.istem ordusunun askerleri 120 OOO'di. Ardmda 80 000 ki~ilik
takviye bir birlik vardi. Bu ordu da otuzii~ fil vardi. Bunlardan biri be-
yazdi ki Sabur'a aitti. Bu onlarm en biiyiigu idi. Digerleri ona tabi idiler
ve ona ah~m1~lardi.
Sonra Sa'd, Numan b. Mukrin, Furat b. Hibban, Hanzele b. Rebi et-
Temimi, Utarid b. Hacib, E~'as b. Kays, Mugire b. ~ube ve Amr b. Madi-
kerib'den te~ekkiil eden bir cemaab, imana davet etsinler, diye Riis-
tem'e gonderdi. Riistem, onlara sordu:
-Ni~n buraya geldiniz?
Orilar da ~u cevab1 verdilei':
-Allah'm bize va'd etmi~ oldugu ~u husus iPn. Beldenizi almak, ka-
dmlanmZI ve ~uklanmz1 esir almak, mallanmZI ele geprmek ipn gel-
dik. Biz bunun ger~ekle~ecegine kesinlikle inan1yoruz.
Riistem ~oyle bir riiya gormii~tii: Gokten bir melek inip Farshlann
biitiin silahlarm1 miihiirleyerek Rasulullah (s.a.v.)'a vermi~,
Rasulullah da onlan Hz. Omer'e vermi~ti.
Seyfb. Omer'in anlatb~na gore Riistem, Sa'd'la kar~Il~maYl ge-
ciktirmi~ti. Oyle ki onunla Medain'den ~~1yla Kadisiye'de Sa'd'la kar-
~Ila~masi arasmda dort ayhk bir siire ge~mi~ti. Bunu da Sa'd ve berabe- J.
rindeki Miisliimanlan b1kbnp s1klnbya sokmak amac1yla yapm1~b. (

Hiikiimdar Yezdiiciird, kendisini acele davranma hususunda zorlama- 1

saydi bu kar~Ila~ma yerine gelmeyecekti.Qiinkii Mi.isliimanlann kendi-
lerini yenip muzaffer olacaklanm, gordiigu riiyaya dayanarak biliyor-
du. Astroloji bilgisine sahip bir kimse oldugu ipn bu riiyamn dogrulugu-
na inan1yordu. Aynca riiya tabiriyle ilgili deneyimleri de vardi.
Riistem'in ordusu, islam ordusuna yakla~b~ zaman Sa'd, onlarm
haberlerini apapk bir ~ekilde ogrenmek istedi. Bu ama~la Farslardan (

bir adam1 yakalaYIP kendisine getirmeleri ~n bir miifrezeyi harekete

ge~irdi. Bu miifrezede daha once Peygamberlik iddiasmda bulunup son-
ra tevbe eden Ti.ileyha el-Esedi de vardl. Miifreze komutam Haris, arka-
da~lanyla dii~man saflanna dogru ilerledi. Nihayet geri dondii. Miifre-
zede bulumin Tiileyha, dii~man ordusundaki saflan yanp ilerleyerek
~ok saYida asker Oldiirdii ve onlardan birini esir alarak Sa'd'a getirdi.
Oyle heyecanlanm1~b ki kendini tutam1yordu. Sa'd, gerilen esire Fars i
ordusunun durumunu sordu. 0 ise, Tiileyha'mn gosterdigi cesaret ve (

baharurh~ anlatmaya ba~lad1. Sa'd, ona:

-B1rak bu meseleyi de Riistem hakklnda bize haber ver, dedi. ~
0 da ~u cevab1 verdi: I
-Riistem'in 120 000 ki~ilik bir ordusu var. Bir bu kadar asker de bu I
ordunun ardl s1ragelmektedir. , r I
Boyle dedikten sonra lranh esir hemen Mi.isliiman oldu. Allah, ona g
 BDYOK ISLAM TARIHI 67

rahmet etsin.
Seyf b. Orner, iistadlanndan naklen §Oyle demi§tir: tki ordu kar§I
~1ya geldigi zaman Riistem, Sa'd'a haber gondererek kendisine sora-
ca~ §eyler hakkmda bilgisi olan akilh bir adam gondermesini istedi.
Sa'd da ona, Mugire b. ~ube (r.a.)'yi gonderdi. Mugire, onun yanma va-
nnca Riistem ona §oyle dedi:
-Siz kom§ulanmizsmiz. Biz size iyi davramyor ve size ula§acak
eziyetleri onliiyorduk. Memleketinize doniin. Ulkemize gelerek ticaret
yapman1za engel olmayaca~z.
Mugire de ona §oyle cevap verdi:
-Biz, diinya pe§inde degiliz. Bizim asu istedigimiz ve ama~ladi~­
miz, ahirettir. Allah, bize bir peygamber gonderdi. Gonderdigi peygam-
berine §Oyle dedi: "Dinime tabi olmayan kimselere §U Miisliiman cemaa-
ti musallat kilacak ve bu Miisliiman cemaat vas1tas1yla onlardan inti-
kam alaca~m. Miisliimanlan -hak din olan dinime bagh olduklan sii-
rece - galip ve iistiin kilaca~. Dinimden yiiz ~eviren ki§i mutlaka al~a­
hr. Dinime baglanan ki~i de mutlaka yiicelir."
-Soziinii ettigin din nedir?
-Bu dinin -onsuz hi~bir i§in yarar saglamayaca~ yegane prensibi;
Allah'tan ba~ka ilah bulunmadi~a ve Muhammed'in de Allah Raswii
olduguna §ahadet etmek, Muhammed'in Allah katmdan getirdigi hii-
kiimleri tasdik etmektir.
-Bu ne giizel bir§eydir. Ba§ka bir umdesi de varm1d1r?
-Kullan, kullara kulluktan pkanp Allah'a kulluk seviyesine yiik-
seltmektir.
-Bu da giizel bir§eydir. Ba§ka bir§ey var m1?
-Biitiin insanlar Adem'in ~ocuklandirlar. Onlar ana baba bir kar-
de§tirler.
-Bu da giizel. Soylermisin bana, eger dininize girersek iilkemizden
~1kip memleketinize donermisiniz?
-Evet, vallahi son ticaret veya herhangi bir ihtiya~ sebebi di§mda
iilkenize yakla§maytz.
-Bu da giizel.
Mugire, yanmdan aynldiktan sonra Riistem, kavminin reisleriyle
1slam'a girme konusunda mii~avere yapb. Onlar, 1slam'a girmeyi red-
dettiler. Allah onlan rezil riisvay etsin. Zaten oyle de yaptl.
Sonra Sa'd, Riistem'in talebi iizerine ikinci elp olarak Rib'i b. Amir'i
gonderdi. Rib'i, Riistem'in makamma girdi. Meclisini altm i§lemeli hali-
lar ve ipek minderlerle do§eyip siislemi§lerdi. Klymetli yakut ve incileri,
muazzam siisleri sergilemi§lerdi. Uzerinde tacr ve diger kiymetli e§ya-
lan vardi. Altmdan bir taht iizerine oturmu§tu. Rib'i ise eski elbiseler
giymi§ olarak makama girdi. Ama iizerinde klhcr ve kalkam vardi. Klsa
68 IDNKES1R

boylu bir ata binmi~ti. Makama yakl~1p atmm toynugu halmm ucuna
basmcaya kadar at iizerinde durdu. Sonra indi, atrm oradaki minderle-
rin dayal1 oldugu yerlerden birine baglam. Ozerinde silam, zrrru ve ba-
~mda migferi oldugu halde Riistem'e yoneldi. Muhafizlar ona:
--Silahm1 indir, dedilerse de o:
-Ben, size gelmedim. Siz beni ~a~rdl~mz i~in geldim. Bu ~ekilde
i~eri girmemi kabul ederseniz ne ala, yoksa geri donerim. dedi.
Riistem:
-l~ri girmesine izin verin, dedi. Bunun iizerine o da m1zra~na da-
yanarak Riistem'in tahtma dogru yiiriidii. Ona:
--Sizi buralara kadar getiren sebep nedir? diye sordular. 0 da ~yle
cevap verdi:
-Cenab-1 Allah bizi gonderdi ki, onun diledigi kimseleri kullara
kulluk etmekten kurtanp Allah'a kul yapal1m. 0 kimseleri, diinya 81-
kmbsmdan kurtanp geni~lige kavu~turahm. Dinlerin ziilum ve baslo-
smdan kurtanp lslam'm adaletine kavu~turahm. Cenab-1 Allah bizi,
kendisine imana davet edelim diye dini ile yarabklarma gonderdi. Bu
dini kabul eden kimsenin durumunu kabulleniriz ve kendisine dokun-
madan geri doneriz. Ama bu dini kabul etmeyen kimselerle Allah'm
va' dini ger~ekle~tirinceye kadar sav~1nz.
-Allah'm size va'd ettigi ~ey nedir?
-Cennet'tir. lmana gelmeyen kimselerle sav~arak olen kimse i~
Cennet vard1r. Hayatta kalan gaziler i¢n ise zafer vardlr.
--Sizin soylediklerinizi dinledim. Ancak d~iiniip karar vermemiz
i~in bize siire tamr misimz?
-Evet, ne kadar siire istersiniz? Bir ya da iki giin yeter mi?
-HaYJr, gorii~ sahibi ve kavmimizin reisi olan kimselerle YazifliP
cevaplanm almcaya kadar bize siire tamym.
-Rasulullah (s.a.v.), ordulann kar~1 kar~1ya geld;gi esnada dii~­
mana ii~ giinden fazla siire tammaYI bize siinnet olarak birakmlfi degil-
dir. ~imdi sen durumuna bak, kavminin durumunu da goz oniinde bu-
lundur. Bu siire i~inde ii~ se~enekten birini s~.
-Sen kavminin efendisi ve lideri misin?
-HaYJr. Ama Miisliimanlar tek Vl.icud gibidirler. Onlarm en a~a~
seviyede olanlan dahi en iist seviyede olanlan adlna himaye ve eman
verirler.
Riistem, kavminin reisleriyle toplanb yaparak ~oyle dedi:
-Bu adam1n soyledigi sozler kadar loymetli ve tercihe ~ayan bru}ka
bir soz i~ittiniz ve gordiiniiz mii hi~?
-Onun soyledigi bu sozlere meyletmenden ve dinini b1rakip flU kO-
pege uymandan Allah'a SI~mnz.Onun iizerindeki Yirbk p1rt1k elbisele-
ri gormiiyor muydun?
 BDYOK IsLAM TARffiJ 69

- Yaz1klar olsun size, elbiselere bakmaym, gorii~e, konu~maya,

davranmaya ve davran1~a bakln. Qiinkii Araplar, giyim ku~am ve yiye-
ceklere onem vermezler. Asaleti korurlar. Soy sopu goz oniinde bulun-
dururlar, dedi.
Riistem ve adamlan, ikinci giin islam ordusu komutam Sa'd'a ha-
ber gondererek bir ba~ka adam gondermesi talebinde bulundular. Sa'd
da onlara Hiizeyfe b. Mihsan'1 gonderdi. 0 da Rib'i'nin konu§masma
benzer bir konu§ma yapb. U~iincii giinde Mugire b. ~ube onlara gitti. 0
da giizel ve uzun bir konu§ma yapti. Bu konu~ma esnasmda Riistem,
Mugire'ye §Oyle dedi:
-Sizin memleketimize giri~inizin misali, biryerde hal goren kara
sinegin o yere girmesine benzer. Ve o sinek: "Beni bu bala ula§bran kim-
seye iki dirhem verecegim." der. Balm yamna varmca i~ine dii~iip bogu-
lur. Kurtulmak ister, ama kurtulu§ yolu bulamaz ve:"Kim beni buradan
kurtanrsa ona dort dirhem verecegim." der. Sizin durumunuz bir bag-
daki delige giren za)'lfbir tilkiye benzer. Bag sahibi onu za)'lf goriince
aCIYIP kendi haline b1rakrr. Ama tilki semizlenip bi~ok ~yi bozdugu ve
ifsad ettigi zaman bag sahibi askerleriyle onun iizerine gelir, kolelerin
yarrumiyla onu ka~1p kurtulamadan vurup oldiiriir. Semizlendigi i~n
delikten pk1p kurtulamaz ve can1m verir. i§te siz de iilkemizden bu §e-
kilde pkacaksm1z."
Bu konu~masmdan sonra Riistem ofkelendi. Giine~e yemin ede-
rek:"Yarm sizi oldiirecegim." dedi. Mugire de ona §U k~1h~ verdi:
-Sen de durumu yakm zamanda goriip anlayacaksm.
-Size elbise verilmesini,komutammza da hem elbise hem binek
hem de 1000 dinar verilmesini emrettim ki iilkemizden ~ekip gidesiniz.
-Hiikiimranh~mz1 gev~ettikten, onurunuzu zaYlflattiktan sonra
m1 bunu bize teklif ediyorsun? Ulkelerinizde bir siire kalacagiz. Kii~iil­
mii§ olarak kendi elinizle cizyenizi bize vereceksiniz. Ve istemeseniz de
kolemiz olacaksm1z.
Mugire'nin boyle demesi iizerine Riistem ofkelenip galeyana geldi.
ibn Cerir, ibn Vail'in §oyle dedigini rivayet etrni§tir:
"Sa'd geldi. Beraberindekilerle birlikte Kadisiye'de karargah kur-
du. 7000-8000 arasmda askeri vardi. Mii§riklerin askerleri 30 000 civa-
nndaydi. Mii§rikler, onlara ~oyle dedi:
-Giiciiniiz, kuvvetiniz ve silammz yok. Ne diye buralara geldiniz?
Geri doniin!
Sa' d, onlara:
-Biz geri doniiciiler degiliz, diye cevap verdi.
Onlar bizim oklarrm1za baklp giiliiyor ve:" "Bunlar ig gibidir, ig gibi-
dir." diyorlardi. Geri donme tekliflerine uymadi~miZI goriince §tiyle de-
diler:
70 lBNKESlR

-Alulhlanmzdan birini bize gonderin de buralara ni~n geldiginizi F

bize a~1klasm. u
Mugire b. ~ube: "Ben giderim." dedi ve yanlarma gitti. Rustem'le h
birlikte komutanhk tahtma oturdu. Onlar, bu durumu ytiksek sesle pro- k
testo ettiler. Mugire ise, onlara ~oyle dedi: g
-Bu tahta oturmam, benim ~animiytikseltmedi. Komutammzm k
da ~erefini azaltma<h. Sl
Rustem ~oyle dedi: h
-Bu adam dogru soyledi. v
Boyle dedikten sonra da Mugire'ye, ni~ geldiklerini sordu. Mugire h
de ~u cevab1 verdi: ol
-Biz daha onceleri kotilltik ve sap1kl1kta olan bir kavimdik. Allah, h
bize bir peygamber gonderdi. Onun vas1tas1yla bizi dogru yola iletti. Hi- y
dayeti onun vas1tas1yla bize nasib etti. Onun eliyle bize nZik verdi. Bize b
verdigi nZiklar arasmda bir tah1l vardrr ki ~u beldede biter. Biz onu ye- a:
digimizde, aile efrad1m1z ve a~iretimiz: n
-Arbk bunsuz yapamaYJz, bizi bu tahilm bittigi diyara gottirtin ki, Yl
bu tah1h orada yiyelim, dediler. N
Riistem de ~oyle dedi:
-Eger beldemize girerseniz biz de sizi oldtirtirtiz. r~
-Bizi oldtirtirseniz Cennet'e gireriz, ama biz sizi oldtirtirsek siz Ce-
hennem'e girersiniz veya !slam'! kabul etmediginiz takdirde cizye oder-
siniz. ti
Mugire'nin; "Cizye odersiniz." demesi esnasmda Farshlar tekrar
sesli protestoya ba~ladllar ve:
w
e1
-Arhk sizinle aram1zda ban~ yap1lmaz. dediler. u:
Mugire ~oyle dedi: B
-Siz mi bizim ordunun bulundugu tarafa g~ip geleceksiniz yoksa ru
biz mi sizin tarafm1za ge~ip gelelim? n
Riistem dedi ki: r€
-HaYir biz sizin ordunuzun bulundugu tarafa ge~ip gelelim. n
Miisliimanlar, Farshlann kendi taraflanna ge~ip gelmelerine ka- ri
dar beklediler. Onlar, o tarafa gelince Musltimanlar tizerlerine saldmh- aJ
Iar ve onlan hezimete ugratblar. OI
Seyfin anlath~na gore bu sava~ta Sa'd'm ayak daman a~m1~,
sonra o, askerlere bir konu~ma yaparak ~u ayeti okumu~tu: tt
"Andolsun ki, Tevrat'tan sonra Zebur'da da yerytiztine ancak iyi tii
kullanmm mirasp oldugunu yazm1~bk." (el-EnbiyA, 105.) YE
Konu~masm1 tamamlamktan sonra askerlere ogle namaz1m kllwr-.
d1. Sonra dort defa tekbir getirdi. Dii~maru kovalaYip oldtirtirken, pusu- VE
larda birbirlerini gozetlerken "'la havle vela kuvvete ilia billah" demele- til
rini soyledikten sonra Farshlara kar~I sald1nya ge~me emrini verdi. bl
 BUYUK ISLAM TARIHI 71

Farshlar biiyiik bir hezimete ugrayarak. kap§b.lar. Nihayet Nihaven'de

ula§blar. Qoklan Medaine s1~nili. Miisliimanlar, onlan Medain kapl-
larma kadar kovalaililar. Sava§tan once Sa'd, arkada§lanndan birka~
ki§iyi Kisra'ya gonderdi ki, onu Allah'a imana davet etsinler. Giden
grup, Kisra'nm yanma girmek i~n izin istedi. Onlara izin verildi. Ba§-
kent halkl da pklp bu heyetteki adamlan seyretmeye, §ekillerine, elbi-
selerine, omuzlan u:zerindeki abalanna, ellerindeki k:trba~larma, ayak-
lanndaki ayakkab1lanna,zaYif atlanna ve atlanmn toynuklanru yere
vuru§larma baktllar. Sonra hayret etmeye ba§laililar. Son derece §a§tl-
lar. Boylesine gii~siiz kimselerin,saYl ve techizat bak1mmdan iistiin
olan 1ran ordulanm nasll ezebileceklerini hayretle dii§iinmeye ba§laili-
lar. Miisliiman heyete izin verilince onlar Yezdiiciird'iin yamna girdiler.
Yezdiiciird, onlan kar§Ismda oturttu. Yezdiiciird ~k kibirli ve edepsiz
biriydi. Sonra Miisliiman heyete, iizerlerindeki elbiselerin abalann,
ayakkabllann, k1ba~lann adlanm sordu. Onlar da iizerlerindeki bu
nesnelerin adlanm soyledik~e Yezdiiciird bunlan kendi hesabma hayra
yordu. Ama Cenab-1 Allah, onun hesabnn ters dondiirdii. Yezdiiciird,
Miisliiman heyete §Oyle bir soru sordu:
-Sizi bu beldelere getiren sebep nedir? Yoksa kendi kendimizle ug-
ra§b~mizdan dolaYI m1 iizerimize gelmeye ciiret etiniz?
Onun bu sorusuna kar§I Numan b. Mukrin §Oyle cevap verdi:
-Yiice Allah, bize merhamet buyurarak bize iyilikle emreden, ko-
tiiliikten saklniliran bir peygamber gonderdi. Onun ~a~nn kabul etti-
gimiz takdirde bize diinyamn da ahiretin de ha~larm1 vaad etti. Davet
ettigi her bir kabileden baz1 kimseler ona yakla§Iyor, baZilan de ondan
uzakla§Iyordu. Daha sonra kendisine sadece baz1 kimseler iman etti.
Boylece, Allah'm istedigi kadar bekledi. Sonra muhalefet eden Araplara
· antla§malanmn ge~ersiz saYllmas1 emri verildi. 0 da onlardan ba§laili.
tki tiir olarak. onunla birlikte bu davaya giri§tiler. Bu i§e istemeyerek gi-
ren pi§man olmaili. 1steyerek itaatle onun yanma gelenlerin de iyilikle-
ri ve itaatleri artb. Hep birlikte onun getirdigi dinin bizim vaktiyle iize-
rinde bulundugumuz dii§manhktan ve siklntllardan iistiin oldugunu
anlailik. Daha sonra bize ve bize yakln olan iimmetlerden ba§layarak
onlan adalete, insafa ~a~rmam1zl emretti.
~imdi biz, sizi dinimize ~a@.nyoruz. Budin giizeli giizel gormii§, bii-
tiin ~rkinlikleri de ~kin sayrm§br. Kabul etmeyecek olursamz baZI kO-
tii durumlar, diger baZI kotii durumlardan daha kolay gelir ki, bu da ciz-
yedir. Cizye Odemeyi kabul etmeyecek olursamz bu defa birbirimizle sa-
va§Inz. Dinimizi kabul ederseniz size Allah'm kitabrm yerimize b1raktr
ve onun hiikiimlerini uygulamamz icin aramzda kal1r, ondan sonra sizi
iilkenizle ba§ba§a b1rakt p gideriz. Cizyeyi verecek olursamz bunu da ka-
bul eder, buna kar§1hk sizi de koruruz. Aksi takdirde sizinle sava§Inz.
72 IBNKESlR

Yezdiiciird, §Oyle kar§Ihk verdi:

-Ben, yeryiiziinde sizden daha yoksul, SaYJ.ca daha az ve sizden da-
ha ge~msiz hi~bir i.immet bilmiyorum. Biz, sizi sm1r kasabalarma terk
eder, oradakiler de sizin i§inizi bitirirlerdi. ~imdi Farslara ka!'§I dikil-
meyi akhmza koymu§ olmamahsm1z. Eger sizler bu konuda aldani§a
dii§mii§seniz bize kar§I aldam§tan vazge¢n. SaYJ.lllZffi ~klugu sizi bize e
kar§I aldan1§a siiriiklemesin. Eger a~hktan dolaYJ. bu duruma gelmi§se-
niz biz, bolluga kavu§uncaya kadar size yetecek kadar gJ.da veririz. Si- a
zin §ereflilerinize ikramda bulunur, sizi giydirir, ba§Imza da size yumu- c
§ak davranacak birisini hiikiimdar yapanz. c
Herkes susunca Mugire b. ~ube ayaga kalkarak §unlan soyledi: c
-Ey melik, §U gordiiklerin Araplann ileri gelenleri ve onlann §e- 1
reflileridir. Bunlar, §erefli kimselerden utanan §erefli kimselerdir. ~e­
reflilere ancak §erefliler ikram eder, onlara haklanru geregi gibi verip
ihsanda bulunur. Onlar, soylemeleri istenen her §eyi soylemi§ degildir-
ler. Senin soyledigin her §eye de cevap vermediler . Sen, bana cevap ver
ki, sana bildiren ben olaYJ.m. Onlar da bu konuda bana §ahitlik etsin- l
ler,sen hakkmda bilgi sahibi bulunmadl~n §eylerle bizi niteledin. Yok-
sulluk ve peri§an halimize dair soylediklerine gelince, ge~kten bizden
daha yoksul kimse ve peri§an bir iimmet yoktu. A~h~m1z, her a~hga '
benzemez. Biz bocek ve kurt~uklan, akrep ve YJ.lanlan yiyiyorduk.Bun-
lan kendimiz i~in yiyecek saYJ.yorduk. Evlerimiz de yeryiiziiniin her ta-
rafiydl. Kendimiz i~in deve ve koyun yiinlerinden ori.ilen elbiseden ba§- (

ka elbise giymiyorduk. Birbirimizi oldiirmeyi, birbirimize kar§I teca- I

viizde bulunmaYJ. din saYJ.yorduk. Bizden herkes, kendi malmdan yeme-

sin, diye klzlanm diri diri topraga gomerdi. Ge~ekten de o zaman duru-
mumuz sana anlatb~m1z §ekildeydi. Ama daha sonra Cenab-1 Allah, bi- 1
ze nesebini, soyunu, §ahsiyetini ve dogum yerini bildigimiz, tanmmi§ (

bir §ahsiyeti peygamber olarak gonderdi. Onun topra~, bizimkinden

daha haYJ.rhdJ.r. Onun soyu bizimkinden daha hayrrhdlr.Onun ailesi de
bizimkinden daha haYJ.rhdrr. 0, i~izde bulundugu halde bizim en dog-
ru sozliimiiz, en yumu§ak huylumuz ve §ahsiyet itibariyle de en hayrrh-
mizdJ.. Bizi bir hususa davet etti. Ama hi~ kimse ona icabet etmedi. Ona
ilk icabet eden ki§i, akram ve kendisinden sonraki halifesi oldu. 0 80yle-
di, biz soyledik. 0 dogru soyledi ama biz yalan soyledik. 0 fazlala§tirdJ.
ama biz eksilttik. Soyledigi her §ey de mutlaka tahakkuk etti. Sonunda
Cenab-1 Allah kalplerimize onu tasdik etme, ona tabi olma duygusunu
yerle§tirdi. 0, bizimle alemlerin Rabbi arasmda bir vas1ta oldu. Bize
soyledigi sozler, Allah'm soziidiir. Bize verdigi emirler, Allah'm emridir.
0, bize Rabbimizin §oyle dedigini soyledi:
"Ben Allah'lm.Ben bir ve tekim. Orta~m yokt~r. Hi~bir §eY yokken
ben vardlm. Benden ba§ka her §ey yok olacaktir. Ben, her §eyi yaratbm.
 BUYUK ISLAM TARTIU 73

He~y neticede bana donecektir. Size merb.amet ettim de f?U adann size
peygamber olarak gonderdim ki, Oli.im sonrasmda azab1mdan sizi kur-
taraca~m yolu size gostersin. Boylece sizi diyar1m olan Dari.i's-selama
(Cennet'e) yerle~?tireyim."
Biz de peygamberin, Allah katmdan hak dinle geldigine f?ahadet
ediyoruz. Peygamberimiz buyuruyor ki:
"Bu hususta size tabi olan kimse, sizinle aym haklara sahip olur ve
aym yi.iki.imli.ili.iklere tabi olur. Bu davetinize icabet etmeyen kimseye
cizye odemesini teklif edin. Cizyeyi Odedikten sonra onu kendinizi koru-
dugunuz f?eylere ~1 koruyun. Cizye odemeyi kabul etmeyen kimseyle
de savaf?m. Ben aran1zda hakemim. Bu dava ugruna sizden oldi.iri.ilen
kimse Cennet'e girer. Hayatta kalan kimse muzaffer olur."
~md:i ey hi.iki.imdar, tercihini yap,dilersen ki.i~lm~ ve zelil olarak ciz-
ye Odersin, dile:JSen ararmza klh~ gi:er ya daMi.isli.iman ol kendini kurlar.
-Beni bOyle bir sozle mi muhatap klldm?
-Ben, sadece benimle konuf?an kimseye hitap ettim. Eger senden
baf?kasl benimle konussaydl bu cevaplan sana degil de ona verirdim.
-Eger el~ilerin oldi.iri.ilmeyecegi kurah olmasaydl sizi oldi.iri.irdfun
ve benden hi~bir hak talebinde de bulunamazdlmz.
Yezdi.ici.ird, Mugire b. $ube'ye boyle dedikten sonra adamlanna
f?oyle bir, emir verdi:
-Bana bir yi.ik toprak getirin ve o yi.iki.i f?U heyetin en f?ereflisinin
omuzuna yi.ikleyin, sonrada onlan oni.ini.ize kabp si.iri.in. Medain ~ehri­
nin evleri dlf?ma ~1klncaya kadar kovalaym.
Yezdi.ici.ird, bu defa heyete donerek f?Unlan soyledi:
-Adamm1za gidin ve ona Riistem adh komutammi g5nderecegimi,
Riistem'in onu ve askerlerini Kadisiye hendegine gomecegini,sizi ve
onu azaplandlraca~m bildirin. Sonra Riistem, iilkelerinize gelecek ve
Sabur'dan ~ektiginiz eziyetlerden daha ~iddetlisini size ~ktirecek ve si-
zi kendinizle me~gul edecektir. Soyleyin bakahm, sizin en f?erefliniz
kimdir? Mi.isli.imanlar sustular. As1m b. Amr topra~ almak i.izere kal-
karak ~oyle dedi:
- Onlarm en ~reflileri benim. Ben bi.iti.in bunlann efendisiyim, di-
yerek topra~ omuzuna aldl ve binegine dogru gitti.
Yezdi.ici.ird de:
-Dogru mu soyli.iyor? diye sorunca heyettekiler, evet, dediler. Yez-
di.ici.ird, toprak yi.iki.ini.i As1m'm boynuna yi.ikledi. Onu saraymdan p-
kardl. As1m da yi.iki.ini.i binegine yi.ikledi. Aceleyle hareket etti. Arka-
daf?lanndan once komutan Sa'd'm yamna gitti. Kadis kap1smdan ge~ti.
KaplYJ geride b1rakh ve askerlere: "Komutana zafer m_i.ijdesi verin. ln-
~aallah muzaffer olaca~z." dedi. Sonra gidip topra~ delige bo~altti. DO-
n up Sa'd'm makamma gitti. Haberi ona bildirdi. "Miijdeler olsun size!
74 ffiNKES1R

Allah size, Farslann memleketlerinin anahtarlanm verdi." dedi. Ora-

dakiler de Farshlann memleketlerini ele gepreceklerine bu olaYI bir
i~aret say<hlar. Ger~ekten de ondan sonra giin be giin Sahabelerin du-
rumu iyile~ip kuvvetleri artb. ~refve iistiinliikleri fazlala~b. iranhla- te
nn durumu ise al~al<h. Zelil ve gev~ek oldular. la
Riistem,hiikiimdann yanma gidip Miisliimanlardan gordiigu ~ey­ VE
lerin a~1klanmas1 hususunda gorii~ sordu. Hiikiimdar, Miisliiman he- s~

yetin akll ve fesahatleri ile keskin cevaplanm anlatb. Neredeyse yakln- a]

da elde edecekleri bir iddialan oldugunu ifade etti. Onlann en ~ereflile­ n
rine toprak yiikledigini, onu ahmak say<h~ru, topra~ yiiklenen Miislii- la
manm, ~ayet dileseydi o yiikii ba~ka bir Miisliimana yiikleyebilecegini b
soyledi. Riistem, ona dedi ki: HaJir, o ahmak degildi. Kavminin en §eref- b
lisi de degildi. Ancak kendini feda ederek kavmini kurtarm.ak istedi. Al- el
lah'a yemin ederim ki onlar memleketimizin anahtarlanm gotiirdiiler. y:
Riistem, astrolojiden anlayan bir adamd1. Sonra pe~lerinden bir ~~
adam ganderdi. Ve ona ~oyle dedi:"Eger toprak yiikiine kavu~ursan onu gl
al ki, elden ka~rdi~1z ~eyleri telafi edelim. ~ayet o toprak yiikiinii ko- s
mutanlanna ula~brm1~larsa demek ki, onlar diyanm1zda bize galip ola- F
caklardir." n
0 adam, toprak yiikiiniin pe~ine dii~tii. Ancak heyete ula~ama<h. OJ
Onlar, kendisinden once topra~, komutanlan Sa'd'a ul~brm1~lar<h. c
Farshlar buna iiziildiiler ve ~iddetle ofkelendiler. Krahn gorii~iinii de II
anlams1z buldular.
ol
FASIL 11
k
Kadisiye sava~1, biiyiik bir sava~b. Irak'ta ondan daha hayret verici k
bir sava~ olmam1~b. <;unkii iki tarafm askerleri kar~1 kar~1ya geldikle-
rinde Sa'd (r.a.)'m ayak daman agnmaya ba~lam1~b. Viicudunda ~ban­
lar ~km1~b. Arbk binek iizerinde oturam1yordu. Ko~kiinde gogsiinii bir
yasbga dayam1~ vaziyette orduyu seyrediyor ve taktikler verip, planlar
yap1yordu. Sava~m komutasm1 Halid b. Arfete'ye vermi~ti. Sag cenaha e:
Cerir b. Abudullah el-Beceli'yi, sol cenaha Kays b. Mek~uh'u komutan 1~
olarak tayin etmi~ti. Kays ile Mugire b. ~ube, ~am'da bulunan Ebu n
Ubeyde ordusunun Yermiik sava~m1 yapmalanndan sonra Sa'd'm ya- d
nma takviye birliklerinin ba~mda gelmi~lerdi. ~
ibn ishak'm anlatb~na gore Kadisiye sava~ma kablan Miisliiman t:
ordusunun asker saJISl 7000-8000 arasmdayd1. Riistem'in ordusuysa g
60 000 askerden olu~maktayd1. Sa'd, askerlere ogle namazm1 klld1np
bir nutuk irad ederek vaz ii nasihatta bulundu. Onlan sava~a te~vik g
edip ~u ayeti okudu:
y
 BDYOK ISLAM TARIHI 75

"Andolsun ki, Tevrat'tan sonra Zebur'da da yeryiiztinde ancak iyi

kullanmm mirasp oldugunu yazmifiibk. "<el-Enbiyl\, 105.)
Kurralar da cihad slire ve ayetlerini okudular. Sonra Sa'd, dort kez
tekbir aldi. Dordtincu tekbirden sonra Musltimanlar dtifijmana saldirdi-
lar. Geceye kadar devam eden ~arplfiimadan sonra iki taraf sav~a ara
verdi. 1ki tarafdan da ~ok saYida asker oldtirillmti§tti. Sabahleyin tekrar
sav~ yerlerine ge~tiler. 0 gtin ve o gece de savafiiblar. U¢ncu gtinde de
ak§ama kadar savafiiblar. KonufijmaYip fi.slldal;ibklan icin · o geceye "He-
rir" gecesi adrm verdiler. DOrdtincu gtinde de l;iiddetli bir fiiekilde sav~b­
lar. Musltimanlar, Arap atlanndan ~k fillerden zorluk gordiller. Saha-
beler, fili ve uzerindeki askerleri oldurdiller, gozlerini oydular. 0 sav~­
ta Ttileyha el-Esedi, Amr b. Madikerib, Ka'ka b. Amr, Cerir b. Abdullah
el-Becell D1rar b. Hattab, Halid b. Arfete ve benzeri kahramanlar ~ok
yararhklar gosterdiler. Savafiim dorduncu gtinu zeval vaktine kadar
~arpl§ma devam etti. 0 gtine Kadisiye gtinti denildi. Sav~m so'n.a erdigi
gtin, hicri ondorduncu senenin muharrem aYlnm pazartesi gtintiydu.
Seyfb. Orner et-Temimi bOyle demifijtir. 0 gtinde l;iiddetli bir fi.rtma esti.
Farslann ~ad1rlan yerlerinden sokilldu. Rustem i~in kurulan taht ye-
rinden yuvarlanru. 0 da kofiiarak kabnna binerek kacti. Musltimanlar
onu kovalaYIP yakalarular. Onu ve Kadisiye ke§ifbirliginin komutan1
Calinos'u oldurduler. Farshlar boylece hezimete ugradllar. Hamd ve
minnet Allah'arur.
Musltiman askerler, ka~an Farsh askerleri kovalarular. Yakalamp
oldurdukleri Farsh askerlerin saYISl 30 OOO'i buldu. Sava§ alanmda da
10 000 kifijileri oldtirmtifijlerdi. Daha once de buna yakm SaYida Farsh as-
ker oldurtilmtifiitti. Kadisiye savafiimda Muslumanlardan toplam 2500
kil;ii §ehid edilmil;iti. Allah, onlara rahmet etsin. Musltiman askerler, ka-
~an dtifijman ordusunun yenik askerlerini kovaladliar. Onlarm pef?i s1ra,
Kisra'nm saraYlmn bulundugu Medain fiiehrine girdiler. Bu sava§ta
Musltimanlar, saYilamayacak ve evsafi. belirtilemiyecek derecede mal
ve silahl ganimet olarak ele ge~irdiler. Dti§man askerlerinin tizerindeki
efiiyalan yagmalanruktan ve bunlar yerli yerine sarledildikten sonra ka-
lan ganimetlerin be§te biri aynlarak fetih mujdesiyle birlikte emirti'l-
mu'minin Orner b. Hattab'a gonderildi. Hz. Orner, kar§Il~bW. her yolcu-
dan Kadisiye sava§mm durumunu soruyordu. Medine'den Irak yoluna
pklyor ve haberler anyordu. Bir gtin yine haber beklemekteyken uzak-
tan bir suvarinin gorundugunu gordu. Onu karf?Iladi, ondan haberler
sordu. Suvari de ona f?U mujdeyi vedi:
-Allah, Kadisiye'de Muslumanlara fetih nasib etti. vok miktarda
ganimet ele ge~irdiler. .
Suvari, kendisinden haber soran kil;iinin Hz. Orner oldugunu bilmi-
yor ve durumu ona anlatmaya devam ediyordu. Hz. Omerise, suvarinin
76 IBNKESIR

bineginin yam s1ra yaya olarak yiiriimekte idi.Medine'ye yakl~tikla­ gi

nnda halk, Hz. Omer'e, ''Ya emire'l-mii'minin" diye selam verdi. Bun- ce
dan sonra o siivari kendisiyle konu~makta oldugu zatm Hz. Orner oldu- ki
gunu anladi ve ona ~oyle dedi: re
-Ey mii'minlerin emiri! Allah sana rahmet etsin, halife oldugunu A
h~
ni~in bana bildirmedin?
lD
-Kendini s1kinhya sokma, karde~im. Bunda senin bir sorumlulu-
gun yok.
Onceki sahifelerde de anlatildi~ gibi bu sava~ta komutan Sa'd'm El
ayak daman agnmakta idi ve viicudunda yaralar vardi. Bu mazereti se- se
bebiyle sava~ alanmda duram1yordu, ama ko~kiinun balkonunda otur- s~

mu~, askerlerin durumunu seyrediyor ve taktikler veriyordu. Yigit bir

adam oldugundan ko~kiin kapilanm kilitletmiyordu. Eger askerler
cepheden ka~acak olsalardi Farshlar, onlan elleriyle yakalayabilecek
durumdaydilar. Sa'din yamnda daha once Musenna b. Harise'nin zev-
cesi olan kans1 Selma binti Hafs bulunuyordu. 0 giin baZI suvariler cep-
heden kapnca Selma panige kap1hp:
- Vah benim Musenna'ma! Ama bu giin benim Miisennam yok, de-
mi~. Sa'd da buna kizarak kans1 Selma'nm yiiziine bir tokat vurmu~tu. nJ
Tokad1 yiyen Selma: ya
-Kiskandin da m1 beni vuruyorsun? demi~ ve sava~ giinunde cep- di;
hede bulunmaYipta ko~kiinde oturdugundan dolaYI Sa'd'1 aYiplami~ti. be
Bunu da inadindan otiirii soylemi~ti. Qunku o, Sa'd'm mazeretini ve
cepheye gitmesine engel olan yaraYI biliyordu, mazeretinden haberliy- ka
di. Sa'd'm yanmda ko~kte tutuklu bir adam vardi. t~ki i~tiginden defa- ni:
larca hadde tabi tutulmu§tu. Yedi kez cezalandinld1~ soyleniyordu.
Sa'd, emir vermi~, i~ki i~en o adam zincire vurulm~ ve ko~kteki neza- lip
rethaneye konmu~tu. Ko§kiin ~evresinde atlann dola~makta oldugunu m:
goren ve namh yigitlerden olan bu adam §Oyle bir §iir soylemi§ti:
ni
"Yeter arhk, atlar mizraklilarla giderken,
Benim bagh durmamm iizuntiisii,
Ayaga kalkarsam demirler ~okertiyor beni,
Ba~ram sa~r eden kapdarsa kapan1yor yiiziime.
Qok severdim ve ~ok karde~im vardi,
~imdi b1rakip gittiler, hi~biri yok." ce'

Bu §iiri okuduktan sonra Sa'd'm Ummii veledi Zebra'dan, kendisini

bagh bulundugu zincirlerden kurtarmasm1 ve Sa'd'm atim da emanet gii
olarak kendisine vermesini istedi.Sava~hktan sonra ak§ama dogru tek-
rar nezarethaneye donecegine yemin etti. Zebra da onu bagh bulundu-
gu baglardan kurtard1. Adam, Sa'dm atma binip di§an pkh. Cepheye
 BUYOK ISLAM TARIHI 77

gitti. ~iddetlice ~arp1~b. Ote yandan ko~kiin balkonunda bulunan Sa'd,

cephedeki atma bakb, tamdi. Ama bir tiirlii inanamadi. Atm iizerinde-
ki siivariyi Ebu Mihcen'e benzetti, ama Ebu Mihcen'in de ko~kiin neza-
rethanesin de zincirlere vurulmu~ oldugunu bildiginden ~iiphelendi.
Ak~ama dogru Ebu Mihcen admdaki tutuklu tekrar k~kteki nezaret-
haneye dondii. Bizzat kendini zincire vurup bagladi. Sa'd, balkondan
inip ah1ra gitti. Atmm terli oldugunu gordii ve :
-Bu niye bOyle olmu~? diye sordu. Oradaki gorevliler de tutuklu
Ebu Mihcen'in yapb~ i~leri anlatblar. Sa'd, ondan memnun oldu ve onu
serbest b1rakb. Allah, ikisinden de raZI olsun. Miisliimanlardan birisi,
Sa'd hakkmda kmaytCI ~u ~iiri soylemi~ti:

"Allah zafer verinceye kadar sava§Inz.

Sa'd ise Kadisiye kap1smda koruma altmda.
Bizler geri donerken pek ~ok kadm, dul kaldi,
Sa'd'm karunlan arasmda ise dul kalan yok."

Anlatb~na gore Sa'd, halk1p. arasma inmi§, viicudunda, baldrrla-

nnda ve kaba etlerindeki pbanlan, yaralan onlara gt)sterip ozriinii be-
yan etmi§ti. Onlar da onun bu mazeretini kabul etmi§lerdi. Yine anlahl-
di~ia 'gore Sa'd, kendisinin aleyhinde yukandaki §iiri soyleyen adama
beddua ederek ~oyle demi~ti:
"Allah'Im, eger o adam yalan soylemi§ veya soyledigi sozleri; riya-
karlik, ba§kalanna §Ohretini duyurma veya yalan beyanda bulunmak
niyetiyle soylemi~se onun dilini ve elini kes."
Bu ~iiri soyleyen ~air, iki saf arasmda durdugu bir srrada bir ok ge-
lip diline isabet etmi~ ve dilini yarm1~b. Adam oliinceye kadar konUI~a­
mann~ti.
Seyfb. Orner, Cerir b. Abdullah el-Beceli'nin ~yle: bir §iir 80yledigi-
ni nakletmi~tir:

"Ben Cerir'im, kiinyem Ebu Amr'd1r.

Sa'd ko~kiinde iken Cenab-1 Allah, fethi nasib etti."

Bu §iiri duyan Sa'd, ko~kiiniin balkonundan a§a~ya egilerek f}Oyle

cevabi bir §iir soylemi~ti:

"B"frceyle'den bir§ey iimid etmiyorum, yalmz onun sevabmm hesap

giiniinde verilecegini umuyorum.
Atlan oyle atlarla kar~Ila§tilar ki,
Siivariler bir ~arpi§maya maruz kaldilar.
Atlar onlann meydanlannda kiiciik adimlarla yava§ yava§ ilerledi-
78 ffiNKESlR

ler. si
Uyuz develer kadar az<hlar.
Eger Ka'ka b. Amr'm toplulugu ve Himmal olmasay<h, onlar siivari- k
ler arasmda ~a~kmca dola~1p duracaklard1. m
Eger bu olmasay<h siz baya~ insanlara donii~ecektiniz. y:
Ki toplulugunuz kara sinekler gibi alop gidecekti." ri
v:
Muhammed b. 1shak, Kadisiye saval}ma kablm1~ olan Kays b. Ebi ri
Hazim el-Beceli'nin f?Oyle dedigini riv~yet etmil}ti:
"Ararmzda Sakif kabilesinden bir adam var<h. 1rtidad ederek Fars t~
ordusunun saflarma kabl<h. Ordumuzun a~rhk noktasmi Biiceyle ka- ol
bilesinin bulundugu tarafi.n te~kil ettigini onlara haber verdi. Biz, ordu- b.
nun dortte birini te~kil ediyorduk. Bunun iizerine Farshlar iizerimize
onalb fili sal<hlar. AtlarimiZin ayaklarina batmas1 ipn demir ¢viler at- C€

tdar. Bizi ok yagmuruna tuttular. Ka~masmlar diye atlanm birbirleri- sc

ne yakla~br<hlar. 0 esnada Amr b. Madikerib ez-Zebidi yamm1za gelip S€
~oyle dedi: la
-Ey Muhacirler toplulugu! Arslanlar gibi sava§m. Zira Farshlar ii~

ancak teke gibidirler. d~

}{;
Fars askerleri bileklerine madeni ~eyler geprmi~lerdi. 0 madeni
kaplamalara ok tesir etmiyordu. Amr b. Madikerib'e dedik ki: k~
-Ey Ebu Sevr! ~u kolu kaplamal1 olan siivariyi kar~1m1zdan uzak- Iii
l~br. Qiinkii ok onun eline isabet etmiyor. Amr, ona sal<hr<h. Bir ok fir- k~
lath. Kalkanma isabet etti. Sonrada iizerine sal<hnp kucakla<h. Boynu- or
nu kesip atb. Elindeki iki altm bilezigi, belindeki albn kemeri ve ipek be
ceketini al<h. Bu sava~a kablan Miisliiman askerlerin saYISI 6000 veya lil
7000 civannday<h. Allah, Riistem'i oldiirttii. Onu, Hilal b. Alkame et- hi
Temimi a<hndaki miicahid oldiirdii. Riistem, ona bir ok atm1~, Hilal'in
aya~na isabet etmi~,bunun iizerine Hilal iizerine abhp silahlyla boy- ce
nunu koparm1~b. Bunun iizerine Farshlar da doniip ka~maya b~lami§­
lardi. Miisliimanlarda onlan kovalam1~, yakala<hklanm oldiirmii~ler­ m:
di. Bu kovalama esnasmda bir yere vanp konaklami!}lar, dinlenmeye KJ
bal}lami~lar<h. Onlar dinlenme esnasmda i~ki ipp sarhof? olmuf?, oyun is1
oynamaya ba~lam1~lardi. 0 s1rada Miisliimanlar iizerlerine hiicum ak
edip askerlerinin yandan ~ogunu oldiinnii~lerdi. 0 esnada Ziihre b. Ha- lal
viyye et-Temimi de Calinos'u oldiirmii~tii. Sonra Miisliimanlar, ka~an lir
Farshlan takibe ba~la<hlar. tki tarafkar~Ila~bk~a Cenab-1 Allah, Rah- ed
man'm askerlerine yar<hm ediyor; ~eytanm askerlerini ve ate~ perestle- tal
ri hezimete ugrabp yar<hms1z b1raloyordu. Miisliimanlar, saYilamiya- llli

cak kadar ~ok miktarda ganimete sahip oldular. F1rat nehrini ge~erek si~
Medain ve Celula ~ehirlerini fethettiler. A2
Seyfb. Orner, Hemmam b. Haris en-Nehai'nin zevcesi Ummii Ke- go
 BUYOK IsLAM TARIHI 79

sir'in §Oyle dedigini rivayet etrni§tir:

"Kocalan.c:nzla birlikte Sa'd'm kornutas1 altmda Kadisiye sava§ma
katildik. Sava§ sona erince eteklerirnizi belirnize baglaYip degnekleri-
rnizi elirnize aldik ve cesetlerin yanma geldik. Yerde yatrnakta olan a~r
yaral1 Miisliirnanlara su iprip yerlerinden kaldirdik. A~r yaral1 rnii§-
rikleri oldiiriip son nefeslerini verdirdik. Beraberirnizde ~ocuklar da
vardi. Mii§rik oliilerinin iizerlerindeki rnallan yagmalarken kotii yerle-
rini gormeyelirn diye bu i§e ~ocuklan gorevlendirdik."
Seyfb. Orner, iistadlanmn §oyle dediklerini rivayet etmi§tir: Kornu-
tan Sa'd, Kadisiye fethinin rniijdesini ve rnii§riklerle Miisliirnanlardan
oldiiriilenlerin saYisma dair rnalumab i~eren rnektubu Hz. Orner'e, Sa'd
b. Urneyle el-Fezzari ile gonderdi. Mektubta §unlan yazrni§b:
"Cenab-1 Allah, Farshlar'a kar§I bize zafer nasib etti. Onlardan on-
ceki dinda§lannda oldugu gibi uzun sava§tan,~iddetli sarsmblardan
som~a rnallanm bize ganirnet olarak verdi. Farshlar, daha once hi~ kim-
senin gorrnedigi derecede §iddette Miisliimanlara saldirdilar. Ama Al-
lah, bundan onlara bir fayda vermedi. Aksine Miisliimanlar, onlann
iizerlerindeki rnallan ald1. Miisliirnanlar da daglar arasmdaki yollar-
dan onlan kovaladilar. Bu sava§ta Miisliirnanlardan Sa'd b. Ubeyd el-
Kari ile falan ve falan kirnseler oldiiler. Aynca isirnlerini Allah'tan ba§-
ka kimsenin bilrnedigi ba§ka Miisliirnanlar da oldiiler. Onlan Allah bi-
lir. Onlar gece karanli~ basbnnca Kur'an okuyarak anlar gibi VIzilb ~­
kanrlardi. Giindiiz de arslanlar gibiydiler. Arslanlar kahrarnanhkta
onlara benzeyernezdi. Onlardan ahirete irtihal edenler §ehitlik rnerte-
besi dl§mda, kalan gazilerden daha iistiin degildirler.Ama onlar §ehit-
lik rnertebesini elde ederek gazilerden iistiin oldular. Gazilere Allah §e-
hitligi nasip etrnedi."
Hz. Orner Sa'd'm bu rniijdesini rninber iizerinde halka ula§brarak
cernaata §Oyle dedi:
"Ben, giiciiniiz yettigi nisbette kar§Ilanrnadik hi~bir ihtiya~ birak-
rnamak tutkusuna sahibirn. Eger bunu yapamazsak geprnirniz zorla§rr.
Kit kanaat, ge~nrne hususunda birbirirnizle e§it seviyede oluruz. Ama
istiyorum ki, sizin i~n neler dii§iindiigurnii hissedesiniz. Ben, size s6zle
akil verecek degilirn, ancak davrani§lanrnla size ornek olaca~rn. Al-
lah'a yernin ederirn ki, ben sizi kendime kole edecek bir hiikiimdar degi-
lirn. Ama ben, Allah'm kuluyurn. Bu ernanet benim ornuzlanrna tevdi
edilrni§tir. Eger bunun hakkim verrnezsern size geri veririrn. Ben size
tabi olururn. Nihayet siz de evlerinizde yernege doyar ve suya kanarsi-
mz. Boylece ben de sizlerle rnutlu olururn. Ama bu ernaneti yiiklenirde
sizi kendirne tabi kilarsam, bu defa sizin yiiziinden ben rnutsuz olurum.
Az sevinir, uzun rniiddet hiiziinlenirirn. Ve ne gorevden istifa eder, ne de
gorevi size iade ederirn Boylece ben kinan1nrn."
80 ffiNKESlR

Seyfb. Orner, iistadlannm ~oyle dediklerini nakletmi~tir: 1

Azib'ten Aden ebyen'e kadar biitiin Araplar, Kadisiye sav~rmn so- 1
nu~lanm merakla beklemekteydi. Ciinkii, hakimiyetlerinin devamm1 l
veya yiloh§mi buna bagh goriiyorlar<h. Her belde hallo, bu sava§m ne I 1
§ekilde neticelendigini goriip kendilerine bildirmesi ipn haberciler J
gondermi~lerdi. Fetih, Miisliimanlar lehine ger~kle§ince insi el~iler­ l
den once cinni el~iler, en iicra memleketlere bu miijdeyi ula§brdilar. c
Kadmm birisi, San'a'da geceleyin dag b~mda bir cinin §Oyle dedigini (

duymu~tu: I
l
"Ey Halid'in k1z1 tkrime, ya§a.
HaJirh ve halis aZik az degildir. 2
Dogarken ey giine~, sen y~a, 1
Ey e§siz ve benzersiz olan her ta~, sen de ya§a. l
Muhammed'e iman eden giizel yiizlii Nahia kabilesinin toplulugu ~
siz de ya§aym. J
Siz ki Kisra'ya kar§I ayaklan<hmz. Ordusuyla keskin loh~larla sa- l
v~bmz. l
0 esnada tslfun davetpleri tiiysiiz kara kedi gibi olan oliimiin yam
b~ma gelip geri dondiiler."

Yemame hallo da Miictaz'm §U beyitleri terenniim ettigini i§itmi§-

lerdi:

"Sav~ giiniiniin sabahmda Beni Temim kabilesinden faziletli olan

kimselerin ~ogunun piyade olduklanm gordiik. I
Onlar gecenin §iddetli karanhgmda deveku§u gibi kimselere dogru
yiiriidiiler. J
0 kimseler ki, Kisra'nm deniz misali, orman arslanlanm an<hran (

askerleridirler. Onlan daglar gibi zannedersin. J

Ama Beni Temim kabilesinin §erefli askerleri Kadisiye'de ve Hi- l
fin'de uzun giinler boyunca onur ve ovii~ vesilesi §eyleri buaktilar. s
Dii§man askerlerinin elleri ve tuysiiz bacaklan, kahraman asker- (

lerle kar§Ila§bklarmda kopanld1. " l

I
Kadisiye sava§Imn Mijsliimanlar lehine sonu~land1~ diger Arap I
beldelerinde de duyuldu. Halid b. Velid'in fethettigi Irak beldelerinin
tamam1, Halid'e verdikleri sozleri ve onunla yaptiklan antla§malan l
bozdular. Sadece Banklya, Barosama ve Ulleys hallo antl~malara sa- (

chk kal<hlar. Verdikleri sozleri ve yapbklan antl~malan bozan Irakli- E

lar daha sonra tekrar 80zlerini tutmaya ve onceden yaptiklan antl~­ I
malara bagh kalmaya soz verdiler. Antl~maJI bozmaya kendilerini ~
 BoYOK ISLAM TARIHI 81

lranhlann zorlamklanm, bu yiizden kendilerinden harac ald1klann1

iddia ettiler. Miisliimalar da onlann kalplerini tslam'a Ismmrmak ipn
bu iddialanmn dogrulugunu kabul ettiler. 1n§aallah "Ahkamii'l-Kebir"
isimli kitab1m1zda Irak sava§mdaki halklarla ilgili hiikmii ileride be-
yan edecegiz. tbn tshak ile digerlerinin gOrii§iine gore Kadisiye sava§I,
hicretin onbe§inci. senesinde, Vakidi'nin gt>rii§iine gt>re hicretin onaltm-
Cl senesinde , Seyfb. Orner ile bir cemaatm gorii§lerine gt>re ise hicretin
ondordiincii senesinde yap1lm1§tlr. Hicretin ondordiincii senesinde ya-
pllml§ oldugu gorii§iinii lbn Cerir de benimsemi§tir. Dogrusunu Allah
bilir.
tbn Cerir ile Vakidi dediler ki: Hicretin ondordiincii senesinin rama-
zan aymda Hz. Omer, cemaata teravih namaz1m kllmrmasi i¢n Ubey b.
Ka'b'l gorevlendirdi. Diger beldelere de ramazan aymm gecelerinde te-
ravih kllmalan ipn cemaatm toplanmalan gerektigine dair emirname
gonderdi. Yine bu senede Hz. Omer, Utbe B. Gazvan'1 Basra'ya vali ta-
yin etti. Utbe ve beraberindeki Miisliimanlann Basra'ya gidip yerle§-
melerini emretti. Medaininin gorii§iine gt>re Farshlann, Medain ve ~v­
resindeki kasabalarla alkalanm kesti.
Seyfb. Omer'in iddiasma gore Basra, ancak onaltlc1 senenin rebi-
yiil-evvel aymda vilayet yap1lm. Utbe b. Gazvan ise Sa'd'm, Celula ve
Tikrit sava§lanm tamamlamasmdan sonra Medain'den pklp Basra'ya
gitmi§ti. Onu, Hz. Omer'in emriyle Sa'd oraya gondermi§ti. Allah onlar-
dan raz1 olsun.
Ebu Mihnef, ~a'bi'nin §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
"Hz. Omer, Utbe b. Gazvan'1 310 kiisur adamla Basra'ya gonderdi.
Diger Araplardan da ona katilanlar oldu. Boylece adamlannm saytsl
500'ii buldu. Beraberindeki adamlarla hicri ondordiincii senenin rebi-
yiil-evvel aytnda Basra'ya geldi. 0 zaman Basra'ya Hind diyan deniyor-
du. Orada beyaz ve sert ta§lar bulunuyordu. Adamlan ipn bir yerle§im
yeri ararken kii~iik kopriiniin ~vresine vardi. Orada kami§ ve klndrrga
bitkileri de vardi. Oraya yerle§tiler. Bu srrada 1ranhlarm Frrat yonetici-
si, 4000 siivari ile iizerlerine geldi. Giine§ zevvale erdikten sonra Utbe,
onlarla kar§Ila~ti. Sahabelere emir verdi. Sahabeler, Firat yoneticisi-
nin adamlarma hiicum ettiler. Farslan ba§tan sona klnp geprdiler. FI-
ratm yoneticisini esir almlar. 0 esnada Utbe kalklp askerlere §oyle bir
nutuk irad etti:
"Diinya kopup gitmit, srrhm doniip h1zla ka~1yor. Geriye yalmzca
bir kap dolduracak kadar bir§eyi kalmi§trr. Haberiniz olsun, siz, bura-
dan ebede kadar kalaca~mz yere g~ceksiniz. 0 bakimdan elinizdeki
en haytrhs1yla g~iin. Bana anlatildi~na gore Cehennem vadisinin ke-
nanndan bir kaya par~as1 b1raklhrsa, yetmi§ ytl yuvarlanarak durur.
Ve sizler bu vadiyi dolduracaksnnz. Siz ise bundan hayrete dii§tiiniiz.
B. ISLAM TARIHI, C.Vll, F.6
82 ffiNKESlR

Oysa ki yine bana §U da anlatllmi§tlr: Cennet'in kapllanndan ikisi ara- bi

smdaki mesafe lo.rk Yildlr. Bir giin gelecek Cehennem kesinlikle dolup H
ta§acaktir. Yemin olsun, bir zamanlar Peygamber (s. a.v.) ile birlikte se
bulunan yedi ki§iden biri bendim. Biz uzun siire semiir agacmm yapra- $:
~ndan ba§ka yiyecek bir§ey bulam1yorduk. Sonunda a~zlanmiZm i~i gt
yaralarla dolmu§tu. Bir giin elime bir elbise g~tim. Bunu ahp Sa'd
ile birlikte payla§IDI§tlk. $imdi ise o yedi ki§iden her birimiz mutlaka
bir bolgenin valisiyiz. Bizden sonrada insanlan deneyeceklerdir."
Ali b. Muhammed el-Medaini'nin rivayetine gore Hz. Orner, Bas-
ra'ya gonderdigi zaman Utbe b. Gazvan'a §U mealde bir mektup yazmi§-
ti:
"Ey Utbe! Ben, seni Hind topraklarmdan sa)'llan bir yere vali olarak
gorevlendiriyorum. Buras1 dii§manm sava§ alanlanndan bir yerdir.
Orada bulunanlara kar§l Allah'm sana yetecegini ve sana yarwmcr ola- gc
ca~m iimit ederim.Ala b. Hadremi'ye, sana Arfece b. Herseme'yi yar- la
wmcr olarak gondermesini emrettim. Arfece yanma geldiginde onunla H
isti§are et. lnsanlan Allah'm dinine ~a~r. Senin bu ~gnm kabul eden- bE
leri sen de kabul et. Qagnru kabul etmeyenlerden cizye vermelerini iste. m
Vermeyenin i§ini ise kll1~la hallet. Emrin altmda bulunan kimseler di
haklo.nda Allah'tan kork. Nefsinin seni kibir tuzaklanna dii§iirerek ill
ahiretini berbad etmesinden sakm. Rasulullah'm sahabesi oldun. Al- ct
~akllktan sonra onun sayesinde yiiceldin. ZaYifhktan sonra gii~lendin. le
Sonunda ba§kalanrun ba§ma dikilen bir komutan ve emirlerine boyun tu
egilen bir hiikiimdar oldun. SOyledigin dinlenir, emirlerine uyulur, seni PJ
ger~k degerinden daha yukanya pkartmayacak ve senden a§a~daki­ le
lere kar§l da azd1rmayacak olursa:Q bu, ger~kten biiyiik bir nimettir.
Bununla birlikte giinah i§lemekten salo.nw~n gibi nimetin seni kotii-
liiklere siiriiklemesinden de kendini koru. Hatta bu nimetin derece de-
rece artarak seni aldatlp sonunda Cehennem'e siiriiklemesi, benim na-
zanmda senin i~n masiyetten de kotiidiir. Allah, ikimizi. de bOyle bir du- M
rumdan korusun.lnsanlar, Allah'a h1zhca baglanwlar. Sonunda diin- M
yada da onlara verilince bu sefer onu istemeye ba§ladllar. Fakat sen Al- hj
lah'l iste. DiinyaYl isteme . Zalimlerin Yiklhp olmesi gibi bir alo.bete ug- m
ramaktan kork." ~G
Utbe, bu senenin receb veya §aban a)'lnda Eble §ehrini fethetti. Ut- et
be b. Gazvan bu senede vefat edince Hz. Orner, Basra'ya vali olarak Mu- k~
gire b. $ube'yi tayin etti. Mugire, oradaki valilik g()revini iki Yil siirdiir- M
dii. lftiraya ugra)'lnca Hz. Orner, onu bu gorevinden alarak yerine Ebu lil
Musa el-E§'ari'yi vali olarak atad1. Allah onlardan raZI olsun.
Bu senede Hz. Orner, oglu Ubeydullah'1 §arap su~ yiiziinden hadde
tabi tuttu. Bu ceza)ll tatbik ederken yanmda bir toplulukta §ahit olarak
bulundu. Yine bu senede Ebu Mihcen es-Sakafi de §arap i~e fiiU~u sebe-
 BtiYOK ISLAM TARIHI 83

biyle yedi kez hadde tabi tutuldu. Onunla birlikte Rebia b. Umeyye b.
Halefde vuruldu. Bu senede Sa'd b. Ebi Vakkas, KUfe'ye indi. Yine bu
senede Hz. Orner, insanlara hac ettirdi. Mekke'de Attab b. Useyd,
~am'da Ebu Ubeyde, Bahreyn'de Osman b. Ebi'l-As (b~ka bir rivayete
gore Ala b. Hadremi), Irak'ta Sa'd ve Umman'da da Hiizeyfe b. Mihsan
vali olarak bulunuyorlar<h.

H1CR1 ONDORDUNCU SENEDE VEFAT EDEN ME~HUR

~AHS1YETLER

UTBE B. GAZVAN

Bir gorii~ gore bu sene de Sa'd b. Ubade vefat etmi~tir. Sahih kavle
gore Sa'd, hicretin ondordiincii senesinde vefat etm~tir. Dogrusunu Al-
lah bilir. Bu senede vefat edenlerden biri de Utbe b. Gazvan b. Cabir b.
Heyb el-Mazini'dir. Bu ~alns, Beni Abdu'~-~ms'in miittefiki olup saha-
bedir. Bedir gazvesine kat1lm1~ lslamiyet'in ilk zamanlannda Miislii-
man olmu~, Habe~istan'a hicret etmi~tir. Onceki sayfalarda da anlatll-
<h~ gibi bu zat, Hz. Omer'in emri iizerine Basra'Yl ~ehir haline getiren
ilk ki~idir. Bir~ok faziletleri ve iistiinliikleri var<hr. Hicretin ondordiin-
cii senesinde vefat etmi~tir. Onbe~inci senesinde vefat ettigini soyleyen-
ler oldugu gibi ony~dinci senesinde vefat ettigini soyleyenler de olm~­
tur. Yirminci senede vefat ettigine dair bir rivayet te vardrr. Dogrusunu
Allah bilir. Vefat ettigi zaman y~1 elliyi g~i~ti. Altm1~1 ge~igi de 80y-
lenir. Allah ondan raz1 olsun

AMR B. UMMU MEKTUM

Hicri ondordiincii senede vefat edenlerden biri de Amr b. Ummii

Mektum admdaki ama sahabedir. Admm Abdullah oldugu da 80ylenir.
Muhacirlerden olan bu sahabe, Mus'ab b. Umeyr'den sonra Medine'ye
hicret etmi~ti. Yani Peygamberden once hicret edenlerdendi. Miislii-
manlara hem Kur'an okur hem de ogretirdi. Raswullah (s.a.v.), onu bir-
~ok defalar Medine'ye kendi yerine vekil b1rakmi~b, Onii~ kez vekalet
ettigi soylenir. Sa'd'la birlikle Hz. Orner zamanmda Kadisiye sav~ma
kablm1~b. Anlatild1~na gore o, Kadisiye sava~mda ~ehid edilmi~tir.
Medine'ye doniip orada vefat ettigi de soylenmi~tir. Dogrusunu Allah bi-
lir.

MUSENNA B. HAR1SE

Hicri ondordiincii senede vefat edenlerden biri de Miisenna b. Hari-

84 IBNKES!R

se b. Seleme b. Damdam b. Murre b. Ziihl b. ~yban e§-eeybani'dir. Bu BE

zat,Halid b. Valid'in Irak'ta komutan vekiliydi. Cisr sava§mdan sonra El
Ebu Ubeyd'in arch srra komutanhk makamma ge~§ti. lslam ordusu- K1
nu idare etmi§ ve o gi.in onlan Farshlardan kurtanm§b. Bahachr asker- fe1
lerdendi. Oyle ki atma binip Hz. Ebu Bekir'in yanma gitmi§, Irakhlarla PE
sava§maya onu te§vik etmi§ti. Vefat etmesinden sonra Sa'd b. Ebi Vak- (s.
kas, onun kans1 Selma binti Hafs ile evlenmi§ti. Allah ikisinden de raZI
olsun ve onlan ho§nut kllsm.

EBU ZEYD EL-ENSAAI hl

be
Bu senede vefat edenlerden biri de Ebu Zeyd el-Ensari en- §e
Neccari'dir. Raswlullah zamamnda Ensar'dan Kur'an'1 ezberleyen dort fa
kurradan biridir. Bu dort kurramn adlan §Oyledir: Muaz b. Cebel, Ubey ol'
b. Ka'b, Zeyd b. Sabit ve Ebu Zeyd.
Enes'in ifadesine gore Ebu Zeyd, onun amcas1ym1§. Kelbi dedi ki: or
Sozii edilen bu Ebu Zeyd'in asll ad1, Kays b. Seken b. Kays b. Zaura b.
Hazm b. Ciindeb b. Ganem b. Adiy b. Neccar'drr. Bedir gazvesine kahl-
mi§br. Musa b. Ukbe dedi ki: Bu zat, Cisr (Koprii) sava§mda §ehid edil-
di. Bu sava§a Ebu Ubeyd komuta etmi§ti. Cisr sava§I, bilindigi gibi hic- Be
retin on dordiincii senesinde yap1lm1§b. Bazllan dediler ki: SOzii edilen Kt
bu Ebu Zeyd'in as1l ach, Kur'an'l toplayan Sa'd b. Ubeyd'dir. Bu konuda hi
Katade, Enes b. Malik'in §oyle dedigini rivayet etmi§tir: "Evslilerle Hac- or
re~liler birbirlerine kar§l oviinerek iftiharla§blar. Evsliler dediler ki:
-Bizden oyle bir adam var ki, l?ehid edildigi zaman melekler onu YI- il
kaml§larch. Onun ach Hanzele b. Ebi Amir'dir. Yine bizden oyle bir adam Ia
var ki, §ehid edildigi zaman cesedini anlar korumu§larch. 0, Asrm b. Sa-
bit b. Ebu'l-Eflah'trr. Yine bizden oyle bir adam var ki, Rahman'm Ar§'1
onun ipn titremi§ti. Onun ach Sa'd b. Muaz'chr. Yine bizden oyle bir d~
adam var ki, onun §ahidligi, iki kil?inin §ahidligi yerine ge~rli olmu~­ sa
tur. Onun ach da Hiizeyfe b. Sabit'tir.
Evslilerin boyle demelerine kar§I Hazre~liler de ~oyle demi§lerdi: di
-Bizden dort ki§i var ki, bunlar Raswullah (s.a.v.)'m zamamnda
Kur'an'1 toplami§larch. Adlan da §Oyledir: Obey, Zeyd b. Sabit, Muaz ve
Ebu Zeyd. Allah tiimiinden raZI olsun. Yine bizden Ebu Ubeyd b. Mesud
b. Amr es-Sakafi varchr. 0, Irak valisi Muhtar b. Ebi Ubeyd'in babas1drr. b
Yine Ebu Ubeyd, Abdullah b. Omer'in zevcesi Safiyye'nin babas1drr.
Ebu Ubeyde, Peygamber Efendimiz hayatta iken Miisliiman olmu~tu.

EBUKUHAFE

Hicri ondordiincii senede vefat eden §ahsiyetlerden biri de Hz. Ebu

 BDYOK ISLAM TARIHl 85

Bekir'in babas1 Ebu Kuhafe'dir. Hz. Ebu Bekir'in asll am, Abdullah b.
Ebi Kuhafe Osman b. Amir b. Sahr b. Ka'b b. Sa'd b. Teym b. Murre b.
Ka'b b. Liiey b. Galip'dir. Hz. Ebu Bekir'in babas1 Ebu Kuhafe, Mekke
fethi senesinde Miisliiman olmu~tu. Hz.Ebu Bekir elinden tutarak onu
Peygamber (s.a.v.)'in yanma getirmi~ti. Onu goriince Peygamber
(s.a.v.), Hz. Ebu Bekir'e ikram olsun diye ~yle demi~ti:
-lhtiyan evinde b1raksayd.In da biz yanma gitseydik.
Peygamber Efendimiz'in bu nazik ifadesi iizerine Hz. Ebu Bekir:
-HaYir ya Raslliallah, onun sana gelmesi daha laYiktlr, diye k~I-
hk vermi~ti. Rasulullah (s.a.v.) onu oniine oturttu. Ba~1 ak p~kler gibi
bembeyazd.I. Rasulullah ona dua etti. Ve:"Sa~lannm ~u beyazh~ru bir-
~eyle degi~tirin. Onu ·siyahtan uzak tutun." dedi. Raslliullah (s.a.v.) ve-
fat edince Hz. Ebu Bekir halife oldu. Miisliimanlar, Ebu Bekir'in halife
oldugunu Mekke'de bulunan babas1 Ebu Kuhafe'ye bildirince o:
-Ha~im ogullanyla Mahzum ogullan Ebu Bekir'in halifeligini
onayladllar m1? diye sordu:
Miisliimanlar:
-Evet, diye kar~1hk verince Ebu Kuhafe:
-Bu, Allah'm bir liitfudur. Diledigine verir, dedi. Sonra oglu Ebu
Bekir'in vefab gibi bir musibete maruz kald.I. Allah ondan raz1 olsun.
Kendisi de hicretin ondordiincii senesinde Mekke'de muharrem (b~ka
bir rivayete gore receb) aYinda yetmi~dort y~mdayken vefat etti. Allah
ona rahmet etsin.
Hicretin ondordiincii senesinde ~ehid edilen ~ahsiyetlerin adlanyla
ilgili olarak iistad.Im1z Ebu Abdullah ez-Zehebi, ~oyle bir alfabetik srra-
lama yapm1~br:
Evs b. Evs b. Atik: Bu zat, Cisr sava~mda ~ehid edildi.
Be~ir b. Anbes b. Yezid ez-Zufri: Bu zat, Uhud sav~ma kablanlar-
dandrr( Katade b. Numan'm amcas1 ogludur. Havva'nm binicisi diye iin
salmi§hr. Havva, onun atmm ad.Iyd1.
Sabit b. Atik: Bu zat, Beni Amr b. Mebzul kabilesindendir. Sahabe-
dir. Cisr sava§mda ~ehid edilmi~tir.
Salebe b. Amr b. Mihsan en-Neccari: Bedir sava§ma kablmi§b. Bu
da Cisr sava~mda §ehid edildi.
Haris b. Atik b. Numan en-Neccari: Bu zat, Uhud sav~ma kablmi§-
ti. Cisr sav~mda §ehid edilmi§ti.
Haris b. Mesud b. Abde: Sahabedir. Ensar'dand.Ir. Cisr sava~mda
§ehid edilmi~tir.
Haris b. Adiy b. Malik: Ensar'dand.Ir. Uhud sava~ma kablmi~br.
Cisr sava§mda ~ehid edilmi~tir.
Halid b. Said b. As: Bu zat, Mercii's-sifr sava~mda ~ehid edilmi~tir.
Hiizeyme b. Evs el-E~heli: Cisr sava~mda ~ehid edildi.
 86 ffiNKESIR

Rebia b. Haris b. Abdiilmuttalib: Onun bu senede vefat ettigine tbn

Kani, tarih dii~mii~tiir.
Zeyd b. Siiraka: Cisr ·sav~mda ~ehid edildi.
Sa'd b. Selame b. Vak~ el-E~heli ve Sa'd b. Ubade: Bir kavle gore bu
zat, hicretin ondordiincii senesinde vefat etmi§tir.
Seleme b. Eslem b. Hurey~: Cisr sava~mda ~ehid edildi.
Damre b. Gaziyye: Cisr sava§mda §ehid edildi.
Benu Muri b. Kayzinin ogwlan Abbad,Abdullah ve Abdurrahman:
Bunlar da Cisr sava§mda §ehid edildiler.
Abdullah b. Sa'saa b. Vehb el-Ensari en-Neccari: Bu zat, Uhud gaz-
vesine ve miiteakip gazvelere katlimi~br.lbnu'l-Esir'in, "el-Gabe" adh
eserinde anlatb~na gore bu zat, Cisr sav~mda §ehid edilmi§tir.
Utbe b. Gazvan: Bununla ilgili apklama onceki sayfalarda verilmi§-
tir.
Ukbe ve karde§i Abdullah: Bunlar, babalan Kayzi b. Kays'la birlik-
te Cisr sava~mda haz1r bulundular ve o giinde §ehid edildiler.
Ala b. Hadremi: Bir kavle gore bu senede vefat etmi§tir. Ama b~ka
kavillere gore bu seneden sonra vefat etmi§tir ki bununla ilgili apkla-
. rna ileri ki kls1mlarda verilecektir.
Amr b. Ebu'l-Yiisr: Cisr sava§mda §ehid edildi.
Kays b. Seken Ebu Zeyd el-Ensari: Bununla ilgili a~klama onceki
sayfalarda verildi.
Musenna b. Harise e§-~ybani: Bu zat da bu senede vefat etti. Allah
ona rahmet etsin. Bununla ilgili apklama onceki sayfalarda verilmi§tir.
Nafi b. Gaylani: Cisr sava§mda §ehid edildi.
Nevfel b. Haris b. Abdiilmuttalib: Bu zat, amcas1 Abbas'tan daha
y~hydl. Bir kavle gt>re bu senede vefat etmi~tir. Ama me~hur kavle gore
daha once vefat etmi§tir.
Vakid b. Abdullah: Cisr sava§mda §ehid edilmi§tir.
Yezid b. Kays b. Hatim el Ensari ez-Zufri: Uhud gazvesine ve miitea-
kip gazvelere kablmi§, Cisr sava§mda §ehid edilmi~tir. Uhud gazvesin-
I,
de ~ok yaralar aldl. Babas1 Me~hur ~airdi.
Ebu Ubeyd b. Mesud es-Sakafi: Cisr sava§mda komutanhk yap-
ti.Cisr sava~mda ~ehid edildigi ipn o sava~la me§hur olmu§tur. Bir fil,
onu aya~m altma al1p oldiirmii~tii. Allah ondan raz1 olsun. Ama daha
once o klhc1yla filin hortumunu kesmi§ti.
Ebu Kuhafe et-Teymi: Bu zat, Hz. Ebu Bekir es-S1ddlk'm babasHhr.
Bu senede vefat etmi~tir. Allah ondan raZI olsun.
Hind binti Utbe b. Rebia b. Abdu'§-~ms b. Umeyye el-Umeviye: Bu
hanrm, Muaviye b. Ebi Siifyan'm annesidir. Kurey§ kadlnlanmn hamm
efendilerindendi. Gorii§, deha ve riyaset sahibiydi. Uhud gazvesine ko-
casiyla birlikte kablm1~b. 0 zaman mii§rikleri Miisliimanlarla sav~-
 BUYUK ISLAM TARffil 87

maya ve Mi.isliimanlan oldiirmeye te~vik etmi~ti. Hz. Hamza ~hid edil-

digi zaman viicuduna i~kence yapm1~ti. Cigerinden bir par~a ahp ~gne­
mi~ ama yutamam1~b. Babas1 ve karde~i Bedir sava~mda oldiiriildiigu
i~ Hz. Hamza'ya bOyle yapm1~b. Ama Mekke fethinde Miisliiman ol-
mu~ ve 1slamiyet'i giizelce ya~am1~ti. Bey'atla§mak i~n Rasulullah
(s.a.v.)'m yanma gitmek istediginde kocas1 Ebu Siifyan'dan izin iste-
mi~, kocas1 da ona §Oyle demi~ti:
-Diin, bu 1slamiyet davasm1 yalanhyordun.
-Vallahi bu geceden once bu Mescid-i Haram'da Allah'a hakklyla
ibadet edildigini gormemi~tim. Yemin ederim ki Miisliimanlar, gecede
namaz kllarak sabahladllar.
~imdiye kadar neler yaptm neler! Yalruz b~ma RasUlullah'm ya-
nmagitme.
-Bunun iizerine Hind, Osman b. Affan'm yaruna gitti. B~ka bir ri-
vayete gore ise karde~i Ebu Hiizeyfe b. Utbe'nin yanma gitmi~ti. tkisi
birlikte Rasulullah'm yamna gittiler. Hind'in yiizii pe~eliydi.
Rasulullah (s.a.v.), beraberindeki diger kadlnlarla birlikte onunla
bey'atla~1rken ~oyle demi~ti:
"Allah'a herhangi bir~eyi ortak ko~mamak, h11'S1zhk etmemek ve zi-
na etmemek iizere"
Rasulullah'm boyle demesi iizerine Hind de ~u soruyu sormu§tu:
-Hiir ka<hn hie zina eder mi?~
-Qocuklanruzl oldiirmemek iizere .
-Biz onlan kii~iikken besleyip biiyiittiik. Biiyiidiikten sonra m1 on-
Ian oldiirecegiz?
Hind'in bu sozii iizerine Rasulullah (s.a.v.) giiliimsedi ve ~u ayeti
okudu:
"Ba~kasmm cocugunu sahiplenerek kocasma isnadda bulunma-
mak ve uygun olan1 i~lemekte sana kar~1 gelmemek iizere."
Hind:
-Evet, uygun olan i~te sana kar~1 gelmemek iizere. Oyle degil mi?
diye sordu.
Rasulullah (s.a.v.) da:
-Uygun olan i~te, diye cevap verdi. Hind'in konu~mas1 onun fesa-
hat ve akll sahibi bir kadln oldugunu isbathyor. 0, Rasulullah (s.a.v.)'a
~oyle demi~ti :
-Allah'a yemin ederim ki ey Muhammed, yeryiiziinde senin kabile
halkln kadar al~ahp zelil olmalanm istedigim ba~ka bir halk yoktu.
Ama yemin ederim ki bu giin yeyiiziinde senin oba halkm kadar yiicel-
melerini istedigim ba~ka bir oba halki yok.
Rasulullah (s.a.v.) da ~oyle dedi:
-Nefsim kudret elinde bulunan Allah'a yemin ederim ki senin de-
88 ffiNKESlR

digi.n gibidir.
Hind, kocas1 Ebu Sufyan'm cimriliginden §ikayet~i oldu.
Rasulullah (s.a.v.) da ona, kendisine ve ~anna yetecek kadar, uy-
gun miktarda mah Ebu Sufyan'm mahndan almas1m em.retti. Hind ile
Filih b. Mugi.re arasmda g~n me§hur bir lossa vardlr. Hind, kocas1
Ebu Sufyan'la birlikte Yermuk sava§ma da kab.lm1§ ve hicretin ondor-
duncu senesinde Hz. Ebu Bekir'in babas1 Ebu Kuhafe'nin vefat ettigi
gtinde vefat etmi§tir. Hind, Ebu Sufyan oglu Muaviye'nin annesidir.

lb

ar
H:
m1
bt
K:J
Bi
en
on
YE
va
Th
va
Vli
a:y
ra
de
le1
b.
nE
va
m
m,

kt
§8
 H1CR1 ONBEetNct SENE

tbn Cerir dedi ki: Sa'd b. Vakk.as, bu senede Kufe'yi §ehirle§mi§tir.

1bn Bukayle, Kufe'nin yerini ona gostererek §oyle demi§ti:
"Allah nzas1 i~in sana bir yer gosterecegim. Burada tahta kurusu,
sivrisinek gibi ha§ereler yoktur. Buras1 diizliik bir yerdir. t~inde biraz
da meyil varwr."
Bu senede Mercu'r-rum sava§I yapumi§tlr. Onceki sayfalarda da
anlatildi~ gibi Ebu Ubeyde ile Halid b. Velid, Fihl vak'asmdan sonra
Hz. Omer'in emri iizerine Humus'a dogru yola pkm1§lard1. Zi'l-kila
mevkiine gelip konaklami§lardi. Herakliyus ise, Teodor komutasmda
b:i,r ordu gondermi§, bu ordu Merc-i Thma§k ile batisma konaklami§tl.
Kllf hiicuma ge~i§ti. Ebu Ubeyde, i§e once Mercu'r-rum'dan ba§lad1.
Bizanshlardan eenes admda ba§ka bir komutan da geldi.Bu komutanm
emri altmda biiyiik bir ordu varw. Karl}1sma Ebu Ubeyde pkh. Bunlar,
onun Teodor'a ula§masma mani oldular. Teodor'da yerle§mek ve oraYl
Yezid b. Ebi Siifyan'm elinden kurtarmak i~ Thma§k'a tarafyoluna de-
vam etti. Halid b.Velid, onu takiben Thma§k'a dogru yoluna devam etti.
Thma§k'tan Yezid b. Ebi Siifyan gelip onun kar§1sma pkh. tki taraf sa-
va§tllar. Onlar sava§Irken Halid b. Velid geldi. Bizanshlar'1 arkadan
vurmaya ba§law. Yezid de on taraftaki askerleri arka taraftakilerden
aYlnp yalmz bnrakti. Nihayet gece bastrrw. Bizansluar'1 hezimete ug-
rattilar. Ancak ka~an kimseler oliimden kurtulabildiler. Halid b. Velid
de Teodor'u oldiirdii. Bizansluar'dan bol miktarda ganimet ele ge~di­
ler. Ganimetleri aralannda payla§tllar. Yezid, Thma§k'a dondii. Halid
b. Velid de Ebu Ubeyde'nin yanma dondii.Onun Mercu'r-rum'da ee-
nes'le kar§Ila§Ip sava§makta oldugunu g()rdii. Aralarmda biiyiik bir sa-
Valf ooreyan etti. Ebu Ubeyde, eenes'i oldiirdii. Askerlerini kovaladi.Hu-
mus'a kadar takibe devam etti. Sonra Ebu Ubeyde, Humus'u da ku§at-
ma altma alw.

1LK HUMUS SAVAel

Ebu Ubeyde, yenik Bizanshlar'I takip ederken Humus'a geldi.OraYI

ku§atma alhna alw. Halid b. Velid de gelip onun yanmda yer alw. Ku-
§atmaYl §iddetlendirdiler. Kl§m §iddetli soguklan da ba§lann§tl. Hu-
90 mNKES1R

muslular, Musluman askerlerin bu ~iddetli soguldar sebebiyle geri dO-

neceklerini limit etmekteydiler.Bu yiizden sab1r gasterdiler. Sahabeler
ise daha buyiik bir sab1r gosterdiler. Oyle ki, bircoklannm anlattig,.na
gore Bizanshlardan bazilan geri donmu~ ve ayaklan kahn coraplar
(mest) icindeyken dahi ~iddetli soguktan dii~mii~tii. Sahabelerin ise
ayaklannda ayakkab1lanndan ba~ka bir~ey yoktu. Bununla birlikte
onlann ayaklan ve parmaklan isabet almami~b. Kl~ mevsimi sona
erinceye kadar ku~tmaJI sab1rla devam ettirdiler. Ku~atma daha da
~iddetlenmi~ti. Humuslululann onde gelen haZI buyuk ~ahsiyetleri,
Muslumanlarla ban~ antla~mas1 yapma teklifinde bulundular. Ancak
Muslumanlar bu teklifi kabul etmeyip:
-Humus'un mulkunu ele gecirmemiz yakm olmu~ken sizinle ban~
m1 yapaca!Pz? dediler.
Anlablw!Pna gore sahabeler, bu sava~m bir giinunde tekbir getir-
mi~ler. Tekbir seslerinin ~iddetinden Humus ~ehrinin baZI duvarlan
catlamif?b. Sonra baf?ka bir tekbir getirmi~ler, bu defa da tekbir sesle-
rinden baZI evler Yikilmif?b. ~ehir halki, onde gelen adamlanmn yamna
gidip:
-Baf?Imiza gelen bu felaketi ve icinde bulundugumuz bu hali gor-
muyor musunuz? Muslumanlarla ban~ antla~mas1 yapahm, dediler.
Bunun uzerine Humuslular, ~amhlann Musliirnanlarla yapbklan ant-
la~ma f?artlanna uygun olarak evlerinin yansm1 Muslumanlara ver-
mek ve arazilerinin haraclanm odemek, aynca zenginlik ve yoksulluk-
lan nazan itibara amlarak ~ah1s h:;1~ma cizye odemek uzere ban~ ant-
la~masi yapblar. Ebu Ubeyde; fetih mujdesini ve ganimetlerin be~te bi-
rini Abdullah b. Mesud'la Hz. Omer'e gonderdi. Kendisi de buyiik bir or-
duyla Humus'a yerlef?ti. Beraberinde komutanlar ve sahabelerin onde
gelen adamlan vardi. Sahabelerden Bilal ve Mikdad da Ebu Ubeyde'nin
beraberindeydiler. Ebu Ubeyde, Hz.Omer'e mektup yazarak Herakli-
yus'un Cezire'ye kadar sulann ba~Im kestigini, hazen gizlendigini, ha-
zen ortaya cikb!Pm oildirdi. Hz. Orner de ona Humus'ta ikamete devam
etmesini emreden bir mektup gonderdi.

KiNNESRiN SAVA~I

Ebu Ubeyde, Humus'u fethettikten sonra Halid b. Velid'i Kin-

nesrin'e gonderdi. Halid, oraya geldiginde f?ehir halk1 ve Hristiyan
Araplar ona kar~1 ayaklanwlar. Halid, onlarla savaf?b, coklanm oldiir-
du. Oradaki Bizanshlan ve komutanlan Mitas'I oldurdu. Bedeviler, on-
dan oziir dileyerek bu sava~1 kendi goriif?lerine dayanarak yapm1~ olma-
Wklanm beyan ettiler Halid, mazeretlerini kabul edip onlara dokunma-
di, daha sonra f?ehre girdi. ~ehir halki, kalelere sigmrular. Halid, onlara
 BflYOK ISLAM TARIHI 91

f?Oyle dedi:
-Eger goklere plup bulutlann i¢ne yerlef?seniz bile Allah, bizi size
ulaf?bnr, veya sizi yamm1za yere indirir.
Onlarla ugraf?maya devam etti. Nihayet Cenab-1 Allah, oramn fet-
hini Halid'e nasib etti. Allah'a hamd olsun.Halid'in bu savaf?ta gosterdi-
gi yararhhklan duyan Hz.Omer, f?Oyle dedi:
-Allah, Ebu Bekir'e rahmet etsin .0, adamlan benden daha iyi hi-
lip tamyordu. Allah'a yemin ederim ki ben, Halid'i herhangi bir f?liphe-
den ottirti gorevden azletmedim. Ancak insanlann her f?eyin Allah'tan
degil de Halid'den geldigine inanmalanndan korktum.
Bu senede Herakliyus, askerleriyle birlikte geri ~ekilerek. ~rur 1.>el-
delerinden Bizans beldilerine gitti. Seyf b. Omer'in anlath~na gore
Kinnesrin savaf?I, hicretin onaltmc1 senesinde yapilmif?br.
Dediler ki: Herakliyus, Kudtis'e her hacca gidif? ve donuf?tinde Suri-
ye topraklanna baklp f?Oyle derdi:
"Ey Suriye! Sana veda ediyor ve seni teslim ediyorum. Ama sendeki
amaCima ulaf?amamm." Herakliyus, ~am beldelerinden aynhp Urfa'ya
gitti. Urfalllardan kendisiyle birlikte Bizans'a gelmelerini istedi. Onlar
da:
-Burada kalmamiZ seninle beraber gelmemizden daha faydal1 ola-
cakbr, dediler. Bunun tizerine Herakliyus, onlan Urfa'da b1rakti. ~m­
f?an'a ulaf?b~nda ytiksek bir tepeye pklp Beyt-i Makdis taraflanna yo-
nelerek f?Oyle dedi:
"Selam sana ey Suriye! Bir daha gortif?memek tizere selam! Bundan
sonra sana hi~bir Bizansh, ugursuz ~ocuk dtinyaya gelmedik~e korku-
suzca giremeyecektir. Kef?ke bu ~ocuk dogmasa." Herakliyus'un bu dav-
ranif?l ne kadar gtizel, fakat Bizashlar i¢n de ne kadar buytik bir musi-
betti. Herakhyus, daha sonra yoluna devam ederek Kostantiniye'ye
vardi.Htiktimdarh~na orada devam etti. Yamnda bulunup Mtislti-
malarla birlikte esir edilmif? bir adama sordu:
--,SuMusltimanlan bana anlat.
Adam da f?U cevab1 verdi:
-Onlan sana oyle anlataca~m ki,onlan seyrediyormuf? gibi ola-
caksm. Onlar gtindtiz savaf?Irlar, gecede rahipler gibi ibadet ederler.
Zimmetlerindeki f?eyin bedelini odemedik~e onu yemezler, bir yere gi-
rerken mutlaka selam verirler. Savaf?acaklan kimselerin yanma git-
mezler. Meger ki onlar kendilerinin yanma gitsinler. .
-Eger bana dogruyu soyledinse onlar !)U iki aya~mm basb~ yere-
de sahip olacaklarmr."
Ben derim ki: Musltimanlar, Kostantiniye'yi <lstanbul) Emeviler
zamanmda kuf?atma altma almlar. Ama fethedemediler. "Kitabu Mela-
him" adh eserde de anlatb~m1z gibi ahir zamanda Mtisltimanlar oraya
92 ffiNKESlR

sahip olacaklardrr. ~u hususta Sahih-i Miislim'de ve diger hadis imam-

lanmn eserlerinde Raswullah'tan nakledilen sahih hadisler vard.Ir. Al-
lah'a hamd ve minnet olsun.
Cenab-1 Allah, zamamn sonuna kadar Bizanshlann earn beldeleri- (

ne sahip olmalanm yasaklam1~tlr. Nitekim bu hususta Buhari ve Mus- ~

lim'in sahihlerinde Ebu Htireyre'den rivayet edilen bir hadiste sabit ol- 1
dugu gibi Rasulullah, ~oyle buyurmu~tur: 1
"Kisra oldtikten sonra ba~ka bir Kisra gelmeyecektir. Kayser oldtik- l
ten sonra ba~ka bir Kayser gelmeyecektir. Nefsim kudre't elinde bulu- 1

nan Zat'a yemin ederim ki siz, Kayser ile Kisra'mn hazinelerini Aziz ve l
Celil olan Allah yolunda sarfedeceksiniz." I

Raswullah (s.a.v.)'m bu mujdesi, gordugum kadanyla tamamen ta- l

j
hakkuk etmi~tir. Ve haber verdigi ~ey kesinlikle ger~klecektir.Yani
Kayserlerin hakimiyeti eam'a asia giremecektir. Cunku Kayser keli- l
mesi, Araplara gore bir cins ismidir ki, Bizans beldeleriyle birlikte I
eam'a sahip olan kimselere verilen bir addrr. eam'm hakimiyeti Kay- ~

serlerin eline asla ge~meyecektir. I

€

KiSARiYE SAVAer 'I

lbn Cerir dedi ki: Hicretin onbe~inci senesinde Muaviye b. Ebu SUf- I

yan, Hz. Omer'in emriyle vali tayin edildi. Hz. Orner, ona gonderdigi l
mektubunda ~oyle diyordu: · I

"Seni Kisariye'ye vali tayin ettim, oraya git ve onlara kar~1 Al- ~
lah'tan yard.Im dile. "La havle vela kuvvete illa billahil aliyyil azim" sO- (

zunu ~okca soyle. Allah Rabbimizdir,gtivencimizdir, mevlam1zdrr.O ne ~

j
gtizel mevla ve ne gtizel yard.Imc1d1r .... " Bu mektub uzerine Muaviye,
Kisariye'ye gitti. OraYI ku~atma altma ald.I. Defalarca Kisariyeliler uze- ~
rine sald.Ird.I, son sald.Insmda ~iddetli bir ~1~ma cereyan etti. Muavi- l
ye, uzerlerine hucum etti, sav~1 ~iddetlendirdi. Nihayet Cena~1 Allah, c
oranm fethini nasip etti. Kisariyelilerden 80 OOO'e yakm adam oldurill-
(
du. Sava~ alamndan ka~an yenik Kisariyelilerle birlikte oldiirillen kim-
selerin saYls1lOO OOO'i buldu. Muaviye, ganimetlerin be~te birini ve Ki-
sariye'nin fetih mujdesini mu'minlerin emiri Hz. Omer'e gonderdi. Al-
lah, ondan raz1 olsun. l
lbn Cerir dedi ki: Hicretin onbe~inci senesinde Hz. Orner, Amr b. \
As'a mektup yazarak Kudus'e sefer etmesini ve Kudus valisiyle sava~­ ~
(
mas1m emir buyurdu. Amr b. As'da bu emir uzerine yola ~kti. Rernle
mmtikasmda bir Bizans ordusuyla k~Il~b. Bunun tizerine Ecnadeyn I

sava~1 ba~lad.I.
 B(Jy()l{ ISLAM TARIHI 93

ECNADEYN SAV~I

Amr b. As, ordusuyla yola pkti. Ordunun sag cenahmda oglu Ab-
dullah, sol cenahmda Ciidane b. Temim el-Maliki varw. Ciinade, Beni
Malik b. Kinane kabilesindendi. ~urahbil b. Hasene de varw. Amr b. As,
Urdiin'de Ebu Aver es-Sillemi'yi komutan vekili olarak brrakb. Kendisi
Remle'ye ula~ti~nda orada Artabon komutasmda bir Bizans askeri bir-
ligi gordii. Artabon, onlann en dahisi, en alolhs1, en uzak gorii~liisii ve
ince hesaplan dahi yapmaYl ihmal etmeyenlerinden biri idi. Hem Rem-
le'de, hem de Kudiis'te biiyiik hirer ordu yerle~tirmi~ti. Amr b. As, bu du-
rumu Hz. Omer'e bildirmek iizere bir mektup gonderdi. Amr'm mektu-
bunu alan Hz. Omer:"~imdi biz, Bizansh Artabon'un iizerine Araplann
Artabon'unu gondermi~ bulunuyoruz. Kimin bu i~i ba~?aracagma dik-
kat ediniz." dedi. Amr b. As, Kudiisliilerle sava~malan i~in Alkame b.
Hakim el-Firasi ile Mesruk b. Bilal el-Akki'yi gonderdi. Ebu Eyyiib el-
Maliki'yi de Remle'ye gonderdi. Remlede Bizanshlann komutam Toza-
rik bulunuyordu. Bunlar, Amr b. As ile ordusunun Kudiis'e gitmelerine
engel olmak ipn Remle'de bulunuyorlarw. Hz. Omer'in gonderdigi tak-
viye birlikleri, Amr b. As'm yamna geldik~e o, bu birliklerin bir klsmm1
Kudiis'e gidenlerin pe~ine, bir klsmm1 Remle'ye hiiciima ge~en askerle-
rin pe~ine yolluyordu. Kendisi Ecnadeyn'de kalmaya devam etti. Arta-
bon'a gonderdigi el¢lerden bir~ey anlayamaw~ ve Artabon'un apklan-
m gormedigi i~in bizzat kendisi el~i s1fabyla Artabon'un yanma gitti.
Yapmak istedigi ~eyleri ona bildirdi. Onun cevabm1 dinledi. Huzurunda
dii~iinmeye ba~lad1 ve ne demek istedigini anladl. Artabon da kendi
kendine §Oyle dedi: "Allah'a yemin ederim ki bu, Amr b. As'br.Ya da
Amr b. As'm gorii~iinden istifade ettigi bir adamwr. Bunu oldiirmekle
Miisliimanlara en biiyiik darbeyi vurmu§ olaca~m." Kendi kendine
boyle dedikten sonra bir muhafi.z1 ~a~rw. Kulagma fisddayarak Amr'1
oldiirmesini emretti ve ~oyle dedi:
-Falan yere git ve bekle. Senin yanmdan ge~tigi zaman bunu ol-
.. I
dur.
Amr b. As durumu sezdi ve Artabon'a ~oyle dedi:
-Ey komutan! Dogrusu ben senin soylediklerini dinledim. Sen de
benim soylediklerimi dinledin. Ben, Omer'in bu valiye yard1m etmek
iizere gondermi§ oldugu on ki~iden birisiyim. ~imdi douiip onlan da ahp
geleyim: Onlar da senin bana sundugun bu teklifleri uygun gorecek
olurlarsa, emirimizin de askerlerin de uygun gorecekleri gorii§tiir, de-
mektir.
Bunun iizerine Artabon, Amr b. As'a §Oyle dedi:
-Evet, git onlan da bana getir.
Bundan sonra Artabon, yamna bir adam ~~ kula~na bir§ey-
94 ffiNKES!R

ler fislldad1 ve sonunda ~oyle dedi:

-Falan yerde beklemekte olan muhafiza git ve onu geri ~~r. Amr
da yerinden kalkb ve ordusunun yaruna gitti. Artabon, daha sonra onun
Amr b. As oldugunu anlam ve: ~'
-Adam beni aldatb. Allah'a yemin ederim ki o, Araplann en dahisi- lk
dir, dedi. m
Amr'm bu oyununu duyan Hz. Omer:"Allah, Amr'm haynm versin." Di
dedi. Amr, Artabon'u nerede yakalayabilecegini bilmi~ ve onunla k~I­
l~mi~. Ecnadeyn'de aralannda Yermiik sav~1m andrran bir sav~ ol-
mu~tu. Oyle ki, her iki tarafm da verdigi olii saJISl olduk~a fazlaym.
Sonra geride kalan ordular, Amr b.As'm komutas1 altmda toplanmlar.
Kudiis valisinin zor durumda b1rakb~ Miisliiman askerler, miistah-
kem mevki halindeki Kudiis ~ehrine giremediklerinden doniip Amr b.
As'm yamna gelmi~lerdi .. Artabon da Amr bAs'a ~yle bir mektup gon-
dermi~ti:
"Sen benim dostum ve akrammsm. Benimle aym degerde bir komu-
tansm. Ben milletim i~nde nas1l yiiksek bir komutansam, sen de mille-
tin i~inde oylesine yiiksek bir komutansm. Vallahi Ecnadeyn sava~m­
dan sonra Filistin'den b~ka bir yeri fethedemezsin. Geri don, aldanma.
Aksi takdirde senden oncekilerin ugramklan gibi sen de hezimete ug-
rarsin."
Bunun iizerine Amr b. As, Rumca bilen bir el~iyi Artabon'a !?U bir
mektupla birlikte gondererek talimab verdi:
-Git,onun soylediklerini dinle, sonra yanima gel ve durumu anlat.
Amr'm, bu mektubunda ~unlar yaz1hym:
"Mektubun bana geldi. Ben kavmimde nasil bir komutansam sen de
kavminde oyle bir komutansm. Bir~eyi gozden ka~IrmlS!llll. Benim iis-
tiinliik derecemi tam takdir edememi~sin. Bu beldelerin fethinin sahi-
binin ben oldugumu zannetmi!lsin. Mektubum sana ul~ti~ zaman onu
arkad~lannm ve vezirlerinin huzurunda oku."
Artabon, kendisine gelen bu mektubu yarmmcllanmn huzurunda
okudu. Onlar da Artabon'a !?Oyle bir soru sordular:
-Bu beldelerin fethininin sahibinin bu adam olmamguu nerden bi-
liyorsun?
Artabon:
----viinku bu beldeleri fethedecek adamm am ii~ harften ibarettir, di-
ye cevap verdi. El¢ de Amr'm yanma doniip durumunu anlatb.Amr da
yard1m isteyerek Hz. Omer'e bir mektup gonderdi. Mektubunda !?Oyle
diyordu:"Ben, ~ok zorlu bir sav~ vermekteydim. Son derece ~etin bir
dii~manla ugra~1yorum. Fethetmeye ~ah!lb~ iilke sana ~~ pe!linen
kii~iilmii!l bulunuyor. Ne dersin?" Mektup Hz. Omer'e ula!lmca o,
Amr'm bu sozii mutlaka bildigi ~eyden dolaJI 80yledigini anlam. Bunun
 BUYUK IsLAM TARIHI 95

uzerine kendisi Kudus'u fethetmek uzere ~am'a dogru sefere pkmaya

karar verdi. Nitekim bununla ilgili detayh ap.klama ileride gelecektir.
Seyfb. Omer,ustadlanmn ~oyle dediklerini nakletmi~tir: Hz. omer,
~am'a dort kez girdi. Birincisinde Kudus'u fethederken ata binmi~ti.
!kincisinde bir deve uzerindeydi. U~uncusunde Ser' mmbkasma var-
mi~, sonra da ~am'da veba hastah~ zuhur ettiginden geri donmu~tu.
Dordli.ncusunde de bir merkebe binmi~ olarak ~am' a girmi~ti.
 di
ti.
al

ra
0
HZ. OMER'1N KUDUS'U FETHETMESt ta
to
Ebu Cafer b. Cerir'in anlatb~na gore hicretin onbe~inci senesinde Yl
Ebu Ubeyde, D1ma~k'm fethini tamamladlktan sonra Kudiishilere bir ki
mektup gondererek onlan Allah' a imana ve 1sam'a girmeye davet et- nE
ti.Aksi takdirde cizye vermeleri gerektigini, cizye vermedikleri takdir- ~c
de kendilerine kar~1 sava~ ilan edilecegini bildirdi. Kudiisliiler, Ebu H
Ubeyde'nin bu ~agnsma icabet etmediler. Bunun iizerine Ebu Ubeyde, lil
~am'da Said b. Zeyd'i halefbrrakb.Ordusuyla birlikte Kudiis'e dogru yo- yi
la pkb. Kudiis'ii ku~atma altma aldl. ~hir halkma bask! yapb. Niha-
yet onlar, emirii'l-mii'minin Orner b. Hattab'm kendilerine gelmesi ~ar­
byla ban~ yapmaya raz1 olacaklanm bildirdiler.
Ebu Ubeyde, durumu bir mektupla Hz. Omer'e bildirdi. Bu hususta
onun fikrini sordu. Hz. Osman da Kudiisliilerin hakarete ugramalan,
zelil olmalan ve burunlanmn yere siiriilmesi i~ Hz. Omer'in Kudiis'e
gitmemesi tavsiyesinde bulundu. Hz. Ali ise, aralarmdaki ku~atma se- Zl
bebiyle Miisliimanlar iizerine ~ken yiikiin hafiflemesi ipn Hz. Omer'in te
Kudiis'e gitmesi gerektigini ifade etti. Hz. Orner, Ali'nin gorii~iinii uy- la
gun gordii, ordusuyla birlikte Kudiis'e dogru yola pkb. Medine'de vekil M
olarak Ebu Talib oglu Ali'yi b1rakb. Abbas b. Abdiilmuttalib oncii kuv- la
vetlerin ba~mda yola pkb. Hz. Orner, ~am'a yakla~b~ zaman Ebu
Ubeyde; Halid b. Velid ve Yezid b. Ebu Siifyan gibi komutanlarm onde ta
gelenleriyle birlikte onu k~Ilamaya pkb. Ebu Ubeyde, bineginden in- yf.
di. Hz. Orner de bineginden indi. Ebu Ubeyde, Hz. Omer'in elini l>pmeye ~c
yoneldi. Hz. Orner de Ebu Ubeyde'nin aya~m opmeye yoneldi. Bunun m
iizerine Ebu Ubeyde, opmekten vazge~ti. Sonra yoluna devam etti. ki
Kudiis'teki Hristiyanlarla ban~ antla~mas1 yapb. Onlardan ii~ gii- Yi
ne kadar Bizanshlan Kudiis'ten kovmalanm istedi. Sonra da i~ri gir- m
di. Rasulullah (s.a.v.)'m 1sra gecesinde girdigi kap1dan Mescid-i Ak- ~e
sa'ya girdi. Anlabldl~na gore Mescid-i Aksa'ya girerken telbiye getir- ni
mi~ti. Orada Davud Peygamberin mihrabmda tahiyyetii'l-meacid na- ii~
mazml kllm1~ ve girdigi giiniin ertesi giiniinde Miisliimanlara sabah na- le
mazmi klldlrmi~b. Sabah namazmm birinci rekatmda SAd suresini
okumu~, secde ayetine geldiginde secdeye kapanm1~, Musliimanlar da d<
onunla birlikte secdeye kapanm~lardl. lki.nci rekatta ise Beni lsrail (el- G
1sra) silresini okum~. namaZI tamamladlktan sonra, Peygamber Efen- 0
 BOYOK ISLAM TARIHI 97

dimiz'in miraca ~lo§I esnasmda ayag,.m bastig,. kayanm yamna gelmi§-

ti. Kayamn yerini Ka'bii'l-Ahbar'dan sormu§, o da mescidi arka tarafma
ahp ilerlemesini soylemi§ti. Bunun iizerine Hz. Orner:
-Yahudilere benzedin, demi§ti. Sonra Mescid-i Aksa'nm kar§I ta-
rafmda bir mescid yapmi§ti. Bu, bugiin bilinen Hz. Orner Camii'dir. Hz.
Orner, daha sonra abasmm etegine kayanm yamndaki topraklan ahp
ta§Imi§ti. Miisliimanlar da onunla birlikte toprak ta§Iffii§lardi. Kalan
topraklan da Urdiinliilerin ta§Imasmi entretmi§ti. Bizanshlar, o kaya-
YI ~pliik haline getirmi§lerdi. Ciinkii oras1 Yahudilerin loblesiydi. Oyle
ki bir kadm, adet kammn bula§tig,. kirli bezini ~anp bu kayamn iizeri-
ne atiyordu. Hz. Orner, kayaYJ §unun i~in temizlemi§ti: Yahudiler, oraYI
~opliik haline getirmi§lerdi. Oras1, Yahudilerin ha~lan koyduklan ve
Hz. lsa'mn mezandir dii§iincesiyle iizerine pislik attiklan bir mezbele-
lik haline gelmi§ti. Hristiyanlann orada in§a ettikleri kiliseye de bu
yiizden Kumame kilisesi "~opliik kilisesi" denmi§ti.
Kudiis'te bulunan Herakliyus'a Peygamberin mektubu ula§tig,. za-
man o, Hristiyanlara vaz ii nasihatta bulunmu§tu. Ciinkii onlar, kaya-
nm iizerini ~opliik haline getirmi§lerdi. Herakliyus, Mescid-i Aksa'daki
Davud Peygamber mihrabma gidip onlara §oyle dedi:"lsrail ogullan,
Zekeriyya oglu Yahya'mn kam i~in oldiirilldiikleri gibi sizin de -bu mes-
cidi tahkir etmenizden otiirii -bu ~pliik ugruna sava§mamz gerekir. Si-
zin bunu yapmamz en uygun olan bir davrani§ olacaktrr." BOyle dedik-
ten sonra kayanm iizerindeki ~opleri atip temizlemelerini emretti. On-
lar da bu temizlik faaliyetine ba§ladilar. U~te birini temizlemi§ iken
Miisliimanlar oraYJ fethettiler. Hz. Orner de o ~opliigu oradan tamamiy-
la kald1rtti.
Seyfb. Omer'e gore Hz. Orner, Medine'de Hz. Ali'yi halefbiraktik-
tan sonra ~abucak Kudiis'e varabilmek pn atma binip yola ~kti. Cabi-
ye'ye vardigmda inip mola verdi. Orada belig ve uzun bir konu§ma yap1p
§oyle dedi: ''Ey insanlar! l~inizi diizeltin ki, ID§IIDZ da diizelsin. Ahireti-
niz ipn ~ah§m ki, bu ~ah§mamz diinyamz ipn de yeterli olsun. Bilesiniz
ki ki§i ile Adem Peygamber arasmda hayatta bulunan bir baba yoktur.
Yine ki§i ile Allah arasmdaki baglarda yumu§ama ve gev§eme de soz ko-
nusu degildir. Kim Cennet yolunu istiyorsa cemaata sanlsm. Ciinkii
§eytan tek ki§iyle beraberdir. iki ki§iden ~ok uzaktadir. Herhangi biri-
niz bir kadmla tenha yerde ba§ba§a bulunmasm. Ciinkii bu durumda
ii~iinciileri §eytan olur. iyiliklerinin kendisini memnun ettigi, kotiiliik-
lerinin de kendisini iizdiigu ki§i, miimindir.
Hz.Omer, daha sonra Cabiyelilerle ban§ antla§masi yapti. Kudiis'e
dogru yoluna devam etti. Daha once ordu komutanlanmz falan giinde
Cabiye'de kendisiyle bulu§malanm bildiren mektuplar gondermi§ti.
Onlar da aym giinde Cabiye'ye gelip onunla birle§tiler. Onunla ilk bulu-
B. ISLAM TARIHI, C.VII, F.7
98 IBNKESIR

§anlar, Yezid b. Ebu Sii.fyan ile Ebu Ubeyde oldu. Sonra Halid b. Velid, hi
Musluman athlarla birlikte oraya geldi. Uzerlerinde ipek elbiseler var- b~
dl. Hz. Orner bundan dolaJI onlan ta§lamak i~n uzerlerine dogru gitti. le
Ancak onlar, iizerlerinde silah bulundugunu ve sava§ta buna ihtiyac m
duyduklanm soyleyerek mazeret beyarunda bulundular. Hz. Omer,on- fe
lann bu mazeret beyanlan kar§Ismda sustu. Yerlerine vekil b1rakan b.
butiin komutanlar gelip Cabiye'de Hz. Omer'le bulu§tular. Yalruz Amr n
b. As ile $urahbil gelemediler. <;unkii onlar, Ecnadeyn'de Artabon'la di
kar§l kar§Iya bulunuyorlardl. Hz. Orner, Cabiye'de iken ellerinde cekil-
mi§ klhclan ile bir Bizans oolugunun geldigini gordu. Muslumanlar, si-
lahlanru alarak iizerlerine yiiruduler. Ancak Hz. Orner, Musluman as- til
kerleri durdurup: C:
-Bunlar, eman isteyen bir kavimdirler, dedi. Kendisi onlann yani-
na gitti. Kudus'ten gelip eman dileyen ve mu'minlerin emiriyle ban§ m
yapmak isteyen askerler olduklanru anlad1. <;unku onlar, kendisinin
Medine'den Kudus taraflarma gitmekte oldugunu duymu§lard1.
Hz.Omer, isteklerini yerine getirdi. Onlara emanname ve ban§ antla§-
masmi iceren bir yaz1 yazd1. tT zerlerine cizye tarhetti. BaZI §artlar da
ileri siirdii. Bu antla§ma metninin yazllmasmda Hafid b. Velid, Amr b.
As, Abdurrahman b. Avfve Muaviye b. Ebu Sufyan §ahit olarak bulun- si
dular. Antla§ma metnini Muaviye yazmi§b. Bu antla§ma, hicretin on- se
be§inci senesinde yap1lmi§b. Daha sonra Hz. Orner, Lud halkl ve orada fe'
bulunan diger kimseler icin emanname yazdl. Uzerlerine cizye tarhetti. fi(

Onlarda Kuduslulerle yap1lan ban§ gibi ayru maddeleri iceren bir ban§ nc
antla§mas1 yapblar. Artabon, Mls1r beldelerine kacb. Amr b. As'm, MI- nc
srr'l fethetmesine kadar oralarda kaldl. Daha sonra deniz sahilleri tara-
fma kacb. Muslumanlarla sava§an baz1 mufrezelerle birlikte bulunu- VI:
yordu. Onu, Kays kabilesinden bir adam ele geprdi. Artabon, kendisini kc
yakalayan adamm elini kesti, adam da onu oldurerek hakkmda §Oyle
bir §iiir soyledi:
r~

"Rum Artabon'u bu eli peri§an ettiyse de Allah'a hamd olsun ki on-

dan cok yararlandlm. de
Rum Artabon'u onu kopardlysa da ben de onun kemiklerini bu elle
paramparca etmi§imdir."
s~

Remleliler ve cevre kasaba halklar ile ban§ a.Tltla§masi yapbktan

sonra Amr b. As ile $urahbil b. Hasene, Cabiye'ye geldiler. Mii'minlerin le
emiri Hattab oglu Omer'in atma binmi§ oldugunu gordiiler. Yanma
yakla§bklarmda egilip onun dizlerini optiiler. Hz.Omer de ikisini ku-
caklaJip bagnna basb. Allah onlardan raz1 olsun. Sonra Hz. Orner, Ca- ti.J
biye'den aynhp Kudiis'e dogru yola pkb. Ab topallamaya ba§ladl. Ona S{
 BDYOK ISLAM TARIHI 99

bir beygir getirdiler. Beygire hindi ama o da giiriiltii ve sesler ~karmaya

b~laytnca Hz. Orner, inip yiiziinii tokatladi ve:"Sana bu ~ekilde kibir-
lenmeyi kimin ogrettigini bilmiyorum." dedi. Sonra da beygire hi~ bin-
medi. Zaten daha once de binmemi~ti. Boylelikle Kudiis ve ~evresinin
fethi Hz. Orner eliyle gel\!ekle~tirilmi~ oldu. Yalmz Ecnadeyn fethi Amr
b. As tarafmdan, Kisariye'nin fethi de Muaviye tarafmdan ger~ekle~ti­
rilmi~ti. Seyfb. Omer'in bu konuda anlatbklan bundan ibarettir. Ancak
diger siyer imamlan ona muhalefet ederek Kudiis'iin hicri onaltmcr se-
nede fethedilmi~ oldugunu soylemi~lerdir.
Muhammed b. Aiz, Yezid b. Ubeyde'nin ~yle dedigini rivayet etmi~­
tir: Kudiis, hicretin onaltmc1 senesinde fethedildi. Bu senede Hz. Orner
Cabiye'ye geldi"
Ebu Ziir'a ed-Thma~ki, Velid b. Miislim'in ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
"Hz. Orner hicretin onyedinci senesinde Ser' yolundan geri geldi.
Tekrar hicretin onsekizinci senesinde geldi. Komutanlar onun yamnda
topland.Ilar. Toplad.Iklan mallan ona teslim ettiler. 0 da bu ganimetleri
da~tb. Ordulan tertipledi. $ehirler kurdu. Tekrar Medine'ye dondii."
Yakup b. Siifyan dedi ki:"Cabiye ve Kudiis, hicretin onaltmcr sene-
sinde fethedildi. Ebu Ma'~r dedi ki: Amvas ve Cabiye, hicretin onaltmcr
senesinde fethedildi, Sonra hicretin onyedinci senesinde Ser' beldesi
fethedildi. Ardi srra hicretin onsekizinci senesinde klthk goriildii. Bu se-
nede Amvas'ta veba salgm1 goriildii. Ve Amvas diye bilinen belde bu se-
nede fethedildi. Bu beldede ba~ gosteren veba, hicretin onsekizinci se-
nesinde yaytldi. "
Ebu Mihnef dedi ki: "Hz. Orner, $am'a geldiginde oranm bah~lerini
ve sularm1 gordii. Sonra ~ehire, ko~klerine, bostanlara bakb ve ~u ayet-i
kerimeyi okudu: ·
"Orada nice bah~eler, pmarlar, ekinler, giizel konaklar, eglenip dur-
duklan nimetler brrakm1~lardi. Bu ooyledir, onlan ba~ka bir millete mi-
ras b1rakbk." (ed·Duhlin, 25·28.)
Hz. Orner, bu ayet-i kerimeyi okuduktan sonra Nabiga'nm ~u ~iirini
de okudu:

"Bunlar, zamamn iki gencidir ki gece ve giindiiz, pe~pe~e bunlara

sald.Inrlar.
Bunlar, gayretle bir kabileye saldirdiklan zaman onlan ~oktiiriir­
ler ve o kabile musibetlere maruz kal1r."

llk bakl~ta bu sozlerden anla~Ildi~na gore Hz. Orner, $am'a girmi~­

tir. Ama ger~ek boyle degildir. Ciinkii onun $am mmbkasma yapb~ ii~
seferde de ~ehire girdigini nakleden hi~bir tarihp yoktur. ilk geli~i buy-
100 ffiNKESlR

du. 0, Cabiye'den Kudiis'e dogru gitmi§ti. Nitekim Seyfb. Omer'le di- II

gerleri bOyle derler. Dogrusunu Allah bilir. Vakidiye gelince o der ki:
~am ba§kanlanmn rivayetine gore Hz. Orner, ~am'a iki kez girmi§,
ii¢nciide Ser'den -hicretin onyedinci senesinde- geri donmii§tiir. Onlar
derler ki: U~iinciide Thma§k ve Humus §ehrine girmi§tir. Vakidibunu II
inkar eder.
Ben derim ki: Hz. Omer'in isHim'a girmesinden once cahiliye dev-
rinde ~am'a giri§inden ba§ka ikinci bir kez ~am'a girdigi bilinmemekte- o:
dir. Nitekim bunu onun siretinde detayh olarak anlatm1§1Zmr. Yine ri-
vayet ettigimize gore Hz. omer, Kudiis'e girdigi zaman Peygamber Efen- ri
dimiz'in, iistiine basarak miraca pkb~ kayanm yerini Kabu'l-Ah- s:
bar'dan sormu§, o da Hz. Omer'e §Oyle cevap vermi§ti:
-Ey mii'minlerin emiri! Cehennem vadisinden itibaren §U kadar d
ve §U kadar saJida zira ile ol~, vardl~n yer, kayanm yeridir.
Zira ile ol~tiiler. KayaJl orada buldular. Hristiyanlar, oraJl ~opliik §I
haline getirmi§lerdi. Nitekim Yahudiler de Hz. lsa'nm benzeri olan ki§i- d
nin ~arm1ha gerildigi yeri ~opliik haline getirmi§lerdi. Benzeri adam
d
ha~a gerildigi halde Yahudilerle Hristiyanlar, o adamm Hz. isa oldugu
inancma kap1lm1§lardl. Ama bu inan~lan aslls1zdl. Nitekim bu hususta
yanlldlklanm Cenab-1 Allah kesin bir ifadeyle bildirmektedir. Demek
istedigimiz §udur ki; Hristiyanlar, Hz. Peygamber'in bisetinden 300
d
sene kadar once Kudiis'e hakim olduklan zaman Hz. isa'nm benzeri (.
adamm ~1ha gerildigi yeri ~opliik haline getiren Yahudilerden ~ al- d
mak i~in temizlemi§ler, oraya Kral Kostantin'in annesi bir kilise in§a d
ettirmi§ti. Kostantin, kendi ad1yla bilinen Kostantiniyye §ehrinin ku-
rucusudur. Anas1, Heylane el-Harraniye el-Bundukaniye'dir. Bu kadm,
r
ogluna emir vermi§, o da Hs.isa'nm dogdugu yerde Hristiyanlar i~in
Beytu'l-Lahm'i in§a etmi§ti. kendisi de aslls1z iddiaya gore Hz.lsa'nm
n
mezanmn bulundugu yerde mabet in§a ettirmi§ti. Kendileri de Yahudi-
b
lerin onceleri ve sonralan yapbklanna kar§1 0c almak amaCiyla onlann
b
klble mekanlanm ¢pliige donii§tiirmii§lerdi. Hz. Orner, Kudiis'ii fethe-
dip kayanm yerini ke§fettigi zaman kayanm iizerindeki ~oplerin temiz-
lenmesini emretmi§ti. Hatta denildigine gore kendi abas1yla oraJl silip
temizlemi§ti. Sonra da mescidi nereye kuraca~m Ka'b'a sormu§, onun- c
la mii§avere yapmi§tl. Ka'b da mescidi kayamn arka tarafma im~a etme-
sini teklif etmi§, o da Ka'b'm gogsiine vurarak: .b
-Ey Ummii Ka'b'm oglu, sen boyle bir teklifte bulunmakla Yahudi- g
lere benzedin, demi§ ve Mescid-i Aksa'mn oniinde bir mescid yaplimas1-
m emretmi§ti.
1:
imam Ahmed b. Hanbel'in rivayetine gore Hz. Orner, Ka'bu'l-Ah-
0
bar'a §oyle bir soru sormu§:
d
-Nerede namaz kllmam1 uygun goriirsiin?
 BUYUK ISLAM TARIHI 101

-Eger teklifimi kabul edersen kayanm arkasmda lolarsm. 0 za-

man biitiin Kudiis senin oniine diif?er.
-Sen Yahudilere benzedin ama ben Rasulullah (s.a.v.)'m lol<h~
yerde lolaca~. Boyle dedikten sonra lobleye yonelip namaz lol<h. Son-
ra gelip abas1yla o kayanm iizerindeki ~opleri silip siipiirdii. Onun te-
mizlik yapti~m goren halk ta gelip oraYI temzlemif?lediler.
Seyfb. Orner, Salim'in §Oyle dedigini rivayet etmi~tir:
Hz.Omer, ~am'a geldigi zaman Th.maf?k Yahudilerinden bir adam
onu kar§Ila<h ve ona §oyle dedi:
"Selam sana ey Faruk! Sen Kudiis'iin sahibisin. Allah'a yemin ede-
rim ki, Allah, sana Kudiis'iin fethini nasip etmedik~ geri donmeyecek-
sin."
Ahmed b. Mervan ed-Dineveri, Hz. Omer'in azadhs1 Eslem'in §Oyle
dedigidini rivayet etmi§tir:
"Hz. Orner, Kureyf?li ticaret kafilesiyle ~am'a gelmi§ti. Arkad~lan
f?ehirden ~kacaklan esnada, baz1 i§lerini gormek ipn Hz.Omer onlar-
dan geride kalm1~ti. ~hirde dola~makta iken bir patrik onun ensesin-
den tutup ~ekmif?. Hz. Orner, onunla ~eki§mi§ ve kendisini ondan kur-
tarmaya ~ali§IDI§h. Ama bir tiirlii ona gii~ yetirememi~?ti. Patrik onu;
ipnde toprak,balta, ~apa ve zenbil bulunan bir odaya sokmuf? ve ona:
"~unu ~uradan f?Uraya taf?I." demif?, kapiYJ da iizerine kilitleyerek geri
donmii~tii. Sonra da ogleye kadar Hz. Omer'in yanma ugramamif?, Hz.
Orner, olaYJmn f?urasmda baf?mdan ge~enleri §Oyle anlatiyor:"Oturup
dii§iinmeye baf?ladim. Patrigin bana dediklerinden hi~birini yapama-
dim. Yan1ma geldiginde:
-Neyin var, nipn dediklerimi yapma<hn? dedi ve baf?Ima bir yum-
ruk vurdu.
Ben de baltaYI al1p onu oldiirdiim. Th.§an ~ktim. Bir rahib. kilisesi-
ne ugra<hm. Akf?amleyin yamnda biraz oturdum. Rahip bana dikkatle
bakti. Beni kiliseye koydu, yedirip iprdi. Armagan verdi. iyiden iyiye
beni siizmeye baf?la<h. Durumumu sordu. ben de:
-Arkada~lanm1 kaybettim, dedim.
0 da bana:
-Ama korkulu gozlerle bakiyorsun, dedi. Tekrar beni dikkatle in-
celemeye ba§ladi. Sonra da §Oyle dedi:
-Hristiyanlar, kitaplanm en iyi bilen alimlerinin ben oldugumu
biliyorlar. Bizi §U topraklanmzdan ~karacak olun ki§inin sen oldugunu
goriiyorum. ~u kilisemde kalman i~in bana bir emanname yazar m1sm?
--Olmayacak bir~eyi soyliiyorsun, dedim. Ama rahib bunu benden
1srarla istedi. Nihayet ben de onun istegi dorultusunda bir sayfa yazip
ona verdim. Aynlaca~ zaman bana bir merkep verdi ve bana f?Oyle de-
di:
102 ffiNKESIR

~una bin, arkadaf?lannm yanma varm~n zarnan yalmz baf?ma VE

bunu bana gonder. Qiinki.i bu hangi kiliseye ugrarsa ona deger verirler. di
Ben de onun bana dedigini yapbrn.
Hz. Orner, Kudi.is'u fethetrnek i~in geldiginde Cabiye'de bulunan o Vf
rahip ernannameyi yanma ahp Hz. Orner'in yanma geldi. Hz. Orner de
daha once kendisine yazrni§ oldugu ernannameyi ge~erli saym. Yalmz, m
kilisesine ugrayacak Mi.isli.irnanlara ikramda bulunrnasm1, onlara ev lll
sahipligi yaprnasm1 ve yol gostermesini §art kof?tu." 81
Ebu Bekir b. Ebi'd-Diinya, Ebu Galiye ef?-~aminin f?oyle dedigini ri-
vayet etrnif?tir: m
"Hz. Orner, Kudi.is yoluna giderken Cabiye'ye siyah bir deve i.izerin- m
de geldi. Sa~ doki.ik oldugu i~ giinef? altmda kafas1 parhyordu. Uzerin- ti
de sank ve bornoz yoktu. Ayaklan egerin iki tarafmda sallamyordu. l\1
Minderi de irnbicam yap1s1 yi.inli.i bir rninderdi. Binegine binerken bunu s~

altma serner olarak koyard1. Yere inerken bunu kendine dof?ek olarak gl
kullan1rm. Heybesi lif astarhym. Binegine binerken bunu heybe olarak Cl.
kullamr, yere inerken de bunu yasbk olarak kullamrm. Parnuklu bir re
·gornlegi varm. Eskirni§ ve yan taraflan delinrnif?ti. Hz. Orner: bi
-Bana bu kavrnin reisini ~a~nn, dedi.Ona Celurnes'i ~a~rmlar. k:
Celurnes'e: YE
-~u gornlegirni YJkaym, YJrhklanm dikin, bana bir elbise veya bir 01
gornle~ ernanet olarak verin, dedi. Ona keten bir gornlek getirdiler. b:
-Bu nedir? diye sordu. d:
-Ketendir, dediler. k:
-Keten nedir? diye sordu. Onlar da kendisine anlatblar. Gornlegi-
ni ~kanp verdi. Gornlegini YikaYJp yamamlar. Kendisine getirip teslirn F:
ettiler. 0 da i.izerindeki ernanet gomlegi ~kanp sahiplerine teslim etti. b
Kendi gomlegini giydi.
Celumes ona dedi ki:
-Sen, Araplann hi.iki.irndansm. Bu beldelerde deveye binrnek se- rl
nin i~n uygun olmaz. istersen baf?ka bir binege bin. Beygire binmen, se- tc
nin a~ndan Bizanshlann gozi.inde daha gosterif?li olur. la
Hz. Orner f?U cevab1 verdi: bl
-Biz, Allah'm islfuniyet'le yi.icelttigi bir rnilletiz. Allah'tan baf?ka B
bir mabuda tapmaYJz. Beygir getirildi. Uzerine egersiz bir kadife seril- k:
di. Hz. Orner de i.izerine hindi. Sonra: a:
~unu durdurun, f?unu durdurun. Bundan once insanlann f?eyta- kt
na bindiklerini gormemif?tim, dedi. Devesini getirdiler. 0 da devesine la
hindi." h
isrnail b. Muhammed es-Seffar, Tank b. ~ihab'm f?Oyle dedigini ri-
vayet etrni§tir:
"Hz. Orner, ~am'a geldigi zaman bir nehirden ge~rnesi gerekti. De- E
 BUYUK ISLAM TARIHI 103

vesinden indi. Qizmelerini ~kanp eline alw. Devesiyle birlikte suya gir-
di ve kar§I tarafa ge~ti. Ebu Ubeyde, ona dedi ki:
-Sen bu giin bu diyarda yap1lmamasi gereken bir i~ yaptm. ~oyle
ve ~oyle yaptm. Hz. Orner, Ebu Ubeyde'nin gogsiine vurup ~?Oyle dedi:
-Bu sozii senden ba~?kas1 soyleseydi ey Ebu Ubeyde, ona yapaca~­
mi bilirdim. Siz daha onceleri insanlarm en zelili, en hakiri ve en az1 idi-
niz. Allah sizi islfuniyet'le onurlanwrw. Siz islfuniyet'ten ba~?ka bir va-
sitayla onur ararsamz Allah sizi al~albr."
tbn Cerir dedi ki:Bu senede, (hicretin onbe~?inci senesinde) Miislii-
manlarla Farshlar arasmda Seyfb. Omer'in gorii~?iine gore birka~ sava§
meydana geldi. ibn ishak ile Vakidi dediler ki: Bu ancak hicretin onal-
tmcr senesinde vuku buldu.Boyle dedikten sonra ibn Cerir, Farshlarla
Miisliimanlar arasmda cereyan eden bir~ok sava~?tan bahsetmi~?tir. Bu
sava§lar, Hz. Omer'in, Sa'd b. Ebi Vakkas'a Medain'e gitmesini emretti-
gi zamanda cereyan etmi§ti. Medain'e gitmesini, kawnlan ve ~oluk ~o­
cugu Akik mmbkasmda bir~ok siivari nezaretinde b1rakmasrm da em-
retmi§ti. Sa'd, Kadisiye sava§Im tamamlaWktan sonra ordusunun oncii
birliklerinin ba~?mda Ziihre b. Haviye'yi gonderdi. Sonra Ziihre'nin ar-
kasmdan kendisine hirer hirer kamutanlan gonderdi. Halid b. Urfuta,
yerine kendi naibi olarak Ha§im b. Utbe b. Ebi Vakkas'1 b1rakb. Kendisi
ordusuyla birlikte hareket etti. Halid'i bu ordunun art~ birliklerinin
ba§ma kamutan yapmi§b.Bunlar biiyiik bir siivari birligi ve ~ok miktar-
da silahla yola ~Iktliar. Zaman da, bu senenin §evval ayrmn bitimine bir-
ka~ giin kala idi. Ko.fe'ye indiler. Kendilerinden once Ziihre, Medain ta-
rafma gitti. Orada Yasbuhri ile kar~?Ila§b. Bu komutanm emri altmda
Farslliann biiyiik bir ordusu varw. Ancak Ziihre, onlan yenilgiye ugrat-
b.
Farshlar, geri doniip Babil'e gittiler. Orada biiyiik bir ordulan var-
w. Bunlar da Kadisiye sava§mda yenilgiye ugrami~?larw. Ba~?lanna Fi-
ruzan'I komutan yapm1§lard1. Ziihre, Sa'd'a yenik Farshlann Babil'de
toplanwklan haberini verdi. Bunun iizerine Sa'd ile Firuzan kar~?Ila~ti­
lar. Sa'd, onlan abanm ucunun riizgar oniinde klvnlmasmdan daha ~a­
buk bir §ekilde yendi. Onlar da yenilgiye ugraymca iki gruba aynlwlar.
Bir grup Medain'e gitti. Diger grup Nihavend'e gitti. Sa'd, Babil'de bir-
ka~ giin kald1. Sonra Medain'e dogru yola ~kb. Bunlar ba§ka bir Fars
askeri birligiyle kar~?Ila~tllar. iki taraf ~iddetlice sava~blar.Farshlann
komutam ~ehriyar ortaya ~1k1p miibareze i~in adam istedi. Miisliiman-
lardan Nail el-Areci Ebu Niibate awnda Beni Temim kabilesinden ba-
hawr bir adam onun kar§Isma ~kti. Bir saat m1zrakla~blar. Sonra miz-
raklanm a tip kllwlanm ~ektiler ve k1lwla birbirlerine salwrwlar. Son-
ra birbirlerini kucaklawlar. ikisi de atlanndan yere dii~tii. ~ehriyar,
Ebu Niibate'nin gogsii iizerine dii~tii. Han~erini ~ekti. Onu bogazlamak
104 ffiNKESlR

istedi. Ancak parma~ Ebu Niibate'nin agzma talul<h. Ebu Niibate,

onunparma~m klbr klbr kopard1. 0 da kendi canmm derdine dii~tii.
Boyle olunca da Ebu Niibate, onun han~rini ahp bogazm1 kesti. Abm,
bileziklerini ve iizerindeki e~yalanm al<h. ~hriyar'm adamlan da geri
donmek mecburiyetinde kal<hlar. Yenilgiye ugra<hlar. Sa'd, Naile ye-
min verdirdi ki, ~hriyar'm iizerinden al<h~ bileziklerini ve silamm ta-
klmp atma sava~ esnasmda binsin. 0 da bu yemini yerine getirdi. za
Dediler ki: Ebu Niibate, Irakta Kiisa mmbkasmda surlara ilk br- ge
manan Miisliiman oldu. Hz. lbrahim'in Kiisa'da saklan<h~ yeri ziyaret b.
etti. Allah'm salatii selam1 lbrahim ve diger Peygamberlerin iizerine ol- bu
sun. Bundan sonra da Ebu Niibate, ~u ayeti okudu: ne
"lnsanlar arasmda giinleri hazen lehe, hazen aleyhe dondiiriir du-
ruruz." (Al-i lmr4n, 140.) he
Yt
NEHRE~tR SAV~I M
M
Dediler ki: Sonra Sa'd, Ziihre'yi ooden gonderdi. Ziihre Kiisa'dan la
Nehre~ir'e dogru harekete g~ti. Oncii birliklerin ba~mda yer alc:h. Kar§I-
sma Fars komutanlarmdan ~irzaz pkb, Sabat halkl i~ ban§ yapumasi- di
m, cizyeooenmesini teklifetti. Ziihre, onun bu teklifini Sa'd'ailetti. Sa'd m
da kabul etti. Smra Sa' d, ordusuyla birlikteMazlam Sabat'a gi tti. Orada b~
Kisra'nm Boran ad1 verilen ~k saYida askeri birliklerini gt>rdii.Boran m
birlikleri hergiin:"Biz ya§a~miz si.irece Fars hakimiyeti sona ermeye- id
rektir." diye yemin ediyorlar<h. Beraberlerinde Kisra'mn Mukarrat adh n:
biiyiik bir arslam varc:h. Onu Miisliimanlann yoluna b1ralam~lardi. G& e<
len ge~n Miisliimanlan yakalaYip par~lamas1 i~n adeta nooe~ gibi b:
yola dikilmi~ti. Sa'd'm kard~i oglu Ha§im b. Utbe, bu arslana sal<hr<h.
Arslam &diirdii. 1nsanlarda onu seyrediyorlar<h. 0 giin Ha§im klhcma b.
Metin a<hm verdi. Sa'd'm ayaklanm optii. Ha§im, Farshlann iizerine hii- H
cum etti. Onlan bulunduklan yerden ricat etme mecburiyetinde b1rakt1. II!

Yenilgiye ugratb. Bu esnada o, Cenab-1 Allah'm §uayetini okuyordu: rE

"Siz daha once, sonunuzun gelmeyecegine yemin etmemi§miydi-
niz?" (lbnihlm, 44.)
~·
Gece olunca Miisliimanlar yola pktllar. Neh~ehir'e gelip mola ver- A
diler. Her durduklannda ba~tan sona -Sa'd da dahil olmak iizere- hepsi n
tekbir getiriyorlar<h. Neh~ehir'de iki ay siireyle ikamet ettiler. U~iincii ~
aya da girdiler. Boylece hicretin onbe§inci senesi sona ermi§ oldu.
tbn Cerir dedi ki: Bu senede Hz. Orner, insanlara haccettirdi. Hac n
esnasmda Mekke'deki valisi Attab b. Useyd, ~am'daki valisi Ebu Ubey- k
de, Kufe ve Irak'taki valisi Sa'd, Taifteki valisi Ya'la b. Umeyye, Bah-
reyn ve Yemame'deki valisi Osman b. Ebu'l As, Umman valisi ise n
Hiizeyfe b. Mihsan idi.
 BOYUK IsLAM TARIHI 105

ALFABET1K SIRAYA GORE H1CR1 ONBE~tNCt SENE DE

VEFATEDEN~AHS1YETLER

Sa'd b. Ubade el-Ensari el-Hazreci.

Sa'd b. Ubeyd Numan Ebu Zeyd el-Ensari el-Evsf:
Bu zat, Kadisiye'de ~ehid edildi. Anlabl<h~na gore bu, Rasulullah
zamanmda Kur'an'l toplayan dort kurradan biri olan Ebu Zeyd'dir. Di-
gerleri ise bunu inkar etmi~lerdir. Yine denildigine gore bu zat, Umeyr
b. Sa'd a<hndaki zahid Humus valisinin babas1<hr. Muhammed b. Sa'd,
bu zatm Kadisiye'de vefat ettigini ve bu sava~m da hicretin onaltmcr se-
nesinde yapllm1~ oldugunu soylemi~tir. Dogrusunu Allah bilir.
Siiheyl b. Amr: Hicri onbe~inci senede vefat edenlerden biri de Sii-
heyl b. Amr b. Abdu'~-~ms b. Abdud b. Nasr b. Hisl b. Amir b. Liiey Ebu
Yezid el-Amiri'dir. Bu zat, Kurey~ hatiplerinden ve e~rafmdan olup
Mekke fethi giiniinde Miisliiman olmu~, 1slamiyet'i giizelce y~am1~br.
Miisamahakar, comert ve fesahat sahibi bir adam olup ~okca namaz lo.-
lar, oru~ tutar, sadaka verir, Kur'an okur ve fazlaca aglar<h. Anlabl<h~­
na gore o, fazlaca namaz lo.hp oru~ tuttugu i~n rengi sararm1~, bitkin
dii~mii~tii. Hudeybiye ban~mda ~iikranla kar~Ilanacak bir ~aha sarfet-
mi~ti. Raswullah (s.a.v.) vefat ettigi zaman Mekke'de hallo. tslam'da se-
bat ettirecek biiyiik bir nutuk irad etti. Onun Mekke'de irad ettigi bu
nutku, Hz. Ebu Bekir'in Medine'de irad ettigi nutkuna yalo.n anlamh
idi. Sonra bir toplulukla birlikte cihad i~n ~am'a gitti. Yermiik sav~I­
na kabl<h. Bu sav~ta bir boliigun ba~mda komutanhk yapb~ ve ~ehid
edildigi soylenir. Vakidf ile ~afif'nin dediklerine gore bu zat, Amvas ve-
basmdan otiirii vefat etmi~tir.
Amir b. Malik: Hicri onbe~inci senede vefat edenlerden biri de Amir
b. Malik b. Uheyb ez-Ziihri'dir. Bu zat, Sa'd b. Ebi Vakkas'm karde~idir.
Habe~istan'a hicret etmi~tir. Ebu Ubeyde'nin ~am'daki ordulann ko-
mutanh~na tayin edildigini ve Halid'in bu garevden azledildigini bildi-
ren Hz. Omer'in mektubunu getiren ulak da budur. Yermiik sav~mda
~ehid edilmi~tir.
Abdullah b. Siifyan b. Abdii'l-Esed Mahzumf: sahabelerindendir.
Amcas1 Ebu Seleme b. Abdii'l-Esed'le birlikte Habe~istan'a hicret et-
mi~tir. Amr b. Dinar, ondan munkati olarak hadis rivayet etmi~tir.
Qiinkii o Yermiik sava~mda ~ehid edilmi~tir.
Abdurrahman b. Avvam: Bu zat, Ziibeyr b. Avvam'm karde~i olup
mii~rik olarak Bedir sava~ma katllm1~, Miisliimanlarla sav~m1~b. Bir
kavle gore Yermiik sava~mda ~ehid edilmi~tir.
Utbe b. Gazvan: Bir kavle gore bu da Yermiik sav~mda ~ehid edil-
mi~tir.
tkrime b. Ebi Cehil: Bir kavle gore bu, Yermiik sava~mda ~hid edil-
106 IBNKES1R

mi~tir.
Amr b. Ummii Mektum:
Kadisiye sava~mda ~ehid edildi. Medine'ye dondiigu de ~oylenir.
Amr b. Tiifeyl b. Amr:
Amir b. Ebi Rebia:
Firas b. Nadr b. Haris:
Anlatild1~na gore bu zat, Yermiik sava~mda ~ehid edilmi~tir.
Kays b. Adiy b. Sa'd b. Sehm:
Habe~ muhacirlerindendir. Yermiik sava~mda ~ehid edilmi~ti.
Kays b. Ebi Sa'saa: rr
Amr b. Zeyd b. Avf el-Ensari el-Mazinf: s
Akabe bey'atma ve Bedir gazvesine kablm1~br. Yermiik sava~mda OJ
boliik komutanlarmdan biri olup aym sav~ta ~ehid edildi. Kur'an klra- B
abyla ilgili bir hadis rivayet etmi~tir. ~eyh Ebu Abudullah Ez-Zehebf a:
dedi ki: Rivayet ettigi bu hadisten anla~1ld1~na gore Amr b. Zeyd, y:
Rasulullah zamanmda Kur'an'l toplayanlardan biridir. g
Nuseyr b. Haris b. Alkame: Ct
Nuseyr b. Haris b. Alkame b. Kelde b. Abdi Menafb. Abdi'd-Dar b.
Kusay el-Kura!?i el-Abderi de bu senede vefat etmi!?tir. Bu ~allis, Mekke
fethi senesinde Miisliiman oldu. Kurey!? alimlerindendi. Rasulullah
(s.a.v.), Hiineyn sava!?mda ona yiiz deve verdi. Ancak bu develeri almak-
ta tereddiit etti. Ve:"Ben islam'a girmek i~ rii~vet almam." dedi. Sonra
da:"Vallahi bunu ben kendim istemedim ve taleb etmedim. Bu , S•
Rasululllah'm bir ba~!?1d1r. "dedi ve develeri alill. islamiyet'i giizelce c;·
ya~ad1. Yermiik sava~mda ~ehid edildi. g
Nevfel b. Haris b. Abdiil-Muttalib:
Hicretin onbe~inci senesinde vefat edenlerden biri de Nevfel b ..Ha- D
ris b. Abdiilmuttalib'tir. Bu zat, Rasulullah (s.a.v.)'m amcas1 ogludur. v
Abddiilmuttalib ogullanndan Miisliiman olanlann en ya~hs1 idi. Bedir y
gazvesinde esir edilenlerdendi. Abbas, onun fidyesini odemi~ti. Anlatil- t:
m~na gore bu zat, Hendek gazvesi esnasmda hicret etmi~, daha sonra c
Hudeybiye ve Mekke fethi gazvelerine kahlm1~, Hiineyn sava~mda !?
Rasulullah (s.a.v.)'a 3000 m1zrak vererek silah yard1mmda bulunmu~ Il
ve aym sava~ta sebat etmi~ ve hicretin onbe~inci senesinde vefat etmi~­ Il
tir. Hicretin yirminci senesinde vefat ettigine dair bir rivayet de varillr. r
Bu zat, Medine'de vefat etmi~, cenaze namaz1ru Hz. Orner kllillrm1!?, ce- l
nazesiyle birlikte mezarhga gitmi!? ve Baki mezarh~na defnedilmi~ti. (

Faziletli ve biiyiik birkac; evladm1 geride b1rakmi!?h.

Hi!?am b. As: )
Hicretin onbe~inci senesinde vefat eden !?ah!?iyetleriden biri de Amr l
b. As'm karde~i Hi~am b. As'br. ibn Sa'd'm anlatb~na gore bu zat, Yer-
miik sava!?mda !?ehid edilmi!?tir. l
 HiCRi ONALTINCI SENE

Bu sene baf?mda Sa'd b. Ebi Vakkas, Nehref?ir f?ehrine inip konakla-

ID1§tl. Buras1, Kisra'mn Dicle'nin bah tarafmdaki iki §ehrinden biriydi.
Sa'd, hicri onbef?inci senenin zilhicce aymda buraya gelmi§ti. Ancak
onal tmc1 sene girdigi hal de Sa' d burada ikametine devam etmekteydi.
Her tarafa mi.ifreze ve si.ivariler gondermif?ti. Ancak bunlar, hi~bir Fars
askerini yakalayamam1f?larw. Aksine bunlar 100 000 kadar ¢~ topla-
yarak hapsetmif?lerdi. Sa'd da bu ~if~ilere ne gibi bir muamele yapaca-
~m sormak i.izere Hz. Omer'e mektup gondermif?ti. Hz. Orner de Sa'd'a
cevabi mektubunda f?Oyle yazm1f?b:
"Eger bu ~ift¢ler size karf?1 Farshlara yarwm etmeyip kendi belde-
lerinde ikamet etmi§lerse, bu onlar i~in bir emand1r. Ka~anlar varsa,
onlan yakalaw~mz zaman dilediginiz gibi davranabilirsiniz!" Bu mek-
tup i.izerine Sa'd, ~ift¢leri islfun'a davet etti. Fakat onlar bu daveti ka-
bul etmediler. Cizye vermeyi kabullendiler. Bunun i.izerine Sa'd, onlan
serbest b1rakb. Dicle'nin bab tarafmdan Arap diyarma kadar ya§ayan
~ift~ilerin tamam1, boylece cizye ve hara~ odeme yi.iki.imli.ili.igu altma
girdi.
Nehref?ir f?ehri, Sa'd'a karf?1 f?iddetle direniyordu. Sa'd, onlara Sel-
man-1 Farisiyi gonderdi. Selman, onlan Aziz ve Celil olan Allah'a imana
veya cizye odemeye yahut savaf?maya davet etti. Onlar, sava§ma ve is-
yan wf?mda hi~bir teklifi kabul etmediler. Mancrmk ve Debbabeler dik-
tiler. Sa'd da mancrmk yap1lmas1m emretti 1lu emir i.izerine yirmi man-
C1mk yapllw. Manc1mklar, Nehref?ir f?ehnne karf?1 dikildiler. Ku§atma
§iddetlendi. Nehre§ir halkl ~1klp savaf?1yor, ~arp1§1yor ve asla firar et-
meyeceklerine yemin ediyorlard1. Ama Cenab-1 Allah, onlann bu ye-
minlerini bof?a pkanp yalanlad1. Zi.ihre b. Haviyye, bir m1zrak darbesi-
ne maruz kalwktan sonra onlan yenilgiye ugratb. Kendisi m1zrak dar-
besini alwktan sonra Farslardan ~ok saYlda adam oldi.irdi.i. Onlar da
onun oni.inden kapp beldelerine s1~ndilar. Orada f?iddetlice kuf?atma
altma ahndllar. $ehir halkl mahsur kaldiklanndan kopek ve kedi yeme-
ye baf?lam1f?larw. Onlardan birisi, surlardan Mi.isli.imanlara dogru egi-
lip f?oyle seslenmif?ti:
-Hi.iki.imdar size diyor ki: Bizimle Dicle'nin bizim tarafim1zda olan
k1smmdan daghk bolgelerimize kadar olan k1s1m bizim, tarafimzda
108 lBNKESlR

olan daghk bolgesi ise sizin olmas1 ~Il1~nda b~ yapar m1Sm1z? Ha-
la doyma<hmz m1? Allah kannlanmZI doyurmasm."
Bunun tizerine Ebu Mukarrin el-Esved b. Kutbe'yi ytice Allah, hi~
bilmedigi ve beraberinde bulunmayan bir bilgi ile konuf?turdu. Bunun
tizerine gelmif? olan piyadeler geri donerek Kisra'nm saraymm bulun-
dugu dogu Medain'e ge~iler. Ebu Mukarrin ile birlikte bulunanlar ona:
-Ey Ebu Miifezziz!Sen bu el~ye ne soyledin? diye sorunca Ebu Mu-
karrin:
-Muhammed'i Hak Peygamber olarak gonderen Allah'a yemin
ederim ki, ne soyledigimi ben de bilmiyorum, haYirh olan f?eyleri soyle-
mif? oldugumu umanm, diye cevap verdi.
Neier soyledigi konusunda Sa'd ve diger kimseler de kendisine soru
sordularsa da Ebu Mukarrin, ne soyledigini bilemedi. Bunun tizerine n:
Sa'd Mtisltimanlar emir verdi. Onlarda dtif?manla ~arplf?maya baf?la<h- le
lar. Fakat f?ehirde hi~ kimse gorillmedigi gibi eman isteyen bir adamdan Yl
baf?ka Wf?anya pkan da olma<h. Eman verdikleri bu kimse onlara: n
-Artik f?ehirde size karf?I koyabilecek hi~ kimse kalma<h, diye ha-
ber verdi. Ger~ekten f?ehire girdiklerinde ne birf?ey buldular, ne de her-
hangi bir kimse ile karf?Ila§tllar. Herkesin §ehirden ka~b~m gordtiler. u;
Bu hadise, hicretin onaltmcr senesinin safer aymda vuku bulmll§tu.Biz
de eman isteyen adama ve yakalanan esirlerden baziSina §ehir halkmm
ni~in ka~ml§ oldugunu sorduk. Bize §Oyle cevap verdiler: VI
-Kral size ban§ teklifinde bulunmak tizere el~ gonderdi. Fakat bu m
adamm1z (yani Ebu Mukarrin) kendisine: "Efridun bal1 ile Ktisa turun- A
cunu birlikte yemedik~e aram1zda ban§ olmayacakbr. "diye cevap ver- n:
di. Bunun tizerine kral1m1z:
- Vay halimize! Melekler bunlann diliyle konu§uyor ve bunlann
adma bize cevap veriyor, dedi.
Mtisltiman askerlere daha sonra oradan Medain'e g~meleri emre-
dildi. Onlar da gemilere binerek Dicle nehrini ge~tiler. ~ehir oraya ya- la
km<h. Mtisltimanlar, Nehre§ir'e girdikleri zaman Medain'in beyaz kof?-
kti olan htiktimdarhk makam1 gortindti. Zaten Rasulullah (s.a.v.) da da- OJ
ha once Allah'm buraYl timmetine nasib edecegini haber vermif?ti. Vakit n
sabaha yakm<h. OraYl Mtisltimanlardan ilk goren ki§i D1rar b. Hat~ §i
tab'<h.Gortince: "Allahu Ekber, Kisra'nm beyaz saraYl i§te bu. Allah ve la
Rasultintin bize vad ettigi §eydir." dedi. lnsanlar da ona baktilar. Saba- §l
ha kadar stirekli tekbir getirdiler. gJ
a:
MEDAlN'iN FETH1 h
l\1
Sa'd, Nehre§ir'i fethedip oraya yerle§ti. Ama orada ne bir kimse, ne
de ganimet olarak ele ge~irebilecek bir mal gordti. Aksine btittin halk,
 BUYUK ISLAM TARffil 109

gemilere binerek Medain'e g~mi~ti. Gemilerini de yanlannda tutmu~­

lar<h. Sa'd, kar~1 tarafa ge~mek iPn gemi bulamadi.l~ zorla~m1~ti. Dicle
de kabarm1~, suyu yiikselmi~ ve suyun ~oklugundan kiYiya kopiikler at-
mi~ti. Sa'd'm al<h!P. habere gore Kisra Yezdftciird, mal ve e~yaYI ahp Me-
dain'den Hulvan'a ge~cekti. Eger ii~ giine kadar ona ula~amazsa firsat
ka~1~ olacakti. Bunun iizerine Sa'd, Dicle kiYismda Miisliimanlara bir
konu~ma yapb. Allah'a hamdii senada bulunduktan sonra ~oyle dedi:
-Sizin dii~man1mz, ~u nehir ile kendini korumakta<hr. Kar~1mzda
bu nehir bulunduk~a dii~manm1zm yanma varamazs1mz. Fakat onlar
arzu edecek olurlarsa, gemileriyle yanm1za gelip sizinle ~arp1~rrlar. Di-
ger taraftan sizin arkadan geleceginden korktugunuz henhangi bir teh-
likeniz yok. Ciinkii bu konuda sizden onceki sava~lara kablmu~ bulu-
nanlar sizi endi~eden kurtarm1~ ve onlann karakollanm ~al1~amaz ha-
le getirmi~ bulunuyor. Benim gorii~iim odur ki ,diinya sizleri brpanla-
YIP gitmeden once dii~man ile cihad ediniz. Haberiniz olsun, ben bu neh-
ri a~1p onlann yanma gitmeye karar vermi~ bulunuyorum.
Askerlerin hepsi bir a!P.zdan ~oyle dediler:
-Allah, bize de sana da doru bir karar verdirmi~ bulunuyor. Haydi
uygun gordiigunii yap.
Sa'd, bunun iizerine onlan kar~1 tarafa ge~meye te~vik ederek:
~imdi ilk olarak kimler kar~1ya ge~ip nehrin o tarafim korumak
ve bOylelikle dii~manlann, askerlerimizin kar~1ya ge~melerini engelle-
mek ~eklindeki gayretlerini onlemek ister? diye sorunca once As1m b.
Amr ve Ziilbe's, gii~lii kuvvetli 600 ki~i ile oraya pkb. Sa'd, onlarm b~I­
na As1m'l tayin etti. As1m, rahat yiizmelerini saglamak amaCI ile atlan
erkek ve di~i olan altm1~ siivari se~ti. As1m bir adam ilerledi, ancak di-
gerleri nehre dalmaktan geri ~ekildiler. Bunun iizerine As1m, onlara:
-~U aziCik sudan IDI korkuyorsunuz?
"Hi~bir kimse, Allah'm izni olmadan olmez. 0, belli bir vakte bag-
lanmi~br." <Al-i lmran, 145.)
Dedikten sonra abm Dicle nehrine siirdii. Pe~indeki askerler de
onunla birlikte atlanm nehre siirdiiler. Bu altm1~ ki~ilik grup, ikiye ay-
nldi. lkiye aynlan bu gruplardan birinin atlan erkek, digerinin ki ise di-
~i atlardi. Farshlar, bunlann su iizerinde yiiriidiiklerini goriince: "Bun-
lar deli bunlar deli!", sonrada:"Vallahi siz insanlarla degil cinlerle sava-
~Iyorsunuz!" dediler ve atlanm suya siirdiiler ki, Miisliimanlann ilk
grubunu kiYiya pkmaktan men etsinler. Bunun iizerine As1m b. Amr,
arkada~lanna dii~mana m1zrak yagmuru yag<hrmalanm emretti. On-
lar da Fars askerlerine boyle yapblar. Atlannm gozlerini pkardllar.
Miisliimanlann oniinde kalan dii~man askerleri geri donmek mecburi-
yetinde kal<hlar. Boylece Farshlar, Miisliiman askerlerin atlanm kiYI-
ya ~1kmaktan men edemediler. As1m ile arkad~lan da dii~man asker-
110 ffiNKEStR

lerini onlerine katip kovaladilar. Dicle'nin kar~1 kiYisma vanp orada ist
durdular. te:
bte yandan As1m'm 600 ki~ilik arkada~ grubu da arka tarafmtaki m:
kiYida durmakta iken suya dahp kar~1 ki)'lya ula~tllar. Arkada~lanyla ge
birlikte omuz omuza dii~mana kar~1 sava~maya ba~ladllar. Nihayet ke
Farshlan kar~1 yakadan kovdular. Onlar, ilk askeri birlige de, "miithi~ bil
adamlar birligi," adm1 verdiler. Bu birligin komutan1 As1m b. Amr'di. ya
ikinci birlige de, "sessiz adamlar birligi," arum verdiler. Bu birligin ko- de
mutam da Ka'ka b. Amr'd1. Komutan Sa'd ile diger Miisliimanlar, As1m ed
ve Ka'ka komutasmdaki siivarilerin dii~manlara ne yapmakta oldukla- H:
nm seyretmeye ba~ladilar. Sa'd, Dicle'nin ki)'lsmda durmaktayd1. dt
Miisliiman siivarilerin Farshlara yaptiklan sald1nlan ve Farshlann
miistahkem mevkilere ~ekildiklerini goriince geride kalan askerlerle ru
birlikte kar~1 ki)'lya ge~mek i~in nehre dalm. Bunu yaparken de asker-
Jere, ~oyle demelerini emretti: li .
"Allah'tan yarmm diliyor, O'na tevekkiil edip dayan1yoruz. Allah, laJ
bize yeter. 0, ne giizel vekildir. Yiice ve ulu Allah'm gii~ ve kuvvetinden ed
ba~ka gii~ ve kuvvet yoktur." Boyle dedikten sonra atim nehre siirdii.
Arkasmdaki askerler de onunla birlikte atlanm nehre siirdiiler. Hi~ Iii
kimse geride kalmam. Su iizerinde -sanki yer iizerinde yiiriiyormu~ gibi Se
yiiriimeye ba~ladllar. Kalabal1k olduklan i~in nehrin sulan goriinmez m
olmu~tu. Yolda yiiriiyen kimseler gibi bunlar nehir iizerinde yiiriirler- be
ken konu~up sohbet ediyorlarm. Ciinkii Allah, onlara siikun, dinginlik,
giiven ve huzur vermi~ti. Onlan muzaffer kihp gii~lendirecegini vaad hi
etmi~ti. Aynca komutanlan Sa'd b. Ebi Vakkas da Cennet'le miijdele-
nen on ki~iden biriydi. Rasulullah (s.a.v.) vefat ederken ondan raz1 ve kt
memnundu. Onun i~in dua etmi~ ve ~oyle demi~ti: ed
"Allah'Im, onun duasma icabet et. Atb~ silah1 hedefine ula~br." A<
Kesin olan husus ~udur ki Sa'd, bu sava~ta askerlerinin selamet ve V€
zaferi i~in dua etmi~ti. Askerlerini nehre siirmii~, Cenab-1 Allah da on- ra
Ian koruyup hedefe ula~trrm1~b. 0 esnada Miisliimanlardan bir tek ki~i de
dahi kaybolmam1~b. Yalmz Garkede el-Bariki amndaki bir adam ,doru d~
abmn iizerinden kaym1~, Ka'ka b. Amr, onun atmm yulanna yap1~arak d~
adamm elini tutmu~ ve adam1 atmm iizerine tekrar oturtmu~tu. 0, ba- ke
hawr ve yigit kimselerdendi. Ka'ka' i~in ~oyle demi~ti: ''Kadmlar, Ka'ka lii
m
b. Amr gibisini dogurmaktan aciz kalmlar." Miisliimanlar, nehri g~r­ pl
lerken hi~bir ~eylerini kaybetmediler. Yalmz Malik b. Amir amndaki
adamiJt, tahtadan yapllma bir kargiSI nehire dii~mii~, dalgalann ~idde­ ~e
tiyle siiriiklenmi~ti. Bu karg~nm ba~ eskimi~ti. Sahibi, Aziz ve Celil la
olan Allah'a dua edip ~oyle demi~ti:" m
"Allah'nn, arkada~lar1m arasmda beni, ~yas1 kaybolup gi.tmi~ bir
kimse yapma." Bu duaYI yapbktan sonra nehrindalgas1 o kargtyt onlann
 BUYtTK ISLAM TARTHI 111

istedigi tarafa getirdi. Askerlerden biri de kargiYJ- ahp Malik b. Amir'e

teslim etti. Nehiri geymekte olan askerlerden birinin ab yoruldugu za-
man Cenab-1 Allah, o zat iyin bir tiimsek meydana getirir, at da o tiimse-
ge y1k1p dinlenmeye baf?lardl. Hatta atlardan baz1s1 sudan geymektey-
ken su onun yularma dahi ulaf?m1yordu. Bu biiyiik bir gun ve dehf?etli
bir hadiseydi. Muciz ve harika bir olayill. Cenab-1 Allah'm sahabeler ivin
yaratm11? oldugu Rasuliiniin mucizesiydi ki boyle bir mucize o beldeler-
de o giine dek goriilmemif?ti. Baf?ka yerlerde de boyle bir olay miif?ahede
edilmemi§ti. Yalmz onceki sayfalarda da anlatbg1m1z gibi Ala b.
Hadremi'nin izhar ettigi keramet bundan daha iistiindii. <;unkii bu or-
du ondan kat kat fazlayd1.
Dediler ki: Selman-1 Farisi de Sa'd b. Ebi Vakkas'la birlikte suda yii-
riimekteydi. Sa'd §Oyle diyordu:
"Allah bize yeter. 0, ne giizel vekildir. Allah'a yemin ederim ki 0, ve-
li ve dostlanna yard1m edecektir. Dinini de giiylendirecektir. Diif?man-
lanm hezimete ugratacakbr. Tabi eger bu orduda iyilik ve hasenab alt
edecek bir taf?kmhk ve giinah yoksa."Selman, Sa'd'a §Oyle demif?ti:
"Dogrusu islam dini yenidir. Allah'a yemin ederim ki karalar Miis-
liimanlara nasll itaat etmi§lerse, denizler de onlara itaat edeceklerdir.
Selman'm nefsi kudret elinde bulunan Allah' a yemin ederim ki ,Miislii-
manlar bu nehire nasll boliik boliik girmif?lerse, aym f?ekilde karaya da
boliik boliik pkaracaklard1r."
Selman'm dedigi gibi Miisliimanlardan hivbiri bogulmadan ve hiv-
bir e§yalanm kaybetmeden selametle karaya pkblar.
Miisliimanlar karaya ylkbklan zaman atlan yelelerini silkeleyip
kurutmaya ve kif?nemeye baf?ladl. Miisliiman siivariler, Acemleri takip
ederek Medain §ehrine girdiler. Orada kimseyi goremediler. Aksine
Acemlerin yams1ra Kisra da aile efradm1 ve t~1ya bildikleri kadar mal,
ve diger ef?yalanm ahp gotiirmii§lerdi. Gotiiremediklerini de geride bi-
rakmif?lardi ki, bunlann kiymeti takdir edilemez. Kisra'nm hazinesin-
de 3.000.000.000.000 dinar vard1. Bu dinarlardan ta§Iyabildikleri ka-
danm ahp gotiirmii§ler, ta§1yamad1klanm geride birakmif?lardi ki bu
da yanya yaklnd1. Acemlerin pef?i s1ra Medain'e giren ilk Miisliiman as-
keri birlik miithif? adamlar birligi idi, ikinci birlik ise sessiz adamlar bir-
ligi idi. Miisliimanlar, Medain'e girince sokaklarda hiv kimseye rastla-
madilar. Yalmz beyaz saraya gitmeyi hedeflemif?lerdi. Orada savaf? ya-
pilacakb. Oras1 gervekten miistahkem bir mevki idi.
Sa'd, askerleriyle geldigi zaman Beyaz Saraydakileri iiv giin pef?pe-
f?e Selman-1 Farisi'nin dili ile islam'a davet etti. U~iincii giin olunca on-
lar saraydan inip dif?an pkblar. Sa'd, oraya girip yerle§ti. SaraYI na-
mazgah edindi. lveri girerken f?U ayet-i kerimeyi okudu.
"Orada nice bahveler, pmarlar, ekinler, giizel konaklar, eglenip dur-
duklan nimetler b1rakm1f?lard1. Bu boyledir, onlan ba§ka bir millete mi
112 ffiNKESlR
0
ras buaktlk." (ed-DuhAn, 25-28.) il
Sa'd, daha sonra sara)lln on tarafma dogru ilerledi, orada sekiz re- h
kat fetih namaZI lol<h. Seyfb. Omer'in rivayetine gt;re bu namaZI tek se- s
lamla lol<h. .A
Bu senenin safer a)llnda sarayda cuma namazm1 kll<hr<h ki bu, d
Irak'ta lohnan ilk cuma namaZI oldu. <";iinkii Sa'd, Irak'ta ikamete niyet
s
etmif?ti. Ailelere haber gonderip onlan Medain'in evlerine yerle§tirdi.
Bu ikamet, onlann Celula, Tikrit ve Musul'u fethetmelerine kadar de- l\
vam etti. Sonra buradan kallop KU:fe'ye g~tiiler. Nitekim bununla ilgili F
apklama ileride verilecektir. Bundan sonra Sa'd, Kisra Yezdiiciird'iin I-
pef?ine miifrezeler gonderdi. Bir grup onlann pef?lerine diif?iip yakala<h, d
onlan oldiirdii, kimini de kovala<h. Onlardan ~ok miktarda mal1 gani- y
met olarak ele ge~rdiler. En ~okta Kisra'nm elbiselerini, ta~ ve ziynetle- r1
rini ele ge~irmek istemif?lerdi. Sa'd, oradaki mal, armagan ve e§yalan d
toplamaya baf?la<h ki, bunlan tasvir etmek, ~okluk ve loymetini takdir r.
etmek miimkiin degildir. Onceki rivayetimizde de anlatti~m1z gibi o sa- E
rayda alpdan yap1lma heykeller var<h. Sa'd, bu heykellerden birine r.
baktl. Heykel parma~yla bir yeri gosteriyordu. Sa'd: "Bu heykel dogru
yere konulmamlf?." dedi ve heykelin parma~run gosterdigi yeri ara§br- ~~
dllar. Orada ilk Kisralarm mal1 olan biiyiik bir hazine buldular. Bazine- fi
den bol miktarda mal, loymetli armagan ve miicevherler pkar<hlar.
~~
Miisliimanlar, oradaki biitiin ef?ya)ll ellerine ge~rdiler. Diinya'da o li
hazine kadar loymetli baf?ka bir hazine yoktu. Ef?yalar arasmda Kis- b
ra'nm nefis miicevherlerle siislenmif? tacr da var<h ki, gozleri kama§bn- 1:
yordu.Aym f?ekilde kemeri, lohcr, bilezikleri, ceketi ve sara)llmn halllan b
da o hazinedeydi. Sara)lln her kenan altml§ zira idi. Kare vaziyette idi. 0
Hal1s1 da o biiyiikliikte idi. Hal1, altm, inci ve loymetli miicevherle do- D
kunmuf?tu. Biitiin Kisralann sftretleri o hal1ya i§lenmi§ti. Far8 beldele- D
ri, nehirleri, kaleleri, iklimleri, hazineleri, ekin ve aga~lan evsafi hep o 1
hal1ya if?lenmi§ti. Kisra, hiikiimdarhk tahtma oturdugu ve tacmm alb- h
na girdigi zaman tacr taht hizasmda iist tarafa albn zincirlerle asllmlf?-
tl.- ~ok a~r oldugu i~in ba§ma koyam1yordu. Boyle olunca da o, tahtm lE
iizerine oturuyor ve kafasm1 tacm alt losmma getiriyordu. Kafas1ru ta- n
crn altma getirdigi srrada bir perde ile kendini ortiiyordu. Tahtm iizeri- k
ne oturup kafasm1 tacm alt hizasma getirdigi zaman perde ~ekiliyor, u
huzurundaki komutanlar ve emirler secdeye kapan1yorlar<h. Kisra'nm e
hazinesinde altm kemerler, bilezikler, loh~lar ve miicevherlerle siislii
ceketi de var<h.
c
d
Tahtma oturdugu zaman hah iizerine harita gibi if?lenmi§ beldelere u
bakar, oradaki valilerine o beldelerin durumlanm, herhangi bir ola)lln t
meydana gelip gelmedigini sorar<h.Huzurundaki yetkililer de onun bu
sorularm1 cevaplan<hnrlar<h. lf?te Kisra, her zaman memleket ahvalini
 BVYDK ISLAM TARIHI 113

oniinde harita gibi i~lenmi~ hahya bakarak sorard1. Memleket i~lerini

ihmal etmezdi. lJlkesinin durumunu kendisine hatirlatmak icin bOyle
harita gibi bir hahYI onun huzuruna sermi~lerdi. Memleket idaresi hu-
susunda bu giizel bir diizenleme idi. Cenab-1 Allah'm takdiri gelince
Acemi~tan iizerindeki Kisralann hakimiyeti sona erdi. Miisliimanlar, o
diyarlan o hiikiimdarlarm ellerinden zorla aldllar. Hakimiyetlerine
son verdiler. Hamd ve minnet Allah'adlr.
Sa'd b. Ebi Vakkas, toplanan ganimetlerin muhafazas1 icin Amr b.
Mukrin'i gorevlendirdi. ilk ele gecirilen ganimetler,Beyaz Saray'da ve
Kisra'mn evleriyle diger Medain evlerinde elde edildi. Aynca Ziihre b.
Haviyye komutasmdaki miifrezeler de baz1 ganimetler ele ge¢rmi~ler­
di. Ziihre b. Haviyye, Farshlara yeti~ip onlardan kll1c zoruyla bir kabn
yiikiiyle birlikte ele ge¢rmi~ ve, ''Bunda muhakkak bi~eyler var." diye-
rek ganimet muhafizma teslim etmi~ti. Teslim ederken kabnn iizerin-
de iki kiife bulundugunu gordiiler. Kiifelere baktiklannda icinde Kis-
ra'mn elbiseleri, zinetleri ve tahta otururken takmdl~ e~yalan vard1.
Ba~ka bir kabr iizerinde de tac1 vardl. Miifrezeler bunlan ganimet ola-
rak Farshlardan alm1~lardl.
Miifrezelerin, kacan Farshlardan ele ge¢rdikleri bol miktarda mal-
lar olmu~tu.Bunlar arasmda en cok da Kisra'mn ev e~yalan ile diger ne-
fis emtialan vard1. Farshlar, a~r oldugu icin Kisra'nm halllanm ve
~ok oldugu i~in biitiin mallanm da al1p gotiirememi~lerdi. <";iinkii Miis-
liimanlar, Farshlann baz1 evlerine gelip baktiklannda i~erisinin ta-
bandan tavana kadar altm ve giimii~ kaplarla dolu oldugunu goriiyor-
lardl. Kafur denen kokuyu gordiiklerinde onu tuz samyorlardl. Hatta
baz1 Miisliimanlar kafuru hamura tuz niyetine katm11?lardl. Ama sonra
onun ac1 oldugunu goriince tuz olmad1~m anlam1~lard1. Ozetle cok
miktarda ganimet ele ge¢rilmi~ti. Sa'd, ganimetlerin be~te birini ayrr-
maya ba~ladl. Be~te dordii Selman-1 Faris! vas1tas1yla miicahitlere pay-
la~brdl . Her siivariye 12 000 dinarhk pay dii~tii. Zaten miicahitlerin
hepsi siivariydiler. Baz1lannm beraberinde deve de vardl.
Sa'd, Hz. Orner ve Medine'deki Miisliimanlar goriip hayrete dii~me­
leri i~in Kisra'nm elbiseleri ile hahsmm be~te dortliik paYJm da hibe et-
melerini askerlerden istedi. Askerler, Sa'd'm bu teklifini goniil nzas1yla
kabul ettiler. Sa'd da Kisra'nm elbiseleriyle Be~ir b. Hasasiye ile birlik-
te Hz. Omer'e gonderdi. Fetih miijdesini Be~ir'den once Huleys b. Fu~an
el-Esedi, Hz. Omer'e ula~brmi~b. Bize gelen bir rivayete, gore Hz.
Orner, bu nesnelere bakb~ zaman cok begenmi~ ve klymetli nesneler ol-
duklanm anlad1~ndan; "Bu nesneleri bize gonderen kimseler ger~ek­
ten giivenilir kimselerdir." demi~ti. Hz. Ali de ona ~oyle k~1hk vermi~­
ti:
-Sen iffetli oldun. DolaYJSiyla halkln da iffetli oldu.Eger sen bolca
B. ISLAM TARIHI, C.VII, F.B
114 IBNKES1R

yeyip i~seydin, halkm da yeyip i~erlerdi. ti

Bundan sonra Hz. Orner, bu e~?ya)'l Mi.isli.imanlara payla~brd!. Hz. 01
Ali'ye de halmm bir p~as1 di.i~mi.i~ti.i. 0 da bunu 20 000 dinara satmi~­
ti. Seyfb. Omer'in anlattiiP.na gore Orner b. Hattab, 1sra'mn elbiselerini
bir korkuluga giydirmi~ ve onu kar~Isma dikmi~ti ki insanlar, o elbise ve
ziynetlerdeki sa~kmhk verici azameti gorsi.inler, o elbise ve ziynetlerde-
ki fani di.inya hayatmm ~i~eklerini ve parlakh!P.m seyretsinler. H
Bize ula~?an ba~ka bir rivayete gore ise Hz. Orner, Kisra'mn elbisele-
rini Beni Mi.idlic kabilesinin emiri Si.iraka b. Malik b. Cu'~um'a giydir-
mi~tir. Allah ondan raz1 olsun. Bu kitabm Peygamberlik delilleri boli.i-
mi.inde Hafiz Ebu Bekir el-Beyhaki Ebu Said tbn Arabi'nin ~oyle dedigi-
ni rivayet etmi~tir:
"Hasen'den rivayet olunduguna gore Orner b. Hattab'a Kisra'nm
ki.irki.i getirilmi~, o da bu ki.irki.i oni.ine koymu~tu. Yanmda bulunanlar
arasmda Si.iraka b. Malik b. Cu'~um da vardi. Hz. Orner, Kisra b. Hi.ir-
mi.iz'i.in altm bileziklerini Si.iraka'ya vermi~, o da bunlan kollarma tak-
mi~, omuzlanna kadar kollanm doldurmu~tu. Bunlan Si.iraka'nm elin- d:
de gori.ince Hz. Orner, ~oyle demi~ti: "Hi.irmi.iz'i.in bileziklerini Beni
Mi.idlic kabilesinden Si.iraka b. Malik b. Cu'~um'un kollanna takbran , ht
Allah'a hamd olsun." li
~afiiden rivayet olunduguna gore o ~oyle demi~tir: "Hz. Orner, bu bi- n:
lezikleri Si.iraka'nm kollanna takmi~b. Zira Rasulullah, Si.iraka'nm d:
kollanna bakarken ~oyle demi~ti: "Ey Si.iraka! Kisra'nm bileziklerini
kollanna takm1~ oldugunu gori.ir gibi oluyorum."Yine ~afii demi~ ki: Hz. h:
Orner, Kisra'nm bileziklerini Si.iraka'mn kollanna takarken ona: "Alla- li
hu Ekber" demi~? o da "Allahu Ekber" deyince Hz. Orner, i?oyle demi~?ti: K
"Kisra b. Hi.irmi.iz'i.in bileziklerini kollanndan pkanp Beni Mi.idlic kabi- ol
lesinden Arabi Si.iraka b. Malik'in kollanna takan Allah'a hamd olsun." ru
Heysem b. Adiy, Kasrm b. Muhammed b. Bekr'in ~?oyle dedigini riva- ~~
yet etmi~tir: yt
"Kadisiye sava~mda Sa'd b. Ebi Vakkas, Hz. Omer'e Kisra'mn ceke-
tini, kihcim, kemerini, altm bileziklerini, ~?alvanm, gomlegini, tacrm ve S(
mestlerini gonderdi. Hz. Orner de yanmda bulunanlara bakti. Aralann-
da en ci.isseli ki~?inin Si.iraka b. Malik b. Cu'~?um oldugunu gordi.i. Ona:
-Ey Si.iraka, kalk da i?Unlan giy bakahm, dedi. Si.iraka:
-Ben o e~?yalara tamahlandim. Kalkip giydim, dedi. Si.iraka bunla-
n giydikten sonra Hz. Orner, ona:
-Arkam don bakalrm, dedi. 0 da dondi.i. Daha sonra Hz. Orner, Si.i-
raka'ya tekrar:
Yi.izi.ini.i bize ~evir , dedi. 0 da yi.izi.ini.i Hz. Omer'e ~evirdi. Sonra
Hz.Omer ~oyle dedi:
-Ne mutlu. Ne mutlu. Beni Mi.idlic kabilesinden bir Arabinin sir-
 BDYDK IsLAM TARIHI 115

tmda Kisra'mn ceketi, aya~nda onun f?alvan, elinde onun k1hcr, belinde
onun kemeri, ba§mda onun tac1, ayaklannda onun mestleri var! Ey Sii-
raka b. Malik! Kisra'mn ve Kisra ailesenin ef?yalan senin iizerinde olsa,
bu senin icin ve kavmin icin bir §erefvesilesi olur. Sen bunlan iizerinden
~1kar. '
Boyle deyince Siiraka iizerindeki o e§yalan tekrar pkardl. Sonra
Hz. Orner f?oyle dedi:
-Allah'1m, sen bu siislii §eyleri Rasuliinden men ettin. Oysa onu
benden daha ~ok seviyordun. 0, senin nazannda benden daha klymet-
liydi. Sen siislii e§yalan Ebu Bekir'den de men ettin. Oysa onu da ben-
den ~ok seviyordun. 0 da senin nazannda benden daha klymetliydi.
Ama yinede bu siislii e§yalan bana vermi§ olmandan sana s1~mnm."
Boyle dedikten sonra Orner agladl. 0 kadar vok aglad1 ki, yanmda
bulunanlar kendisine acidllar. Daha sonra Hz. Orner, Abdurranman b.
Avfa §Oyle dedi:
-Ey Abdurrahman! Sana yemin veriyorum, bu ef?yalan sat, sonra
da ak§ama varmadan paralanm muhtaylara da~t."
Seyfb. Orner et-Temimi dedi ki: Orner, o klymetli elbise ve miicev-
herlere sahip oldugu zaman Kisra'nm klhc1 ona getirildi. 0 kliwla bir-
likte birka~ klh~ daha vardl ki, bu klhvlardan biri Kisra'mn Hire'deki
naibi Numan b. Miinzir'e aitti. Hz. Orner, bu e§yalann getirili§i esnasm-
da §Oyle demi§ti:
"Kisra'nm klhcm1 kendisine zarar veren ama fayda vermeyen bir
hale getiren Allah'a hamd olsun. Dogrusu bu klh~lan bana getirip tes-
lim eden kimseler, giivenilir ve emanet sahibi kimselerdir. ~iiphesiz
Kisra, kendisine verilen diinyal1kla ahiretinden oldu. Diinya ile mef?gul
oldu. Kansmm kocas1 (kendisi) veya klzmm kocas1 i~in mal toplad1,
ama kendi f?ahSI i~in ahirette yararh olacak birf?ey yapmadl. Eger kendi
§ahs1 i~n ahirette yararh olacak bir i§ yapsaydl ve fazla mallan da yerli
yerince sarfetseydi, bu onun i~in mutlaka faydal1 olurdu."
Miisliimanlardan Ebu Necid Nafi b. Esved bu hususta §oyle bir ~iir
soylemi§tir:

"Medain'e su gibi siivari aklttlk.

Oranm nehri de karas1 gibi boyun egdi.
Kisra denen adamm hazinelerini zaptettik.
Onlar geri ka~1p olmek iizereydiler."

CELULA SAVA~I

Kisra Yezdiiciird b. ~ehriyar, Medain'den kapp Hulvan'a giderken

yolda asker ve yard1mcr adamlar toplamaya ba§lad1. c;evredeki belde-
116 ffiNKESlR

lerden ~ok miktarda asker ve siivari topland.J. Bunlann b~ma Mehran'1

komutan yapb. Kendisi Hulvan'a dogru yoluna devam etti. Toplad1~
askerleri kendisiyle Miisliimanlar arasma, Celwa mmbkasma yerle~­
tirdi. Bunlar ~evrelerine derin hendekler kazd.Jlar. Qok saYida asker, bol
miktarda techizat ve aletle burada kendilerini koruyarak ikamete ba~­
lad.Jlar. Sa'd da durumu Hz. Omer'e bildirdi. Hz. Orner, ona yazmw ceva-
bi mektubunda kendisinin Medain'de kalmasm1, karde~inin oglu Ha-
~im b. Utbe'yi ise Kisra iizerine gonderecegi askeri birligin ba~ma ko-
mutan yapmasm1, oncii kuvvetlerin ba~ma Ka'ka b. Amr'I, sag cenaha
Sa'd b. Malik'i, artp kuvvetlerin ba~ma da Amr b. Murre el-Cuheni'yi
komutan yapmasm1 emretti. Sa'd, bu emirleri yerine getirdi. Karde~i
ogluyla birlikte 12 OOO'e yakm askerden olu~an biiyiik bir orduyu gon-
derdi.
Hicretin onbe~inci senesinin safer aymda Medain sava~mm ta-
mamlanmasmdan sonra yola pkar1lan bu orduda Miisliimanlann li-
derleri, muhacirlerle Ensar'm onde gelen ~ahsiyetleri ve Arap kabilele-
rinin reisleri vard1. Bunlar harekete ge~tiler. Celula'daki Mecusilerin
yanma vard.Jlar.Ancak Mecusiler, ~evrelerine Hendek kazmi~lard.J. Ha-
~im b. Utbe, onlan ku~atma altma ald.!. Onlar, beldelerinden her zaman
sava~ i~in pklyor, misli goriilmemi~ ve duyulmam1~ ~iddette ~ava~Iyor­
lard.J. Kisra, onlan takviye kuvvetleri olarak gonderiyordu. Sa'd dakar-
de~inin ogluna takviye kuvvetler gonderiyordu. Bu takviye birlikler
pe~pe~e gidiyorlard.J.Sava~ klz1~b. Muharebe alevi ~iddetlendi. Ha~im
kallup askerlere defalarca nutuk irad etti. Onlan sav~maya ve Allah'a
tevekkiilde bulunmaya te~vik etti. Ote yandan Farshlar da Araplan
ba~tan sona yok etmedik~e cepheden ka~mayacaklanna atef? iizerine
yemin ettiler. Savaf?m son giiniinde sabah cephe kurup f?iddetli bir ~kil­
de ve olanca gii~leriyle sav~blar. Oyle ki iki tarafm da oklan ve mizrak-
lan tiikendi.Klh~lan ve nacaklan ellerine ahp savaf?maya ba~lad.Jlar.
Ogle namazmmm vakti geldi. Miisliimanlar, namazlanm imaen klld.J-
lar. Bu arada Mecusilerin askeri birligi ~ekilip yerine bir ba~ka birlik
geldi. Ka'ka b. Amr da kalklp Miisliiman askerlere:
-Ey Miisliimanlar, gordiiguniiz manzara sizi korkuttu mu yoksa?
diye sordu. Onlar da:
-Evet, biz aciz ve zaYif durumdaYiz. Onlarsa rahat i¢ndedirler, de-
diler. Bunun iizerine Ka'ka, onlara f?Oyle dedi:
-HaYir, aksine biz onlara sald1racak ve onlan ele ge~irme gayreti
i~ine girecegiz ki, Allah aram1zda hiikiim versin. ~imdi siz tek bir ada-
mm sald1ns1 gibi onlann iizerine sald.Jnn ki aralanna kan~al1m.
Ka'ka, bu konu~masmdan sonra iranhlara sald.Jrd.J, pe~inden Miis-
liiman askerler de onlara saldrrd.Jlar. Ka'ka, ger~ekten kuvvetli bir sal-
dinda bulunmu~, Farshlann bahad.Jr ve yigitlerinin topluluklannm
 BUYUK IsLAM TARJHI 117

arasma girmi!?ti. Nihayet hendegin kap1sma ula!?b. Ancak gecenin ka-

ranh~ da basbrmi!?ti. Diger bahad1rlar, ortada dola§maya ba§lami§lar-
di. Karanh~n basbrmas1 yiiziinden sava§a ara vermek durumunda
kalmi§lardi. Bu bahamrlar yiiziinden Tuleyha el-Esedf, Amr b. Madike-
rib ez-Zehebf, Kays b. Mek!?uh ve Hicr b. Adiy de varm. Ancak bunlar ge-
ce karanh~nda Ka'ka'mn neler yapb~m bilmiyorlarm. Farkmda olma-
IDI§lardL Yalmz bir ara Kaka'nm miinadisi §Oyle seslenmi§ti:
-Ey Miisliimanlar, neredesiniz! i§te komutammz Farshlann hen-
deginin kap1smda duruyor! Mecusiler bu sesi duyunca ka~maya ba§la-
dilar, yamna vard1klannda onun hendek kapiSim, ele ge~irmi§ oldugu-
nu gordiiler. Farshlar da her bir yana kap§maya ba§lamlar. Miisliiman-
larsa, onlan yakalamaya ve her ko§e ba!?Imda tutmaya ba§lamlar. Ora-
da Farshlardan 100 000 ki§iyi oldiirdiiler. Oyleki her taraf onlarm ce-
setleriyle dolmu!?tu. Cesetler yeri ortiip kaplam1!?h. Bu nedenle bu sa-
va§a (KaplaYICI ve ortiicii anlamma gelen) Ceh1la sava§I denildi. Miislii-
manlar da mal, silah, altm ve giimii§ii ganimet olarak ele ge~rdiler. Ha-
§im b. Utbe, Ka'ka b. Amr'I ka~an Farsh askerlerin ve Kisra'mn pe§ine
takb. Ka'ka, onlan kovalad1 ve oldiirdii. Firuzan ise, kapp kurtuldu.
Ka'ka, ~ok miktarda esir ele ge~irdi. Bunlan Ha§im b. Utbe'ye gonderdi.
Bu sava§ta da Miisliimanlar ~ok saYida binek ele ge~irdiler. Sonra Ha-
!?im, ganimetleri ve mallan amcas1 Sa'd b. Ebi Vakkas'a yollam. Sa'd, bu
takviye birlikte ~ah§an askerlere ganimet verdi. Sonra da kalan gani-
metleri miicahitlere taksim etti.
$abi dedi ki: Celula sava§mda elde edilen mallar, 30 000 000 dinar
degerindeydi. Bunlann be!?te biri, 6 000 000 dinar degerindeydi. Diger-
leri dediler ki: Celula sava§mda her siivariye Medain sava!?mda elde
edilen miktardaki ganimet kadar yani 12 OOO'er dinarhk pay dii§mii§tii.
Her siivariye 9000 dinar ve dokuz binek pay dii§tiigunii soyleyenler de
olmu§tur. Bu sava§ta elde edilen ganimetleri toplaYIP Miisliimanlara
da~tma i§ini Selman-1 Faris! (r.a.) iistlenmi§ti. Sonra Sa'd, mal kole ve
bineklerden olu§an ganimetlerin be§te birlik k1smm1 Ziyad b. Ebi Siif-
yan, Kudai b. Amr ve Ebu Mukrin el Esved'le gonderdi. Bunlar, Hz.
Omer'in yanma vard1klannda o, Ziyad b. Ebi Siifyan'dan sava§m ne §e-
kilde cereyan etmi§ oldugunu sordu.Fesahat sahibi olan Ziyad, sava!?m
keyfiyetini ona giizelce anlatb. Onun bu anlabm1m Hz. Orner, takdir et-
mi§ ve begenmi§ti. Bu anlabmm1 Miisliimanlann da dinlemesini arzu
etmi!? ve Ziyad'a §Oyle demi§ti:
-Bana anlath~n gibi Miisliimanlara da hitab ederek anlatabilir-
misin?
-Evet, ey mii'minlerin emiri, bunu yapabilirim. Ciinkii yeryiiziin-
de senin kadar kendisinden ~ekindigim ba!?ka bir kimse yoktur. Sana
anlathktan sonra bunu ba§kalanna nas1l anlatamam?
Ziyad, boyle dedikten sonra kalklp Miisliiman topluluga Celula sa
118 IBNKESlR

vaf?mm keyfiyetini, ka~ kif?i oldiirdi.iklerini, ne kadar ganimet elde ettik-

lerini belig ifadelerle anlatb. Hz. Orner de:
-Bu, ger~ekten fesahat sahibi bir hatiptir, dedi.
Ziyad da: (

-Askerlerimiz yapbklan if?lerle dilimizi ~ozdi.iler, diye karf?Ihk l

verdi.Sonra Hz. Orner, bunlann getirmif? olduklan mallann bir odaya
kapablmadan muhta~lara da~blaca~na yemin etti. Abdullah b. Er-
kam ile Abdurrahman b. Avf, bu mallan geceleyin beklediler. Sabah
olunca Hz. Orner, namaz1 kllillktan ve gi.inef? dogduktan sonra ganimet-
lerin bulundugu yere geldi. Uzerlerindeki orti.ini.in aplmasm1 emretti.
Orti.i aplmca yakutlara, zebercetlere, san altmlara, bembeyaz gi.imi.if?- (

lere bak1p aglad1. Abdurrahman b. Avf, ona: ]

-Ey mi.i'minlerin emiri, ni~in aghyorsun? Allah'a yemin ederim ki
bu, f?i.ikredilmesi gereken bir durumdur, deyince Hz. Orner f?Oyle karf?I-
hk verdi:
-Allah' a yemin ederim ki, hm bunun i9n aglamadim. Yine Allah'a
yemin ederim ki, Allah, bu mall an bir millete verirse o millet mutlaka bir- )
birlerini ~ekememeye ve birbirlerine ofke duymaya oof?larlar. Birbirlai.ni l
~kememeye b~ladliar nn Allah, azab1n onlann aras1m mutlaka b1raklr. )
Boyle dedikten sonra Kadisiye ganimetlerini paylaf?brdi~ gibi bu i
ganimetleri de paylaf?brdi. (

Seyfb. Orner, i.istadlarmm f?Oyle dediklerini rivayet etmif?tir: 1

"Celwa savaf?I, hicri onaltmc1 senenin zilkade aymda yap1ld1. Bu sa-
vaf?la Medain'in fethi arasmda dokuz ayhk bir zaman vardir. Haf?im b.
Utbe Celula sava~1yla ilgili olarak f?U f?iiri soylemif?tir:

"Celula savaf?I, Ri.istem savaf?I, Kufe savaf?I, muharrem aymda yapi-

lan savaf? ve aralannda baz1 zamanlann fas1la olarak bulundugu diger
savaf?lar.
~akaklanm1 agartblar, if?te yaf?landim.
'I
~akaklanm Mekke'nin beyaz ci~ekleri gibi agardilar." l
Ebu Ni.iceyd'de Celula savaf?Iyla ilgili olarak f?U §iiri soylemif?tir: l
t
"Celula savaf?mda birliklerimiz as1k surath arslanlar gibiydiler. ~
Farshlann topluluklanm darmada~n ettim. (

Onlan hezimete ugratbm. (

Murdar Mecusilerin cesetleri helak olsun. (

Firuzan onlara bir yudum i~irerek kaprdi. l
Mehran da b~Iann kopanldi~ gi.inde ~rma pkb ki onu ele ge¢r- 1
mek istedim.
Onlar, oli.im i~in bir diyarda ikamet ettiler.
'l
Ri.izgarlar, mezar topraklanm i.izerlerine sa~blar." 1
 BOYOK ISLAM TARIHI 119

HULVANIN FETHi

Celula sava~1 tamamlanillktan sonra Hi~am b. Utbe, Hz. Omer'in

emriyle orada ikamete devam etti. Hz. Orner, Sa'd'a gonderdigi mektu-
bunda bunu emrediyordu. Ka'ka b. Amr da yine aym emir iizerine Hul-
van'a gitti ki, burada bulunan Muslumanlara destek olsun ve ka~an
Kisra'yi da kovalasm. Onceki sayfalarda da anlattigumz gibi Ka'ka, ora-
ya gitti. Celula'da sava~an dii~manlann komutan1 Mehran er-Razi'yi
yakalayip oldurdii. Firuzan, kapp kurtuldu. Kisra'nm yanma varill~
zaman Cel ilia' da meydana gelenleri, Farslann ba~ma gel en felaketi ve
onlardan 100 000 ki~inin olduriildiigunii haber verdi. 0 esnada Kisra da
Hulvan'dan kapp Rey'e gitti. Hulvan'da yerine naib olarak Husrev $€-
num admda bir komutam b1rakh. Ka'ka b. Amr, o komutanm iizerine
gitti.Komutan onunla miibareze yapb. $ehir ill~mda yapllan miibareze
neticesinde iki tarafta ~iddetlice sava~tllar. Sonra Cenab-1 Allah, Miis-
liimanlara yarillm edip Hulvan'm fethini nasip etti. Hiisrev $enum da
yenilgiye ugyaill.Ka'ka doniip ~ehire girdi, ~ehri teslim alill. Miisliiman-
lar da ~ehire girip bol miktarda ganimet ele ge~rdiler ve ~k sayida ki~i­
yi de esir alilllar. Orada ikamete ba~lailllar. <;evre yerlerde ya~ayanlan
islam' a davet ettikten ancak onlar bu daveti kabul etmedikten sonra
cizye tarhettiler. Sa'd'm Medain'den kalk1p Kufe'ye gidi~ine kadar
Ka'ka orada kalill. Sonra kalklp KUfe'ye gitti. Nitekim bunu ileride in~a­
allah apkyaca~z.

TiKRiT VE MUSUL'UN FETHi

Sa'd, Medain'i fethettikten sonra Musullulann, Tikrit'te Antak

admda bir kafirin ~evresinde toplaillklanm haber alill. Celwa'daki sa-
va~m neticesini ve Farshlann Tikrit'te topland1klanm, Musullulann
neler yapbklarm1 Hz. Omer'e bir mektupla bildirdi. Hz. Omer'in, Celwa
halkl ile ilgili olarak gorii~lerini bildirdigi mektubundan onceki sayfa-
larda bahsetmi~tik. Hz. Orner, bu defa Tikrit'te Antak'm emri altmda
toplanan Musul halklyla ilgili gorii~lerini bildiren bir mektubu Sa'd'a
gonderdi. Bu mektubunda onlara sava~mak i~n bir ordu gondermesini,
ordunun ba~ma da Abdullah b. Mu'tem'i komutan yapmas1m, sag kana-
da Haris b. Hassan ez Zuhliy'yi, sol kanada Furat b. Hayyan el-icli'yi,
oncii kuvvetlerin ba~ma Rib'i b. el-Efkel el-Gazziy'yi, art~1 kuvvetlerin
ba~ma da Arfece b. Herseme'yi komutan yapmasrm emretti. Abdullah b.
Mutem'i, 5000 ki~ilik ordusuyla Medain'den aynhp yola pkb. Dort giin
ve dort gecelik bir yiiriiyii~ten sonra Tikrit'e gelip komutan Antak'm
iizerine varill. Antak'm emri altmda Bizanshlardan, $ehar~elilerden,
Hristiyan Araplardan, iyadhlardan, Tagliblilerden ve Nemrlilerden
120 1BNKES1R

adamlar toplannu~t1. Bunlar Tikrit'i savunmaya ba~lam1~larch. Abdul-

lah b. Mutem ise ~ehri lurk giinli.ik bir ku~atma altma alarak bu sure
i~nde onlarla yirmidort kez ~arp1~b. Her ~arp1~ma neticesinde mutlaka
onlan maglub ediyor, topluluklarm1 yenilgiye ugrabyor, yan taraflanm m~

zaJiflabyordu. Bunun i.izerine Bizanshlar, gemilere binerek mallanm Bu

da yanlanna alarak oradan gitmeye karar verdiler. Abdullah b. Mutem goJ
de orada bulunan bedevilere haber gondererek f?ehir halkma karf?l ken- de:
disine yarchm etmeleri ~agnsmda bulundu. Haberciler, onlann bu ~ag­ bil
nya olumlu cevap verdikleri haberini getirdiler. Bunun i.izerine Abdul- . '<
lll
lah b. Mutem, onlara ~u ikinci haberi gonderdi: raJ
"Eger soylediginiz sozde dogruysamz, Allah'tan ba~ka ilah bulun- Fa
madi~na, Muhammed'in de Allah'm Rasulu olduguna ~ahadet edin. ka
Onun, Allah katmdan getirdigi ahkam1 kabul edin." nu
Giden haberciler, onlann Mi.isli.iman olduklan haberini getirdiler. M~
Bunun i.izerine Abdullah b. Mutem, onlara bu defa f?U haberi gonderdi: nr
"Eger dogru soyli.iyorsamz biz tekbir getirip geceleyin f?ehire hi.icum tin
ettigimizde Bizanshlara karf?l gemilerin kap1lanm kapatm. Onlann ge- ole
milere binmelerine engel olun. Yakalayabildiklerinizi oldi.iri.in." get
Bundan sonra Abdullah ve arkadaf?lan i~i s1lu tutup sald1nya ge~ti­ lee
ler. Hep bir a~zdan tekbir getirdiler. t;lehire hi.icum ettiler. Ote tarafta-
ki bedevilerde tekbir getirdiler. t;lehir hallu ~a~luna dondi.i. Ve Dicle ta-
rafmdaki kap1lardan pkmaya ba~lachlar. Mi.isli.imanlar, iyadh ,Nemir-
li ve Tagliblilerden ~ok SaJida ki~iyi oldi.irdi.iler. Abdullah b. Mutem de
arkadaf?lanyla birlikte diger kap1lardan f?ehire girdiler.Hallu ba~tan sa·
sona Oldi.irdi.iler.Ancak iyadh, Taglibli ve Nemrli bedevilerden Mi.isli.i- yu
man olanlar oli.imden kurtuldular. Hz. Orner mektubunda yazmif?b ki, toJ
Mi.isliimanlar Tikrit'e sahip olup di.i~mana galip olduklan zaman Rib'i ru
b. Efkel'i, H1sneyn diye bilinen Ninova ve Musul'a gondersinler.Rib'i, ya
Hz. Omer'in emri iizerine yanma bi.iyi.ik bir mi.ifrezeyi alarak Musul'a ba
gitti. Bahachrlardan bir topluluk ile Musullulardan bir grup ta onun be- su
raberindeydiler. Musullulann haberleri olmadan aniden oraya varch- HE
lar. Rib'i ve maiyetindeki mi.ifrezeyi gori.ince hemen banf? ~agnsma ica- de
bet ettiler. Rib'i, onlan zrmmi stati.isi.ine alch. Onlar da boyun egerek ha- tu
ra~ odediler. Sonra Rib'i ,Tikrit'ten elde edilen ganimetleri askerlere ip
taksim etti. Si.ivarilerin paJI3000 piyadelerin paJI ise 1000 dirhem ol- ay
du. Ganimetlerin bef?te birini Furat b. Hayyan ile, fetih miijdesini de da
Haris b. Hassan ile gonderdiler. Musul'da savaf? komutas1m Rib'i b. Ef- HE
kel iistlendi. Oradaki haracm toplanmas1 if?iyle de Arfece b. Herseme ffil
gorevlendirildi. ka

1?11
di.
 BOYOK ISLAM TARIHI 121

IRAK DiYARINDAKi MASEBEZANIN FETHi

Ha!?im b. Utbe, Celula sava!?mi tamamlay:tp Medain'e dondiigu za-

man Sa'd, Azin b. Hiirmiizan'm Farshlardan asker topladi~m duydu.
Bu durumu Hz. Omer'e mektupla bildirip fikirini sordu. Hz. Orner de
gonderdigi cevabi mektubunda Azin b. Hiirmiizan iizerine bir ordu gon-
dermesini, ordusunun ba!?ma da Thrar b. Hattab'1 komutan yapmasm1
bildirdi. Bu emir iizerine D1rar, haZirlanan ordunun ba!?mda Meda-
in'den yola ~kb. Oncii birliklerin ba!?mda ibn Hiizeyl el-Esedi vardi. Th-
rar'm oraya ula!?masmdan once ibn Hiizeyl ula!?IP Azin'le kar!?lla!?ti.
Farsh askerlerin giiciinii kirdi. Azin b. Hiirmiizan'l ve firavunl~IDI!? ar-
kada!?lanm esir aldi. Emir verdi, huzurunda Azin b. Hiirmiizan'm boy-
nu vuruldu. Ka~an Farsh askerleri takip ederek biiyiik bir !?ehir olan
Masebezan'a ul~b. Oray:t harple ele ge~rdi. Masebezanlliar, dag ba!?la-
nna ve ge~tlere ka~tliar. Onlan islfun'a davet etti.Onlar da onun dave-
tine icabet ettiler.Miisliiman olmayanlann iizerine cizye tarhetti. Vali
olarak orada ikamete ba!?ladi. Orada kali!?I, Sa'd'm Medain'den Kufe'ye
ge~isine kadar devam etti. Nitekim bununla ilgili a~klama ileride veri-
lecektir.

KARKiSYA iLE HEYTiN FETHi

ibn Cerir ile digerleri dediler ki: Cezireliler, Ebu Ubeyde ve Halid'le
sava!?ma hususunda Humuslulara yarmm etmi!?lerdi. Qi.inkii Herakli-
yus, Kinnesrin' de bul unuyordu. Cezireliler, bun dan sonra Heyt !?ehrinde
toplanmi!?lardL H~im, Celula'danMedain'edfudiiguzaman Sa'd,bu du-
rumu Hz. Omer'e bir mektubla bildirip fikrini sordu. Hz. Orner de ona
yazd1~ cevabi mektubunda Heyt iizerine birordu g()rdermesini, ordunun
ba!?Ina Orner b. Malik b. Utbe b. Nevfel b. Abdumenaf1 komutan yapma-
Sim emretti. Orner b. Malik de beraberindeki Miisliimanlarla birlikte
Heyt !?ehrine dogru yola pkb. ~ehre vard1~ zaman halkm ~evreye hen-
dek kazmi!? olduklanm g6rdii. Onlan bir siire ku!?atma altmda tut-
tu.Ama bir!?ey elde edemedi, muzaffer olamad1. Ku!?atmay:t siirdiirmesi
i~n yerine Haris b. Yezid'i b1rakarak bir grup arkad~1yla birlikte orad an
aynhp Karkisya'ya gitti. Oray:t kuvvet yoluyla ele ~~rdi. Karkisya halkl
da bunun iizerine islam devletine cizye vermeye raz1 oldu. Orner b. Malik,
Heyt'teki ku!?atma komutanma !?U mektubu yazd1: "Eger ban!?a yan~­
mazlarsa, hendeklerinin ~vresine sen de hendek kaz ve kendi tarafmda
kap1lar yap. "Bu haberi alan Heytliler, ban!?a raz1 oldular.
Hafiz ez-Zehebi dedi ki: Hicretin onaltmc1 senesinde Yermiik sava-
!?Illl tamamlamktan sonra Ebu Ubeyde, Kinnesrin'e Amr b. As'1 gonder-
di. 0 da Halepliler, Miinbicliler ve Antakyal1larla ban!? antla!?mas1 yap-
122 lBNKESlR

TI
b . Onlann cizye odemelerini karara baglad.I. Kinnesrin'e bagh diger bel-
deler ise kuvvet yoluyla fethedildiler. Yine hicretin onaltmc1 senesinde ah
iyaz b. Ganem eliyle Surut; ve Urfa fethedildi. ibn Kelbi''nin anlatti~na lal
gore yine bu senede oncii kuvvetlerinin baf?mda Halid b. Velid olmak Ra
iizere Ebu Ubeyde, ordusuyla birlikte Kudiis'ii kuf?atma altma alm. Ku- lee
diisliiler de Hz. Omer'in gelmesi ve banf?I bizzat onun kendisi ile yapma Ra
f?artiyla banf?a talib oldular. Ebu Ubeyde de bu durumu Hz. Omer'e bir s1r
mektupla bildirdi. 0 da gelip Kudiisliilerle banf? antlaf?masi yapti . Ku- lik
diis'te birkat; giin kalmktan sonra Medine'ye dondii. Ra
Ben derim ki: Bu hadise, hicretin onaltmc1 senesinden once vuku m
bulmuf?tur. Dogrusunu Allah bilir. Cu
Vakidl dedi ki: Hz. Orner, bu senede Rabaza'YI Miisliimanlann atla-
n it;in koruluk haline getirdi. Bu senede Ebu Mihcen es-Sakafi'yi Badi vel
f?ehrine siirgiin etti. Bu senede Abdullah b. Orner, Safiyye binti Ebi bu
Ubeyd'le evlendi. Oil
Ben derim ki: Safiyye'nin babas1 Ebu Ubeyd, Cisr savaf?mda f?ehid toJ
edilen miifreze komutan1mr. Yine Safiyye, daha sonralan Irak valiligi ra:
yapan Muhtar b. Ubeyd'in kiz kardef?idir. Safiyye, saliha bir kamnm. ye'
Kardef?i ise facir ve kafirdi. ye
Vakidi dedi ki: Hicretin onaltmc1 senesinde Hz. Orner, insanlara eti
haccettirdi. Medine'de yerine naib olarak Zeyd b. Sabit'i b1rakb. Mek- Si1
ke'deki valisi Attab idi. ~am valisi Ebu Ubeyde, Irak valisi Sa'd, Taifva- Si1
ill\
lisi Osman b. Ebu'l-As, Yemen valisi Yala b. Umeyye, Yemame ve Bah-
reyn valisi Ala b. Hadremi', Umman valisi Huzeyfe b. Mihsan,Basra va- riy
lisi Mugire b. ~ube, Musul valisi Rib'i b. Evfel ve Cezire valisi de iyaz b. ler
Ganem el-Ef?ari idi. ad
Slll
Vakidi dedi ki: Hicri onaltmc1 senenin rebiyiilevvel aymda Hz.
Orner tarih yazm. Hicri tarihi ilk yazan o oldu. im
Ben derim ki: Bunun sebebini de Hz. Omer'in sireti adh eserde an- yel
lattik. ~oyle ki: Bir adamm bir baf?kasma yazm~ ve vadesi f?aban ayt M:
olan bir bort; senedi Hz. Omer'in eline get;ti. Senede bak:mca vadenin ~?a­ yir
ban aJI oldugunu gordii ve f?oyle sordu: ce
-Hangi f?aban aJI? Bu senenin mi, get;en senenin mi yoksa gelecek ne
senenin mi f?aban aYI?
Bundan sonra halki toplam ve f?Oyle dedi: caj
-insanlara oyle bir tarih belirleyin ki, ooylece bort;lanmn vadesini Jl2
bilsinler. Anlablm~na gore bazilan, Farshlann hiikiimdarlannm tah- sir
ta gepf? ve tahtan aynhf?lan goz online almarak yapbklan gibi bir tarih du
yap1lmasm1 teklif ettiler. Buna gore bir hiikiimdar vefat edince ondan Ra
sonra gelecek olan hiikiimdann dogum tarihi nazan itibare almacakb. H2
Bunu uygun gormediler. BaZilan da, "iskender zamanmdan ba§layan nr
Rum tarihini kabul edelim." dediler. Bunu da uygun gormediler. BaZila- sa
 BUYUK ISLAM TARIHI 123

n Rasulullah (s.a.v.)'m dogumunu, baz1lanysa bisetini nazan itibare

alarak tarih konulmasm1 teklif ettiler. Hz. Ali ile baf?kalan, Rasulul-
lah'm Mekke'den Medine'ye hicretinin esas ahnmasm1, bunun
Raswullah'm dogumuna ve bisetine gore daha aVJ.k ve net olaca~m soy-
lediler. Hz.Omer ile sahabeler, bunu uygun gordiiler. Hz. Orner,
Rasulullah'm hicretinden itibaren baf?layan bir tarih sistemi kurulma-
sml emretti ve yllbaf?l olarak da muharrem aYlm belirledi. imam Ma-
lik'e gore hicri Yilbaf?l rebiyiilevvel aYinda ba§lar. Qiinkii bu ayda
Raswullah Medine'ye gelmi~?ti. Cumhur-u ulemaya gore ise hicri Yilbaf?l
muharrem aYl ile baf?lar. Aylann kanf?mamasl i~in bu daha saglamdi.
Qiinkii muharrem aYl, Arabi aylann ilkidir.
Hicri onaltmc1 senede Rasulullah'in oglu ibrahim'in annesi Mariye
vefat etti. Vakidi, ibn Cerir ve digerlerinin anlatbklanna gore Mariye,
bu senenin muharrem aYlnda vefat etmi~?tir. Cenaze namaz1m da Hz.
Orner kllmrmif?tir. Hz. Orner, onun cenaze namaZim kllmalan i~in halkl
toplamlf?b. Namazdan sonra Baki mezarh~na defnedildi. Allah ondan
raz1 olsun ve onu hof?nut kllsm. Bu kamnm as1l am Mariyetii'l-Kibtiy-
ye'dir. Onu Raswullah (s.a.v.)'a iskenderiye valisi Ciireyc b. Miina hedi-
ye etmi~?ti. Aynca bir~ok hediye ve armaganlan da Rasulullah'a takdim
etmif?, Rasulullah da kabul buyurmuf?tu. Mariye ile birlikte klz karde§i
Sirin de vardi. Rasulullah (s.a.v.), Sirin'i Hassan b. Sabit'e hibe etmi~?ti.
Sirin, Hassan b. Sabit'e Abdurrahman amnda bir erkek ~ocuk dogur-
muf?tu. Anlatilm~na gore Mukavkis, Mariye ve Sirin ile birlikte iki ca-
riye daha hediye etmi~?tir. Bu iki cariyenin Mariye ile Sirin'in hizme~i­
leri olmalar1 muhtemeldur. Yine Mukavkis bunlarla birlikte Me'bur
amnda buruk bir koleyi de Raswullah'a hediye etmi~?ti. Hediyeler ara-
smda Diildiil adh doru bir kabr da varm. Bunlara ek olarak iskenderiye
imalatmdan ipekli bir elbise de Raswullah'a hediye edilmif?ti. Bu hedi-
yeler, hicretin sekizinci senesinde Rasulullah (s.a.v.)'a gonderilmi~?ti.
Mariye, Rasulullah'tan hamile kalarak ibrahim'i dogurmu§, lbrahim
yirmi ay yaf?aiDif? ve babas1 Rasulullah(s.a.v.)'m vefatmdan bir sene on-
ce vefat etmi~?ti. Vefatmdan otiirii Raswullah (s.a.v.) iiziiliip onun iizeri-
ne aglamif? ve f?Oyle demif?ti:
"GOz yaf?anyor, kalp hiiziinleniyor ve biz ancak Rabbimizin raZI ola-
ca~ f?eyi soyliiyoruz. Ey ibrahim, vefatm sebebiyle biz hiiziinlenmekte-
yiz." Bu hadiseyle ilgili aVJ.klama, hicretin onuncu senesi olaylan ciimle-
sinde verilmi~?ti. Mariye, saliha kamnlardan olup hayrrh ve giizel bir ka-
dmdi. Rasulullah (s.a.v.)'m yanmda mutlu bir hayat siirmiif? ve
Raswlah onu begenmi~?ti. Sureti giizel, huyu giizel bir kadmm. Tathym.
Hz. ibrahim'in cariyesi Hacer'e benziyordu. Qiinkii ikisi de M1s1r diya-
nndan gelmif?lerdi. Her birini bir Peygamber nikahma almif?ti. Allah'm
salatii selamlan iizerlerine olsun.
124 IBNKES1R

go
lru

Til
"S
Mt
HiCRETiN ONYEDiNCi SENESi m:
SOl
Bu senenin muharrem aymda Sa'd b. Ebi Vakkas, Medain'den ayn- Ki
hp KUfe'ye gitti. Qiinkii sahabeler, Medain f?ehrinin havasim begenme- Sa
mif?lerdi. Onlar bu havadan rahatsiz olmuf?, renkleri de~mif? ve vi.icut- gil
lari za)llflamif?b. Medain'de kara sinek ve toz ~oktu. Sa'd, bu hususta Sa
Hz.Omer'e bir mektup yaz1p fikrini sordu. Hz. Orner de ona:"Araplara di~
ancak develerine uygun gelen yerler de y~amak miinasibtir." diye yaz- M«
di. Bunun iizerine Sa'd, Miisliimanlar i~n miinasib bir ikamet mahalli ya
araf?tlnp bulmak iizere Hiizeyfe ile Selman b. Ziyad'I gorevlendirip yola ve:
~kardi. Bunlar Kufe topra~na geldiler. Orasi, ~aklllh ve klrmizi kumlu
bir yerdi. OraYl begendiler. Orada ii~ kilise ve de kamif?tan yapllma ev-
ler gordiiler. Kiliselerden birinin adi Deyri Hareke binti Numan, digeri-
nin adi Deyri Ummii Amr, ii~iinciisiiniin adi da Deyri Silsile idi. Huzeyfe
ile Selman inip orada namaz kild1lar. Her biri f?Oyle dua etti:
"Ey goklerin ve goklerin altmda golgelenen f?eylerin Rabbi! Ey yer- na
yiiziiniin ve yeryiiziiniin iizerinde bulunan f?eylerin Rabbi!Ey riizgarla- ffil

nn ve riizgarlar tarafmdan savrulan f?eylerin Rabb1! Ey Yildizlarin ve ffil

diif?enlerinin Rabbi! Ey denizlerin ve denizler tarafmdan siiriiklenen ffil

f?eylerin Rabbi! Ey f?eytanlann ve f?eytanlar tarafmdan saptinlan kim- dii

selerin Rabbi! Ey kulubelerin ve kulubeler i~inde saklananlann Rabbi! tal
~u Kufe'yi bizim i~in bereketli ve ugurlu kll. Bura)'l daimi bir menzil fill
yap." sill
Namaz klhp dualarmi tamamladiktan sonra ikisi de durumu Sa'd'a zru
bildiren bir mektup yazip gonderdiler. Sa'd da KUfe'yi ~hir haline getir- du
melerini emretti. Kendisi de hicri onyedinci senenin muharrem a)'lnda ale
oraya gitti. Orada ilk bina olarak bir mescit inf?a ettiler. Sa'd, uzak me-
safelere ok atan bir adama emir verdi. 0 adam da mescidin dort bir yam- du
na ok atb. Oklann diif?tiigu yerlerde halkln evler yapmalanna miisaade ni
etti. Halk da oralarda evler inf?a ettiler. Sa'd, mescidin mihrabi k~I­ ola
smda hiikiimet kona~ ve beytii'l-mal binasmi inf?a ettirdi. Yaptiklan Sir

ilk bi~alar kamif?tandi. Ancak bu binal~ aym senede yandilar. Durumu mt

Hz. Omer'e bildirdiklerinde o, israfa ka~mamalan ve haddi af?mamalan em
f?arbyla kerpi~ten binalar yapmalanm emretti. Sa'd, emir ve kabilelere ed«
haber gonderdi. Yanma geldiler, onlan Kufe'ye yerlef?tirdi. Sa'd, Ebu mE
Hiyac'I insanlan Kufe'ye yerlef?tirmek ve oraYl imar etmek vazifesiyle Ka
 BfTYOK ISLAM TARIHI 125

gorevlendirdi. Ana cadde i~n yirmi u~ zirahk yer b1rakmalanm, sokak-

lar i~nde yedi zirahk yer b1rakmalanm emretti.
Sa'd'm kendisi i~in de ~ar§Iya yakm bir yerde ko§k yapilm.lnsanla-
nn yiiksek sesle konu§malan Sa'd'l rahats1z etti. Kap1sm1 kilitleyerek:
"Sesinizi klsm." dedi. Onun bu sozunu duyan Hz. Orner, Muhammed b.
Mesleme'yi oraya gonderdi. Muhammed'e Kufe'ye vard1~ zaman ~ak­
ma~m ~aklp odunlan tutu§turmasmi ve Sa'd'm ko§kiinu yakmasm1,
sonra da hemen Medine'ye donmesini emretti. Muhammed b. Mesleme
Kufe'ye vanr varmaz Hz. Omer'in emrini yerine getirdikten sonra
Sa'd'a da insanlann yiiziine kapisim kilitlememesini, insanlann i~eriye
girmelerine engel olacak bir nobe~iyi kap1sma brrakmamasm1 emretti.
Sa'd da bu emre uydu. Muhammed b. Mesleme'ye biraz mal vermek iste-
diyse de Muhammed, onun vermek istedigi mal1 kabul etmedi. Sonra
Medine'ye dondu. Sa'd da bundan sonra Kufe'de u~ bu~uk sene valilik
yapb. Nihayet Hz. Orner, onu bu gorevinden alru. Ancak o, acizliginden
veya hainliginden oturii gorevden almml§ degildi.

BiZANSLILARIN EBU UBEYDE'Yl HUMUS'TA KU$ATMALARI

VE HZ. OMER'iN $AM'A GELi$i

Bizanshlardan bir topluluk, Humus'ta Ebu Ubeyde'yi ku§atma alb-

na almaya karar verdi. Cezirelilerden ve oradaki ahaliden asker yarru-
mi istediler. Ebu Ubeyde'nin uzerine yuriiduler. Ebu Ubeyde de duru-
mu Halid b. Velid'e bildirdi. Halid b. Velid de Kinnesrin'den kalklp Hu-
mus'a gelmek uzere yola ~kb. Durumu Hz. Omer'e de bir mektupla bil-
dirdi. Ebu Ubeyde, Bizanshlarla sava§mak~veya Hz. Orner'in bu husus-
taki emri gelinceye kadar kaleye s1~mp beklemek hususunda Muslii-
manlarla isti§are yapb. Hepsi de kaleye s1~mp emrin geli§ini bekleme-
sini tavsiye ettiler. Yalmz Halid b. Velid, bu tavsiyelere kar§I pklp Bi-
zanshlarla sava§maYl teklif etti. Ebu Ubeyde, Musluman ~oguruuga uy-
du, kaleye s1~mp beklemeye ba§laru. Bizanshlar da onu ku§atma altma
ald1lar.
Ote yandan $am'a bagh butun beldeler kendi dertleriyle me§gul ol-
duklan i~ Ebu Ubeyde'ye yarillma gelememi§lerdi. $ayet kendi i!?leri-
ni b1raklp Humus'a gelecek olsalard1, $am oolgesindeki duzen alt iist
olacakb. Hz: Orner de Sa'd'a mektup gondererek Ka'ka b. Amr komuta-
smda bir birlik olu§turmasm1 ve mektubunu ahr almaz bu birligi Hu-
mus'ta ku§atma altmda bulunan Ebu Ubeyde'ye yarruma gondermesini
emretti. Aynca Ebu Ubeyde'yi ku§atma altma alan Bizanshlara yarillm
eden Cezireliler uzerine de iyaz b. Ganem komutasmda bir ordu gonder-
mesini emretti. iki ordu da aym zamanda Kufe'den pklp yola ~kblar.
Ka'ka komutasmdaki ordu 4000 ki§iden mute§ekkildi. Bunlar ku§atma
126 ffiNKESlR

altmda bulunan Ebu Ubeyde'ye yard.Im ipn Humus'a gidiyorlard.I.

Hz. Orner de bizzat Ebu Ubeyde'ye yard.Im etmek ipn Medine'den b.
yola ~kti. Cabiye'ye kadar geldi. Ser' beldesine kadar geldigi de soylen- sa:
mi~tir. ibn lshak bOyle demi~tir. Akla yatkm olan da budur. Dogrusunu da
Allah bilir. Humus'ta Bizanshlarla beraber bulunan Cezireliler, lslam tiy
ordusunun kendi beldelerine gitmekte oldugu haberini almca Bizansh- ol~

lardan aynhp beldelerine geri dondiiler. Bizanshlar da Hz. Omer'in Ebu

Ubeyde'ye yard.Ima gelmekte oldugunu duyunca ger~ekten gii~lerini ve
morallerini kaybettiler. Halid b. Velid, kaleden plop Bizanshlarla sa-
va~masi ipu Ebu Ubeyde'ye tavsiyede bulund:ti.. Ebu Ubeyde de onun bu
tavsiyesine uyup kaleden pkti. Dii~manla sava~b. Allah ona fetih nasip
etti. Zafer verdi. Bizanshlar, feci bir yenilgiye ugrad.Ilar.
Bu hadise, Hz. Omer'in oraya geli~inden ve takviye birliklelerin ora- ett
ya ula~masmdan ii~ gece once olmu~tu. Ebu Ubeyde de Cabiye'de bulu- ye,
nan Hz. 6mer'e fetih haberini gonderdi. Takviye birlikler de kendilerine ya
bu fetihten ve zaferden ii~ gece sonra ula~m1~lard.I. Bu durumu da Hz.
Omer'e bildiren Ebu Ubeyde, takviye birliklerini de kendileriyle birlik-
te ganimetten pay sahibi lohp lolmayacag,.m Hz. Omer'e sordu. Gelen rir
cevapta bu takviye birliklerinin de ganimetten pay almalan emr edil-
mekteydi. <;unkii dii~man, takviye birliklerinden korktugu ipn morali-
ni kaybetmi~ ve geri ~ekilmi~ti. Bunun iizerine Ebu Ubeyde, takviye bir-
likleri de ganimetten pay sahibi k1ld1. Hz. Orner, ~oyle demi~ti:"Allah,
KUfelilere haJir miikafat versin. Onlar hem kendi s1mrlanm koruyor- ile
lar, hem de diger ~ehirlerin ahalisine yard1m ediyorlar."
di.
CEZ1RE'N1N FETHl . Or

ibn Cerir dedi ki:Hicretin onyedinci senesinde -Seyf b. Omer'in ifa- sir
H~
desine gore-Cezire oolgesi fethedildi. ibn lshak dedi ki: Cezire oolgesi,
hicretin ondokuzuncu senesinde fethedilmi~tir. Cezire'ye Ebu Musa el- ~11
H:~
E~'arive Orner b. Sa'd b. Ebi Vakkas'la birlikte lyaz b. Ganem gitmi~ti.
Orner b. Sa'd b. Ebi Vakkas, gen~ biri oldugu ipu komuta yetkisi yoktu. ler
Beraberlerinde Osman b. Ebu'l-As da varm. Bunlar Urfa'ya indiler. Ciz-
ye odemeleri ~artiyla Urfal1larla ban~ antla~mas1 yapblar. Harranlllar
da aym ~artlarla ban~ antla~mas1 yapblar. Sanra Ebu Musa el-E~'arl, lm
lyaz b. Ganem tarafmdan Nusaybin'e gonderildi. Orner b. Sa'd'da da
ffi(
Re'sii'l-Ayn'a gonderildi. lyaz b. Ganem'in kendisi ise Dara'ya gitti. Bu
beldeler fethedildi. Osman b. Ebu'l-As, lyaz b. Ganem tarafindan Er-
meniye'ye gonderildi. Orada ufak ~apta da olsa bir sav~ yapud.I. Bu sa- va
va~ta Savfan b. Muattal es-Siilemi ~ehid edildi. Sonra Osman b. Ebu'l-
As, cizye odemeleri ~art1yla Ermeniye halloyla ban~ antla~mas1 yapb. iki
Her ev hallo bir dinar verecekti. da
 BOYOK IsLAM TARIHI 127

Seyfb. Orner, bir rivayetinde f?Oyle demiE?tir: Abdullah b. Abdullah

b. Gassan yola ~1klp. Musul'a geldi. Sonra da yoluna devam ederek Nu-
saybin'e ulaf?b. Nusaybinliler, Rakkahlarla yap1lan banE? antlaf?masm-
daki E?artlar dogrultusunda onunla banf? antla~mas1 yapblar. 0 da Hris-
tiyanlann reislerini Hz. Omer'e gonderdi. Cezire halkl Araplarmdan
olan bu Hristiyan reisler, yanma vardlklannda Hz. Orner, onlara:
-Cizye odeyin, dedi. Onlar da ~u kar~1h~ verdiler:
-Bizi giiven duyaca~1z yerimize ula~br. Allah'a yemin ederiz ki,
eger iizerimize cizye tarhedecek olursan biz Bizans topraklanna gire-
riz.Vallahi eger bizden cizye alacak olursan, Araplar arasmda bizi rezil
riivay edersin.
-Siz kendi kendinizi rezil riisvay ettiniz! Ummetinize muhalefet
ettiniz. Allah'a yemin ederim ki, kii~iilmii~ ve al~almlf? olarak cizye ode-
yeceksiniz.Eger Bizans topraklanna ka~arsamz, sizin hakklmzda bir
yaz1 yazar, sonra da sizi esir al1nm.
-Bizden bir~eyler al, ama adm1 cizye koyma.
-Biz alaca~m1z f?eye cizye deriz.Ama siz ona ne ad verirseniz ve-
rin.
Bu konuf?malara f?ahid olan Hz. Ali ~oyle dedi:
-Sa'd, bunlardan sadakaYl kat kat alsa daha iyi olmaz m1?
Hz. Orner de:
-Olur, dedi. Hz. Ali'nin bu tavsiyesini dinledi. Ve onlar hakkmda
ileri siiriilen bu tavsiyeye memnuniyetle raz1 oldu.
ibn Cerir dedi ki: Hicretin onyedinci senesinde Hz. Orner, f?am'a gel-
di. Muhammed b. ishak'm kavline gore Ser' beldesine ulaf?IDif?b. Seyfb.
Orner ise, Cabiye'ye ulaf?tl~m soylemif?tir.
Ben derim ki: Me~hur kavle gore Hz. Orner, bu geli~inde Ser' belde-
sine ula~IDif?tlr. Ordu komutanlan Ebu Ubeyde,Yezid b. Ebi Siifyan ve
Halid b. Velid, onu Ser' de karf?Ila~mi~lardl. Bunlar, Ser' beldesinden
pkmak iizereydiler. f?am'da veba salgm1 goriildiigu haberini verdiler.
Hz. Orner de bu hususta Muhacir ve Ensar'a dam~b. Onlar, farkl1 gorii~­
ler ileri siirdiiler. Kimisi:
-Sen bir i~ i~in geldin, geri donme, dedi. Kimisi:
-Rasulullah'm onde gelen ashab1yla birlikte bu veba salg~mmn bu-
lundugu yere gelmeni uygun gormiiyoruz, dediler.
Anlabldl~na gore Hz. Orner de ertesi sabah halkln oradan geri don-
mesini emretmi~ti. Ebu Ubeyde, ona:
-Allah'm kaderinden mi ka~1yorsun? diye sorunca Hz. Orner, f?U ce-
vabl vermi~ti:
-Evet, Allah'm bir kaderinden baf?ka bir kaderine kapyoruz. Sen
iki yakal1 bir vadiye insen, bir yakas1 ye~illikli ve otlak olsa, diger yakas1
da kurak olsa sen atm1 otlak olan yerde otlatrrsan Allah'm kaderi ile ot-
128 1BNKES1R

latmi§ olursun. Kurak yerde otlabrsan da Allah'm kaderiyle otlatmi§ on

olursun. Oyle degil mi? Ey Ebu Ubeyde! Ke§ke bu sozii senden ba§ka biri Bt
soylemi§ olsaydl." ye
ibn ishak, Sahih-i Buhari'de yer alan bir rivayetinde §oyle demi§tir: mE
Abdurrahman b. Avf, baz1 i§leriyle me§gul oldugu i¢n o s1rada ortada lef
goriinmiiyordu. Gelince §oyle dedi: Bu hususta benim yammda bir bilgi oh
varmr. Rasulullah (s.a.v.)'m §oyle buyurdugunu i§ittim: tal
"Bir kavmin topra~nda veba oldugunu duyarsan1z oraya gitmeyin.
i~inde bulundugunuz bir diyarda veba goriiliirse ondan ka~mak i¢n o
diyardan pklp gitmeyin." Bu hadis, kendisinin gorii§iine uygun oldugu
i~in Hz. Orner Allah'a hamd etti ve yamndakilerle birlikte geri dondii.
imam Ahmed b. Hanbel, Sa'd b. Malik b. Ebi Vakkas, Hiizeyme b.
Sabit ve Usame b. Zeyd'in §Oyle dediklerini rivayet etmi§tir:
Rasululllah (s.a.v.) §oyle buyurdu:"$u veba pisliktir. Azab kalmbsi-
dir. Sizden onceki bir kavim bununla azaplanmnld1. Veba bir diyarda va;
goriiliir de siz orada iseniz ondan ka~mak i¢n o diyardan ~kip gitmeyin.
Eger bir diyarda veba goriildiigunii duyarsan1z oraya girmeyin." lar
Seyfb. Orner dedi ki: ''Hicretin onyedinci senesinin muharrem aym- ye
da $am'da veba goriildii. Sonra bu hastahk ortadan kalkti." Seyf, bu ve- ka
bamn Amvas taunu olduguna inanmaktamr ki, o taun sebebiyle Miislii- dii
manlann onde gelen §ahsiyetleri ve komutanlan olmii§lerdi. Ama du- rel
rum, onun iddia ettigi gibi degildir. Qiinkii Amvas taunu in§aallah ileri- ole
de de a~1klayaca~m1z gibi -bir sene sonra, yani hicretin onsekizinci se- kii
nesinde ortaya ~1km1§h. del
Seyfb. Omer'in anlatb~na gore emirii'l-mii'minin Orner, beldeleri kaJ
dola§mak, komutanlan ve tercih ettikleri haJirh i§leri kontrol etmek $a
amac1yla Medine'den ~1klp dola§maya karar verdi. Ancak sahabeler, ~r
ona kar§I ~e§itli gorii§ler ileri siirdiiler. Kimi once Irak'a gitmesini, kimi bir
de $am' a gitmesini soyledi.Hz. Orner de, Amvas taunu yiiziinden vefat
eden Miisliimanlann miraslanm taksim etmek amac1yla once $am'a se1
gitmeye karar verdi. Qiinkii olen Miisliimanlarm miraslanm taksim et- ~r
mek, $am'da problem haline gelrni§ti. Bunun i¢n $am'a gitrneye karar
verdi. Bu da gosteriyor ki Hz. Orner, Amvas taunundan yani bu hastali- bru
~n goriildiigu hicri onsekizinci seneden sonra $am'a gitrni§tir. Dernek SID
ki bu gidi§i, Ser' beldesine gidi§inden ba§ka bir gidi§tir.Dogrusunu Al- klr
lah bilir. isu
Seyfb. Orner, Hz. Omer'in §oyle dedigini rivayet etmi§tir:"insanla- bu
nn $am'daki rniras1 zayi oldu. Once oraya gidecek ve miraslan taksirn mt
edecegirn. Uygun gordiigum siirece orda kalaca~m. Sonra doniip ba§ka On
beldelerde dola§acak ve ernrirni oralara yerle§tirecegim." Ub
Dediler ki: Hz. Orner, hicri onaltmcr senede iki defa, onyedinci sene- me
de de iki defa olmak iizere toplam dort defa $am'a gelrni§tir. Ancak hicri "M
 BUYOK ISLAM TARIHI 129

onyedinci senesindeki iki seferinden birincisinde f?am'a girmemi~tir.

Bu da bizim Seyften naklettigimize gore Amvas tuanunun hicretin on-
yedinci senesinde goriildiigunii zorunlu lolmaktad1r. Ancak Muham-
med b. lshak, Ebu M~er ve b~ka birka~ tarih¢ bu hususta ona muha-
lefet ederek Amvas taununun hicri onsekizinci senede gari.ildiigune kail
olm~larrur. in~aallah ilerde de detayh olarak anlablaca~ gibi bu has-
tahk yiiziinden Ebu Ubeyde, Muaz, Yezid b. Ebu Si.ifyan ve diger onde
gelen ~ahsiyetler vefat etmi~lerdir.

AMVAS TAUNUYLA lLGiLi BAZI HABERLER

Bu hastallk sebebiyle Ebu Ubeyde, Muaz, Yezid b. Ebu Siifyan ve di-

ger onde gelen sahabelerle ba~ka ~ahsiyetler vefat etmi~lerdi.
Muhammed b. lshak, Tank b. f?ihab el-Bece1inin ~oyle d~digini ri-
vayet etmi~tir:
"Biz, Kufe'de Ebu Musa'nm yanma gitmi~tik.Sohbet ederken ~un­
lan sayledi:"Acele etmenizde bir salonca yoktur. Qiinkii bu evde bir ki~i­
ye hastal1k isabet etmi~ bulunuyor veya bu kasabayt b1ralop lorlara ~­
kabilirsiniz. Geni~ alanlara ~lop gidilebilir. Allah, orada bu vebayt kal-
runncaya kadar gezinebilirsiniz. Ben size ho~ olmayan, salomlmasl ge-
reken ~eyi haber verecegim. Bir ki~i eger bu kasabada kalmas1 halinde
olecegini zannederse veya burada kal1pda bu hastahga yakalanan bir
kimse buradan giderse yakalanmayaca~m san1rsa i~te bu giizel bi~ey
degildir. Eger Miisliiman boyle bir kanaata sahip olmayacaksa onun bu
kasabadan ~asmda bir salonca yoktur. Ben, Amvas taunu s1rasmda
f?am'da Ebu Ubeyde'yle birlikte bulunuyordum. Hastal1~n etrafi sarru-
~m Orner duyunca Ebu Ubeyde'yi oradan ~Ikarabilmek ipn ona ~oyle
bir mektup yazru.:
"Sana selam olsun. f?u anda sana ihtiyacrm var. Bir konuda bizzat
seninle k~li1kh olarak konu~mak istiyorum. Bu sebeple mektubu alru-
~nda elinden b1rakmadan yola ~1k." Fakat Ebu Ubeyde Hz.Omer'in
maksadim anlayarak ona ~u cevab1 yazru:"Ey mii'minlerin emiri!Senin
bana nipn ihtiyacrn oldugunu biliyorum. Ben, Miisliiman askerler ara-
smdaytm. Kendimi onlara tercih edemem. Ben, Allah benimle onlar ba-
londa emir ve hiikmiinii verip uygulaytncaya kadar onlardan aynlmak
istemiyorum.Sen beni yanma ~~rmaktan vazge~," Hz. Orner, mektu-
bu okuyunca aglamaya ba~lad1. <;evresindekiler, kendisine:"Ey
mii'minlerin emiri! Ebu Ubeyde vefat m1 etti yoksa?" diye sorunca Hz.
Orner: "Haytr, ama vefat etm~ saylirr." diye cevap verdi. Hz. Orner, Ebu
Ubeyde'ye Miisliimanlan· ahp bu bolgeden uzakla~masm1 bildiren bir
mektup yazmca Ebu Ubeyde,Ebu Musa'yt ~a~rarak ona ~oyle demi~ti:
"Miisliimanlar ipn kalabilecekleri bir yer tesbit et."
B. ISLAM TARllU, C.VII, F.9
130 ffiNKESlR

p
Ebu Musa der ki: "Ben yola ~kmak iizere evime gittigimde e§imin
hastahga yakalanchguu gordiim. Ebu Ubeyde'ye doniip kendisine: "Ye- v
min ederim ki ailemin ba§ma bir i§ geldi." deyince kendisi bana:'Yoksa u
e§in hastahga m1 yakalanch?" diye sm·du. Ben de ona: "Evet" diye kar§I- F
hk verdim. Bunun iizerine Ebu Ubeyde, kendi devesinin haZirlanmasi- It
m istedi ve devesinin yamna gitti. Fakat aya~m iizengiye yerle§tirir
yerle§tirmez o da hastahga yakalanch ve:"Allah'a yemin ederim ki, ben g
de bu hastallga yakalanmm." dedi. Daha sonra Cabiye'de konaklaymca- Si
ya kadar yoluna devam etti. k
Ebu Ubeyde Miisliimanlar arasmda §oyle konu§mustu: d
-Ey insanlar! Bu hastal1k Rabbinizin rahmeti, Peygamberinizin
duas1 ve sizden onceki salih kimselerin oliim sebebidir. Ebu Ubeyde, bu n
hastal1ktan kendisinin paymm da verilmesini Allah'tan dilemi§tir. Da-
ha sonra da kendisi bu hastallktan vefat etti. Olecegi s1rada yerine Mu-
c
II
az b. Cebel'i tayin etmi§ti. Muaz b. Cebel ondan sonra kalklp §U konu~­ h
maYl yapb:
-Ey insanlar! bu hastahk Rabbinizin rahmeti, peygamberinizin II
duas1 ve sizden onceki salih kimselerin de oliim sebebidir. Ben, Muaz ai- d
lesinin bu hastahktan paylannm verilmesini Allah'tan dilerim.Daha II
sonra Muaz'm oglu Abdurrahman bu hastahga yakalanarak oldii. Ar- Sf
kasmdan ayaga kalkarak bu hastal1ktan kendisine de pay verilmesini d
diledi. Avucunda vebanm izleri goriilmeye ba§landl. Kendi~i avucunu Zf
optii sonra da §Oyle dedi: "Sendeki bu hastal1ga kar§1hk diinyadaki hi~
bir§eyi tercih edip kabul edemem." Muaz da vefat edecegi s1rada yerine ~·
Vi
Amr b. As'1 tayin etti. Amr b. As kalklp halka §oyle bir nutuk irad etti: II
-Ey insanlar! Dogrusu bu hastallk, bir kimsenin i~e dii§erse a~
gibi alevlenir. Siz daglara ~karak kendinizi bu hastahktan korumaya 0
bakln. z:
Dinyeciler arasmda bulunan Ebu Vail el-Hiizeli de ona §Oyle kar§l- y:
hk verdi: II
-Yalan soyliiyorsun. Vallahi ben, Raswullah (s.a.v.)'la beraber bu- R
lundum Ve sen benim §U e§egimden daha kotiisiin.
Amr b. As, ona: d
-Vallahi ben sana bu soziin dolaYisiyla cevap vermeyecegim. Al- E
lah'a yemin ederim ki, biz daglarda ikamet edici degiliz, dedi. Sonra da n
daga ~kb . lnsanlar da onunla birlikte ~kip da~lchlar. Allah, onlardan
taunu giderdi. Orner b. Hattab, Amr b. As'm bu gorii§iinii haber almca Ill
prkin kar§Ilamach. E
lbn lshak der ki: Hz. Orner, Ebu Ubeyde ile Yezid b. Ebu Siifyan'm dl
vefat ettikleri haberini duyunca D1ma§k ordulannm iizerine Muavi- 0
ye'yi komutan yapb. Oranm haracmm toplanmasm1 da onun uhdesine
verdi. ~urahbil b. Hasene'yi de Urdiin ordusunun ba§ma komutan ya-
 BDYUK ISLAM TARlHl 131

p1p oramn haracmm toplanmasm1 da ona havale etti.

Seyfb. Orner, iistadlannm ~oyle dediklerini rivayet etmi~tir: Am-
vas taunu iki kez goriildii. Daha once bOyle bir hastallk goriilmemi~ti ve
uzun siire devam etti. lnsanlardan ~ogu bu hastallk yiiziinden vefat etti.
Hatta dii~manlar bunu frrsat bilerek lslam diyanna salmrmaya niyet-
lendiler. Miisliimanlar da bu sebeple korkuya kaplld1lar.
Ben derim ki: l~te bu yiizden Hz. Orner, bu hastal1ktan sonra $am'a
gelip vefat edenlerin miraslanm taksim etti. Qiinkii bu miraslan tak-
sim etme i~i komutanlara zor gelmi~ti. Onun, $am'a geli~i sebebiyle hal-
km gonlii ho~ olmu~tu ve bu sebeple de d~manlar, lslam diyanna sal-
firma niyetinden vaz ge~mi~lerdi. Hamd ve minnet Allah'ad1r.
Seyfb. Orner, Hz.Omer'in hicri onyedinci sene sonunda Amvas tau-
nundan sonra $am'a geli~ini anlatbktan sonra ~oyle demi~tir: "Hz.
Orner, hicri onyedinci senenin zilhicce aymda $am'dan Medine'ye don-
mek istedigi zaman kalklp insanlara hutbe irad etti. Hutbesinde Allah'a
hamdii senada bulunduktan sonra ~oyle dedi:
-Ben, ba~m1za idareci olarak tayin edildim. Allah'm sizin yoneti-
minizle ilgili olarak bana verdigi gorevleri in~allah yerine getirmi~im­
dir. Ganimetlerinizi, evlerinizi ve gazvelerinizi araniZda yaymk. Yam-
mizda bulunan ~eyi size ula~brdlk. Sizin i¢n ordular tertipledik. Yiik-
selme yollanmz1 haZirlamk. Ugruna sava~bguuz $am'miZl ve ul~abil­
diginiz kadar ganimetlerinizi geni1?lettik. Yiyeceklerinizi belirledik. Si-
ze maa1?, erzak ve ganimet verilmesini emrettik.Yapllmas1 gereken bir-
1?eyi bileniniz varsa bunu bize bildirsin ki, in§aallah o i§i yapal1m. Gii~
ve kuvvet ancak Allah iledir." Hutbe iramndan sonra namaz vakti gel-
mi§ti. Cemaat ona:
-Ey mii'minlerin emiri! Bilal'e emir versen de ezan okusa, dediler.
0 da Bilal'e emir verdi. Bilal, kalklp ezan okudu. Peygamber (s.a.v.)'m
zamanmda Bilal'm ezan okudugunu goren herkes sakallanm Islatmca-
ya kadar aglam. Hz. Orner, onlardan daha ~k aglam. Peygamberin za-
mamna yeti§mi§ olmayanlar da sahabelerin aglad1klarmdan ve
Raswullah'm habrasm1 yad ettiklerinden otiirii aglamlar.
lbn Cerir, hicri onyedinci senede Hz. Omer'in, hamama gidip viicu-
duna beyaz ¢~ek siirdiikten sonra §arapla yogurulmu§ aspur siiriinen
Halid b. Velid'e klnaYICI bir mektup gonderdigini ve mektubunda §unla-
n yazm~m rivayet etmi§tir: "Allah, 1?arabm gizlisini de ap~m da ha-
ram kllmi§tlr. Bu sebeple onu viicudunuza siirmeyin.Elinizi ona degdir-
meyin. Qiinkii o necistir. Eger bunu yapmi§samz bir daha yapmaym."
Halid de Hz. Omer'e §U cevabi mektubu yaZlp gonderdi: "Biz, 11arab1 ol-
diirdiik. 0 YikaYICI bir su haline geldi. $araptan ba§ka bir§ey oldu." Hz.
Orner de ona §Oyle bir mektup gonderdi:
"Oyle san1yorum ki, Mugire ailesi cefa ile miibtela olmu§tur. Allah,
132 ffiNKES1R

sizi cefa iizerine oldiirmesin." Bunun iizerine Halid, bu ~kilde hamama

d~
gidip sozii edilen bitkileri viicuduna siirmeye son verdi.
Seyfb. Orner dedi ki: Hicri onyedinci senede Basrahlara da taun isa- ~
bet etti.Bu yiizden ~k sa)1lda insan oldii. Allah onlara rahmet etsin ve ki
y~
hepsinden raZI olsun. Dediler ki: Haris b. Hi~am, aile efradmdan yetmi~
ki~iyle ~am'a geldi ve onlardan ancak dort ki~i geri donebildi. Muhacir
m
b. Halid, bu olayla ilgili olarak ~oyle bir ~iir soylemi~tir: dE
"~am'a inip yerle~en orada kahr.
0
~am, eger bizi yok etmezse bile sikinbya dii~iiriir.
li<
Beni Rayta kabilesinden biYI~ kirkilmami~ yirmi kahraman gen~ h(
yokoldu. ni
Onlann amcazadelerinden de bir o kadan yok oldu. hE
~a~an ·kimse, i~te bOyle bir duruma ~a~ar.
Darbe ve hastahk onlann oliimii oldu.
Katip, bizim i~in kadere bunu yazdi."

HALlD B. VELlD'lN KlNNESRlNDEKl GOREVlNDEN DE

AZLEDlLMESl

lbn Cerir dedi ki: Hicretin onyedinci senesinde Halid b. Velid ile a1
lyaz b. Ganem, Bizanshlann iizerine gidip saldinda bulundular. Onlar-
UJ
dan pek ~ok ganimet ele geprdiler ve ~ok sa)1lda da esir aldilar. Halid,
Bizanshlarla yaZin yapti~ sava~tan bir~ok ganimet elde ederek geri er
Al
doudii. lnsanlar da gidip on dan bir~eyler istediler. Yanma gidenlerden
1~
biri de E~'as b. Kays'ti. Halid, ona 10 000 dirhem vermi~ti. Hz. Orner,
ol
'onun bu yapti~ndan haberdar olunca Ebu Ubeyde'ye bir mektup gon-
m
dermi~ti. Mektubunda; Halid'i huzura celbetmesini, b~mdaki san~
~ozmesini, iizerindeki bomozunu ~karmasm1, onu sankJ.yla baglamasi-
g<
~~
m ve bu 10 000 dirhemi nereden getirdigini sormasm1, eger bu paraYI
kendi malmdan vermi~se bunun akilsizca birtasarrufveisrafoldugunu D
Zl
bildirmesini, eger d~manla yaZin yapb~ sav~tan elde ettigi ganimet-
ten vermi~ ise bunun bir hainlik oldugunu soylemesini, sonra onu gore- gE
aJ
vinden azletmesini emretmi~ti.
Ebu Ubeyde, Halid'i ~a~rtb. Kendisi minbere ~b. Halid'i de min- ti
berin kar~1sma ayakta durdurdu. Hz. Omer'in mektubunu getiren ulak
ot
~(
ve Bilal ayaga kalkblar. Bilal, Hz. Omer'in mektupta yazdi~ hususlan
ve emirleri yerine getirdi. Ebu Ubeyde, susm~ konu~muyordu. Bu emir
yerine getirildikten sonra Ebu Ubeyde, minberden indi. Gidip Ha-
lid'den kendi istegi di~mda meydana gelen bu hadiseden otiirii oziir di-
ledi. Halid, onun bu ozriinii kabul etti. Onun bunu kas1th olarak yapma-
dikJ.m anladi. Sonra Kinnesrin'e gitti. Oradaki ahaliye nutuk irad etti.
Onlarla vedala~b. Sonra ailesiyle birlikte Humus'a gitti. Oradaki halka
y:
 BOYOK ISLAM TARffil 133

da nutuk irad edip vedalaf?ti ve Medine'ye gitti. Halid, huzuruna vard.I-

gmda Hz. Orner, ona ~airin ~u soziinii okudu: "Oyle ~eyler yaptm ki, hi~
kimse senin bu yaptiklanm yapmam1~tir. Kavimlerin yapti~m Allah
yapar." Hz. Orner, bu bollugun nereden geldigini ve E~'as b. Kays'a ar-
magan olarak verdigi 10 000 dirhemi nereden buldugunu sordu. Halid
de ganimetlerden ve payma d~n maldan bunu verdigini ifade etti. Hz.
Orner de ona: "60 000 dirhemden fazlas1 senin olsun."dedi. sonra Ha-
lid'in mallarrm ve e~yalarm1 takdir edip degerlerini belirledi. 20 000 dir-
hemi al1p sonra da Halid'e ~oyle dedi:"Allah'a yemin ederim ki sen, be-
nim yan1mda ~ok klymetlisin. Ben seni ~ok severim. Bu gunden sonra
benim i~in hi~bir~ey yapma."
Seyfb. Orner, Adiy b. Sehl'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Hz. Orner, ~ehirlere ~u mektubu gonderdi: Ben kendisinden klzd.I-
~mdan veya bir hainlik yapti~ndan otiirii Halid'i gorevden alm1~ degi-
lim. Ancak insanlar onu alabildigine gozlerinde biiyiitiip fitneye dii~­
mii~lerdi. Her ~eyi yapanm o oldugunu zannetmi~lerdi. Ancak ben her
i~in ba~1mn Allah oldugunu bilmelerini istedigim i~in onu gorevden al-
d.Im." Hz. Orner, yamna gelen Halid'e de mektubunda yazd.I~ hususlan
anlatm1~ti.
Vakidi dedi ki: Hicretin onyedinci senesinin receb aymda Hz. Orner
umre yapti. Mescid-i Haram'1 onanp baz1 kls1mlannm yenilenmesini
emretti. Bu if?le de Mahreme b. Nevfel, Ezher b. Abdi Avf, Hiiveytib b.
Abdu'l-Uzza ve Said b. Yerbu'yu gorevlendirdi. Aynca Harem'in yerinin
if?aretlerinin yenilenmesini de emretmi~?ti. Yoldan ge~erken su sahibi
olan kimseler de Mekke ile Medine arasmda konak yerleri yapmak ko-
nusunda izin istemi~ler, oda bunlara izin vermekle beraber yolculann
golge ve su konusunda kendilerinden oncelikle hak sahibi olmalanm
~art ko~mu~tu.Yine bu Yil i~ersinde Hz. Orner, Ali b. Ebi Talib'in klz1
Ummii Kiilsiim ile evlenmif?ti. Ummii Kiilsiim, Rasulullah (s.a.v.)'m kl-
Zl olan Fatima'nm klz1d.Ir. Ummii Kiilsiim ile Hz.Omer zilkade aYinda
gerdege girdiler. Hz. Omer'in sireti ve miisnedinde onun bu evliligini
anlatmif? ve Ummii Kiilsiim'e 40 000 dirhem mehir verdigini soylemi~­
tik. Hz. Orner, Rasulullah'm af?a~da nakledecegimiz bir hadisinden
otiirii Ummii Kiilsiim'le evlenmi~?tir. Hadis-i f?erifte Raswullah (s.a.v.)
f?Oyle buyurmuf?tur:
''Kiyamet giiniinde biitiin sebep ve nesepler kesilir. Yalmz benim se-
bep ve nesebim kesilmez."
Vakidi'nin anlatb~na gore hicretin onyedinci senesinde Hz. Orner,
Ebu Musa el-E~?ari'yi Basra'ya vali tayin etmi~ti. Ve ona Mugire b. ~u­
be'yi kendisine gondermesi i~n emir vermi~ti. Mugire b. ~ube aleyhin-
de Ebu Bekre, ~ibl b. Mabed el-Beceli, Nafi b. Ubeyd ile Ziyad ~ahidlik
yapm1~lard.I. Mugire'nin gorevden ahm~ sebebi ~uydu:Ummii Cemil
134 ffiNKESlR

r
binti Efkam admda Beni Amir b. Sa'saa kabilesinden bir kadm dul kal-
IDlf?tl. Bu kadm, komutanlann ve ef?rafm kadmlannm yanma girip ~­ E
kar<h. Basra valisi Mugire'nin evi Ebu Bekre'nin evinin karf?ISmdaydi. n
iki evin arasmda yol var<h. Ebu Bekre'nin evinde Mugire'nin evine ba- I b
kan bir pencere var<h. Mugire ile Ebu Bekre arasmda diif?manhk var<h. h
Ebu Bekre evinde birkac arkadaf?Iyla oturup sohbet etmekte iken riiz- (
gar pencereyi acti. Ebu Bekre kalklp pencereyi kapatmak istedigi za-
a
man Mugire'nin penceresinin ac1k oldugunu, onun bir ka<hnm gogsii
iizerinde ve ayaklan arasmda olup cinsel ilif?kide bulundugunu gor-
0
dii.Ar kadaf?lanna:
-Gelin, valinizin Ummii Cemil admdaki kadmla zina yapmakta ol- s
dugunu goriin! dedi. Arkada§lan da kalklp pencereden baktiklannda
vali Mugire'nin o ka<hnla cinsel ili§kide bulundugunu gordiiler ve Ebu
Bekre'ye:
-Bu ka<hmn Ummii Cemil oldugunu nereden biliyorsun? diye sor-
dular. Qiinkii Mugire ile altmdaki ka<hmn ba§lan obiir taraftay<h. Ebu
(
Bekre, arkada§lanna:
-Biraz durun, dedi. Vali ile altmdaki ka<hn cinsel ili§kilerini ta-
mamla<hktan sonra ka<hn ayaga kalkb. Ebu Bekre, arkada§lanna:
-i§te bakm! Bu, Ummii Cemil'dir. dedi. Arkada§lan bakblar ve ka-
<hnm Ummii Cemil oldugu kan1sma var<hlar. Mugire, gusledip evden
~kti ve cemaata namaz klldrrmak istedigi zaman Ebu Bekre onun mih-
raba gecmesine engel oldu. Durumu Hz. Omer'e bir mektupla bildirdi-
ler. Hz. Orner de Mugire'yi gorevden azledip yerine Ebu Musa el-
E§anyi Basra'ya vali tayin etti. Mugire, Ebu Musa'mn postaya geldigi-
ni goriince:
-Allah'a yemin ederim ki Ebu Musa, ne ticaret ne de ziyaret icin
gelmi§tir. 0, vali olarak gelmi§tir, dedi. Sonra Ebu Musa, toplanb halin-
deki Basralllann yanma var<h. Mugire'ye de Hz. Omer'in mektubunu
teslim etti. Mektubta k1saca §unlar yaz1hy<h:
-Senin hakklnda cok onemli bir§ey duydum. Ebu Musa'Yl vali ola-
rak gonderdim. Elinde ne varsa ona teslim et. Ve hem en yan1ma gel."
Hz. Orner, aynca Basrahlara da §U mealde bir mektup gondermi§ti:
-Ben, size Ebu Musa'Yl vali olarak gonderdim ki, zaYif olanm1Z1n
giicl ii olammzdaki hakklm ah p sahibine teslim etsin. Sizin ipn gani-
metier toplasm, sonra da bu gamimetleri size payla§tlrsm."
Mugire, Ebu Musa'ya Taifli Akile ismindeki bir cariyeyi hediye etti.
Ve:"Bunu goniil nzas1yla sana verdim." dedi. Bu cariye uzun boylu idi.
Mugire ve aleyhindeki §ahitleri Ebu Bekre, Nafi b. Kelde, Ziyad b.
Umeyye ve ~ibl b. Mabed el-Beceli Medine'ye Hz. Omer'in yamna var<h-
lar. Mugire Hz. Omer'e:
--{)u kullara bir sorun. Beni nas1l gordiiler? Benim yiiziim mii onla-
 BOYOK ISLAM TARIHI 135

ra doniiktii yoksa arkam rn1? Kadm1 nas1l gordiiler ve nasll tamdllar?

Eger onlar beni oniimden gordillerse ben hasll oldu da ortiinmedirn? Be-
ni arkadan gordillerse kendi evirnde ve han1nnrnm iizerinde iken bana
bakmaYI kendileri icin nas1l helal sayd1lar? Allah'a yernin ederirn, ben
hamrn1rndan b~kas1 ile cinsel ili§kide bulunrnu§ degilirn, dedi.
Onun han1rn1 Urnrnii Cernil b. Efkam'a olduk~a benziyordu. Hz.
Orner, once Ebu Bekre'nin §ahitligine ba§vurdu. Ebu Bekre, Mugire'nin
aleyhinde §ahadette bulunarak §Oyle dedi:
-Ben, Mugire'yi Urnrnii Cernil'in ayaklan arasmda gordiirn. Ve
onunla cinsel ternasta bulunuyordu. Penisini onun tenasiil organma
siirme milinin siirrnedanl1ga girip ~OO§l gibi koyup ~1kanyordu.
Sonra Hz.Orner, Ebu Bekre'ye §Oyle sordu:
-Sen Mugire ile o kadlm nasll gordiin?
-Arkadan gordiirn.
-Peki o kadlnm ba§ml iyice gorebildin rni ve nas1l gordiin?
-Ayaklanrnm iizerinde yiikselerek, boynurnu da uzatarak gor-
diirn.
Sonra Hz. Orner, ~ibl b. Mabed'i ~a~rdl.O da ayn1 §ekilde §ahidlik
yapb. Hz. Orner, ona sordu:
-Sen bu ikisini onden rni gordiin, yoksa arkadan nn gordiin?
-Onden gordiirn.
N afi de, Ebu Bekre gibi §ahidlik etti. Ancak Ziyad, onlar gibi ifade
vermedi. lfadesinde §Oyle dedi:
-Mugire'yi bir kadmm bacaklan arasmda oturur vaziyette gor-
diirn.Kmah iki ayak gordiirn. Bu ayaklar prp1myordu. Sonra iki pplak
kal~a gordiirn. ~iddetli bir solurna ve h1nlb i§ittirn.
-Penisin tenasiil organma rnilin siirmedanhga giri§i gibi girip pk-
b~m gordiin rnii?
-HaYir.
-Mugire'nin cinsel ili§kide bulundugu kad1m iyi tan1rm1sm?
-Hayal rneyal habrlayabiliyorurn.
-Sen bir kenarda dur.
Rivayet olunduguna gore Hz. Orner (r. a.), Ziyad'm bu §ekilde ifade
vermesi esnasmda tekbir getirdi.Sonra o ii~ §ahidin yalancrhk ve iftira
cezas1yla cezaland1nlrnalanm ernretti. Bu ernri verirken de §U ayeti o-
kudu:
"l§te bunlar §ahid getirmedik~e Allah katmda yalanc1 olanlard1r."
(en-Nllr, 13.)
Bunun iizerine Mugire:"Bunlann bana yapbklanna kar§I sen de
benirn yiiregirni sogut ve bunlardan intikarn1rn1 al." dediyse de Hz.
Orner, ona: "Sus, Allah seni sustursun. Allah'a yernin ederirn ki, eger §a-
hitlik tamamlanrni§ olsayd1 seni kendi ta§lannla recrnederek ta§laya-
136 ffiNKESlR

caktim." diye paylad1.

llll

AHVAZ, MENAZlR VE NEHRl TlRlNlN FETHl

es1
lbn Cerir, ismi ge~en yerlerin hicri onyedinci senede fethedilmi~ ol-
duklanm soylemi~tir. Ancak bu yerlerin hicri onaltmcr senede fethedil-
mi~ olduklanna dair b~ka bir rivayet de vardrr. Seyfb. Orner tarikiyle, raJ
~eyhlerinin ~oyle dedikleri rivayet edilmi~tir: Hiirmiizan, yukanda sO-
zii edilen yerlere hiikmediyordu. 0, Kadisiye sav~mdart ka~an Farsh- mi
lardanru. Ebu Musa, Basra'dan, Utbe b. Gazvan da Kufe'den hirer ordu
haz1rlarular ki, Hiirmiizan'la sava~smlar. Neticede Cenab-1 Allah, Miis- kit
liimanlan ona kar~1 muzaffer kllru, onun hakimiyetindeki topraklar-
dan Dicle ile Diiceyl arasmdaki kls1mlan ele geprdiler. Ondan diledik-
leri miktarda ganimet elde ettiler. Ve askerlerinden de dilediklerini ol-
diirdiiler. Sonra Hiirmiizan, kendi hiikmiinde bulunan topraklann geri
kalan kls1mlanm hakimiyeti altmda b1rakmalan i~in Miisliiman ko-
mutanlarla ban~ antla~mas1 yapma talebinde bulundu.Miisliimanlar
da bu hususta Utbe b. Gazvan'la mii~avere yaptuar. 0 da mii~avere ne- lell
ticesinde Hiirmiizan'la ban~ antla~mas1 yapti. gil:
Elde edilen ganimetlerin be~te birini ve fetih miijdesini Hz. Omer'e ku
gonderdi. Hz. Omer'e bu ganimetleri ve fetih miijdesini aralannda Ah- edt
nefb. Kays'm da bulundugu bir heyetle gondermi~ti. Hz. Orner, Ahnefi Qii
begenip takdir etmi~ ve ikramda bulunmu~tu. Aynca Utbe b. Gazvan'la Hii
isti~arede bulunmas1m, gorii~iinden yararlanmasm1 emretmi~ti. Bila- de~
hare Hiirmiizan ban~ antla~masma riayet etmedi. Antl~maYl bozdu
ve bir grup Kiirtten yarrum istedi. Ama nefsi onu aldatm1~b. ~eytan, ti.
onun bu yapbklanm kendisine giizel gostermi~ti. Fakat neticede Miis- a~t
liimanlar, onun iizerine yiiriidiiler. Ona kar~1 muzaffer oldular. Qok sa- get
Yida askerlerini ve adamlanm oldiirdiiler. Elindeki beldelerden Tiis-
ter'e kadar olan klsrmlan ele ge~irdiler. Hiirmiizan ise, ka~p Tiister ka- kal
lesine s1~nru. Miisliimanlar, bu durumu Hz. Omer'e bildirdiler. Saha- Cii
belerden Esved b. Seri bu hususta ~oyle bir ~iir soyledi: ne
Ga
"Omriime yemin olsun ki babam1zm ogullan kaybetmediler. reli
Aksine itaaat edenler arasmda koruyup muhafaza ettiler. Hu
Rablerine itaat ettiler. tiy:
Ama Rablerinin emrini zayi edenler arasmda bir kavim Rablerine Ne
isyan etti.
Onlar mecusilerdir. Kitap onlan kiifiirden ve kotiiliikten men etme-
di.
Onlar da oyle bir hiicuma maruz kalrular ki, ba~lanm i~lerine ~ek­
mek durumunda kald1lar.
 BiJYOK ISLAM TARIHI 137

Hiirmiizan, h1zh ko~un bir at iizerinde cepheden ka~b ki onun ab-

nm arru S1ra ba~ka atlar da kaCJ.p gittiler.
1stemeyerek koprii sava~mm sabahmda bahar ~i~ekleri aCJ.lru~ bir
esnada Ehvaz mmbkasm1 terkedip gitti.

Yine sahabelerden Harkus b. Ziiheyr es-Sadi de bu fetihle ilgili ola-

rak ~oyle bir ~iir soylemi~ti:
"Her ko~esinde aZik ve zahireler bulunan beldelere sahip olan Hiir-
miizan'1 yendik.
Oralarm karalan ve denizleri aymrur, ~iinkii oralann her tarafi. ba-
kirdir.
0 beldelerin sert ve kab topraklan varru.
tki tarafmda devamh dolup ta~an nehirler varrur."

TUSTER'1N BARI~ YOLUYLA iLK FETHi

ibn Cerir, Tiister'in hicretin onyedinci senesinde fethedildigini soy-

lemi~tir. Hicretin onaltmcr senesinde fethedildigini soyleyenler oldugu
gibi ondokuzuncu senesinde fethedildigini soyleyenler de varrur. Har-
kus b. Ziiheyr, Suk-u Ehvaz'1 fethettikten, sonra oniinden kapp firar
eden Hiirmiizan'l takib etmek iizere Ciiz' b. Muaviye'yi gorevlendirdi.
viinkii Hz. Omer'in bu konudaki emrini havi bir mektubu varru. Ciiz de
Hiirmiizan'l kovalayarak Ram-1 Hiirmiiz'e varru. Hiirmiizan, kendi bel-
desindeki kaleye s1~nru. Ciiz, onu ele ge¢rmekten aciz kalm.vevredeki
arazileri ve beldeleri ele ge~irdi. Oralann halklan iizerine cizye tarhet-
ti. Bir~ok yerleri mamur etti. Harap ve terkedilmi~ arazilere kanallar
a~brarak su ula~brd1. Oralan son derece mamur ve miireffeh bir hale
getirdi.
bte yandan Hiirmiizan, Miisliimanlarla kom~u olma durumunda
kalru~ndan beldelerinin kendisine dar geldigini gordii. Bunun iizerine
Ciiz b. Muaviye'den ban~ talebinde bulundu. 0 da bu hususta Harkus'a
ne yap1lmas1 gerektigini i~eren bir mektup gonderdi. Harkus da Utbe b.
Gazvan'a mektup yazm. Utbe de bu husustaki fikrini ogrenmek ve di-
rektifini almak iizere Hz. Omer'e bir mektup yazru. Hz. Omer'in, Ram-1
Hiirmiiz, Tiister, Ciind-u Sabur ve Medain ~ehirlerinin verilm~si ~ar­
byla ban~ antla~mas1 yap1lmasma dair emrini i~eren mektubu geldi.
Neticede Hz. Omer'in emrine uygun olarak ban~ antla~mas1 yap1lru.

BAHREYN TARAFLARINDAKi F ARS BELDELERiNDE

YAPILAN SAVA~LAR

Hz. Ebu Bekir'in halifeligi zamanmda Bahreyn'de vali olarak Ala b.

138 ffiNKESlR

Hadrerni bulunuyordu. Hz. Orner, halifelige gepnce Ala'Yl bu gorevden y~

aldl. Kudame b. Maz'un'u Bahreyn'e vali olarak atadl.Daha sonra Ala b. d~
Hadrerniyi yeniden oraya vali olarak atadl. Ala b. Hadremi, Sa'd b. Ebi rt
Vakkas'la yanf?Iyordu. Sa'd'm Kadisiye'yi fethedip Kisra'Yl diyanndan ol
uzaklaf?brdl~ ve Irak Sevadlna smrr olan yerleri fethettiginde elde etti-
gi ganimetler, Ala b. Hadrerni'nin Bahreyn taraflanndan getirdigi gani- VE
metten daha fazlaydl. Bu yiizden Ala b. Hadremi, Sa'd b. Vakkas'm Fars dl
iilkesinde kazand1~ zafer gibi bir zafer elde etrnek istedi. Ala, halki VE
Farslara kar~1 sava~a ~a~nnca halk onun bu ~agnsm1 kabul etrnif?ti. di
Ala, onlan birka~ ayn ooliik yaprnif?b. Bunlardan birinin baf?ma Carud M
b. Mualla'Yl, digerinin baf?ma Suvar b. Hernrnan'1, bir digerinin baf?ma te
da Hiileyd b. Miinzir b. Selva'Yl kornutan yaprnif?b. Aynca Hiileyd'i de B
biitiin ordulann kornutam olarak gorevlendirmif? ve onlan deniz yoluy- ni
la Hz. Orner'in izni olrnadan Fars iilkesine gotiirmiif?tii. Hz. Orner, bu la
durumdan rnernnun degildi. Ciinkii Raswullah (s.a.v.) ile Ebu Bekir, de- d~
nizde savaf?rnaYI yasaklamif?lardi. Ala'mn askerleri, Fars oolgesinin Is- ill
tahr denen yerinden karaya pkmif?lardi. Farshlar, onlarla gernilerinin la
arasma girmif?lerdi. Hiileyd b. Miinzir kalkip askerlere §Oyle bir nutuk v~
irad etrnif?ti:
-Ey insanlar! ~u Farshlar bOyle yaparak sizinle sava~rnak istiyor-
lar. Zaten siz bunlarla savaf?rnak i~n gelrni~siniz. Allah'tan yardlrn di- 82
leyin ve bunlarla savaf?m. (!iinkii bu yerler ve gerniler, galib olamn eline el
ge~ecektir. Namaz kihp sabrederek yardlrn dileyin. Ger~ekten namaz, kl
huf?u sahipleri Chf?mda kalanlar i~n ~ok biiyiik bir i§tir." Al
Askerler, onun bu ~agnsma icabet ettiler. Ogle narnazm1 kildilar. lu
Sonra dii§rnana huciirn edip Tavus denen yerde §iddetlice sava§blar.
Hiileyd ise, kendi askerlerine piyade olarak ~I§rnalanm ernretti. On- H
lar da bineklerinden inip sab1rh bir §ekilde sava§blar. Sonra rnuzaffer n:
olup Farshlan oldiirdiiler. Daha once rnisli goriilrnemi§ bir ~ekilde ~ok b
sa)'lda asker oldiirdiiler. Sonra da Basra'ya gitrnek iizere oradan ~Ikb­ b
lar. Gernileri babnldl~ndan denizden gitrne irnkamm bularnadilar. 19
Farshlar yollanm kapatarak karargah kurrnu§ ve kendilerini savun- §i:
rnaya baf?lami~lardi. ii•
Hz. Orner, Ala b. Hadrerni'nin bu yaptiklanm duyunca ~ok ofkelen- v~
rni§, ona haber gondererek gorevden alrni§ ve tehdit etrni§ti. En a~r ern- rn
ri vererek §oyle dernif?ti:"Sa'd b. Ebi Vakkas'm yamna git, onun ernri al- la
tma gir." hi
Bu ernri alan Ala, Sa'd b. Ebi Vakkas'm yamna gidip ernri altma gir- Sl:
rni§ti. Ote yandan Hz. Orner, Utbe b. Gazvan'a §U rnealde bir rnektup re
gondermi§ti: "Ala b. Hadrerni askerleriyle birlikte Farshlann iizerine tii
gitrnif?, bu hususta bana isyan etrnif?tir. Ernrirni dinlernerni§tir. Farsh-
lar da onlann yollanm kesrnif?lerdir. Oyle inamyorurn ki, onun bOyle
 BDYOK ISLAM TARIHI 139

yapmasm1 Allah da dilememi§ti. ~imdi onlann muzaffer olmamalann-

dan, maglub olmalanndan ve ok yagmuruna tutulmalanndan korkuyo-
rum.Askerlerini toplayarak onlann yamna git ve tamamen klnhp yok
olmadan once onlan kendi yanma al."
Utbe de beraberindeki Miisliimanlara bu hususta ~agnda bulundu
ve Hz.Omer'in kendisine bununla ilgili olarak gonderdigi mektubu oku-
du. Bahadrr komutanlardan te§ekkiil eden bir topluluk onun bu emrine
ve ~agnsma uydu. Bu bahadir komutanlardan bazllannm adlan §oyle-
dir: Ha§im b. Ebi Vakkas, As1m b. Amr, Arfece b. Herseme, Hiizeyfe b.
Mihsan ve Ahnef b. Kays. Bunlann onderliginde 12 000 ki§ilik bir ordu
te§ekkiil etti. Ordunun ba§komutam da Ebu Sebre b. Ebi Ruhm idi.
Bunlar, atlardan daha siirath giden kabrlara binerek yola pkblar. De-
niz kiYISmdan gittiler. Ala'nm komutasmdaki Miisliimanlarla Farsh-
lar arasmda cereyan eden sava§m mevkiine yani Tavus'a vanncaya ka-
dar kimseyle kar§Ila§madilar. Oraya vard1klannda Hiileyd b. Miinzir
ile beraberindeki Miisliimanlann dii§man tarafmdan ~embere almdik-
lanm gordiiler. Dii§manlar her taraftan onlara saldirmaktaydilar. Sa-
va§maktan ba§ka ~are kalmami§b. Miisliimanlann ~ok ihtiya~ duy-
duklan bir zamanda bu takviye birlik kendilerine ula§IDI§b. Bunlar he-
men mii§riklerle ~arpi§maya ba§ladilar. Ebu Sebre, mii§riklerden ~ok
SaYida adam oldiirdii. Onlan adeta klnp geprdi. Qok miktarda ganimet
elde etti. Hiileyd'i ve beraberindeki Miisliimanlan mii§riklerin elinden
kurtard1. Boylece Miisliimanlar ve tslamiyet gii~lendi. ~irk al~altildi.
Allah'a hamd ve mimet olsun. Daha sonra Miisliimanlar, Basra'da bu-
lunan Utbe b. Gazvan'm yanma dondiiler.
Utbe, o taraflarm fethini tamamladiktan sonra hacca gitmek i~in
Hz.Omer'den izin istedi. Hz. Orner izin verince hacca gitti. Basra'da ye-
rine Ebu Sebre b. Ebi Ruhm'u halef b1rakb. Hac mevsiminde Hz.
Omer'le bulu§tu. Kendisini gorevden affetmesini istedi ancak Hz.
Orner, onun bu istegini yerine getirmedi. Ve gorevinin ba§ma donmesi
i~n ona yemin verdi. Utbe, Aziz ve Celil olan Allah' a dua etti. Hac donii-
§iinde Batn-1 Nahle denen yerde vefat etti. Hz.Omer, onun vefatma
iiziildii ve onu haYirla yad edip ovdii. Yerine Basra'ya Mugire b. ~ube'yi
vali olarak atadi. Mugire zamamn da herhangi bir hadise meydana gel-
medi. Aslmda o gorevde iken gorev mahallinin selamet ipnde olmas1 Al-
lah tarafindan ona nasip edilmi§ti.Sonra Ebu Bekre'nin iddiasma gore
bir kadinla cinsel ili§kide bulundugu sebebiyle §ikayet edildi. Ve onceki.
sayfalarda anlatb~m1z olay cereyan etti. Sonra Hz.Omer, Mugire'yi gQ-
revden ahp Basra'ya Ebu Musa el-E§'ari'yi vali olarak tayin etti. Allah
tiimiinden raz1 olsun.
140 ffiNKESIR

la
TUSTER'iN iKiNCi FETHi VE HURMUZAN'IN ESlR
n
ALINARAK HZ. OMER'E GONDERlLMESl
de
hi
lbn Cerir dedi ki: Seyfb. Orner et-Temimi'nin rivayetine gore bu ha- dl
dise, hicretin onyedinci senesinde vuku bulmu~tur. Hadisenin vuku se- M
bebi de ~uydu: Yezdiiciird, Farshlan her zaman Miisliimanlarla sava~a m
te~vik ediyor ve Araplann kendi beldelerini ele ge~rmelerinden, iizer-
g<
lerine hiicum etmelerinden ve kalelerinde iken iizerlerine salmrmala- dl
nndan dolaYI da onlan klmyordu. Bu sebeple Ahvaz ve Fars halkma M
mektuplar yazm. Onlar da bunun iizerine harekete ge~tiler. Muslii- s,
manlarla sava~maya soz verdiler. Basra'ya yoneleceklerine dair taah- "k:
hutte bulundular. Bu haber Hz.Omer'e ula~mca Kufe'de bulunan Sa'd'a g<
~u mealde bir mektup gonderdi:
h:
''Numan b. Mukrin'le birlikte Ahvaz iizerine biiyiik bir ordu gonder
m
ve elini ~abuk tut. Bu ordu, Hi.irmiizan'm kar~1sma ge~sin."
la
Bu mektubunda Basra'ya gonderilecek ordunun saflan arasmda
onde gelen kahraman komutanlann da bulunmalanm emretmi~ ve de
isimlerini ~oyle srralam1~b: Cerir b. Abdullah el-Beceli, Cerir b. Abdul-
lah el-Himyeri, Numan b. Mukrin ve Abdullah b. Zu's-Sehmeyn. di
Aynca Hz. Orner, Basra'da bulunan Ebu Musa'ya da bir mektup n
gondererek Ahvaz'a biiyiik bir ordu gondermesini, ordunun ba~ma Sii- et
heyl b. Adiy'yi komutan yapmasm1, Suheyl'le birlikte Bera b. Malik, m
Asrm b. Amr, Meczee b. Sevr, Ka'b b. Sevr, Arfece b. Herseme, Hiizeyfe b. OJ
Mihsan, Abdurrahman b. Sehl ve Husayn b. Mabed'in de bulunmasm1 rE
emretti. Kufe ve Basra'da yonetimin Ebu Sebre b. Ebi Ruhm'un elinde
bulunmasm1 ve kendisine gelecek takviye birliklere de onun komuta et- ~
g<
mesini buyurdu. y~
Dediler ki: Numan b. Mukrin, Kufe ordusuyla birlikte yola ~1ktl. ill
Basralllan ge~erek onlan geride b1rakb. Kendisi Hiirmiizan'm bulun- m
dugu Ram Hiirmiiz'e ula~b. Orada Hi.irmiizan askerleriyle birlikte
flE
onun kar~1sma pkb. Hiirmiizan, daha once Muslumanlarla yapm1~ ol- k:
dugu ban~ antla~masmm ~artlanm ~ignemi~ti. Basralllann gelmesin-
den once kendisi Numan b. Mukrin ve askerlerini maglup etme arzusu- g<
na kapildi ve Farshlarm kendisine yardima geleceklerini iimid etti. Nu-
~t
man b. Mukrin, Erbil'de onunla ~atl~maya girdi. lki taraf ~iddetlice sa- m
va~blar. Hiirmiizan, yenilgiye ugraJip Ti.ister'e ka~tl. Ram Hiirmiiz'ii
n:
b1rakti. Numan, oraYJ. teslim aim. Oradaki az1klan, silah ve techizat1 m
ele ge~irdi. Basrahlar, Kufelilerin Hiirmiizan'a yaptlklanm, onun Ram
Hiirmiiz'den ka~1p Tuster'e s1~nm~m duyunca oraya dogru yola pktl-
lar. KUfeliler de onlann arkasmdan gelerek onlarla birlikte oraYI ku~at­
ma altma almlar.
Basra ve Kufe birliklerinin ba~mdaki komutan Ebu Sebre idi. Bun-
 BUYOK ISLAM TARlHl 141

lar, Hi.irmiizan'm Tiister'de ~ok saYida asker YigdiW.m gordiiler. Bu du-

rumu Hz. Omer'e mektupla bildirerek kendilerine takviye birlikler gon-
dermesi talebinde bulundular. Hz. Orner de bunun iizerine Ebu Musa'ya
bir mektup gondererek Tiister'i ku!]atan Ebu Sebre komutasmdaki or-
duya yardima gitmesini emretti. Bunun iizerine Basra valisi olan Ebu
Musa harekete ge~ti ve takviye birlik olarak Tiister'deki ordunun yardi-
mma gitti. Ebu Sebre ise, Kufelilerin ve Basrahlann komutam olarak
gorevine devam etti. Onlan aylarca ku!]atma altinda tuttu. iki taraftan
da ~ok Sa)1lda adam oldiiriildii. 0 giin Enes b. Malik'in karde!]i Bera b.
Malik, miibarezede karSlf?ma pkan lOO'den fazla ki!]iyi oldiirdii. Ka'b b.
Sevr, Meczee b. Sevr, Ebu Yemame ve diger Basralllar da boyle iistiin
kahramanhklar gosterdiler. KUfeliler de bu f]ekilde iistiin yararhhklar
gosterdiler. Habib b. Kurre, Rib'i b. Amir, Amir b. Abdii'l-Esved gibi ba-
hadlrlar dii!]mandan lOO'den fazla diiellocuyu oldiirdiiler. Bu ~arplf?­
malar giinlerce devam etti. Nihayet ~arp1~manm sonunda Miisliiman-
lar, davetine icabet edilen bir ki!]i olan Bera b. Malik'e:
-Ey Bera, Rabbine yemin ver de bu dii!]mam hezimete ugratsm,
dediler. Bera da:
-Allah'1m, onlan kar~1m1zda bozguna ugrat ve beni !]ehid dii!]iir,
diye dua etti. Miisliimanlar dii!]mam hezimete ugratblar. Nihayet onla-
n hendeklerine girmek mecburiyetinde b1raktilar. Uzerlerine hiicum
ettiler. Mii!]rikler f?ehre kapp kaleye s1gmdilar. Beldeleri onlara dar gel-
mi!]ti. ~hir halkmdan bir adam, Ebu Musa'dan eman diledi. Ebu Musa,
ona eman verdi. Gonderdigi mesajda, Miisliimanlara !]ehire nereden gi-
rebileceklerini ifade ediyordu. Buyer, suyun !]ehire giri!] yerindeki ge-
~tti. Komutanlar ve askerler, eman dileyen bu adamm talebini uygun
gordiiler. Baz1 bahadirlar ve yigit askerler, bu ~agnya uyup suyun g~t
yerine geldiler. Ordekler gibi geceleyin sudan ge~p !]ehre gidiler. ~hre
ilk giren Abdullah b. Mugaffel el-Miizeni'ydi. i~eriye ge~en bu Miislii-
man askerler kale kapllanm a~tllar. Miisliimanlar, tekbir getirerek
§ehre girdiler. ~ehre girme i!]i fecrin dogu§undan giine§in yiikseli§ine
kadar tamamlanml§b.
0 giin sabah namazm1 Buhari'nin Enes b. Malik'ten rivayet ettigine
gore ancak giine!]in dogu!]undan sonra kllabilmi!]lerdi. Bu hususta Enes
§Oyle demi!]tir:" Tiister fethinde haz1r bulundum, ~hire giri!] sabah na-
maZ1 vaktinde oldu. insanlar fetih i!]iyle me!]gul olduklanndan sabah
namaZ1m ancak giine§in dogu§undan sonra kllabildiler. 0 namaz1 kll-
mak, klZ1l tiiylii davarlara sahip olmaktan ~ok daha ho§uma giderdi."
Buhari, namaZ1 sava§ mazereti sebebiyle ertelemenin caiz oldugu
gorii§iine kail olan Mekhul ve Evzai'ye kar§l bu delili ileri siirerek mu-
halefet etmi§tir. Yine Buhari, bu gorii§iinii teyid etmek amaC1yla Hen-
dek muharebesi esnasmda Hz. Peygamber'in soyledigi §U hadisini de
142 ffiNKESlR

delili olarak iler surmii§tiir: di

"Bizi ikindi namaZlllllolmaktan ahkoydular. Allah, onlann mezar- riJ
lanm ve evlerini ate§le doldursun." hE
Buhari, bu gorii§iine u~iincu delil olarak Hz. Peygamber'in Beni Ku- le1
rayza'ya giderken soylemi§ oldugu §U hadisini de ileri surmii§tiir: di
"Sizden her biriniz ikindi namazrm Beni Kurayza yurdunda lolsm." ye
Peygamber Efendimiz'in bu buyrugu uzerine sahabelerden baZISl, ikin- d\
di namaZim giine§in bab§mdan sonraya ertelemi§lerdi. Bu ertelemeliri
sebebiyle de Peygamber Efendimiz onlan azarlamami§b. Mekke fet-
hinden bahsederken bu konuyu a~klami§bk. Klsaca demek istedigimiz
§udur ki, §ehir fethedildigi zaman Hiirmuzan kaleye s1~nw. Musliiman si:
yigitler ve bahad1rlar, onu kovalayarak kalenin belli bir yerinde §Ikl§-
brwlar. Ya 0 olecekti, ya da onu Slkl§bran Musliimanlar oleceklerdi. Bu
arada Hurmuzan, Bera b. Malik ile Meczee b. Sevri'yi oldiirdiikten son-
ra Muslumanlara dedi ki: le
-Oklugumda 100 ok var. Her kim bana yakla§Irsa mutlaka ona bir
ok abp olduriiriim. Ve atb~.m her ok mutlaka sizden bir adama isabet VE
edecektir. Ben sizden 100 ki§iyi oldiirdiikten sonra beni esir alsamz bile
size ne faydas1 olur? m
-Ne istiyorsun?
-Bana eman verin, size teslim olaJim. Beni, Hattab oglu Omer'e
gonderin. 0, benim hakklmda hukum versin. Muslumanlar onun bu is- si
tegini kabul ettiler. 0 da yaJim ve okunu b1rakb. Musliimanlar onu esir "(
alwlar. S1klca baglaJip Hz.Omer'e gonderdiler. Sonra da §ehirdeki mal- hE
lan ve e§yalan teslim aldllar. Be§te birini Hz.Omer'e gonderdiler. Be§te la
dordiinu de her suvariye 3000 dirhem, her piyadeye 1000 dirhem olmak di
uzere aralannda payla§brdllar.

SUS ~EHR1N1N FETHt

Ebu Sebre, yanmda Ebu Musa el-E§ari ve Numan b. Mukrin de ol- k<
mak uzere ordusuyla yola ~1kb. Hurmuzan'l da yanlanna almi§larw. di
Farshlardan hezimete ugrayanlan kovalamaya ba§lawlar. Nihayet kl
Sus §ehrine varwlar.- OraJI kU§atma altma alwlar. Ebu Sebre, bu duru-
mu Hz. Omer'e mektupla bildirdi. Gelen cevabi mektupta Hz.Omer, k:
Ebu Musa'mn Basra'ya donmesini ve sahabelerden Zer b. Abdullah b.
Killeyb el-Akiminin Ciindu Sabura dogru harekete ge~mesini emredi- m
yordu. Sonra Ebu Sebre, ganimetlerin be§te birini ve Hiirmuzan'1 arala-
nnda Enes b. Malik'le Ahnef b. Kays'm da bulundugu bir heyetle
Hz.Omer'e yollaw. Bu heyet, Hiirmuzan'la birlikte Medine'ye yakla§tJ.-
~nda onun altm i§lemeli ipek elbiselerini, yakutlarla suslenmi§ taCllll, H
albn ve her turlu ziynet e§yasmi Hz. Orner ve Muslumanlar gorsiinler gf
 BUYUK ISLAM TARIHI 143

diye kendisine giydirmi~lerdi. Heyet Medine'ye girince Hz. Omer'i ye-

rinde aram1~ arna nerede oldugunu sorunca onlara: KUfeden gelen bir
heyetle gorii~rnek iizere rnescide gitrni~, denilrnesi iizerine oraya gitti-
ler. Hz. Omer'i rnescidde bornozu iizerine yaslanm1~ halde uzanrn1~ gar-
diller. Hz. Orner, gelen heyeti k~1lamak amacryla bunu giyinrni~ti. He-
yet gittikten sonra onu yasbk gibi yap1p uyumu~tu. Elinde kam~ISI ol-
dugu halde uykudayken yanma vardilar. Hiirrniizan:
-Orner nerede? diye sorunca ona:
- l~te Orner bu., diye cevap verdiler. Bu sefer Hiirmiizan:
-Peki, onun bekpleri ve perdedarlan nerede? diye sorunca kendi-
sine:
-Onun ne bek~eri, ne perdedarlan, ne de katipleri vardir, dediler.
Bu sefer Hiirmiizan:
-0 zaman bunun peygamber olrnas1 gerekiyor, demi~. Yanmdaki-
ler de:
-Peygamber degil ama Peygarnberler gibi davramyor, diye cevap
vermi~lerdi.
Hz. Orner, ~evresindekilerin giiriiltiileriy~e uyanrn1~, kalklp otur-
rnu~, daha sonra Hiirrniizan'a dikkatle baklnca: "
-Yoksa bu Hiirrniizan rn1? diye sormu~, oradakiler de:
-Evet, diye cevap verrni~lerdi. Bu defa Hiirmiizan'1 iyiden iyiye
siizrnii~, iizerindeki ziynet e~yasma dikkatle bakm1~, daha sonra da:
"Cehennern ate~inden Allah'a s1wmr ve ondan yardirn dilerirn. Bunu ve
benzerlerini lslfuniyet'le zelil kllan Allah'a harnd olsun. Ey Miisliirnan-
lar toplulugu, ~u dine sanhn ve Peygarnberirnizin yolundan yiiriiyiin,
diinya sizi ~1rnartrnasm. viinkii diinya ~Ok gaddarffir." derni~ti.
Orada bulunanlar:
-Ey rnii'rninlerin erniri, bu Ahvaz hiikiirndandir. Bununla konllf1,
dedilerse de Hz. Orner:
-HaYir, iizerindeki ziynetleri tarnamen ~Ikarmad1k~a kendisiyle
konu~rnayacaWm, dedi. Bunun iizerine Hz. Orner'in ernrini yerine getir-
diler, iizerindeki zinetleri Hiirrniizan'dan ~Ikardilar ve ona kahn do-
kunrnu~ bir elbise giydirdiler. Hz.Orner, ona sordu:
-Ey Hiirmiizan! Sen antla~rnaYI bozmamn ve Allah'm ernirlerine
k~1 gelmenin sonunun ne oldugunu gordiin rnii?
-Ey Omer! Cahiliye donerninde Allah bizleri baEJ"bruia brrakrm~, so-
nunda biz sizi yenmi~tik, arna ~irndi siz bizi yendiniz.
-Peki pe~pe~e antla~rnam bozarken neye dayamyordun?
-Bunu sana anlatrnadan once beni oldiirmenden korkuyorum.
-HaYir, bundan korkma, Hz.Orner'in bOyle cevap vermesi iizerine
Hiirmiizan su istedi. Kendisme olduk~ kaba ve kalm bir bardakla su
getirilince Hiirmiizan: ·
144 IBNKESlR

-Ben susuzluktan olecek olsam bile boyle bir kaptan f?U i~mem, de- mi
di. Bu sefer onun begenebilecegi bir bardakla kendisine su getirildi. Su du
getirilince Hi.irmi.izan f?Oyle dedi: On
--Suyumu i~erken oldi.iri.ilmekten korkuyorum. Hz.Omer'de ona a~1
f?Oyle dedi: kll:
-HaJir, bu suyu i~ip bitirinceye kadar senin i~n korkulacak bir du- ti.
rum yok. Hiirmiizan suyu ahp dokiince Hz. Orner:
-Ona bir daha su getiriniz, susuzken onu oldiirmeyiniz, diye emir nn
vermif?, fakat Hiirmiizan: me
-Benim suya ihtiyac1m yok. Ben suyu bahane ederek eman almak
tih
istemif?tim, diye cevap verince Hz. Orner, kendisine: kii1
-Ben seni oldiirecegim! Hiirmi.izan da:
f?a
-Sen bana eman vermif?tin, demif?. Hz. Orner: AcE
-Sen yalan soyliiyorsun, deyince Enes b. Malik: olw
-Ey mi.i'minlerin emiri! Dogru soyli.iyor, sen ger~ekten ona eman tas·
verdin, demif?ti. Bunun iizerine Hz. Orner: nei
-Ey Enes, ben Meczee b. Sevr ile Bera b. Malik'i oldiiren birine na- lah
sil eman verebilirim? Allah'a yemin ederim, ya bana bir ~Iklf? yolu goste- ~og
rirsin; yahut seni cezalanmnnm, deyince Enes ona f?Oyle dedi:
-S~ ona: "Bana durumu anlatmcaya kadar korkacak bir durum
don
yok ve busuyu i~inceye kadar da senin i~n korkulacak birf?ey yok." de- yiik
din. Hz. Orner yamnda bulunanlarda benzeri f?eyleri soyleyince Hiir-
f?att
miizan'm iizerine giderek ona:
§ehJ
-Beni kanmrmn, Allah'a yemin ederim ki sen Mi.isli.iman olmaJin- egil
caya kadar bunu kabul etmiyorum, demif?, o da Mi.isli.iman olmuf?tu. Bu-
nun i.izerine Hz.Omer kendisine 2000 dirhem tahsis etmif? ve Medine'ye bof?:
yerlef? tirmif? ti. yai
Baf?ka bir rivayette anlablmwna gore Hz. Omer'le Hiirmi.izan ara- Ebu
smda Mugire b. $ube terci.imanhk yapmif?b. Hz. Orner, Mugire'ye: du.:
-Nereli oldugunu sorun, demif?. Hiirmi.izan da Mihrican'li oldugu- Say:
nu soylemif?ti. Hz.Omer: kop1
-Kendi hiiccetini soyle bakahm, deyince Hiirmiizan: bulC
-Diri soziimii, olii soziinii mii soyleyeyim? diye SOriDU§, Hz. Orner ginc
de: ~agr
-Diri sozi.ini.i soyle, deyince Hi.irmi.izan: yar'<
-Sen bana eman vermi§ oldun, dedi. Hz. Orner: §ehi
-Sen bana hile yaptm ve Miisli.iman olmamwn takdirde bunu ka- §ehi
bul etmeyecegim, demi§ti. Bunun iizerine Hiirmiizan Miisli.iman ol-
muf?tu. Hz. Orner, ona 2000 difhem maa§ tahsis etmif?ti. Sonra Zeyd gel- mez:
mi§, o da Hz. Omerle Hi.irmiizan arasmda terci.imanhk yapmlf?b. du s
Ben derim ki: Miisli.iman olduktan sonra Hiirmi.izan 1slfuniyet'i gi.i- dirm
zelce ya§adi. Hz. Omer'den aynlmiyordu. Nihayet Hz. Orner oldiiri.il- lard;
 BDYOK ISLAM TARIHl 145

mii~, baZI kimseler onun ve Ci.ifeyne'nin Ebu Lii'lii ile i~birligi i~inde ol-
dugunu soyleyip onu su~lami~lardi. Bunun iizerine Ubeydullah b.
Orner, Hurmuzan ile Cufeyne'yi oldurmu~tii. Bununla ilgili aynntih
apklama ileride verilecektir. Bize ular;;an bir rivayete gore Ubeydullah,
klhcrm ~ekip Hiirmiizan'l oldiirecegi zaman o, "La ilahe illallah" demir;;-
ti. Ubeydullah, Ciifeyne'nin almna da ha~ ir;;areti ~izmir;;ti.
Ozetleyecek olursak deriz ki: Hz. Orner Miisliimanlann Acem ille-
rinde yaYilmalanm men ediyordu. <;unkii Acemlerin onlara zarar ver-
melerinden korkuyordu. Nihayet Ahnefb. Kays, ona Acem illerinde fe-
tihleri genir;;letmelerinin menfaat geregi oldugunu ifade etmir;; ve hii-
kiimdar Yezdiiciird'iin devamh surette Acemleri Miisliimanlarla sava-
r;;a kir;;klrtb~m, eger Miisliimanlar Acemlerin kokiinii kaz1mazlarsa,
Acemlerin siirekli olarak islam'a ve Miisliimanlara karr;;1 savar;;a arzulu
olacaklanm bildirmir;;ti. Hz. Orner, onun bu gorii~iinii uygun gormiir;; ve
tasvib etmi~ti. Miisliimanlann Acem illerinde fetihleri geni~letmeleri­
ne izin verdi. Bu sebeple Miisliimanlar, bir~ok yeri daha fethettiler. Al-
lah'a hamd olsun. ileride apklanaca~ gibi Acem illerindeki fetihlerin
~ogu, hicretin onsekizinci senesinde ger~ekle~ti.
Tekrar Sus ~ehrinin ve Ciindii Sabur'la Nihavend'in fethi konusuna
donelim. Onceki sayfalarda da anlablru~ gibi Ebu Sebre, beraberindeki
yiiksek riitbeli komutanlarla birlikte Tuster'den Sus'a giderek oraYl ku-
~atti ve sava~a ba~laru. iki taraftan da ~ok saYida adam oldiirdii. Sus
~ehrinin bilginleri, islam askerlerinin bulundugu yere dogru surlardan
egilip ~oyle seslendiler:
-Ey Miisliimanlar toplulugu, ~u beldeyi ku~atma i~inde kendinizi
bo~a yormaYln. Ge~mir;;lerimizin bize anlatbklanna gore buraYl ancak
ya Deccal yada aralannda Deccal'm bulundugu bir millet fethedecektir.
Ebu Musa el-E~'arl'nin askerleri arasmda Safi b. Sayyad da bulunuyor-
du. Ebu Musa onu, Sus ~ehrini ku~atanlar arasmda gondermi~ti. Safi b.
Sayyad, ~ehrin kap1sma gelmi~, kap1Yl aya~yla tekmeleyince zincirler
kopmu~, kilitler k1nlmi~, boylece Miisliimanlar ~ehire girmi~ ve orada
bulduklan dii~manlan oldiirmii~lerdi. Nihayet dii~manlar, eman dile-
ginde bulundular ve ban~ ~agr1s1 yapblar. Miisliimanlar, onlarm bu
~agnsma icabet ettiler. Sus ~ehrinin valisi Hiirmiizan'm karde~i $ehri-
yar'di. Neticede Miisliimanlar, Sus'u ald1lar. Oras1 yeryiiziiniin en eski
~ehirlerindendi . Hatta anlabld1gma gore oras1 yeryiiziinde kurulan ilk
r;;ehirmi~, dogrusunu Allah bilir.
ibn Cefir'in anlatb~na gore Miisliimanlar, Sus ~ehrinde Danyal'm
mezanm buldular. Ebu Musa, oraya geldikten ve Ebu Sebre'nin de Ciin-
dii Sabur'a gitmesinden sonra bu durumu bir mektupla Hz. Omer'e bil-
dirmir;;; Hz. Orner de yazd1~ cevabi mektupta Danyal'm mezanm insan-
lardan gizlemesini ve yerini belirsiz hale getirmesini emretmir;;, Ebu
B. ISLAM TARIHl, C.VII, F.lO
146 IBNKESlR

Musa da bu emri yerine getirmi~tir. Biz bu hususu, "Hz. Omer'in Sireti" 1

adh eserde detayh olarak anlatm1~Izd1r. Allah'a hamd olsun. l
ibn Cerir dedi ki: Baz1lan dediler ki; Sus ~ehri ile Ram Hi.irmiiz'iin
fethi ve Hiirmiizan'm Tiister'den Hz. Omer'e gonderilmesi, hicretin yir- 1

minci senesinde olmu~tur. Dogrusunu Allah bilir.

Hz. Orner, bir mektup gondererek Numan b. Mukrin'in Nihavend'li-
ler iizerine gitmesini emretmi~ti. 0 da bu emir iizerine Nihavend'e dog-
ru yola pkmu~, oraya varmadan once yol iizerinde biiyiik bir ~ehir olan
Mah ~ehrine ugram1~, oraYl fethettikten sonra Nihavend'e gidip oraYJ
da fethetmi~ti. Allah'a hamd olsun.
Ben derim ki: ileride de apklanaca~ gibi Nihavend ~ehri, hicretin
yirmibirinci senesinde fethedilmi~tir. Bu, gert;ekten biiyiik bir olay ve
onemli bir fetihti. Zer b. Abdullah el-Fekimi de Ciindii Sabur ~ehrini fet-
hetmi~, o beldeleri Miisliimanlara kazand1rmi~b.
~unu da belirtelim ki Yezdiiciird, ~ehirden ~ehire ge<;mekte iken ni-
hayet gidip isfahan'da ikamete ba~lach. Onde gelen arkada~lanndan
300 ki~iyi Siyah ismindeki bir adamm emrine vermi~, onlar da Miislii-
manlann oniinden f?ehirden ~ehire kapp firar ediyorlardu. Nihayet
Miisliimanlar, Tiister ve istahr f?ehirlerini fethedince Siyah, arkada~la­
nna f?byle dedi: "~unlar bahts1zhk ve zilletten sonra eski hiikiimdarla-
nn mekanlanna sahip oldular. Kar~Ilaf?hklan her orduyu kmp ge<;tiler.
Vallahi bu bo~una degildir." islamiyet ve islam'm azameti, Siyah'm
kalbine girmi~ti. Bu konu~masmdan sonra arkada~lan ona tabi olacak-
lanm bildirdiler. Bu arada Ammar b. Yasir de onlara haber gondererek
onlan Allah'a imana davet etti. Onlar da Ebu Musa el-E§'ari'ye haber
gondererek Miisliiman olduklanm bildirdiler. Ebu Musa da onlann
Miisliiman olduklanm bir mektupla Hz. Omer'e bildirdi. Hz. Orner, on-
lara 2000'er dirhem maaf? baglamas1m emretti. Hatta bunlardan alb ki-
f?iye 2500'er dirhem baglanmas1 emrini vermi§ti. Bunlar islamiyet'i gii-
zelce ya§ad1lar. Kavimleri olan Farshlan Miisliimanlann yenmesi hu-
susunda biiyiik yararhhklan oldu. Oyle ki bir giin iranlliar, miistahkem
bir kalede ku§atma altma al1nm1§ iken ve Miisliimanlar, onlarm yamna
giremezken bunlardan biri, geceleyin kale kap1sma gelmi§, elbisesini
kana bulami§, Farshlar onu goriince kendilerinden oldugu zanmna ka-
plliDI§lar, bu yiizden it;eri al1p korumak i<;in kale kap1sm1 ona at;IDI§lar,
o da kapiCmm iizerine sald1np oldiirmiif? ve arkada duran diger arka-
da§lan da hiicuma ge<;erek o kaleyi fethedip orada bulunan Mecusileri
oldiirmiif?lerdi. Buna benzer daha birt;ok hayret verici yararhhklan gO-
riilmiif?tii. Allah, diledigi kulunu dosdogru yola iletir.
ibn Cerir'in anlatb~na gore Hz. Orner, Horasan ve lrak P>eldelerine
iranhlarla savaf?mak ve Fars illerindeki fetihleri -Ahnefb. Kays'm tav-
siyesi iizerine- genif?letmek amac1yla bayraklar ve sancaklar haz1rlach.
 BDYOK ISLAM TARIHI 147

Bu sebeple ileride de apklayaca!P.m1z ve dikkatlerinizi ~ekecegimiz gibi

hicretin onsekizinci senesinde ~ok saJida fetih ger~ekle~?ti.
Hicretin onyedinci senesinde mii'minlerin emiri Hattab oglu Orner,
insanlara haec ettirdi. Daha sonra vilayetlere atadi!P. valilerin adlanm
apkladi. Bu valilerin adlarm1 onceki sayfalarda a~Iklami~?bk. Yalmz
Mugire b. $ube, Basra'daki valilik gorevinden ahnarak yerine Ebu Mu-
sa el-E~?'ari atanmi~?b.
Ben derim ki: Hicretin onyedinci senesinde baz1 kimseler vefat etti-
ler. Bunlann daha once vefat etmi~? olduklanm soyleyenler de vardir.
Bu vefat edenlerin adlanm a~Iklami~?bk. Bunlann hicretin onyedinci
senesinde degilde daha sonra vefat etmi~? olduklanm soyleyenler de ol-
mu~?tur. Yeri gelince bunlardan bahsedecegiz. Dogrusunu Allah bilir.
 l\
k
b
s
d
HiCRi ONSEKiZiNCi SENE v
r
Bilginlerden biiyiik bir losmmm da katlldl~ mef?hur goriif?e gore a
Amvas taunu bu senede goriilmii~tiir. Biz ise Seyfb. Omer'le ibn Ce- E
rir'in goriif?lerine tabi olarak bu taunun, hicri onyedinci senede goriildii- k
gu kanaatindeyiz. Ancak bu senede taun sebebiyle vefat eden f?ahsiyet- 11
lerin adlanm in~aallah ileriki sayfalarda nakledecegiz.
ibn ishak ile Ebu Maf?er dediler ki: Bu senede Amvas taunu ve klthk 0

goriildii. Bu iki sebepten insanlar mahvoldular. s:

Ben derim ki: Bu senede Hicaz diyannm her tarafmda umumi bir k
klthk goriildii. insanlar achga maruz kaldllar. Bununla ilgili geni~ aCJk- l\
lamaYl "Hz. Omer'in Sireti" adl1 kitapta vermif?izdir. Bu seneye ''kill se- s
nesi" anlamma gelen "Remade senesi" denilmiE?tir. Ciinkii yagmurun
azh~ndan otiirii topraklann rengi degif?mif?, adeta kiile donmiif?lerdi. d
Yine yagmurun azh~ sebebiyle riizgarlar topraklan kiil gibi savurma- c
ya baf?lami~lardl. Belki de bu iki sebepten otiirii bu seneye ''kiil senesi" · s
anlamma gelen ''Remade senesi" denilmi~ olabilir. Dogrusunu Allah bi- h
lir.
D
Bu senede Hicaz diyanndaki insanlar lothga maruz kaldllar. Kabi-
leler, Medine'ye akin akin geldiler. Hicbirinin yanmda aZik kalmamif?b.
Bunlar, Hz. Omer'e l;laf?vurdular. Hz. Orner de beytii'l-maldaki yiyecek y
ve mallan onlara da~ttl. Beytii'l-malda da birf?ey kalmadl. Hz. Orner,
insanlar klthktan kurtuluncaya kadar yag ve yagh f?eyleri yememeye b
soz verdi. Bolluk zamanmda siite ve yaga ekmek dograyarak yerdi. Kit- k
hk senesinde ise zeytinya~na ve sirkeye ekmek dograyarak yemeye n
baf?ladl. Zeytinya~m rahathkla yeyip hazmederdi, ama bununla hera- d
her doymuyordu. Hz. Omer'in rengi karardl, kilo kaybetti, oyleki zaYJ.f- I
hktan dolaYI hastalanmasmdan korkuldu. insanlann bu hali dokuz ay b
devam etti. Sonra yavaf? yavaf? bolluga ve refaha kavuf?uldu. lnsanlarda
Medine'den aynhp yerlerine dondiiler. d
~afii dedi ki: Bana ula~an bir habere gore Araplardan bir adam, ka-
r
bilelerin Medine'den aynhp yerlerine donii~leri esnasmda Hz. Omer'e
~oyle demiE?ti:
"Kithk, senin iizerinden cekilip gitti. Ciinkii sen hiir bir kadlmn og-
lusun." Yani insanlara iyilikte bulundun, onlara insafla davrandm ve
ihsanda bulundun.
 BUYOK ISLAM TARIHI 149

Bize ula§an bir rivayete gore Hz. Orner, k1thk senesinde bir gece
Medine'de §ehri dola§1rken hi~ kirnsenin giilrnedigini ve insanlarm es-
kiden adet haline getirdikleri gibi sohbet etrnediklerini ve dilenen hi~­
bir dilenciye rastlarnadlW.m gordi.i. Bunun sebebini sordugunda kendi-
sine §Oyle dediler: "Ey rni.i'rninlerin erniri! Dilenciler dilendiler ama ken-
dilerine bir§ey verilrneyince dilenrnekten vazge~tiler. lnsanlar, keder
ve s1kmb i~indedirler. Onun i~in sohbet edip giilrni.iyorlar." Bunun i.ize-
rine Hz. Orner, Basra valisi Ebu Musa'ya ve M1srr valisi Amr b. As'a ayn
ayn rnektup yazarak Urnrnet-i Muhamrned'e yard1rn etrnelerini istedi.
Bu valilerden her biri bugday ve diger yiyecekleri ta§Iyan bi.iyi.ik hirer
kafileyi Medine'ye gonderdiler. Amr b. As'm gonderdigi kafile deniz yo-
luyla Cidde'ye vardl. Cidde'den Mekke'ye nitikal etti.
Ancak Amr b. As'm M1s1r valiliginin klthk senesind~ yani hicretin
onsekizinci senesinde olrnas1, anla§llrnas1 gii~ bir ifadedir. Ci.inki.i Ml-
srr, hicretin onsekizinci senesinde heni.iz fethedilrnerni§ti. ~u halde ya
klthk senesi hicretin onsekizinci senesinden sonradrr veya Amr b. As'm
M1s1r valiliginin klthk senesine rastladlW.m soylernek yanll§br. Dogru-
sunu Allah bilir.
Seyfb. Orner'in, i.istadlanndan naklen anlatbW.na gore Ebu Ubey-
de, 4000 bineklik bir az1k ve g1da kervam ile Medine'ye gelrni§, Hz.
Orner, bu g1da rnaddelerinin Medine ~evresindeki kabilelere dawblrna-
sml ernretrni§ti. Bu i§i tarnamlad1ktan sonra Hz.Orner, ona 4000 dir-
hern verilrnesini ernretrni§, ancak Ebu Ubeyde bu paraYl kabul etrnek
istemerni§ti. Hz. Orner 1srar edince kabul etrnek rnecburiyetinde kal-
rnl§b.
Seyfb.Omer, Abdurrahman b. Ka'b b. Malik'in §Oyle dedigini riva-
yet etrni§tir:
"Klthk, hicri onyedinci senenin sonu ile hicri onsekizinci senenin
ba§mda oldu. Medinelilerle Medine ~evresindeki insanlar a~hga rnaruz
kaldllar. Bu yi.izden bir~ok insan oldi.i. Oyle ki vah§i hayvanlar, Medi-
ne'ye gelip insanlara s1W.myorlardl. lnsanlar ve Hz. Orner, bu dururnda
diger §ehirlerle ili§kileri kesilrni§, adeta rnahsur bir halde iken Bilal b.
Haris el-Mi.izeni gelip Hz. Orner'le gorii§rnek i¢n izin istedi. Huzura ka-
bul edilen Bilal b. Haris:
-Ben, Rasulullah'm sana gonderdigi bir el¢yirn. RasiHullah, sana
diyor ki: "Ben seninle sozle§rni§ idirn. Sen sozi.inde duran, ahitlerini ye-
rine getiren bir ki§isin." dedi. Hz. Orner, ona:
-Sen bu ri.iyaYl ne zaman gordi.in, diye sortmca adam:
-Di.in gece gordi.im, diye cevap verdi. Bunun i.izerine Hz. Orner, in-
sanlara namaz i¢n camide toplanrnalan duyurusunu yapbrdl. Camide
toplananlara iki rekat namaz klldlrdlktan sonra kalklp onlara §oyle de-
di:
150 ffiNKESlR

-Siz, benden ho~unuza gitmeyecek bi!'§ey gordiiniiz mii?

Cemaat: ri
-Kesinlikle hayrr. Ancak neden bOyle soruyorsun? diye ka!'§1hk ve- m
rince Hz.Omer, Bilal'm riiyasm1 anlatti. Cemaat da:
-Bilal dogru soyliiyor, Allah'tan yagmur yagdlrmasm1 iste, sonra lS
da Miisliimanlardan yardlm talebinde bulun, dediler: H
Hz. Orner de ~oyle dedi:
-Allahu Ekber! Belanm siiresi doldu. Klthk iizerimizden kalkti. m
Bir kavimden talepte bulunmalarma izin verilince mutlaka o eza ve be- y;
la iizerlerinden kalkar. "i
Bundan sonra Hz. Orner, valilere mektup yazarak Medine'ye ve ~v­ g1
resindeki insanlara yardlm etmelerini istedi. Bu mmtikalarda ya~ayan 8
kimselerin a~hktan bitkin dii~tiiklerini bildirdi. 1nsanlan da yagmur dl
duasmda bulunmak ipn ~ehir d1~ma pkard1. Abbas b. Abdiilmuttalib ..
ile birlikte yaya olarak yagmur duasmda bulunmak iizerer ~ehir dl~ma ti
pktllar. Hz. Orner, bir hutbe okudu. Hutbesini losa kesti. Sonra namaz m
loldl.Namazm1 tamamlaymca diz iistii ~okiip ~oyle dua etti: "Allah'1m,
yalmzca sana ibadet ediyor ve yalmzca senden yard1m diliyoruz. Al- k
lah'rm, bizi ba~~la, bize merhamet et ve bizden raz1 ol." Duadan sonra
geri dondiiler. Medine evlerine ula~madan yagmur yagmaya ba~ladi.
Her taraf adeta sular altmda kaldl. n
Seyf b. Orner, As1m b. Omer'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: n:
Bir seferinde Miizeyne kabilesinden bir kadln e~ine ~oyle dedi:
-Helak olduk. Bize hi~ olmazsa bir koyun kesiver, deyince kocas1
Bilal, ona:
-Bu koyunlarda yenecek bir~ey kalmadl ki, diye cevap verdiyse de
hanimiisrar edince o da kallop koyunu kesmek zorunda kBld1. Derisi- b.
nin altmda sade ve lormizi renkli bir kemik goriince : dl
·-Ah ya Muhammed! diye seslendi. Gece olunca riiyasmda
Zl
RasG.lullah (s.a.v.)'I gordii. RasG.lullah (s.a.v.), onun yanma gelerek:
-Yagmurun yagaca~m sana miijdeliyorum. Omer'in yamna git,
benden ona selam soyle ve kendisine:"Ben seninle sozle~tim. Sen, so-
ziinde duran ve ahitlerini yerine getiren bir ki~isin. Akllm b~ma al ey
Orner, de." dedi. Bunun iizerine Bilal kallop Hz. Omer'in bulundugu eve
gelerek kolesine:
_.RasG.lullah (s.a.v.)'m elpsinin i~ri girmesi iPn izin iste, diye soy-
ledi. Kole, Hz. Omer'den izin almca Bilal, Hz.Omer'le go~iip riiyasrm
anlati. Bundan iirken Hz. Orner, dl~an plop halkm toplanmas1 iPn ses-
lenilmesini emretti. Mescide gidip minbere ~1kti ve ~oyle dedi:
-Sizleri dogru yola ileten Allah ~kma soruyorum. Sizler bende ho- E
VI
~unuza gitmeyecek bir~ey gordiiniiz mii?
Cemaat:
 BiJYOK ISLAM TARIHI 151

-Kesinlikle haJir, ancak neden bOyle soruyorsun? diye karf?Ihk ve-

rince Hz. Orner, onlara Bilal'in riiyasrm anlatb. Herkes riiyanm ne de-
mek oldugunu kavrad1~ halde Hz. Orner kavrayamamif?b. Kendisine:
-Peygamber senin yagmur duasma ~kmakta geciktigini s<iylemek
istiyor. Bizi de alarak yagmur duasma ~1k, dediler. Bunun iizerine
Hz.Omer,l57
gerekli ilan1 yapbrarak Hz.Abbas'la birlikte yaya yiiriiyerek yag-
mur duasma ~kb. Hz.Omer, bir hutbe okudu ve ~o~ ozlii bir konuf?ma
yapb. Namaz lolwktan sonra dizleri iizerine kapanarak §oyle dua etti:
"Allah'1m! Bize yardimcr olacak herkes yardim etmekten acze diif?tii. Biz
giiciimiiz ve imkanlanm1zla birf?ey yapamaz hale geldik, aciz kalwk.
Sen olmaJinca ne bi~ey yapabiliriz, ne de bir kudretimiz S07. konusu-
dur. Allah'1m, sen bize yagmur ihsan et. Kullara ve iilkelere hayat ver."
Hafiz Ebu Bekir el-Beyhaki, Malik'in f?Oyle dedigini rivayet etmi~?­
tir: "Hz. Orner, zamanmda Miisliimanlar lothga maruz kaldliar. Ada-
mm biri, Peygamber (s.a.v.)'m mezannm yanma gelip:
-Ya Rasulallah! Ummetine yagmur vermesini Allah'tan iste. Qiin-
kii helak oldular,dedi.
Daha sonra Rasulullah, o adamm riiyasma girip f?oyle dedi:
-bmer'e git, ona benden selam soyle ve kendilerine yagmur yag<h-
nlacagrm haber verve ona de ki: "Ey Orner, aklrm baf?ma al, aklm1 baf?I-
na al"
Adam uykudan uyanmca Hz.Omer'e gidip riiyasm1 anlatb. Hz.
Orner de f?Oyle dedi: "Ya Rab, onlar ancak benim aciz kal<h~ §eyden
dondiiler."
Taberani, Enes'in f?oyle dedigini rivayet etmi~?tir: Hz.Omer, 1\.bbas
b. Abdillmuttalib'le birlikte yagmur duasma ~kt1. Dua esnasmda §oyle
dedi:
"Allah'Im, peygamberimizin zamanmda k1thga maruz kalw~m1z
zaman onu vesile ederek senden yagmur istiyorduk. ~imdi de peygam-
berimizin amcasm1 sana vesile edinerek yagmur istiyoruz."
Buhari, Enes'in §Oyle dedigini rivayet etmi~?tir: "Miisliimanlar loth-
ga maruz kalWklan zaman Hz. Orner, Abbas b. Abdillmuttalib'i Allah'a
vesile edinerek yagmur istiyor ve f?Oyle diyordu: "Allah'1m, daha once biz
peygamberimizi sana vesile edinerek senden yagmur istiyorduk, sen de
bize yagmur yag<hnyordun. ~imdi de peygamberimizin amcasm1 sana
vesile ediniyoruz, bize yagmur yagwr." Bu duadan sonra Cenab-1 Allah,
Miisliimanlara yagmur yag<hr<h.
Ebu Bekir b. Ebu'd-Diinya, "Kitabii'l-Matar" ve "Davetine 1cabet
Edilenlerin Kitab1" adh eserlerde Havvad b. Ciibeyr'in §Oyle dedigin,i ri-
vayet etmif?tir:
"Hz. Orner, yagmur duasma ~kb. Miisliimanlara iki rekat namaz
152 IBNKES!R

lul<hrd1ktan sonra flOyle dua etti:

"Allah'1rn, senden rnagfiret diliyor ve yagmur yagd1rrnam istiyo- r
ruz." Miisliimanlar ve Hz. Orner, dua yerinden aynlmadan yagmur yag- v
<h. Ote yandan ~oldeki bedeviler gelip flOyle dediler: h
-Ey rnii'rninlerin erniri, bir ara falan saatte biz vadimizde iken iize- d
rirnizden bir bulut ge~ti. Bulutun i¢nden flOyle bir sesin geldigini duy- e
duk. "Ey Ebu Hafs (Orner), sana yar<hm geldi. Ey Ebu Hafs, sana yar<hm d
geldi." t:
1bn Ebu'd-Diinya, ~abi'nin flOyle dedigini rivayet etrni!ltir: k
''Hz. Orner, insanlar ipn yagmur duasma pkb. Ama sadece istigfar- r
da bulundu. Sonra geri dondii. Halk ona:
-Ey rnii'rninlerin erniri, yagmur dileginde bulundugunu gormedik, r,
deyince o flOyle cevap verdi: n
-Yagmuru yiiklenip sernadan yere indirecek fley ile yagmur tale-
binde bulundum. Boyle dedikten sonra Hz.Orner, yagmuru yere getire- I
cek olan fleyin istigfar oldugunu kastederek flU ayetleri okudu: F
"Rabbinizden rnagfiret dileyin ve O'na tevbe edin." (Hild, 3.) ~
"Rabbinizden ba~fllanma dileyin; dogrusu 0, ~ok ba~fllayandlr. Si-
ze gokten bol bol yagmur indirsin."<Nilh, 10-12.)
1bn Cerir, ~abi'den naklederek anlatlyor: Ebu Ubeyde'nin, arala- ~'
nnda D1rar ile Ebu Cendel b. Sehl'in de bulundugu Miisliirnanlardan d
bir grup insanm i~ki i~tiklerinden soz eden rnektubu Hz. Orner'e bu yll li
gelrniflti. Ebu Ubeyde, rnektubunda flOyle diyordu: 14
"Biz, bu adamlara sordugurnuzda tevbe ettiler ve: ''Bize se~im haklu
verildi, biz de se¢rnde bulunduk." diye cevap verdiler (Yani i~kiyi ya- a
saklayan ayetin sonunda Cenab-1 Allah, Miisliirnanlara hitaben:"Artlk 0
bundan vazge~ersiniz degil rni? diye sorarak giiya onlara bir SePrn hak-
lu vermifl ve onlar i~ki i~rneye son vermeyerek bu seprn haklum kullan- s
<hklanm beyan etrnifllerdi.). Daha sonra Ebu Ubeyde:"Siz i~ki i~rneye h
son vermeyecek rnisiniz?" diye sormufl, ama i~kinin yasakl1gm1 kesin bir
ifadeyle belirtrnerniflti. Hz. Orner de Miisliimanlan topladl. Onlar, bu i~­ r
ki i~enlerin gorii~leri hilafma icrna ettiler. Ayet-i kerirnedeki: "Artlk siz
bundan vazge~iniz degil rni?" ifadesinin; "Siz buna son verin." anlaml- e
na geldigini ve i~ki i~en bu ki~ilerin seksen sopayla cezalandlnlrnasmm
gerektigi karanna vanp icrna yaptllar. Hatta ayeti bu §ekilde tevil et- 11
rneyip i~ki i~rneye devam eden kirnselerin oldiiriilrnesi karanna var<h- §
lar. E
Hz. Orner de bu karan Ebu Ubeyde'ye bildiren bir rnektup gonderdi r
ve rnektubunda ~u talirnab verdi: "Onlan ~a~r ve i~kinin hiikmiinii on- £
lara sor. Eger helal oldugunu soylerlerse onlan oldiir. Haram oldugunu n
soylerlerse -i~ki i~tiklerinden otiirii- onlara seksen degnek vurarak ce- 1:
zalandlr."
 BDYOK ISLAM TARffil 153

Ebu Ubeyde, i~ki i~enleri ~a~np sordu. Onlar da i~ki i~menin ha-
ram oldugunu itiraf ettiler ve yanh§ tevilde bulunarak i~ki i~meye de-
vam ettiklerine pi§man oldular. Kendilerine seksen degneklik i~ki i~me
haddi tatbik edildi. Ebu Ubeyde de bunu bir mektupla Hz. Omer'e bildir-
di ve bu hususta Ebu Cendel'e mektup yaZip durumu bildirmesini talep
etti. Hz. Orner de bu hususta Ebu Cendel'e §Oyle bir mektup yaZip gon-
derdi: "Omer'den Ebu Cendel'e. Ku§kusuz Cenab-1 Allah, kendisine or-
tak ko§ulmasm1 ba~§lamaz. Ama bundan ba§ka giinahlan diledigi
kimseye ba~f?lar. Tevbe et, baf?1lli kalillr. Ortaya pk, iimidini kesme, zi-
ra yiice Allah, buyuruyor ki:
"De ki: Ey kendilerine koti.iliik edip af?1TI giden kullanm! Allah'm
rahmetinden umudunuzu kesmeyin. Dogrusu Allah, gi.inahlann hepsi-
ni ba~f?lar. Qiinkii 0, ba~f?layanillr, merhametlidir." (ez-Ziimer, 53.)
Hz.Omer, halka f?oyle bir mektup gonderdi: "Kendi nefsinize bakm.
Dinin hiiki.imlerini degif?tirmek isteyenlere hep birlikte kar§1 koyun.
Kimseyi aYiplamaym. Aksi takdirde aran1zda bela ve musibet yaygmla-
~1r."
Ebu Zehra el-Kuf?eyri de bu konuda f?oyle bir §iir soylemi~ti:
"GOrmez misin ki gelek delikanlmm aya~m kayillnyor. Oliimi.i geri
~evirmeye gii~ yetiremiyor. Sabrettim. Sab1rs1zhk gostermedim. Kar-
de§lerim oldi.igu halde. Ben hi~ bir gi.in i~ki barda~ndan aynlacak degi-
lim. Emiri.i'l mi.i'minin, i~ki barda~m yere vurdu. l~kinin dostlan ise sa-
lonlann ~evresinde aghyorlar."
Vakidi ile digerleri dediler ki: Hicretin onyedinci senesinin zilhicce
aYinda Hz.Omer, Makam-1lbrahim'in yerini degi§tirdi. Buras1 daha on-
ce Ka'be'nin duvanna bitif?ik vaziyette idi. Makam-1 lbrahim'in yamnda
namaz k1lan kimseleJ,", Ka'be'yi tavaf edenler yi.izi.inden namazlanm
sa§1rmasmlar, diye Makam-1lbrahim'i biraz geriye dogru aldl. Allah'a
hamd ve minnet olsun
Yine bu senede Hz.Omer, ~ureyh'i Kufe'ye, Ka'b b. Sur'u da Bas-
ra'ya kad1 tayin etti. Yine bu senede Hz.Orner, insanlara hac ettirdi.
Rakka, Urfa ve Harran, lyaz b. Ganem tarafmdan fethedildi. ayn ve
el-Verde ise Orner b. Sa'd b. Ebi Vakkas tarafmdan fethedildi.
~yh Zehebi, tarihinde §Oyle der: Hicretin onyedinci senesinde Ebu
Musa el-E§'ari, Urfa ve Samsat'1 zor kullanarak ele geprdi. Bu sene ba-
§mda Ebu Ubeyde, lyaz b. Ganem'i Cezire taraflanna gonderdi. 0 da
Ebu Musa ile kar§Ila§tl, ikisi birlikte Harran ile Husaybin'i ve Cezi-
re'nin baz1 yerlerini fethettiler. Kimi onlann buralan zor kullanarak
fethettiklerini, kimi ise ban§ yoluyla fethettiklerini soylemi§lerdir. Yi-
ne bu senede lyaz b. Ganem, Musul'a giderek oraYl ve ~vresini zor kul-
lanarak fethetmi§tir. Bu senede Sa'd, Kufe camisini in§a ettirdi.
Vakidi dedi ki: Hicretin onyedinci senesinde Amvas taunu gorilldii.
154 IBNKES1R

Bu hastahk yi.izi.inden 25 000 kif?i vefat etti.

Ben derim ki: Bu hastahk, kii~iik bir belde olan Amvas'a nisbet edi-
lir. Amvas, Kudi.is ile Remle arasmda ki.i~i.ik bir §ehirdir. Hastahk ilk §i
olarak orada gori.ildi.igu i~in Amvas taunu denildi. Sonra hastahk le
$am'da yaJil<h. Dogrusu biz Allah'a aidiz ve ona doniici.ileriz. gl
Vakidi dedi ki: Amvas taunu sebebiyle $am'da 25 000 Miisliiman gl
vefat etti. Baf?kalan ise 30 000 Mi.isli.imamn vefat ettigini soylemi§lerdi. d
Burada bu Miisli.imanlann onde gelen §ahsiyetlerinin adlanm Slrala- Oj
yaca~z: k
d
HARiS B. Hi$AM E

Bu zat, Ebu Cehil'in karde§i olup Mekke fethi gi.ini.inde Mi.isli.iman b

oldu. Lider bir kimse olup lslfuniyet doneminde de f?erefliydi. Bir kavle d
gore hicretin onyedinci senesinde $am'da §ehid oldu. Vefatmdan sonra i.i
Hz.Omer, onun kans1 Fatima ile evlendi. d

$URAHB1L B. HASENE s:
d
Dort biiyiik komutandan biridir. Filistin komutan1yd1. Soy ki.iti.igu y
§oyledir: $urahbil b. Abdullah b. Muta' b. Katan el-Kindi. Beni Ziihre d
kabilesinin miittefikidir. Hasene, anasmm adldlr. Anasmm ad1yla ta- tl
nmdl. lslfun'm ilk zamanlannda Miisli.iman oldu. Habe§istan'a hicret 0
etti. Hz. Ebu Bekir, onu $am'a gonderdi. Ordunun dortte birine komuta d
etti. Hz. Orner zamanmda da bu gorevini si.irdi.irdi.i. liicretin onsekizinci k
senesinde o, Ebu Ubeyde ve Ebu Malik el-E§'ari aym gi.inde hastalana- v
rak vefat ettiler. lbn Mace tarafmdan rivayet edilen iki hadisi vardlr. y
Hadislerden birisi, abdestle ilgilidir. Digeri ise ba§ka bir konuyla ilgili- k
dir. l

AMlR B. ABDULLAH B. CERRAH

Bu zatm soy ki.iti.igu §Oyledir: "Amir b. Abdullah b. Cerrah b. Hilal b.

Uheyd b. Dabbe b. Haris b. Fihr el-Kuref?i. Ebu Ubeyde b.Cerrah el- b
Fihri. Bu i.immetin emin ve gi.ivenilir adam1ydl. Cermet le miijdelenen Il
onsahabeden biridir. Aym gi.inde Mi.isli.iman olan bef? ki§iden biridir. 1
Kendisiyle beraber Osman b. Maz'un, Ubeyde b. Haris, Abdurrahman b. I
Avfve Ebu Seleme b. Abdi Esed ayru gi.inde Mi.isli.iman oldular. Hz. Ebu ]
Bekir vas1tas1yla lslam'a girdiler. Hicret ettikleri zaman Rasulullah )
(s.a.v.), onu Sa'd b. Muaz'la kardef? yapb. Ba§ka bir rivayete gore ise t
Muhammed b. Mesleme ile karde§ yapml§br. Bu zat, Bedir gazvesine ve
mi.iteakip gazvelere katlldl. Rasulullah (s.a.v.), onun hakkmda §oyle
 BUYUK ISLAM TARIHI 155

buyurdu:
"Dogrusu her iimmetin emin bir ki§isi vardlr. Bu iimmetin emin ki-
~isi ise Ebu Ubeyde b. CeiTah'br. ''Bu hadis, Buhari ve Miislim'in sahih-
lerinde sabittir. Yine Buhari ve Miislimin sahihlerinde sabit olduguna
gore Hz. Ebu Bekir, Beni Saide golgeliginde bey'at konusunu Ensar'la
gorii~iirken ~oyle demi~tir: "Ben sizin ipn ~u iki adamdan birine raZI ol-
dum. Bunlardan birine bey'at edin. (Hz. Ebu Bekir bOyle derken Hattab
oglu Orner ile Ebu Ubeyde'yi kasdetmif?ti.) "Hz. Ebu Bekir, onu $am'da-
ki ordunun dortte birine komuta etmekle gorevlendirerek $am'a gon-
dermi§ti. Halid b. Velid'i, savaf? ilmini bildiginden Irak'tan ~a~rarak
Ebu Ubeyde'yle digerlerine komutan yapb.
Hz. Orner halife olunca Halid'i gorevden aldl. Yerine Ebu Ubeyde
b.Cerrah'1 atadl ve ona Halid'e damf?masim emretti. Boylece Ebu Ubey-
de'nin emanet ve giivenirligi ile Halid'in §eCaat ve kahramanh~, lslam
iimmeti yaranna olarak bir araya gelmi~? oldu. lbn Asakir, Ebu Ubey-
de'nin $am'da emirii'l-iimera arum alan ilk ki~?i oldugunu soylemi~?tir.
Ebu Ubeyde'nin uzun boylu, nahif, elmacrk kemikleri pklk, yiizii et-
siz, sakal1 hafif, on dif?leri k1nk bir kimse oldugunu soylemif?lerdi. On
dif?lerinin k1nkhk sebebi f?uydu: Uhud savaf?mda RasU.lullah (s.a.v.)'m
yanaklanna gomiiltm z1rh halkalanm ~kanrken onun aCI duymasm-
dan korktugu ipn o halkalan dif?leriyle ~ekmek mecburiyetinde kalrm~­
b. Bu sebeple dif?leri dii§IDUf?tii. Ama bu dif?lerinin klnkh~ndan otiirii
oyle bir giizel manzara meydana gelmi§ti ki, bu baf?kasmda goriilemez-
di. Amvas taunu senesinde vefat etti. Yani Amvas taunu hicretin onse-
kizinci senesinde goriilmiif?tiir. Bu hastal1k yiiziinden o Fihl koyiinde
veya ba§ka bir rivayete gore ise Cabiye'de vefat etmi§tir. $am'da Akabe
yakmlannda bu as1rlarda tanm1p §Ohret bulan bir mezar goriilmii§tiir
ki Ebu Ubeyde'nin mezan oldugu soylenir. Dogrusunu Allah bilir. Ebu
Ubeyde vefat ettigi zaman ellisekiz ya§mdaydl.

FADL B. ABBAS B. ABDULMUTTALlB

.•

Yaki§1kh, endam1 diizgiin giizel bir insandl. Veda haCCinda kurban

bayrammm ilk giinii RasU.lullah (s.a.v.), onu bineginin terkisine birdir-
mi§ti. 0 zaman o, gen~ ve yakl§Ikh bir adamdl. $am fethinde hazrr bu-
lundu. ·Amvas taunu sebebiyle §ehid oldu. Muhammed b. Sa'd, Ziibeyr b.
Bekkar, Ebu Hatim ve lbn Ruki bu gorii§tedirler ki dogrusu da budur.
Mercii's-Sifr sava§mda §ehid edildigini soyleyenler de vardlr. Hicretin
yirmisekizinci senesinde Yermiik'te vefat ettigini soyleyenler de olmu§-
tur.
156 ffiNKEStR

MUAZ B. CEBEL

Bu zatm soy kiitiigu §oyledir: Muaz b. Cebel b. Amr b. Evs b. Abid

b.Adiy b. Ka'b b. Amr b. Adiy b. Ali b. Esed b. Saride b. Yezid b. Cii§em b. H
Hazrec el-Ensari el- Hazreci Ebu Abdirrahman el-Medeni. Kadri yiice ye
degerli bir sahabeydi. H
Vakidi dedi ki: Muaz, uzun boylu, sa~ ve agz1 giizel, di§leri parlak ne
bir adamdi. Qocugu olmami§ti. Ba§kalarmm dediklerine gore onun, Ab- H:
durrahman adinda bir oglu olmu§tu. Kendisiyle birlikte Yermiik sava- or
§ma katiliDI§ti. Muaz, Akabe'de haZir bulundu. insanlar hicret ettigi za- ug
man Rasulullah (s.a.v.), onunla Abdullah b. Mesud'u karde§ kild1. tu
Muhammed b. lshak'm ifadesine gore Rasulullah (s.a.v.), onunla ko
Cafer b. Ebi Talib'i karde§ kilmi§tlr. Muaz, Bedir gazvesine ve miitea- ID'
kip gazvelere katildi.Peygamber (s.a.v.) 'in zamanmda Kur'an'1 topla- §e
yan dort Hazr~liden biridir. Digerleri ise Ubey b. Ka'b, Zeyd b. Sabit ve mi
Ebu Zeyd Orner b. Enes b. Malik'di. SI,
Ebu Davud ile Nesei, Muaz'dan rivayet ettiler ki, Rasulullah or
(s.a.v.), ona §Oyle buyurmu§tur: «Ey Muaz! Allah'a yemin ederim ki, seni
seviyorum. Her namazdan sonra: "Allah'Im! Seni anma, sana §iikretme M
ve sana giizelce ibadet etme hususunda bana yardim et." demeyi sakin ne
ihmal etme.» ye
Ahmed tbn Hanbel'in ''Miisned"i ile Nesei ve tbn Mace'nin siinenle- va
rinde Enes'ten rivayet olunduguna gore Muaz b. Cebel, sahabeler ara- fa:
smda helal ve haram1 en iyi bilen kimseydi. Rasftlullah (s.a.v.), onu Ye- va
men'e gondermi§, gonderirken de ona:
-Neyle hiikmedeceksin? diye sormU:§, o da §U cevab1 vermi§ti: ni
-Allah'm kitab1yla. m:
Hz. Ebu Bekir de onu Yemen'deki gorevinde b1rakmi§ti. 0, Yemen- m~

de insanlara haYir ve iyiligi ogretiyordu. Sonra ~am'a g~ii. Ebu Ubey-

de, Tauna yakalandi~nda onu yerine halefkildiktan sonra kendisi de
bir sene sonra vefat edinceye kadar ~am'da kaldi. Orner b. Hattab onu
overek: "Dogrusu Muaz, allmlerin oniinde yiiksek bir tepe iizerinde ha§-
redilecektir." derdi. Abdullah b. Mesud da: "Biz Muaz'I, tbrahim Halilul- du
lah'a benzetiyorduk." dedikten sonra soziinii §oyle siirdiirdii: "Dogrusu H1
Muaz, Allah'a goniilden ibadet eden, §irkten uzak bir kimse idi. Mii§rik- ri.i
lerden olmadi." IDl
Muaz b. Cebel, hicretin onsekizinci senesinde ~am'm Gurinsan ya
mmtikasmm dogusunda vefat etti. Hicri ondokuzuncu senede vefat et- B~
tigini 80yleyenler oldugu gibi onyedinci senede vefat ettigini soyleyenler hi~
de vardir. Me§hur kavle gore o, vefat ederken otuz sekiz ya§mdaymi§. ail
Ba§kalan ise daha ba§ka bir ya~ta vefat ettigini soylemi~tir ki, dogrusu- vil
nu Allah bilir. ra
 BUYCK ISLAM TARilli 157

YEZlD B. EBU SUFYAN

Bu zatm soy kiitiigu f?Oyledir. Yezid b. Ebu Siifyan Ebu Halid Sahr b.
Harb b.Umeye b. Abdi ~ms b. Abdi Menaf el-Kuref?i el-Umevi. Muavi-
ye'nin kardef?iydi. Ondan daha yaf?h ve daha faziletliydi. Ona Yezidii'l-
Hayr denirdi. Mekke fethi senesinde Miisliiman oldu. Hiineyn gazvesi-
ne kabld.I. Rasulullah (s.a.v.), ona 100 deve ve lork okiye giimiif? verdi.
Hz.Ebu Bekir, onu eam'daki ordunun dortte birine komuta etmek iizere
oraya gonderdi. 0, eam'a ulaf?an ilk komutan oldu. Hz.Ebu Bekir, onu
ugurlarken yamnda yaya yiiriimiif? ve ona baZI tavsiyelerde bulunmuf?-
tu. Onunla birlikte Ebu Ubeyde, Amr b. As ve eurahbil b. Hasene'yi de
komutan olarak eam'a gondermif?ti. Bunlar, eam'daki ordunun dort ko-
mutaru idiler. Th.maf?k'l fethettikleri zaman o, kii~iik Cabiye kap1smdan
f?ehire girmif?ti. Hz. Ebu Bekir, Dimaf?k'm komutanh~m ona vaad et-
mif?ti. Hz. Orner halife olunca onu oraya komutan yapb. ve Ebu Bekir es-
S1dd1k'm ona verdigi sozii ooylece kendisi yerine getirmif? oldu. Yezid,
oraya atanan ilk Miisliiman vali ve komutan olmuf?tu.
Mef?hur kavle gore o, Amvas taunu yiiziinden vefat etmif?tir. Velid b.
Muslim, onun Kisariye'yi fethettikten sonra hicretin ondokuzuncu se-
nesinde vefat ettigini ileri siirmiif?tiir. Vefat ettigi zaman eam'a kendi
yerine kardef?i Muaviye'yi vekil birakb. Hz. Orner de Muaviye'nin earn
valiligini onaylad.I. Allah onlardan raZI olsun. Yezid'le ilgili kitaplarda
fazla bir bilgi yoktur. Ebu Abdullah el-E!?'ari, Yezid'in f?Oyle bir hadisi ri-
vayet ettigini nakletmif?tir:
''Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Namaz lohp da riikuunu ve secdesi-
ni tam olarak yerine getirmeyen kimsenin durumu, sadece bir iki hur-
ma yiyen a~ kimse gibidir ki, bu bir ve iki hurma ona pek bir fayda ver-
mez"

EBU CENDEL B. SUHEYL

Soy kiitiigu f?Oyledir: Ebu Cendel b. Siiheyl b. Amr. Asli ad.Imn As ol-
dugu soylenmif?tir. lslfuniyet'in ilk donemlerinde Miisliiman olmu§ ve
Hudeybiye banf?I giiniinde zircirlere bagh olarak zincirleri pef?inde sii-
riiyerek Miisliimanlann yanma gelmif?ti. Fakat babas1 onu geri ~evir­
mif? ve Mekke'ye geri donmedigi takdirde Miisliimanlarla banf? yapma-
yaca~m soylemif?ti. Bundan sonra Ebu Cendel, deniz klYismdaki Sifu'l-
Bahra (Seyfu'l-Bahr) gidip Ebu Basir ile buluf?IDUf?, sonrada Medine'ye
hicret etmif? ve eam'm fethinde hazrr bulunmuf?tU. Onceki sayfalarda da
anlatlid.I~ gibi o i~kiyi haram lolan ayeti tevil etmi§, sonra bu yanl1§ te-
vilinden geri donmii§tii. Amvas taunu sebebiyle vefat etti. Allah ona
rahmet etsin ve ondan raz1 olsun. Amvas taunu yiiziinden vefat eden
158 ffiNKESlR

zatlann isimlerini s1ralamaya devam ediyoruz:

Ebu Ubeyde b. Cerrah, Amir b. Abdullah. Bu zatla ilgili apklama
onceki sayfalarda g~ti. Ebu Malik el-E§fui. Bu zatm asll admm yiiztin-
den Ka'b b. As1m oldugu soylenir. Gemideki arkada§lanyla birlikte
Hayber fethi senesinde Medine'ye hicret ederek gelmi§ti. Hayber fet-
hinden sonraki gazvelere kablmi§b. Amvas taunu yiiziinden o, Ebu
Ubeyde ve Muaz b. Cebel ayru giinde vefat ettiler. Allah hepsinden raZI
olsun.

:r:
c
t

1
~
2
l
I
 HlCRl ONDOKUZUNCU SENE

Vakidi ile digerleri dediler ki: Bu senede Medain ve Celwa fethedil-

di. Ama me§hur gorii§e gore buralann fethi ba§ka senelerde olmu§tur.
Nitekim bununla ilgili a~klama onceki sayfalarda verilmi§tir.
Muhammed b. lshak dedi ki: Cezire, Urfa, Harran, Resu'l-Ayn ve
Nusaybin bu senede fethedildi. Ama ba§kalan buralann hicri ondoku-
zuncu senede degil de ba§ka senelerde fethedildiklerini soylemi§lerdir.
Ebu Ma'§er, Halife ve lbn Kelbi dediler ki: Kisariye, hicretin yirminci se-
nesinde fethedildi. 0 zaman oram emiri de Muaviye Valodi dedi ki: Ba§-
kasmm ifadesine gore Kisariye'nin emiri Yezid b. Ebi Si.ifyan'di. Onceki
sayfalarda da anlablww gibi Muaviye, Kisariye'yi bundan iki sene once
fethetmi§tir.
Muhammed b. lshak dedi ki: Filistin'e bagh Kisariye, hicretin yir-
minci senesinde fethedildi. Herakliyus, oradan ka~tl ve yine aym sene-
de Mlsrr fethedildi. Seyfb. Omer'e gore Kisariye ile Mls1r'm fethi, hicre-
tin onaltmcr senesinde ger~ekle§mi§tir.
lbn Cerir dedi ki: Kisariye'nin fethiyle ilgili a~klama onceki sayfa-
larda verilmi§tir. M1s1r'm fethi ise ileride de anlatacawm gibi hicretin
yirminci senesinde ger~ekle§mi§tir. Vakidi dedi ki: Hicretin onduku-
zuncu senesinde bir gece Harre de bir yangm gori.ili.ir. Hz. Orner, adam-
lanyla birlikte oraya gitmek istedi. Sonra Mi.isli.imanlann sadaka ver-
melerini emretti. Bunun i.izerine yangm sondi.i. Allah'a hamd olsun.
Anlablwwna gore hicretin ondokuzuncu senesinde Ermeniye sa-
Va§l yap1lw. 0 zaman oramn komutam Osman b. Ebi'l-As'.b . Bu sava§ta
Savfan b. Muattal b. Rahasa es-Si.ilemi ez-Zekvani vuruldu. 0, o zaman
komutanlardan biri idi. Rasulullah (s.a.v.), Savfan hakkmda §Oyle bu-
yurmu§tu. "Onun hakkmda haYir ve iyilikten ba§ka bir§ey bilmiyo-
rum." Mi.inafiklar onun adm1 da ilk hadisesine kan§briDI§lardi. Ancak
Allah, onu ve mi.i'minlerin annesi ve Rasulullah (s.a.v.)'m zevcesi Ai-
§e'yi, bu dedikodulardan anndinp su~uz olduklanm ortaya koydu. An-
latllwwna gore Savfan, epey bir si.ire bekar kalmi§b. Bu yi.izden: ''Valia-
hi ben hi~bir kawnm u~kurunu ~ozmedim." demi§ti. Bu hadiseden son-
ra evlenmi§ti. Cok uykucu bir adamdi. Cogu kez sabah namazma uya-
namazdi. Bu namaz1 vaktinde kllmazd1. Nitekim bu hususta Ebu Da-
vud'un si.ineninde ve diger hadis kitaplannda apklamalar varwr. 0, §a-
r--------------------

160 IBNKES1R
Yal
ir bir adamd.I. Sonra Allah yolunda !?ehidlik mertebesini kazand.I. Erme-
niye sava§mda §ehid edildigini soyleyenler oldugu gibi Cezire'deki sa- ne<
va§ta §ehid edildigini 80yleyenler de olmu§tur. Samsat'ta oldiigi.inii soy- da
leyenler de vard.Ir. Bu husustaki a~klamalann bir klsm1, onceki sayfa- nu:
larda verilmi!?tir.
Hicretin ondokuzuncu senesinde Tikrit §ehri fethedildi. Sahih kav-
le gore Tikrit'in fethi bu seneden once ger~ekle§mi§tir. Tikrit'in fethi es-
nasmda Bjzanshlar, Abdullah b. Huzafe'yi esir almi§lard.I. Hicretin on-
dokuzuncu senesinin zilhicce aymda Irak topraklannda bir sava§ vuku az~

buldu ki, bu sava§ta Mecusilerin komutan1 ~hrek Oldiiriildii. 0 zaman gal

Miisliimanlann komutam Hakem b. Ebi'l-As'b. Allah ondan raz1 olsun. bel
ibn Cerir dedi ki: Hicretin ondokuzuncu senesinde Hz.Omer, Miis-
liimanlara haec ettirdi. Onun o senedeki vali ve kad.Ilarmm adlan once-
ki sayfalarda verilmi§tir. Dogrusunu Allah bilir.

HiCRi ONDOKUZUNCU SENEDE VEFAT tal

EDEN ~AH~iYETLER nu

UBEYB. KA'B

Bu zat, kurralann onderiydi. Soy kiitiigu §Oyledir: Ubey b. Ka'b b.

Kays b. Ubeyd b. Zeyd b. Muaviye b. Amr b. Malik b. Neccar Ebu'l-Miin-
zir ve Ebu'l-Tiifeyl el-Ensari en-Neccari. Kurralann onde geleniydi.
Akabe bey'atmda, Bedir gazvesinde ve miiteakip gazvelerde haz1r bu-
lundu. Efendi ve kadri yiice bir kimseydi. Rasulullah (s.a.v.)'rn sagh~n­
da Kur'an'l toplayan dort Harcre~li kurradan biriydi. 0, bir giin Hz.
Omer'e !?Oyle demi§ti: "Ben, Kur'an'1 taze haliyle, Cebrail'in kendisin-
den ald.I~ zattan ald1m."
Enes'ten rivayet edilen bir hadiste Peygamber (s.a.v.) §oyle buyur-
mu§tur:
"Ummetimin en iyi Kur'an okuyam Ubey b. Ka'b'd.Ir."
Sahih bir hadiste rivayet olunduguna gore Rasulullah (s.a.v.),
Ubey'ye §Oyle demi§tir:
-Cenab-1 Allah, sana Kur'an okuma m1 bana emretti.
-Allah, benim ad1m1 sana bildirdi mi?
-Evet.
Bunun iizerine Ubey'yin gozleri ya§armi§b. Bu hususu, el-Beyyine
suresinin §U ayetini tefsir ederken a~klami§bk:
"Kitap ehlinden ve putperestlerden olan inkarc1lar, kendilerine
apa~k bir beige gelene kadar dinlerinden vazgece~ek degillerdi." (el-Bey-
yine, 1.)
Heysem b. Adiy, Ubey'in hicri ond<;>kuzuncu senede vefat ettigini,
 BUYUK ISLAM TARIHI 161

Yahya b. Main ise onyedinci veya yirminci senede vefat ettigini soyle-
~tir. Vakidi ise birka~ ki.1~iden nakilde bulunarak onun yirmiikinci se-
nede vefat ettigini 80ylemif?tir. Ebu Ubeyd, lbn Ni.imeyr ve bir topluluk
da bu goriif?tedirler. Fellas ile Halife, onun Hz. Osman'm hilafeti zama-
mnda vefat ettigini soylemif?lerdir. Allah ondan raz1 olsun.

HATTAB (R.A.)

Hicretin odokuzuncu senesinde Muhcirlerden Utbe b. Gazvan'm

azadhs1 Hattab da vefat etmif?tir. Bu zat, Bedir gazvesine ve mi.iteakip
gazvelere kablmi§br. tslfuniyet'in ilk doneminde Mi.isli.iman olan saha-
belerdendir. Vefat ettigi zaman cenaze namazm1 Hz.Omer klldirmi§b.

SAVFAN B. MUATTAL

Bu senede vefat edenlerden biri de bir kavle gore Savfan b. Muat-

tal'dir. Bununla ilgili a~klama, onceki sayfalarda verilmi§tir. Dogrusu-
nu Allah bilir.

B. ISLAM TARIHI, C.VII, F.ll

 H1CRI Y1RM1NC1 SENESt

Muhammed b. 1shak, M1s1r'm bu senede fethedildigini soylemif?tir.

Vakidi, bu senede M1s1r ve 1skenderiye'nin fethedildigini soylemi§-
tir.Ebu Ma'§er, M1s1r'm yirminci senede fethedildigini, 1skenderiye'nin
ise yirmibe§inci senede fethedildigini soylemif?tir. Seyfb. Orner, M1s1r
ve 1skenderiye'nin hicri onaltmcr senenin rebiyiilevvel aymda fethedil-
diklerini ifade etmi§tir. Ebu Hasan b. Esir de "el-Kamil fi't-Tarih" adh
eserinde kithk senesinde Amr b. As'm Mis1r'dan Medine'ye g1da madde-
si gonderdigini anlahrken bu goriif?ii benimsedigini ifade etmif?tir. An-
cak Ebu Hasan b. Esir, bu goriif?ii benimsemekte mazurdur. Dogrusunu
Allah bilir. Bir grup siyer aliminin kavillerine gore iki senelik veya ba§-
ka bir rivayete gore bir bu~ senelik bir kuf?atmadan sonra Tiister §eh-
ri de hicri yirminci senede fethedilmi§tir. Dogrusunu Allah bilir.

MISIR'IN FETHt

~am'm feth tamamlanmktan sonra Hz. Orner, Amr b. As'I M1s1r'a

gonderdi. Seyfb. Omer'in ifadesine gore Hz. Orner, Kudiis'u fethettikten
sonra onu M1s1r'a gondermif?tir. Gonderdikten sonra arkasmdan Zii-
beyr b. Avvam'1 Bif?r b. Ertat, Harice b. Hiizafe ve Umeyr b. Vehb el-
Cumahi ile birlikte MISir'a gonderdi. Bunlar, MISir'm kapiSl oniinde
toplanmlar. M1s1r baf? piskoposu Ebu Meryem'le piskopos Ebu Meryam,
Sebat ehli kimselerle birlikte bunlan karf?Ilamlar. 1skenderiyye valisi
Mukavkis, beldelerini Miisliimanlara karf?I korumak amac1yla ba§ pis-
koposu Miisliimanlara karf?I gondermi§ti. 1ki tarafkar§I karf?Iya gelince
Amr b. As, onlara: "Acele etmeyin, size geli§ sebebimizi anlatahm." dedi
ki, Ebu Meryem ile Ebu Meryam kendisine ka~1 konuf?maya pksmlar.
1kisi meydana ~Ikhlar. Amr b. As, onlara f?Oyle dedi:
"Siz ikiniz bu beldelerin rahiplerisiniz. Beni dinleyin. Dogrusu
Cenab-1 Allah, Muhammed (s.a.v.)'i hak dinle gonderdi. Hak dine bagh
olmasm1 ona emretti. 0 da bize bu emri verdi ve bize verdigi emirlerin
tamamm1 baf?kalanna teblig etmemizi de bize gorev olarak yiikledi.
Sonra o, bu diinyadan g~p gitti ve bizi apa~ bir dinle b~b~a b1rakti.
0, insanlara mazeret b1rakmayacak §ekilde hakki teblig etmemizi bize
emretmi§ti. Biz, sizi !slam'a girmeye davet ediyoruz. Bu davetimize ica-
 BUYUK ISLAM TARIHI 163

bet eden kimseler de bizimle aym duruma girer, davetimize icabet etme-
yen kimselere cizye odemelerini teklif ederiz. Cizye odemeleri duru-
munda onlan korumam1z alnna al1nz. Peygamberimiz (s.a.v.), ulkenizi
fethedecegimizi bize bildirmif?ti. Aram1zdaki akrabahk sebebiyle sizi
muhafaza etmemizi bize tavsiye etmif?ti. Eger siz bu davetimize icabet
ederseniz zimmetimiz altma girersiniz. Aynca halifemiz de Klptilere iyi
davranmam1z1 bize tavsiye etti. Cunku Raslliullah (s.a.v.), Klptilere iyi
davranmam1z1 bize vasiyet etmif?tir. Zira Klptilerle akrabahk ve zim-
met baglanmlz varwr:
Piskoposlar dediler ki:
-Bu, olduk~a uzak bir akrabaliktlr. Boyle bir akrabal1wn haklan-
na ancak peygamberler riayet edebilir. Racer, bizim tanmmif? ve f?erefli
bir mensubumuzdu. Riikumdanmizm kiZiyru. Menefhalklndanm. Me-
neflilerin hukiimdan Fe'dil'di. Ayn"iif?f?emshler onla.."a salmrwlar. Onla-
n olduriip mallanm yagmalawlar. Riikiimdarlan ve halklan yerlerin-
den siirgiin edildiler. Bu sebeple Racer, tbrahim peygamberin eline g~­
ti. tbrahim peygambere: "Merhaba, ehlen ve sehlen" deriz.Yalmz senin
yanma gelip geri donunceye kadar bize eman ver."
Bunun uzerine Amr, onlara f?Oyle dedi:
-Benim gibi birisi kolay aldablamaz, fakat ben, durumu inceleme-
niz ipn size u~ giin siire tan1yorum. Durumu inceleyip diif?iiniin, kavmi-
nizle miif?avere yapm. Aksi takdirde sizinle savaf?Inm.
-Bize biraz daha sure tam.
Amr, U~ giinliik siireyi dort giine ~W. "Bize biraz daha SUre tam."
demeleri uzerine Amr, sureyi bef? giine pkarw. Onlar da Mukavkls'm
yamna gittiler. Artabon, Muslumanlann bu davetine icabet etmeye ya-
naf?madi ve Musliimanlara karf?I koyulmasm1 soyledi. Sonra M1s1rhla-
ra hitaben f?Oyle dedi:
-Biz, sizi savunmak ipn giicumuzun sonuna kadar ~alif?acawz ve
Muslumanlar karf?Ismda gerilemeyecegiz.
Artabon, Muslumanlara gece basklm yapllmas1m teklif etti. Ancak
M1s1rhlardan bir topluluk f?Oyle dedi:"Kisra ve Kayser'le savaf?IP onlan
olduren ve iilkelerini ele gepren bir milletle ne diye sava~1yorsunuz?
Artabon, ise Muslumanlara gece basklm yap1lmas1 goriif?unde 1srar
etti. Bu basklm yaptuar, ama bi~ey elde edemediler.Aksine aralarmda
Artabon'un da bulundugu ~ok SaYida adamlan olduriildii. Musluman-
lar, surenin dorduncu giiniinde M1s1r'm Aynu~sems f?ehrini ku~atma al-
tma alwlar. Zubeyr, ~ehrin surlan uzerine pkb. ~ehir halki bunun far-
kma varmca diger kap1dan pkarak Amr b. As'm yanma varmlar.Onun-
la b~ antla~mas1 yaptuar. Zubeyr, ~ehri bir baf?tan bir ba~a yanp g~ti
ve diger kap1dan pkarak Amr b. As'm yamna varm. B~ antla~masrm
imzalaYI:P onayladllar.Amr b.As da ~ehir halkma ~oyle bir emanname
164 ffiNKEStR

yazru:
1
"Rahman ve Rahim olan Allah'm aruyla. Bu Amr b. As'm, M1s1rhla-
1
ra canlan, mallan, dinleri, kiliseleri, ha~an, karalan ve denizleri husu-
1
sunda verdigi bir emandrr. Buna bir~ey eklenmeyecegi gibi bundan bir-
E
~ey de eksilmeyecektir. Nube halkl bunlarla aym topraklar iizerinde ya-
I
~amayacaktir. Misirhlar, ban~ antla~mas1 iizerinde ittifak ederlerse
(
cizye vereceklerdir. Nehirlerinin kabarmas1 bu noktada bulundugu sii-
rece onlar 50 000 000 dirhem vereceklerdir ki, bu da onlan koruma hak- (
klrur. Eger onlardan bir kimse, bu antla~mamn hiikiimlerine riayet et-
l
meyecek olursa bu kadar cezaYl o iistlenir. Aksi takdirde o bizim zimme-
~
timiz ru~mda kal1r. Eger nehirlerinin kabarmas1 eksilir de karalar orta-
1
ya ~karsa, yine bu kadar yiikii iizerlerinden kalkar. Bizanshlardan ve
Nubelilerden her kim M1s1rhlarla yapllan bu antla~ma kapsamma gi-
r
rerse, o da aym haklara sahip olur ve aym yiikiimliiliiklere tabi olur.
y
Her kim de bu antla~manm kapsamma girmeye yana~maz ve buralar-
dan gitme hakklm se9erse o giivendedir, giiven·duyaca~ bir yere gidin-
d
ceye veya iilkemiz s1mrlan ru~ma ~klncaya kadar ona ili~ilme~ecektir.
1:
Onlar da M1s1rhlarla aym ol9iide vergi Odeme yiikiimliiliigu altma gire- l;
ceklerdir. Onlar da ii9te bir vergiye tabidirler. Bu antla~ma metninde
D
yaz1h konular, Allah ve Rasulii ile mii'minlerin emiri halifenin ve
g
mii'minlerin ahdidir, zimmetidir. Bu antla~ma hiikiimlerine uyan Nu-
Cl
be halklnm da direkt olarak ~u kadar ve ~u kadar miktarda mal yarru-
mmda bulunmalan, bize kar~1 sava~mamalan, ~u kadar miktarda at u
vermeleri gerekir ki, kendierinin ticaretlerine, ithalat ve ihracatlanna
kan~1lmasm." Bu antla~ma metninin yazllmasmda Ziibeyr ve ogullan
Abdullah ile Muhammed, ~ahid s1fabyla haz1r bulundular. Verdan ile
Hader de bu antla~manm katipligini yapblar.
Biitiin M1s1r halkl, bu antla~ma kapsamma girerek ban~1 kabul et-
ti. M1srr siivarileri ile Amr b. As Fustat'a gidip toplanrular. Ebu Meryem (s
ile Ebu Meryam gelip Amr b. As'la gorii~tiiler. Qarp1~madan sonra ele
ge9irilen esirlerin serbest b1rakllmasmi istediler. Amr, esirleri onlara ·
ti
geri vermeyi kabul etmedi ve onlann huzurundan kovulmalarm1 emret-
ti. Bu durum, Hz. Omer'e bildirilince o, M1s1rhlara eman verilen be~
ti
giinliik sure i9inde ele ge9irilen esirlerin M1s1rhlara geri verilmesini
emretti. Aynca Miisliimanlarla sava~mayan kimselerden yakalanan
esirlerin de sal1verilmesini emretti. Ama Miisliimanlarla sava~1rken
yakalanan esirlerin geri verilmemesini buyurdu. Denildigine gore Hz.
Orner, Miisliimanlann elinde bulunan esirlerin tslam'a girmek veya ai-
lelerine geri donmek arasmda serbest birakllmasm1, tslamiyet'i se9en-
lerin M1s1rhlara geri verilmemesini, ailelerine donmek isteyenlerin ise
sahverilmelerini, ancak kendilerinden cizye almmasm1 emretti. Ama
M1s1rhlardan ele ge9irilip de !slam beldelerine da~lan ve Haremey'ne is
 BUYUK ISLAM TARIHI 165

ul~an esirlerin geri verilemiyecegini, bu hususta M1s1rhlarla herhangi

bir antla§ma yapllmamasm1, ~iinkii yap1lacak bOyle bir antla§ma hii-
kiimlerinin yerine getirilemiyecegini bildirdi. Amr b. As, mii'minlerin
emiri Hz. Omer'in bu emirleri dogrultusunda hareket etti. Esirleri top-
law. Onlan serbest b1rakb. Kimi lslfuniyet'i tercih etti. Kimi de kendi
dinine dondii. Boylece aralannda ban§ antl~mas1 yaplld1.
Daha sonra Amr b. As, lskenderiye iizerine askeri bir birlik gonder-
di.lskenderiye valisi Mukavkls, daha once kendi beldesinin ve M1s1r'm
haracrm Bizans hiikiimdanna odiiyordu. lJlkesi, Amr b. As tarafmdan
kU§atma altma almmca o din ve devlet adamlan ile devlet erkaruru top-
lad!. Onlara §Oyle dedi:
- ~u Araplar, Kisra ve Kayser'i maglup ettiler. Onlan yonetimleri-
nin ba§mdan uzakla§brd1lar. Bizim bunlara kar§I koyacak giiciimiiz
yok. Bence en uygun gorii§, bunlara cizye odememizdir.
Boyle dedikten sonra Mukavkls, Amr b.As'a §Oyle bir mesaj gonder-
di: "Ben daha'once sizden daha fazla dii§man oldugum Farslara ve Rum-
lara hara~ Odiiyordum....." Bundan sonra Mukavkls, cizye Odeme §arby-
la Amr b.As'la ban§ antla§mas1 yapb. Amr da fetih miijdesini ve gani-
metlerin be§te birini Hz. Omer'e gonderdi. Seyfb. Omer'in anlattiwna
gore Amr b. As, Mukavkls'la kar§Ila§bW zaman Miisliimanlardan ~ogu
cepheden firar ettiler. Amr, onlan sava§maya ve cepheden sebat etmeye
te§vik etti. Sonra da Yem~nlilerden bir adam ona:
-Biz ta§tan ve demirden yaratilmi§ degiliz, diye kar§I pkti.
Amrona:
-Sus, sen bir kopeksin, diyerek onu paylad1.
Bunun iizerine o adam da:
-Oyleyse sen de kopeklerin komutan1sm, dedi.
Ancak Amr ona alwn§ etmedi. Yiiziinii ~evirdi. Sonra Rasululah
(s.a.v.)'m ashabm1 toplanbya ~awrw. Ashab toplanmca Amr, onlara:
-llerleyin. Allah, sizin vas1taruzla Miisliimanlara yarwm edecek-
tir. Zafer ihsan edecektir, dedi.
Onlar da dii§mana salwrwlar. Cem1b-I Allah, onlara fetih nasip et-
ti.
Seyfb. Orner dedi ki: M1s1r, hicretin onaltmcr senesinin rebiyiilevvel
aymda fethedildi.lslfun hakimiyeti oraya yerle§ti. Allah'a hamd ve min-
net olsun.
Ba~kalannm dediklerine gore ise M1s1r, hicretin yirminci s~nesin­
de, lskenderiye ~ehri yirmibe§inci senesinde ii~ ayhk bir ku~atmadan
sonra zorla ele g~irilmi~tir. Baz1lan ise, iskenderiye'nin 12 000 dinar
kar§Ihwnda ban~ yoluyla ele ge~iri.ldigini soylemi~lerdir.
Anlatilwwna gore Mukavkls, Amr b. As'tan, once ban~ yapmalanru
istemi~ ancak Amr, bu istegini kabul etmemi~ ve ona:
 166 ffiNKESlR

-En biiyiik hiikiimdanmz Herak.liyus'a ne yapb~nnz1 biliyor su- ne

nuz? demi§ti.Mukavkls da kendi arkada§lanna doniip: tir
-Dogru soyliiyor. Bunlar, Herak.liyus'a boyle yapbklanna gore bi- dil
zim teslim olmam1z haydi haydi gerekli olur, demi§ti. Sonra da §artlan Sli
onceki kls1mlarda anlablan ban§ antla§masm1 yapblar. ffil
Ba§kalannm anlatbklanna gore Amr ile Ziibeyr, Aynii§§ems'e gi-
dip oraYI ku§atma altma alwlar. Amr, Ebrehe b. Sabah'l Ferema iizeri- de
ne, Avfb. Malik'i de iskenderiye iizerine yollaw. Bunlar gittikleri §ehir- ne
lerin halklna: se1
-Eger kaleden inip teslim olursamz size eman veririz, dediler. An- mi
cak bu §ehirlerin halklan, Aynii§§emslilerin akibetini beklediler. Ay- ne
. nii§§emsliler ban§ yapmca bunlar da ban§ yapblar. Avfb. Malik, isken-
deriye halklna §oyle demi§ti:
-~ehriniz ne giizel?
-Giizeldir. Qiinkii iskender buraYl kurarken §Oyle demi§ti: "Oyle
bir §ehir kuraca~m ki, Allah'a muhta~ olacak ama insanlara asia ihti- m~:
yaci olmayacakhr." Bu sebeple bu §ehir giizel olarak kalmi§br. Ebrehe
de Ferema halklna §Oyle demi§ti:
-~ehriniz ne prkin bir §ehir?
-iskenderin karde§i Ferema, bu §ehri kurarken §oyle demi§ti: "Oy-
le bir §ehir kuraca~m ki, Allah'a ihtiyacr olmayacak ama insanlara hep klz
olacaktrr." Bu yiizden bu §ehrin binalan hep ¢ker. Manzaras1 da ~irkin ne1
olur.
Seyfb.Omer'in anlatb~na gore Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh, M1srr'a
vali olarak atanmca onlann hara~lanna §unu da ekledi: "Mlsrrhlar, her de1
sene Miisliimanlara hediye olarak bir miktar kole vereceklerdir. Miislii-
manlar da buna kar§Ihk onlara yiyecek ve giyecek vereceklerdir." Os- ma
man b. Affan da, Abdullah'm M1s1r valiligini onaylaw. Ve daha sonra bu
onu baZI i§lerle gorevlendirdi. Orner b. Abdiilaziz de kendisinden onceki me
halifelerin kararlanna uyarak Abdullah'm M1s1r valiligini onaylaYip mu
gorevini siirdiirmesini kabul etti. tu~:
Ben derim ki: M1s1r diyanna Fustat denilmesinin sebebi, Amr b. la i
As'm ~dmm bu giinkii Mls1r yerine kurmu§ olmasmdan ve insanlann o Orr
~awnn ~evresinde binalar kurmasmdan otiiriidiir. Qadir kelimesinin aki
Ara~a kar§Ih~ Fustat'br. Eski M1s1r, Amr b. As'm zamamndan giinii- die·
miize kadar terkedilmi§tir. Sonra o ~drr kaldinlmi§, yerine Amr b. As'a O'd
nisbet edilen bir cami in§a edilmi§tir. Nil
Miisliimanlar, M1s1r fethinden sonra Nube iizerine gittiler. Orada gee
yapllan sava§ta ~ok yaralar aldllar. Qok gozler de yaralamp kor oldu. Nil
Qiinkii Nubeliler, iyi ok abyorlarw. Atbklan oklan gozlere isabet ettiri- me.
yorlarw. Bu yiizden onlara gozlere atan ordu aw verildi. Cenab-1 Allah,
bundan sonra Nube'nin fethini Miisliimanlara nasip etti. Hamd ve min- ona
 BDYOK ISLAM TARIHI 167

net ona olsun. M1s1r iilkesinin fethinin ~kli hususunda ihtilaf edilrnifi-
tir. Kimi lskenderiye dlfimda biitiin M1s1r iilkesinin sulh yoluyla fethe-
dildigini soylernifitir ki, bu Yezid b. Ebi Habib'in kavlidir.Kirni de MI-
srr'm fiiddet yoluyla ele ge~rildigi soylernifitir ki bu, lbn Orner'le bir ce-
rnaatin kavlidir.
Rivayet olunduguna gore Amr b. As, halka nutuk irad ederek fioyle
dernifiti:"Ben fiU yerirnde otururken Kiptilerden herhangi birinin benirn
nezdirnde bir ahdi yoktur. Dilersern soylerirn, dilersirn satanrn, diler-
sern ganirnetlerinin befite birini ahnrn. Ancak Tablus halk1 bundan
rniistesnadlr .Onlara verdigimiz bir ahid vardrr ki, o ahdin geregini yeri-
ne getirecegiz."

NlLKISSASI

Mlsrr fethedildigi zaman halk Acern aylanndan bii'ne ayt girdigi za-
rnan Arnr b.As'm yanma giderek ona fioyle dediler:
-Ey kornutan, fiU Nil nehrimizin bir adeti vardrr. Bu adete uymadl-
~rnlz takdirde suyu akmaz.
-Nedir o adet?
-Her sene fiU aym onikinci gecesi olunca biz bakire bir klz bulur ve o
klzm ebeveynini raZI ederiz. RaZI edince de o bakire klza elbise ve ziy-
netler giydiririz. Sonrada onu bu haliyle Nil'e atanz. Boylece Nil'in sula-
n akmaya bafilar.
-Bu, lslamiyet'te olrnayan birfieydir. Dogrusu lslamiyet, kendin-
den onceki fieyleri ytkar.
Bii'ne, ebib ve rnesra aylan ge~ti ama Nil nehri az veya ~ok hi~ ak-
rnadl. Oyleki M1s1rhlar, oradan g~ etrneye niyetlendiler. Amr b. As da
bu dururnu Hz. Orner'e bir rnektupla bildirdi. Hz. Orner, ona fiU cevabi
rnektubu gonderdi: ''Yaph~n ifidogrudur. Yalmz ben sana rnektubu-
mun i~de bir pusula gonderiyorum. Bu pusulayt Nil nehrine at." Mek-
tup, Amr b. As'a gelince a~h ve i~ndeki pusulayt aldl. Bakh~nda pusu-
la iizerinde fiU ifadeler yaz1hydl: "Allah'm kulu ve rnii'rninlerin erniri
Orner'den M1s1r halklnm Nil'ine. ~ayet sen, daha once kendiliginden
aklyorduysan fiirndi hi~ akma. Sana ihtiyac1rn1z yok. Ama bir ve kahre-
dici giice sahip olan Allah'm ernriyle aklyorduysan -ki seni akltan da
O'dur- yiice Allah'tan dileriz ki, seni akltsm." Amr b. As, bu pusulayt
Nil'e atmca curnartesi sabah1 halk gordiiler ki; Cenab-1 Allah, Nil'i bir
gecede onalh zira yiikselterek akltrnifi. Boylece yiice Allah, M1s1rhlan
Nil'in o adetin den kurtarrnifitl. Ve bu hal bu giine kadar da devam et-
rnekte olup herhangi bir piiriizle karfiilafiilrnarnaktadlr.
Seyfb. Orner dedi ki: Bu senenin zilkade aymda (ona gore bu hadise
onaltmc1 hicri ytlda cereyan etrnifitir.) Amr b. As, silahh adamlan M1-
168 ffiNKESlR

s1r'm s1mrlanna yerle§tirdi.

ibn Cerir dedi ki: Bu senede yani hicretin yirminci senesinde Ebu
Bahriye Abdullah b. Kays el-Abdi, Rum diyanna gidip sava§b. 0, anla-
hldi~na gore Rum diyanna giden ilk ki§idir. Salimen donmii§ ve bol
miktarda ganimet ele geprmi§ti. Ba§ka bir rivayete gore oraya giden ilk }
Miisliiman sava§p, Meysere b. Mesruk el-Absidir. t
Vakidi dedi ki: Hicretin yirminci senesinde Hz.Omer, Bahreyn vali- I
si Kudame b. Maz'un'u gorevden azletmi§ ve ona i~ki i~me cezas1m tat- i
bik etmi§ti. Onun yerine Bahreyn ve Yemame valiliklerine Ebu Hiirey-
re ed-Devsi'yi atami§h. Yine bu senede Kufeliler, valileri Sa'd'm biitiin l
davrani§lanndan §ikayet~i oldular. Oyle ki: "Namazm1 giizelce kilmi- (
yor." dahi dediler. Bunun iizerine Hz. Orner, onu gorevden azletti. Yeri- l
ne Kufe'ye Abdullah b. Abdullah b. Utban'1 vali olarak atad1. Bu zat, I
Sa'd'm naibi idi. Ba§ka bir rivayete gore Hz.Omer, Kufe valiligine Amr
b. Yasir'i atami§hr.
imam Ahmed b.Hanbel, Cabir b. Semiire'nin §Oyle dedigini rivayet
etmi§tir:
"Kufe halki, Sa'd'l Hz.Omer'e §ikayet ederek: "0 giizelce namaz kll-
dirmiyor." dediler. Hz. Orner de bir adam gonderip Sa'd'1 getirtti:
-Ey Ebu ishak! Bu adamlar senin namaz kilmaYI bilmedigini iddia
ediyorlar. Senne yap1yorsun ki? diye sordu.
Sa'd:
-Vallahi ben onlara Rasulullah (s.a.v.)'m namazma benzer namaz
klldinp ondan hi~bir §ey eksiltmezdim. Oglen ile ikindiyi kildinrken ilk
iki rekatda ~ok dururum, son iki rekatti hafiftutanm, dedi.
Hz. Orner:
-Senin hakkindaki zanmm1z da buydu zaten, dedikten sonra du-
rumu ara§tlrmak ipn bir ya da birka~ ki§iyi onunla birlikte KUfe'ye g()n-
derdi. GOnderilen ki§iler, Kille ahalisinden Sa'd'm durumunu sordular.
Biitiin mescidleri dola§tilar. Oralarda Sa'd'1 hep haYirla andilar. Ancak
Ebu Sa'de Katade b. Usame admda birisi kalkip soru§turmacliara §Oyle
dedi:
-Madero bize and verdiniz, o halde soyliyelim: Sa'd, askerin ba§ma
gepp sava§maz. Mal payla§tinrken e§itligi gozetmez. Hiikiim verirken
adaletli davranmaz.
Bunun iizerine Sa'd dedi ki:
-Madero bOyle soyledin. Ben de senin aleyhine ii~ beddua da bulu-
naca~, dinle: " llahi, senin bu kulun yalancr ise, bu sozii riya ve §Ohret
olsun diye ayaga kalklp soylediyse, omriinii uzat, fakirligini devamh kil
ve kendisini fitnelere ugrat.
"Sa'd'm bedduas1 o adama isabet etti. Ya§hhktan ka§lan gozlerinin
iizerine sarkm1§ oldugu halde yolda rastladi~ k1zlara sata§Ir, onlan
 BUYUK ISLAM TARffii 169

~imdiklerdi. Ni~n boyle yaptiW. kendisine sorulunca ~oyle cevap verir-

di:
-Ya~h bir adam1m. Sa'd'm bedduasma ugraYlp fitneye dii~tiim.
Hz. Orner, vasiyetinde Sa'd'l alb ki~i arasmda zikretmi~ ve onun
hakkmda ~oyle demi~ti: "Eger Sa'd'm ba~ma bir i~ gelirse zaten gelmi~­
tir. Aksi takdirde eger hayatta ise hanginiz valilige ge~erse onun yardi-
mim istesin. Ondan istifade etsin. Cunkii ben, onu acizliginden veya ha-
inliginden otiirii gorevinden almadim".
Bu senede yani hicretin yirminci senesinde Hz. Orner, Hayber Ya-
hudilerini Ezriat'a ve diger yerlere siirgiin etti. Yine bu senede Hz.
Orner, Necran Yahudilerini de Kufe'ye siirgiin etti. Hayber, Vadi'l-Ku-
ra'Yl ve Necran'1, Muslumanlar arasmda taksim etti. Hz. Orner, bu se-
nede divanlan tertipledi. Ba~ka bir kavle g()re ise o divanlan bu seneden
once tertiplemi~tir. Dogrusunu Allah bilir.
Hz. Orner, bu senede Alkame b. Miicezzer b. el-Mudlici'yi deniz yo-
luyla Habe~istan'a gonderdi. 0 ve beraberindeki adamlar boguldular.
Bunun uzerine Hz. Orner, artik deniz yoluyla asker sevketmemeye ye-
min etti. Ebu Ma'~r, bu konuda Vakidi'ye muhalefet ederek Habe~istan
gazvesinin hicri otuzbirinci senede yani Hz. Osman'm halifeligi zama-
mnda yap1lm1~ oldugunu iddia etmi~tir. Dogrusunu Allah bilir.
Vakidi dedi ki: Bu senede Hz. Orner, Fabma binti Velid b. Utbe ile
evlendi. Fatima, taun sebebiyle vefat eden Haris b. Hi~am'm dul kans1
idi. Fabma, Halid b. Velid'in klzkarde~iydi. Hicretin yirminci senesinde
Hilal, Dlm~k'ta vefat etti. Dseyd b. Hudayr ise bu senenin ~aban aYin-
da vefat etti. Yine bu senede Zeynep binti Cah~ vefat etti ki, bu Peygam-
ber Efendimiz'in vefatmdan sonra ahirete irtihal eden ilk zevcesi ol-
mu~tu. Allah ondan raZI alsun.
Bu senede Bizans imparatoru Herakliyus olmu~, yerine Kostantin
ge~m_i~ti. Hz. Orner bu senede insanlara hac ettirmi~ti.

HiCRETiN YiRMiNCi SENESiNDE VEFAT EDEN

BAZI ~AHSiYETLER

USEYD B. HUDAYR

Bu zatm soy kutiigu ~oyledir: Useyd b. Hudayr b. Simak el-Ensfui

el-E~heli el-Evsi Ebu Yahya. Akabe gecesinde Ensar temsilcilerinden-
di. Babas1 Buas sava~mda Evs kabilesinin reisi idi. Buas sava~1, hicret-
ten alb sene once yapllm1~b. Hudayr'a, Hudayru'l-Ketaib, yani askeri
birliklerin Hudayr'l denirdi. AnlabldiW.na gore o, Mus'ab b. Umeyr va-
sitasiyla Musliiman olmu~tur. Hicret ettigi zaman Rasulullah (s.a.v.),
onunla Zeyd b. Harise'yi karde~ kllm1~b. Bu zat, Bedir gazvesinde haZir
170 IBNKES1R

bulunrnarn1~b. Tirmizi'nin sahih gordiigu ve Ebu Hiireyre'den rivayet bil

ettigi bir hadiste Raswullah (s.a.v.) ~oyle buyurmu~tur: ''Ebu Bekir, ne IDl

giizel bir adamillr. Orner, ne giizel bir adamdrr. Useyd b. Hudayr, ne gii- dl.
zel bir adarnd1r." Useyd b. Hudayr, Hz.Orner'le birlikte ~am'a gelrni~ti.
Hz. Ai~e, onu, Sa'd b. Muaz'l ve Abbad b. Bi~r'i ovmii~tii. Allah onlardan de
raz1 olsun. ba
ibn Biikeyr'in anlatb~na gore Useyd, hicretin yirrninci senesinde lir
Medine'de vefat etrni~tir. Hz. Orner, onun cenaze narnazm1 kllrn1~ ve dl;
Baki rnezarh~na defnetrni~tir. Vakidi ile Ebu Ubeyd ve bir cernaat, &
onun hicri yirminci senede vefat ettigini soylerni~lerdir. dil
(s.
UNEYS B. MERSED B. EBi MERSED EL-GANEVI
ne
Bu zatm kendisi, babas1 ve dedesi sahabe idiler. Uneys, Hiineyn sa- dt
va~mda Rasulullah (s.a.v.) hesabma casusluk yaprn1~b. Anlabld1~na
gore Rasulullah (s.a.v.), bir zina hadisesinde ona ~u ernri verrni~ti: ''Ey sa
Uneys, sabahleyin ~u kadma git. Eger suyunu itiraf ederse, onu recrn
et." Sahih kavle gore Rasulullah (s.a.v.)'m kendisine bu ernri verdigi se
Uneys, bu Uneys'ten b~kas1illr.Uneys'in fitneyle ilgili rivayet ettigi bir hi
hadis varillr. ibrahirn b. Miinzir'in ifadesine gore o, hicretin yirminci se-
nesinin rebiyiilevvel aymda vefat etrni~tir. bu
ni
RASULULLAH'IN MUEZZiNi VE EBU BEKiR'iN di;
AZADLISI BiLAL B. EBi REBAR EL-HABE~I ye

Ona, Bilal b. Hammame de denir. Hammarne, onun anasmm aillyill.

Bilal, islarniyet'in ilk zarnanlannda Miisliirnan oldu. Allah yolunda i~­
kence gordii. Arna sabretti. Ebu Bekir es-S1dd1k, onu satm al1p azad et-
ti.Bedir gazvesine ve rniiteakip gazvelere kablill. Ebu Bekir, onu azad lu
ettigi zarnan Hz. Orner ~oyle derni~ti: "Ebu Bekir, efendirnizdir. Efendi- rn
rnizi de azad etrni~tir." h~

Medine'de ezan rne~ru kllmd1~ zarnan Rasulullah (s.a.v.)'m huzu- la

p~
runda ezan okuyanlar; Bilal ile ibn Urnrnii Mektum idi. Bunlar, Miiez-
zinligi nobetle~e yaparlarill. Bazen Bilal ezan okur, Bazen de ibn Ummii ra
Mekturn okurdu. Bilal'm sesi giizel ve iyi idi. Fesahath bir kirnse idi." or
"Bilal'm sini, Allah katmda ~indir." ~eklindeki rivayetin ash yoktur.
Mekke fethi giiniinde Ka'be'nin darnma y1k1p ezan okudu. Rasulullah za
(s.a.v.) vefat edince ezan okurnaYl b1rakb. Ancak hilafeti giinlerinde
Ebu Bekir es-S1dd1k iyin de ezan okurnu~tur. Bu rivayet sahih degildir.
Rasulullah (s.a.v.)'m vefatmdan sonra cihad iyin gitti. Bilal, Cabiye'ye
gelen Hz. Orner'in huzurunda ogle narnaz1 iyin hutbed•'n sonra ezan
okudu. Onun okuyu~u iizerine cernaat aglaYJp inlerneye ba~lad1. Ba~ka ki
 BUYUK ISLAM TARIHI 171

bir rivayete gore ise o srrada Bilal, Medine'yi ziyaret etmi~, _ezan oku-
m~, insanlar da onun sesini duyunca ~iddetlice aglamaya ba~lami~lar­
di. Zaten boyle yapmalan da gerekirdi. Allah, onlardan raz1 olsun.
Sahih hadiste sabit olduguna gore Rasulullah(s.a.v.), Bilal'e ~oyle
demi~tir: "Cennet'e girdim. Senin ayakkab1lannm sesini i~ittim. Soyle
bakahm, seni bu mertebeye ula~braca~m iim.id ettigin en haYirh arne-
lin nedir?" Rasulullah (s.a.v.)'m bu sorusu iizerine Bilal:"Her abdest al-
di~mda mutlaka iki rekat namaz kllmi~Imd1r.': diye cevap vermi~.
Rasulullah (s.a.v.): "l~te senin o yiiksek mertebeye ulaf?man bu sebeple-
dir." diye kar~1hk vermi~ti. Ba~ka bir rivayete g()re ise Bilal, Rasulullah
(s.a.v.)'m mezkur sorusunu f?Oyle cevaplam1~br:
"Abdestim her ne zaman bozulduysa mutlaka abdest almm ve her
ne zaman abdest almysam da mutlaka iki rekat namaz kllma geregini
duydum."
Anlabldi~na gore Bilal, ~ok esmer tenli, uzun boylu, nahiv viicutlu,
sap ~ok ama ~akaklannda az tiiy bulunan bir adamd1.
lbn Bekir dedi ki: Bilal, hicretin onsekizinci senesinde Amvas taunu
sebebiyle f?am'da vefat etti. Muhammed b. lshak ile ba~kalan da onun
hicri yirminci senede vefat ettigini soylemi~lerdir.
Vakidi dedi ki: Bilal, altm1~ kiisur ya~rnda vefat edip Thm~k'rn Ba-
bu's-Sagir mevkiinde defnedildi. Baf?kalan onun Dariya'da vefat ettigi-
ni ve Bab-1 Keysan'da defnedildigini soylemi~lerdir. Dariya'da defnedil-
digini soyleyenler de varmr. Onun Halep'te vefat ettigine dair bir riva-
yet de vard1r. Ama ilk rivayet sahihtir. Dogrusunu Allah bilir.

SAlD B. AMlR B. HUZEYM

Beni Cumah kabilesinin e~rafmdandrr. Hayber fethinde haZir bu-

lunmu~tur. Zahid ve abid kimselerdendi. Hz. Orner tarafindan Hu-
mus'a, Ebu Ubeyde'den sonra emir olarak tayin edildi. ~r yaralandi~
haberini duyan Hz. Orner, ona 1000 dinar gondermi~, ancak o, bu para-
larm tamamm1 sadaka olarak da~tm1~ ve kansma ~oyle demi~ti: "Bu ·
paralan bizim i~in ticaret yapacak birine verdik."Boyle demekle bu pa-
ralan Allah nzas1 i~in vererek sevap kazandi~m kasd etmi~ti. Allah,
ondan raz1 olsun.
Halife dedi ki: Kisariye'yi bu zat ile Muaviye birlikte fethettiler. 0
zaman her ikisi de maiyetlerindeki askerlerin komutam idiler.

lYAZB. GUNM

Ebu Sa'd el-Fihri, ilk Muhacirlerdendir. Bedir gazvesine ve mutea-

kip sava~lara kahlm. Musamahakar, comert ve bahaillr bir kimseydi.
172 ffiNKESlR

Cezire'yi fetheden odur. Bizans yollanm ilk kat eden, oralara gazaya gi-
den odur. Ebu Ubeyde, onu kendisinden sonra ~am' a vali olarak atam.a-
ka:
smi Hz. Omer'den istemi~, Hz.Omer de onun bu istegini kabul etmi~ti.
Bu vesile ile o, altm1~ y~mda hicretin yirminci senesinde vefat edinceye
kadar ~am valiligi yapm1~b.
bez
EBU SUFYANB. HARtS ne'
nrr.
Bu zatm soy kuti.igu ~oyledir: Ebu Sufyan b. Haris b.Abdiilmuttalib ay
. Raslliullah (s.a.v.)'m amcasmm ogludur. Adlmn Mugire oldugu soyle-
nir. Mekke fethi senesinde Miisliiman oldu. Ger~ekten lslfuniyet'i gi.i-
zelce ya~adl. Daha onceleri o, Rasulullah'a, lslfuniyet'e ve Musliimanla-
ra ~ok kab bir dii~mandl. lktidarh bir ~airdi. lslfuniyet'i ve Miisliiman-
lan hicvederdi. Hassan b. Sabit, onun Rasulullah'a k~1 bir hicviyesini lsl
~oyle cevaplam1~b:
Ak
sor
"Dikkat edin! Ebu siifyan'a benden haber salm ki, gizlilik yok ol- ye1
mu~tur.
sm
Sen Muhammed'i yerdin, ben de bu yergine cevap verdim.
Bu sebeple Allah katmda benim i~n sevap vard1r.
Sen dengi olmadl~n halde onu yeriyor musun?
lkinizden koti.i olammz, iyi olammza kurban olsun."

Ebu Sufyan b. Haris'le Abdullah b. Ebi Umeyye, Miisliiman olmak

. ze)
de1
i~n yanma gelip kendisiyle gorii~mek istediklerinde Raslliullah, onlara
lib'
izin vermemi~ti. Nihayet Ummii Seleme, karde~i Abdullah b. Ebi nel
Umeyye i~in tavasutta bulununca Rasullullah (s.a.v.), onun Miisliiman lal
olmasma izin vermi~ti. Ebu Siifyan b. Haris bunu duyunca:"Vallahi
Ze:
eger Raslliullah, benim Miisliiman olmama izin vermezse, ben de ~u kii- ka
~iiciik ~ocugumun elini tutar, bununla birlikte bilinmeyen bir yerlere gi-
Be
der, kaybolurum." demi~ti. Bunun iizerine Rasulullah (s.a.v.) ~efkate lal
gelerek onun lslam'a girmesine izin vermi~ti. Hiineyn sava~mda o,
Rasulullah (s.a.v.)'m yanmda sebat etmi~ ve kabrmm yulanm tutup
beklemi~ti. Rivayet olunduguna gore Raslliullah (s.a.v.), onu ~ok sevmi~
37.)
ve onun cennetlik olduguna ~ahadet etmi~tir. Hatta kendisine: "Ham-
za'mn halefi olmam umanm." demi~ti. Vefab zamanmda Rasulullah
evl
(s.a.v.)'a ~oyle bir mersiye dizmi~ti: Ra
Ba
"Uykum ka~b, gecem ge~mez oldu. ola
Musibetzedenin gecesi uzun olur. sir
Aglamak beni mutlu etti. Qiinkii az saYida Musliiman musibete ug- Slll
radl.
 BUYOK ISLAM TARIHI 173

Bizim musibetimiz ~ok bi.iyiik oldu.

Rasuli.in vefat ettigi gi.ini.in ak~ammda vahyi ve Kur'an ni.izuli.ini.i
kaybetik.
Daha once Cebrail, sabah ak~am vahy getirirdi."

Anlatll<h~na gore Ebu Si.ifyan, hac etmi~. Sacrm bra~ ettirirken

berber onun b~mdaki bir beni kesmi~, bu yiizden hastalanm1~ ve Medi-
ne'ye doni.i~i.inden sonra vefat etmi~ti. Hz. Omer, onun cenaze namazi-
nm kllillrmi~b. Anlablill~a gore karde~i Nevfel, onun vefatmdan dort
ay once vefat etmi~tir. Dogrusunu Allah bilir.

EBU HEYSEM B. ET-TEYYiHAN

Soy ki.iti.igu ~oyledir: Ebu Heysem b. et-Teyyihan Malik b. Malik b.

lsi Ci.i~em b. Haris b. Hazre~ b. Amr b. Malik b. Evs el-Ensfui el-Evsi.
Akabe bey'atmda temsilci olarak bulundu. Bedir gazvesinde ve daha
sonraki sava~lara kablill. Hicretin yirminci senesinde (b~ka bir riva-
yete gore ise yirmibirinci senesinde) vefat etti. Hz. Ali ile birlikte S1ffin
sava~ma kabl<h~ da soylenir. Dogrusunu Allah bilir.

ZEYNEB BiNTi CAH$

Soy ki.iti.igu soyledir: Zeyneb binti Cah~ binti Rehab el-Esediye. Hu-
zeyme kabilesinin Esed kolundanillr. Rasulullah (s.a.v.)'m zevcelerin-
den ilk vefat edendir. Anasmm ad1 Umeyme binti Abdi.ilmuta-
lib'tir.Kendisinin as1l am Berre idi. Ancak Rasulullah (s.a.v.), ona Zey-
neb arum verdi. Ummi.i Hakim kiinyesi ile ~agnhr<h. Bizzat Cenab-1 Al-
lah tarafmdan Rasulullah'la evlendirile~ ve nikahlan klyllan kailln
Zeynep'tir. Bu sebeple Zeynep, Rasulullah (s.a.v.)'m diger zevcelerine
kar~1 ovi.ini.ir ve ~oyle derdi: "Sizi aileleriniz Rasulullah'la evlendirdi.
Beni ise semada Allah, Raslliullah ile evlendirdi." Bu hususta yiice Al-
lah, ~oyle buyurmu~tur:

"Zeyd, e~iyle ilgisini kestiginde miu seninle evlendirdik." (el.AhzAb,

37.)
Zeynep, daha once Raslliullah (s.a.v.)'m azadhs1 Zeyd b. Harise ile
evliydi. Zeyd, onu bo~aymca Rasulullah (s.a.v.) onunla evlendi.
Rasulullah'm Zeyneple evleni~i, hicretin i.i~i.inci.i senesinde olmu~tu.
Ba~ka bir rivayete gore ise dordi.inci.i senesinde olmu~tur ki, me~hur
olan rivayet de budur. Ba~ka bir rivayete gore de hicretin be~inci sene-
sinde evlenmi~tir. Peyfamber (s.a.v.)'in onunla gerdege girmesi esna-
smda orti.inme ayeti nazil olmu~tur. Nitekim bu husus, Buhari ve Mi.is-
174 lBNKESlR

lim'in sahihlerinde Enes'ten gelen bir rivayetle sabit olmu~tur. ti

Giizellik ve iistiinliikle Hz. Ebu Bekir'in k:J.z1 Ai~e ile yan~an kadm
Zeynep'ti. Zeynep, dindar, takvah ~ok ibadet eden ve ~ok sadaka veren
bir kadmdi. Onu kastederek Raswullah (s.a.v.), diger zevcelerine ~oyle
demi~ti. "Vefabmdan sonra bana en erken gelip kavu~acak olan sizin C
aran1zda eli en uzun olanm1zdir." Eli uzun demekle Rasulullah(s.a.v.),
onun ~k sadaka veren bir kadin oldugunu soylemek istemi~ti. Zeynep, bt
sanatkar bir kadindi. Eliyle baZI ~eyler yapar, bunlann sab~mdan elde k
edilen kazanCI fakirlere sadaka olarak da~brdi. Onun hakk:J.nda Hz. Ai- YE
~e ~oyle demi~ti: e<
"Din hususunda Zeynep binti Cah~'tan daha haYirh, Allah'a kar~I
takvah, sozii dogru, akrabahk baglanm gozeten, emanete ~ok riayet
eden ve sadaka veren ba~ka bir kadm1 asia gormedim." Rasulullah
(s.a.v.), Veda hacCinda: "Arbk bu hasnn ortaya ~k:J.~ zaman1dir." Yani
Veda hacCindan sonra art1k di~an ~kmamak gerekir, dedigi i~in Zeynep lu
ile Sevde, Veda haccmdan sonra hac etmemi~lerdi. Peygamber n:
(s.a.v.)'in diger zevceleri ise Veda haccmdan sonra da hacca giderler ve
Zeynep ile Sevde'ye :"Vallahi Raswullah'm vefatmdan ve Veda hacCin- ri
dan sonra bineklerimizi hareket ettirmedik, derlerdi.
Anlabld1~na gore Hz.Omer, Zeyneb'e 12 000 dirhem maa~ bagla- M
mi~. Zeynep ise o maa~I akrabalanna sadaka olarak da~tm1~, sonra
~oyle demi~tir: "Allah'Im, bundan sonra Omer'in maa~I bana gelmesin."
Kendisi hicretin yirminci senesinde vefat etmi~ ve Hz. Orner onun cena-
ze namaZim k:J.ldirmi~b. 0, kendisi i~in naa~ yapilan ilk kadindir. Cena-
zesi Baki mezarh~na defnedildi. la
M
HZ.PEYGAMBER'iN HALASI SAFiYE BiNTl ki
ABDULMUTTALiB ii2
~e
Ziibeyr b. Avvam'm annesidir.Hz.Hamza, Mukavvim ve Hicl'in oz
karde~idir. Anneleri Hale binti Viiheyb b. Abdiimenaf b. Ziihre idi.
Onun Miisliiman olu~unda ihtilaf yoktur. Uhud gazvesinde haz1r bu-
lundu. Karde~i Hamza iizerine ~ok hiiziinlendi. Hendek sava~mda Ya-
hudilerden bir adam1 oldiirdii. 0 Yahudi, Safiye'nin i~inde bulundugu H1
kalenin etrafmda dola~1yordu. Kale, H1sm Fari kalesi idi. 0 esnada Sa- mi
fiye Hassan'a: "Kaleden in, ~u Yahudiyi oldiir." demi~, ancak Hassan, at.
Yahudiyi oldiirmeye yana~maYinCa kendisi kaleden inip Yahudiyi ol-
diirmii~, sonra Hassan'a: "in ve iizerindeki e~yalan ~kanp al, eger o bir
erkek olmasayd1 ben ~1kanp alirdim." demi~, Ancak Hassan: "Benim
onun iizerindeki e~yalara ihtiyaCim yoktur." demi~ti. Safiye, mii~rikler­
den bir adam1 oldiiren ilk Miisliiman kadindi. Ondan ba~ka Hz. Pey-
gamberin diger halalannm Miisliiman olup olmadiklan hususunda ih-
 BOYOK ISLAM TARIHI 175

tilaf edilmi~?tir. Peygamber'in halalan Erva ile Atike'nin de Miisliiman

olduklanna dair bir rivayet varwr. ibnii'l-Esir ile f?eyhimiz Ebu Abdil-
lah ez-Zehebi el-Hafiz bu gorii~?tedirler. Sahih kavle gore peygamberin
halalan arasmda Safiye'den baf?ka Miisliiman olan yoktur. Safiye, on-
celeri Haris b. Harb b. Umeyye ile evlenmi~?ti.
Daha sonra Avvam b. Hiiveylid'le evlendi, ona Ziibeyr ve Abdii'l-Ka-
be admda iki ~uk dogurdu. Bir rivayete gore Hiiveylid oglu Avvam, ba-
kire iken Safiye ile evlenm~tir. Ama sahih olan birinci rivayettir. Safi-
ye, yetmif? ii~ yaf?mda iken hicretin yirminci senesinde Medine'de vefat
edip Baki mezarh~na defnedilmi~?tir. Allah ondan raZI olsun.

UVEYM B. SAlDE EL-ENSARi

Birinci ve ikinci Akabe bey'aytlannda ve biitiin gazvelerde haZir bu-

lundu. Su ile taharet yapan ilk Miisliiman odur. Onun hakkmda f?U ayet
nazi! olmuf?tu:
"Orada, annmak isteyen insanlar varwr. Allah, annmak isteyenle-
ri sever." (et-Tevbe, 108.)
Ondan gelen baz1 rivayetler varwr. 0, hicretin yirminci senesinde
Medine'de vefat etmi~?tir.

Bl~R B. AMR B. HANE~

Hicretin yirminci senesinde vefat edenlerden biri de Carud lakabiy-

la an1lan Bi~?r b. Amr b. Hanef?'tir. Bu zat, hicretin onuncu senesinde
Miisliiman oldu. Abdu'l-Kays kabilesinde emrine itaat edilen §erefli bir
kimseydi. Kudame b. Maz'un'un i~ki i~tigine §ahitlik yapmi§b. Bunun
iizerine Hz.Omer de Kudame'yi Yemen'deki gorevinden azletti. Carud,
§ehid olarak oldiiriildii.

EBU HlRA~E HUVEYLlD

Hicretin yirminci senesinde vefat edenlerden biri de Ebu Hira§e

Hiiveylid b. Murre el-Hiizeli idi. Bu zat me§hur bir §airdi. Muhadre-
min'dendi. Cahiliye ve lslfuniyet donemlerinde ya§aW. Ko§tugu zaman
atlan geride b1raklrw. Onu bir Yilan soktu ve Medine'de vefat etti.
 A1
gi
M
M
ra
dii
ov
HiCRi YiRMiBiRiNCi SENESi lru
~o
NiHAVEND SAVA~I
Sa
Bu, ger~ekten bi.iytik bir sava~h. Bu anh sanh sav~a Mi.isliimanlar, Mi
fetihler fethi adlm vermi~lerdi. Sa
ibn ishak ile Vakidi dediler ki: Nihavend sava~1, hicretin yirmibi- lar
rinci senesinde vuku buldu. Seyfb. Orner ise, hicretin onyedinci sene- <;o
sinde bu sava~m vuku buldugunu soylemi~tir. Hicretin ondokuzuncu Sa
senesinde vuku bulduguna dair bir rivayet te vardlr. Dogrusunu Allah old
bilir. Ebu Cafer b. Cerir, Nihavend sava~1m hicri yirmibirinci sene hadi- laE
seleri arasmda zikrettigi i~n biz de bu hususta ona uyduk. Biz, siyer na
alimlerinin konuyla ilgili ifadelerini bir araya getirdik. Boyle olunca dez
bunlarm ifadeleri birbirine girdi. lllJ:
Seyf ile diger siret alimleri dediler ki: Bu sava~m ~lo~ sebebi ~uydu:
Mi.isli.imanlar, Ahvaz'I fethettikten sonra bi.iyi.ik Fars ordusunu yene- ver
rek istanr'daki ba~kentleri Medain'i ve ~evresindeki bir~ok beldeleri ele hru
ge~irince onlar gayrete geldiler. ~ehirden ~ehire geri doni.ip ka~an ve ni- nm
hayet kovulmu~ bir ~ekilde isfahan'a varan hi.iki.imdar Yezdi.ici.ird, rna
Farshlan Mi.isli.imanlarla sava~maya te~vik etti. Ancak o, kendi ailesi, daz
kavmi ve mah i~inde bulunuyordu. Nihavend mmhkasma ve ~evresin­ ~n
deki daglarla ~ehirlerde ya~ayan kimselere mektuplar yazdl. Onlar da ha1
Mi.isliimanlarla sava~mak i.izere bir araya gelip toplandllar.YaZI~lp ha- nin
berle~tiler. Nihayet daha once benzeri gorillmemi~ bi.iyi.ikli.ikte bir ordu yok
haZirladilar. Sa'd b. Ebi Vakkas, bu durumdan haberdar olunca Hz. ilk
Omer'e mektup gonderdi. Onu da bu i~ten haberdar etti. Bu esnada Ra~
KUfeliler de Sa'd'a kar~1 ayaklamp onun her davram~mdan ~ikaye~i ol- ~iii
dular. Oyle ki Hz. Omer'e gidip ~ikayet~i olan KGfelilerin temsilcileri: lar.
"Sa'd, iyi namaz loldlrm.Iyor." dediler. Bu ~ikaye.~i heyeti ayaklandlran yorl
ki~i Cirah b. Sinan el-Esedi idi. Bu ki~i, beraberindeki birka~ adamla
mi~
birlikte Hz.Omer'e gitmi~ ve Sa'd b. Ebi Vakkas'1 ~ikayet etmi~lerdi.
Hz.Omer de onlara ~oyle cevap vermi~ti:
-Sizin ~erli kimseler oldugunuzu bu olagani.isti.i halde kallop ~ika­
yete gelmeniz ispathyor. Halbuki bu esnada Sa'd, Allah di.i~manlanyla sah:
sava~a haz1rlamyor. Allah di.i~manlan, size kar~1 ordular toplam1~lar. sin~
 BUYUK ISLAM TARIHI 177

Ama buna ragmen sizin ~ikayetinizi dikkate ahp durumu inceleyece-

gim. Hz. Orner, kendisiyle valileri arasmda el¢lik yapan Muhammed b.
Mesleme'yi durumu incelemek iizere Kufe'ye gonderdi. Muhammed b.
Mesleme, oraya vannca kabileleri ve Kufe'deki mescidleri dola~h. Ci-
rah b. Sinan taraftarlan <h~mda biitiin Kufeliler, Sa'd'l haYJ.rla an1p ov-
diiler. Yalmz Cirah b. Sinan taraftarlan sustu. Onu ne kma<hlar, ne de
ovdiiler. Nihayet Muhammed b. Mesleme, Beni Abs kabilesine gitti. On-
lardan Ebu Sade Usame b. Katade kalklp Muhammed b. Mesleme'ye
~oyle dedi:
-Madem bize yemin verdin. Oyleyse sana anlataYJ.m: Dogrusu ,
Sa'd, ganimetleri e~it olarak da~tm1yor. Halka adaletli davranm1yor.
Miifrezelerle birlikte gazaya gitmiyor. Ebu Sade'nin bu iddias1 iizerine
Sa'd, ona beddua edip ~oyle dedi: "Allah'Im, eger bu adam bu sozleri ya-
lan, riyakarhk ve tin yapmak i~in soylemi~se sen bunun goziinii kor et.
Qoluk ~ocugunu ~ogalt ve kendisini de sapbnc1 fitnelere maruz brrak."
Sa'd'm bu bedduas1 iizerine Ebu Sade Usame b. Katade'nin gozleri kor
oldu, klzlanmn saYJ.Sl da onu buldu. Sokaktan bir ka<hn ge~tigmde mut-
laka o ka<hmn yamna yakl~1r ve onu ~imdiklerdi. Ka<hn da onun far ki-
na vanp k1zmca Ebu Sade: "Miibarek adamm bedduasma ugra<hm."
derdi. Sonra Sa'd, Cirah ve arkada~larma beddua etti. Tamam1 hastala-
mp sakatland1lar ve mallanna felaket geldi.
Muhammed b. Mesleme, Hz. Omer'in emri iizerine o esnada Niha-
vendlilerle sava~malan i~in Kufelileri sava~a ~a~r<h. Sonra Sa'd, Mu-
hammed b. Mesleme ve Cirah ile arkada~lan yola pklp Hz.Omer'in ya-
nma gittiler. Hz.Omer, Sa'd'a nas1l namaz klldir<h~m sordu. 0 dana-
maZin ilk iki rekabm uzatb~m son iki rekatm1 hafif tuttugunu, namaz-
dan hi~bir~eyi eksiltmedigini bpkl Rasulullah (s.a.v.) gibi namaz kll<h-
~m anlatb. Hz.Omer de ona: "Biz de seni boyle biliyorduk ey Ebu !s-
hak." dedi. Sa'd da ~oyle cevap verdi: "Ben, ilk Miisliiman olan be~ ki~i­
nin be~incisiyim. 0 zaman bizim bag yapraklanndan b~ka yiyecegimiz
yoktu. Onu da yiye yiye avurtlanm1z yaralanm1~b. Ben, Allah yolunda
ilk ok atan adam1m ve daha once hi~ kimseye soylemedigi halde
Rasululllah (s.a.v.): ''Ey Sa'd, anam babam sana feda olsun." demi~tir.
~imdi de Esed ogullan benim giizel namaz klldirama<h~ml soyliiyor-
lar. Avc1hkla oyalan<h~m1 islamiyet'i bir tarafa b1rakb~m1 iddia edi-
yorlar. Eger boyle ise ben ziyana ugram1~ ve amelinin sevabm1 kaybet-
mi~ olurum" Bundan sonra Hz.Omer, ona ~oyle sormu~tu:
-Kufe'de yerine kimi vekil b1raktm?
-Abdullah b. Abdullah b. Utban'1 b1rakbm.
Hz.Omer de Abdullah'm Kufe vali vekilligini onayla<h. Abdullah,
sahabelerin e~rafmdan ya~h bir adam<h. Ensar'dan Beni Hubla kabile-
sinin miittefiki idi. Sa'd, gorevden uzakl~bnl<h. Bu durum, onun acizli-
B. ISLAM TARIHI, C.VII, F.l2
178 ffiNKES1R

ginden veya hainliginden ottirii olmam1~h. 0, kendisini ~ikayet eden e

kimseleri tehdit ediyor ve onlarm azaba ugrahlmalanm diliyordu. Son- r
ra herhangi bir kimse bir emiri ~ikayet etmesin, diye korktugu i~n bun- g
dan vazge~ti. 1:
Klsaca demek istedigimiz ~udur ki Farshlar, Nihavend de 150 000 z
askeri biraraya getirdi. Ba~lanndaki komutanda Firuzan'di. Komuta- r
nm admm Bendar olduguna veya Ka~h anlamma gelen Ziilhacip oldu-
guna dair ba~ka rivayetler de vardir. Farshlar, kendi aralarmda birbir- e
lerini Mi.ishimanlarla sava~maya te~vik ederek ~oyle dediler: "Araplara d
gelen Muhammed, bizim beldelerimize saldirmadi. Ondan sonra halife i]
olan Ebu Bekir de hi.ikmi.imi.izi.im si.irdi.igu memleketimize saldirmad1. n
~u Hattab oglu Omer'in hakimiyeti geni~leyince simrlanmiza saldirdi. d
IrzimlZl payimal etti. Beldelerimizi aldi. Bununla dayetinmedi. t~nde b
bulundugum uz diyanm1zda iken i.izerimize dogru gelmeye ba~lad1. k
Ba~kentimizi eline ge~irdi. Bizi beldemizden ~kanp si.irgi.in etmedik~e
bu hareketine son verecek degildir." Bu konu~malardan sonra Farsh-
lar, Basra ve Kufe'ye saldirmak, boylece Omer'in kendi diyarlanna sal-
dirmasma engel olmak i.izere sozle~tiler. Birbirlerine bu nususta temi-
nat vererek bunu yaz1yla kayda ge~rdiler. Bu esnada gorevden al1nm1~ rl
olan Sa'd, bu durumu Hz. Omer'e bir mektupla bildirdi.Farshlarm ken- h.
dilerine kar~1 birle~ip, hi.icuma ge~mek i.izere olduklanm gidip kendisi
de ~ifahen anlatb. Onlarm 150 000 sav~~ topladiklarrm bildirdi. Bu Sl- Sl
rada Abdullah b. Abdullah b. Utban'm KUfe'den gondermi~ oldugu mek- gi
tup Karib b. Zafer el-Abdi ile Hz. Omer'e yeti~tirildi. Mektupta Farshla- hi
nn toplandiklanm, Mi.isli.imanlara ve 1slfun'a saldirmak i.izere oldukla- VI
nm ve bu hususta birbirlerini sav~a te~vik ettiklerini, bir an once Fars- VI
hlara saldirmamn faydal1 olaca~m, 1slfun i.ilkesine kar~1 harekete ge- m
~lmesine engel olunmasm1 ifade ediyordu. Hz.Omer mektubu getiren Vf
adama sordu: bl
~·
-Senin awn nedir?
-Karib'dir. la
-Kimin oglusun? 1s
-Zafer'in ogluyum. m
Hz.Omer, bunu hayra yorup ~oyle dedi: dl
-Zafer Karip (yani zafer yakmdir.)
Hz. Orner, bunun i.izerine insanlann'mescitte toplanmalanm ilan H
etti. 1nsanlar gelip mescidde toplandilar. Mescide ilk gelen ki~i, Sa'd b. nl
Ebi Vakkas oldu. Hz. Orner, bunu da hayra yordu. Sonra minbere ~kb. H
Cemaata hitaben ~oyle dedi: "1~inde bulundugumuz bugi.in, sonras1 de- le
vam edecek olan bir gi.indi.ir. Ben benimle birlikte ve bana kahlacak
olanlarla oraya dogru gitmeyi arzuluyorum. Bu iki ~ehir arasmda orta bt
bir yerde konaklaYip -Allah, onlara fethi nasip edinceye kadar ve arzu
 BUYUK ISLAM TARIHI 179

ettigim noktaya gelinceye kadar- onlara destek olmaJI diliyorum." Bu-

nun iizerine Hz. Osman, Hz. Ali, Talha, Ziibeyr, Abdurrahman b. Avfve
gorii~ sahibi baz1 adamlar kalkblar.Her biri giizel ve faydal1 kon~ma­
lar yapblar ve neticede Hz.Omer'in Medine'den ~amas1, baz1 miifre-
zeler gondermesi, onlara sadece talimat verip onlar i~ dua etmesi ge~
rektigi iizerinde gorii~ birligine vard1lar.
Hz. Ali, yapm1~ oldugu konu~mada ~oyle demi~ti: "Ey mii'minlerin
emiri! Bu i~te zafer veya maglubiyet, asker ~klugu ya da azh~ ile degil-
dir. Bu i~, Allah'm gii~lendirdigi ve meleklerle takviye ettigi ordusuyla
ilerleyecektir. Bu mertebelere de ula~m1~br. Biz, Allah'm zafer vaadine
muhatap olmu~uz. Ve Allah, vaadini ger~ekle~tirecek, askerlerine yar-
illm edecektir. Ey mii'minlerin emiri! Sen boncuklann ge~i~ oldugu
bir ipe benzersin. 0 boncuklan toplaJip bir arada tutanrsm. Eger o ip
koparsa boncuklar da~hr, her biri bir tarafa gider. Sonra da bir araya
getirilip toplanamazlar. Bu giin Araplar her ne kadar saJica az iseler de
islamiyet'le gii~lendiklerinden ~ok gibidirler. Sen yerinde dur. KG.feli-
lere bu hususta mektup yaz. Onlar, Araplann onderleri ve reisleridir-
ler. D~te ikileri cepheye gitsin, ii~te birleri de yerlerinde kals1nlar. Bas-
rahlara da mektup yaz. Onlar da sava~an islam ordusuna takviyede bu-
lunsunlar."
Hz. Osman ise yapm1~ oldugu konu~mada Hz. Omer'e, Nihavend'de
sava~acak olan islam ordusu.na Yemen ve $am askerlerinden takviye
gonderilmesi tavsiyesinde bulunmu~tu. Aynca Basra ve Kille arasmda
bir yerde beklemek istedigi hususunda da Hz. Omer'in gorii~iine mu-
vakkat etmi~ti. Ancak Hz. Ali, Hz Osman'm bu hususta Hz. Omer'e mu-
vafakat etmesine kar~1 pkb. Basra ve Kille arasmda bir yerde beklenil-
mesini uygun bulmad1. Aynca Hz. Osman'm $amhlardan da Niha-
vend'de sava~acak olan islam ordusuna takviye gonderilmesini uygun
bulmad1. Zira $amhlardan oraya asker gonderilmesi durumunda
$am'daki islam askerinin azalaca~m hesaplaill. Bu sebeple Bizansh-
lann, $am'a salillrmasmdan korktu.Yemenlilerden de Nihavend'deki
islam ordusuna takviye gonderilmesini uygun gormedi. Qiinkii Ye-
men'den oraya asker gonderilmesi halinde Habe~lilerin, Yemen'e sal-
dirmalanndan endi~e etti.
Hz.Omer, Hz. Ali'nin bu gorii~lerini begendi ve takdirle kar~Ilad1.
Hz. Orner, herhangi bir kimse ile i~ti~are ettigi zaman Hz. Abbas'a da-
m~madan kesin karanm vermezdi. Sahabelerin bu konudaki gorii~leri
Hz.Omer'in ho~una gidince o, bu gorii~leri Hz.Abbas'a anlatti. 0 da ~oy­
le dedi:
-Sakin ol, ~u Farshlar iizerlerine inecek bir intikam i~n toplanm1~
bulunuyorlar.
Sonra Hz. Orner:
180 ffiNKESlR

-Bana bu sava~m komutas1m iistlenecek bir adam gosterin. Ancak

o adam Irakh biri olsun, dedi.yanmda bulunanlar da:
-Ey mii'minlerin emiri, sen ordunu ve askerlerini daha iyi tamrsm c
deyince o ~oyle kar~1hk verdi: 1
-Vallahi yarm ben bu i~e en laYik olan birine bu gorevi verecegi.m. 2
-Ey mii'minlerin emiri, kimdir o adam? t
-Numan b. Mukrin'dir. I
-Evet o, bu i~e laYiktlr. Kesker valisi iken Numan b. Mukrin Hz. I
Omer'e bir mektup gondererek kendisini bu valilikten al1p Nihavendli-
lerle sava~makla gorevlendirmesi dilegi.nde bulunmu~tu. Hz. Orner de
bu istegine uyup onu Nihavend cephesinde sava~acak olan !sHun ordu-
suna komutan yapti. Bundan sonra Hz. Orner, Hiizeyfe'ye mektup gon-
dererek yanmdaki askerlerin bir klsm1yla birlikte KGfe'den hareket
edip Nihavend'e gitmesini emretti. Ebu Musa'ya da mektup gondererek
yanmdaki askerlerin bir klsm1yla birlikte Nihavend'e gitmesini, aynca
Basra'da bulunan Numan'a da mektup yazarak yanmdaki askerlerle
birlikte kalklp Nihavend'e gitmesini emretti. Hz. Orner, ordunun top-
lanmasi durumunda ba~komutanm Numan b. Mukrin olaca~m, diger I\
komutanlann kendi askerlerine komuta edeceklerini, Numan b. Muk- n
rin ~ehid edildigi. takdirde ba~komutanhga Hiizeyfe b. Yeman'm ge~ece­ rJ
gi.ni, Hiizeyfe'nin ~ehid edilmesi durumunda yerine Cerir b. Abdullah'm h
ge~ecegini, Cerir'in ~ehid edilmesi durumunda yerine Kays b. Mek- ]\1
~uh'un gececegi.ni, Kays'm ~ehid edilmesi durumunda yerine falan ada- E
mm ge~ecegini bildirmi~, hiilasa yedi ki~inin arum vermi~ti ki aralann-
da Mugire b. ~ube de varm. Bir rivayete gore Mugi.re b. ~ube'nin awn-
dan bahsedilmemi~tir. Dogrusunu Allah bilir.
Hz. Omer'in Numan'a gonderdigi. mektubun metni ~uydu:
''Rahman ve Rahim olan Allah'm amyla . Allah'm kulu ve mii'minle-
rin emiri Orner' den Numan b. Mukrin'e. Sana selam olsun. Ben kendi-
sinden ba~ka ilah bulunmayan Allah'a hamd ederim. Ald1~m habere
gore bir~ok Acem askeri size kar~1 Nihavend ~ehrinde toplanm1~ ve cep-
he olu~turmu~ bulunuyorlar. ~u mektubum sana ula~ti~nda Allah'm m
emri, yarillm1 ve zaferiyle beraberinde ki Miisliimanlarla birlikte oraya
git. Askerlerini sert yollardan gotiirme ki kendilerine eziyet etmeyesin. kj
Haklanndan onlan mahrum b1rakma ki, onlan kiifre sevketmeyesin. Y<
Onlan s1k aga~hkh yerlerden de gotiirme. Qiinkii Miisliiman bir ki~i, rn
benim nazanmda 100 000 dinardan daha klymetli ve sevimlidir. Sana 01
selam olsun. Mah'a varmcaya kadar bu yoldan git. Ben sana katlimalan sc
ve yarmmcr olmalan i¢n KUfelilere de mektup yazmm. Askerlerini top- bE
laill~n zaman Firuzan'm ve toplam~ Acem askerlerinin iizerlerine git. lu
La havle vela kuvvete ilia billah soziinii ~ok~a soyleyerek Allah'tan yar-
illm dileyin." b~
 BDYOK ISLAM TARllil 181

Hz. Orner, KUfe valisi Abdulllah b. Abdullah'ada rnektup gonderek

Nihavend'te sava~acak olan lslfun ordusuna asker gondererek yar<hrn-
CI olrnas1m, oraya gonderilecek olan askeri birlige Hiizeyfe b. Yeman'm
kornuta etrnesini, oraya vannca da kornutaYI Nurnan b. Mukrin'e Hii-
zeyfe'nin devretrnesini, sava~ta Nurnan'm oldiiriilrnesi dururnunda
ba~kornutanhga Hiizeyfe'nin ge~rnesini, onun da oldiiriilrnesi duru-
rnunda Nuayrn b. Mukrin'in ba~kornutanhga ge~rnesini ernretti.Gani-
rnetleri taksirn i~ine de Saib b. Akra'Yl tayin etti.
Hiizeyfe, biiyiik bir orduyla Nuaym b. Mukrin'in yanma gitti ki,
Mah kasabasmda onunla kar~1la~sm. Irak kornutanlanndan bir toplu-
luk refakatindeki ordusuyla birlikte Hiizeyfe de harekete ge~ti, her ka-
sabada yeterince sava~PYl yedek olarak brrakb, her tarafa bek~ler ve
nobe~iler dikti. Biiyiik bir ihtiyati tedbir al<hlar. Sonra sozle~ilen yerde
Nurnan b. Mukrin'in yamna ordusuyla geldi. Hiizeyfe b. Yernan, Hz.
Orner'in rnektubunu Nurnan'a verdi. Hz. Orner, rnektubunda ne yaprna-
Sl gerektigini Numan'a ernrediyordu.
Seyf b. Orner et-Ternirnl'nin ~a'bl'den rivayet ettigine gore bOylece
Miisliirnanlann 30 000 sava~pdan te~kkiil eden ordusu bir araya gel-
rni~ oldu. Ordunun i~inde sahabelerin onde gelen ~ahsiyetleri, Arapla-
nn reisleri ve ~ok saYida insan bulunuyor du ki, bunlardan bazuan ~un­
lar<h: Abdullah b. Orner Cerir b. Abdullah el-Beceli, Hiizeyfe b. Yernan,
Mugire b. ~ube, Amr b. Madikerib ez-Zebidi, Tiileyha b. Huveylid el-
Esedi ve Kays b. Mek~uh el-Muradi.
Ordu, Nihavend dogru yola pkb~nda bakornutan Numan b. Muk-
rin, ke-~if~i olarak Tiileyha, Amr b. rnadikerib ez-Zebidi ve Amr b. Ebi Se-
lerne'yi one ~Ikar<h. Bu Amr b. Ebi Seleme'ye Amr b. Sebi de denirdi. Ke-
~if~iler, dii~rnanm durumunu ve ne yaprnakta olduklanm anlamak i~in
onden gonderildiler. Bir giin bir gece yol gittiler. Sonra Amr b. Sebi ordu-
gaha dondii. Kendisine:
- Ni~in geri dondiin? diye sorulunca ~oyle cevap verdi:
- Ben, Acern diyannda olrnak isternern. Qiinkii oras1 cahilini oldiir-
mii~, alirni de rnahvetrni~ bir iilkedir.
Sonra Amr b. Madikerib de ordugaha doniip ~oyle dedi: ''Yolda hi~
kirnseyi gorernedik. Yolurnuzun kesilrnesinden korktuk." Tiileyha ise
yoluna devarn etrni~, arkada~lannm geri donii~lerine aldirrnaYlp, yir-
rnibir fersah giderek Nihavend'e varm1~b. Acernlerin arasma kablrn1~,
onlann haberlerini alip dururnlanm istedigi ~ekilde ogrenmi~, daha
sonra ba~kornutan Nurnan'm yamna donerek onu bu dururnlardan ha-
berdar etrni~ti. Kendisi ile Nihavend arasmda ho~lanrna<h~ bir~ey bu-
lunrna<h~m ve hi~bir engelle kar~Ila~rnayaca~m anlatrni~b.
Bunun iizerine Nurnan orduyu tabiye edip diizene koydu. Oncillerin
ba~ma Nuayrn b. Mukrin'i, sag ve sol kanatlara Hiizeyfe ile Siiveyd b.
182 ffiNKEStR

Mukrin'i, loh~hlann ba~ma Ka'ka' b. Amr'l ve ~lann ba~ma da Mii-

ca~i b. Mesud'u komutan yaph. Yola ~lop Fars askerlerinden olu~an I
cephenin kar~1sma vardilar. Fars ordusunun ba~mda Firuzan vardi. (

Orada Kadisiye sava~mdan ka~m1~ veya o sava~a kablmam1~ olan as-

kerler de vardi. iran ordusu, 150 000 askerden te~ekkiil etmi~ti. iki ta-
rafk~I kar~1ya gelince Numan tekbir getirdi. Miisliimanlar da onunla I
birlikte ii~ tekbir getirdiler. Bu tekbir sadalan k~1smda Acemler, sar-
smb ge~irip ~iddetli bir korkuya kap1ld1lar. Sonra ayakta duran Nu- c
man, askerlerin yiiklerini indirmelerini emretti. Onlar da yiiklerini in- y
dirip a~rhklanm b1rakblar. Qad1rlanm kurmaya ba~ladilar. Numan b
b. Mukrin i~n biiyiik bir otag kuruldu. E~raftan ondort ki~i i~in ~ad1r 1:
kuruldu. Kendileri i~in ozel ~ad1r kurulan zatlar ~unlardi: Hiizeyfe b.
Yeman, Utbe b. Amr, Mugire b. ~ube, Besir b. Hasasiye, Hanzale el-Ka-
tip, ibn Hevber, Rib'i b. Amir, Amir b. Matar, Cerir b. Abdullah el-
Himyeri, Cerir b. Abdullah el-Becelf, Ak'ra' b. Abdullah el-Himyer E~'as
b. Kays el-Kindi, Said b. Kays el-Hemedani, Vail b. Hicr. Numan b. d
Mukrin'in ~adin kadar biiyiik bir ~ad1r Irak'ta goriilmemi~ti.
Askerler yiiklerini ve a~rhklanm indirince ba~komutan Numan,
hemen sava~maya ba~lamalanru emretti. Giinlerden ~ar~amba giiniiy-
dii. Q~amba ve pe~embe giinleri ~iddetli bir ~ekilde sav~tilar. Cuma
giinii olunca Farshlar, kalelerine dogru ~ekildiler. Miisliimanlar onlan
ku~athlar. Uzun bir sure onlan ku~atma altmda tuttular. Acemler, di-
ledikleri zaman kaleden ~loyor, tekrar diledikleri zaman da kaleye do-
niiyorlardi. m
Farslann komutan1 konu~mak i~in Miisliimanlardan bir adam gon- Yl
derilmesini istedi. Mugire b. ~ube, onun yanma gitti. Mugire, Fars ko-
mutanmm giysilerinin ve meclisinin azametini, onun Araplan kii~iim­
seyip tahkir ettigine dair sozlerle kendisine hitap ettigini, Araplann di
uzun zaman a~ kald1klanm, yurtlanmn kii~iik oldugunu, k1ymetsiz S2
kimseler olduklanm soyledigini anlatm1~ ve Fars komutarurun kendisi- ze
ne ~oyle hitap ettigini nakletmi~ti: or
-Qevremdeki ~u komutanlarimm size ok yagmuru yagdirmalanna ca
engel olacak hi~bir~ey yoktur. Ancak onlar sizin le~lerinize tiikiirmek bi
dahi istemediklerinden otiirii ~imdilik size saldirmiyorlar. Eger ~ekip go
giderseniz sizi kendi halinize b1ralomz. Aksi takdirde sizi mezarlanruz-
da ziyaret ederiz. ~e
Mugire b. ~ube diyor ki: Ben de ~ahadet getirip Allah'a hamd ettim h
ve ona ~oyle cevap verdim: K~
-Biz, senin anlathgmdan daha kotii bir haldeydik Nihayet Cenab-1 iiz
Allah, peygamberini bize gonderdi, o da diinyada bize zafer sozii vedi. laJ
Ahirette de haYirla kar~Ila~aca~m1z1 vaad etti. Biz de Raswullah'm bi- Ac
ze peygamber olarak gelmesinden bu yana Rabbimizden hep yardim go- ba
 BDYO'K ISLAM TARIHI 183

riiyoruz ve iilkenize de gelmi~ bulunuyoruz. Sizi iilkenizde maglub et-

medik~e, elinizde bulunanlan almachk~a veya sizi topraklanmzda ol-
diirmedik~e, o bahts1zhga asia geri donmeyecegiz.
Bunun iizerine Fars komutam:
- Vallahi kor bu hususta kendi nefsiyle ilgili olarak sizi dogrula-
mi~br.
Miisliimanlann ku~atmalan uzun siiriince Numan b. Mukrin, or-
dudaki gorii~ sahibi kimseleri toplach. Bu hususta onlarla mii~avere
yapb. Mii~riklerle ayru platformda kar~1 ~1ya gelinceye kadar ne gibi
bir yol izleyeceklerini sordu. Toplanbda bulunanlann en ya~hs1 olan
Amr b. Ebi Seleme ilk sozii ahp ~oyle dedi:
-Onlann bu durumda bulunmalan, Miisliimanlann onlardan is-
tedigi ~eyden kendileri i~in daha zararhchr ve bu Miisliimanlar i~n de
daha kahc1chr.
Toplanbda bulunanlann tamam1, onun bu go~iinii reddedip ~oyle
dediler:
-Biz, dinimizin gii~lenecegine, Allah'm bize va'd ettigi ~eyin ger-
~ekle~ecegine kesin olarak inan1yoruz.
Amr b. Madikerib, soz al1p ~oyle dedi:
- Ey komutan, dii~mana salchr. Onlara hiicumunu ~ogalt ve onlar-
dan asia korkma.
Fakat Miisliimanlar onun da gorii~iinii red ederek ~oyle demi~lerdi:
-Biz ~u anda duvarlardan ba~ka neyle ~arp1~1p duraca~z? ~1-
mizda ~u duvarlardan ba~ka bi~ey var m1? Duvarlar, bize kar~1 onlara
yarchm ediyorlar.
Tiileyha el-Esedl de soz ahp ~oyle dedi:
- Arkada~lanmm ikisi de isabetli gorii~ ileri siirmediler. Bence
dii~mana bir grup siivari gonderelim. Onlarla sava~a dursunlar. lyice
sava~a tutu~tuklan anda bizimkiler yenilmi~ gibi goriinerek aniden bi-
ze dogru ka~maya ba~lasmlar. Biz dii~man yan1m1za gelinceye kadar
onlan durdurmayahm. Bizi bu ~ekilde goriince onlar iizerimize salchra-
cak ve yerlerinden ~km1~ olacaklard1r. t~te o zaman biz onlarla, Allah
bize hiikmiinii verinceye kadar ~arp1~1p dururuz. Orada bulunanlar bu
gorii~ii 1sabetli buldular.
Numan, klh~hlann iizerine Ka'ka b. Amr'l komutan yapb. Onlann
~ehire gidip halkl yalmz ba~lanna ku~atmalanm ve halkm kendilerine
hiicum etmesi durumunda 1slfun ordusuna dogru ka~malanm emretti.
Ka'ka, bu emri yerine getirdi. Dii~man askerleri kaleden ~kip bunlann
iizerine gelince Ka'ka ve beraberindekiler gerisin geri ka~aya ba~lach­
lar. Acemler bunu f1rsat bildiler. Tlpk1 Tiileyha'nm dii~iindiigu gibi
Acemler, kaleden ~1klp bu kii~iiciik birlige salchrchlar ve "hey hey" diye
ba~rarak tiimden kaleden ch~an ~1kblar. Kalede kap1crlardan ba~ka
184 IBNKES!R

kimse kalmami§h. Hepsi islam ordusunun yanma yakla§blar. Numan f:

b. Mukrin de o esnada askerleri tabiye etmekle me§guldu. Gi.inlerden de d
cuma giinii olup vakit sabahb. Musliimanlar, Acemlerle ~arpl§maya yO- v
neldilerse de Numan zeval vaktine ve riizgarlann esmesine kadar bek- t:
lemelerini emretti ki, Allah'm zaferi iizerlerine insin. Nitekim F
Rasulullah (s.a.v.) da boyle yapardi. Ancak askerler dii§mana salrur- t:
mak i~in Numan'a 1srar ettiler. Fakat Numan, direnen bir kimse oldu- d
gundan onlarm 1srarlarma aldin§ etmedi. Zeval vakti yakla§mca Mus- 1:
liimanlara namaz kllrurd1. Sonra klsa boylu ve rengi siyahla klrm1z1 D
arasmda olan bir kahra hindi. Her askeri birligin sanca~mn yamna ge- l·
lip durdu ve onlan sab1rh ve sebath olmaya te§vik etti. Saflann oniinde 0
durdu. D~ defa tekbir getirecegini; birinci tekbirde herkesin salrunya D
haZirlanmasmi, ikinci tekbir de haZirhklann tamamlanmasm1, ii~iincii k
tekbirde de hep birlikte saldinya ge~lmesini soyleyerek yerine dondii. 0
Farshlar da biiyiik bir tabiye yapmi§lar ve korkun~ bir §ekilde as- k
kerlerini saf halinde dizmi§lerdi. Daha once misli goriilmemi§ derecede r
techizatlan ve ~ok saYida askerleri varru. Cepheden ka~malanna ve
ba§ka yerlere ~ekilmelerine imkan verilmesin diye askerlerinin bir kls- r
mi birbirine baglanmi§, bir klsmmm da s1rtlanna a~r demir halkalar t
ve zincirler vurulmu§tu. I
Numan b. Mukrin, ilk tekbiri almca bayra~m salladi. Biitiin asker- l
ler· sald1n i~in gerekli haz1rhklan yapmaya ba§larular. ikinci tekbiri r
ahp bayra~ sallaymca yine haz1rhklanm siirdurdurerek tamamladi- I
lar. D~uncu tekbiri almca kendisi dii§mana salrurd1. Arkasmdaki as- (

kerler de mii§riklere saldirdilar. Numan'm bayra~ Farshlar iizerinde j

kartalm av uzerinde sallam§I gibi sallan1yordu. Daha onceki sava~lar I
da benzeri gorulmemi~ ve duyulmam1~ bir ~ekilde §iddetlice sava~tllar. l
Zeval vaktinden karanh~n bashrmasma kadar mu~riklerden o kadar (
~ok adam olduriildii, Sanki yeryuzu kanla ortilldu. Hatta denilir ki, Nu- (

man b. Mukrin'in ati sava~ alarum kaplayan kandan otiiru kaym1~, ken- 1
disi yere dii;;mu;;; o esnada bir ok gelip bogrune saplam1~ ve bu yuzden (

olmu~tu. Karde~i Suveyd'den (veya Nuaym'dan) ba~ka hi~bir kimse (

onun olumiinden haberdar olmami§h. Denildigine gore karde§i, elbise-

sini onun cenazesinin uzerine orterek olumiinii askerlerden gizlemi~ ve
bayra~ Hiizeyfe b. Yeman'a vermi§ti. Huzeyfe de karde§i Nuaym'1 yeri-
ne koymu§ ve sava§I bitirinceye kadar oliimiiniin kimseye duyurulma-
masmi emretmi§ti ki, askerler hezimete ugramasmlar.
Gece karanh~ basbnnca mu~rikler hezimete ugray1p ka~hlar.
Muslumanlar da onlan kovalamaya ba;;ladi. Kafirler ka~mamalan i~in
askerlerinden 30 000 ki§iyi zincire vurmu~ ve ~evrelerine hendekler
kazmi§lardi. Hezimete ugraruklannda onlardan 100 OOO'e yakln asker-
len kaz1lan hendeklere ve o vadilere dii§tiller. 100 000 kadar veya daha
 BDYDK ISLAM TARIHI 185

fazla saytda adamlan da oldu. Cephede oldiiriilenler, bu saytmn w~m­

dadir. Ka~anlar w~mda hepsi oldi.iriilduler. Komutanlan FinJZan da sa-
v~ta yaralanrm~ sonra ka~1p kurtulmu~tu. Hezimeteugrayanbu komu-
tamn pe~ine Nuaym b. Mukrin dii~mii~tii. Sonra Ka'ka'yt one ~kararak
Firuzan'l yakalamak ipn yola ~karw. Firuzan'da He~redan'a yonelmi~­
ti. Ka'ka da pe~ined~tii. Hemedan tepesi yanmda onu yakalaw. Heme- ·
dan' dan ~k saytda hal t~1yan kabr ve ma:-kep geliyord u. Firuzan, bu ka-
labahktan diirii Hemedan'a ~kamaw. Bineginden indi. Daga brman-
maya ba~law. Ka'ka arwna dii~iip mu yakalaw ve oldiirdii. 0 giin Miis-
1iimanlar ~oyle dediler:" Dogrusu Allah'm baldan aska:-leri vardrr." som-a
o ballan ve t~1yan binekleri ganimet edindiler. Olaytn cereyan ettigi He-
medan tepesine hal tepesi dediler. Daha sonra Ka'ka, ka~an dii~man as-
kerlerini Hemedan'a kadar kovalaw. Hemedan'a gi~erinden sonra
orayt ve ~evresini ku~atma altma ald1. Hernedan valisi Hiisrev ~anum
kaledeninip Ka'ka ile ban~ antl~mas1 yaph. Ka'ka da bunun iizerine be-
raberindeki Miisliimanlarla birlikte H iizeyfe'nin yamna dfudii.
Onlar, bu sava~tan sonra zor kullanarak Nihavend'e girdiler. Yag-
ma edilen ganimetleri toplaytp ganimetlerden sorumlu Saib b. Akra'ya
teslim ettiler. Mahhlar, Hemedanlllann durumundan haberdar olunca
Hiizeyfe'ye heyet gondererek ondan eman ald1lar. Mecusilerin ate~ sa-
hibi Herend gelip Hiizeyfe'den eman diledi ve Kisra tarafmdan kendisi-
ne emanet olarak verilmi~ olupta zamanm musibetlerine kar~1 kullaml-
mak iizere saklaw~ bir~eyi Miisliimanlara verecegini soyledi. Hiizeyfe
de ona eman verdi. Adam iki sepet dolusu klymetli miicevher getirmi~ti.
Ancak Miisliimanlar, onunla ilgilenmediler, miicevherleri ozel olarak
Hz. Omer'e gonderme hususunda gorii~ birligi ettiler. Ganimetlerin
be~te birine ekleyerek bu miicevherleri Saib b. Akra' ile birlikte Hz.
Omer'e yollad1lar. Ancak Saib b. Akra, bu miicevherleri fetih miijdesin-
den once Hz. Omer'e ula~sm diye Tarifb. Sehm'le birlikte ona gonderdi.
Bundan sonra Hiizeyfe, ganimetlerin kalan be~te dortliik klsmm1 mii-
cahitlere da~tb. Takviye i~in gelmi~ olan kimselere ise sehimlerden az
olarak bir miktar ganimet verdi. Miisliimanlan arka taraftan koruma
altma alan ihtiyat askerlerini ve onlara yarwmcr olan ve onlara mensub
olan kimseleri de ganimet paytndan faydaland1rw. Mii'minlerin emiri
ise o cephedeki Miisliimanlar i~in mukarreb kimselerin duas1 gibi gece
ve giindiiz Allah'a dua ediyordu. Tlpkl darda ve s1klnbda kalm1~ kimse-
lerin yakan~1 gibi yalvanp yakanyordu. Bu cephedeki askerlerin habe-
ri Hz. Omer'e gitmemi~ ve haberler gecikmi~ti. 0 esnada Medine w~m­
da bulunan bir Miisliiman, kar~1 taraftan gelmekte olan bir suvariyi
gormii~, ona nereden geldigini sormu~, o da Nihavend'den geldigini soy-
leyince Nihavend'teki Miisliiman sava~~1lann durumun ne oldugunu
sormu~, o da ~oyle vermi~ti:
186 IBNKESlR

-Allah onlara fetih nasip etti. Komutanlan oldiiriildii. Miisliiman-

lar biiyiik miktarda ganimet elde ettiler. Si.ivariler 6000'er piyadeler de
2000'er dirhemlik ganimet elde ettiler. Sonra o si.ivari ge~p gitti. Onun- bu
la konu~mu~ olan adam da Medine'ye geldi. Durumu insanlara haber lar
verdi. Bu haber yayllch. Emirii'l mii'minin Hz. Orner de bunu duydu. 0 la
adam1 ~a~rd1 ve bunlan kimin kendisine haber verdigini soyledi. Bu-
nun i.izerine Hz. Orner ~oyle dedi: "Sozi.inii ettigin adam yamma ugra- go1
mach. 0 cinlerdendir. Cinlerin yanma gidiyor. Am Useym'dir." Bundan An
birka~ giin sonra Tarif, Medine'ye fetih miijdesini getirdi. Fetih mi.ijde- tru
sinden ba~ka bir~ey getirmi~ degildi. Hz. Orner, ona Numan b. Mukrin'i sal
kimin oldiirdiiguni.i sordu, ancak onun bu hususta bir bilgisi yoktu. Ni-
hayet ganimetlerin be~te birlik paYlm getirenler Medine'ye geldiler ve hit
cephede cereyan eden hadiseleri a~1k ve net bir ~ekilde Hz. Omer'e an-
latblar. Sonra o cinin, Nihavend cephesindeki sava~ta haz1r bulundugu de
anla~Ilm1~b. 0, uyanc1 olarak acele kavmine dondii. sa:
Hz. Orner, Numan b. Mukrin'in oliimiinii duyunca aglad1. Ve Sa-
ib'den cephede oldiiriilen Miisliimanlann adlanm sordu, o da: "Falan, Or
falan ve falan" diye cevap verdi. Miisliimanlann onde gelen ~ahsiyetle­ ME
rinin adlanm verdi. Daha sonra emirii'l-mii'minin adlanm bilmedigi ve esi
tammach~ baz1 kimselerin adlanm da verdi. Hz. Orner, aglamaya ba~­ "0
ladi ve ~oyle dedi: "Emirii'l-mii'minin onlan tan1mamasi, onlara ne za- Bi:
rar verir? Ancak Allah, onlan tan1yor ve onlara ~ehidlik ikrammda bu- SOl
lunuyordu. Omer'in onlan tammasm1 onlar ne yaps1nlar." Boyle dedik- Ya
ten sonra normal ~ekliyle ganimetlerin be~te birinin de taksim edilme- Ac
sini emretti. iki sepet dolusu miicevher ise, Hz. Omer'in evine goti.iriil- go:
di.i. El~ler geri dondi.iler. Sabah olunca Hz. Orner, onlan arach, ama bu- rir
lamach. Pe~lerine ulak gonderdi. Ulak ancak Kufe'de onlara yeti~ebildi.
Saib b. Akra dedi ki: "Kufe'ye vanp da devemi Ihmrch~m zaman emi- SOl
rii'l-mii'mininin ula~ da devesini devemin armsira Ihchrch. Ve bana: di~
- Emirii'l-miiminin davetine icabet et. Seni ~a~nyor, dedi. la~
Ben de: IDI
- Ni~in? diye sorunca: liiJ
-Bilemem, dedi. va
Ve gerisin geri Medine'ye gitmek i.izere yola ~1kbk. Nihayet Medi- da
ne'ye Hz. Omer'in huzuruna vard1~mda o bana ~oyle dedi: ~i.i
- Ey Saib'in anasmm oglu, benimle senin aranda ne var? Hayrr, Sa- da
ib'in anasmm oglu ile benim aramda ne var? du
- Ey mi.i'minlerin emiri, bu ne demek oluyor? ~e
- Yaz1klar olsun sana. Allah'a yemin ederim ki, senin Medine'den
pklp Kufe yoluna koyuldugun gece ben uykuya dalar dalmaz Allah'm ke
melekleri gelip beni yata~mdan siiriiyerek o iki miicevher sepetinin ya- m
nma gotiirdiiler. Bakbm ki, ikisi yan1p tutu~uyor. Bana: Yl
 BlrYiJK ISLAM TARIHI 187

-Seni bu ate!?le daglayacag,.z, dediler. ~imdi ben bunlan Muslii-

manlara taksim edecegimi soyliiyorum. Bunlan ahp gotiir. Mutlaka
bunlan sat ve paralanru Musliimanlara verilen ulufe ve erzaka kat. On-
lar, bana hediye edilen bu mucevherlerden habersizdirler. Sen de onlar-
la beraber oldugun halde bundan habersizdin.
Saib diyor ki: "Ben o iki sepet dolusu miicevheri al1p Kille mescidine
gotiirdiim. Tuccarlar etraf1m1 ~evirdiler, o miicevherleri 2 000 OOO'a
Amr b. Hureys el-Mahzumi benden satm alill. Sonra onlan ahp Acemis-
tan'a gotiirdii. Orada 4 000 OOO'a satb. Ondan sonra KUfeliler, ~ok mal
sahibi oldular."
Seyfb. Orner dedi ki: Saib b. Akra, o miicevherlerin parasm1 miica-
hitlere payla!?brd1. Her siivariye 4000 dirhem para dii!?tii.
~a'bi dedi ki: Her siivariye toplam ganimetten 6000'er, her piyadeye
de 2000'er dirhem pay dii!?tii. Ganimetten yararlanan Musliimanlann
saYlSl ise 30 000 idi.
Nihavend, hicretin ondokuzuncu senesinin ba!?lannda ve Hz.
Omer'in halifeliginin yedinci senesinde fethedildi. Nihavend esirleri
Medine'ye getirildigi zaman Mugire b. ~ube'nin kolesi Firuz (Ebu Lii'lii)
esirlerden kii~iik birini goriince mutlaka ba!?ml siVazlaYlp aglar ve:
"Orner, benim cigerimi yedi" derdi. Ebu Lii'lii, ashnda Nihavendli idi.
Bizanshlar, Farshlarla yapbklan sava!?ta onu esir alm1!?lard1. Daha
sonra Miisliimanlara esir dii!?mii!? ve esir almillg,. yere nisbet edilmi!?ti.
Yani Farsh sayllm1!?b. Anlablillg,.na gore Nihavend sava!?mdan sonra
Acemler, arbk bellerini dogrultamailllar. Hz. Orner, o sav~ta yararhhk
gosteren miicahitleri onurlanillrmak ve !?anlanru yiiceltmek i~n herbi-
rini 2000'er dirhemle mukafatlanillrill.
Hicretin yirminci senesinde Miisliimanlar Nihavend !?ehrinden
sonra lsfahan'l da fethettiler. Biiyiik bir sav~tan ve ~ok uzun siiren ha-
diselerden sonra lsfahan'm fethi ger~ekle!?mi!?, Miisliimanlar ban§ ant-
la!?masl yapm1§larill. Abdullah b. Abdullah, lsfahanl1lara eman ve ban§
mektubu yazm1!?b. lsfahanhlardan otuz ki§i Kirman'a ka~ml§ ve Mus-
lum~mlarla yap1lan ban!? antla!?masma kablmam1!?lardL Ba§ka bir ri-
vayette anlatliillg,.na gore lsfahan'1 Numan b. Mukrin fethetmi!? ve ora-
da oldiirillmii§tiir. Bu sava!?ta Mecusilerin komutaru Ka!?h, atmdan dii-
§iip karm Y1rblm1!? ve olmii!?tii. Bu yiizden adamlan yenilgiye ugraYlp
dag,.lml!?larill. Sahih rivayete gore lsfahan'1 Kufe valisi Abdullah b. Ab-
dullah b. Utban fethetmi!?tir. Yine bu senede Ebu Musa, Kum ve Ka!?an
~?ehirlerini fethetmi!?tir. Siiheyl b. Adiy de Kirman !?ehrini fethetmi!?tir.
tbn Cerir, Vakidi'den naklen !?Oyle der: Amr b. As, beraberindeki as-
kerlerle Trablus'a gitti (Oras1 Berka §ehridir.). OraYl, her sene Muslii-
manlara 13 000 dinar odemeleri !?arbyla sulhen fethetti. Yine hicretin
yirminci senesinde Amr b. As, Ukbe b. Nafi el-Fihri'yi Zuveyle 'ye gon-
188 ffiNKES1R

derdi. Ukbe oraYl sulhen fethetti. Boylece Berka ile Ziiveyle arasmdaki
yerler Miisliimanlann eline ge~mif? oldu.
Bu senede Hz. Orner, Ammar b. Yasir'i, Ziyad b. Hanzale yerine
KO.fe'ye vali tayin etti. Abdullah b. Mesud'u da Beytii'l-malm baf?ma ge- ID<
tirdi. Kufeliler, Ammar'dan ~?ikaye~i olunca Ammar valilikten istifa et- ri~
ti. Hz. Orner de onun istifas1m kabul etti ve KGfe'ye Ciibeyr b. Mut'im'i m
vali olarak tayin ederek kendisine "Seni KGfe'ye vali olarak tayin ettigi-
mi hi~ kimseye bildirme." dedi. Ancak bu tayinden haberdar olan Mugi- de
re b. f?ube, Hz. Omer'in Ciibeyr b. Mut'im ile bir araya geldiklerini de og- ta
renince hammm1 Ciibeyr'in han1mma gondermif? ve yanmda yol aZI~ ce
olarak gotiirmek iizere Ciibeyr'in hammma aZiklar haZirlamas1m ve go- k~
tiirmesini soylemi~?ti. Mugire b. f?ube'nin han1m1 da gereken haz1rh~
yap1p Ciibeyr b. Mut'im'in hammma gotiirmiif?tii. Bunu goren Cii- Vl
beyr'in han1m1: "Evet, tef?ekkiir ederim. Bu yemegi getirmekle iyi yap- AJ
tm." demi~?ti. Mugire b. f;lube bu tayinin kesin oldugunu ogrenince se
Hz.Omer'in yanma vanp ona: ''Yapmlf? oldugun tayini Allah miibarek di
etsin." demif? ve ona bu tayinden haberdar oldugunu soylemi~?ti. Bunun la
iizerine Hz. Orner, Ciibeyr'in bu tayinini durdurup yerine Mugire b. f?u- pE
be'yi KGfe valiligine getirdi. Mugire b. f?ube, Hz. Orner vefat edinceye m
kadar bu gorevde kalill. Allah onlardan raz1 olsun.
Bu senede Hz. Orner Miisliimanlara haccettirdi ve Medine'de yerine
Zeyd b. Sabit'i b1rakb. Vilayetlerdeki valileri -Kufe valisi illf?mda- hep
onceki senede atanmlf? olan valilerdi.
Vakidi dedi ki: Bu senede Halid b. Velid, Humus ta vefat etti. Ve Hz.
Omer'e vasiyette bulundu. Baf?kalan onun hicri yirmiii~iincii senede
vefat ettigini soylemif?lerdir. Medine'de vefat ettigine dair bir kavil de
vardrr. Ama esah olan, onun Humus'ta vefat etmif? olduguna dair nakle- v:
dilen rivayettir.
Baf?kas1 dedi ki: Hicri yirminci senede Ala b. Hadremi vefat etti. Hz.
Orner, onun yerine Ebu Hiireyre'yi tayin etti. Onceki sayfalarda da an-
latilill~ gibi Ala b. Hadremi'nin bu seneden once vefat ettigine kair bir
kavil de varillr. Dogrusunu Allah bilir. Vakidi'den nakilde bulunan lbn
Cerir dedi ki: Bu senede Thnnf?k valisi Umeyr b. Said idi. Bu zat, aym za-
manda Humus, Havran, Kinnesrin ve Cezire'nin yonetiminden de so-
rumluydu. Muaviye de Belka, Urdiin, Filistin,Sevahil, Antakya ve diger
yerlerin yonetiminden sorumluydu.

HiCRi YiRMiB!RiNC! SENEDE VEFAT EDEN f?AHSlYETLER g.

g
HAL!D B. VEL!D d
k
Bu zatm soy kiitiigu f?oyledir: Halid b. Velid b. Mugire b. Abdullah b. tl
 BDYOK ISLAM TARIHI 189

Orner b. Mahzum el-Kure~i Ebu Siileyman el-Mahzumi. Allah'm luhc1

anlamma gelen "Seyfullah" lakab1yla tammrd1. Me~hur bahad1rlar-
dand1. Ne cahiliye doneminde ne de lslfuniyet doneminde maglub edil-
memi~ti. Anasmm am Esma binti Haris'tir. Anas1, Liibabe binti Ha-
ris'in ve Meymune binti Haris'in karde~idir. Bilindigi gibi Meymune,
mii'minlerin annesi, yani Rasululah'm zevcesiydi.
Vakicli dedi ki: Halid, hicri sekizinci senenin safer aymm ilk giiniin-
de Miisliiman oldu. Mu'te sava~ma katllill. Atanma olmaks1zm komu-
tanhk onun uhdesine ge~ti. 0 giin misli gorillmemi~ bir ~ekilde ~iddetli­
ce sava~h. Elinde dokuz klh~ par~alanill. Elinde sadece bir yemani pala
kald1. Rasulullah (s.a.v.), onun hakklnda ~oyle buyurdu:
"Zeyd, bayra~ aldl ama o vuruldu. Sonra bayra~ Cafer ald1. 0 da
vuruldu. Sonra Abdullah b. Revaha alill. 0 da vuruldu. Sonra bayra~
Allah'm klh~larmdan bir klh~ alill. Ve Allah onun elleriyle fethi miiyes-
ser klldl." Rivayet olunduguna gore Yermiik sav~mda Halid'in ba~h~
dii~mii~, sava~ esnasmda ba~h~m aramaya ba~laymca kendisini aYip-
lami~larill. 0 da ~oyle demi~ti:" Bu ba~h~n i~nde Raswullah (s.a.v.)'m
per~eminden bir tiiy vard1r. Bu tiiy hangi sava~ta yammda olmu~sa
mutlaka o sayede muzaffer olmu~umdur."
Ahmed b. Hanbel'in Miisned'inde Vah~i b. Harb'ten rivayet olundu-
guna gore Ebu Bekir es-S1ddlk, miirtedlerle sava~mas1 i~ Halid b. Ve-
lid'i komutan olarak atad1~ zaman ~oyle demi~ti: «Rasulullah'm ~oyle
buyurdugunu i~ittim: ''Halid b. Velid, Allah'm ne giizel bir kulu ve a~iret
karde~idir. Halid .b. Velid, Allah'm kafirlere ve miinafiklara ~ektigi lu-
Iwlanndan bir k1h~hr.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Abdiilmelik b. Umeyr'in ~oyle dedigi,ni ri-
vayet etmi~tir:
"Orner b. Hattab, Ebu Ubeyde'yi ~am'a komutan yapb. Halid b. Ve-
lid'i ise oradaki komutanhk gorevinden azletti. Bunun iizerine Halid
~amhlara ~oyle dedi: "Size bu iimmetin emin ki~isi gonderildi. Zira
Rasululllah (s.a.v.)'m: "Bu iimmetin emini Ebu Ubeyde b. Cerrah'tlr."
dedigini i~ttim. Ote yandan Ebu Ubeyde de ~oyle dedi: Rasulullah
(s.a.v.)'m ''Halid, Allah'm luh~lanndan bir klh~br. 0 ne giizel a~iret gen-
cidir." dedigini i~ittim. Sahih bir hadiste de ~oyle denilmi~tir:" Halid'e
gelince siz Halid'e haks1zhkedeceksiniz. Oysa ki o, Zirhlarmi ve giiciinii
Allah yoluna vakfetmi~tir."
Halid b. Velid, Mekke fethine, Huneyn gazvesine kablm1~ ve pey-
gamberin sagh~nda komutan olarak Beni Cezime kabilesinin iizerine
gidip onlarla sava~m1~br. Hayber fethine katlhp kablmadl~ hususun-
da ihtilafvardlr. Fetih zamarunda Mekke'ye bir askeri birligin ba~mda
komutan olarak girmi~ ve Kurey~lilerden ~ok saYida adam oldiirmii~­
tiir. Nitekim bunu Mekke fethi boliimiinde detayh olarak anlatm1~tlk.
190 IBNKES1R

y
Allah'a hamd ve minnet olsun. Rasulullah (s.a.v.), Halid'i Hevazinlile-
b
rin putu olan Uzza'JI Yikmas1 i~in gondermi~ti. Y1karken de ~oyle de-
p
mi~ti: "Ey Uzza! Seni takdis etmiyorum, aksine inkar ediyorum. Dogru-
su Alah'm seni tahkir ettigini gordtim." Boyle dedikten sonra Uzza'Yl
d
yakm1~b. Raslliullah (s.a.v.) dan sonra Hz.Ebu Bekir, onu mtirtedler ve
zekat vermeyenlerle sava~makla gorevlendirmi~ti. 0 da hem kendini v
tatmin edecek, hem de diger Mtisltimanlann gonltine su serpecek ba~a­
nlar elde etmi~ti. Sonra Hz. Ebu Bekir, onu Irak'a gondermi~ti. Irak'tan y
sonra ~am'a geldi. d
Halid b. Velid'in oyle yararhhklan olmu~tu ki, bunlar kalpleri ve y
gozleri doyurur. Bu gibi olagantistti halleri kulaklar duymam1~b. Hila- r:
hare Hz. Orner, onu komutanhkta azletti. Yerine Ebu Ubeyde'yi komu- s:
tan olarak ataru, ancak onu sava~ hususunda kendisine dan1~Ilan bir
mtiste~ar olarak gorevde b1rakb. 0 da yata~nda vefat edinceye kadar
d
~am'da kald1. Allah ondan raz1 olsun.
Vakidf, Ebu Zenad'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
Halid b. Velid, can ~ki~irken aglaru; sonra ~oyle dedi: "Ben falan ve
falan sava~a kablrum, vticudumda kllw darbesi, m1zrak veya karg1 ya- E
rasl bulunmayan bir kan~hk yer yoktur ve i~te ben develerin oltimti gibi E
yata~mda burun tizeri olmekteyim. Korkaklann gozleri uyumasm!"
r:
Ebu Ya.Ia, Halid b. Velid'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: k
"Bana bir gelinin hediye edildigi veya bir oglumun dogum mtijdesi- g
nin verildigi gece, Muhacirlerle birlikte dti~mana saldrrru~ ~k soguk
bir geceden daha sevimli olamaz." A
Ebu Bekir b. Ayya~, Hayseme'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Yamnda ~arap tulumu bulunan bir adam, Halid'e geldi. Halid: "Al-
lah'Im, ~unu hal yap." dedi. Ve o ~arap bala donti~tti.» Ba~ka bir rivayet-
te ise ~oyle denmektedir: Yamnda ~arap tulumu bulunan bir adam, Ha- 11
lid b. Velid'in yanma geldi. Halid, ona:
D
- Bu nedir? diye sordu.
d
Adam da:
d
- Bairur, dedi.
D
Bunun tizerine Halid: g
- Allah'1m, bunu sirke yap, diye dua etti.
b
Adam arkada~lannm yanma dondtigunde onlara: r
- Araplann benzerini i~medikleri bir i~kiyi size getirdim, dedi. k
Sonra tulumun agzm1 a~p bakb~nda i~indeki ~eyin sirke oldugunu c
gordti. Ve: "Vallahi Halid'in duas1 buna isabet etti," ~edi.»
Hammad b. Seleme, Enes'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
Halid, dti~manla kar~Ila~b. Mtisltimanlar, dti~mandan ytiz ~evirip '
l
hezimete ugram1~ olarak geri dondiiler. Ancak Halid'in kendisi ve Bera' j
b. Malik'in karde~i sebat ettiler. Ben de aralannda ki konu~malan du-
 BUYOK ISLAM TARIHI 191

yuruyordum. Halid, ba~m1 bir siire de egdi, yere bakb. Sonra kalwrw,
bir siire goge bakb. BOyle bir durumla ~Ila~b~ zaman o hep bOyle ya-
parw. Sonra Bera'nm karde~ine:
- Haydi kalk da binegne bin, buyrugunu verdi ve kendisi de yanm-
da bulunan Miisliimanlara:
- Medine'ye gidecek yolunuz kalmad1. Oniimiizde sadece Cennet
varwr, diyerek dii~mana salwrw ve miif?rikleri yenilgiye ugratb.
Malik, Hz. Omer'in Ebu Bekir'e: "Senin emrin olmadan ne bir ko-
yun ne de bir deveyi hi~ kimseye vermemesi i~in Halid'e mektup yaz."
dedigini nakletmi~tir. Ebu Bekir (r.a.), Halid b. Velid'e bOyle bir mektup
yazw. Halid de ona ~u cevab1 gonderdi: ''Ya beni gorevimle baf?baf?a bi-
rak, ya da al, gorev senin olsun." Hz.Omer, Hz.Ebu Bekir'e onu azletme-
si teklifinde bulundu. Ancak Ebu Bekir:
- Halid'in gosterdi~ yararhhklar gibisini kim gosterebilir bana?
diye sordu. Hz. Orner de:
-Ben, diye cevap verdi.
Hz.Ebu Bekir de:
- Haydi goreyim seni, dedi. Bunun iizerine Hz. Orner haz1rlanw.
Binegi kap1ya getirildi. Yola ~kacakb. Sonra sahabeler gelip Hz. Ebu
Bekir es-S1dd1k'a Omer'i Medine'de b1rakmasmi, Halid'i de ~am'da bi-
rakmasmi tavsiye ettiler. Hz. Orner, halife olunca onceleri Hz. Ebu Be-
kir'in kendisine gondermi~ oldugu mektup gibi bir mektubu Halid'e
gonderdi. Halid de aym cevab1 verince Hz. Orner, onu gorevden azlede-
rek ~oyle dedi: ''Ebu Bekir'e tavsiye edip te benim yapmaw~m bir~yi
Allah'm gormesini istemem."
"Tarih" adh eserinde Buhari, Yasir b. Siimey el-Bi.irrinin f?oyle dedi-
gini rivayet etmif?tir:
''Hz. Omer'in Halid'i azletmekten otiirii Cabiye'de halktan oziir di-
leyerek ~oyle dedigini i!?ittim: "~u ganimet mallanm Muhacirlere ver-
mesini Halid'e emretmi~tim, ama o bu mallan gii~liilere, §ereflilere ve
dili uzun olanlara da~tb. Bende bunun iizerine onu azledip Ebu Ubey-
de'yi komutan yapbm." Ebu Amr b. Hafs b. Mugire dedi ki: "Ey Orner, bu
mazeretin makbul degildir. Ciinkii sen, Rasulullah (s.a. v.)'m tayin etti-
gi bir komutam gorevden azlettin. Ve Rasulullah (s.a.v.)'m diktigi bir
bayra~ indirdin. Allah'm ~ektigi bir klhcr klmna soktun. Dostluk bagla-
nm kopardm. Amcam oglunu klskandm." Hz. Orner de ona: "Sen ~k ya-
kln bir akrabasm. Yaf?m gen~tir. Am can oglu ipn ofkeleniyorsun." diye
cevap verdi. Vakidi, Muhammed b. Said ve digerleri dediler ki: "Halid b.
Velid, hicretin yirmibirinci senesinde Humus'a bir mil mesafedeki bir
kasabada vefat etti ve Hz. Omer'e vasiyette bulundu."
Duhaym ile digerleri onun Medine'de vefat ettigini soylemi§lerdir.
Ama sahih olan birinci goriif?tiir. Onceki sayfalarda da anlatb~m1z gibi
r

192 ffiNKESlR

Hz. Orner, E~'as b. Kays'a 10.000 dirhem verdiginden dolaJI Halid'i gO-
revden azletmi~ ve E~'as'a verdigi 10.000 dirhemi istirdat etmi~tir. Ha- det
mama gidip Nevre ~i~eginin ufalabhp Aspur ve ~arapla hamurlanmi§ le
halini viicuduna siirmesinden oti.iri.i Hz. Orner, onu kmami§ ve o, bunun
Jik:anmak i~in kullamlan bir malzeme oldugunu soyleyerek kendini sa- ffil
vunmu§tu. Yine ba~ka bir rivayetten anla~Ildi~na gore Halid, kadmla-
rmdan birffii bo~am1~ ve gerek~ olarak da ~oyle demi~tir: "Herhangi bir lid
halinden ~i.iphe ettigim i~in onu bo~am1~ degilim. Ancak o benim yamm- del
da hastalanmadi; bedenine, ba~ma ve viicudunuln herhangi bir yerine
de bir yara isabet etmedi." He
Seyfb. Omer'le digerleri dediler ki: Hz. Orner; Halid'i ~am, Musen- ve
na b. Harise'yi de Irak'taki gorevlerinden azlettigi zaman ~oyle dedi:
"Cenab-1 Allah'm bu dine Halid ve Mi.isenna'nm yardimlanyla gi.i~ ver-
digine insanlann inanmalanm onlemek i~in Halid ile M i.isenna'Yl go-
rev den azlettim. <;unki.i yegane kuvvet Allah'mdir, onlann degildir."
Yine Seyfb. Omer'in rivayetine gore Hz. Orner, Halid b. Velid'i Kin- veJ
nesrin'deki gorevinden azledip ondan bir miktar mal aldi~ zaman Ha- rm
lid'e ~oyle demi~tir: "Sen, benim yammda kiymetlisin, ~ereflisin ve bun-
dan sonra benden sana ho~lanmayaca~n bir muamele ula~mayacak­
br." ha
Esmai, ~a'bi'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Gen~lik zamanmda Omer'le Halid gi.ire~tiler. Halid, Omer'in daJI-
smm ogluydu. Omer'in baca~m kirdi. Sonra baca~ baglamp iyile~ti. "D
Aralanndaki di.i~manh~n sebebi bu oldu."
Esmai, Muhammed b. Sirin'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Halid, ipek bir gomlek giymi§ olarak Hz.Omer'in yanma gitti. Hz. fit:
Orner, ona §Oyle sordu: §ii:
- Bu ne ey Halid? tal
- Bunun ne zaran var ey mi.i'minlerin emiri! Abdurrahman b. Avf re;
da ipek gomlek giymiyor mu?
-Sen, Abdurrahman b. Avf gibi misin, onunla aynf derecede misin? Ar
~u evdekilere emrediyorum ki, her biri ~u gomleginin bir ucundan tutup H2
~eksinler. Hz. Omer'in boyle demesi i.izerine orada bulunanlar Halid'in du
gomlegini paralamaya ba§ladilar. Oyle ki gomlegi parampar~a oldu." 1st
Abdullah b. Mi.ibarek, Ebu Vail'in §O}ie dedigini rivaJet etmi§tir: "Ha- tal
lid b. Velid, can ~ki~irken §Oyle dedi: "Tam olebilecegimi zannettigim yel'- du
lerde oli.imi.i istedim, ama oli.im bana mukadderolmadi.Ancak yata~mda
olmek bana nasib oldu. "La ilahe illallah" demekten ba§ka bana faydaSl Or
dokunaca~m timid ettigim ba§ka bir§ey de vardir ki o; kalkammmdulda-
smasi~ndi~m ve sabaha kadar yagmur altmda kal<hgJ.m bir geredir. 0 re:
gecede di.i~mana saldnmaki~n sabaln bekliyorduk Ben oldi.igi.im zaman kll
§U silalnma ve abma bakin Bunlan Allahyolunda kullamn.»
 BOYOK ISLAM TARIHI 193

Halid vefat edince Hz. Orner, onun cenaze namazma geldi ve §Oyle
dedi:" Velid ailesindeki kadmlar ba§lanna toprak sa~maytp ytiksek ses-
le figan etmedikleri takdirde Halid i¢n gozya§lan dokebilirler."
Muhammed b. Sa'd, ~akik b. Seleme'nin §oyle dedigini rivayet et-
mi§tir:
"Halid b. Velid, vefat edince Beni Mugire kabilesinin kadmlan, Ha-
lid'in evinde toplanarak uzerine aglamaya ba§laililar. Hz.Omer'e §Oyle
denildi:
"Kadmlar, Halid'in evinde toplamp uzerine aglamaya ba§ladllar.
Ho§lanmad1~n §eyleri sana duyurabilirler. Haber gonder de bu feryad
ve figanlanna son versinler."
Hz. Orner de §U cevab1 verdi:
"Ba§lanna toprak sapp ba~np ~a~rmailiklan takdirde Ebu Silley-
man'm (Halid'in) uzerine gozya§I dokmelerinin bir sakmcas1 yoktur."
ishak b. Bi§r ile Muhammed dediler ki: "Halid b. Velid, Medine'de
vefat etti. Hz. Orner de onun cenazesine geldi. Anasmm §oyle bir §iir te-
rennum ettigini i§itti:

"Sen erkekler ytiz ustu yere dti§erlerken 1.000.000 insandan daha

haytrhsm."

Halid'in anasmm bu sozu uzerine Hz. Orner, §U kar§Ih~ verdi:

"Dogru soyledin, vallahi ger~ekten de boyledir."
Seyfb. Orner, Salim'in §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
"Halid, bir stire Medine'de ikamet etti. Hz. Orner, insanlarm onunla
fitneye dti§melerinden korkmayacak hale geldikten sonra hac donu-
§tinde onu tekrar komutanhga atamaya karar verdi. Ancak Halid, has-
talanili~m soyledi. Anasm1 ziyaret etmek i¢n Medine'den gitmek uze-
reydi. Anasma:
"Beni, hicret ettigim yere goturun" dedi. Onu Medine'ye getirdiler.
Annesi ona hastabakiCihk yapb. Durumu a~rla§mca hacda bulunan
Hz. Omer'e haber verildi. 0 da u~ gtinltik mesafede iken binegini ruzlan-
dlrdl. Medine'ye varili~nda Halid, vefat etmi§ti. Halid'e ytiregi yanili.
istirca' etti. "inna lillah ve inna ileyhi raciun" dedi. Techiz ve tekfin i§i
tamamlanmcaya kadar Halid'in kap1smda oturup bekledi. A~tp ka-
dmlar, Halid'in uzerine aglamaya ba§laytnca Hz. Omer'e:
- Bunlan aglamaktan men etmeyecek misin? diye sorulunca Hz.
Orner, §U cevab1 verdi:
"Ba§lanna toprak sa~1p feryad ve figan etmedikleri takdirde Ku-
rey§ kadmlannm Ebu Suleyman (Halid) uzerine aglamalanmn bir sa-
kmcasi yoktur."
Halid'in cenazesine geldigi zaman Hz. Orner, ihramh bir kadmm
B. ISLAM TARIHI, C.VII, F.13
194 IBNKESlR

Halid i.izerine aglaJip ~oyle dedigini i~itti: v

"Erkekler yi.iz i.isti.i yere di.i~erlerken sen milyon kadar erkekten da-
ha haJirhsm. b
Onlar yigit midirler? Sen Damr b. Cehm'in yeleli aslanmdan daha
yigitsin.
Onlar comert midirler? Sen daglar arasmda akan Deyyas selinden
daha comertsin."

Hz. Orner:
- Bu kimdir? diye sorunca ona: d
- Halid'in annesidir, dediler. Hz. Orner de: Sl
- Annesi ise i.i~ giin ona aglayabilir. Kadmlar, Halid gibisini agla-
makla yeniden di.inyaya getirebilirler mi? diye sordu.
Hz. Orner, Halid'in oli.imi.ini.in i.i~i.inci.i gecesine kadar uyuyama<h.
Halid'in cenazesinin getirili~iyle ilgili olarak ~oyle bir ~iir soylendi:

"Arkada!?lann kendisiyle bag kurdugu kimse i~in aghyorsun, ama

daglar gibi baha<hrlann i.izerine aglam1yorsun.
Onlar -eger i.izerlerine aglayacak olursan- onlarm kaybedili!?leri, el-
li ile yi.iz arasmdaki klymetli develerin kaybmdan daha !?iddetli ve daha II
zordur.
Onlann kaybmdan sonra bir millet onlann mertebesine ula~maJI
arzula<h.
Ancak olgunluk ve kemalin vesile ve sebeplerine yakla!?ama<hlar.-"

Ba!?ka bir rivayette anlabl<h~na gore Hz. Orner, Halid b. Velid'in d:

annesine !?Oyle demi~: ''Halid'i mi, yoksa onun oli.imi.i yi.izi.inden sabretti-
gin takdirde kazanaca~n sevab1 m1 tercih ediyorsun? Sana yemin veri- di
yorum ki, eline kina si.irmeden buradan aynlmayacaksm."
Bi.iti.in bu anlablanlar, Halid b. Velid'in Medine-i Nebeviye'de vefat te
etmi!? oldugunu isbathyor. Duhaym Abdurrahman b. lbrahim ed-DI-
ma!?k'l de bu gorii!?e kail olmu!?tur. Ancak Vakidi, katibi Muhammed b. OI
Sa'd, Ebu Ubeyd Kas1m b. Sellam, lbrahim b. Mi.inzir, Muhammed b.
Abdullah b. Ni.imeyr, Ebu Abdullah el-Usfuri, Musa b. EyyG.b, Ebu Si.i- ~i
leyman b. Ebi Muhammed ve digerlerinden olu!?an cumhur-u ulemadan yi
nakledilen me!?hur gorii!?e gore Halid b. Velid, hicretin yirmibirinci se- n
nesinde Humus'ta vefat etmi!?tir. Vakidi'ye gore o, Hz. Omer'e vasiyette ~~
bulunmu!?tur.
Muhammed b. Sa'd, Abdurrahman b. Ebi'z-Zinad'm ~oyle dedigini
rivayet etmi!?tir: h:
"Halid b. Velid, Hz. Orner tarafmdan azledildikten sonra Medine'ye
geldi. Umre yapb. Sonra $am'a dondi.i. Hicretin yirmibirinci senesinde
 BiJYOK ISLAM TARIHI 195

vefat edinceye kadar ~am'da kaldr."

Vakidinin rivayetine gore Hz. Orner, Kuba mescidinde namaz lulan
baz1 hac1lan gori.ince onlara ~oyle sormu~:
- ~am'm neresindensiniz?
- Humus'tamz.
- N e haberler var sizde ?
- Halid b. Velid vefat etti. Bunun i.izerine Hz. Orner istirca edip ~oy-
le dedi:
- Dogrusu bizler, Allah'a aidiz ve ona doni.ici.ileriz. Vallahi Halid,
di.i~manm gogsi.i i.izerine ablan, me~veret ve akh bereketli olan bir kim-
seydi.
Bunun i.izerine Hz. Ali, ona ~oyle sordu:
-Madero boyleydi de niye onu gorevden aldm?
- ~erefli ve dili uzun olan kimselere bolca mal verdigi i~in onu go-
revden ald1m.
Ba~ka bir rivayette anlabldrgma gore Hz. Orner, kendisine bu soru-
yu soran Hz. Ali'ye ~oyle cevap vermi~tir:
"Ona kar~1 yapbklanma pi~man oldum."
Muhammed b. Sa'd, Kays b. Ebi Hazim'in ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
''Halid b. Velid vefat edince Hz. Orner, ~oyle dedi: Allah, Ebu Si.iley-
man'a (Halid b. Velid'e) rahmet etsin. Onun yapmadr~ baZI i~leri yapb-
~m zannetmi~tik.
Ci.iveyriye, Nafin'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Halid b. Velid, vefat ettigi zaman atmdan, kolesinden ve silahm-
dan ba~ka bir mal1 yoktu."
Kadr Muafa b. Zekeriyya el-Hariri, Ebu Ali el-Harnazl'nin ~oyle de-
digini rivayet etmi~tir:
''Hi~am b. Bahteri, Beni Mahzum kabilesinden birkac ki~iyle birlik-
te Orner b. Hattab'm yanma gitti. Orner (r.a), ona ~oyle dedi:
- Ey Hi~am, Halid haklunda soyledigin ~iirini bana oku. Hi~am,
ona Halid haklundaki ~iirini okuyunca Orner (r.a), ona ~oyle dedi:
- Merhum Ebu Si.ileyman'l az ovdi.in. Qi.inki.i o (yani Halid b. Velid),
~irki alcaltmak ve mi.i~rikleri zelillulmak isterdi. Dii~man1 ona gi.ili.ip
yi.irek sogutsaydr bile o Allah'! gazaplandrrmamak icin ondan yi.iz ~evi­
rirdi. Allah, Beni Temim'in karde~ini kahretsin. 0 ne kadar da usta bir
~airmi~.

"Gecip gidenin aksine hayatta kalana de ki: Onun gibi bir b~kasma
haz1rlansm, sanki bu i~ olup bitmi~tir.
Benden sonra ya~ayanm ya~amas1 bana fayda vermez.
Olenin olumu de beni hayatta ebedi b1rakmaz."
196 lBNKESlR

Bu f?iiri okuduktan sonra Hz. Orner §Oyle dedi: "Allah, Ebu Si.iley- ht
man'a (Halid'e) rahmet etsin. Allah katmdaki sevap ve mi.ikafat, onun §3
di.inyada ipnde bulundugu halden daha haYirhwr. 0 mutlu olarak vefat m·
etti. Ovgiiye laYik olarak ya§aw. Ama zamanm bunu soyledigini gorme- rii
dim.»
de
TULEYHA B. HUVEYLlD sii
M
Bu zatm soy ki.iti.igu §Oyledir: Ti.ileyha b. Hi.iveylid b. Nevfel b. Nad- gi
le b. Ef?ter b. Cahvan b. Fak'as b. Tarifb. Orner b. Kuayr b. Haris el-
Fak'asi. Hendek gazvesine mi.if?rikler safmda yer alarak kat:llanlardan-
<hr. Sonra hicretin dokuzuncu senesinde Mi.isli.iman oldu. Mii§riklerin yo
heyeti arasmda i.iye olarak Medine'ye Rasulullah (s.a.v.)'m yanma gel-
di. Onun vefatmdan sonra Hz. Ebu Bekir'in hilafeti zamamnda dinden
pkti. Onceki sayfalarda da anlabl<h~ gibi peygamberlik iddiasmda bu-
lundu. ibn Asakir'in rivayetine gore o, Peygamber Efendimiz'in sagh-
~nda peygamberlik iddiasmda bulunmu§tur. Oglu Hiyal, Rasillullah re
(s.a.v.)'m yanma gelmi§, Rasulullah (s.a.v.), ona §Oyle sormu§tu:
- Babana vahiy getiren melegin am nedir?
- Yalan soylemeyen ve hainlik yapmayan Zi.innun'dur. Onun gibi
olan birf?ey yoktur.
- Allah seni kahretsin ve §ehidlikten mahrum b1raksm.
Rasillullah (s.a.v.), ona boyle derken yamnda bulunanlara da: "~am yi.i-
ce bir melegin arum verdi." dedi ve onu geldigi gibi geri ~evirdi.
Hiyal, irtidat hadiseleri esnasmda meydana gelen ~arpl§malardan
birinde oldi.iri.ildi.i. Onu, Ukka§e b. Mihsan oldiirmii§ti.i. Sonra Ti.ileyha
da Ukka§e'yi oldi.irmii§tii. Ti.ileyha, Mi.isli.imanlarla birka~ kez ~arpl§­ "E
ml§b. Sonra Cenab-1 Allah, onu Halid b. Velid vas1tas1yla hezimete ug- ye
ratti. Askerleri ve taraftarlan da~l<h. Kendisi de kapp ~am'a gitti. Al-i is1
Cefne kabilesine konuk olup aralannda ikamete ba§law. Hz. Ebu Bekir cu
vefat edinceye kadar orada kalw. Ondan utan<h~ i~ Medine'ye gelme- 01
mi§ti. Sonra tekrar lslam'a dondi.i ve umre yapb. Daha sonra gelip Hz. §U
Omer'e selam verdi. Ancak Hz. Orner, ona §oyle dedi:
- Yanrmdan uzak dur. Qi.inki.i sen, iki salih adamm katilisin. Ukka- VE
§e b. Mihsan ile Sabit b. Akram'l oldi.irmii§siin. m:
-Ey mi.i'minlerin emiri! Onlar, Allah tarafmdan benim vas1tamla til
kendilerine ikram edilen iki ki§iydiler. Ama onlar vas1tasiyla Allah beni
ikrama mazhar kllmad1.
Hz. Orner, onun bu sozi.ini.i begendi ve ondan ho§nud oldu. Kendisi-
ne dani§malanm, istif?are heyetlerine almalanm, valilere bir mektupla
bildirdi. Ancak ona idarecilik vermemelerini de tenbihledi. Bundan son-
ra Kadisiye ve Nihavend sava§lanna kabl<h. Namh yigitlerden ve me§-
 B"OYOK ISLAM TARIHI 197

hur baha<hrlardan<h. Biitiin bunlardan sonra lslfuniyet'ini giizelce ya-

~a<h. Muhammed b. Sa'd, onu dordiincii tabaka sahabeleri arasmda an-
m~br. Onun yigitliginden ve sav~ hususunda basiretli olu§undan otii-
rii 1000 siivariye bedel oldugunu soylemi~tir.
Ebu Nasr b. Mak.Ula dedi ki: Tiileyha, Miisliiman oldu. Sonra din-
den pkb. Tekrar lslfun'a dondii ve lslfuniyet'ini giizelce y~a<h. 0, 1000
siivariye bedeldi. Miirtedligi ve peygamberlik iddia ettigi zamanlarmda
Miisliimanlann onun arkada~lanm oldiirmeleriyle ilgili olarak soyledi-
gi ~iirlerden biri ~udur:

"Kendilerini oldiirdiiguniiz zaman o kavim hakkmda ne dii§iinii-

yordunuz?
Onlar Miisliiman olmasalar da erkek degil midirler?
Miisliima~ olmasalar da ~oluk ~ocuklan ve ka<hnlan yok mudur?
Hiyal'm oldiiriilmesi sebebiyle onlar Fer'a gitmediler mi?
Onlar i~n develerin gogsiinii dikip hazrrla<hm (yani develere bine-
rek kar~1lanna pkbm).
Bu, yigitleri oldiirmeye k~1 bir rovan~br.
Bir giin onu heybet i~re korunmu~ olarak goriirsiin.
Ba~ka bir giinse onu heybetsiz goriirsiin.
Bir giin me~refi klh~larm1 onlara dogru parlatmi§ olarak goriirsiin.'
Ba§ka bir giinse onlan miZraklann golgesi altmda goriirsiin.
Ak§amleyin lbn lkram'l ve Ukka§e el-Ummi'yi mecal yamnda alii
olarak b1rakbm."

Seyfb. Orner, Cabir b: Abdullah'm §oyle dedigini rivayet etmi§tir:.

"Kendisinden ba~ka ilah bulunmayan Allah'a yemin ederim ki, Kadisi-
ye sava§ma kablanlardan bir tek ki§inin dahi ahiretle birlikte diinyaJI
istedigini gormedik. Yalmz ii~ ki§iyi itham etmi§tik. Ancak onlara hii-
cum ettigim kadar onlann emanetsiz ve ziihtsiiz olduklanm gormedik.
Onlar Tiileyha b. Hiiveylid el-Esedi, Amr b. Ma'dikerib ve Kays b. Mek-
~uh idiler.>>
lbn Asakir dedi ki: Ebu Hasan Muhammed b. Ahmed b. Firas el-
Verrak'm anlatb~na gore Tiileyha, hicretin yirmibirinci senesinde Nu-
man b. Mukrin ve Amr b. Ma'dikerib'le birlikte Nihavend sav~a ka-
blmi~br. Allah onlardan raZI olsun.

AMR B. MA'DlKERlB

Bu zatm soy kiitiigu §Oyledir: Amr b. Ma'dikerib b. Abdullah, b.

Amr'l-b. As1m b. Amr b. Zebid el-Esgar b. Rebia b. Seleme b. Mazin b.
~ybe (Zebidii'l-Ekber) b. Haris b. Safb. Sa'd el-~ire b. Mezhi~ ez-Zebi-
198 1BNKES1R

di el-Mezhici Ebu Sevr. Me~hur yigitlerden ve namh baha<hrlardan<hr. la

Hicretin dokuzuncu senesinde (ba~ka bir rivayete gt>re onuncu senesin-
de) Murad kabilesininheyetiyle birlikte Raswullah (s.a.v.)'m yamnagel-
di. Zebid kabilesinin heyetiyle birlikte geldigi de soylenir. Esved el-Ansi
ile birlikte dinden ~p irtidat etti. Halid b. Said b. As, onun iizerine gidip te
onunla sava~ti. Halid b. Said, onun omuzuna bir luh~ darbESi vurunca o, ye
taraftarlanyla birlikte ka~b. Halid, onun Samsama a<hndaki k1ham ed
yagmalad1. Amr b. Ma' dikerib, daha sonra esir ahnarak Hz. Ebu Bekir'e i.i2
gotiiriildi.i. Hz. Ebu Bekir onu klnaYlp azarlad.L Tevbe etmesini istedi, o le:
da tevbe edip daha sonra 1slamiyet'ini giizelce ya~ad1. Hz. Ebu Bekir, onu
$am'a gonderdi. 0 da Yermiik sava~ma kabl<h. Sonra Sa'd'myanma git- (s.
mesini emretti. Sa'd'a da ona dam~manhkgorevini vermesini emreden
bir mektup gonderdi. Ancakmektubunda ona dam~mas1m, fakat idareci-
lik vememesini buyurdu. Cenab-1 Allah, onunla 1slam'a ve Miisliimanla- ni
ra faydalar dokundurdu. Ve Kadisiye sava~mdaAmr, giizel bir smav va--
di. Anlabld1~na gore o, Kadisiye sava~nda ~ehid edilmi~tir. Nihavend
sava~mda ~ehid edildigine dair bir rivayEt te var<hr. Ba~ka bir rivayete
gore Ravza'da susuzluktan olm~tiir. Dogrusunu Allah bilir. Biitun bu
anlatbklanm1z, hicretinyirmibirinci senesinde vuku bulmu~tur. Kabile- El
sinden ona mersiye yazan biri ~oyle demi~ti: sa
m
"Ravza'da sal<hr<hklan giinde siivariler korkak ve tecriibesiz olma- va
yan bir adam1 b1rak1p gittiler. re
Zebid kabilesine hatta Mezhiclilerin tamamma de ki: Siz, sava~ma­ ce
SI ~iddetli ve tehlikeli olan Ebu Sevr Amr'1 vurdunuz." la
lil
Amr b. Ma'dikerib, iistiin nitelikli ~airlerdendi. Allah, ondan raz1 yi
olsun. $iirlerinden biri ~udur: h~

"Beni klmyor musun? Benim haz1rh~m var. Bedenim var. Mizra-

~m var, giidiilmesi kolay, gen~ develerim var.
Beni klmyor musun? Ben ancak gen~ligimi ~a~ncrmn davetine ica-
bet etmekle tiikettim. m
Qa~ncrmn ~agnsma baha<hrlarla birlikte gidip icabet ettim. Artik bi
cismim zaYifla~b. Omuzum klh~ ta~1ya ta~1ya ~oktii. N:
Kavmin a~h gittikten sonra benim akl1m hala kal<h. Sli
Ama onlann az1~ndan once benim az1~m tiikendi. de
Kayshlar, benimle kar~1la~mak istediler. Ben de istedim ve benim Hi
istedigim ~ey nerede? k~
Kendisi gelerek benden kam almak isteyen beyinsizler ni~in beni gi
mazur gormiiyorlar? or
Ben onlarm ya~amasm1 istiyorum ama onlar beni oldiirmek istiyor- dJ.
 BUYUK ISLAM TARIHI 199

lar.
Dostundan rnurad.Im alrnak isteyen kirnse senden ozi.ir diliyor."

Amr b. Ma'dikerib'in, ~urahbil b. Ka'ka' tarafmdan rivayet edilen

telbiyeye dair bir hadisi vard.Ir. Amr dedi ki: Cahiliye devrinde biz telbi-
ye getirirken ~oyle derdik: Seni tazirn etrnek i~in sana rnazeret beyan
ediyor ve buyur diyoruz. t~te Zebid kabilesi kah1rla sana geldi. tyi atlar
i.izerinde onlar topluca ko~up geldiler. Daglan ve ovalan kat edip geldi-
ler. Putlan bo~ ve kirnsesiz olarak b1raklp geldiler.
Ama ~irndi telbiye getirirken Allah'a hamd olsun ki, Rasulullah
(s.a.v.)'m bize ogrettigi ~ekilde ~oyle diyoruz:

"Buyur Allah'1rn, buyur. Orta~n yoktur, buyur. Dogrusu hamd ve

nirnet sana aittir. Mi.ilk senindir. Orta~n yoktur."

ALA B. HADREMI

Bu zat, Rasulullah (s.a.v.) tarafmdan Bahreyn valiligine atanmu~,

Ebu Bekir ve Orner zamanmda da bu gorevini si.irdi.irmi.i~ti.i. Onceki
sayfalarda da anlabld.I~ gibi o, hicretin ondordi.inci.i senesinde vefat et-
rni~tir. Hicretin yirmibirinci senesine kadar ya~ad.I~m soyleyenler de
vard.Ir. Hz. Orner, onu Bahreyn'deki gorevinden alrn1~, yerine Ebu Hi.i-
reyre'yi vali olarak atam1~b. Hac doni.i~i.inde Bahreyn'e ul~madan on-
ce Hz. Orner, onu Kufe valiligine atam1~b. Nitekirn bunu onceki sayfa-
larda anlatrn1~bk. Dogrusunu Allah bilir. Bu kitabm peygamberlik de-
lilleri bahsinde bu zatm kendisiyle birlikte askerlerini de su i.izerinde
yi.iri.itti.iguni.i ve izhar ettigi harikulade halleri anlatrn1~bk. Allah'a
harnd olsun.

NUMAN B. MUKRtN B. Atz EL-MUZENI

Nihavend sava~mda Mi.isli.irnanlann kornutanh~m yaprn1~ k1y-

rnetli bir sahabedir. Kavrni olan Mi.izeyne kabilesinden 400 si.ivariyle
birlikte gelrni~, sonra Basra'ya gidip yerle~rni~ti. Orner el-Faruk, onu
Nihavend ordusuna kornutan olarak atam1~b. Cenab:1 Allah, onun va-
s1tas1yla bi.iyi.ik bir fetih nasib etti. 0 beldelerde hilkm.i.i yi.iri.idi.i. 0 bel-
delerdeki kullann idaresini onun eline verdi. Ve onun sayesinde Mi.is-
li.irnanlar, o beldelere yerle~tiler. Klyamete kadar da in~aalllah orada
kalacaklard.Ir. Cenab-1 Allah, di.inyada ve ~ahitlerin dikilecegi ahiret
gi.ini.inde ona zafer vermi~tir. 1stedigini Allah ona nasip ettikten sonra
onu ~ehitlik rnertebesine yi.ikseltti ki, bu da ama~lann en son noktas1-
d.Ir. 0, Cenab-1 Allah'm dosdogru yolu olan apa~k kitabmda, hakklnda
200 ffiNKES1R

~oyle buyurdugu kimselerdendir: rill

"Allah, ~iiphesiz Allah yolunda sava~1p, oldiiren ve oldiiriilen ne
mii'minlerin canlarm1 ve mallarm1-Tevrat, lncil ve Kur'an'da soz veril- bii
mi~ bir hak olarak- Cennet'e kaq1hk satm alm1~br. Verdigi sozii Al- a~:
lah'tan daha ~ok tutan kim varwr? Oyleyse, yapb~mz ah~veri~e sevi- ler
nin, bu biiyiik ba~and1r." (et-Tevbe, 111.) ler
he
HlCRl YlRMiiKiNCl SENESl liiJ

Bu senede bir~ok fetih miiyesser oldu. Hemedan ikinci kez fethedil- rir:
di. Sonra Rey ve ondan sonraki ~ehirler, daha sonra Azerbeycan fethe- de
dildi. H2
Vakidi ve Ebu M~er dediler ki: Azerbeycan hicretin yirmi ikinci se- Sli
nesinde fethedildi. du
Seyf b. Orner ise, ~oyle dedi: Azerbeycan; Hemedan, Rey ve Ciir- Or
can'm fethinden sonra hicretin onsekizinci senesinde fethedildi. H~
Ebu Ma~er ise ~oyle demi~tir: Azerbeycan, bu beldelerin fethinden m~

sonra fethedildi. m~

Ancak Ebu Ma~er' e gore sozii edilen bu beldelerin hepsi, hicretin Sl~

yirmiikinci senesinde fethedilmi~lerdir. Vakidi'ye gore ise Hemedan ile on

Rey, hicretin yirmiii~iincii senesinde fethedilmi~lerdir. Hemedan'1 Hz. go
Omer'in ~ehid edilmesinden alb ay sonra Mugire b. ~ube fethetmi~tir. Re
Vakidi'nin ifadesine gore Rey'in fethi, Hz. Omer'in vefatmdan iki sene va
once ger~ekle~mi~tir. Ancak Vakidi ile Ebu Ma~er, Azerbeycan'm bu se-
nede fethedilmi~ oldugu gorii~iinde ittifak etmi~lerdir. lbn Cerir ile di-
gerleri de bu iki zatm gorii~iine uymu~larwr. Bunun sebebi de ~udur: rir
Miisliimanlar, Nihavend'i fethettikten ve onceki sayfalarda anlab-
lan sava~ vuku bulduktan sonra Hulvan'1, arkasmdan Hemedan'l fet-
hettiler. Ancak daha sonra Hemedanhlar, Ka'ka' b. Amr'm kendileriyle
yapm1~ oldugu banf? antlaf?masml hi~e saYIP hiikiimlerini ~ignediler.
Bunun iizerine Hz.Omer, Hemedan'a gitmesi ve ordusunun oncii kuv-
vetlerinin baf?ma kardef?i Siiveyd b. Miikrin'i, sag ve sol kanatlara da yu
Rib'i b. Amir et-Tai ile Miihelhel b. Zeyd et-Temimi'yi komutan olarak
atamas1 i~n Nuaym b. Mukrin'e mektup gonderdi. Bunun iizerine Nu- du
aym b. Mukrin yola ~1kb. Nihayet Seniyyetii'l-lsl'e vanp mola verdi.
Sonra Hemedan'a indi, oraYl ve ~evresini ku~atma altma alw. Halk, sa
kendisiyle banf? yapma talebinde bulundu. 0 da onlarla ban~1p f?ehire
girdi. 0, Hemedan'da 12.000 Miisliiman askerle beraber bulunmakta ~1
iken Bizanshlar, Deylemliler, Reyliler ve Azerbeycanl1lar omuz omuza
vererek biiyiik bir kalabal1kla Nuaym b. Mukrin'e karf?l savaf?maya ka- va
rar verdiler. Deylemlilerin baf?mda hiikiimdarlan Mota, Reylilerin ba-
~mda Ebu Ferruhan, Azerbeycan'hlann baf?mda da Riistem'in karde§i
lsfendiyaz varw. Nuaym b. Mukrin, bu birle~ik cepheye kar~1 berabe- lru
 BOYOK ISLAM TARlHI 201

rindeki Miisliirnanlarla birlikte sav~mak iizere yola ~kti. Vacirruz de-

nen yerde iki tarafka~1 kar§Iya geldiler. ~iddetlice sava§tllar. Biiyi.ik
bir sav~ vuku buldu. Bu, Nihavend sav~ma denk bir sava§b. Ondan
a§ag,. derecede degildi. Miisliirnanlar, rnii§riklerden ~ok ki§iyi oldiirdii-
ler. SaYilan hesaba ge~rneyecek derecede biiyiik bir kalabahg,. katletti-
ler. Deylern hiikiirndan Mota oldiiriildii. Topluluklan dag,.l<h. Topluca
hezirnete ugra<hlar. Nuaym b. Mukrin, Deylernlilerle sav~an ilk Miis-
liiman oldu.
Daha once N uaym, bu dii§rnanlarm birle§ik bir cephe te§kil ettikle-
rini Hz.Omer'e bir rnektupla bildirmi§, Hz. Orner, buna ~k iiziiliip ke-
derlenrni§ti. Ancak ~ok ge~rneden ulak zafer rniijdesini ona ul~tirmca
Hz. Orner, Allah'a hamdii senada bulundu. Mektubun halka okutulma-
Slm ernretti. Halk, zafer rniijdesini i~eren rnektubun kendilerine okun-
dugunu goriince sevinip Aziz ve Celil olan Allah'a hamd etti. Sonra Hz.
Orner'e ganirnetlerin be§te birini ii~ kornutan getirdi. Bunlar; Simak b.
Hare§e (bu zat, Ebu Diicane kiinyesiyle tanimr), Simak b. Ubeyd ve Si-
rnak b. Mahrerne. Hz. Orner bunlarm adlarm1 sorup ii~ii de adlannm Si-
rnak oldugunu 80ylediklerinde o §Oyle dua etti: "Allah'rm, bunlar vasita-
siyla lslamiyet'i yi.icelt ve bunlar vas1tas1yla lslamiyet'in giiciinii arttlr,
ornriinii uzat." Bundan sonra Hz.Orner, Nuayrn b. Mukrin'e rnektup
gondererek Hernedan'da yerine birini vekil b1rakmas1m ve kendisinin
Rey'e gitrnesini ernretti. Nuayrn de bu ernre uyup harekete ge~ti. Bu
vak'ayla ilgili olarak Nuayrn §Oyle bir §iir soylerni§ti:

"Mota ve a§ireti olan Basil ogullan iizerirne geldiklerinde Acemle-

rin askerlerini ~ektiler.
Onlara yi.iksek kaliteli askerlerle kar§1 koydum ki, rrZinn kesici kl-
lwlarla koruyaYlrn.
Uzerlerine dernirlerle yiiriidiik. Sanki biz Kalasirn rnmtikas1mn
~evresinde goriinen daglar gibiydik.
Topluca onlarla kar§Ila§bg,.rnlz zaman onlar s1cak riizgarlar gibi
yiiziirniize darngalar vuruyorlar<h.
Vacirruz rnevkiinde onlarla ~arpl§tlk. 0 sabahta ki, onlan biiyiik or-
dulardan biriyle vurduk.
Oliim sava§mda klh~lann keskinligine, m1zraklann sivriligine bir
saat dahi dayanama<hlar.
Topluluklarmm dag,.lrnasl esnasmda onlar, kerpi~leri YiklCiya kar-
§1 pararnp~a olan bir duvar gibi oldular.
Mota'Yl ve ~vresindeki kalabahg,. vurduk, orada atak yagmacilar
var<h.
Pe§lerine dii§tiik, kovala<hk, daglann arasmdaki g~itlere sig,.n<h-
lar.
202 ffiNKESlR

Onlan baf?lanndan ve gozlerinden isabet alan kopekler gibi oldiir- ke1

diik. be~
Onlar, Vacirruz ve ~vresinde oldiiriicii kurtlann darbesine maruz is£
kalan kuzular gibi oldular." m~

rik
REY'1N FETH1 ~0~

Nuaym b. Mukrin, Hemedan iizerinde vekil olarak Yezid b. Kays el-

Hemedani'yi b1rakti. Kendisi de ordusuyla birlikte harekete gepp yola
pkti ve Rey ~ehrine vard1. Orada mii~riklerden biiyiik bir kalabal1kla
kar~Ilaf?h. Rey dawnm eteginde iki taraf savaf?a baf?ladllar, biiyiik bir ba:
sab1r gosterdiler. Ancak daha sonra Reyliler hezimete ugrad1lar. Nu- ba:
man b. Mukrin, onlardan ~ok saYJda adam oldiirdii. Oyle ki onlar, orada- Ba
ki kam1~hga ka~Ilar. Onlardan bol miktarda -a~aw yukan Medain'den goJ
elde edilen ganimetlere yakm- ganimet elde ettiler. Ebu Ferrihan, Rey ba.
~ehrinde kalmak f?arliyla banf? antla~mas1 istedi. Nuaym b. Mukrin, do;
onunla bu f?arlla ban~ antlaf?masi yapti. Bu hususta ona bir emanname
yazm. Sonra Nuaym, fetih miijdesini Hz.Omer'e bir mektupla bildirdi. ye
Mektubun arkasmdan da ganimetlerin be~te birini ona gonderdi. Hamd ar:
ve minnet Allah'amr. te
an
KOMES'iN FETHi Bii
be:
Miijdeci, Rey f?ehrinin fetih haberini ve oradan elde edilen ganimet- on
lerin be~?ti birini getirdigi zaman Hz. Orner, Nuaym b. Mukrin'e mektup
gondererek kardef?i Siiveyd b. Mukrin'i Komes'e gondermesini emretti.
Bunun iizerine Siiveyd, Komes'e gitti. Ancak kar~1smda direnen olma-
m. OraYJ sulhen ele ge~irip garnizon kurdu. Kendilerine eman ve ban~
namesini yazd1. H~
ku
CURCAN'IN FETHi ID4
su
Siiveyd, Komes'te garnizon kurdugu zaman Ciircan, Taberistan ve el·
diger ~evre illeri ona heyetler gondererek cizye verme kar~1hwnda banf? iiz
yapma talebinde bulundular. 0 da bu illerin tamam1yla banf? antlaf?ma- iiz
SI yaph. Ve her ilin halkma eman ve sulh yaz1s1 yaz1p gonderdi. ra
Medaini'nin anlattiwna gore Ciircan f?ehri, hicretin otuzuncu senesinde ra
Hz. Osman'm hilafeti doneminde fethedilmi~tir. Dogrusunu Allah bilir. da

AZERBEYCAN'IN FETHi ra
dt
Nuaym b. Mukrin, once Hemedan'l, sonra da Rey'i fethettigi zaman m
 BUYOK ISLAM TARIHI 203

kendisinden once Biikeyr b. Abdullah'! Hemedan'dan yola pkanp Azer-

beycan'a gonderdi. Ondan sonra da Simak b. Hare§e'yi oraya gonderdi.
lsfendiyaz b. Farahzaz, Biikeyr ve arkada§lanyla kar§Ila§b. Ancak Si-
mak, daha oraya varmam1§b. tki taraf sava§tllar. Cenab-1 Allah, mii§-
rikleri hezimete ugratb. Biikeyr, isfendiyaz'l esir aldl. lsfendiyaz, ona
§Oyle bir soru sordu:
- Ban§l m1 ~ok seversin yoksa sava§l m1?
- Ban§l daha ~ok severim.
- Oyleyse beni yanmda tut.
Biikeyr, onu yanmda ahkoydu, sonra oralan §ehir §ehir fethetmeye
ba§ladl. Kar§l yakada Utbe b. Ferkat da §ehirleri hirer hirer fethetmeye
ba§laml§b. Sonra Hz.Omer'in mektubu geldi. Bu mektupla Biikeyr'in
Bab'a gitmesi emrediliyordu. Simak da Utbe b. Ferkad'm naibi olarak
gorevlendirildi. Hz. Orner, Azerbeycan'm tamam1ru Utbe b. Ferkad'a
baglad1. Biikeyr de lsfendiyaz'1 Utbe'ye teslim etti. Hz. Omer'in emri
dogrultusunda Bab'a gitti.
Behram b. Ferahzaz, Utbe b. Ferkad'la kar§lla§b. Utbe, onu yenilgi-
ye ugratb. Bunun iizerine Behram da ka~1p gitti. isfendiyaz, esirler
arasmda Biik.eyr'in yamnda bulunurken bu haberi duydugu zaman: "i§-
te §imdi ban§ tamamlandl. Sava§ ate§i sondii." diyerek Biikeyr'le ban§
antla§mas1 yapb. Azerbeycanda sulh yoluyla ele ge~mi§ oldu. Utbe ile
Biikeyr, bu durumu Hz. Omer'e mektupla bildirdiler. Ve ganimetlerin
be§te birini ona gonderdiler. Azerbeycan'm idaresi eline gepnce Utbe,
onlara bir emanname ve ban§ yaz1s1 yazdl.

BAB'IN FETHt

ibn Cerir dedi ki: Seyfb. Omer'in iddiasma gore bu senede Orner b.
Hattab, Siiraka b. Amr'a, Bah iizerine gidip sava§masl, ordusunun oncii
kuvvetlerinin ba§ma Abdurranman b. Rebia'Yl atamas1 hususunda bir
mektup gonderdi. Siiraka b. Amr'a "Ziinnur" lakab1 takllml§b. 0, ordu-
sunun sag ve sol cenahlanna Hiizeyfe b. Useyd ile Biikeyr b. Abdullah
el-Leysi'yi komutan olarak atadl. Ganimetlerle ilgili i§leri yiiriitmek
iizere de Selman b. Rebia'Yl gorevlendirdi. Bunlar, Hz. Omer'in emri
iizerine tabiyelerini bozmadan yola ~kblar. Ordunun onciileri, Abdur-
rahman b. Rebia komutasmda Bah'a ula§lp oramn hiikiimdan ~hr Be-
raz ile kar§Ila§blar. Bu, Ermeniye'nin hiikiimdan olup eski zamanlar-
da ~am'a sald1ran ve israilogullanm Oldiiren hanedandandl.
~ehr Beraz, Abdurrahman'a mektup yazarak eman istedi. Abdur-
rahman b. Rebia ona eman verdi. 0 da gelip Miisliimanlardan yana ol-
dugunu kendilerine yararh §eyler soyleyecegini ifade etti. Abdurrah-
manona:
204 IDNKES1R

- Benim bir iistiim var. Ona git, deyip onu Siiraka b. Amr'a yani or- Bo,
du komutamna gonderdi. kal
eehr Beraz, gidip Siiraka'dan eman diledi. Siiraka, eman verdi ve me
bu emannamesini Hz. Omer'e gonderip onaylatb. Sonra bu emanname- ka1
yi eehr Beraz'a gonderdi. zai
Bundan sonra Siiraka, Biikeyr, Habib b. Mesleme, Hiizeyfe b.
Useyd ve Selman b. Rebia'Yl Ermeniye ~evresindeki daghk yorelerin zru
ahalisi iizerine gonderdi. Bunlar, Lam, Tiflis ve Mokan daglanna dogru tilt
gittiler. Biikeyr, Mokan'1 fethetti. Oradaki ahaliye bir emanname yazdl. So1
0 esnada oradaki Miisliiman birliklerin emiri Siiraka b. Amr vefat etti. bir
Yerine Abdurrahman b. Rebia g~ti. Hz. Orner, bu durumdan haberdar Ka
olunca Abdurrahman b. Rebia'nm komutanh~m olayladl ve onu Tiirk- ciil
lerle savalilmakla gorevlendirdi. ra
Ab
TURKLERLE YAPILAN lLK SAVAe di.
ler
Bu, Peygamber Efendimiz'in Ebu Hiireyre ve Amr b. Taglib tarafm-
dan rivayet edilen li!U sahih hadisinin bir nevi tasdiki oluyordu. Qiinkii diJ
Rasulullah (s.a.v.), li!Oyle buyurmuliltur: re;
is2
"Genili! yiizlii, iri burunlu, klrm1z1 yiizlii, yiizleri deri iistiine deri raJ
kaplanm11i! kalkanlar gibi kalm etli bir kavimle savalilmadlk~a klyamet lei
kopmayacakbr." Re
B~ka bir rivayette ise Peygamber Efendimiz, onlarm klldan yapll- rel
ma ayakkab1 giydiklerini ifade buyurmuliltur.
Hz. Omer'in Abdurrahman b. Rebia'ya gelen mektubunda kendisi-
nin Tiirklerle sav~mas1 emrediliyordu. Hz. Omer'in emri dogrultusun-
da Bab'a yonelerek yola ~1kb. eehr Beraz, ona sordu:
- Nereye gidiyorsun?
- Belencer'e ve Tiirk illerinin fethine gidiyorum. At
- Biz onlarla ateli!kes yapmak isteriz. Biz Bab'm gerisindeyiz. ~u

- Cenab-1 Allah, bize bir peygamber gonderdi. Onun diliyle bize za- kii
fer ve yard1m sozii verdi. Biz de hep muzaffer olmaktaYJ.z. da
Abdurranman b. Rebia gidip Tiirklerle sav~ti ve Belencer beldele- ke
rinden 200 fersah i~erilere dogru gitti. Bir ka~ sav~ daha yaptl. Hz. Os- ki
man'm zamanmda -in~i!aallah ileride de a~klayaca~m1z gibi- dehli!etli m
~arp1~malan oldu. bu
Seyfb. Orner, Selman b. Rebia'nm §oyle dedigini rivayet etmi§tir: ge
"Abdurrahman, Turk illerine girdiginde Cenab-1 Allah, Tiirklerin
ona kar§1 direnmelerine imkan vermedi. Ona kar§1 ~kamadllar ve §Oyle ki
dediler: "Bu adam bize hiicum etmeye ciiret edemezdi. Ancak bunun be- go
raberinde melekler vard1r. Bunu ve askerlerini oliimden koruyorlar." ya
 BOYOK ISLAM TARIHI 205

Boyle dedikten sonra Abdurrahman'm ve askerlerinin oniinden kapp

kalelere SI~ndllar. Abdurrahman ve askerleri de muzaffer olup gani-
met elde ettiler. Sonra Hz. Osman'm zamamnda da Tiirkler iizerine bir-
ka~ kez hiicum edip gazalar yapti. Ba§kalanna kar§I da gazalar yap1p
zaferler elde etti.
Hz. Osman, baz1 miirtedlerle sava§masi i¢n onu KUfe'ye gonderdigi
zaman onlarla sava§b. Tiirkler de birbirlerini kl§klrtarak sava§a giri§-
tiler. Ancak Tiirkler, Miisliimanlarm oliimsiiz olduklarmi samyorlardi.
Sonra: "Bakal1m da gorelim" deyip me§eliklere saklandllar. Tiirklerden
biri, Miisliimanlardan birine ansiZin bir ok abp bir Miisliimam oldiirdii.
Katil de arkada§lanyla birlikte ka~ti. Bundan sonra Miisliimanlara hii-
ciima ge~tiler. Miisliimanlann oliimsiiz olmadlklanm anladlktan son-
ra §iddetli bir ~arpl§maya giri§tiler. Miisliimanlara gaipten bir ses: "Ey
Abdurrahman taraftarlan! Sabredin. Size Cermet vardlr." diye seslen-
di. Abdurrahman, §ehid edilinceye kadar sava§tl. 1nsanlar geri ~ekildi­
ler. Bu defa bayra~ Selman b. Rebia aldi. Bayrak elde sava§tl.
Bu defa gaipten bir ses: "Ey Selman b. Rebia taraftarlan, sabredin."
diye seslendi. Selman da §iddetli bir §ekilde sava§tl, sonra o ve Ebu Hii-
reyre birlikte Miisliimanlan geriye ~ektiler. Tiirklerin ~oklugundan ve
isabetli olarak aym zamanda §iddetli ok atmalanndan otiirii Cilan ta-
raflanna ka~tllar. OraYl gepp Ciircan'a vardllar. Bundan sonra Tiirk-
ler dahada ciiretli oldular. Bununla beraber Tiirkler, Abdurrahman b.
Rebia'Yl al1p kendi beldelerine defnettiler. Onun mezarm1 vesile edine-
rek bu giine kadar yagmur duasma pklp Allah'tan yagmur isterler."
Bununla ilgili apklamalann tamam1 ileride gelecektir.

SEDKISSASI

tbn Cerir'in anlatti~a gore $ehr Beraz, Bab §ehrinde yanma gelen
Abdurrahman b. Rebia'ya bir adam gosterip §oyle demi§: "Ey komutan,
§U adam1 sed tarafma gondermi§, ona bol miktarda az1k vermi§ ve hii-
kiimdarlara hitaben bir mektup yaZip kendisine vermi§tim ki, hiikiim-
darlar bir konuda bana destek versinler ve yard1mc1 olsunlar, aynca
kendilerine hediyeler de gondermi§tim. Onlara mektubumda demi§tim
ki: ~u adam1 Ziilkarneyn seddine ula§mas1 ipn kendilerinden sonraki
mmtlkalarda bulunan diger hiikiimdarla gonderip tavsiye etsinler ve
bu adam da gidip Ziilkarneyn seddine baksm ve onunla ilgili haberi bize
getirsin.
Bu adam yola ~1k1p Ziilkarneyn seddinin bulundugu diyann hii-
kiimdanna vardi. Hiikiimdar da onu, seddin bulundugu §ehrin valisine
gonderdi. Vali, bununla beraber Bazyar'1 sed tarafma gonderdi. Baz-
yar'm yamnda kartah da vardi. Bunlar, seddin yanma vardlklarmda iki
206 ffiNKEStR

dagla k~li~tliar ki, o iki dagm arasmda kapah bir sed vardl. Daglann
tepesine ~kbklannda seddin gerisinde uzakh~ndan otiirii gece karan-
hgmdan daha siyah ve sarp bir hendek gordiiler. Hendege bakb di.i~i.in­
meye ba~lad1. Oradan tam geri donecekken Bazyar ona: he
- Yavaf? ol bakahm, dedi.
Sonra yanmda bulunan bir et par~as1m ahp havaya fi.rlatb. Kartal leJ
da o et par~sma kof?tu. Bazyar: "Eger kartal yere di.i~meden once bu et sa
p~as1m havada yakalarsa, anormal bir durum yok. Ama yere dii!liin- H
ceye kadar havada yakalayamazsa anormal bir durum var demektir. fe·
Kartal, et p~asm1 havada yakalayamaw. Nihayet et par~as1 hendegin OJ
dibine dii§tii. Kartal, hendegin dibine indi. Et par~asm1 pkard1 ama da
etin i.izerinde §U sana gosterdigim yakut vard1." dedikten sonra $ehr za
Beraz ,o yakutu Abdurrahman, b. Rebia'ya verdi. Abdurrahman bakbk- ra
tan sonra yakutu ona geri verdi. Geri verince $ehr Beraz sevinip §oyle
dedi:
- Vallahi bu yakut, §U Bah el-Ebvab !lehrine sahib olmaktan daha
haJirhdrr. Allah'a yemin ederim ki, sizler bugi.in bana Kisra hanedarun-
dan daha sevimlisiniz. Eger ben onlann hakimiyeti altmda bulunsay-
dim ve onlar bu yakuttan haberdar olsalarw, bunu benden zorla ahrlar- H:
w. Allah'a yemin ederim ki, sahip oldugunuz §eylerden hi~biri elinizde- si:
ki !?U bi.iyi.ik hakimiyet kadar deger ta!?Imaz. go
Bundan sonra Abdurrahman b. Rebia, $ehr Beraz'm Zi.ilkarneyn ya
seddine gonderdigi el~isine yonelerek §oyle dedi: la
- $u Zi.ilkarneyn seddinin durumu nedir? 0, hangi evsaftawr?
Elp de i.izerinde bulunan kiZil ve mavimsi renkteki elbiseyi gostere- gt
rek: m
- 1§te §una benzer, dedi. Orada bulunan adamlardan biri de Ab- ve
durrahman'a: d::
- Vallahi dogru soyledi. 0, oraJI gozi.iyle gordi.i, dedi. hl
Abdurrahman da !?U kar!?Ih~ verdi: de
- Evet, demir ve tuncun evsafi.m verdi. Zira yi.ice Allah, bir ayet-i 01
kerimede §Oyle buyurmu!ltur: "Bana demir ki.itleleri getirin, dedi. Bun- di
lar iki da~n arasm1 doldurunca: "kori.ikleyin" dedi. Demirler ak kor ha- d::
line gelince; "Bana erimi!l bakrr getirin de i.izerine dokeyim" dedi. (el-Kehf, n\
96.) yi
Ben, Ziilkarneyn seddinin evsafi.ru tefsirimizde ve !?U kitabm ba§ lo- de
Simlarmda anlatbm. pl
Buhari de sahihinde rivayet eder ki, adamm biri Peygamber '0
(s.a.v.)'e §Oyle demi§: la
- Ben seddi gordi.im. gi
- Onu nasll gordi.in? hi
- Onu si.isli.i ve desenli bir aha gibi gordi.im. la
 BDYOK ISLAM TARIHI 207

Abdurrahman b. Rebia, daha sonra ~hr Beraz'a f?Oyle bir soru sordu:
- Senin o hi.iki.imdarlara gonderdigin hediyen n~ kadard1?
- Gonderdigim hediyelerin degeri benim beldelerimde 100.000 dir-
hem, onlann beldelerinde ise 3.000.000 dirhem tutannda idi.
Hocam1z Ebu Abdullah ez-Zehebi, hicri yirmiikinci senenin hadise-
leri meyanmda f?unu nakletmi~?tir: "Mesaliki.il-Memalik" adh kitabm
sahibi, Selam Terci.iman'm kendisine f?unu yazd1rru~m soylemi~?tir:
Halife Vas1k hi Emrillah b. Mutas1m, ri.iyasmda Zi.ilkarneyn seddinin
fethedildigini gori.ince Selam'l, seddin bulundugu yoreye gondermi~?ti.
Ona bir mektup da vermi~?ti. Mektubunda yore hi.iki.imdarlannm ona iyi
davranmalan tavsiyesinde bulunmuf?tu. Aynca ona 2000 kabr yi.iki.i er-
zak vererek o yorelere gondermi~?ti. Selam ve beraberindekiler, Samar-
radan yola pkarak Tiflis'e varrular. Tiflis hi.iki.imdan lshak da, ona bir
mektup verdi. Mektubunda Serir valisinin onlara iyi davranmas1m tav-
siye etti. Yanma vard1klan Serir valisi de Lam hi.iki.imdarlanna bir
mektup yazarak Selam'a iyi davranmas1 tavsiyesinde bulundu. Lam
hi.iki.imdanna varruktan sonra oramn hi.iki.imdan da Kaplan ~ah'a bir
mektup yazarak Selam'a yarrumcr olmas1m tavsiye etti. Kaplan ~ah da
Hazar hi.iki.imdanna bir mektup yazarak Selam'a yardimcr olmas1 tav-
siyesinde bulundu. Aynca Kaplan ~ah, Selam'la birlikte bef? oglunu da
gonderdi. Bunlar yirmialh gi.in boyunca yol gittiler. Sonra pis kokan si-
yah bir araziye vardllar. Oyle ki, burunlanna sirke kokusu gelmeye ba§-
ladL 0 pis kokulu arazide de on gi.in boyunca gittiler.
Nihayet harap f?ehirlere vard1lar. Oralann mesafesi de yirmiyedi
gi.inli.ik yoldu. Orada Ye'cilc ve Me'cuc vardi. Onlar, o f?ehirleri harap et-
mi§lerdi. 0 f?ehirler, gi.ini.imi.ize kadar da harap durumdarurlar. Selam
ve beraberindekiler, Zi.ilkarneyn seddine yakm bir kaleye varrular. Ora-
da Arap~a ve Fars~a bilen ve Kur'an'1 ezberleyen mektep ve mescidleri
bulunan bir halkla karf?Ilaf?hlar. Onlann bu hallerine f?af?hlar ve nere-
den geldiklerini onlara sordular. Onlar da emiri.i'l-mi.i'minin Vas1k tara-
fmdan buraya gonderildiklerini anlatblar. Onu tam olarak tarif edeme-
diler. Heyet, daha sonra kaygan ve i.izerinde yef?illik bulunmayan bir
da~n yanma vardi. Orada demirden kerpi~lerin tun~ i~ne gomi.ildi.igu-
ni.i ve boylece bir seddin yap1lm1§ oldugunu gordi.iler. Sed, ger~ekten
yi.iksekti. Gozler, onun i.ist tarafim goremiyordu. Demirden balkonlan
da vardi. Ortasmda iki kanath ve ikisi de kilitli bi.iyi.ik bir kap1 vardi. Ka-
pl kanatlanndan her birinin genif?ligi yi.iz zira, derinligi de be§ zira' idi.
Uzerinde bir asma kilit vardi ki, uzunlugu yedi zira, kahnl1~ da bir ku-
la~ti. Orada nobet~ler vardi. Asma kilidin yanmda bekliyorlard1. Her-
gi.in oraya yeni nobe~iler dikilirdi. Bundan sonra rahats1z edici kuvvetli
bir ses duyuyorlardi ki, 0 ses; "~u kap1mn gerisinde nobe~i ve muhafiz-
lar varrur" diyordu. 0 kaplmn yaklmnda iki bi.iyi.ik kale vardi ki, kalele-
208 ffiNKES1R

rin arasmda tath su pman vard.I. Kalelerden birinde hala yapllann ka- yi
hntJ.lan vard.Ir. Ke~eler ve demir kerpi~lerle diger e§yalar vard.Ir. Bir ol
kerpi¢n uzunlugu bir bu~k zira, eni de bir bu~uk zira idi. Kalmh~ ise m
bir kan§ kadar<h. Anlatild1~na gore o beldelerin ahalisine Ye'cuc ve
Me'cuc'ten herhangi bir kimseyi goriip gormedikleri sorulmu§, onlarsa le
giiniin birinde balkonlann iizerinde baz1 §ahi§lar gordiiklerini, ancak
riizgar esince o §ahi§lann kendiliklerinden yere dii§tiiklerini, Ye'cuc ve
Me'cue kabilesinden olan adamlardan birinin boyunun bir, yada yarim
kan§ kadar oldugunu soylemi§lerdir. Dogrusunu Allah bilir.
Vakidi dedi ki: Hicretin yirmiikinci senesinde Muaviye, Bizans ille- (r.
rinden Saife'ye hiicum etti. Beraberinde Hammad ile diger sahabeler de K
vard1. Bunlar, ganimet elde edip salimen geri dondiiler. hi
Bu senede Muaviye'nin oglu Yezid ile Mervan'm oglu Abdiilmelik k~
dogdu.
Bu senede Hz. Orner, insanlara haec ettirdi. Onun beldelere tayin sa
etmi§ oldugu valileri, onceki senenin valileriydi. Hi~biri degi§tirilme- bt
mi§ti.
Anlatlld.I~na gore Hz. Orner, bu senede Ammar'1 ahalinin §ikayeti
ya
iizerine Kufe valiliginden azletmi§tir. Kufeliler, Ammar'm kendilerini
iyi yonetmedigini soylemi§ler. Hz. Orner de bunun iizerine onu g()revden
al1p yerine Ebu Musa el-E§'ari'yi atami§tl. KUfeliler, onu istemedikleri-
ni soyleyerek oglundan §ikaye~ olmu§lar, bunun iizerine Hz.Omer de:
- B1rakm da ben bu i§in iizerinde biraz dii§iineyim, demi§ti. Sonra
oraya kimi vali olarak atayaca~m dii§iinmek i~in mescitteki bir grup lll
insanm yanma gitmi§ti. Uziintiiden otiirii uykuya dalmi§, o esnada lru
Mugire gelip yanmda durmu§, uyanmcaya kadar onu beklemi§ ve ona ka
§oyle demi§ti. ge
- Ey mii'minlerin emiri! Ba§ma gelen §U i§ ge~ekten biiyiik bir i§- lru
tir.
~11
- ~u KUfelilerle ne yapaca~. KUfe'nin nii.fusu 100.000 Hi~bir va- Ki
liyi begenmiyorlar. Hi~bir vali de onlardan raz1 olmuyor. ce
Bundan sonra Hz. Orner, sahabeleri toplayarak onlarla isti§are ke
yaptJ.. KUfelilere gii~lii ve sert bir adam1 m1, yoksa zaylf, takval1 bir ada- §e
mi m1 vali olarak atamas1 gerektigini sordu. Mugire b. ~ube, ona §oyle
biJ
dedi:
biJ
-Ey mii'minlerin emiri! Gii~lii adamm giicii hem senin, hem de
OE
Miisliimanlann lehinedir. Sertligi de kendi nefsine fayda verir. ZaYifve du
takval1 kimseye gelince, onun zaylfh~ senin ve Miisliimanlann aleyhi- oh
ne olur. Takvah olu§U ise, kendi §ahsma yarar verir. ler
Bunun iizerine Hz. Orner, Mugire'nin gorii§iinii begenip ona §oyle
dedi: ka
-Git, seni Kufe'ye vali olarak atad.Im.
 BUYOK ISLAM TARllii 209

Hz. Orner, kendisine zina iftirasmda bulunan kirnselerin §ahitligi

yiiziinden Mugire'yi Kufe valiliginden azlettikten sonra iftiralan sabit
olan o §ahitlere had tatbik etrni§ ve Mugire'yi yine Kufe valiligine ata-
rni§b. Bu husustaki kesin bilgi, Aziz ve Celil olan Allah katmdadir.
Ebu Musa el-E§'ari, Basra'ya haber gondermi§ ve gorevden azledi-
len Amrnar'a §U soruyu sordurmu§tu:
- Gorevden azledilrnek seni i.izdi.i rni.i?
- Valilige atanmak beni sevindirrnedi, ama gorevden azledilrnek
beni i.izdi.i.
Bir rivayette anlatildi~na gore Amrnar'a bu soruyu soran Hz. O~rer
(r.a.) imi§. Sonra Hz. Orner, Mugire'nin yerine Sa'd b. Ebi Vakkas'1
KUfe'ye vali olarak g6ndermek isterni§, an!ak ileride de a~anaca~ gibi
hicretin yirmii.i~i.inci.isenesindeSa'd, Kufe'yegitmeden once oliimonuya-
kalaiDI§h. Busebeple Sa'd i~n buhususta Hz. Oirer'in vasiyeti drnu§tu.
Vakidi dedi ki: Hicretin yirmiikinci senesinde Ahnefb. Kays, Hora-
san illerine gazaya gitti. Farshlann hi.iki.irndan Yezdi.ici.ird'i.in i~inde
bulundugu §ehre yoneldi.
tbn Cerir dedi ki, Seyf b. Orner'in iddiasma gore Horasan illerine
yapdan gaza, hicretin onsekizinci senesinde olrnu§tur.
Ben derim ki: Me§hur olan birinci rivayettir. Dogrusunu Allah bilir.

YEZDUCURD B. ~EHRlYAR B. KlSRA'NIN KISSASI

Sa'd, elinden ba§kentini, saltanat rnakarrm1, hi.iki.irndarhk saraYI-

m ve dam§rnanlanyla i.izerinde rne§veret yapti~ hahs1m ve diger e§ya-
lanm aldiktan, bunlan ganirnet edindikten sonra Yezdi.ici.ird, oradan
kalklp Hulvan'a g~ti.i. Sonra Mi.isli.imanlar, ku§atrnak i~n Hulvan'a
geldiklerinde Yezdi.ici.ird, oradan kalklp Rey §ehrine gitti. Mi.isli.irnan-
lar, Hulvan'1 ele ge¢rdiler. Sonra Rey §ehri de Mi.isli.imanlarm eline ge-
~ince Yezdi.ici.ird, oradan kalklp lsfahan'a g~ti.i. lsfahan da ahnmca
Kirman'a g~ti.i. Mi.isli.irnanlar, Kirman i.izerine gidip oraYl da fethedin-
ce Yezdi.ici.ird, Horasan'a gidip yerle§ti. Bi.iti.in bu g~rne i§leri yapihr-
ken Yezdi.ici.ird'i.in taprnakta oldugu ate§ de k.endisiyle birlikte §ehirden
§ehire goti.iri.ilrnekteydi. v arm~ her §ehirde ate§inin yakllrnasl i~n ozel
bir bina in§a ediliyordu. Bu, onlann adetlerinin geregiydi. 0, geceleyin
bir g~ esnasmda devesinin i.izerindeki rnahfesinde uyumakta idi. Tam
o esnada bir su ge~dinin yanma vardilar. Onu gepde varmadan uyan-
dirmak istediler ki, ge¢de vardiklannda, rnahfesine su s1zmca rahats1z
olrnasm. Adamlan onu uyandrrdrrdiklan zaman onlara §iddetle ofke-
lendi ve sovrneye ba§laYIP §oyle dedi:
- ~u adamlann (Mi.isli.irnanlann) §U beldelerde ve diger yerlerde
ka~ sene rni.iddetle kalacaklanm ogrenmerne engel oldunuz. Qi.inki.i ri.i-
B. ISLAM TARrnt, C.VII, F.14
210 IBNKES1R

yamda kendimi ve Muhammed'i Allah katmda gordiim. Allah, onu:

- Sizin hakimiyetiniz 100 sene siirecektir, deyince Muhammed:
- Bu siireyi biraz daha artbr, dedi. Allah da:
- Haydi 110 sene olsun, deyince Muhammed: 1:
- Biraz daha uzat, dedi. Allah da:
- Haydi 120 sene olsun, deyince Muhammed: g
- Bu siireyi biraz daha uzat, dedi. Allah da: D
- Haydi buralar senin olsun, dedi. 0 esnada siz beni uykudan uyan-
dirdimz. Eger beni uykuda b1rakacak olsayrumz Muhammed iimmeti- lE
nin buralardaki hakimiyetlerinin ne kadar siirecegini ogrenirdim. tt
AHNEF B. KAYS VE HORASAN Cl
r:J
Boyle bir b~hk koyduk. ~iinkii Ahnefb. Kays, Miisliimanlarm Ace- b
mistanda fetihler yaparak toprak geni~letmelerini Hz. Omer'e teklif et- d,
mi~ti ki, boylelikle Kisra Yezdiiciird'iin yerini daraltsmlar. ~iinkii Kis- h
ra Yezdiiciird, Miisliimanlarla sava~malan i~in Farshlan ve askerleri ~I
kl~k1rbyordu. Bunun iizerine Hz. Orner, Ahnefin bu gorii~iine uyarak nt
Miisliimanlann Acem iilkesinde fetihler yapmalanna izin verdi ve ora- nt
larda fetihlere giri~ecek ordulann ba~ma da Ahnefb. Kays'l komutan S\
yapti. Ahnefe Horasan illerine gazaya gitmesi emrini verdi. Ahnef de i~
ordusuyla birlikte Horasan'a yoneldi ve Yezdiiciird'le sava~maya karar
verdi. Horasan'a girdi. Herat'l zor kullanarak fethetti. Oraya kendi adi- ai
na komutan olarak Sahhar b. Fulan el-Abdi'yi b1rakti. Kendisi Mervi- le
~ahcan'a dogru yola pkti. Orada Yezdi.iciird bulunuyordu. Ahnef, ken-
disinden once Mutarrif b. Abdullah b. e~-~ahir'i Nisabur'a; Haris b. de
Hassan'1 Sarahsa gonderdi. Kendisi Mervi~ahcan'a yakla~ti~nda ora- le
da bulunan Yezdiiciird kalk1p Merviruz'a g~tii. Ahnef, Mervi~ehcan'I Al
fethedip oraya yerle~ti. Merviruz'a yerle~tigi zaman Yezdiciird; Turk
hakamna Sugd hukumdarma ve ~in hukiimdarma mektuplar gondere- "I\
rek bunlardan yarrum istedi. Ahnef b. Kays da Mervi~ahcan da kendine sa
vekil olarak Harise b. Numan'1 b1raklp Merviruz iizerine gitti. 0 esnada
dort komutanm komutas1 altmda Kufelilerden takviye birlikleri de Ah- Al
nefe ula~m1~lardi. Ahnefin Merviruz'a dogru yola koyuldugu haberini ni
alan Yezdiiciird, oradan kalklp Belh'e g~tii. Ahnef, Belh ~ehrinde Yez- bi1
diiciid'le kar~1la~t1. Aziz ve Celil olan Allah, Yezdiiciird'ii hezimete ug- Al
rattL 0 ve beraberinde kalan askerleri oradan ka~tliar. Nehri a~1p kar~1 du
tarafa ge~tiler. Horasan meliki de Ahnefb. Kays'm hiikmii altma girdi.
Ahnef, her ~ehirde bir emiri halef olarak b1rakti. Kendisi de Merviruz'a
ge~ip yerle~ti. Horasan illerinin tamammm fethedildiklerine dair miij-
de mektubunu Hz. Omer'e gonderdi. Bu mektubu alan Hz. Orner, ~oyle
dedi:
- Horasan'la aram1zda ate~ten bir deniz bulunmasrn1 ~ok isterdim.
 BUYUK ISLAM TARIHI 211

Hz. Ali ona sordu:

- Ni~in ey mii'minlerin emiri?
- Qiinkii Horasanhlar ahidlerini ii~ kez bozacaklar, ii~iinciide he-
lak olacaklard.Ir.
- Ey mii'minlerin emiri! Miisliimanlann ba~ma boyle bir durum
gelmektense, onlann ba~ma bOyle bir durumun gelmesi daha ~k ho~u­
ma gider.
Hz.Omer, Ahnefb. Kays'a mektup gondererek Ceyhun nehrinin il-
lerini muhafaza et, dedi. Yezdiiciird'iin el~isi, kendilerinden yard.Im is-
tedigi iki hiikiimdann yanma vard1~nda o hiikiimdarlar, Yezdii-
ciird'iin talebine kulak asmad.Ilar. Ancak Yezduciird, nehri gepp onla-
nn ulkelerine girince hukumdarhk adeti geregi ona yard.Im etmekten
ba~ka ~1kar yol bulunmad.I~m gorduler. Bunun uzerine Ti.irk Hukum-
dan Buyiik Hakan, onunla birlikte harekete ge~ti. Boylece Yezducurd
buyiik bir orduyla Tatar melikini de yamna alarak Belh ~ehrine ul~b.
$ehri Muslumanlardan geri ald.I. Ahnefin oradaki valisi de ka~1p Ah-
nefin bulundugu Merviruz'a gitti. Mu~rikler, Belh ~hrine geldiler. Ah-
nef de beraberindeki Basrah ve KUfelilerden ol~an 20 000 ki~ilik ordu-
suyla kar~Ilanna ~kb. 0 s1rada bir adamm bir ba~kasma ~oyle dedigini
i~itti:
''Eger komutan1mz goru~ sahibi ise, ~u da~n gerisinde durur. Da~
arkasma alrr. Bu nehir de onun ~vresinde bir hendek gorevi gt>riir. Boy-
Ieee dii§man ona ancak bir yonden gelebilir."
Sabah olunca Ahnef, Muslumanlara emir verdi ve onlan aym ~kil­
de tabiye edip yerle§tirdi. Bu da zafer ve dogru yolun i§areti oldu. Tiirk-
ler ve Farslar, ~ok buyiik bir orduyla Muslumanlann uzerine geldiler.
Ahnef b. Kays, kalklp miicahitlere hitaben §Oyle dedi:
- Sizin saJimz azdir, dii§mamn1z ~ktur, ama bu sizi korkutmasm.
"Nice az topluluk ~ok topluluga -Allah'm izniyle- ustun gelmi§tir. Allah
sabredenlerle beraberdir." (el·Bakara, 249.)
Ti.irkler, giinduz sava§Iyorlardi. Geceleyin ise nereye gittiklerini
Ahnefbilemiyordu. Bir gece ke§if~ilerden bir arkada§Iyla birlikte haka-
nm ordusunun bulundugu yere gitti. Sabaha yakm Ti.irk ordusundan
bir suvari ve ke§if~i ~kageldi. Boynunda tasma, elinde de bir kos vardi.
Ahnef ,ona yakla§tl. lkisi birbirlerini IDlZrakladilar. Ahnef ,OllU oldur-
du. Oldururken de §U §iiri soyledi:

"Her reisin yukseklere pkmas1 haktir.

Aksi takdirde hezimete ugrar.
Onun bir§eyhi vard1r ki, onunla kar§Ila§Ir.
Ebu Hafs'm klhcryla ki, o kahcrd1r."
Ahnef, daha sonra o Tiirk askerinin boynundaki halka, uzerindeki
212 ffiNKES1R

e§yalan ganimet olarak aldl. Yerinde durdu. Ba§ka bir TUrk askeri da-
ha geldi. Onunda boynunda halka elinde kos vardl. Kosii vurmaya ba§- ge
ladL Ahnef, onu da .vurdu. E§yasm1 aldl. Yerinde durdu. U~iincii bir ve
Tiirk askeri de geldi. Ahnef, onu da oldiirdii. Tasmasm1 aldl. Sonra Ah- OJ
nef, h1zla kendi askerlerinin bulundugu yere dondii. Ttirklerden hi~biri, rn
bu durumdan haberdar olmami§b. Tiirklerin adetine gore bunlardan
birincisi, ikincisi, ii~iinciisii koslerini vurmadik~a, gen~leri sava§ alam- hii
na gitmezlerdi. U¢ncii ya§h adamlan da kosii vurduktan sonra gen~ler es:
sava!} alamna ~karlarm . Ama o gece iic;Un.cii ki!}i de oldiiriiliince, kos c;a- n1
hnmadl~ ipn gen~ler sava§ alanma pkmadllar. Daha ya§h siivarileri- na
nin oldiiriilmii§ olduklarm1 gelip gordiiler. Hakan, bunu ugursuz bir ya
olay saydi ve askerlerine §Oyle dedi: dt
"Burada kali§Imiz uzadi. Bu kavim daha once misli goriilmemi§ bir
§ekilde bu mekanda vuruldu. $u Miisliimanlarla sava§mamizda bizim hi
i~in bir haYir yoktur. Artik geri donelim." bt
Tiirkler beldelerine dondiiler, Miisliimanlar o giin onlan beklediler riJ
ki, bulunduklan bogazdan 9klp ka~Ilanna gelsinler, ama Tiirklerden te
hi~ir kimseyi goremediler. Hakan, Ahnef b. Kays ve sava§planyla kar~J kE
kar§Iya dururken Yezdiiciird, Harise b. Numan'm idaresinde bulunan
Mervi§ahcan'a gitti. OmYiku§atti. Orada gomiiliiolan hazinesini ~1kanp le1
aldl. Sonra geri dondi.i. Donii§iine kadar hakan onu Belh§ehrinde bekledi. kl
Miisliimanlar, Ahnefe sordular:
- Bunlan kovalamaya ne dersin?
- Yerinizde durun, onlan b1rakm. riJ
Ahnef, bu gorii§iinde isabetliydi. <;unkii bir hadis-i §erifte Rasulul- et
lah(s.a.v.): "Sizi biraktiklan miiddet~e Tiirkleri b1rakln, onlara ili§me- d\
yin" demi§ti. Zaten bir ayet-i kerimede de yiice Allah §Oyle buyurmu§tu: m
"Allah, inkar edenleri, kinleriyle geri ~evirdi, bir hayra ula§amadi- OI
lar; sava§ta, inananlara Allah'm yard1m1 yetti. Allah kuvvetli olandir, re
gii~lii oland1r." (el-Ahzab, 25.)
Kisra, ali§ veri§inde kayba ugramu;;, zarar etmi§ olarak dondii. Su- m
sami§h~ gitmemi§ ve bir kazan~ elde etmemi§ti. Aksine yardimm1 urn Te
dugu kimse kendisinden vazge~mi§ ve kendisini yalmz ba§ma birak-
illi§b. Yanmdan uzakla§IDI§lar ve ilgilerini tam onlara muhta~ oldugu D
zamanda kesmi§lerdi. Kendisi de miitereddit halde kalmi§, ne §uraya,
to
ne buraya yonelebiliyordu.
kE
"Allah'm sapbrdl~ kimseye sen hi~ yol bulamayacaksm." (en-Nisa, BB .) kl
Kisra, ne yapaca~m, nereye gidecegini bilmez halde §8§IriDI§ vazi- ~
yette idi. "<;in iilkesine gidecegim veya beldesinde hakanla beraber ola- la
ca~m" dedigi zaman milletinden baz1 akllh kimseler, ona §U tavsiyede YE
bulunmu§lardi. ti
 BOYUK ISLAM TARffil 213

"Bize kah,rsa §U Miisliimanlarla durumu idare etmeni, onlarla iyi

ge¢nmeni uygun goriiyoruz. Ciinkii bunlann bagh olduklan bir dinleri
ve zimmetleri var<hr. Boylece sen, §U beldelerden birinde bulunursun.
Onlar da bizimle kom§u olurlar. Bu miisliimanlar, bizim ipn ba§kala-
nndan daha hay:trh<hrlar."
Ancak Kisra, onlann bu tekliflerini kabule yana§ma<h. Sonra Cin
hiikiimdan da Kisra'mn gonderdigi elpye beldeleri fetheden ve kullan
esir alan Miisliimanlann niteliklerini sordu. Elp de ona, Miisliimanla-
nn niteliklerini, ata, deveye nasll bindiklerini, neler yapbklanm, nasll
namaz lnl<hklanm anlatb. Bunun iizerine Cin hi.i.kfuildan, bir mektup
yazarak bu elp ile Yezdiiciird'e gonderdi. Mektubunda §unlan yaziyor-
du:
"Sana ta Merv'den Cin'e uzay:tp gidecek ordular g6nderebilirim. Baz1
bilgileri elde Etmemi§ olsay<hm bu ga-~kle§irdi. Ancak elpmn anlatb~
bu kavim, eger bu halleriyle daglar iizerine hiicum etseler, daglan devi-
rirler. Sana yar<hm iPn gelecek olsam onlar, -el~nin anlatrm§ oldugu ni-
teliklerini siirdiirmekte iseler, beni de yok ederler, hiikiimdarh~m1 YI-
karlar. lyisimi sen onlarla ban§ yapve ban§ akdi ile onlan memnun et."
Bunun iizerine Kisra ve ailesi, kahra ugrami§ vaziyette baz1 belde-
lerde kal<hlar. Hz. Osman'm hilafeti zamamnda yani bu hadisenin vu-
kuundan iki sene sonra oldiiriiliinceye kadar menkub bir vaziyette ha-
yabm siirdiirdii.
Ahnef, fetih miijdesini i~ren mektubu ve Cenab-1 Allah'm Tiirkle-
rin ve onlarm beraberindeki Farslann mallanndan kendilerine nasib
ettigi ganimetin be§te birini, dii§mandan ~k fazla say:tda adam oldiir-
diiklerine dair haberi kendisine gonderince Hz Orner, minbere ~1kip
mektubu cemaata okudu. Sonra da §oyle dedi:
- Dogrusu Cenab-1 Allah, Muhammed (s.a.v.)'i hidayetle g<>nderdi,
ona tabi olacak kimselere diinyada ve ahirette sevap ve mUkafatrm ve-
recegini vaadetti ve §Oyle buyurdu:
"Puta tapanlar ho§lanmasa da, dinini biitiin dinlerden iistiin kii-
mak iizere, peygamberini dogru yol ve hak dinle gonderen Allah'br." (et-
Tevbe, 33.)
SOziinii yerine getiren, ordusuna yar<hm eden Allah'a hamda olsun.
Dikkat edin. Ku§kusuz yiice Allah, Mecusiligm hakimiyetini yok etti, ,
topluluklann1 da~tb. Onlar arbk bir Miisliimana zarar verecek §ekilde
kendi iilkelerinden bir kan§hk yere dahi sahip olamayacaklar<hr. Dik-
kat edin. Cenab-1 Allah, sizi onlann arazilerine, yurtlanna, mallanna,
~luk cocuklanna miras~ kii<h ki, nas:U amel ettiginizi gorsiin. Siz deAl-
lah'a kar§1 korkulu olarak emrini yerine getirin ki, oda size verdigi 80zii
yerine getirsin, vaadini ger~kle§tirsin. Ona verdigmiz sozii yerine ge-
tirmemezlik yapmay:tn. Aksi takdirde 0 da sizin yerinize ba§ka bir mil-
214 ffiNKESlR

leti getirir. Sizin tarafimzdan olma<hk~, sizin kendi kabahatimz olma-

<hk~ bu iimmete bir zarar gelmesinden korkmuyorum.
Hocannz Ebu Abdullah ez-Zehebi el-Hafiz'm ifadesine gore hicretin
yirmiikinci senesinde Mugire b. eube tarafmdan Azerbeycan fethedil-
mi§tir. tbn tshak da boyle demi§tir. Anlabl<hgma gore Mugire b. eube,
Azerbeycanhlarla 800.000 dirhem vermeleri §artlyla ban§ antla§mas1
yapmi§tlr.
Ebu Ubeyde dedi ki:Azerbeycan'1 Habib b. Seleme el-Fihri, eamh-
lardan olU§an ordusuyla zor kullanarak fethetmi§tir. Ordusunda, ara-
lannda Hiizeyfe'nin de bulundugu Kufe halkl da var<h. eiddetli bir ~­
pl§madan sonra Azerbeycan'1 fethetti. Dogrusunu Allah bilir.
Yine hicretin yirmiikinci senesinde Hiizeyfe, Dinever'i zor kullana-
rak fethetti. Ashnda Dinever §ehrini daha once Sa'd fethetmi§, oranm II
halklyla ban§ antla§mas1 yapml§, fakat halk bu antla§mamn hiikiimle- fi
rini hi~ saymi§tl. ~I
Yine bu senede Hiizeyfe, zor kullanarak Mah Sindan §ehrini fethet- z
ti. Daha once Sa'd, buranm halklyla ban§ antla§mas1 yapmi§, ancak d
halk bu antla§mamn hiikiimlerini pgnemi§ti. BuraYl fetheden Hiizeyfe
ile beraber Basralliar da var<h. Sonradan KUfeliler gelip bunlara kahl-
mi§lar ve ganimet hususunda ~eki§mi§lerdi. Bunun iizerine Hiizeyfe,
durumu Hz. Omer'e bildirmi§, Hz. Orner de gonderdigi mektupta: "Ga-
nimet, sava§ta hazrr bulunanlara<hr."demi§ti.
Ebu Ubeyde dedi ki: Sonra Hiizeyfe, Hemedan iizerine gidip gaza
yapti ve oraJI zor kullanarak fethetti. Hemedan daha once fethedilmi§
degildi. Hiizeyfe'nin fetihleri Hemedan'a kadar uzan<h. Anlatlld1~na
gore Hemedan'l Mugire'nin emri iizerine Cerir b. Abdullah fethetmi§tir.
Hicretin yirmidordiincii senesinde Mugire'nin Hemedan'1 fethettigi de 1:
soylenir. Bu senede Ciircan §ehri fethedildi. n
Halife dedi ki: Bu senede yani hicretin yirmiikinci senesinde Amr b. g
As, Trablus el-Magnbi fethetti. BuraJI hicretin yirmiii~iincii senesinde
fethettigi de soylenir. n
eeyhimiz dedi ki: Hicretin yirmiikinci senesinde Obey b. Ka'b vefat E
etti. Bunun hicri ondokuzuncu senede vefat ettigine dair bir rivayet de s
onceki sayfalarda g~mi§tir. Yine bu senede Ma'did b. Yezid e§-eeybani n
vefat etmi§tir. Bu zat, Azerbeycan sava§mda §ehid edildi. Ama sahabe k
degildi. ll
r

n
d
s
 HlCRETlN YlRMlOCUNCU SENESl

Vakidi ve Ebu M~r dediler ki: Bu senede Istahr ve Hemedan ~hir­

leri fethedildi.
Seyfb. Orner et-Temimi dedi ki: Tevvec'in ikinci kez fethinden sonra
Istahr ve Hemedan §ehirleri fethedildi. Tevvec ~hrini Miica§i b. Mesud
fethetti. 0 zat, Farshlardan ~k sa)'lda asker oldiirdiikten ve onlardan
~ok miktarda ganimet ele ge~irdikten iizerlerine cizye tarhettikten,
zimmi statiisiine aldiktan sonra Tevvec'i fethetti. Fetihten sonra miij- ·
deyi ve ganimetlerin be§te birini Hz. Orner, gonderdi.
Osman b. Ebi'l-As, bundan sonra §iddetli bir ~~rna sonucu Gur
§ehrini fethetti. Bundan sonra Miisliimanlar, Istahr §ehrini ikinci kez
fethettiler. Ciinkii Istahr ahalisi, Ala b.Hadreminin kendileriyle yap-
mi§ oldugu ban§ antla§masnnn hiikiimlerini ¢gnemi§lerdi. Ala, Bah-
reyn diyanndan denizi ge¢p Istahr'a vardi~, Tavus denen yerde Farsh-
larla·sava§tl~, sonra da onlarla ban§ antla§mas1 yaparak §ehri ele ge-
¢rdigi zaman Istahr §ehri birinci kez fethedilmi§ oldu. Nitekim bunun-
la ilgili a~1klama onceki kls1mlarda verilmi§ti.
Bundan sonra Osman b. Ebi'l-As ile Herbed, bari§ antla§m8.81 yaptJ.-
lar. Cizye verilecek ve mii§rikler Zimmi statiisiine almacaktJ.. Sonra Os-
man b. Ebi'l-As, ganimetlerin be§te birini ve fetih mujdesini Hz. Omer'e
gonderdi.
lbn Cerir dedi ki: El¢lerin Odiilleri vardi. Onlarm ihtiyaCI kar§ua-
mrdi. Nitekim Raswullah (s.a.v.) da el~ere bu ~kilde muamele ederdi.
Sonra ~hrek, bu ahdi bozdu. Ban§ antla§masnn hi~e saydi. Zimmilik
statiisiinii bozdu. Farshlan sava§a ~a~di. Onlar da ban§ antlqmasi-
mn hiikiimlerini ¢gnediler. Osman b. Ebi'l-As, oglunu ve karde§i Ha-
kem'i iizerlerine gonderdi. Bunlar, Farshlarla sava§blar. Cenab-1 Al-
lah, mii§riklerin askerlerini hezimete ugratb. Hakem b. Ebi'l-As, eeh-
rek'i ve oglunu oldiirdii.
Ebu Ma§er dedi ki: Farisii'l-Ula ve ikinci Istahr sava§lan, Hz. Os-
man'm hilafeti zamamnda hicretin yirmisekizinci senesinde vuku bul-
du. Farisii'l-Ahire sava§l ile Gur sava§lan ise hicretin yirmidokuzuncu
senesinde vuku buldu.
216 ffiNKEStR

FESA VE DAR-I EBCERD'lN FETHllLE SARlYE

B. ZENlM'lN KISSASI

Sariye b. Zenirn ed-Di.ieli, Fesa ve Dar-1 Ebcerd'e dogru yola ~arak.

dii§rnanlarm karargalnna yakm bir yere vanp kendi karargalnm kur- bi~
rnu§ ve onlan Allah'm yard1rn1yla ku§atrni§tl. Di.i§rnan askerleri, her hg
yandan yardlrnlar alm1§, toplayabildigi kadar ~kca asker toplam1§ ve
aynca lran Kiirtleri de onlara kabhp biiyiik bir ordu rneydana getirmi§- Zl '
lerdi. Hz. Orner, sava§tan bir gece once riiyasmda giindiiziin tam orta-
smda Miisliiman askerlerinin lranhlarla sava§a tutu§tuklanm ve o an-
da icinde bulunduklan durumu gormii§tii. Ertesi giin olunca aym saat-
lere yakm bir anda rniisliimanlan topluca namaza davet etrni§ ve riiya-
smda gordiigu saati bekleyerek hutbe irad etmek iizere rninbere pkrnll~­
tl. Tam o esnada Sariye b. Zenirn, yanmdak.ilerle birlikte dii§rnan kU§a-
tabilecekleri bir ovada toplanrni§lardl. Ancak yan1 ba§lanndaki da~n
eteklerine s1~mpta oraya arkalanm dayadlklarmda onlara kar§I tek
bir cepheden sava§Ilrnas1 rniimkiin olabilirdi. Bunun iizerine Hz. Orner,
o srrada rninbere pkml§ ve: "Ey insanlar! Ben bu iki ordunun kar§lia§b- lar
~m gordiirn, onlann hallerini size anlataYirn." derni§ ve tam o esnada: nir
"Ey Sariye! el-Cebel, el-Cebel!" diye seslenmi§ ve hutbesine §Oyle devam ve
etmi§ti: "Allah'm nice askerleri vardlr, umulur ki yiice Allah, onlara ya- bu
pllan nidaYI ula§tlrsm." riy
Ger~ekten o anda Sariye ve yanmdaki Miisliimanlar, Hz. Orner'in ha
bu sesini i§itrni§ ve da~n eteklerine s1~narak. dag,. arkalanna alml§- du
lardl. Bu §ekilde sava§ vaziyeti aldlktan sonra lranlliar, biiyiik bir ye-
nilgiye ugraml§ v e yiice Allah, Miisliimanlann biiyiik ganimetler ele ge- gir
cirmelerine imkan bah§etrni§ti. Ganirnetler i¢nde ici rniicevher dolu bir Ce
kii.fe bulrnu§lardl. Sariye, onu askerlerden rica edip alarak. fetih miijde-
si ile birlikte bir adamla Hz. Orner'e gondermi§ti. Ganirnetlerin be§te bi-
ri ve bu rniicevher kii.fesi kendisine ula§an Hz.Orner, degnegi elinde ko:
ayakta durmu§, Miisliirnanlara sofra iizerinde yerneklerini yediriyor- ed•
du. Hz. Orner, ganirnetlerin be§te birini ve rniicevheri getiren rniijdeciyi ye
goriince: hai
-Otur, dedi. Ama adam1 tan1rnam1§b. ler
Adam oturdu. 0 da cernaatla birlikte yernek yerneye ba§ladl. Sofra-
dan kalklldl~nda Hz. Orner, evine gitti. 0 adam da onun pe§ine dii§tii.
Eve vardlklannda i~ri girmek icin izin istedi. Hz. Orner de ona izin ver-
di. l~riye girildiginde Hz. Orner icin sofra kurulmu§, sofrada ekmek,
zeytinyag,. ve tuz vardl. Adama:
-Buyur ye, dedi, adam oturdu yerneye ba§ladl.
Hz. Orner, kansma: tir
-Sen de gelip yernegini yesene! derni§. Kans1:
 BOYOK ISLAM TARUII 217

-Senin yanmda bir adamm sesini i!}itiyorum, deyince Hz. Orner:

-Evet, dedi.
Kans1:
-Eger erkeklerin kar!}Isma ~kmam1 istemi~ olsaydm, bana bu el-
bisemden b~ka bir elbise satm ahrdm, deyince Hz. Orner ona ~u kar!}I-
h~ verdi:
-Sana, Ali'nin kiZI ve Omer'in kans1 Ummii Kiilsiim denmesine ra-
Zl de gil misin?
Kans1 da:
-Bu benim ihtiya~lanma ~ok az cevap verir, dedi.
Sonra da Hz. Orner, o adama:
-Buyur yaklafl ye eger kanm kendi halinden raZI olsaydl gordii-
gunden daha hofl bir durumda olurdu, dedi.
Bundan sonra ikisi yemeye ba§ladilar. Sofradan kalktlklarmda Hz.
Omer'e gelen adam:
-Ben, Sariye b. Zenim'in el~isiyim ey mii'minlerin emiri, dedi.
Hz. Orner ona hOfl geldin, deyip yamna yakla§brdl, dizdize oturdu-
lar. Sonra Hz. Orner, ona cephedeki Miisliimanlann ve Sariye b. Ze-
nim'in durumunu sordu. 0 da onlar hakklnda kendisine haberler verdi
ve getirdigi miicevherleri kabul etmesini arzetti. An~ Hz. Orner, ka-
bul etmedi ve askerlere geri gijtiiriilmesini emretti. Medine halkl da Sa-
riye'nin el~sine fethin durumunu sordular. 0 da onlara fetih hakklnda
haberler verdi. Ona sav~ esnasmda bir ses duyup duymadlklarm1 sor-
duklannda o !}oyle cevap verdi:
-Evet goriinmezlerden bir adamm: Ey Sariye, daga s1~." dedi-
gini i!}ittik. 0 esnada mahvolmak iizereydik. Hemen daga s1~ndlk.
Cenab-1 Allah ta bize fethi miiyesser klldl.
Abdullah b. Vehb, lbn Omer'in !}oyle dedigini rivayet etmi!}tir:
"Hz. Orner, bir orduyu yola ~kardi. B~larma Sariye admda birini
komutan yapb. Bu ordu cepheye gitti .. Bir ara Hz. Orner, hutbe irad
ederken: "Ey Sariye, daga dogru gidin. Ey Sariye, daga dogru gidin."di-
ye iinlemeye ba§ladl. Ve bu iinleyi§ini ii~ kez tekrarladi. Sonra ordudan
haberler getiren adam Medine'ye geldi. Hz. Orner, ona cephedeki haber-
leri sordu. Adam §oyle dedi:
-Ey mii'minlerin emiri! Hezimete ugramak iizereydik. 0 esnada
bir iinleyicinin: "Ey Sariye, daga dogru gidin." diye ii~ kez ba~dlgm1
i~ittik. Bunun iizerine gidip SirbnnZI daga dayadlk ve Allah, dii~manla­
n yenilgiye ugratb. Ravi diyor ki: Hz. Omer'e §oyle denildi: Sen bu ~gn­
Yl yap1yordun."
Vakidi, tbn Omer'in azadhs1 N afin'in ~oyle dedigini rivayet etmi~­
tir:
"Hz. Orner, minber iizerinde:"Ey Sariye b. Zenim, daga dogru gidin-
218 ffiNKESlR

dedi. Cemaat onun ni~ boyle dedigini anlamad.I. Daha sonra Sariye b. y~

Zenim'in kendisi Medine'ye Hz. Omer'in yanma geldi ve cephedeki du-

rumu anlatmaya ba!?la)'lp !?Oyle dedi: "Ey mii'minlerin emiri! Biz dii!?- di
maru ku~atm1~bk. Giinlerce bekledigimiz halde dii~man tarafmdan tu
hi~bir kimse pklp yan1m1za gelmiyordu. Biz al~ bir arazide idik. On- d~
larsa yiiksek bir kalede idiler. Bir iinleyicinin: "Ey Sariye b. Zenim! Da-
ga dogru gidin." dedigini duydum. Bunun iizerine arkada~lanm1 daga
dogru yiikseklere gotiirdiim. Bir saat g~meden Cenab-1 Allah, bize fet-
hi miiyesser k1ld.I." b.l
Vakidi bir rivayetinde ~yle demi~tir: "Hattaboglu Orner, cuma gii- ta
nii namaz i~ mescide gidip minbere pkb. Sonra ~yle iinledi: "Ey Sari- !?<i
ye b. Zenim, daga dogru gidin. Ey Sariye b. Zenim, daga dogru gidin.
Kurttan koyuna ~obanhk yapmas1ru isteyen zulmetmi~tir." Sonra Hz.
Omer, hutbesine devam etti ve tamamlad.I. Daha sonra Sariye'nin mek- ra
tubu Hz.Omer'e geldi, mektupta ~unlar yaZihyd.I:
"Dogrusu Cenab-1 Allah, cuma giinii falan saatte bize fethi nasib etti
(Fetih, Hz. Omer'in minber iizerinde hutbe irad ettigi esnada olmll!ltu)."
Sariye dedi ki: Bana bir sesin: "Ey Sariye b. Zenim, daga dogru gi-
din. Ey Sariye b. Zenim, daga dogru gidin. Kurttan, koyuna ~obanllk
yapmas1m isteyen zulmetmi~tir." dedigini i~ittim. Bunun iizerine arka-
da!llanm1 al1p daga dogru yiiksek yerlere gotiirdiim. Daha once biz vadi-
nin i~indeydik. Dii~man1 ku~atm1~ vaziyetteydik. Cenab-1 Allah, bize
fethi nasib etti."
Hz. Omer'e:
-Bu sozii nereden bulup soyledin? diye soruldugunda o §U cevab1
vermi~ti:
-Vallahi dilime geldi, ben de soyledim."
tbn ~rir, Kirman'm, Siheyl b. Adiy tarafindanfethedildigini sa)ie- bi
mi!?tir. Chun bu kavlini Abdullah b. Abdullah b. Utban da tejd etmi§tir. nJ
Kirman'm Abdullah b. BErlil b. Va-ka el-Huzai tarafmdan fethedildigine b
dair bir rivayEt te vardrr. Yine tbn Cerir, Sicistan'm Asrm b.Amr tarafm- bi
dan !?iddetli bir sav~ so:nrasmda fethedildigini s(jylemi§tir. Kirman'm la
geni!? kentleri ve biiyiik kasabalan vard1. Bu !?ehir ve kasabalar, Sinal dt
eyaleti ile Belh nehri arasmda bulunuyorlard.I. Miisliimanlar, Kirman m
§ehir ve kasabalarmda Kandaharhlar ve Tiirkler'le sa~1yorlard.I. la
tbn Cerir, Mekran §ehrinin de Hakem b. Amr tarafmdan fethedildi- u~

gini 80ylemi§tir. Onun bu 80ziinii eihab b. Muhank b. eihab ve Siiheyl b. bi

Adiy ile Abdullah b. Abdullah da teyid etmi§lerdir. Miisliimanlar, Sind D:
hiikiimdarlanyla sav~1p Allah'm yard.Im1yla biitiin Sindlileri hezime- b
te ugrathlar ve onlardan bol miktarda ganimet ele ge¢rdiler. Hakem b. la
Amr, fetih miijdesini ve ganimetlerin be!?te birini Sahhar el-Abdi ile bir- S<J

likte Hz. Omer'e gonderdi. Hz. Orner, yamna gelen Sahhar'a Mekran di- H
 BDYOK ISLAM TARffil 219

yanrun durumunu sordu, o da §Oyle anlatb:

-Ey mii'minlerin emiri! Mekran diyannm ovalan dagc.hr. Suyu az-
c.hr, meyveleri kalitesizdir, dii§manlan gii~liidiir, hayn az<hr, §erri ~k­
tur, ~k §eY orada az<hr, az §eY ise orada tamamen yoktur. Gerisinde on-
dan daha kotiisii ve §erlisi var<hr.
-Sen seci yapan biri misin yoksa haber veren biri misin?
-Hayn', ben sadece haber veren biriyim.
Bunun iizerine Hz. Orner, Hakem b. Amr'a bir mektup gonderek ar-
bk Mekranhlarla sava§mamas1m ve nehrin ilerisine g~memesini, beri
tarafi.nda kalmakla yetinmesini emretti. Hakem b. Amr da bu hususta
§oyle bir §iir soyledi:

"Oviinmek i~in soylemiyorum ama benim elde ettigim ve Mek-

ran'dan kendilerine getirdigim ganimetlerle dullar doydular.
Bu ganimetler, onlara a~hk ve bitkinlikten sonra ul~b .
0 zamanlarda ki§ mevsimi dumandan adeta sararm1§b.
Benim yapbklar1m1 askerler yermezler, kiliam ve dilim de yerilmez.
Yann ben kan§1k ve sefil kimseleri geni§ Sind §ehrine ve Medain'e
dogru kovalayaca~m.
!stediginiz yerler arasmda Mehran da bizimdir, bize itaat eder.
Bu hususta binegimizin yulanm gev§etmeyiz.
Eger emirim beni men etmeseydi, ben bu fetihleri putlann bulundu-
gu yere kadar uzabr<hm."
KURTLERLE YAPILAN SAV~

tbn Cerir dedi ki: Kiirtlerden bir toplulukla Farslardan bir topluluk
birle§mi§lerdi. Ebu Musa, Tira (Tiri?) nehrine yakin Beyruz toprakla-
nnda onlarla kar§Ila§ffi1§, iizerlerine hiicum etmi§ ve onlan tsfahan'a
kadar kovalam1§b. Onlarla yapilan sav~ta, yerine komutan olarak Re-
bi b. Ziyad'1 b1rakti. Karde§i Muhacir oldiirilldiikten sonra Rebi bunlar-
la yapilan sav~a komuta etmeye b~la<h. Sav~, Miisliimanlann lehine
dondii, kiZI§b ve Cenab-1 Allah'ta kafirleri hezimete ugratb. Hamd ve
minnet Allah'a<hr. Nitekim kafirleri hezimete ugratmak, Cenab-1 Al-
lah'm kullanna ve peygamberlere tabi olan, felaha ermi§ taraftarlanna
uygula<h~ bir yasas1c.hr. Sav~tan sonra elde edilen ganimetlerin be§te
biri aynl<h ve bu kisrm, fetih miijdesiyle birlikte Hz.Omer'e gonderildi.
Dabbe b. Mihsan el-Anz1 de Medine'ye gidip Ebu Musa'Yl Hz. Omer'e §i-
kayet etti ve onun cezalan<hnlmasim gerektiren baZI hareketlerini an-
lath. Hz. Orner de Ebu Musa'YI Medine'ye ~grr<h ve bu durumlan ona
sordu. 0 da makbul mazeretler ileri siirerek kendini savundu.
Hz.Omer, onun bu savunmasm1 uygun buldu ve onu tekrar gorevinin .
220 ffiNKEStR

F
ba~ma gonderdi. Yapb~ ~ikayette de Dabbe'yi hakh buldu. Ebu Musa, el
Basra'da irnamhk gorevini surdtiriirken Hz. Orner vefat etti. t~

SELEME B. KAYS EL-E$CAt VE KURTLER di

SE
Hz. Orner, Selerne b. Kays'l bir birligin kornutam olarak goreve gon- ri
dermi~ ve ona Sahih-i Muslim'de yer alan Btireyde hadisinde ongortilen Sl
esaslara bagh tavsiyelerde bulunrnu~tu. Bu hadiste Rasulullah (s.a.v),
~~
~oyle buyurrnu~tu:
il:
"Allah adma gaza yapm, Allah'I inkar edenlerle sava~m." Selerne
te
kornutasmda yola ~kan rntifreze, bir rnu~rik toplulukla kar~li~b. M~­ a1
rikleri u~ ~eyden birini kabul etrneye davet ettiler. Onlarsa bu u~ §eyden m
birini kabule yana~rna<hlar. Bunun uzerine Selerne kornutasmdaki bir- k:J
lik, rnu~riklerle sava~b. Onlarm sava~~lanm oldtirdtiler. Coluk ~ocuk­ R
larmi esir al<hlar. Mallanm da ganirnet olarak teslirn al<hlar. Sonra Se-
lerne b. Kays, bu fetih rnujdesini ve gamirnetleri Hz. Orner'e gonderdi. ri
Fetih rnujdesini ve ganirnetleri getiren adam, Hz. Orner'i insanlara sof- ru
rada yernek yedirirken gordu. Yernekten sonra Hz. Orner, evine gider- hf
ken adam da pe~ine takilch ve evine gitti. Hz. Orner'in kans1, evde ken- y~
disinden Talha ve digerlerinin kanlanna al<hklan elbiselerden alrnasi-
Sl:
m istedi. Hz. Orner de kansma: le
-Sana Ali'nin klz1 ve erniru'l-Mu'rninin zevcesi denrnesi yetrniyor si
rtl.u? diye ~kl~b. Sonra tuz, zeytinya~ ve arpa ekmeginden ibaret alan A
yernegini yedi, yernekten sonra adama Muhacirlerin haberlerini, yiye- h:
ceklerini ve elbiselerini sordu. Vucutlanm ayakta tutan eti yeyip yerne- ti.
diklerini de sordu. Cunku Araplar, et yerneksizin ayakta duramazlar.
Sonra el¢, ona kufe i~inde rnucevher getirdigini, bunu kabul etrnesini lo
arzedince Hz. Orner, onu kabul etrnedi ve yernin ederek kabul etrneyece- dE
gini soyledi. Mucevherlerin tekrar geri gottirulup rnucahidlere taksirn
~1
edlirnesini ernretti.
Yl
ni
HZ. OMER'1N VEFATI h~
d~
lbn Cerir dedi ki: Bu senede, yani hicretin-yirmiu~uncu senesinde ~
Hz. Orner, Peygamber (s.a.v.) zevcelerine hacettirdi. Bu, onun son haccr
idi. Bu senede vefat etti. Ben onunla ilgili bu hususlan "Siretu Orner"
adl1 eserin son klsrnmda detayh olarak anlatbrn. Bu hususlan ozetle
buraya alrnak isterirn. $oyle ki:
Hz. Orner'in soy kutugu ~oyledir: Orner b. Hattab b. Ntifeyl b. Abdil
Uzza b. Riyah b. Abdillah b. Kurt b. Rezah b. Adiy b. Kab b. Luey b. Galib
b. Fihr b. Malik b. Nadr b. Kinane b. Huzeyme b. Mudrike b. llyas b. Mu-
dar b. Nizar b. Maad b. Adnan el-Kure~i Ebu Hafs el-Adevf. Hz. Orner,
 BUYOK ISLAM TARIHI 221

Faruk lakab1yla lakablanmi§b. Anlatild.I~na gore bu lakab1 ona kitab

ehli kimseler takmi§lard.Ir. Anasmm ad.I, Hanteme binti Hi§am'd.I. Han-
tame, Ebu Cehil b. Hi§am'm kukarde§iydi.
Hz.Omer, yirmiyedi ya§mda iken Miisliiman oldu. Bedir, Uhud ve
diger gazvelere Peygamber (s.a.v.) ile birlikte katud.I. Birka~ miifreze ile
seriyelere gitti. Bu miifrezelerden baZilannm da komutan1yd.I. llk emi-
rii'l-miiminin iinvamm alan, ilk tarih yazan, insanlara teravih husu-
sunda icma ettiren, ilk olarak Medine'de geceleyin devriye olarak dola-
§an, kirbacr eline ahp onunla insanlan terbiye eden, i~ki i~en kimseye
ilk olarak seksen degnek vuran, fetihler yapan, §ehirler kuran, ordular
te§kil eden, harac koyan, divanlan diizenleyen, maa§ veren, kadilar
atayan; Sevad, Ehvaz, Cibal, Faris gibi §ehirleri kurduran, ~am'm ta-
mammi feth eden, Cezire, Musul, Meyafarikin (Silvan), Amid (Diyarba-
kir) Ermeniye, M1s1r ve 1skenderiye'yi !slam iilkesine katan, askerleri
Rey beldelerinde iken vefat eden Hz. Omer'dir.
~am mmtikasmda Yermiik, Basra, Thma§k, Urdiin, Beysan, Tabe-
riye, Cabiye, Filistin, Remle, Askalan, Gazve, Sevahil, Kudiis §ehirleri-
ni fethetti. Mls1r, 1skenderiye, Trablus, Garb ve Berka §ehirlerini de fet-
hetti. ~am §ehirlerinden Baalbek, Humus, Kinnesrin, Halep ve Antak-
ya'YI fethetti. Cezire, Harran, Urfa, Rakka, Nusaybin, Ra'siil-Ayn, Sam-
sat, Giil pman (Aynii'l-Verde), Diyarbakir, Diyar-1 Rebia, Musul belde-
leri ve Ermeniye'nin tamamm1 fethetti. Irak'ta Kadisiye, Hire, Nehris-
sir, Sabat, Medain, Firat ve Dicle havzasmdaki §ehirler, Eble, Basra,
Ahvaz, Fariz, Nihavend, Hemedan, Rey, Komes, Horasan, Istahr, Isfa-
han, Sus, Merv, Nisabur, Ciircan, Azerbeycan ve diger beldeleri ferhet-
ti. Ordulan nehri defalarca ge~tiler.
0, Allah i~n ~ok miitevazi bir kimseydi. Zahidane bir hayat ya§ar,
kit kanaat ge~inir. Allah'm dini hususunda miisamahasizd.I. Elbisesini
deriyle yamard.I. Cok heybetli biri olmakla birlikte omuzunda krrba ta-
§Ird.I. Semersiz merkebe binerdi. Bindigi devenin agzma liften yapuma
yular takard.I. Cok az giilerdi. Hi~ kimseyle §akala§mazd.I. Yiiziigunii-
niin iizerinde §U ibare yaziliyw: "Ey omer, vaiz olarak oliim yeter." Onun
hakkinda Peygamber(s.a.v.) §Oyle buyurmU§tu: "Allah'm dini hususun-
da iimmetimin en §iddetilisi Omer'dir." 1bn Abbas'tan rivayet olundu-
guna gore Peygamber(s.a.v.) §Oyle buyurmu§tur:
"Serna halkindan iki vezirim, yer halkmdan da iki vezirim vard1r.
Serna halkindan olan vezirlerim Cebrail ile Mikail'dir. Yer halkmdan
olan vezirlerimse Ebu Bekir ile Omer'dir. Onlar benim goren gozlerim,
i§iten kulaklanmwr." Hz.Ai§e'den rivayet olunduguna gore Peygamber
(s.a.v.) §Oyle buyurmu§tur:
":Qogrusu §eytan, Omer'den korkup ka~ar."
''Ummetimin en hayrrhs1 Ebu Bekir'dir. Allah'm dini hususunda en
§iddetlisi Omer'dir."
222 ffiNKESlR

gol
Hz. Omer'e: "Sen hiikO.msiin." denilmi§, o da §Oyle demi~ti. "Kalbimi
err
Miisliimanlara kar~1 merham.etle dolduran, onlarm kalplerinide bana
a
k~1 korkuyla dolduran Allah' hamd olsun."
Hz.Omer derdi ki: "Allah'm malmdan bana biri kl~hk, biri de yazhk
olmak iizere iki elbiseden fazlas1 helal klhnmam1~tlr. Ailemin aZl~ da
Kurey~lilerden en zengi.n olmayan bir adamm aZl~ kadarwr. Sonra ben
G<i
Miisliimanlardan bir adam1m." go1
de]
Hz. Orner, bir yere bir vali a taw~ zaman ona bir ahidname yazar ve
SOl
Muhacirlerden bir grubu ona kar~1 ~ahid tutar, beygi.re binmemesini,
halls bugday ~kmegini yememesini, ince dokunmu~ kum~lar gi.yme- di.
mesini ve ihtiya~ sahiplerine kar~1 kap1snn kapal1 tutmamasm1 ~art Be
de~
ko~arw. Eger bu ~artlara riayet etmezse valiyi cezalanwnrw. Anlatll-
w~na gOre bir adam, Hz. Omer'le kon~tugu zaman ona bir yada iki ke-
le c
lime yalan soylerse Hz. Orner ona: "~u ve ~u kelimeyi soziinden ~akar.
ni
Bunlan soyleme" der, adam da ona ~oyle cevap verirdi: "Allah'a yemin
ye1
ederim ki, soylemememi emrettiginden b~ka sana soyledigim her soz
ge~ektir."
ya4
Muaviye b. Ebu Siifyan dedi ki: "Ebu Bekir'e gelince o diinyaJ1 iste-
~in
medigi gi.bi diinya da onu istemedi. Omer'i ise diinya istedi, ama o diin-
yaYl istemedi. Bize gelince biz diinya iizerinde karmm1Z1 ve SlrllmlZl de- On
beledik, diinyaya boyanwk .. " ZlD
Kendisini klnaJ1p: "Ho~ ve giizel yiyecekler yesen, hak hususunda De
bu senin ipn daha kuvvet verici olmaz m1?" diye soranlara Hz. Orner, ~u
yaj
cevab1 vermi~ti: "Ben iki arkad~1m1 (Rasill.ullah (s.a.v.) ile Ebu Bekir'i)
le
bir cadde iizerinde b1raktlm. Ben onlarm caddesine ul~abilsem bile ev-
lerine ula~amam."
rec
Bil
Hz. Orner, halife iken bir klsrm deriden olan yamalarla yamanrm~
yiin bir ciibbe gi.yerdi. Omuzu iizerinde klrbaCl ile sokaklarda ve pazar- va:
larda dol~1r, haks~zhk yapan insanlan bu krrbaClyla cezalanwnrw. All
Enes dedi ki: Hz. Omer'in iki omuzu arasmda dort yama vardl. lzan
da deri ile yamanm1~tl. Minber iizerinde hutbe irad ederken iizerinde sor
bulunan izannda on iki yama varw. Haec ettigi zaman muhta~lara on oe·
altl dinar sarf etti. Ogluna da: "lsraf ettik." dedi. Golgelenmek istedigi ki:
zaman abasm1 bir agaCln iizerine koyar, abasmm altmda golgelenirdi.
Haymas1 ve ~awn yoktu. Kudiis'ii fethetmek ipn ~am' a geldiginde zayrl
bir deve iizerindeydi. Giine~ vurdugu ipn kafas1mn sa~s1z kls1mlan par-
hyordu. Uzerinde bornoz ve sank yoktu. Uzengi.si olmaw~ ipn ayakla- tiri
nm bineginin iki tarafmda salhyordu..Sergi.si bir posttu. Bineginden
Ey
inerken bu postunu yere serer, iizerinde uyurdu. Heybesi lif astarh idi.
Uyudugu zaman bu heybesini yastlk olarak kullanuw. Pamuklu bir
gel
gomlegi varw. Eskimi~, yakas1 Y1rlllm1~tl. ~am'a geldiginde bineginden
Av.
indi ve: "Bana ~u koyiin reisini ~~nn." dedi. Reisi ~~rdllar. Ona: "~u
 B"OYOK ISLAM TARTIII 223

gornlegirni Yikaym, sokiik yerlerini dikin, haZirla)1lncaya kadar bana

ernanet gornlek verin." dedi. Ona keten bir gornlek getirdiler.
-Bu nedir? diye sordu.
-Ketendir, dediler.
-Keten nedir? diye sordu. Ketenin ne oldugunu ona anlattllar.
Gornlegini pkardi. Y1kawlar, sokiiklerini diktiler. Sonra yine kendi
gornleW.ni giydi. Ona denildi ki:"Sen Araplann hiikiimdansm. Bubel-
delerde deveye binrnek yakl§Ik alrnaz." Kendisine boyle denildikten
sonra bir beygir getirildi. Uzerine egersiz bir kadife serildi. Beygire hin-
di. Beygir h1zla yiiriimeye ba§laymca yamndakilere: "~unu durdurun.
Ben, insanlann §eytanlara bindiklerini bilmiyordum. Deverni getirin."
dedi sonra beygirden indi ve devesine hindi.
Enes dedi ki: Omer'le beraberdirn. Biri§i icin bah~ye girdi. Benim-
le onun arasmda bah~ duvarlanndan ba§ka bir§ey yoktu. ~yle dedigi-
ni i§ittirn: "Mii'rninlerin erniri Hattab oglu Orner, aferin aferin. Allah'a
yernin ederirn ki ey Hattab oglu, ya Allah'a kar§1 gelmekten saklmrsm,
yada Allah rnutlaka seni azaplandrrir."
Denilir ki: Hz. Orner, ornuzunda bir klrba ta§Iyordu. Kendisine ni-
~in boyle yaptl~ soruldugunda §U cevab1 verdi: "Nefsirn gururland1.
Onu al~altmak ve zelil kllmak istedim." Hz. Orner, cernaata yats1 nama-
Zlm klldrrwktan sonra evine gider ve fecre kadar siirekli namaz kllardi.
Devamh ve aral1ks1z oru~ tutuncaya kadar vefat etmedi. Yani vefat etti-
gi zarnan siirekli oru~ tutar haldeydi. Klthk senesinde ekmek ve zeytin
yagmdan ba§ka bir§ey yernedi. Oyleki cildi siyahla.§tl. 0 zamanlar o §Oy-
le diyordu: "Ben, tok olupta insanlar a~ olursa, o zaman ben ne kotii ida-
reciyirn." Cok agladi~ndan yiiziinde iki siyah pzgi rneydana gelmi§ti.
Bir Kur'an ayetinin okundugunu i§ittigi zaman ba)1lhr, onu ahp baygm
vaziyette evine gotiiriirlerdi. Giinlerce ziyaretine gidilirdi, ama onda
Allah'tan korkmaktan ba§ka bir hastahk yoktu.
Talha b. Abdullah dedi ki: Hz. Orner, bir gece karanhk bastrrdiktan
sonra Medine'yi gezrneye ~kti. Bir eve girdi. Sonra sabah olunca ben de
o eve gittirn. Baktlrn ki i~erde kor ve kotiiriim bir acuze var. Ona dedirn
ki:
-Geceleyin o adam (yani Hz. Orner) ni~in sana geldi.
Acuze kawn §Oyle cevap verdi:
-0 adam §U kadar zamandan beri hep gelir, bana yararh §eyleri ge-
tirir, evirnin i§lerini goriir, pisliklerirni de W§an atar.
Talha diyor ki: Ben de kendirne §Oyle dedim: "Anan seni kaybetsin.
Ey Talha, aklm sua sen Orner'in a~1klanm rn1 ara§tlnyorsun?
Hz. Orner'in azadhs1 Eslern dedi ki: Medine'ye bir ticaret kervam
geldi. Namazgah yanma inip rnola verdiler. Orner, Abdurrahman b.
Avfa:
224 lBNKEStR

-Var rn1sm bu gece bu kervam bekliyelim?

Oda:
-Evet, diye cevap verdi. lkisi gidip kervamn bek~iligini yaptuar.
Geceleyin orada namaz kildilar. 0 esnada Hz. Orner, bir ~ocugun agla- mJ
rna sesini ~itti. Sese dogru gitti. C";ocugun bulundugu eve vanp anasma:
-Allah'tan kork, ~ocuguna iyi davran, dedi. Sonra yine kervanm du
bulundugu yere gelip nobetini tutrnaya devam etti. Yine ~ugun agla-
~Im i~itti. Anasrmn yamna vanp yine aym ~eyleri soyledi. Tekrar ker-
vanm bulundugu yere gelip nobetini tutrnaya devarn etti. Gecenin son dii
dernlerinde ~ocugun yine aglamakta oldugunu i~itti. Yine anasmm ya-
nma gidip ~oyle dedi:
-YaZiklar olsun sana, sen kotii bir annesin. Ne olrnu~ bana, gorii-
yorurn ki geceden beri ~ocugun hep aghyor, sustugu yok?
-Ey Allah'm kulu! Ben ona verecek bir yernek bulamadi~rn i~in
onu avutrnaya ~ah~1yorurn arna o bir tiirlii susrnuyor. di1
-Ni~n du
-C";iinkii Orner, sadece siitten kesilen ~ocuklara yiyecek verilrnesi-
ni ernretrni~.
--{ju ~ocugun ka~ y~mda?
--{ju kadar ayhkbr.
--Sakln ha ~ocugu acele ile siitten kesrne.
Hz. Orner, sabah namazm1 cernaata kildinrken aglamadan dolaYI
a yet-i kerirnenin kelirnelerini iyice telaffuz ederniyordu. N arnazdan
sonra ~oyle dedi:
"Vah Orner'in haline! Miisliirnanlann kirnbilir ka~ ~ugunun olii-
rniine sebep olmu~?" Boyle dedikten sonra tellalm1 ~~rdi. Ona ~u du- hl
yuruyu yaprnasm1 emretti: "C";ocuklanmZI acele siitten kesrneyin. C";iin-
kii biz lslam fi.trati iizere dogan her ~ocuga yiyecek verilmesini hiikme
bagladik." Hz. Orner, bu karanm diger beldelere de rnektuplarla bildir-
di.
Eslern dedi ki: Bir gece Orner'le birlikte Medine d1~ma ~ktim. Bir
~adirda 1~1k gordiik. Oraya yoneldik. C";adira vardi~rn1zda bir kadmm
dogum sancrs1 ~kmekte oldugunu ve agladi~m gordiik. Hz. Orner, ka-
dina dururnunu sordu. Kadm da:
-Ben bir Arap kadmiJim. Yamrnda herhangi bir~ey yok deyince ka
Hz. Orner aglamaya ba~ladi ve ko~arak evine dondii. Kans1 Urnrnii Kiil- Yt
siirn'e:
-Allah'm sana gonderdigi bir ecir var m1drr? diye sordu ve gordiigu
kadimn durumunu anlatti. Kans1 da evet, deyince Hz. Orner, srrtma un de
ve yag yiikledi. Urnrnii kiilsiim de dogum i~n gerekli malzemeyi omuz-
laJip ikisi birlikte ~dira geldiler. Urnrnii Kiilsiim, i~ri girdi. Hz. Orner ob
de kadinm kocasmm yamnda oturup konu~maya, sohbet etmeye b~la-
 B"OYOK ISLAM TARllii 225

d.I. Ancak kadmm kocas1 Hz. Omer'i tanliDlyordu. Nihayet ~dlrdaki ka-
dm bir erkek ~ocuk dogurdu. Hz. Omer'in kans1 Ummii Kiilsiim:
-Ey mii'minlerin emiri, arkada§ma bir erkek ~ugunun dogdugu-
nu miijdele dedi.
Adam, Ummii Kiilsiim'iin sesini duyunca utand.I ve tammam1~ ol-
dugundan dolaYl Hz. Omer'den oziir dilemeye ba~lad.I. Hz. Orner de:
-Zaran yok, dedi.
Onlara nafaka baglad.I ve ihtiya~lanm giderdi. Sonra da evine don-
dii.
Yine Hz. Omer'in azadhs1 Eslem dedi ki: Bir giin Omer b. Hattab'la
birlikte Medine d.I~mda ~hk bir araziye dogru pkhk. Sirar ad.I verilen
yere geldigimizde uzaktan bir ate~in yanmakta oldugunu gordiik.
Orner: "Haydi oraya gidelim." dedi. Oraya dogru ko~maya ba~lad.Ik.
Onlara yakla~b~m1zda, yanmda kii~iik ~an olan y~h bir ka-
d.Ina rastlad.Ik. Ate~ yan1yor ve ate~in iizerinde de bir tencere kaymyor-
du. Cocuklar da s1zlamp duruyorlard1. Orner:
-Selam size ey 1~1~n sahipleri!
Bu soziinii "ey ate~" sahipleri demeye tercih etti.
Kad.In:
-Ve aleykes-selam, diye kar~ll1k verdi.
Omer:
- Yakla~abilir miyiz? diye sorunca, kad.In:
-HaYirla yakla~m yoksa vazg~in, diyerek cevap verdi.
Bunun iizerine yakla~bk. Orner, onlara:
-Sizin durumunuz ne? Burada ne yap1yorsunuz? diye sorunca ya~-
h kad.In:
-.. Goriiyorsun ya, gece ve sogukfizi kas1p kavuruyor, dedi.
Orner:
-Bu ~ocuklar neden bOyle agla p duruyorlar? diye sordu.
Kad.In:
-A~hktan, diye cevap verdi. ~
Orner:
-Bu tencerede ne pi~ip duruyor? diye sorunca kad.In:
-Onlan uyutuncaya kadar bu ~ekilde avutuyor, onlar uyuyuncaya
kadar ben de bu ~ekilde ate~ yaklp duruyorum ki oyalan1p dursunlar.
Yiice Allah bizimle Orner arasmda hakemdir, dedi.
Orner:
-Evet, hay Allah senden raz1 olsun. Orner, sizin bu halinizi nere-
den bilisin? diye sorunca kadm:
-Bizim yonetim i~lerimizi iizerine alsm da bu halimizden habersiz
olsun? diye kar§1hk verdi.
Bunun iizerine Hz.Omer, kula~ma egilerek: "Haydi gidelim" dedi.
B. ISLAM TARrnt, C. VII, F.l5
~·--·-
~- ---~

226 ffiNKESlR

Hemen oradan plop ka~maya b~lachk ve beytii'l-mala vanp oradan bir

~uval un ve bir miktar da yag ~Ikarchk. Orner, ~uval1 s1rtma yiiklendi, €
ben her ne kadar yiiklenmek istediysem de Orner fi.rsat vermedi ve ~yle
dedi:" Sen benim giinah1m1 klyamet giiniinde yiiklenebilir misin?" Bu- I
nun iizerine ~uval1 Omer'in srrtma yiikledik ve birlikte aym yere dogru
k~maya ba§lachk. Nihayet kachmn bulundugu yere vannca hemen o un
~uvahm yere Yikb ve kachna:
-Bana miisaade et de §U tencereye un koyup ~orba pi§ireyim ve bi-
raz kan§braJim, dedikten sonra egilip iiflemeye b~lad1. Omer'in bii- z
yiik~ ve uzunca sakal1 varch. Dikkatlice baklyordum. Duman, Omer'in
sakal1mn arasma girip pklyordu. Sonra tencereyi indirdi. Nihayet ye- s
mek kaynami§b. Tencereyi yere koydu. Kachna, bir tabak getirmesini (
soyledi. Kachn taba~ getirdi. Orner, yemegi o tabaga bo§altb. Kadm da d
~~uklan yedirmeye ba§lach. Hz. Orner de: "Yeyin"..dedi. Cocuklar do- t
yuncaya kadar yediler. Kachn da -Hz. Omer'i tammach~ halde- ona dua s
ediyordu. Kii~iikler uyuyuncaya kadar Hz. Orner, yanlannda bekledi. 11
Sonra onlara nafaka baglach ve evine dondii. Bana yonelip §oyle dedi: d
"Ey Eslem, a~hk ~ocuklan uykusuz b1rakm1§ ve aglatmi§b." 1:
Denildi ki: Ebu Talib oglu Ali (r.a), Medine ch§ma ko§arak gitmekte D
olan Omer'i gormii§. Ona §Oyle sormu§tu:
-Nereye ey mii'minlerin emiri? §
-Zekat develerinden biri ka~b da onu anyorum t;
-Senden sonra halife olacaklan da yorulmak mecburiyetinde bira- b
klyorsun." d
Yine denildi ki: Hz. Orner, a~hktan boynu biikiilmii§, viicudu egil- a
mi§ bir cariye goriince: s
-Bu kimdir? diye sormu§ b
Abdullah'm k1z1 da: g
-Bu benim klzimchr, diye cevap verince Hz. Orner: il
-Bunun nesi var? diye sormu§, Abdullah'm klz1 da §U cevab1 ver- c
mi§ti: F
-Elinde bulunan mallan bize vermiyorsun. l§te gordiigun bu hal n
ba§Imiza geliyor. d
-Ey Allah'm kulu, benimle sizin aramzda Allah'm kitab1 var. Al- ti
lah'a yemin ederim ki Cenab-1 Allah'm sizlere vermemi farz ettigi kada- a
nm size veriyorum. Hakkm1z olmayan §eyi size vermemi mi istiyorsu- r
nuz ki hain duruma dii§eyim?" n
Vakidi, Ebu Amr'm §Oyle dedigini rivayet etmi§tir: d
Ai§e (r.a)'ye dedim ki:
-Orner el-Faruk'a emirii'l-mii'minin iinvamm kim verdi?
-Peygamber (s.a.v.): "Emirii'l-mii'minin odur." dedi ve onu bu iin-
vaniyla selamlaJip tebnk eden ilk ki§i de Mugire b. ~ube'dir." ~I
 BUYUK ISLAM TARIHI 227

Ba§kalanmn ifadesine gore ise onu bu iinvamyla selamlaYJ.p tebrik

eden ilk ki§i, Mugire'den ba§kasuhr. Dogrusunu Allah bilir.
lbn Cerir, ya§l 130'u ge~rni§ olan Urnrnii Amr binti Hassan el-
Kufi'nin babasmdan naklen §oyle dedigini rivayet etrni§tir:
"Orner, halife olunca insanlar ona:
-Ey Rasulullah'm halifesinin halifesi, diye hitap ettiler.
Hz. Orner de:
-Bu uzun bir iinvanwr. Siz rnii'rninlersiniz. Ben de sizin ernirini-
zirn, dedi. Bunun iizerine ona rnii'rninlerin erniri denildi."
Klsaca diyecegirniz §udur ki, Hz. Orner, hicretin yirmiii~iincii sene-
sinde hac farizas1m ifa ettikten ve Abtah serntine indikten sonra Aziz ve
Celil olan Allah'a dua edip Ya§Imn ilerlediginden, kuvvetinin azalwW.n-
dan, halkmm saYJ.ca ~ogal1p ya)'llwW.ndan, kendisinin gorevinde gerek-
tigi kadar performans gosterernediginden §ikayet¢ oldu ve camm alma-
smi Allah'tan diledi. Aynca Peygamber (s.a.v.)'in beldesi olan Medi-
ne'de kendisine §ehidlik liitfetrnesini arzetti. Nitekirn sahih rivayette
de sabit olduguna gore Hz. Orner, yiice Allah'a §oyle dua edermi§: "Al-
lah'lrn, senden, senin yolunda §ehid olrnaYJ. ve Raswiiniin beldesinde 01-
rneyi diliyorurn."
Cenab-1 Allah, onun bu duasma icabet etrni§ ve Hz. Peygarnber'in
§ehri olan Medine'de ve Allah yolunda §ehid olrnasm1 rniiyesser kllrni§-
b. Bu da ge~ekten ona biiyiik bir ikramw. Bu, ~ok onernli ve buyiik bir
hadisedir. Herkese kolayca nasip olacak bir§ey degildir. Ama yiice Allah
diledigi kuluna liitfedendir. Bu yiizden Ebu Lii'lii Firuz denen Mecusi
as1lh ki§i, onu rnihrapta sabah namaZim kllarken hicretin yirmiii9iincii
senesinin zilhicce aymm hi tirnine dort giin kala iki tarafi da kesici olan
bir han~erle oldiirdii. Ona ii~ darbe VUriDU§tU. Alb darbe VUriDU§ oldu-
gunu soyleyenler de vardrr. Bir darbeyi gobeginin altma vurmll§, derisi
ile ba~rsaklan arasmdaki zan par9alarn1§b. Bu darbe iizerine Hz.
Orner, yere YJ.kllmi§b. Yerine Abdurrahrnan b. Avf1 halef b1rakmi§b.
Hz.Orner'i vuran ki§i elinde han~ri olarak geri dondii. Donerken her ki-
rne rastlachysa vurdu. Boylece on ii9 ki§iyi yaralaw. Bunlardan albs1 ol-
dii. Abdurrahman b. Avf, onun iizerine bir bornoz firlatb. 0 rnelun da in-
tihar etti. Hz. Orner, yaral1 vaziyette evine gotiiriildii. Yarasmdan kan
aklyordu. Giine§in dogmasmdan once vurulrnU§tu. Bir ara a)'lhyor, son-
.r a yine ha)'lhyordu. Ona narnaZI habrlabyorlar, a)'lhyor ve: "Evet na-
rnaZI terkedenin lslam'da paYJ. yoktur." diyor, sonra da namaz1 vaktin-
de klhyordu. Narnaz1 klld1ktan sonra da kendisini kirnin vurdugunu
sordu ona, kEmdisini vuranm Mugire b. ~ube'nin kolesi Ebu Lii'lii oldu-
gunu soylediklerinde §U cevab1 vermi§ti: "Oliirniirnii irnan iddiasmda
bulunan ve Allah'a bir kez dahi secde etrni§ olan bir kimsenin eliyle ger-
~ekle§tirmerni§ olan Allah'a hamd olsun. Allah onu kahretsin. Biz ona
228 ffiNKES1R
1
iyilik yapumasm1 ve iyi davramlmasm1 emretmi§tik." 1:
Mugire b. ~ube, kolesi olan Ebu Lii'lii'niin kendisine giinde iki dir-
hem gelir getirmesini emretmi§, sonra da Hz. Orner'den onun haracmm
artbnlmasm1 dilemi§ti. Qiinkii Ebu Lii'lii, demircilik ve marangozluk
yapan, aym zamanda desen ve nakl§ i§leyen bir kimseydi. Hz. Orner,
onun haracm1 ayhk yiiz dirheme pkardl ve ona §oyle dedi: t
-Duyduguma gore sen ~ok iyi yel degirmeni yap1yormu§sun. l:
-Allah'a yemin ederim ki, sana oyle bir degirmen yapacawm ki, in-
sanlar dogularda ve bablarda ondan soz edeceklerdir.
Hz. Omer'le Ebu Lii'lii arasmda g~n bu konU§ma sah giinii ak§a-
ml olmu§tu. Ebu Lii'lii de onu ~ar§amba giinii sabahl, zilhiccenin bitimi-
ne dort gftn kala vurmu§tu. l:
Hz. Orner, kendisinden sonra halife se~iminin me§veret usiiliiyle 1
yapumasm1, halifeyi alb ki§inin kendi aralarmda se~melerini vasiyet I
etti. Bu alb ki§i, vefat ederken Raswullah (s.a.v.)'m kendilerinden raz1 1
oldugu Osman, Ali, Talha, Ziibeyr, Abdurrah:(nan b. Avfve Sa'd b. Ebu I
Vakkas idi. Hz.Omer, Said b. Zeyd b. Amr b. Niifeyl el-Adevi'nin bu alb
ki§i arasmda yedinci ki§i olarak bulunmas1m soylememi§ti. Qiinkii bu I
zat, onun kabilesindendi. Ve bu vasiyeti sebebiyle kendisinden sonra l
onun halife s~ilmesinden korkmu§tu. Hz.Omer, halife olacak ki§inin t
kendisinden sonra insanlara tabaka ve mertebelerini goz oniinde bu- l
lundurarak iyi davranmasm1 tavsiye etmi§ti. Vurulu§undan ii~ giin f
sonra vefat etti. Hicri yirmidordiincii senenin muharrem aymm ilk pa-
zartesi giinii Peygamber Efendimiz'in hiicresine Ebu Bekir es-S1ddlk'm
mezannm yamna Hz. Ai§e'nin izni ile defnedildi. Daha sonra Hz. Osman
b. Affan halifelige se~ildi.
Vakidi dedi ki: Hz. Orner, hicretin yirmiii~iincii senesinin zilhicce
aymm bitimine dort giin kala ~ar§amba giinii vuruldu. Hicri yirmidor-
diincii senenin muharrem aymm ilk pazartesi sabahmda defnedildi.
Halifeligi, on sene be§ ay yirmi bir giin devam etmi§ti. Muharrem aJ1mn
ii~iincii giinii olan pazartesi giiniinde Hz. Osman'a bey'at edildi. Ben bu-
nu Osman el-Ahnes'e anlatbm, o bana §oyle dedi:
"Goriiyorum ki, zaylflaml§ ve iirkmii§siin. Orner, hicretin yirmiii-
~iincii senesinin zilhicce aJ1mn bitimine dort gece kala vefat etti. Aym
gece Hz. Osman'a bey'at edildi. Hz. Omer'in halifeligi on sene alb ay dort
giin siirmii§tii. Ve onun vefatmdan sonra Osman b. Affan'a bey'at edil-
mi§ti."
Seyfb. Orner, Halid b. Vefre ile Miicahid'in §Oyle dedigini rivayet et-
mi§tir:
"Hz. Osman, muharrem aJ1nda halifelige se~ildi. Qlk1p insanlara
ikindi namaz1m klldlrdl. Ali b. Muhammed el-Medaini, Ziihrinin §oyle
dedigini rivayet etmi§tir: Hz. Orner, zilhicce aJ1nm bitimine yedi giin
 BU¥0K lSLAM TARlHl 229

kala ~ar~amba giinii vuruldu." Birinci kavil daha me~hurdur. Noksan-

hklardan miinezzeh olan Allah, dogruyu daha iyi bilir.

Hz. OMER'iN EVSAFI

Hz. Orner, uzun boylu, sa~1 dokiilmu~, gii~lii, gozleri iri ve esmer
tenli bir kimseydi. Musamahakarru. Ba~ka bir rivayete gore ise viicudu
beyaz olup klrmiZiya meyilli idi. Di~leri ince ve tath bir ahenk veriyordu.
Sakahm sanya boyar, ba~ma da kina yakarru. Vefat ettigi zaman ka~
ya~mda oldugu hususunda on kadar muhtelif gorii~ ileri siiriilmii~tiir.
ibn Cerir, ibn Omer'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Orner b. Hattab, ellibe~ ya~mda olduruldu." Nafiden gelen ba~ka
bir rivayette ise onun elli alb ya~mda olduriildugu ifade edilmektedir.
ibn Cerir, ba~kalanmn ~oyle dediklerini rivayet etmi~tir: "Omer'in om-
rii, elliii~ sene siirdii." Bu, aym zamanda Hi~am b. Muhammed'den nak-
ledilen bir rivayettir. Sonra Amir e~-~abi'den rivayet olunduguna gcre
Hz. Orner, altm1~ii~ ya~mda iken vefat etmi~tir.
Ben derim ki: Hz.Ebu Bekir'in omrii hususunda da boyle muhtelif
rivayetler onceki sayfalarda nakledilmi~tir. Rivayet olunduguna gore
Katade ~oyle demi~tir: "Hz. Orner, altm1~bir ya~mda iken vefat etmi~­
tir." ibn Omer'le Zuhri'den rivayet olunduguna gore Hz. Orner, altmi~­
be~ ya~mda iken vefat etmi~tir. ibn Abbas' a gore altm1~alb ya~mda ve-
fat etmi~tir. Hz. Omer'in azadhs1 Eslem'den rivayet olunduguna gore
altm1!? ya!?mda vefat etmi!?tir.
Vakidl dedi ki: Eslem'in rivayeti bizce kavillerin en saglam1 ve en
sabitidir. Medainf dedi ki: ''Hz.Omer, elliyedi ya!?mda iken vefat etti."

HZ.OMER'iN ZEVCELERi, OGULLARI VE KIZLARI

Vakidl ile ibn Kelbi ve digerleri dediler ki: Orner, cahiliye devrinde
Osman b. Maz'un'un klzkarde!?i Zeynep'le evlendi. Zeynep, ona Abdul-
lah, Abdurrahman ve Hafsa'Yl dogurdu. Hz. Orner, Melike binti Cer-
vel'le de evlendi. Melike, ona Ubeydullah'l dogurdu. Hz. Orner, onu Hu-
deybiye sulhii esnasmda bo!?aill. Daha sonra Melike, Ebu Cehm b. Hu-
zeyfe ile evlendi. Bunu Medaini soylemi!?tir. Vakidl dedi ki: Bu karumn
asll aru, Ummu Kiilsum binti Cervel'dir. Hz.Omer'le evli iken Ubeydul-
lah ve Zeydl dogurdu.
Medainf dedi ki: Orner, Ebu Umeyye el-Mahzumi'nin kiZI Karibe ile
evlendi. Hudeybiye sulhunden sonra ondan aynlru. Sonra Abdurrah-
man b. Ebi Bekir, Karibe ile evlendi.
Dediler ki: Hz.Omer, Haris b. Hi~am'm klz1 Ummii Hakim'in koca-
smm ~am'da olduriilmesinden sonra onunla evlendi. Ummii Hakim,
230 IBNKES!R

ona Fabma'Yl dogurdu. Sonra Hz. Orner, onu bo!?ad.I. Medaini'nin nakli- bJ
ne gore Hz. Omer'in onu bo!?amad.I~m soyleyenler de vard1r. v~

Dediler ki: Hz. Orner, Evs kabilesinden Cemile binti Asrm b. Sabit b. T
Ebi'l-Eflah'la da evlenmi!?tir. Atike binti Zeyd b. Amr b. Niifeyl ile de ev- b:
lenmi!?tir. Bu kad.In, daha once Abdullah b. Ebi Melike'nin kans1 idi. Hz.
Omer'in !?ehid edilmesinden sonra Ziibeyr b. Avvam, Atike ile evlendi. B
Denildigine gore Ziibeyr'in oglu lyaz'm annesi bu kadmd.Ir.
Medaini dedi ki: Orner, heniiz kiiviik ya!?ta bulunan Ebu Bekir es-
S1dd.Ik'm kiZI Ummii Killsiim'e talip oldu. Diiniir olarak Hz. Ai!?e'yi ona
gonderdi. Ummii Killsiim:
-Benim onunla evlenmeye ihtiyac1m yok, dedi.
Hz. Ai!?e de ona:
-Sen, emirii'l-mii'mininle evlenmeye yana!?maJlp ondan yiiz mii
veviriyorsun? diye sordu.
Ummii Kiilsiim de: v:
-Evet. 0, ya!?anbs1 kit kanaat ve zor olan bir kimsedir, diye kar!?I- d
hk verdi.
Bunun iizerine Hz. Ai!?e, Amr b. As' a haber gonderdi. Amr b. As da
Hz. Omer'i Ummii Kiilsiim'le evlenmekten vazge9irdi. Ve Hz. Ali ile y:
Rasulullah (s.a.v.)'m klz1 Fabma'nm k1zlan Ummii Kiilsiim'le evlen-
mesini teklif etti. Ona: "Boylece RasUlullah (s.a.v.)'la akrabal1k kurmu§ 0
olursun." dedi. Bunun iizerine Hz. Orner, Hz. Ali'den Ummii Killsiim'ii i~
istedi ve mehir olarak da ona 40.000 dirhem verdi. Hz. Ali, k1zm1
Hz.Omer'le evlendirdi. Ummii Kiilsiim, Hz. Omer'e Zeyd ve Rukiyye'yi
dogurdu. Dediler ki: Hz. Orner, Yemenli lehiye ile evlendi. Lehiye, ona II
kiiviik Abdurrahman'l dogurdu. Evsat'l dogurdugu da soylenmi!?tir. 0
Vakidi'nin ifadESine gore Lehiye, Hz. Orner'in cariyelerindendi. Ni- II
kahh kans1 degildi. Dediler ki: Hz.brnetin miilkiyetinde Felihe ad.Inda a:
iimmii veled bir cariye de vard1. J?.u cariye ona Zeynep'i dcgurdu.
Vakidi'nin ifadESine gore Zeynep, Hz. Omer'in en kiiviik ~cugu idi. Vakidi
dedi ki : Hz. Orner, Ummii Eban binti Utbanb. ~eybe ile evlenmek istedi,
ama bukad.Inonunla evlenmeye yana§mad.I ve!?oylededi: "Omer,kapismi
kili tle-. Haynm ergeller, eve aSJ.k suratla gair. Evden aSJ.k suratla pklp gi- II
der."
Ben derim ki: Hz.Omer'in toplam oniiv vocugu vard.I. Qocuklannm a.
adlan !?Oyledir: Biiyiik Zeyd, kiiviik Zeyd, As1m, Abdullah, biiyiik Ab-
durrahman, ortanca Abdurrahman, (Ziibeyr b. Bekkar'm ifadesine gore
ortanca Abdurrahman'm kiinyesi Ebu ~ahme'dir.), kiiviik Abdurrah- d:
man, Ubeydullah, iyaz, Hafsa, Rukiyye, Zeynep, Fatima. Allah hepsin-
den raz1 olsun. h
Omer'in cahiliye ve lslfuniyet domemlerinde bo!?ad.I~ veya vefab es-
nasmda nikahmda bulunan han1mlannm tamam1 yedi olup adlan !?OY-
ledir: Cemile binti As1m b. Sabit b. Eflah, Zeynep binti Maz'un, Atike n:
 BDYOK ISLAM TARffil 231

binti Zeyd b. Amr b. Ni.ifeyl, Karibe binti Ebi Umeyye, Melike binti Cer-
vel, Ummii Hakim binti Haris b. Hi~am, Ummii Kiilsiim binti Ali b. Ebi
Talib, b~ka bir Ummii Kiilsiim de vardrr ki, bu kadrmn asli ach Melike
binti Cervel'dir. .
Hz. Omer'in iki cariyesi varch ki, bunlar ona ~ocuk dogurmu§larch.
Bunlardan biri Felihe, digeri de Lehiye'dir. Lehiyye hakkmda ihtilaf
edilmi§tir. Bazllan onun iimmii veled yani nikahs1z cariye ve Hz.
Omer'in ~ocugunun anas1 oldugunu soylemi§lerdir. BaZilan ise §Oyle
demi§lerdir. Lehiye, Yemen asllhdrr. Mii'minlerin emiri Orner b. Hat-
tab onunla evlenerek nikah1 altma alm1§br. Dogrusunu Allah bilir.

HZ. OMER 1(::1N SOYLENEN MERS1YELER

Ali b. Muhammed el-Medain'i, Mugire b. ~ube'nin §oyle dedigini ri-

vayet etmi§tir: Orner vefat edince Ebu Hayseme'nin loZI onun i~ agla-
dl ve §oyle dedi:
"Yah Omer'e, egnligi dogrulttu. Sozii yerine getirdi. Fitneleri oldiir-
dii. Siinnetleri diriltti. Elbisesi temiz ve aJiplardan armmi~ olarak diin-
yadan ~1lop gitti."
Ebu Talib oglu Ali de §oyle dedi: "Vallahi bu kadm dogru soyledi.
Orner onun haynm gotiirdii. ~rrinden kurtuldu. Ama vallahi bu kadm
i~te:trsoylemedi. Laf olsun diye soyledi."
Atike b. Zeyd b. Amr b. Niifeyl de kocas1 Orner i~ ~u a~dl yakb:
"Firuz, kitab okuyan beyaz tenli ve Allah'a yonelen Omer'i oldiir-
mekle beni ani bir musibete ugratb. Onun ameli makbul olmasm.
Orner, gii~siizlere §efkatli, gii~liilere kaba ve kuvvetli idi. Musibet za-
manlannda giivenilir mutemet bir karde§ti. Asillerin saJISl azken o
asildi. Davrani§lan soziinii yalanlamazch. Hayrrlara ko~ardl. As1k su-
rath degildi."
Atike, Hz. Omer'e §U mersiyeyi de dizmi~ti :

"Ey goz, comer~e ya§ alot. Agla, asil imam ipn aglamaktan usan-
ma.
Deniz gibi engin kahramam vurgun ve sav~ giiniinde oliim aniden
alarak bizi musibete ugratb.
0 kahraman ki, insanlann s1~na~ ve felaketli zamanlarda yar-
dlmcrsi, aym zamanda sava§a ugraJip yagmalananlarm imdadl idi.
Sevinenlere ve peri§an olanlara da de ki: Oliin, ~ii oliim, ona a~­
hk ve susuzluk kasesini i~irdi."

Miisliimanlardan bir kadm da Hz. Orner i~ a~t yakarak §oyle de-

mi§ti:
232 ffiNKEStR

"Kabilenin kadmlan sana bol ya§ dokerek aglayacaklar ve temiz

parlak dinarlar gibi yiizlerini brmalayacaklar. Sonra da keten elbisele- VI
rinin iizerine hiiziin elbiseleri giyeceklerdir."
!bn Cerir dedi ki: Hicretin yirmiii~iincii senesinde Katade b. Numan
vefat etti. Bu senede Muaviye, Saife iizerine gazaya gitti. Amuriye'ye
ula§b. Beraberinde sahabelerden Ubade b. Samit, Ebu Eyyiib (el- v~

Ensfui), Ebu Zerr (el-Gifari) ve ~ddad b. Evs var<h. Yine bu senede Mu-
aviye, Askalan ~ehrini sulh yoluyla fethetti. Bu senede Kille ka<hs1 ~u­ nc
reyh'ti. Basra ka<hs1 da Ka'b b. Siivar'<h. Mus'ab ez-Ziibeyrie gelince o,
Ziihriden rivayet etti ki, Ebu Bekir ile Omer'in yirmiii~iincii senesiyle nc
ilgili tarihinde demi~ ki: Bu senede Sariye b. Zenim kissas1 cereyan etti. m
Yine bu senede Kinnan §ehri fethedildi. Emiri de Siiheyl b. Adiy idi. Bu ii~
senede Sicistan fethedildi. Emiri As1m b. Amr'<h. Yine bu senede Mek-
ran ~ehri fethedildi. Emiri de Osman'm karde§i Hakem b. Ebi'l-As'b.
Mekran, daghk ~ehirlerdendi. Bu senede Ebu Musa el-E§'ari isfa- bi
han'dan dondii. Oralan fethetmi§tir. Bu senede, Muaviye, Saife iizerine
gidip gaza yapmi§, Amuriye'ye ula§mi§b. ol
Hocamiz Ebu Abdullah ez-Zehebi bu senede vefat edenleri srrala-
mi~trr. Bu senede vefat edenlerden biri de Katade b. Numan el-Ensfui
el-Evsi ez-Ziifri'dir. Bu zat, Ebu Said el-Hudri'nin ana bir karde§idir.
Ancak Ebu Said'den daha biiyiiktiir. Bedir gazvesinde hazir bulunmll§,
Uhud giiniinde goziinii kaybetmi~, gozii, al<h~ darbeden dolaYI yerin-
den firlami§, yana~mn iizerine dii§mii§, Rasulullah (s.a.v.) da miibarek bi
eliyle goziinii al1p tekrar yuvasma yerle§tirmi§ ve yaralanan bu gozii di-
gerinden daha giizel olmU§tu. Bu zat, sozii edilen ok~ardan<h. ~am'a b.
geldigi zaman Hz. Omer'in oncii kuvvetlerinin ba§mday<h. Me§hur kav- PE
le gore bu senede altml§be~ ya§mda iken vefat etmi§. Hz. Orner de meza- oh
nnm yam ba§ma gelip dua etmi§ti. Ba§ka bir rivayete gijre o, bundan bir ta
sene once yani hicretin yirmiikinci senesinde vefat etmi§tir. gil
VE
AKRA B. HABtS lie
01
Ebu Abdullah ez-Zehebi'nin ifadesine gore bu zat, hicretin yirmiii- ad
~iincii senesinde vefat etmi§tir. Soy kiitiigu ~oyledir: Akra b. Habis b. bu
ikal b. Muhammed b. Siifyan b. Miiea§i b. Darim b. Malik b. Hanzala b. bu
Malik b. Zeyd Menat b. Temim et-Temimi el-Miiea§i, ibn Diireyd, bu za- an
tm as1l admm Firas b. Habis oldugunu ve kel oldugundan dolaYI Akra
lakab1yla lakaplan<h~m ve reislerden biri oldugunu soylemi§tir. Beni
Temim kabilesinin heyeti ile birlikte Raswullah (s.a.v.)'m yamna gel-
mi§ ve hiicrelerin gerisinden Rasulullah'a: "Ey Muhammed! Benim ov-
mem giizeldir. Yermem ~irkindir." diye seslenmi§tir. Rasulullah ba
(s.a.v.)'m Hz. Hasan'1 optiigunii goriince ona: rru
 B"OYOK ISLAM TARIHI 233

-Bunu opiiyormusun? Allah'a yemin ederim ki, benim on ~gum

varchr, hi~ birini opmemi§imdir, demi§.
Rasulullah (s.a.v.) da ona §U cevab1 vermi§ti:
"Merhamet etmeyene merhamet edilmez.,"
Ba§ka bir rivayette anlablchgma gore Raswullah (s.a.v.), ona §U ce-
vabi vermi§ti:
"Eger Allah senin kalbinden merhameti ~kip pkarm.I§Sa ben sana
ne yapabilirim?"
Rasulullah (s.a.v.), kalbini lslfun'a 1smchrmak amacryla ona Hii-
neyn sava§mda 100 deve vermi§ti. Uyeyne b. Ihsn el-Fezari'ye de aym
miktarda vermi§, ancak Abbas b. Mirdas'a elli deve vermi§ti. Bunun
iizerine Abbas §Oyle demi§ti: .

"Benim ganimetimle, iki kole olan Uyeyne ve Akra'nm ganimetinin

bir mi tutuyorsun?
Uyeyne ile Akra, topluluklarda Mirdas'tan (benden) daha iistiin
olamazlar.
Ben bu ikisinden daha a§a~ bir adam degilim.
Bu giin al~alblan arbk yiikseltilemez."
Raswullah (s.a.v.), Abbas b. Mirdas'a:

"Benim ganimetimle, iki kole olan Uyeyne ve Akra'nm ganimetini

bir mi tutuyorsun?" diyen ki§i sen misin? diye sormu§tu.
Siiheyli dedi ki: Rasulullah (s.a.v.), Akra'YI Uyeyne'den once anml§-
b. Qiinkii Akra, Uyeyne'den daha haYirh bir kimseydi. Bu yiizden Akra,
Peygamber (s.a.v.)'den sonra Uyeyne gibi dinden donmemi§ ve miirted
olmami§b. Uyeyne ise yalancr peygamber Tiileyha'ya bey'at etmi§, onu
tasdik etmi§, ancak sonra yine lslfun'a donmii§tii. Klsaca demek istedi-
gimiz §udur ki Akra, lider ve emrine itaat edilen bir kimse idi. Halid b.
Velid'le birlikte Irak'ta sava§lara katumi§b. Enbar sava§mda da Ha-
lid'in oncii kuvvetlerinin ba§mdaych. Hocam1zm ifadesine gore Akra,
Orner b. Hattab'm hilafeti doneminde vefat edenlerdendir. "El-Gabe"
adh eserinde tbnii'l-Esir'in anlatbgma gore Abdullah b. Amir, Akra'Yl
bir ordunun ba§ma komutan yaprm§ ve onu Ciizcan'a gondermi§tir. 0,
bu sava§ta ~l§ffil§ ve §ehid edilmi§tir. Bu hadise ileride de i~aallah
anlatuaca~ gibi Hz. Osman'm halifeligi zamanmda vuku bulmu§tur.

HABBAB B. MUNZlR

Hicretin yirmiii~iincii senesinde vefat edenlerden biri olan Hab-

bab'm soy kiitiigu §Oyledir: Habbab b. Miinzir b. Cemuh b. Zeyd b. Ha-
ram b. Ka'b b. Ganm b. Ka'b b. Seleme Ebu Amr Ensari. Hazreci ve Siile-
234 ffiNKESlR

mi oldugu da soylenir. Anlabldlg,.na gore o, isabetli gorii~ sahibi kimse lee

idi. Ciinkii Bedir giiniinde isHim ordusunun d~mana en yakm su ba- M
~mda ordugah kurmasm1 ve gerideki kuyulann kapahlmasm1 ril
Rasulullah (s.a.v.)'a teklif etmi~ ve bu gorii~iinde de isabet etmi~ti. Me- ze:
lek de inip onun bu gorii~iinii tasdik etmi§ti. Beni Saide golgeligi altm- ~e

da Ensar'la birlikte Hz. Ebu Bekir ve Omer'in yapog,. toplanb da ise ~oy­ gil
le demi~ti: i~i
"Ben, develerin uyuz taraflanru siirtiinerek ka~mdlklan biiyiik bir §0:
agac1m ve kavmi birle§tiren koklii bir agacrm. Bizden bir emir, sizden IDE
bir emir olsun. Bu i~i ortakla~a siirdiirelim" Ancak Hz. Ebu Bekir ve sa- IDE
habeler, onun bu teklifini red etmi~lerdi. ru

REBtA B. HARiS B. ABDULMUTI'ALiB

Hicretin yirmiii~iincii senesinde vefat eden bu zat, karde~i Abdul-

lah'la birlikte Habe~istan'a hicret edenlerdendir. Bedir gazvesine ve lee
sonraki gazvelere kahlmi~hr. Ziihri dedi ki: "Karde~i Abdullah, Re- An
bia'dan daha fakih degildi. Ancak Rebia, ondan once vefat etmi~tir. An-
kii
cak Muaviye'nin zamanmda hicretin klrkdordiincii senesinde vefat et-
val
tigini soyleyenler de vardlr.
ibr
ALKAME B. ULASE mi
vru
Hicretin yirmiii~iincii senesinde vefat eden bu zatln soy kiitiigu ~y­
ledir: Alkame b. Ulase b. Avfb. Ahves b. Cafer b. Kilab b. Rebia b. Amir
b. Sa'saa el-Amir'i el-Kilabi. Mekke fethi senesinde Miisliiman oldu.
Hiineyn sava~ma kabldi. 0 sava~ta kendisine -kalbini islam'a Ismd!r-
mak amac1yla- yiiz deve verildi. Tihame'de ikamet ederdi. ~erefli ve rna
kavmi tarafmdan itaat edilen bir kimseydi. Hz. Ebu Bekir zamanmda ger
irtidat etti. Uzerine bir mi.ifreze gonderildi, hezimete ugradi. Sonra yine nrn
islam'a dondii ve amk islamiyet'ini giizelce y~adi. Halifeligi zamanm- s1n
da bir heyetle birlikte Hz. Omer'in yaruna geldi. Kendisine ait bir miras1
istemek iizere o zaman Thma~k'a geldi. Anlabld1g,.na gore Hz. Orner,
val
onu Havran valiligine atam1~, orada vefat etmi~tir. Hatie, onu ovmek
amacryla ziyaretine gitmi~. Ancak o, Hatie'nin gelmesinden birka~ gece
once vefat etmi~ti. Hatie, ~oyle demi~ti:
"Eger salimen sana ula~saydlm, benimle zenginlik arasmda ~k az
geceler kalm1~b." diiJ

ALKAME B. MUCEZZiZ
Hu
Hicretin yirmiii~iincii senesinde vefat eden bu zatln soy kiitiigu ~y-
 BOYOK ISLAM TARIHI 235

]edir: Alkame b. Mi.icezziz b. Aver b. Ca'de b. Muaz b. Atvare b. Amr b.

1i.idlic el-Kinani el-Mi.idlici. Rasulullah (s.a.v.) tarafi.ndan gorevlendi-
rilen baz1 mi.ifrezelere komuta etmi~tir. ~akac1 bir kimse idi. Bir mi.ifre-
zeye komuta ederken ate~ yakm1~, maiyetindeki arkada~larma da ate-
~e girmelerini emretmi~, ancak onlar ate~e girmemi~lerdi. Bu olayla il-
gili olarak Peygamber (s.a.v.) ~oyle buyurmu~tu: "Eger ate~e girselerdi
i~ nden pkamazlardi." Yine bu olayla ilgili olarak Peygamber (s.a.v.)
~oyle buyurmu~tu: "itaat, uygun ve me~ru olan hususlardarur." Alka-
me, comert ve ovi.ilen bir kimse idi. Vefab dolaYISiyla Cevas el-Uzri, ~u
mersiyeyi soylemi~ti : "Selam ve en gi.izel tebrikat, ibn Mi.icezziz'in i.ize-
rine gidip gelir."

UVEYM B. SAiDE

Hicretin yirmii.i~i.inci.i senesinde vefat eden bu zatm soy ki.iti.igu ~oy

ledir: Uveym b. Saide b. Abis Ebu Abdirrahman el-Ensari el-Evsi. Beni
Amr b. Avfkabilesindendir. Akabe bey'atma, Bedir gazvesine ve mi.itea-
kip gazvelere kablm1~br. Su ile istincaya dair rivayet ettigi bir hadis
vard1r ki, bunu imam Ahmed b. Hanbel ile ibn Mace nakletmi~lerdir.
ibn Abdi'l-Ber, onun, Hz.Peygamber'in sagh~nda vefat ettgini soyle-
mi~tir. Hz.Omer'in halifeligi zamanmda vefat ettigini soyleyenler de
varrur.

GAYLAN B. SELEME ES-SAKAFI

Bu zat, nikahmda on kans1 varken Mekke fethi senesinde Mi.isli.i-

man oldu. Rasulullah (s.a.v.), ona, on kansmdan dordi.ini.i al1koyup di-
gerlerini bo~amasm1 emretti. Gaylan, islfunayet'ten once Kisra'mn ya-
nma misafirlige gitmi~ti. Kisra, ona, kendisi i~n Taifte bir ko~k yapma-
smi emretmi~ti . Ve ona:
-Hangi ~ocugunu daha ~ok seversin? diye sorunca Gaylan, ~u ce-
vabi vermi~ti :
-Bi.iyi.iyi.inceye kadar ki.i9i.ik 90cugumu, iyile~inceye kadar hasta
l9ocugumu, gelinceye kadar da gaipteki 9ocugumu daha 90k severim.
-Sen bu sozi.i nereden buldun. Bu hikmet sahibi kimselerin sozi.i-
di.ir. Senin g1dan nedir?
-Bugdayrur.
-Evet. Bu, bugday yemekten oti.iri.i soylemi~ oldugun bir sozdi.ir.
Hurma ve si.itten oti.iri.i degildir.
236 IBNKESlR

MAMER B. HARiS
m
Bu zatm soy kiitiigu f?Oyledir: Marner b. Haris b. Habib b. Vehb b.
Hiizafe b. Cumah el-Kuref?i el-Cumhi:. Hatlb ile Hitab'm kardef?idir.
Analan, Kayle binti Maz'un'dur ki, Osman b. Mazun'un la.zkardef?idir.
Marner, Peygamber (s.a.v.)'in Darii'l-Erkam'a girif?inden once Miislii-
E1
man olmuf?, Bedir gazvesine ve . miiteakip gazvelere kablmif?br.
gll
Rasulullah (s.a.v.), onu, Muaz b. Afra ile kardef? ilan etmi~?tir.
kl:
ric
MEYSERE B. MESRUK EL-ABSI

Salih bir ihtiyardi. Denildigine gore sahabelerdendir.Yermiik sava-

f?Ina kablmif?br. 6.000 ki~?iden oluf?an bir askeri birligin baf?mda komu-
tan olarak Rum illerine gitmi~?tir. Onun Aliye adinda bir halas1 vard1.
R~
Meysere, Rum illerine gittiginde orada bir~oklanm oldiirdii. Bir la.s1m
n
askerleri esir aldi ve bir miktar da ganimet elde etti. Bu hadise, hicretin
yirminci senesinde cereyan etmi~?ti. Ebu Ubeyde'den rivayette bulun-
R:
so
muf?tur. Hz. Omer'in azadhs1 Eslem de ondan rivayette bulunmuf?tur.
Sll
ibnii'l-Esir "el-Gabe" adh eserinde Meysere'den soz etmemi~?tir.
la:
VAKiD B. ABDULLAH
f?e
yo
Bu zatm soy kiitiigu de f?Oyledir: Vakid b. Abdullah b. Abdumenafb.
Arin el-Hanzeli el-Yerbui. Beni Adiy b. Ka'b'm miitefikidir. Peygamber
le1
(s.a.v.)'in Darii'l-Erkam'a girif?inden once Miisliiman olmuf?, Bedir gaz-
vesine ve miiteakip gazvelere katllmif?tlr. Peygamber (s.a.v.), onu, Bif?r
b. Bera b. Marur ile kardef? ilan etmif?tir. 0 Batn-1 Nahle'de Aziz ve Celil
olan Allah yolunda Abdullah b. Cahf?'la birlikte iken oldiiriilen ilk zatbr.
0 zaman Amr b. Hadremi de oldiiriilmii§tii. Vakid, Hz. Omer'in hilafeti
et
zamanmda vefat etmi~?tir.
on
EBU HiRA~ EL-HUZELi E~-~AiR

Asll am Hiiveylid b. Miirre'dir. Yaya olarak atla yanf?Irm. Cahiliye

devrinde ahlaks1z ve edepsiz bir kimse idi. Sonra Miisliiman oldu ve
lslamiyet'i giizelce yaf?aru. Hz. Orner zamamnda vefat etti. Birka~ hacr
onun yamna geldi. Onlara su getirmeye gittiginde Jilan onu soktu. Ama
suyu ahp yanlarma dondii. Onlara bir koyun, bir de kazan verdi. Baf?ma
gelen felaketi onlara bildirmedi. Sabah olunca vefat etti. Onu defnetti-
ler. ibn Abdi'l-Ber ile ibnii'l-Esir, onu sahabeler arasmda zikretmi§ler-
dir. Kuvvetli kavle gore o, Peygamber (s.a.v.)'in yamna gelmemi~?tir. An-
cak Peygamber (s.a.v.) hayatta iken Miisliiman olmuf? ve onu goreme-
 BDYOK ISLAM TARIHI 237

mif?tir. Bu yuzden o Muhadremindendir. Dogrusunu Allah bilir.

EBU LEYLA ABDURRAHMAN B. KA'B

As1l ~eceresi f?Oyledir: Ebu Leyla Abdurrahman b. Ka'b b. Amr el-

Ensari. Uhud gazvesine ve muteakip gazvelere katild1. Sadece Tebuk
gazvesine kahlmad1. Fakirlik mazeretinden oturu bu gazveden geri
kal m. 0, Kur'an-1 Kerim'de kendilerinden soz edilen aglayanlardan bi-
ridir. Tebuk gazvesine fakirligi yuzunden kahlamam~ i9in aglamif?h.

SEVDE BiNTi ZEM'A

Kure~i ve Amiri'dir. Mii'minlerin annesidir. Hz. Hatice'den sonra

Raswullah (s.a.v.)'m kendisiyle gerdege girdigi ilk kans1mr. Gtinduzle-
ri oru9 tutar, geceleri namaz k1larm. Biraz sert huyluydu. Yaf?landi.
Rasulullah (s.a.v.), ondan aynlmak istedi (Ondan aynlmif? oldugu da
soylenir). Bunun uzerine o dedi ki: ''Ya Raswallah, benden aynlma. Ben
s1ram1 Ai~e'ye veririm." Bunun iizerine Rasulullah (s.a.v.), onunla an-
laf?h ve ondan aynlmad1. Bu hususta ytice Allah f?U ayeti indirdi:
"Eger kamn, kocasmm serkef?liginden veya almnf?Sizhgmdan endi-
~e ederse, aralannda anlaf?maya {!alif?malannda kendilerine bir engel
yoktur. Anlaf?mak daha haYirhmr." (en-Nisa, 128.)
Hz. Aif?e, bu ayetin Sevde binti Zem'a hakkmda hazil oldugunu soy-
lemif?tir. Sevde, Orner b. Hattab'm hilafeti zamanmda vefat. etmif?tir.

HiND BiNTi UTBE

Anlatild1~na gore bu kamn, Hz. Omer'in hilafeti zamanmda vefat

etmif?tir. Daha once vefat ettigini soyleyenler de varmr. Nitekim bunu
onceki sayfalarda naklettik. Dogrusu11u Allah bilir.
 Cf
11

Z1
01
0
g.
la
OSMAN B. AFFAN'IN HALiFELiGi ri

Hz. Osman halifelige sepldiginde hicretin yirmidordiincii senesi m

girmi§ oluyordu. Mii'minlerin emiri Hattab oglu Orner (r.a.)'in vefatmm bf
ilk giiniinde cenazesi defnedildi ki, bu giin de, pazar giiniiydii. u~ giin m
sonra mii'minlerin emiri Osman b. Affana bey'at edildi. K
Hz. Orner, kendisinden sonra halifeligin alb ki§i arasmda §ura ile si
bir §ahsa verilmesini vasiyet etti ki, bu alb §ahlS da §unlar<h: Osman b.
Affan, Ali b. Ebi Talib, Talha b. Ubeydullah, Ziibeyr b. Avvam, Sa'd b. pE
Ebi Vakkas ve Abdurrahman b. Avf. Allah bunlardan raZI olsun. ot
Hz. Orner, halifeligi bu alb §amstan birine direkt olarak devretmeyi m
sakmcah buldu. Bunun ipn §oyle dedi: "Ben, Miisliimanlann yonetim
i§ini hayatta iken de olii iken de sorumluluk altma girerek belirlemem. bi
Eger Allah, sizin ipn haYJr murad etmi§se sizleri bu alb ki§inin verece- kc
gi ha)1lrh karar iizerinde ittifak ettirir. Nitekim sizleri Peygamberiniz §U
(s.a.v.)'den sonra en ha)1lrh §ahsiyetinizin halifeligi hususunda ittifak ha:
ettirmi§tir." en
Hz. Orner, o kadar takvah bir zatb ki, bu alb ki§iden olu§an §ura Al
meclisine Said b. Zeyd b. Amr b. Niifeyl'i sokmami§tl. <;unkii Said, onun
amcasmm ogluydu. Amcas1 oglu olmas1 yiiziinden onu halife tayin et- m:
melerinden ~ekindi. Bu sebeple onu §ura meclisine sokma<h. Oysa Said, ha
Cennet'le miijdelenen on ki§iden biriydi. dt
Hatta Medaini'nin kendi iistadlanndan naklettigi bir rivayette an-
labl<h~na gore Hz.Omer, Said'i bu alb ki§iden istisna etmi§ ve: "Ben iiz
bunu ~ura meclisine katmayaca~m." demi§tir. Aynca §ura meclisi iiye- ha
lerine de: "Oglum Abdullah aramza katilsm, ama oy hakki olmasm. Sa-
dece tavsiyede bulunsun. Yonetim i§ini iistlenmesin." demi§ti.
~ura neticeleninceye kadar ii~ giin siireyle SUheyb b. Sinan'm insan-
liil
lara namaz kildumasim,§ura meclisinin heinen miizakereye ba§lamasi- Yll
m, i~netireleninceye kadarda bazi kimselerin bu toplanbya bek~ilik yap- dil
IDI
malarmi emretmi§ti. Bu i§ i¢n elli Miisl iimam g()revlendirmi§tir. Aynca
§ura meclisinin i§ini bir an eV\el bitirmesini te§viketmesi i¢n Talha el-
Ensari le Mikdad b. Esved el-Kindi'yi de garevlendirmi§ti. Hz. Orner, §Oy- raJ
le buyurmu§tu: "insanlann Osman ve Ali'yi brralop da ba§ka birini ~e- ge
 BDYOK ISLAM TARIHI · 239

ceklerini sammyorum. Qiinkii bunlar, Rasulullah (s.a.v.)1n yamnda du-

rup Cebrail'in getirdigi vah)i yaz1p vahiy ,katibligi yap1yorlardl."
Denildi ki: Hz.Omer, vefat edip cenazesi haz1rlandl~ zaman nama-
Zlillloldlrmak i~n Hz. Ali ile Osman one g~tiler. Abdurrahman b. Avf,
onlara ~oyle dedi: "Sizin bu i~te yetkiniz yok. l~te Siiheyb vard1r. Hz.
Orner, ona, insanlara namaz loldlrmasrm emretmi~ti." Bunun iizerine
Siiheyb, one ge~p cenaze namaZim loldlrdl. Onu mezarma oglu Abdul-
lah'la birlikte Talha dl~mdaki ~ura meclisi iiyeleri indirdiler. Talha, go-
riinmiiyordu. Hz. Omer'in defin i~i tamamlamnca Mikdad b. Esved, ~u­
ra meclisi iiyelerini Misver b. Mahreme'nin evinde topladl. BaZilan ~ura
meclisinin Hz. Ai~e'nin odasmda toplandl~ soylerken, diger baZilan
beytii'l-malda topland1klanm soylemi~lerdir. Fatima binti Kays'm
evinde toplanm1~ olduklanm soyleyenler de vardrr. Fatima, Dahhak b.
Kays'm klz karde~iydi. Ama Misver b. Mahreme'nin evinde ~ura mecli-
sinin toplandl~na dair rivayet daha dogrudur. Dogrusunu Allah bilir.
~ura meclisi evde toplantlya b~laYinca Ebu Talha, iizerlerine bir
perde ~ekti. Amr b. As'la Mugire b. ~ube de gelip perdenin gerisinde
oturdular. Sa'd b. Ebi Vakkas, onlan ta~laYIP kovdu ve: "Biz de ~ura
meclisinde haz1r bulunduk." demek i~in mi buraya geldiniz?" dedi.
Ozetle diyecegimiz ~udur ki, ~ura meclisi iiyeleri, oturuma b~laYIP
bir odaya kapandlklannda halife s~m i~ini tart1~maya b~ladllar. Qok
konu~uldu. Sesler yiikseldi. Ebu Talha'nm araya girmesinden sonra ii~
~ura meclis iiyesi haklanm diger ii~ ki~iye devrettiler. Ziibeyr, emirlik
haklom Hz. Ali'ye; Sa'd, emirlik haklom Abdurranman b. Avfa, Talha
emirlik haklom Osman b. Affan'a devretti. Allah onlardan razi olsun.
Abdurrahman, Ali ile Osman'a ~oyle bir soru yoneltti:
"Hanginiz bu i~ten ~ekilir de halifeligi Allah'm ve lslfun'm gozeti-
minde digerine b1rakal1m. Biz, kalan iki adamdan en faziletli kim ise
halifeligi ona verecegiz." Bu soru ~ISmda Ali ile Osman sustular. Ab-
durrahman, ~oyle dedi:
-Ben, haklomdan feragat ediyorum. Allah'm ve lslfun'm benim
iizeriinde haklo olsun ki, bu i~ i¢n ~~aca~m ve ikinizden hanginiz da-
ha laYiksa halifeligi ona verecegim. Oldu mu?
-Evet.
Bundan sonra Abdurrahman, her ikisine hitaben ~1dlklarl iistiin-
liik ve faziletleri anlatarak hi tap etti. Eger ikisinden birini halifelige ta-
yin ederse adaletli olaca~na soz aldl. Digerini de halife yapmadl~ tak-
dirde halife se~lene itaat edecegine dair soz aldl. Her ikisi de evet deyip
meclisten aynldllar.
Rivayete gore ~ura meclis iiyeleri, karan Abdurrahman b. Avfa bi-
rakhlar ki o, meclis iiyelerinden hangisi daha faziletli ise, onu halifelii-
ge tayin etsin. Anlabldl~na gore Abdurrahman da herkese bu hususta
240 IDNKESlR

soru sormlliltu. Herkesin fikrini almu~tl. ~ura meclisi iiyelerinden ba§-

kalanrun fikrine ba§vurdu. Herkes Osman b. Affan'1 tavsiye ediyordu.
Hatta Abdurrahman, Hz.Ali'ye §Oyle sormu§tu:
-Eger seni halifelige tayin etmezsem, kimi halife olarak tayin et-
memi tavsiye edersin?
--Osman'1 tavsiye ederim.
Abdurrahman Osman'a da §Oyle sormu§tu:
-Eger seni halifelige tayin etmezsem, kimi halife olarak tayin et- ni
memi tavsiye edersin? ha
-Ebu Talib oglu Ali'yi tavsiye ederim. de
Kuvvetli gorii§e gore bu i§, meclis iiyelerinin ii~iiniin haklanndan gil
feragat ederek karan ii~ ki§iye brrakmalarmdan once olmu§tur. Netice- m~
de Abdurrahman b. Avf da hakkmdan feragat etti. Hz. Ali ile Hz. Os- §al
man'dan hangisi daha faziletli ise, onu halifelige tayin etmeye ~ah§aca­ ab
~na soz verdi. Sonra kalkip halkla isti§are yapti. Onde gelen §ah§iyet- du
lerle, topluluklarla, fertlerle, ikili, ii~lii kimselerle gizli, apk her yerde du
i§ti§are yaptl. Hatta perdelerinin gerisinde kalan pe~eli kadmlara bile dl.
ugrad!. Qocuklara, d!§andan Medine'ye gelen kervanlara, g~ebelere ii~ Uz
giin miiddetle geceli giindiizlii ugraytp fikir sordu. Hz. Osman'm halife- dill
lige tayini hususunda iki ki§inin dahi ihtilaf ettigini gormedi. Sadece
Ammar ile Mikdad'm Hz. Ali'nin halifeligini tavsiye ettikleri soylenir. Hit
Ama sonra bunlar da diger halkla birlikte Hz. Osman'a bey'at etmi§ler- Ali
dir.
Abdurrahman b. Avf, ii~ giin ii~ gece dua, isti§are ve namaz d!§mda
uyku uyumaks1zm halk arasmda dola§tl. Fikir sordu. Gorii§ sahipleri-
nin gorii§lerini ald!. Hi~ kimsenin Hz.Osman'dan ba§ka birini tavsiye
ettigini gormedi. Hz. Omer'in vefatmm dordiincii gecesi vakit sabaha
ermek uzere iken Abdurrahman, kiz karde§inin oglu Misver b. Mahre- hili
me'nin evine gitti. "Ey Misver, uyuyor musun? Allah'a yemin ederim ki,
u~ giinden beri gozumu kapaytp uyuyamad!m. Git bana Ali ile Osman'I ma
~~r." dedi. 0 da: "Once hangisini ~agrraytm." deyince Abdurrahman:
"Hangisini istersen once onu ~a~r." dedi. Misver diyor ki: "Ben once Om
Ali'ye gittim. Ona:
-Daytm seni ~a~nyor, dedim.
Ali, bana sordu: mru
-Benimle beraber ba§ka birini ~a~rmam da soyledi mi sana? §ah
-Evet. luh
-Kimi? bey
--Osman b. Affan'1. Ab<
-Once hangimizi ~a~rmam soyledi? otw
-Bu hususta bana bir emir vermedi. Sadece hangisini istersen once ona
onu ~~r, dedi. Ben de sana geldim. birJ
 BOYOK ISLAM TARllU 241

Hz. Ali, benimle birlikte yola ~h. Osman b. Affan'm kap1sma var-
dlgumzda Ali, di~arida oturdu. Ben i~eri girdim. Osman'm fecir nama-
ziyla birlikte vitri kildi~m gordiim. 0 da bana Ali'nin soylediklerini
soyledi. Sonra pkt1, benimle ve Ali ile yola ~h. Dayrmm yanma gittik.
DaYim namaz klhyordu. NamaZI tamamladlktan sonra Ali ile Osman'a
yoneldi ve ~oyle dedi:
-insanlara sizi sordum. Hi~birinin sizden b~kasrm tavsiye ettigi-
ni gormedim. Boyle dedikten sonra her ikisinden de soz aldi. Hangisini
halife tayin ederse onun adaletli olaca~a dair teminat aldi. Digerin-
den de, halife se¢lmedigi takdirde halifeye itaat edip emrini dinleyece-
gine dair teminat aldi. Sonra ikisini ahp mescide gotiirdii. Abdurrah-
man, Rasulullah (s.a.v.)'m ba~ma sard1~ sari~ sarmi~b. KliiCini ku-
~anmi~h. Muhacir ve Ensar'm onde gelenlerine haber gonderdi. Cema-
ahn namaz i¢n mescitte toplanmalan i¢n duyuru yaptrrdi. Ezan okun-
du. Mescid tikhm t1khm doldu. 1nsanlar saf tuttular. t~risi dop doluy-
du. Osman, arka srralarda kendine bir yer bulmu~tu. Utanga~ bir adam-
di. Sonra Abdurrahman b. Avf, Raswullah (s.a.v.)'m minberine pkh.
Uzun bir bekleyi~ bekledi. Uzunca dua yaph. Duasrm insanlar i~iteme­
diler.Sonra konu~maya ba~laYIP ~oyle dedi:
-Ey insanlar, ben gizli apk her surette sizin niyetlerinizi sordum.
Hi~birinizin ~u iki adamdan b~kasm1 tavsiye ettigini gormedim. Ya
Ali'yi ya da Osman'1 tavsiye ettiniz. Ey Ali, kalk ve yan1ma gel.
Hz. Ali, kalkip minberin altmda durdu. Abdurrahman onun elini tu-
tup ~oyle dedi:
-Allah'm kitab1, Peygamber (s.a.v.)'inin siinneti ve Ebu Bekir'le
Omer'in tatbikab iizere bana bey'at ediyor musun?
-Hayrr. Ancak bu hususta giiciim ve takatim nisbetinde bey'at ede-
bilirim. Hz.Ali'nin bu sozii iizerine Abdurrahman, onun elini b1rakti ve:
-Ey Osman, kalk ve yanima gel, dedi. Hz.Osman geldi. Abdurrah-
man onun elini tutup ~oyle sordu:
-Allah'm kitab1, Peygambe:r (s.a.v.)'inin siinneti ve Ebu Bekir'le
Omer'in tatbikah iizere bana bey'at ediyor musun?
-Evet.
Abdurrahman, ba~m1 kaldlnp mescidin tavamna bakh. Eli, Os-
man'm elindeydi, ~oyle dedi: "Allah'1m, i~it ve ~ahid ol. Allah'1m, i~it ve
~ahid ol. Allah'1m, i~it ve ~ahid ol. Allah'rm, ben boynumdaki ~u sorum-
lulugu pkar1p Osman'm boynuna takhm." insanlar ko~up Osman'a
bey'at etmeye b~ladllar. Minber altmda bulunan Osman'1 ~vrelediler.
Abdurrahman b. Avf da Peygamber (s.a.v.)'in minberde oturdugu yere
oturdu. Osman'1 da alt tarafta ikinci basamakta oturttu. insanlar gelip
ona bey'at ediyorlardi. Ebu Talib oglu Ali, ona ilk beyat eden oldu. B~ka
bir rivayete gore ise Hz. Ali, ona en son beyat eden ki~i olm~tur. ibn Ce-
242 ffiNKESlR

rir ile diger bir~k tarihp tammamklan baZI kimselerden nakilde bulu- ~
narak ~oyle demi~lerdi: Hz. Ali, bu esnada Abdurrahman b. Avfa ~oyle h
demi~tir: "Sen bana hile yaptm. Osman, senin akraban oldugu ipn onu ti
halifelige tayin ettin ki, idare hususunda her giin seninle m~avere yap- II
sm." ve Hz. Ali, Hz. Osman'a bey'at etmede terediit etmi~ti. Nihayet Ab- <~
durrahman, ona ~u ayeti okumu~tu: "Verdigi bu sozden donen, ancak h
kendi aleyhine donmii~ olur. Allah'a verdigi sozii yerine getirene, Allah ~(
biiyiik ecir verecektir." (el·Fetih, 10.) zi
Bu haberlerin ash yoktur. Ve sahih kitaplarda yer alan nakillere d:
ters dii~mektedir. Bu haberleri, soyleyenlere ve nakledenlere iade edi- gc
yoruz. Dogrusunu Allah bilir. D
Biz sahih haberle zaylfi, dogru haberle sakati, ~ri.ik haberle sagla- ill
IDI birbirinden aYird edemeyen geri zekal1 klssacrlarlaRafizilerin vehm g<
ettikleri bu gibi as1ls1z ~eylerin sahabelerde goriilmedigini dii~iiniiyo­ u:
ruz. Allah, insanlan dogruya ula~mada muvaffak kllanmr. ri
Siyer aJ.imleri, Hz. Osman'a hangi giinde bey'at edildigi hususunda re
farkl1 sozler soylemi~lerdir. Vakidinin kendi ustadlanndan yapti~ ri- ki
vayete gore Hz. Osman'a hicretin yirmiu~iincii senesinin zilhicce aymm
bitimine bir gece kala pazartesi giinii bey'at edilmi~tir. Bey'atmdan son- m
ra hicri yirmidordiincii senenin muharrem aYl ba~lami~tir ki bu, cidden so
garip bir rivayettir. hi
Yine Vakidi, Ebu Melike'nin oglunun ~oyle dedigini rivayet etmi~­
tir:
"Hz. Omer'in vefatmdan ii~ gece sonra muharrem aYlnm bitimine
on giin kala Hz. Osman'a bey'at edildi." Bu onceki rivayetten daha garip-
tir.
Seyfb. Orner, Amir e~-~abi'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: ra
"~ura meclisi iiyeleri, hicri yirmidordiincii senenin muharrem aYI- m:
nm ii~iincii giiniinde Hz. Osman'm halifeligine karar verdiler. Vakit AI
ikindi vaktiydi. 0 esnada Suheyb'in miiezzini ezan okudu. lnsanlar
ezanla ikamet arasmda toplandilar. Hz. Osman da one gepp onlara ke
ikindi namazm1 kllmrm." lm
Seyf, Halife b. Ziifer'le Mucalid'in ~oyle dediklerini rivayet etmi~tir: ka
"Hicri yirmiu~iincii senenin muharrem aYlnm ii~iincii giiniinde Hz. be
Osman halife sep!di. Q1klp insanlara ikindi namaZim kllmrm. Ayhk sa- lm
hiplerinin ayhklarm1 yiizer dirhem artirdJ.. ~ehirlere elpler gonderdi. De
Bunu ilk yapan o oldu."
Ben derim ki: Hz. Osman'a yap1lan bey'atla ilgili olarak anlattikla- he
nmizdan da anla~1hyor ki, ona zevalden once bey'at yapilmi~tir.lnsan­ be.
lar mescitte ona bey'at ettikleri zaman onu ~ura evine gotiirdiiler. Kalan ya
diger halk da orada ona bey' at ettiler. Oyle anl~1hyor ki, bey'at merasi-
mi ancak ogleden sonra tamamlanmi~br. Siiheyb, o giin ogle namaZim Ay
 BDYOK IsLAM TARIHI 243

abf ile digerleri de boyle derler. Onun Musliimanlara irad ettigi ilk
hutbeye gelince bu hususta Seyfb. Orner, Bedr b. Osman'dan rivayet et-
i ki, amcas1 f?Oyle demif?tir: "~ura ehli, Hz. Osman'a bey' at ettikleri za-
man o minbere ~1kti. lnsanlann en uzuntillusu kendisiydi. Peygamber
(s.a.v.)'in minberine ~kip insanlara hutbe irad etmeye baf?ladi. Allah'a
hamdu senada bulunup peygambere salatu selam getirdikten sonra
~oyle dedi: "Siz ge~ici bir diyardasm1z. Buradan go~eceksiniz. Omriinu-
zun sonunu yaf?amaktasm1z. Ecelinizin son deminde yapabildiginiz ka-
dar haJirh i~lere kof?un. Eceliniz size ya sabahleyin ya da akf?amleyin
gelecektir. Dikkat edin, diinya aldanma ve gurur uzerine durulmu~tur.
Diinya hayati sizi aldatmasm ve hi~bir aldatic1 da sizi Allah'm rahmeti
ile aldatmasm. Ge~mi~lerden ibret alm. l~i ciddiyetle ele alm. Gayret
gosterin, gaflete du~meyin. Nerede dunyaJI f?enlendirip imar eden ve
uzun sure dunyadnn yararlan1p keyif suren dunya ogullan ve kardef?le-
ri? Dunya, onlan bir tarafa atmadi m1? Siz de diinyaJI Allah'm atb~ ya-
re atm. Ahireti taleb edin. Cenab-1 Allah, onun i¢n bir misal vermif?tir
ki, bu misallerin en haJirhs1dir. ~oyle ki:
"Onlara, diinya hayab misalinin bpki f?oyle oldugunu anlat: Gokten
indirdigimiz su ile yeryuzunde yeti~en bitkiler birbirine kanf?1r. Ama
sonunda ruzgann savuraca~ ~er ~ope doner. Allah her f?eyin ustunde
bir kudrete sahip oland1r.
Mal ve ogwlar, dunya hayatmm susudur. Ama baki kalacak yararh
i~ler, sevap olarak da emel olarak da Rabbinin katmda daha hayrrhrur."
(el·Kehf, 45-46.)
Bundan sonra insanlar_, Hz. Osman'a bey' at etmeye baf?larular.
Ben derim ki: Hz. Osman, bu hutbeyi o giin ikindi namazmdan son-
ra yada zevalden once irad etmi~tir. 0 esnada Abdurrahman b. Avf da
minberin b~mda oturmaktayd1. Akla en yatkm olan budur. Dogrusunu
Allah bilir.
Baz1lannm anlatbklanna gore Hz. Osman, ilk hutbesini irad eder-
ken dili tutulmu~, konu~amam111 ve ne dedigini bilememi11, sonra insan-
lara 11oyle demi11tir: "Ey lnsanlar! Dogrusu ilk binilen merkeb gii~luk ~1-
kanr. Eger ya~arsam bundan sonra size normal 11ekilde rahathkla hut-
be irad edecegim." "el-Ikd" adh eserin sahibi ile digerleri boyle anlabr-
lar. Ama ben bu hadise ile ilgili rahatlabc1 bir sened gormU.f? degilim.
Dogrusunu Allah bilir.
~abi der ki: Hz. Osman, Musliiman askerlerin ayhklanna yiizer dir-
hem ilave yapb. Hz.Omer, Muslumanlar i~in ramazamn her gecesinde
beytu'l-maldan iftarhk i~in bir dirhem verdi. Mu'minlerin annelerine
yani Rasil.lullah (s.a.v.)'m zevcelerine ise ikif?er dirhem verirdi. Hz.Os-
man, halife olunca bu uygulamay1 surdurdu. Ve maaf?lara ilave yapb.
Aynca mescitte ibadet edenler, itikafa girenler, yolcular, yoksullar ve
244 IBNKES1R

dii~kunler i~n de bir seki yapbrm1~b. Allah ondan raZl olsun. d

Hz. Ebu Bekir, hutbe okumak i~in minbere ~lkbg,.nda Rasulullah
(s.a.v.)'m durdugu basamaktan bir basamak a~ag,.da dururdu. Hz.
Orner de halifeligi zamanmda hutbe okumak i~in minbere pkbg,.nda
Ebu Bekir'in durdugu basamaktan bir basamak a~ag,.da dururdu. Hz. n
Osman halife oldugunda: "Bu i~ uzayacak" deyip Rasulullah (s.a.v.)'m
hutbe okurken durdugu basamaga pklp hutbe okumaya ba~lad1. Ve cu-
ma giinii hutbe oncesinde okunan ilk ezana bir ezan daha ekledi. n
Hz. Osman'm verdigi ilk hiikiim, Ubeydullah b. Orner hakkmda ver- g
digi hiikiimdiir. Ubeydullah, babasmm katili Ebu Lii'liie'nin ogluna sal- t:
d1rml~ ve onu oldiirmii~tii. Aynca Cufeyne adh bir Hristiyam da klh~la y
vurup oldurmu~tu. Anlabld1g,.na gore bu iki ki~i yani Ciifeyne ile Hur- k
muzan, Hz. Omer'i oldiirmesi i~ne bu Lu'liie'yi te~vik eden kimselerdir. F.
Dogrusunu Allah bilir.
Hz. Orner, kendisinden sonraki halifenin hakklnda hiikiim vermesi li
i~in Ebu Lii'liie'nin hapse ablmasm1 emretmi~ti. Hz. Osman, halifelige ~I
ge~tikten sonra ilk olarak Ubeydullah'm meselesini karara baglamas1 81
gerekiyordu. Hz. Ali, Ubeydullah'm da olduriilmesini talep etti. Muha- t•
cirlerden biri: "Dun babas1 oldiirulsun, bu giin de Ubeydullah olduriil- d
siin, oyle mi?" deyince Amr b. As da ~oyle dedi:
"Ey mii'minlerin emiri! Allah seni bu i~in sorumlulugundan kurtar- f
IDl~br. Bu i~, senin halifeligin zamarunda cereyan eden bir i~ degildir. r:
Ubeydullah' a kan~ma." g
Bunun iizerine Hz. Osman, Ciifeyne, Hurmiizan ve Ebu Lii'liie'nin lc
diyetini beytii'l-maldan odedi. (::iinkii bunlann sorumlulugu ona aitti. f
Bunlann beytu'l-maldan ba~ka mirasplan yoktu. Devlet ba~kam da bu
hususta en uygun olam yapma yetkisine sahipti. Boyle yapb ve Ubey- b
dullah'l sahverdi. Ziyad b. Lebid el-Beyadi, Ubeydullah b. Omer'i her d
gordiigunde ~oyle derdi: y
"Ey Ubeydullah! Senin ka~1p kurtulacag,.n bir yer yok. Senin de Er- r
van'm oglundan s1g,.nacag,.n bir yerin yok. Vallahi sen hakkln olmayan g
bir kam aklttm. Hiirmiizan'm ka."'ll ge~ekten haram ve tehlikeliydi. Bi- Il
risi ~oyle derdi: Siz, Omer'in katli i~n Hurmiizan'l itham m1 ediyorsu- r
nuz?" Il
Yine olaylann boyle yogunla~bg,. bir zamanda beyinsizin biri ~oyle
der: d
"Evet, ~iinkii o, bunun i~in direktifler yoneltti. Lii'liie'nin silaru :f
onun evindeydi. 0 da bu emri durmadan evirip ~eviriyordu."
Ziyad b. Lebid'in siirekli olarak bu ~iiri okumas1 iizerine Ubeydul-
<
:y
lah, durumu Hz.Osman'a ~ikayet etmi~. Hz.Osman da Ziyad'1 bu ~iiri I
okumaktan men etmi~ti. Bunun iizerine Ziyad, ~oyle bir ~iir ~oylemi~ti: {
 BOYOK ISLAM TARIHI 245

"Amr'm babas1 ve Ubeydullah! Sen Hiirmiizan'm katlinde ~iipheye

dii~meyesin. ·
Eger sen yapllm1~ bir kotiiliigu affetmi~sen, fakat bu hatanm sebep-
leri a~1khr.
Sen haks1z yere affetmi~sen, benim soylediklerimi engellemen sana
ne kazandinr?"

Yine aym ~ekilde Hz. Osman, Ziyad'l ~awrarak onu, bu ~iirini oku-
maktan men etmi~ ve azarlam1~h. Ziyad da bu ~iirini soylemekten vaz
ge~mi~ti. Sonra Osman b. Affan, ~ehirlerdeki valilerine ve sava~ komu-
tanlanyla namaz klld1ran imamlara, beytii'l-mal gorevlilerine mektup
yazarak onlan, iyiligi emretmek ve kotiiliigu menetmek goreviyle mii-
kellef klldi. Onlan Allah'a ve Rasuliine taatta bulunmaya te~vik etti.
Kitaba ve siinnete uymaya, bid'atlan terk etmeye ~awrdi.
lbn Cerir der ki: Bu senede Hz.Osman, Mugire b. ~ube'yi Kille vali-
liginden azletti. Oraya Sa'd b. Ebi Vakkas'1 tayin etti. Zira Hz.Omer,
~oyle demi~ti: "Eger Sa'd, emirligi miikemmel bir !}ekilde yerine getirir-
se ne ala. Aksi takdirde hanginiz onun yerine atanrrsa ondan yardim is-
tesin. Qiinkii ben, onu acizliginden veya hainliginden dolaYI azletmi~
degilim" Sa'd, Kufe'de bir seneden fazla valilik yaph.
Vakidi'nin, Zeyd'in babas1 Eslem'den yaptl~ rivayete gore
Hz.Omer, illere tayin etmi~ oldugu valileri bir sene miiddetle gorevle-
rinde b1rakmalanm vasiyet etmi~ti. Hz. Osman, halifelige gepnce Mu-
gire b. ~ube'yi Kille valiliginde bir sene b1rakb. Sonra onu gorevden az-
letti. Yerine Sa'd'I, vali olarak tayin etti. Sonra Sa'd'1 da gorevden azlet-
ti. Yerine Velid b. Ukbe b. Ebi Muayt'l vali olarak atadi.
lbn Cerir der ki: Vakidi'nin anlathwna gore Sa'd'm Kille valiligi,
hicri yirmibe~inci sene ipnde devam etmi~, yani bir sene miiddetle ora-
da valilik yapmu~hr. Hicretin yirmidordiincii senesinde Velid b. Ukbe,
yerlilerinin Hz. Orner zamanmda Miisliimanlarla yapml§ olduklan ba-
n§ antla~masma riayet etmemeleri iizerine Azabeycan ve Ermeniye'ye
gidip sava§mi~br. Bu sava~m hicri yirmidordiincii senede cereyan et-
mi~ oldugu, Ebu Mihnefin rivayetinden anla~Ilmaktadir. Ba~kalannm
rivayetine gore ise bu sava§, hicretin yirmialtmCI senesinde cereyan et-
mi~tir.
lbn Cerir dedi ki: Azerbeycan ve Ermeniye sava§lanmn sebebi §UY-
du: Velid b. Ukbe, yerli halkln ban§ antla§masrm ihlal etmeleri iizerine
Kille ordusuyla Azerbeycan ve Ermeniye iizerine gitti. Oralan i§gal etti.
Qok miktarda ganimet ele ge¢rdi. Bir kls1m insanlan esir aldi. Ermeni-
yeli ve Azerbeycanh halk, mahvolacaklanm anlaymca Hiizeyfe b. Ye-
man'm kendileriyle yapm1~ oldugu ban§ antla§masma sadik kalmak
iizere yeniden antla~ma yapblar. Ve her sene 80.000 dirhem vermeyi
246 IDNKESlR

kabullendiler. Velid b. Ukbe de onlardan o sene cizye alch. Sonra da sali- d

Il
men ve ganimet elde etmif? olarak Kwe'ye dondii. Musul'a ugrach. Mu-
Il
sul'da iken kendisine Hz. Osman'm mektubu geldi. Mektubta, Rumlar-
(
la yapacaklan savaf? i9in $amhlara destek vermesi emrediliyordu.
ibn Cerir dedi ki: Hicri yirmidordiincii senede Rumlar taf?kmhk r
yapblar. $amhlar, onlardan korktular. Hz. Osman'a mektup yaz1p on- v
dan yarchm istediler. Hz. Osman da bu talep iizerine Velid b. Ukbe'ye f?U E
mealde bir mektup gonderdi: · t
''Bu mektubum sana ula~b~ zaman kerem sahibi, cesaretli ve giive- r
nilir bir adam komutasmda $am'daki karde~lerinize sekiz, dokuz veya d
10.000 ki~ilik bir takviye kuvvet gander." a
Hz. Osman'm mektubu kendisine ul~b~ zaman Velid b. Ukbe, kal-
kip cemaata bir konu~ma yapb. Mii'minlerin emirinin kendisine verdigi
talimab onlara duyurdu. Halk da onun bu 9a~sma icabet etti. Velid, e
onlan cihada ve Muaviye ile $amhlara yarchma te~vik etti. $am'a gide- t
cek takviye birligin ba~ma da Selman b. Rebia'YI komutan olarak tayin 1:
etti. U9 giinliik siire i9inde 8.000 ki~i bu ~~ya icabet edip toplandi. Ve- F
lid de onlan $am'a, yani Habib b. Mesleme el-Fihri komutasmdaki y
islam ordusuna takviye olarak gonderdi. Bu iki askeri birlik bir araya g
p
geldikten sonra Rum illerine salchnya ge9tiler. Ganimet elde edip 90k
saJida esir ele ge9irdiler. Bir9ok kaleleri de fethettiler. Allah'a hamd ol- y
sun. g
Vakidi'nin ifadesine gore $amhlara, Selman b. Rebia'YI takviye ola- 11
rak gonderen ki~i, Said b. As'br. Said b. As, Hz. Osman'm mektubu iize- F
rine Selman b. Rebia'YI 6.000 siivari refakatinde $am'a gonderdi. Bu '1
birlik Habib b. Mesleme'nin yanma varch. Bizansh Mavriya, Bizansh- g
lardan ve Tiirklerden te~ekkiil eden 80.000 ki~ilik bir orduyla bu iki E
Miisliiman birligin iizerine geldi. Habib b. Mesleme, ~?ecaatli ve ~eha­
metli bir komutanch. Gece Bizans ordusunun iizerine saldirmaya niyet- k
lendi. Kans1, onun bu niyetini komutanlara a91klach~m i~itince:
- Yann seninle nerede bula~aca~m? diye sordu. 0

Oda:
- Yann Mavriyan'm tahtmm cibinliginin yamnda ya da Cennet'te
benimle bulu~ursun, diye kar~?Ihk verdi. Bundan sonra Habib b. Mesle-
me, aym gecede beraberindeki Miisliimanlarla Bizans ordusuna salchr-
ch. Uzerine gelen dii~?man askerlerini oldiirdii. Kans1 ondan once Mari-
yan'm tahtmm cibinligine varch. Bu, Araplardan kendisi i9in cibinlik
kurulan ilk kadin oldu. Bundan sonra Habib b. Mesleme, vefat edip ka-
nsmi dul b1rakb. Habib'in vefatmdan sonra Dahhak b. Kays el-Fihri,
onun kans1yla evlendi. Aslmda bu kachn, Habib b. Mesleme'nin cariyesi
ve 9ocugunun anas1 idi.
insanlar, hicretin yirmidordiincii senesinde halka kimin haec ettir-
 BOYOK ISLAM TARIHI 247

digi konusunda ihtilaf ettiler. Vakidi ile Ebu Ma'~er bu senede Miislii-
manlara Hz. Osman'm emri iizerine Abdurranman b. Avfm hac ettir-
mi~ oldugunu soylemi~lerdir. Ba~kalan ise Miisliimanlara bu senede
Osman b. Affamn (r.a.) haec ettirmi~ oldugunu soylemi~lerdir ki, birinci
rivayet daha me~hurdur. Qiinkii Hz. Osman, o senede burnundan de-
vamh kan akmas1 yi.iziinden hac etme imkanm1 bulamam1~b. Bir~ok
kimsenin yam sma Hz. Osman da bumundan devamh kan akmas1 has-
tahgma yakalanm1~b. Oyle ki oliimi.inden korkulmu~tu. Bu sebeple hic-
retin yirmidordiincii senesine "burun kan1" senesi denilmi~tir. Bu sene-
de Ebu Musa el-E~'ari, halkmm Hiizeyfe b. Yeman'la yapm1~ olduklan
antla~maJl ihlal etmelerinden sonra Rey ~ehrini fethetmi~tir.
Yine bu senede Siiraka b. Malik b. Cii~iim el-Miidlici vefat etmi~tir
ki, bu zata Ebu Siifyan kiinyesi ile hitab edilirdi. 0, Kadid'de ikamet
ederdi. Hicret esnasmda sevr magarasmdan ~klp Medine yoluna pk-
bklan zaman Raswullah (s.a.v.), Ebu Bekir, Amir b. Fiiheyre ve Abdul-
lah b. Uraykid ed-Dilii'yi takib eden zat, Siiraka'ilir. Qiinkii Mekkeliler,
Rasulullah (s.a.v.) ile Ebu Bekir'i ele ge~irmek icin her birinin ba~ma
yiizer develik odiil koymu~lard1. Bunun i~in Siiraka, onu Mekkelilere
gotiiriip teslim etmek istemi~ ve bu odi.ile kavu~ma i.imidine kaplim1~b.
Ama Cenab-1 Allah, onu bu istegine kavu~turmam1~br. Aksine o, hicret
yolculanna yakla~b~ ve Rasulullah (s.a.v.)'m Kur'an-1 Kerim okudu-
gunu i~itigi zaman abmn ayaklan yere gomi.ilmii~ ve onlardan eman di-
lemi~, onlar da kendisine eman vermi~lerdi. Hz. Ebu Bekir de
Rasulullah (s.a.v.)'m izini iizerine Siiraka i~in bir emanname yazm1~b.
Taif gazvesinden sonra Siiraka, bu emannameyi getirip Rasulullah'a
gostermi~ , Miisli.iman olmu~, Raswullah da ona ikramda bulunmu~tu.
Bunun iizerine Siiraka, Rasulullah (s.a.v. )'a ~oyle bir soru sormu~tu :
- Ya Rasulallah, sadece bu sene mi umre etmeyecegiz yoksa ebede
kadar m1 umre etmeyecegiz?
-HaJlr, ebediyete kadar arbk umre hacca girmi~tir. Racca dahil
olmu~tur. Bu, klyamete kadar boyle devam edecektir. "
 se
la

HlCRETiN YiRMlBE~iNCl SENESi M

za
Bu senede lskenderiyeliler, banf? antlaf?masim bozdular. Qiinkii Bi- dE
zans hiikiimdan Muavvil denen buruk testisli adam, deniz yohiyla ls- s~
kenderiyelilere yarmm gondermit?ti. Onlar da bu yarmma aldanarak
ban~? antlaf?masim bozmu~larm. Bunun iizerine Amr b. As, rebiyiilevvel
aymda oraya sefer yap1p sava~b. Qevreyi, zor kullanarak fethetti. ls-
kenderiye ~ehrini ise ban~ yoluyla ele ge~irdi.
Bu senede Hz. Osman, insanlara haec ettirdi. Seyfb. Omer'in ifade- s~
sine gore Hz.Osman, bu senede Sa'd'l, Kufe valiliginden al1p yerine Ve- lll
lid b. Ukbe b. Ebi Muayt1 atam. Bu da Hz. Osman'dan intikam alan kim- ii~
selerden biri oldu. Bu senede Amr b. As, Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh'i de:
Magrib iilkelerini fethetmek uzere gazaya gonderdi. Sa'd b. Ebi Serh, hl
Amr b. As'tan Afrika'ya gidip sava~ma iznini istedi. 0 da kendisine bu gi
izni verdi. Yine bu senede Hz. Osman, Amr b. As'! Mlsrr valiliginden ahp kE
yerine Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh'i atam. Bu hadisenin, hicri yirmiye- m
dinci senede cereyan ettigini soyleyenler de varmr. Nitekim bu, ileriki siJ
sayfalarda da anlablacakbr. Dogrusunu Allah bilir. Bu senede Muavi-
ye, baz1 kaleleri feth etti. Bu senede Muaviye'nin oglu Yezid dunyaya ba
geldi. la
ve
HiCRETiN YiRMiALTINCI SENESl

Vakidi dedi ki: Bu sene de Hz. Osman, Harem'in (Beytullah) siitun-

lanmn yenilenmesini emretti. Ve yine bu senede Mescid-i Haram geni~­
letildi. Bu senede Hz. Osman, Sa'd'l Kille valiliginden ahp yerine Velid K:
b. Ukbe'yi atad1. Sa'd'm valilikten azledilmesinin sebebi ~uydu: Sa'd, re
beytu'l-malm yoneticisi lbn Mesut'tan beytu'l-maldan kendisine bor~ dt
istemi~. lbn Mesud da ona bo~ vermi~ti. lbn Mesud, bu borcun odenme- gc
sini taleb edip de Sa'd odeyemeyince kar~Il1kh olarak munakaf?a yapb-
lar. Aralannda ~iddetli bir tart1~ma vuku buldu. Hz. Osman, ikisine de hE
klz1p Sa'd'l valilikten azletti. Yerine Velid b. Ukbe'yi atad1. Sa'd, Hz. se
Orner tarafindan Cezire Araplan uzerine komutan olarak gonderilmi~­
ti. Sa'd, Cezire'ye gidince ahali onu kar~Ilam1~, kendisi de orada be~ yll
kalm1~b. Evine kap1 takbrmam1~b. Halklna kar~1 yumu~ak huyluydu.
Hicretin yirmialtmc1 senesinde Hz. Osman, insanlara haec ettirdi. Bu
 BUYUK ISLAM TARilll 249

senede Osman b. Ebi'l-As, sulh yoluyla Sabur §ehrini fethetti. Sulh ant-
la§masmm geregi orarak Saburlardan 3.300.000 bin dirhem para al<h.

H1CRET1N Y1RM1YED1NC1 SENESt

Vakidi ile Ebu Ma'§er dediler ki: Bu senede Hz. Osman, Amr b. AAs'1
M1s1r valiliginden al1p yerine Abdulllah b. Sa'd b. Ebi Serh'i ata<h. Bu
zat , Hz. Osman'm ana bir karde§i idi. Raswullah (s.a.v.), Mekke fethin-
de kanmm heder edilmesini emrettigi zaman Hz. Osman, Abdullah b.
Sa'd b. Ebi Serh i~in §efaat~i olmu§ ve onu kurtarmi§ti.

AFR1KA GAZVESt

Hz. Osman, Afrika beldelerine gidip gaza yapmas1 i~ Abdullah b.

Sa'd b. Ebi Serh'i gorevlendirdi. Orayi fethettigi takdirde kendisine ga-
nimetlerin yi.izde dordi.inti ek odenek olarak verecegini vaad etti. Bunun
tizerine Abdullah, 10.000 ki§ilik bir orduyla Afrika iizerine gitti. Oramn
daglanm ve ovalanm fethetti. Qok sayida adam oldurdti. Sonra Afrika-
hlar, itaat edip Mtisltiman olacaklanm karara bagla<hlar. lslamiyet'i
gtizelce ya§ad1lar. Abdullah b. Sa'd da, ganimetlerin yi.izde dordtinti
kendi §ah§I i~in ald1. Bu be§te birlik payin be§te dordi.inti de Hz. Os-
man'a gonderdi. Ganimetlerin tamam1mn be§te dordtinti de orduya tak-
sim etti. Stivarilere 3000'er piyadelere de lOOO'er dinar verdi.
Vakidi dedi ki: Afrika komutan1, 2.020.000 dinar vermek §artiyla
ban§ antla§mas1 yapti. Bunun tizerine Hz. Osman da bir gi.inde bu para-
Ian Hakem ailesine verdi. Ba§ka bir rivayete gore ise Mervan ailesine
verdigi soylenmi§tir.

ENDULUS GAZVESt

Afrika fethedildikten sonra Hz. Osman, Abdullah b. N afi b. Abdi

Kays el-Fihri ile Abdullah b.Nafi b. Husayn el-Fihri"ye haber gondere-
rek derhal Endtiltis'e gitmelerini emretti. Bunlar da deniz yoluyla En-
dtiltis'e gittiler. Hz. Osman, Endtiltis'e giden mticahitlere §U mektubu
gonderdi:
"Kostantiniye ancak deniz yoluyla fethedilebilir. Siz Endultis'ti fet-
hettiginiz takdirde Kostantiniyeyi fethedenlere zamanm sonuna kadar
sevapta ortak olacaksm1z. Vesselam."
Mticahitler Endtiltis'e gidip orayi fethettiler. Allah'a hamd ve min-
net olsun.
250 ffiNKESlR

BERBER MELlKt CERClR'LE MUSLUMANLAR ARASINDA

GECENSAV~

Musliimanlar, 20.000 ki~ilik bir ordu ile Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh
komutasmda Mrika iizerine gittiler. Bu orduda Abdullah b. Omer'le Ab-
dullah b. Zubeyr de varill. Berber meliki Cercir, 120.000 ki~ilik bir or-
duyla (ba~ka bir rivayete gore ise 200.000 ki~ilik bir orduyla) Miislii-
manlara kar~1 pkb. iki ordu kar~1 kar~1ya geldiklerinde Cercir, ordusu-
na emir verdi. Bunlar, miisliimanlan ~embere aldllar. Miisliimanlar
korkulu ve miisait olmayan bir yerde durmu~lardl. Abdullah b. Ziibeyr
diyor ki:
"Saflann gerisinde duran Melik Cercir'e bakbm. Beygirine binmi~­ le
ti. Yamnda iki cariye onu, tavus ku~unun kanatlanyla golgelendirmek- k
teydiler. Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh'e gidip beni arkadan korumalan B
i~n beraberimde birka~ adam gondermesini istedim. 0 da birka~ yigidi G
benimle birlikte gonderdi. Beni arkadan korumalan i~in onlara talimat N
verdi. Ben de harekete ge~tim. Saflan yararak Melik Cercir'e dogru iler- b
ledim. Onlar benim Melike bir mektup veya mesaj getirmekte oldugu- b
mu san1yorlardl. Yanma yakla~b~mda kendisine bir fenal1~mm doku- (E
naca~m hissetti. Ve beygirinin iizerinde oldugu halde ka~b. Ben de onu II

kovaladlm. M1zra~m1 ona sapladlm ve onu oldiirdiim, ba~m1 kopanp

m1zra~mm ba~ma ge~rip tekbir getirdim. Berberiler, bu durumu go·
rtince korktular ve ba~rtlak ku~u gibi kap~blar. Musliimanlar da onla- b:
n kovalamaya ba~ladllar. Kimini oldurduler, kimini esir alilllar. Cok
II
miktarda ganimet ele g~rdiler. Cok saYida esir elde ettiler. Bu hadise,
Kayravan'a iki giinliik mesafedeki Subaytile beldesinde cereyan etmi~-
."
t 1.
St
Abdullah b. Zubeyr ~ohretinin duyuldugu ilk hadise bu oldu. Allah,
ondan babasmdan ve ikisinin dostlanndan raz1 olsun. y
Vakidi dedi ki: Bu senede yani hicretin yirmiyedinci senesinde Is-
tahr ~ehri, ikinci kez Osman b. Ebi'l-As vas1tas1yla fethedildi. Bu senede
Muaviye, Kinnesrin'e gidip gaza yapb. Bu senede Hz. Osman, insanla-
f~
ra haec ettirdi. ibn Cerir dedi ki: BaZilannm anlatbklanna gore bu se-
nede Muaviye, Klbns'a bir gaza tertipledi. Vakidi dedi ki: Muaviye, Klb- R
ns sava~m1 hicretin otuzii~tincii senesinde yapm1~br. Dogrusunu Allah
bilir. ii
t~
0
ri
rt
u
n
 H1CRET1N Y1RM1SEK1Z1NCt SENESt VE KIBRIS'IN FETHt

tbn Cerir, Vakidl'ye uyarak Klbns'm bu senede fetheldildigini soy-

lemi~tir. Klbns, ~am oolgesinin babsmda denizdeki bir adadrr. Miista-
kildir. ~am taraflanndaki kiYJ.ya uzanan uzunca bir kuyrugu vard1r.
Bab taraf1 daha geni~tir. Bu adada ~ok meyveler ve madenler vardlr.
Giizel bir ~ehirdir. Muaviye b. Ebi Siifyan tarafmdan fethedilmi~tir.
Muaviye, biiyiik bir !slam ordusuyla Klbns'a gitti. Beraberinde Ubade
b. Samit ve zevcesi Ummii Haram binti Melhan vardl. Bu kadlnla ilgili
bir hadis onceki sayfalarda ge~mi~tir. Anlabldl~na gore Rasulullah
(s.a.v.), Ummii Melhan'm evinde uyumakta iken uyandlgmda gilliimse-
mi~, Ummii Melhan ona sormu~:
-Ni~in giiliiyorsun ya Rasulallah?
-Riiyamda iimmetimden baz1 kimselerin deniz iizerinde gittikleri
bana gosterildi. Onlar bir a~iret iizerindeki hiikiimdarlar gibiydiler.
-Ya Rasiilallah, Allah'a dua et. Beni de deniz iizerinde giden iim-
metinden biri kllsm.
-Sen de onlardansm.
Rasiilullah (s.a.v.), tekrar uykuya dalm1~, uyandl~nda yine gilliim-
semi~, aym ~eyleri soylemi~. Bu defa Ummii Haram binti Melhan, ona
yine ~oyle demi§ti:
-Allah'a dua et, beni de onlardan biri lulsm.
-Sen onceki gruptansm.
Ummii Haram binti Melhan, Klbns sava§ma kablmi§ ve orada ve-
fat etmi§ti. Rasiilullah (s.a.v.)'m riiyasma giren ikinci deniz kafilesi ise,
Klbns sava§mdan sonra Kostantiniye'ye giden miicahitler kafilesi idi.
Klsaca anlatmak istedigimiz §Udur ki; Muaviye, Klbns'a gitmek
iizere biiyiik bir orduyla harekete ge¢. Bunu da Hz. Osman, kendisinin
talebi iizerine ona emretmi~ti. Muaviye, Hz: Osman'dan once bunu Hz.
Omer'den de taleb etmi§, fakat o, Miisliimanlarm deniz yolu ile gitmele-
ri durumunda ba§tan sona lunlacaklanm ve bogulacaklanm dii~iine
rek onun bu talebini uygun bulmami§b. Hz. Osman, Muaviye'nin 1srarh
talebi neticesinde Klbns'a gitmesine izin vermi~, o da deniz yoluyla Klb-
ns'a gitmi§ti. Ote yandan ba§ka bir yolla Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh de
252 lBNKESlR

Kibns'a gitmi~, iki askeri birlik orada birle~mi~ler ve ~k saYJ.da adam

oldfuiilm~ ve esir ahn~b. Aynca bol miktarda giizel mallan ganimet
edinmi~lerdi. Esirler getirildigi zaman Ebu Derda aglamaya b~lam1~.
Ciibeyr b. Niifeyr, ona §oyle bir soru sormu§tu:
-Cenab-1 Allah'm tslamiye'ti ve Miisliimanlan gii~lendirdigi bu
giinde de aghyor musun?
Ebu Derda, ona §U cevab1 vermi~ti :
-. YaZiklar olsun sana. Bunlar kahredici bir giice sahip olan bir
iimmettiler. Hiikiimdarlan vard1. Allan'm emrini hi~e saydiklan
zaman Cenab-1 Allah, onlan gormii~ oldugun bu duruma getirdi.
Ba§lanna esareti musallat etti. Bir milletin ba§ma esaret musallat v:
olursa arbk Cenab-1 Allah'a kar~1 ~ok degersiz olurlar.
Bundan sonra Muaviye, Yilhk 7000 dinar vermeleri §arbyla
Kibnshlarla ban~ antl~mas1 yapb. !slam ordusu, Kibns'tan ~kmak ~1

istedigi zaman Ummii Haram'a binmesi i~in bir kabr takdim edildi. A
Kabra binerken dii~tii. Boynu kinldiktan sonra vefat etti ve oraya
defnedildi. Mezan oradadir. Kibnshlar, ona saygi gosterirler. Yagmur M
duasma ~kbklannda onun yiizii suyu hiirmetine yagmur yagmas1m m
dilerler ve: "Bu saliha bir kadinm mezandrr." derler.
Vakidi dedi ki: Hicretin yirmisekizinci senesinde Habib b. Mesleme le
r~
, Bizans diyanndan olan Suriye'ye gidip sav~b.
Hz.Osman da Hristiyan bir kadm olan Naile binti Ferafise el-
Kelbiye ile evlendi. Hz. Osman, kendisiyle gerdege girmmeden once z::
Naile Miisliiman oldu. le
Bu senede Hz. Osman, evini Medinetii-z-Zevra'da in~a etti. Yine a~

aym YJ.l mii'minlerin emiri Osman b. Affan halka haec ettirdi.

bi
H
01
A
M
n
01

if
 HiCRETiN YiRMiDOKUZUNCU SENESi

Hz. Osman, bu senede Ebu Musa el-E~'ari'yi -alb sene, ba~ka bir ri-
vayete gore ise i.i~ sene gorev yapbktan sonra- Basra valiliginden ahp
yerine Abdullah b. Amir b. Ki.irz b. Rebia b. Habib b. Abdi $ems'i vali ola-
rak ata<h. Abdullah b. Amir, Hz. Osman'm da)'lSI ogluydu. Yirmibe~ ya-
~mdaki Abdullah b. Amir'in komutasma Ebu Musa ile Osman b. Ebu'l-
As'm ordulanm verdi. Abdullah b. Amir, Basra'da alb Yil valilik yapb.
Bu senede Abdulllah b. Amir, Fars illerini fethetti. Vakidi ile Ebu
Ma'~er bu gori.i~tedirler. Seyfb. Omer'e gore ise Fars illeri, hicretin yir-
midokuzuncu senesinden once fethedilmi~tir. Dogrusunu Allah bilir.
Bu senede Hz. Osman, Peygamber camiini geni~letti. Batn-1 Nah-
le'den getirilen kire~le s1va<h. Nakl~h ta~larla si.isledi. Si.itunlanm mu-
rassa ta~lardan yapbrd1. Tavamm sacla kaplatb. Mescidin uzunlugu
160, zira geni.~ligi ise 150 zira oldu. Mescitte alb kap1 a~b. Hz. Omer'in
zamamnda da mescidin kapllan alb taneydi. Hz. Osman, mescidi geni~­
letme ve onarma faaliyetine hicri yirmidokuzuncu senenin rebiyi.ilevvel
a)'lnda ba~la<h.
Bu senede Hz. Osman insanlara haec ettirdi. Kendisi i~in Mina'da
bir ~ad1r kuruldu. Bu, Hz. Osman'm Mina'da kurdugu ilk va<hr oldu.
Hz.Osman, bu senede namaz1 dort ~ekat olarak kll<h. Birvok sahabe
onun bu hareketini protesto etti. Mesela Ali, Abdurrahman b. Avfve
Abdullah b. Mesud gibi zatlar bu hareketine kar~1 vlkblar. Hatta ibn
Mesud ~oyle demi~ti: "$u dort rekata ne demeli? ikisi kabul edilebilir."
tbn Cerir'in rivayetine gore Abdurrahman b. Avfla tart1~an Hz. Osman,
ona ~oyle dedi:
-Ben, Mekke'den evliyim (onun ivin namaz1 dort rekat olarak kll-
dim).
-iyi ama senin Medine'de ailen vard1r. Senin: "Mekke'den evli-
yim." demene bakarsak ~u anda senin hammm Medine'dedir. Ve istedi-
gin zaman Medine'den ~klyor, istedigin zaman ikamet ediyorsun. Mek-
ke'ye de istedigin gibi girip pk1yorsun.
-Benim Taifte mal1m var<hr. Hacc1m1 ifa ettikten sonra gidip Ta-
ifteki mahma bakmak istiyorum.
-Seninle Taif arasmda i.i~ gi.inli.ik yol vard1r.
-Yemenlilerden bir grup ikamet halinde namazm iki rekat kllma-
254 IBNKES1R

cajp.ru iddia etmi~ler. Benim de burada iki rekat namaz kllmjp.m1 goriir-
lerse bunu kendileri i~in bir delil sayarlar.
-Rasulullah (s.a.v.), kendisine vahyin indigi ve Mi.isli.imanlann az
olduklan o gi.inlerde, aynca Ebu Bekir'le Orner zamanmda da Mina'da
namazm iki rekat olaraklolmmjp.ru biliyorsun. Sen de halifeliginin ilk
zamanlannda burada namaz1 iki rekat olarak klhyordun.
Hz. Osman, sustu ve:
- Bu, benim gori.i~i.imdi.ir, dedi.
ki
d~
h~
le:

yr
dl.
be
ar
h::
k::
dl
8::
di
er
S::

bl
 HiCRETiN OTUZUNCU SENESi

Bu senede Said b. As, Taberistan'1 fethetti. Buraya gazaya giden ilk

kimse Said b. As'br. Seyfb. Omer'in anlatb~na gore Taberistan halki,
daha once Siiveyd b. Mukrin'le ban~ antla~mas1 yapm1~ ve isbehbez-
ha'nm verdigi mal kar~1h~nda arbk oraya saldinlmamasim istemi~­
lerdi. Dogrusunu Allah bilir.
Medaini'nin anlatb~na gore Said b. As, aralannda Hasan ve Ruse-
yin ile dart Abdullah, Hiizeyfe b. Yeman ve t;ok saYida sahabenin bulun-
dugu bir ordu ile Taberistan iizerine gitmi~, birt;ok beldelere ugram1~,
bol miktarda mal elde etme kar~1h~nda bu beldelerin halk1 ile ban!?
antla!?mas1 yapml!?ti. Nihayet Curcan'a bagh bir beldeye varmi!?, ora
halk1 ile sava~m1~lar, hatta korku namazm1 k1lmak mecburiyetinde
kalm1~lardi. Said b. As, Rasulullah (s.a.v.)'m korku namaz1m nasil kil-
di~m Hiizeyfe'ye sormu~, o da kendisine anlatm1~ ve anlatb~ ~ekilde
Said b. As, korku namaZim klldlrmi~ti. Sonra kale halki Said'den arn,an
dilemi~, o da onlardan bir tek ki~iyi dahi oldiirmemek iizere onlara
eman vermi!?ti. Bunun iizerine onlar da kale kapisim at;mi!?lardi. Fakat
Said, bir ki~i di~mda onlann tamammioldiirmii!? ve kaledeki biitiin e~­
yaYI ele get;irmi!?ti. Beni Nehd kabilesinden birisi, ganimetler arasmda
iizerinde biiyiik bir kilidin bulundugu bir sand1k bulmu~ ve it;inde mii-
cevherat oldugunu sanmi!?ti. Bu durumu haber alan Said, Beni Nehdli
adama sand1~ getirmesini emretmi~, sand1k getirilip kilidi klnlmca
it;inde ikinci bir sand1~n oldugu goriilmii!?tii. 0 sandik da apldi~nda
it;inde klrmizi bir bez bulunmu~tu. Bu bezi at;bklannda it;inde san bir
bezin oldugu goriilmii~, san bezi at;hklannda da it;inde koyu kirmizi
renge boyanm1~ iki testis ve bir giil bulmu~lard1. $airin biri de, bu iki
~eyle Beni Nehdli adam1 hicvedip ~oyle demi~ti:

"Alicenab kimseler, esir ve ganimetler elde ederek geri donerler.

Beni Nehdli adam ise, bir sandik iyinde iki testis ve kirmiZl bir gill
buldu.
Bunlar t;ok ~eylerdir. Onun it;in onlar, bunu ganimet sayd1lar.
Sakin ola ki yamlmayasm."

Dediler ki: Daha sonra Ciircanhlar, Said b. As'm kendileriyle yap-

256 IBNKES1R

m1~ oldugu ban~ antla~masm1 ihlal ettiler. Antla~ma geregince odeme- m:

leri gereken 100.000 veya 200.000 yahut 300.000 dinan vermek isteme- Mt
diler. Bundan sonra ileride de ~aallah anlatacagumz gibi Yezid b. Mii- Eb
helleb, bir orduyla iizerlerine gonderildi. mE
Hicretin otuzuncu senesinde Hz. Osman, Velid b. Ukbe'yi Kille vali- riv
liginden al1p yerine Said b. As'! atadl. Velid'in valilikten azledilmesinin Os
sebebi §uydu: Bir giin sabah namaZim cemaata dort rekat olarak klldlr- deJ
mi§, sonra doniip: "Daha da arbraJlffi m1?" diye sormu§, cemaattan biri §in
de: "Bu giinden sonra art1k seni ziyaret etmeyecegiz." demi§ti. Bundan Os
sonra kendisiyle aralannda anla§mazhk ve dii§manl1k bulunan bir top- dez
luluk, Hz. Osman'a gidip Velid'i §ikayet etmi§lerdi. $ikaye~lerden biri led
gidip Velid'i i~ki i~erken gordiigunii, bir ba§kaSl da onun i~ki kustugunu otu
gordiigunii soylemi§ti. Hz.Osman da Velid'in getirilmesini ve i~ki i~me i.i~i
haddine ~arpbnlmasm1 emretmi~ti. Anlabldl~na gore Hz. Ali, getiri-
len Velid'in elbiselerini iizerinden pkarmi§, Said b. As da onu Hz.Os-
man'm huzurunda klrba~lam1§b. Hz.Osman, onu valilikten azletmi§,
yerine Kufe valiligine Said b. As'1 atami§b.
Hicretin otuzuncu senesinde Hz. Osman'm parma~nda bulunan siyE
peygamber yiiziigu Eris kuyusuna dii§tii. Bu kuyu, Medine'ye iki millik
mesafede bir yerdeydi. Kuyular arasmda suyu en az olandl. Qok masraf
yap1lmasma ve ~okca aranmasma ragmen §U zamana kadar dahi o yii-
ziik bulunamami§br. Bundan sonra Hz. Osman, parma~na giimii§ten
bir yiiziik takb. Uzerine de Muhammediin Rasulullah (s.a.v.) ibaresini
yazdlrdl. Hz. Osman oldiiriildiigunde bu ikinci yiiziik kayboldu. Kimin
aldl~ bilinemedi.
ibn Cerir, Peygamber (s.a.v.)'in onceleri altm, sonra giimii§ bir yii-
ziik takb~m, Hz. Omer'i Kisra'ya, D1hye'yi de Kayser'e gonderdigini
anlatan uzun bir hadis nakletmi§tir. Hz.Osman'm kuyuya dii§iirdiigu Ebu
yiiziik, onceleri Peygamber (s.a.v.)'in parma~nda idi. Onun vefatmdan ml§t
sonra halife Ebu Bekir'in parma!Pnda idi. Onun da vefatmdan sonra tan1
halife Omer'in parma~nda idi. Onunda vefatmdan sonra halife Os- olar:
man'm parma!Pnda alb Yll miiddetle kaldl. Sonra Eris kuyusuna dii§tii.
Hicretin otuzuncu senesinde $am'da Muaviye ile Ebu Zerr arasmda an-
la§mazhk ba§ gosterdi. Ebu Zerr, Muaviye'nin baz1 uygulamalanna
kar§l pkb. Mal biriktiren zenginleri protesto ediyordu. lnsana yetecek
miktardan fazla maim stok edilmesini uygun gormiiyordu. Fazla maim Lah1
stok olarak verilmesi gerektigini soyleyip §U ayeti bu dogrultuda tevil mi.iu
ediyordu. kara
"Altm ve giimii§ii biriktirip Allah yolunda sarfetmeyenlere can ya- Rasu
klcr bir azab1 miijdele." (et-Tevbe, 34.) mek
Muaviye, onu bu gorii§lerini yaymaktan men ediyor ama o Muavi-
ye'nin ikazlanna aldln§ etmiyordu. Bunun iizerine Muaviye, Hz. Os-
 BOYOK IsLAM TARIHI 257

man'a mektup yazarak onu Medine'ye celbetmesini taleb etti. Ebu Zerr,
Medine'ye gidince Hz. Osman, baz1 hareketlerinden otiirii onu kmadi.
Ebu Zerr, ~am'a donmek istedigini soyleyince Hz. Osman buna izin ver-
medi. Medine'nin dogusunda Rabaza'da ikamet etmesini emretti. Bir
rivayete gore Rabaza'da ikamet etmeyi bizzat Ebu Zerr'in kendisi Hz.
Osman'dan taleb etmif? ve f?oyle demif?tir: «Rasillullah (s.a.v.) bana §6yle
demif?tir: "Binalar Sel mmbkasma ulaf?b~nda sen oradan pk." l§te
§imdi binalar da Sel mmhkasma ula§ml§hr.» Boyle demesi ii.zerine Hz.
Osman, Rabaza'da ikamet etmesi i~in Ebu Zerr'e izin verdi ve hicretin-
den sonra bedevi hale donmemesi i~ ara srra Medine'ye gelmesini soy-
ledi. 0 da boyle yapb. Vefat edinceye kadar Rabaza'da kald1. Hicretin
otuzuncu senesinde Hz. Osman, Zevra mmhkasmda cuma giinleri
ii~iincii ezanm okunmasm1 emretti.

HlCRETiN OTUZUNCU SENESlNDE VEFAT EDEN ZATLAR

~eyhimiz Ebu Abdillah ez-Zehebl'ye gore bu senede vefat eden §ah-

siyetler §unlarmr:

UBEYB.KA'B

Vakidi de bu zatm hicri otuzuncu senede vefat ettigine dair gelen ri-
vayetin sahih oldugunu soylemi§tir.

CEBBAR B. SAHR

Bu zatm soy kiitiigu §oyledir: Cebbar b. Sahr b. Umeyye b. Hansa

Ebu Abdirrahman el-Ensfui. Akabe bey'atma ve Bedir gazvesine kabl-
mi§br. Rasulullah (s.a.v.) onu, Hayberlilerin elde ettikleri iiriiniin mik-
tanm tahmin edip belirlemek ve yans1m almak iizere Hayber'e gorevli
olarak gondermi§tir. Altmi§ ya§mda vefat etmi§tir.

HATlB B. BELTAA

Bu zatm soy kiitiigu §Oyledir: Hatib b. Beltaa b. Amr b. Umeyr el-

Lahmi. Beni Esed b. Abdi'l-Uzza'nm miittefikidir. Bedir gazvesine ve
miiteakip gazvelere kablml§hr. Rasulullah (s.a.v.)'m Mekke fethine
karar verdigini mii§riklere bir mektupla bildiren ki§i budur. Ancak
Rasulullah (s.a.v.), onun ileri siirdiigu mazereti kabul etmif?, sonra bir
mektupla lskenderiye Meliki Mukavkis'e el~ olarak gondermi§tir.

B. ISLAM TARUII C.VII, F.17

258 ffiNKES1R

TUFEYL B. HARtS

Bu zatm soy kiitiigu de §Oyledir: Tiifeyl b. Haris b. Miittalib. Ubeyde

ile Husayn'm karde§idir. Bedir gazvesine kablmi§trr. Said b. Umeyr, bu
zabn da hicri otuzuncu senede vefat ettigini soylemi§tir.

ABDULLAH B. KA'B B. AMR EL-MAZ1Ni

Kiinyesi Ebu'l-Haris'tir. Ebu'l Yahya el-Ensfui oldugu da soylenir.

Bedir gazvesine kahlill. 0 zaman ganimetlerin be§te birinin muhafaza-
smdan sorumluydu.

ABDULAH B. MAZ'UN

Osman b. Maz'un'un karde§idir. Habe§istan'a hicret etmi§ ve Bedir (

gazvesine kahlmi§hr. (

l
1YAZ B. ZUHEYR l
(

Bu zatm soy kiitiigu de §Oyledir: lyaz b. Ziiheyr b. Ebu eeddad b. Re- l

bia b. Hilal Ebu Said el-Kure§i el-Fihri. Bedir gazvesi ve miiteakip gaz- 1
velere kahlmi§hr. ~
l
MESUD B. REB1A I
(

Mesud b. Rebi oldugu da soylenir. Kiinyesi Ebu Amr el-Karidir. Be- l1

dir gazvesine ve miiteakip gazvelere kablmi§hr. Altmi§ kiisur ya§mda t
vefat etmi§tir.
'(
MAMER B. EBl SERH I

Bu zatm soy kiitiigu de §Oyledir: Marner b. Ebi Serh b. Rebie b.Hilal

el-Kure§i Ebu Sa'd el-Fihrl. Asll admm Amr oldugu da soylenir. Bedir
gazvesine kahlmi§hr. Sahabelerin ilklerindendir.

EBUUSEYD

Bu zatm soy kiitiigu §Oyledir: Ebu Useyd Malik b. Rebia. Fellas'm

ifadesine gore bu zat, hicretin otuzuncu senesinde vefat etmi§tir. Sahih 1
kavle gore ise hicretin klrkmcr senesinde vefat etmi§tir. Altmi§illCl hicri t
senede vefat ettigine dair zaylfbir rivayet de varillr. Dogrusunu Allah c
bilir. ].\
 HiCRET!N OTUZB1R1NC1 SENESt

Vakidl'ye gore bu senede Sevari ve Esavide deniz sav~lan yap:tldi.

Ebu Ma'!?er :.se Sevari gazvesinin hicri otuzdordiincii senede yapildi~m
soylemi!?tir.
Vakidi ile Seyfb. Orner ve digerlerinin, anlattlklanna gore Sevari
sav~1mn sebebi losaca §Oyleydi: Hz. Osman'm halifeliginin ilk iki sene-
sinde Muaviye, ~am'1 ve ~evresini derleyip toparlaw. Allah ondan raZI
olsun. OraYl giizelce koruyup muhafaza etti. Bununla beraber her sene
o, yaz mevsiminde Bizans beldelerine gaza yap1yordu. Bu sebeple onun
bu gazvesine yaz gazvesi denildi. Bu gazvesinde bir~k adamlar oldiiriip
bir~oklanm esir alw. Kaleler fethetti. Malian ganimet olarak ele ge~­
di. Dii§manlan korkuttu. Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh, Afrika ve Endii-
liis'te Frank ve Berberileri vurunca Bizanshlar, Herakliyus'un oglu
Kostantin'in ~evresinde toplanwlar. Daha once !shun tarihinde benzeri
goriilmemi§ biiyiik bir ordu te§kil edip Miisliimanlarm iizerine yiiriidii-
ler. iki ordu kar§I kar§Iya gelince Bizanslllar, geceyi ~an ~ahp ha~ pkar-
makla ge~rdiler. Miisliimanlarsa namaz lohp Kur'an okumakla ge~r­
diler. Sabah olunca Abdullah b. Sa'd, arkada§lanm gemilerde saf dii-
zenlerine soktu. Allah'1 an1p Kur'an okumalanm tavsiye etti. Bu sava!?-
ta haz1r bulunan Miisliimanlardan biri !?Oyle demi!?tir:
"Daha once benzeri goriilmemi§ ~ok SaYJda gemilerle iizerimize gel-
'diler. Yelken direklerini diktiler. Riizgar onlann lehine, bizim aleyhi-
mize esiyordu. Gemilerimizi demirledik, sonra riizgar dindi. Onlara
!?Oyle dedik:
-isterseniz biz de siz de karaya pkahm. Hangimiz once ~1karsa o
Oliir.
Onlar bizim bu teklifimiz iizerine hep birlikte:
-HaYir, suda sava!?ahm, suda sava!?ahm, dediler.
Onlara yakla§tlk. Gemilerimizi onlann gemilerine baglawk, sonra
kll1~larla iizerlerine sald1rd1k. Ellerinde kll1~lan ve han~erleri olan
adamlar birbirlerinin iizerlerine abhyorlarw. Dalgalar gemileri kiYiya
itti. Dalgalar adamlann cesetlerini loYJya abyordu. Cesetlerden biiyiik
bir dag meydana geldi. Su kan rengine biiriindii. Miisliimanlar, o giin
daha once benzeri asla goriilmemi!? bir sab1r ve dayamkl1k gosterdiler.
Miisliimanlardan ~ok SaYJda adam oldii. Bizanshlardansa daha fazlasl
260 ffiNKESlR

oldii. Sonra Cenab-1 Allah, zaferini Miisliimanlara ihsan etti. Kostanin le

p:
ve askerleri ka~tllar. Ger~ekten saylian azalmif?ti. Kostanin de a~r ve
I1
i~e tesir etm~ yaralar varw. Bir siire tedavi gordii. Abdullah b. Sa'd, Za-
ri
tii's-Sevari'de giinlerce kalw. Sonra gii~lenmif?, teyid edilmi§ ve muzaf-
t~
fer olarak geri dondii."
Vakidi, Ziihrinin f?oyle dedigini rivayet etmi~?tir: «Bu gazvede Mu-
hammed b. Ebu Hiizeyfe ve Muhammed b. Ebu Bekir de vardi. Bunlar, h
Hz. Osman'm kusurunu ve Ebu Bekir'le Omer'e muhalefet edip onlann h:
uygulamalanna ters dii§en uygulamalar yapb~nm a~ga ~kb~m, ka- h
mnm mubah oldugunu, zira irtidat edip Kur'an'1 inkar eden ve kam, la
RasU.lullah tarafmdan mubah kllman Abdullah b. Sa'd'1 bu sava§ta ko- f?l
n
mutan olarak gorevlendirdigini soylediler. Rasulullah (s.a.v.) tarafm-
gc
dan siirgiin edilen baz1 kimseleri vali olarak tayin ettigini, Rasw-
ullah'm ashabm1 valiliklerden azlettigini, Said b. As ile Abdullah b.
g,
Amir'i vali olarak gorevlendirdigini soyleyip Hz. Osman'! ele~?tirdiler.
Onlann bu elef?tirilerini duyan Abdullah b. Sa'd, kendilerine:" Benimle dl
beraber gemiye binmeyin." dedi. 1kisi, Miisliimanlardan hi~birinin i~­ si
de bulunmadi~ bir gemiye bindiler. Diif?manla kar§Il~Ildi~nda bun- y:
lar diif?mana karf?I en az savaf?an ki~?iler oldular. Bu davramf?lanmn se- A
bebi kendilerine soruldugunda f?Oyle dediler: "Baf?Imizda emirlik yap- ri
masi uygun olmayan bir adamla birlikte nasll sav~1nz?" Abdullah b.
Sa'd, kendilerini boyle davranmaktan ~?iddetle saklnd1np §oyle dedi:
"Allah'a yemin ederim ki, mii'minlerin emiri Hz.Osman'm iradesine uy-
gun olmaillgm1 bilmeseydim, mutlaka sizi cezalanillnr ve sizi hapseder-
le
di m. "
Vakidi dedi ki: Hicretin otuzuncu senesinde Habib b. Mesleme tara-
fi.ndan Ermeniye fethedildi. Yine bu senede Fars hiikiimdan Kisra oldii-
riildii.

F ARS HUKOMDARI KtSRA YEZDUGURD'UN OLDURULMESt de

tbn 1shak dedi ki: Yezdiiciird, az bir toplulukla birlikte Kirman'dan

he
ka~p Merv §ehrine gitti. Mervlilerden mal istedi. Ona vermediler. Ve
a<
kendilerine zarar vermesinden korktular. Ona kar§I kendilerine yar- e1
illm etmeleri i¢n Tiirklere haber gonderip imdat dilediler. Tiirkler gelip nc
ct
Yezdiiciird'iin arkadaf?lanm oldiirdiiler. Kendisi de ka~p deniz kiYISID-
da degirmen taf?I yapan bir adamm evine s1~ndi. Vakit geceydi. Uyu-
ta
di
duktan sonra degirmen taf?I imalatciSI olan adam onu oldiirdii.
Medaini dedi ki: Arkada§lannm oldiiriilmesinden sonra Yezdii- gt
m
ciird, b~mda tacr, belinde kemeri, elinde klhcr oldugu halde yaya yiirii-
yiip gitti. Degirmen taf?I yontan adamm evine vardi. Eve girip oturdu. H
Ev sahibi bir fusabm bulup onu oldiirdii. Uzerindeki ef?yaYI aldi. Tiirk- hi
 BoYOK ISLAM TARIHI 261

ler, Yezdiiciird'ii aramaya plam~lar<h. Gelip cesedini degirmen ~~ ya-

pan adam1n evinde buldular. Ne var ki ev sahibi onu oldiirmii~ ve iize-
rindeki e§yalanm almu~ti. Tiirkler de ev sahibini ve aile efradrm oldii-
riip Kisra'nm oradaki e§yasmi al<hlar. Kisrayt da bir tabuta koyup Is-
tahr ~ehrine gotiirdiiler.
Yezdiiciird, oldiiriilmeden once Mervli bir ka<hnla cinsel ili~kide bu-
lunmu§, ka<hn hamile kalmi§ ve Yezdiiciird'iin oliimiinden sonra eksik
hilkath (organlan eksik) bir ~uk dogurmu§ ve o ~ugu eksik yarabh~­
h anlamma gelen 'Mahdic' a<hyla adlan<hrmi§b. Onun, Horasan'da ev-
lad ve ziirriyeti var<hr. Kuteybe b. Miislim, Horasan ve ~vresinde sava-
§Irken Yezdiiciird'iin soyundan iki cariyeyi esir alnn§br. Bunlardan bi-
rini Haccac'a gondermi~, Haccac da bu cariyeyi Velid b. Abdiilmelik'e
gondermi~ti. Cariye de Velid'e nakls lakab1yla lakablanan Yezid'i do-
gurmu~tu.
U stadlanndan naklettigi bir rivayette Medaim §oyle demi§tir: Yez-
diiciird, arkada§lan hezimete ugra<hktan sonra abm bogazla<h. Kendi-
si yaya olarak yola pkarak nehir klytsmdaki bir degirmene var<h. Ora-
ya Mer'ab deniyordu. Orada iki gece kal<h. Dii§man onu aramaktay<h.
Ama nerede oldugunu bilmiyorlar<h. Sonra degirmen sahibi geldi. Uze- ·
rinde elbisesi ve ziynetleri oldugu halde Kisrayt gordii. Ona sordu:·
--Sen kimsin? !ns misin, cin misin? .
-!nsim, cin degilim. Yanmda yiyecek bir§ey varm1?
-Evet.
Boyle dedikten sonra degirmenci ona yemek getirdi. Kisra, ona §oy-
le dedi:
-Ben, giir sesli bir adam1m. Qal1p §arkl soylemem i~ bana bir alet
getir. Degirmenci de §ehrin komutanlanndan birine gitti. Ondan bir
~algi aleti istedi. Komutan, bu aleti ne yapaca~m sorunca degirmenci:
- Yan1mda daha once benzerini gormedigim bir adam var. 0, ben-
den bu aleti istedi, dedi.
Komutan da degirmenciyi al1p Merv §ehrinin valisi Babah oglu Ma-
heveyh'e gonderdi. Durumu ona anlatb. Vali Maheveyh degirmendeki
adamm Yezdiiciird oldugunu soyledi ve kendisine ba§Im getirmesini
emretti. Degirmenciyle birlikte komutan, degirmene gittiler. Degirme-
ne yakla§tlklannda komutan ve beraberindekilerle degirmenci, Yezdii-
ciird'ii oldiirmekten kortular. Birbirlerini iteleyip one siirdiiler. Komu-
tan ve adamlan degirmenciye: "Sen i~eri gir ve Yezdiiciird'ii oldiir." de-
diler. Degirmenci i~eri girdiginde Yezdiiciird'iin uyumakta oldugunu
gordii, bir ·t a§ al1p kafasma vurdu ve kafasrm p~aill. Sonra da kafasi-
m kopanp komutana ve askerlerine teslim etti. Cesedini de nehire att1.
Halk ~1k1p degirmenciyi oldurdii. Bir papaz da gelip Yezdiiciird'iin ne-
hirdeki cesedini alarak bir tabuta ya da san<hga koyup Istahr ~ehrine
262 IDNKESIR

gonderdi. Dl
Ba~ka bir rivayete gore Yezdiictird, o degirmencinin evinde yemek fi
yemeksizin ii~ giin kalm1~. Nihayet degirmenci ona aciytp: k
-YaZiklar olsun sana ey miskin adam! Sen yemek yemeyecek mi- R
sin? demi~ ve ona yemek getirmi~ti. Yezdiiciird de:
-Ben, ~arki soylenmeden yemek yiyemem, demi~.
Degirmenci de: n:
-Ye, ben sana ~arki soyliyeyim, diye ka~Il1k vermi~ti.
Yezdiiciird, degirmenciden bir ~algi aleti getirmesini istemi~, degir-
menci de komutanlardan birinden bu aleti istemek iizere di~an ~kmi~­
ti. Komutan ve beraberindeki askerler, degirmencinin iizerinden mis
kokusu sa~ldi~m goriince degirmencinin bu kokuyu siiriinemeyecegi-
ni bildiklerinden hayrete d~iip, sebebini sormu~lar, o da durumu ken-
dilerine anlatip:''Yarumda ~u ve ~u evsafta bir adam var, demi~ti. Ko- 01
mutan ve yamndaki adamlar, degirmendeki ki~inin Yezdiictird oldugu- n
nu anlam1~lard1. le
Kalkip degirmenciyle birlikte degirmene vardilar. Once degirmen- b:
ci i~eri girdi. Yezdiictird'ii yakalamak istedi. Yezdiiciird durumu farket- 6.
ti. Ona ~oyle dedi: bl
· -Yaz1klar olsun sana! Yiiziigum, kemerim ile bilegizim senin ol- r2
sun. B1rak da ~uradan gideyim .
-Haytr, bana dort dirhem ver ki, seni sahvereyim. Yezdiiciird'iin
yanmda dort dirhem bulunmadi~ i~n yiiziigune, kemerine ve bilezigi-
ne ek olarak kiipelerinden birini de verecegini soyledi. Ne var ki, degir-
menci dort dirhemi almadan onu b1rakmayaca~ru 1srarla soyledi. Yez-
diiciird, durumun vehametini kavradi. Ciinkii askerler onu ku~atmi~­
lardi. Ku~attiklannda onu oldiirmeye kastettiler. Yezdiiciird, onlara
~oyle dedi:
- Yaz1klar olsun size! Beni oldiirmeyin. Ciinkii biz, kitaplarimizda
okudugumuza gore hiikiimdarlan oldiirmeye ciiret edenleri Cenab-1 Al-
lah, diinyada ate~le yakip azaplandiracaktir. Buna ek olarak ahirette
de azaplandiracaktir. Beni oldiirmeyin. Beni hiikiimdanmza ya da
Araplara gotiiriin. Ciinku onlar hukumdarlan oldurmekten ~ekinirler.
Yezdiiciird'iin bu teklifini kabul etmediler. Uzerindeki zinetleri yagma-
ladilar. Onu bir ~uvala koyup kiri~le bogdular ve nehire atblar. t~de
bulundugu ~uval kiytdaki bir agaca takilm1~ti. Bir papaz gelip Yezdii-
ciird'iin nehirdeki cesedini alm1~b. Adi llya idi. Yezdiiciird'iin atalanru-
m kendi beldelerindeki Hristiyanlara yapmi§ olduklan iyiliklerden
otiirii ona ~efkat gosterdi. Onu bir tabuta ya da sandiga koyup defnetti.
Uzerindeki zinetleri de mii'minlerin emiri Osman b.Affan'a gonderdi.
Kiipelerinden birini kaybetmi§, o beldenin valisine haber gondererek
odettirmi§ti. Yezdiiciird'iin hiikiimdarh~ yirmi sene siirmii§tii. Bu yir-
 B"OYOK ISLAM TARllU 263

mi senenin dordii huzur ve siikUn.et i¢nde ~~ti. Geri kalan siire zar-
fmda §ehirden §ehire ko§mU§ Miisliimanlardan ve lslfuni-yetten kor-
kup ka~mi§b. 0, diinyadaki Fars hiikiimdarlarmm sonuncusuydu. Zira
Rasulullah (s.a.v.), bir hadisinde §oyle buyurmu§tu: ·
"Kayser oldiikten sonra ba§ka bir Kayser gelmeyecektir. Kisra ol-
diikten sonra ba§ka bir Kisra gelmeyecektir. Nefsim kudret elinde bulu-
nan zata yemin ederim ki, siz bu ikisinin hazinelerini Allah yolunda sarf
edeceksiniz." Bu hadisi, Buhari rivayet etmi§tir. Sahih hadiste sabit ol-
dugu gibi Peygamber (s.a.v.)'in mektubu kendisine geldiginde Kisra
Yezdiiciird, onu par~alami§b. Bunun iizerine Peygamber (s.a.v.), onun
da parampar~a olmas1 ipn beddua etmi§ ve bu bedduas1 tamamen ger-
~ekle§mi§ti.
Hicretin otuzbirinci senesinde lbn Amir, b~k fetihler yapti. Daha
once sulh yapan beldelerin halklan, sulh maddelerini ihlal etiklerinden
lbn Amir oralan yeniden fethetmi§ti. B~ yoluyla ele ge~digi §ehir-
lerden biri de Merv §ehriydi. Ylihk 2.200.000 dirhem harac almak §ar-
byla bura halkiyla sulh antla§masi yapml§b. Ba§ka bir rivayete g()re ise
6.200.000 dirhem alma §arbyla bura halkiyla ban§ antla§masi yapnn§-
br. Yine bu senede Hz. Osman, insanlara haccettirmi§tir. Allah, ondan
razi olsun.
 ne1
v~
bUJ
de

ikt
H1CRET1N OTUZ1K1NC1 SENESt lar
lisi
Bu sene Muaviye, Bizans iilkesine gidip gaza yapb. lsianbul bo~­ lar
na kadar varch. Yarunda zevcesi Atike de varch. B~ka bir rivayette an-
lablm~na gore beraberindeki zevcesi Fatrma binti Karta b. Abdi Amr b.
Nevfel b. Abdumenafimi§. Ebu Ma'§er ile Vakidi boyle demi§lerdir. or~

Said b. As, Selman b. Rebia'Yl bir orduya komutan olarak atach ve va

Bab'a gidip sava§masmi emretti. Oralann valisi olan Abdurrahman b.
Rebia'ya da mektub yazarak Selman b. Rebia'ya yarmmcr olmasm1 em- so:
retti. Selman, Belencer'e vanp ora)'! ku§atb. ~hire kar§l biiyiik kii~iik
mancrmklar kurup §ehri ~lam. Belencerliler, Selman b. Rebia ordusu-
na kar§I pkblar. Tiirkler de onlara yarmmcr oldular. tki taraf arasmda nr
§iddetli bir ~arpl§ma cereyan etti. Tiirkler, Miisliimanlarm oliimsuz ol-
duklanm samyorlard1. Ancak bu sava§tan sonra Miisliimanlara kar§l
ciiretkar oldular. Bu sava§ta iki tarafkar§I kar§Iya gelince Belencerli-
lerle birle§en Tiirkler, Miisliimanlarla sava§blar. 0 giin Abdurrahman
b. Rebia oldl.iriildii. Kendisine Zl.innun am talolmi§b. Miisliimanlar, he-
zimete ugra)'lp iki gruba aynlmlar. Bir grup Hazar tarafina gitti. Diger kt
grupsa Cilan ve Ciircan tarafina gitti. Bu grupta Ebu Hiireyre ile Sel- ya
man-1 Faris! de varm. Tiirkler, bu sava§ta oldiiriilen Abdurrahman b. te:
Rebia'nm cesedini ahp kendi beldelerinden birine defnettiler. Bu zat, Oil
Miisliimanlann onde gelen §ah§iyetlerinden olup bahadrr bir kimse idi.
Tiirkler, onun mezarma gidip onun yiizii suyu hl.irmetine Allah'tan yag-
mur dilerlerdi. Abdurrahman b. Rebia §ehid dii§l.ince Said b. As, bu gru-
bun ba§ma Selman b. Rebia'Yl komutan olarak atam. Hz. Osman, kendi-
lerine takviye olarak Habib b. Mesleme'yi ~amh bir gurubla birlikte
gonderdi. Habib ile Selman, komutanhk hususunda ihtilafa dii§tiiler.
Bu ihtilaf, Kufelilerle ~amhlar arasmda vuku bulan ilk ihtilaf oldu.
Hatta bu esnada Kufelilerden Evs achnda bir adam §oyle demi§ti:
"Eger Selman'! vurursamz biz de Habib'inizi vururuz. Eger Osman
b. Affan'a giderseniz biz de gideriz. Adaletli davramrsamz dogrusu bu
s1mr vilayeti, emirimizin vilayetidir. Emir de askeri birliklerle gelmek-
tedir. Biz s1mr koruyuculan ve himayecileri olduk. Geceleri her s1mrda
ok atar ve dii§mani maglup ederiz."
Hicretin otuzikinci senesinde ibn Amir, Merviruz, Talkan Feryab,
Ciizcan ve Taharistan'1 fethetti. Merviruz §ehrini fethetmek iizere Ah-
 B"OYOK ISLAM TARIHI 265

nefb. Kays'1 gonderdi. Ahnef, bu §ehri kU§atti. Halk ona kar§I ~b. Sa-
Va§blar. Nihayet Ahnef, onlan kmp ge¢rdi ve kalelerine s1gmmak mec-
buriyetinde b1rakti. Sonra bol miktarda mal vermeleri ve arazileri ipn
de hara~ odemeleri §arbyla onlarla ban§ antla§masi yapb. Bu antla~­
manm §artlanndan biri de Kisra'mn Merv valisi Merziiban'm oglu ip.n
ikta olarak verdigi arazi yine Merv valisine brrakilacakti. Kisra, insan-
lann yolunu kesen ve onlan yiyen biiyiik bir ejderhaYI oldiiren Merv va-
lisi Merziiban'm babasma o araziyi ikta olarak vermi~ti. Ahnef, bu §art-
lar ~er~evesinde Mervlilerle ban§ antla§masi yapti. Onlara bu antla~­
maJI i~eren bir mektup yazdi.
Ahnef de bundan sonra Akra b. Habis'i Ciizcan'a gonderdi. Akra,
oraJI iki taraf arasmda cereyan eden bir sava§tan sonra fethetti. Bu sa-
va§ta Miisliiman baharurlardan baz1lan oldiiriilmii§tii. Sonra Miislii-
manlar muzaffer oldular. Ebu Kesir en-Neh§eli, bu sava§la ilgili olarak
soyledigi uzun bir kasidenin bir klsmmda §Oyle demi§ti:

"Yagmur yiiklii bulutlar ortaya pkbklannda, semada belirdikle-

rinde,
Ciizcan'da vurulup olen gen~lerin yatbklan yeri suladi.
Koydeki iki ko§ke kadar her tarafi 1slatti.
Orada onlan iki Akra mahvetti."

Sonra Ahnefb. Kays, Merviruz'dan kalklp Belh §ehrine gitti. OraJI

ku§atb. Halkln 400.000 dirhem vermeleri §art1yla ban§ antla§masi
yapb. Oraya vekili olarak amcasmm oglu Useyd b. Mii§emmes'i bu mah
teslim almas1 i~in b1rakb. Sonra cihad i¢n yoluna devam etti. Fakat lo§
onu zorladi. Arkada§lanna sordu:
-Ne istiyorsunuz, ne yapahm?
-Bizim istedigimizi Amr b. Madikerib dile getirmi§tir.
0, bir §iirinde §oyle demi§tir:

"Bir §eyin iistesinden gelemezsen, onu b1rak da yapabilecegin bir§e-

yi yapmaya ba§la."
Ahnefb. Kays, Belh §ehrine hareket emrini verdi. Oraya gidildi. KI~
mevsimi orada ge¢rildi. Sonra Ahnef, Amir'in yamna dondii. tbn Amir'e
§Oyle denildi: "Senin fethettigin kadar ~ok yeri ba§ka bir kimsenin fet-
hetmesi goriilmemi§tir. Farisi, Kirman'1 Sicistan'1 Amir-i Horasan'1 fet-
hettin. "0 da §oyle cevap verdi: "Bu boyle olacakb zaten. Ben bu fetihleri
bana nasip etmesine kar§1 Allah'a bir §iikiir olarak buradan ihrama gi-
rip pa~alan s1vayarak umreye gidecegim." Nisabur'da ihrama girip um-
reye gitti. Mekke'ye vardi~nda Hz. Osman, Horasan'da ihrama gidip
umre niyetiyle Mekke'ye geli§inden otiirii onu klnad1.
266 1BNKES1R

Hicretin otuzikinci senesinde Karin, 40.000 ki~ilik ordusuyla geldi. ba

Abdullah b. Hazm, 4000 ki§iyle onu kar§Iladi. Karin, onu 600 ~i ile on- hll
ci.i kuvvetleri ba§ma geprdi. Ve askerlerin tamamma m1zraklannm ba- U:
§mda ate~ yakmalanm emretti. Gece yans1 di.i§manm bulundugu yere on
abldilar. Ba§langicta onci.i birlikler di.i§mana saldirarak onlan oyaladi. ri~
Abdullah b. Hazm da beraberindeki Mi.isli.imanlarla birlikte saldinya M
gecti. Mi.i§rikler doni.ip kacmaya ba§ladilar. Mi.isli.imanlar da onlan ko-
valadilar. Dilediklerini oldi.iri.iyor, dilediklerini de esir al1yorlardi. Cok
miktarda ganimet ele geprdiler. Bundan sonra Abdullah b. Hazm, lbn
Amir'e fetih mi.ijdesini gonderdi. lbn Amir, onlardan memnun ve ho~­
nud oldu. Daha once Horasan'da komutanhk gorevinden onu azletmi§
oldugu halde bu defa onu eski gorevinde b1rakh. Abdullah b. Hazm da (s.
bu gorevini si.irdi.irdi.i. "R
re·
H1CRET1N OTUZ1K1NC1 SENES1NDE VEFAT EDEN ME~HUR m:
~AHS1YETLER yo
na
ABBAS B. ABDULMUTTAL1B ba

Bu zatm soy ki.iti.igu §oyledir: Abbas b. Abdi.ilmuttalib b. H~im b. m·

Abdumenaf el-Kure§i el-Ha§imi Ebu'l-Fadl el-Mekki. Rasulullah hi
(s.a.v.)'m amcas1d1r. Abbasi halifelerinin atas1d1r. Rasulullah m
(s.a.v.)'tan iki veya uc ya§ bi.iyi.ikti.ir. Bedir sava§mda esir almdi. Fidye ya
vererek kendisini kurtard1. Karde§inin ogullan Akil b. Ebu Talib'le Zll
Nevfel b. Haris'in de fidyelerini odeyip onlan esaretten kurtardl. 01
Onceki sayfalarda da anlatb~mz gibi Hz. Abbas esir al1mp baglan- m:
dl~ zaman Mi.isli.imanlann tamam1 uyuduklan halde Rasulullah ol:
(s.a.v.)'m uykusu kacmi§, uyuyamami§h. Ona sorulmu~tu: le1
-Ya Rasulallah neyin var?
0 da §oyle cevap vermi§ti: ki
-Abbas'm baglar icinde bagland1~m ve inledigini i§itiyorum. Bu ve
yi.izden uyuyam1yorum. ra
Bunun i.izerine Mi.isli.imanlardan biri kalkip Abbas'm ba~m coz- 0!
mi.i§, iniltisi dinmi§ ve Rasulullah (s.a.v.) da uyumu§tu. Abbas, Mekke cu
fethi esnasmda Mi.isli.iman olmu§tu. Rasulullah (s.a.v.), onu Ci.ihfe'de le:
~Ilam~, o da Rasulullah ile birlikte donmi.i§ti.i. Hz. Abbas Mekke fet-
hinde hazrr bulunmu~tu. Anlabldigma g()re o bundan daha once Mi.isli.i-
man olmu§, ancak Raswullah (s.a.v.)'m kendisine izi.n vermesi i.izerine
Mekke'de ikamete devam etmi§ti. Nitekim bu hususta bir hadis de varid
olmu~?tur. Dogrusunu Allah bilir. dt
Rasulullah (s.a.v.), ona saygi gosterir ve evladm babasma gosterdi- H
gi hi.irmeti gosterirdi. "Bu, benim atalanmm bakiyesidir." derdi. Hz. Ab- El
1
 BOYOK ISLAM TARllll 267

bas, insanlar arasmda Kurey~lilere en fazla ~fkat gosteren ve akraba-

hk baglanm gozeten kimse idi. Gorii~ sahibi ve tam alolh bir kimse idi.
Uzun boylu ve beyaz tenli olup yiiziine perde orterdi. Kizlardan b~ka
on oglu vardl. Ogullan ~unlardlr: Temmam (bu en kii~iik ogluydu) Ha-
ris, Abdullah, Ubeydullah, Abdurrahman, Avn, Fadl, Kusem, Kesir ve
Mabed. Aynca kolelerinden yetmi~ini azad etmi~ti.
lmam Ahmed b. Hanbel, Sa'd b. Ebi Vakkas'm ~oyle dedigini rivayet
etmi~tir: Rasulullah (s.a.v.), Abbas i¢n ~oyle dedi: "~u Abbas b. Abdul-
m uttalib, Kurey~lilerin en eli apk olan1 ve akrabahk baglarma en fazla
rivayet edenidir."
Buhari ve Miislim'in sahihlerinde sabit olduguna gore Raswullah
(s.a.v.), Hz. Omer'i zekat toplamak i~in gonderdiginde insanlar;
"Rasulullah (s.a.v.), tbn Cemil ile Halid b. Velid ve amcas1 Abbas'1 bu gO-
revden affedip gondermedi." dediler. Raswullah ta Hz. Omer'e §Oyle de-
mi~ti: "tbn Cemil, 0c almaz, ancak Halid'e gelince siz ona haks1zhk edi-
yorsunuz. 0 Zirhmi ve techizabm Allah yoluna vakfetti. Abbas da benim
nazanmda onun gibidir. Ey Orner, sen duymadm m1 ki, ki~inin amcas1
babasmm bir par~as1d1r."
Sahih-i Buharide Enes'ten rivayet olunduguna gore Hz. Orner, yag-
mur duasma pkti~nda Hz. Abbas'1 da beraber gotiiriir, onun yiizii suyu
hiirmetine Allah'tan yagmur diler ve ~oyle dermi~: "Allah'rm, biz lothga
maruz kald1~m1zda peygamberimizin yiizii suyu hiirmetine senden
yagmur dilerdik. Sen de bize yagmur verirdin. ~imdi de peygamberimi-
zin amcasmm yiizii suyu hiirmetine senden yagmur diliyoruz." Hz.
Omer'in bu duas1 iizerine Cenab-1 Allah, Miisliimanlara yagmur yagdlr-
mi~b. Anlabld1~na gore Hz. Omer'le Hz. Osman, Hz. Abbas'a siivari
olarak ugradlklannda ona ikramda bulunmak i¢n bineklerinden iner-
lermi~.
Vakidi ile ba~kalanmn anlatb~na gore Hz. Abbas, hicretin otuzi-
kinci senesinin receb aYlmn onikinci gecesinden sonraki cuma giiniinde
vefat etmi~tir. Ba~ka bir rivayete gore ise hicretin otuzikinci senesinin
ramazan aymda seksensekiz ya~mdayken vefat etmi~tir. NamaZiru Hz.
Osman lolillrm1~ ve Baki mezarh~na defuedilmi~tir. Onun hicri otuzii-
~iincii senede veya otuzdordiincii senede vefat ettigine dair baZI rivayet-
ler de vardrr. Onunla ilgili fazilet ve menkibeler ger~ekten ~oktur.

ABDULLAH B. MESUD

Hicri otuzikinci senede vefat eden bu zatm soy kiitiigu ~oyledir: Ab-
dullah b. Mesud b. Gafil b. Habib b. Sehm b. Mahzum b. Sahile b. Kahil b. .
Haris b. Teym b. Sa'd b. Hiizeyl b. Miidrike b. llyas b. Mudar el-Hiizelf
Ebu Abdurrahman. Beni Ziihre kabilesinin miittefikidir. lslamiyet'in
268 ffiNKES1R

ilk zamanlannda Hz. Omer'den once Miisliiman olmu§tur. Onun ba

!slam'a giri§ sebebi §oyledir: Rasulullah (s.a.v.) ile Ebu Bekir koyun ot-
latmakta iken yanma Varmi§lar, ondan siit istemi§ler, o da: "Bu koyun- dt
lar bana emanet olarak verilmi§tir. Size bunlann siitiinii veremem." de- M
mi§. Raswullah (s.a.v.) ondan iizerine k~ atlamaml§ bir koyun ahp sag-
ml§, siitiinii i~mi§, Ebu Bekir'e i~irdikten sonra koyunun memesine: h~
"Qekil, siit verme." demi§ ve siit kesilmi§ti. Abdullah b. Mesud da la
Rasulullah'a: "~u duaYl bana ogret." deyince Rasulullah (s.a.v.)'ona: de
"Sen ogretilmi§ bir gen~sin." demi§ti. ya
Muhammed b. 1shak, Yahya'nm babas1 Urve'nin §Oyle dedigini ri-
vayet etmi§tir:
"Abdullah b. Mesud, Rasulullah (s.a.v.)'dan sonra Ka'be'nin yanm-
da Kur'an'l yiiksek sesle okuyan ilk ki§idir. 0 esnada Kurey§liler Ka'be
yanmda toplantl halindeydiler. Rahman suresini okumaya ba§laymca
Kurey§liler kallop onu dovmeye ba§larm§lard1."
Abdullah b. Mesud, devamh Raswullah (s.a.v.)'m yamnda bulunur,
onun ayakkab1lanru ve misvakini ta§Irdl. Raswullah (s.a.v.)'a: "1zin ver
de senin srrlanm dinleyeyim." demi§ti. Bu sebeple ona, "misvak ve yas-
tlk sahibi" denilirdi. Habe§istan'a hicret etti. Mekke'ye dondii. Sonra
Medine'ye hicret etti. Bedir gazvesine katlldl.tbn Mra tara:fi.ndan yere
dii§iiriildiikten sonra Ebu Cehil'i oldiiren odur. Diger gazvelelerde de hE
haZir bulundu. Giiniin birinde Rasulullah (s.a.v.), ona §Oyle dedi: (s
-Bana Kur'an oku. ki
-Sana nazil oldugu halde nas1l olur da ben sana Kur'an okurum?
-Ben, Kur'an'1 ba§kalanndan dinlemek istiyorum. Bunun iizerine gt
Abdullah b. Mesud, en-Nisa sfuesinin ba§mdan itibaren okumaya ba§- H
laml§ ve: "Her iimmete bir §ahid getirdigimiz ve ey Muhammed, seni de gt
bunlara §ahid getirdigimiz vakit durumlan nas1l olacak?" (en-Nisa, 41.) ol
ayetine gelince Rasulullah (s.a.v.) ona: y~

-Yeter artlk, demi§ti.

Ebu Musa dedi ki: "Ben ve karde§im Yemen'den geldik.tbn Mesud
ile annesinin s1k s1k Rasulullah (s.a.v.)'m evine gelmelerinden dolaYl
onlann da ehl-i beytten olduklanm samyorduk."
H iizeyfe dedi ki: ~Hareket ve davram§lan balommdan tbn Mesud di
kadar Rasulullah'a benzeyen b&§ka birini gormedim." Muhammed ts
(s.a.v.)'in ashab1 haklonda bilgi sahibi olanlar bilirler ki, Abdullah b. ol
Mesud, bu sahabeler arasmda Allah'a en yalon olan ki§idir. Bir hadis-i (s
§erifte Rasulullah: "Abdullah b. Mesud'un soziinii tutun." demi§tir.» VI
1mam Ahmed b. Hanbel, Hz. Ali'nin §Oyle dedigini rivayet etmi§tir: k:
tbn Mesud, misvak agacma ~ktl. Yemi§ toplamaya ba§ladl. 1nsan- n·
lar, onun bacaklanrun inceligini hayretle seyredince Raswullah (s.a.v.) 01
§oyle buyurdu: Nefsim kudret elinde bulunan zata yemin ederim ki bu li
 BOYOK ISLAM TARIHI 269

bacaklann mizandaki a~rhklan, Uhud da~ndan daha fazla olacakb.r.»

Orner b. Hattab Abdullah b. Mesud'un boyuna bakti. Boyu losa ol-
dugu i~in otururken kendisinin boyu kadar olabiliyordu. Goziinii tbn
Mesud'a dikip: "Bu ilim dolu bir kaptir." dedi.
Abdullah b. Mesud, Peygamber (s.a.v.)'den sonra b~ok sava§larda
haZir bulundu. Yermiik sava§ma ve diger sava§lara kahl<h. Irak'tan yo-
la ~lop hacca geldi. Rabaza'ya ugra<h. Ebu Zerr'in vefatm1 gordii. Onu
defnetti. Sonra Medine'ye geldi. Orada hastalan<h. Hz. Osman, onu zi-
yarete gitti. Rivayet olunduguna gore Hz. Osman, ona §oyle demi§ti:
- Neden §ikayet¢sin?
-Gunahlanmdan.
-Canm ne istiyor?
-Rabbimin rahmetini istiyor.
-Sana hekim getireyim mi?
-Zaten beni hasta eden hekimdir.
-Maa§ml sana vermelerini emredeyim mi? (Abdullah b. Mesud iki
Yildan beri maa§ml istemiyordu.)
-Maa§a ihtiyac1m yok.
-Senden sonra lozlarma verilir.
-Klzlanmm fakir dii§melerinden mi korkuyorsun? Ben klzlariiDm
her gece Vak1a silresini okumalanm emretmi§im. Zira Rasillullah
(s.a.v.)'m §oyle buyurdugunu i§ittim: "Her gece Vakla silresini okuyan
kimse asia yoksul dii§mez."
Abdullah b. Mesud, Zubeyr b. Avvam'a vasiyetini yapb. Denildigine
gore onun cenaze namaZim Zubeyr b. Avvam geceleyin loldlrmi§tlr.
Bundan dolaYI Hz. Osman da Zubeyr'i lonami§br. Ba§ka bir rivayete
gore ise cenaze namazm1 Hz. Osman lolrurmi§tlr. Ammar'm loldirmi§
olduguna dair bir rivayet de varrur. Dogrusunu Allah bilir. Altrm§ kiisur
ya§mda iken vefat etmi§ ve Baki mezarh~na defnedilmi§ti.

ABDURRAHMAN B. AVF

Bu zatm soy kutugu §oyledir: Abdurrahman b. Avfb. Abdi Avfb. Ab-

dilharis b. Zuhre b. Kilab b. Miirre Ebu Muhammed el-Kure§i ez-Ziihri.
lslamiyet'in ilk zamanlarmda Hz. Ebu Bekir'in delaletiyle Musliiman
oldu. Once Habe§istan'a sonra da Medine'ye hicret etmi§tir. Rasillullah
(s.a.v.), onu Sa'd b. Rebi ile karde§ loldi. Abdurrahman, Bedir gazvesine
ve muteakip gazvelere katilmi§tlr. Rasillullah (s.a.v.), onu Beni Kelb
kabilesine gonderdigi zaman emirlik alameti olsun diye san~nm ucu-
nu omuzlannm arasma sarlotti. Abdurrahman, Cennet'le mujdelenen
on sahabeden, !slam'a ilk giren sekiz ki§iden, Hz. Orner'den sonraki ha-
lifeyi se~ecek alti ki§ilik §Ura meclisinden, sonra da bu meclisin kendi
270 ffiNKESlR

arasmda s~tigi uc ki~iden biridir. 0, daha sonra Hz. Osman'1 halifelige ti

takdim eden ki~idir. Bir sava~ta Halid b. Velid'le tarb~m1~, Halid, ona Cl
a~r sozler soylemi~ti. Bu durumdan haberdar olan Rasulullah
d
(f
(s.a.v.)'da ~oyle buyurm~tu: "Ashab1ma sovmeyin. Nefsim kudret elin-
de bulunan zata yemin ederim ki, sizlerden biri Uhud da~ kadar altrm n
Allah yolunda sarfedecek olsa bile yine de ashab1mdan birinin Allah yo- n
lunda harcaw~ bir avuc maim getirecegi sevaba ya da bu sevabm yan- R
sma dahi ula~amaz." d
Ma'mer, Ziihrl'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: "Abdurrahman b.
Avf, Peygamber (s.a.v.) zamamnda malmm yans1 olan 4000 dinan Al- h
lah yolunda sadaka olarak verdi. Sonra 40.000 dinan sadaka olarak
~I
verdi. Sonra Allah yolunda 500 ab yiikleyip verdi. Sonra yine Allah yo-
lunda 500 binegi yiikleyip verdi. Malmm tamamm1 ticaret yoluyla ka-
0
zanmi~b.
Abd b. Hamid'in "Musned" adh eserinde Enes b. Malik'den rivayet ri
edilen hadise gore Abdurrahman b. Avf, hicret ettigi zaman Raswullah b
(s.a.v.), onu Osman b. Affan'la karde~ kllw. Osman, ona: :H
-Benim iki bahcem var. Diledigini kendine al, senin olsun, deyince A
Abdurrahman ~u cevab1 verdi. s:
n
Allah iki bahceni de sana mubarek kllsm. Ben bunun icin Muslu-
II
man olmadlm. Sen bana pazan gaster. Osman, ona pazan gasterdi. 0 da
gidip pazarda yagcokelek ve deri satm almaya ba~law. Bunlarm ticare- 1::
tini yapti. Kazanc saglaw, mal toplaw. Evlendi. Ve Peygamber (s.a.v.)'e
geldi. Peygamber (s.a.v.) de: "Bir koyunla da olsa dugun yemegi yap. Al- tl
lah sana mubarek kllsm." dedi. Abdurrahman'm mah cogalw. Oyle ki Yl
l::o
bugday, un ve yiyecek maddesi ~1yan 700 binekten olu~an kervam gel-
kr
di. Kervan geldigi zaman Medine'de karga~a meydana geldi. Hz. Ai~e:
n
-Bu karga~ahk nedir? diye sorunca, kendisine Abdurrahman b.
Avfm bugday, un ve yiyecek maddesi ~1yan 700 binekten mute~~kkil d:
kervanmm geldigi haber verildi. 0 da ~oyle dedi: Rasulullah (s.a.v.)'m b.
~oyle buyurdugunu i~ittim: "Abdurrahman b. Avf, Cennet'e suriinerek h.
girecektir." Abdurrahman bunu duyunca Hz. Ai~e'ye gelip ~oyle dedi: tE
"Anacr~m, ~ahid ol. Bu keivandaki bineklerim, yiikleri, cullan ve se- u
merleriyle birlikte Allah yolunda sadakawr." p:
lmam Ahmed b. Hanbel, Enes'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: h
«Bir ara Hz. Ai~e. evinde iken Merline i¢nde giirilltii duydu. "Bu gii-
rultu nedir?" diye sordu. Dediler ki: "Abdurrahman b. Avfm kervam
~am' dan geldi. Her ~eyi getirdi. Kervan yediyiiz binekten mute~ekkildi.
Me dine giirultuden sarsild1." Hz. Ai~e. bu hadise uzerine ~oyle dedi:
Rasulullah (s.a.v.)'m "Abdurrahman b. Avf1 suriinerek Cennet'e girer- z:
ken gordum." buyurdugunu i~ittim.» dl
Abdurrahman b. Avf, bunu duyunca: "Eger yapabilseydim ayak iis- k:
 BDYOK ISLAM TARIHI 271

tii Cennet'e girerdim. diyerek kervanmdaki binekleri, s1rtlanndaki

II

~ullan, semerleri ve yiikleriyle birlikte, Allah yolunda sadaka olarak

da~tti. Abd b. Hamid tarafmdan rivayet edilen hadiste, "Rasulullah
(s.a.v.), Abdurrahman b. Avf1 Osman b. Affan'la karde~ kildi." denil-
mekteyse de bu, Sahih-i, Buharl'de ge~en hadise ters d~en apk bir ya-
mlgtdir. Zira Sahih-i Buhari de ge~en hadiste anlatild1~na gore
RasUlullah (s.a.v.), Abdurrahman b. Avfm Sa'd b. Rebi el-Ensariile kar-
de~ yapm1~br.
Sahih hadiste sabit olduguna gore RasUlullah (s.a.v.), bir seferde sa-
bah namazmm ikinci rekaatim Abdurrahman'm arkasmda ve ona tabi
olarak kilmi~br. Bu biiyiik bir menk1bedir. Bu hususta hi~ kimsenin
~iiphesi yoktur. Bu, tarb~ma gotiirmez bir ger~ektir.
Abdurrahman, vefat edecegi zaman Bedir sava~ma kablmi~ olup da
o esnada hayatta kalan her miicahide kendi malmdan 400'er dinar ve-
rilmesini vasiyet etti. 0 esnada Bedir sava~ma kablmi~ olupta hayatta
bulunan sahabelerden 100 ki~i vardi. Bunlar 400'er dinarlarmi aldllar.
Hatta Osman ile Ali de aldilar. Hz. Ali, o esnada ~oyle demi~ti: "Git ey
Avfm oglu, sen malm ~riigunii paramn ge~rsizini ge~in. Malm safve
saglam olamm kazandm. "Abdurrahman b. Avf, mii'minlerin annele-
rinden yani RasUlullah (s.a.v.)'m zevcelerinden herbirine ~ok miktarda
mal verilmesini vasiyet etti. Oyle ki, Hz. Ai~e onun bu vasiyeti dolaJISIY-
la: "Allah, ona selsebil pmannm suyunu i~irsin. demi~ti. ·
II

Kolelerinden biiyiik bir ~ogunlugu azad etti. Hiirriyetlerine kavu~­

turdu. Bundan sonra da ~ok miktarda mal b1rakb. Malian arasmda bii-
yiik bir altm kiitlesi vardi. Ancak baltalarla par~alanabildi. Onu par~a­
layan adamlann elleri balta tutmaktan nas1rlandi. Geride 100 at, 3000
koyun b1rakb. Koyunlan Baki mmtikasmda otlatilmaktaydi. Dort ka-
nsi vardi. Her birine terekenin sekizde birinin dortte biri verildi ki, bu
da 80.000 dinar tutuyordu. Vefat ettigi zaman cenaze nama.zm1 Osman
b. Affan kaldrrdi. Cenazesine Sa'd b. Ebi Vakkas da katildi. Baki mezar-
h~na defnedildi. Vefat ederken yetmi~be~ ya~mdaydi. Beyaz tenli olup
teni pembemsi bir renge biiriinmii~tii. Giizel yiizlii, ince tenli, iri gozlii,
uzun kirpikliydi. Burnunun ucu yiiksek olup ba~I iri, avu~lan biiyiik,
parmaklan kahn idi. Sa~ ve sakalmdaki beyaz telleri koparmaz ya da
boyamazd1. Allah, ondan raz1 olsun.

EBU ZERR EL-GlFARI

Me~hur gorii~e gore asil am, Ciindeb b. Ciidane'dir.lslamiyet'in ilk

zamanlannda Mekke'de Miisliiman oldu.lslam'a giren ilk dort ki~inin
dordiinciisii veya ilk be~ ki~inin be~incisi oldu. lslam'a giri~ine dair hi-
kayeyi hicret oncesi bahislerde naklettik. RasUlullah (s.a.v.)'Ilslam se-
r--··

272 IBNKESlR

lrumyla selamlayan ilk zat odur. Miisliiman olduktan sonra beldesine ve

kavmine dondii. Rasulullah (s.a.v.), Medine'ye hicret edinceye kadar
beldesinde kavmi arasmda kaldi. Hendek gazvesinden sonra Medine'ye
hicret etti. Bundan sonra hazarda ve seferde hep Raswullah'la beraber
oldu. Ondan ~ok hadis rivayet etti. Kendisinin fazilet ve iistiinliigune
dair ~ok hadis nakledilmif?tir. Bu hadislerin en mef?huru Abdullah b.
Amr'dan rivayet edilen flU hadistir: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ebu Zerr'den daha dogru sozlii birini yer taf?Imadi. Serna da gOlge-
lendirmedi." Bu hadiste zaYJfhk vard1r. Rasulullah (s.a.v.) ve Ebu
call
Bekir'in vefatlanndan sonra ~am'a gitti. Orada kald1. Ancak onunla
bel
Muaviye arasmda anlaf?mazhk b~ gosterdi. Hz. Osman, onu Medine'ye soy
~ag,.rch. Sonra Rabaza'ya yerlef?ti. Hicretin otuzikinci senesinin zilhicce bru
aYJnda vefat edinceye kadar orada kalw.. Yamnda kansmdan ve ~ocuk­ Bu
lanndan baf?ka kimse yoktu. Vefat edince kans1 ve ~cuklan onu defne- gox
demediler. 0 esnada Abdullah b. Mesud, arkada~lanndan birka~ kif?iy- Arn
le birlikte Irak'tan geliyordu. Vefat etmek iizere oldugunu gordiiler. Ve- nn
fatmdan sonra kendisine ne yapacaklanm vasiyet etti. Baf?ka bir riva- mi~
yete gore ise vefatmdan sonra geldiler. Cenazesini YikaYJp defnettiler. em,
Ebu Zerr, vefatmdan sonra yemeleri i~in koyunlanndan birini ke- der
sip pif?irmelerini ailesine emretmif?ti. Hz. Osman, onun ailesine haber
gondermif?, onlan yanma ahp ailesiyle birlikte banndmp beslemi§ti.
ye,
ata
rna
kar
di.
liy<
sell
gui
SiiJ
rail
ver
kin
hw
sar
Mu
nn
ler.
f?Ur
~irl
Isli
me
de ,
rna
 H1CRET1N OTUZUQUNCU SENESt

Ebu Ma'§er'in bir kavline gore bu senede Klbns fethedilmi§tir. An-

cak cumhur, onun bu gorii§iine muhalefet ederek onceki sayfalarda da
belirtildigi gibi Klbns'm hicri otuzii~iincii seneden once fethedildigini
soylemi§lerdi. Yine bu senede Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh' a halisinin
ban§ antla§masm1 ihlal etmeleri iizerine Mrika'Yl ikinci kez fethetti.
Bu senede mii'minlerin emiri Hz. Osman, Kufeli birka~ kurraYl ~am' a
gonderdi. Gondermesinin sebebi §uydu: Bunlar KG.fe valisi Said b.
Amir'in meclisinde ~irkin sozler sarfetmi§lerdi. Said b. Amir de bunla-
nn durumunu Hz. Osman'a bir mektubla bildirdi. Hz. Osman, gonder-
mi§ oldugu cevab1 mektupta bunlan Kufe'den ~am'a siirgiin etmesini
emretmi§, aynca §am valisi Muaviye'ye de §U mealde bir mektup gon-
dermi§ti:
"...... Sana Kufeli birka~ kurr gonderilmi§tir. Onlara ikramda bulun,
misafir et ve onlarla dostluk kur." Bunlar ~am'a varmklannda Muavi-
ye, onlan misafir etti. 1kramda bulundu. Sohbet etti. Ogut verdi. Cema-
ata uymalanru, yalmz ba§lanna ya§amamalanru, cemaat d!§mda kal-
mamalanru soyledi. Onlann sozciileri ise, prkin kelimeler sarfederek
kar§1hk verdi. Muaviye yumu§ak, huylu oldugu i¢n onlara ses ~karma­
ill. Kurey§lileri ovmeye ba§lam. Fakat bunlar, Kurey§lilere kar§l ofke-
liydiler. Muaviye, bu defa Rasulullah (s.a.v.)'1 ovmeye ba§lam. Salatii
selam getirdi. Babas1 ile oviindii. Kavmi arasmda §erefli bir kimse oldu-
gunu soyledi. Ve sozlerini §Oyle siirdiirdii: "... Oyle Sanlyorum ki Ebu
Siifyan, biitiin insanlan doguracak olsaym, mutlaka hepsini akllh ola-
rak dogururdu." Onun bu soziinii duyan Sa'saa b. Sohan, §Oyle kar§1hk
verdi: ''Yalan soyledin. 1nsanlar arasmda Ebu Siifyan'dan daha akllh
kimseler varmr. Cenab-1 Allah'm kendi elleriyle yaratti~ ve kendi ru-
hundan ona iifledigi ve meleklerin kendisine secde etmesini istedigi in-
san vardrr. Bunlar arasmda iyileri ve kotiileri, ahmakl ve zekisi varmr."
Muaviye, bunlara yeniden nasihatta bulundu. Ama bunlar ta§klnhkla-
nm siirdiirdiiler. Cahilliklerinden ve ahmakl1klanndan vazge~medi­
ler. Bunun iizerine Muaviye, halk tabakasmm fikrini bozmasmlar, dii-
§iincelerini alt iist etmesinler diye bunlan ~am' dan siirgiin etti. Bunlar,
~irkin sozleri arasmda Kurey§lileri hedef ahyorlard1. Giiya onlann
Islam' a yarmm etme, fesat~lann kokiinii kaZima gibi gorevlerini ifa et-
mediklerini soyliiyorlarm. Aslmda onlar, bu ele§tirilerini hi~bir mesne-
de dayanmaks1zm kendi kafalanndan uydurarak yap1yorlarm. Hz. Os-
man ile Said b. As'a soviiyorlarw. SaYllan on kadar idi. Dokuz olduguna
B. ISLAM TARIHI, C.VII, F.lB
274 lBNKESlR

dair bir rivayet varmr ki, bu akla daha uygun dii~mektedir. Bazliannm
adlan ~oyledir: Kiimeyl b. Ziyad, Ester en-Nehai (Bunun asll am Malik
b. Yezid'dir.) Alkame b. Kays en-Nehai, Sabit b. Kays en-Nehai, Ciindeb
b. Ziiheyr el-Amiri, Ciindeb b. Ka'b el-Ezdi, Urve b. Cad ve Amr b. Hamk
el-Huzai.
Bunlar ~am'dan ~kt:Iktan sonra Cezire'ye gittiler. Oranm valisi bu-
lunan Abdurrahman b. Halid b. Velid kendileriyle go~tii. Bu zat, daha
sonra Humus valiligine atanm1~br. Abdurrahman, kendilerini bu yan-
h~ hareketlerinden ve tutumlanndan otiirii tehdid edip korkuttu. On-
lar da oziir dilediler ve bu yanh~ yoldan vazge~eceklerini ifade ettiler.
Abdurrahman, kendileri i~n dua etti. Adlanna oziir dilemesi i~ Malik I
el-E~ter en-Nehai'yi Hz. Osman'a gonderdi. Hz. Osman, onlann oziirle- a
rin kabul ederek onlardan vazge~ti. Dilekleri yerde kalabileceklerini 0
beyan etti. Onlar da Abdurrahman b. Halid b. Velid vilayetinde kalmaYl f
tercih ettiler. Abdurrahman, Humus'a atanmktan sorira oraya gittiler. b
Abdurrahman, sahilde kalmalanm emretti. Kendilerine bolca erzak ll
verdi. Ba~ka bir rivayette anlat:Ilm~na gore Muaviye, bunlara k1zmca
r
haklannda Hz. Osman'a bir mektup gonderdi. Hz. Osman, Muaviye'ye
gonderdigi cevapta onlan KUfe'de Said b. As'm yamna geri gondermesi- lc
ni emretti. Muaviye de onlan Kufe'ye geri gonderdi. KUfe'ye dondiikle- g
rinde a~zlan daha da bozuldu. Kotiiliikleri daha da artb. Said b. As, y
bunlardan rahats1z oldugunu Hz. Osman'a bildirdi. Hz. Osman da bun- IE
Ian Humus valisi Abdurrahman b. Halid b. Velid'e gondermesini ve he- 1~
men yola ~1karmasm1 emretti. b
Bu senede Hz. Osman, baZI Basralllan ~am'ave Mls1r'a siirgiin etti. B
Bu siirgiinii hakll kllan baZI sebepler varm. Siirgiin edilen bu kimseler, n
Hz. Os~an'1 halifelikten dii~iirmek ve aleyhinde konu~mak hususunda g
dii~manlanyla i~birligi i~ndeydiler. Ama haks1zdllar. Qiinkii Hz. Os- h
man, haYirh ve iyi bir kimse olup dogru yoldaym. Allah ondan raz1 ol- SJ
sun. Bu senede mii'ininlerin emiri Osman b. Affan (r.a.) insanlara haec
r~
ettirdi. Allah, haccrm kabul buyursun.

h:
de
SE
Zl
bl
hJ
k~
ti
m
et
 H1CRET1N OTUZDORDUNCU SENESt

Ebu Ma~er'in ifadesine gore Savari sava~1 bu senede yap1lm1~br.

Ba~kalarmm dogru olan gorii~i.ine gore bu sava~, onceki sayfalarda da
anlabldl~ gibi bu seneden once yap1lm1~br. Hz. Osman'a ~ogu Kufeli
olan ve Abdurrahman b. Halid'in valilik yapb~ Humus'ta bulunup
Kille'den si.irgi.in edilmi~ olan asiler, bu senede birbirleriyle yaZI~lp ha-
berle~tiler. Kille emiri Said b. As' a k~1 ayaklandllar. Ona saldlnda bu-
lundular. Onu ve Hz. Osman'1 ele~tirdiler. Hz. Osman'a haber gondere-
rek yaptl~ i~erden sahabeleri azledip yerlerine yakmlan olan Emevi-
leri yonetime atamas1 hususunda gi.ivendigi bir kimseyi kendilerine
gonderip tarb~mas1m istediler. A~r sozler soylediler. Valilerini azledip
yerlerine sahabeleri ve !slam'a ilk giren kimseleri atamas1m talep etti-
ler. Onu ~ok zorladllar. Bunun i.izerine o da ordu komutanlarm1 isti~are
i~ yanma ~a~dl. ~am valisi Muaviye b. Ebu Siifyan, Mls1r valisi Amr
b. As, Mag-rib valisi Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh, Kille valisi Said b. As ve
Basra valisi Abdullah b. Amir bu ~a~ya icabet edip Hz. Osman'm yam-
na geldiler. Hz. Osman, meydana gelen haQiseler ve illki.i birliginin da-
~lmasl hususunda fikirlerini sordu. Abdullah b. Amir, ~u teklifte bu-
lundu: "Bunlan gazaya gonderelim de koti.ili.ik yapmaya fi.rsat bulma-
smlar. Sadece kendi canlanmn derdine di.i~si.inler. Bineklerinin armsl-
ra gidip ki.irklerindeki bitlerle ugra~smlar. Qi.inki.i insanlar bo~ kalmca
kavgaya tutu~ur, kendilerini ilgilendirmeyen i~lerle ugra~1r, naho~ soz-
ler soylerler. Ama birbirlerinden kopup cihadla ugra~bklannda, hem
kendilerine hem de ba~kalanna faydal1 olurlar."
Said b. As ise, bu fesa~1larm koklerinin kazilmas1 tavsiyesinde bu-
lundu. Muaviye ise, Hz. Osman'a valilerini kendi vilayetlerine geri gon-
dermesini, bu asilere aldln~ etmemesini ve giri~tikleri koti.i i~leri onem-
sememesini tavsiye etti. Zira bunlann saYllannm az olup askerlerinin
zaYlf oldugunu soyledi. Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh ise, mal vererek
bunlann goni.illerinin kazamlmasl, boylece koti.ili.iklerinin onlenmesi,
h1yanetlerinden erri.in olunmas1 tavsiyesinde bulundu. Amr b. As ise,
kalklp ~oyle dedi: "Ey Osman! Sen insanlan ho~lanmadlklan bir yone-
timle yonettin. Ya onlann ho~lanmad1klan bu yonetimin ba~mdan
uzakla~1rsm, ya da tam azim ve ~iddetle bu i~e sanhr, emirlerini infaz
ettirirsin." Aynca Hz. Osman'a daha a~r sozler de soyledi. Sonra onun-
 276 ·mNKESlR

la ba§ba§a kalmca insanlarm bekleyip durduklanm biliyordu." Soyle-

yecegim sozlerin onlara ula§masrm arzu ettim. Onun iPn. bu sozleri srrf
sana ha)'lrh ve yararh olsun ve senden her tiirlii kotiiliigu ve §erri uzak-
la§tlrsm diye sayledim." dedi.
Bunun iizerine Hz. Osman, valilerine gorevlerini aym anla)'l§ ve tu- s
tumla devam etmelerini soyledi. Mal vererek o asillerin goniillerini ka- I
zanch. Aynca onlann gaza i~in s1mrlara gonderilmelerini emretti. Boy- )
' Ieee her iki tarafm yaranna olacak bir karar vermi§ oldu. Valiler vali- f
yetlerine dondiikleri zaman Kufeliler, valileri Said b. As'm KUfe'ye gir- I
mesine engel oldular. Silaha sanlchlar. Onu §ehre sokmamaya yemin
ettiler. Hz. Osman'm onu azledip yerine Ebu Musa el-E§'ar!yi atamasi- I
m istediler. Cer'a denen yerde toplandllar. 0 esnada E§ter en-Nehai: t
"Allah'a yemin ederim ki, biz klh~lan elimize alch~m1z halde o §ehre gi- i
remeyecektir." dedi. lnsanlar Cer'a'da toplamp beklediler. Said, onlarla 1
sava§madi. Onu §ehire sokmamaya kesin karar vermi§lerdi. 0 giin
Kufe mescidinde Hiizeyfe ile Ebu Mesud Ukbe b. Amr da bulunuyordu. (

Ebu Mesud §oyle dedi: "Vallahi kan dokiilmedik~e Said b. As geri don- l
meyecektir." 1
Hiizeyfe de §Oyle kar§1hk verdi: "Vallahi o geri donecektir ve bir fin- I
can kan dahl akmayacaktrr. Bugiin bildigim tek §ey varsa o da Muham- I
med (s.a.v.)'m hayatta olmas1chr." t
Kisaca diyecegimiz §udur ki: Said b. As, Medine'ye geri dondii. Fitne
klnldi. Kufe halk1 bundan memnun oldular. Hz. Osman'a kendilerine l
vali olarak Ebu Musa el-E§'ar!yi atamasm1 istediklerine dair bir mek- (

tup yazd1lar. Hz. Osman da §iiphelerini gidermek, hastal1klannm ko- (

kiinii kaZimak ve mazeret olarak ileri siirdiikleri hususlan ortadan kal- E

dirmak i~n bu isteklerini yerine getirdi. l
Seyfb. Omer'in anlatb~na gore bu firkalann Hz. Osman'a ayaklan-
malannm sebebi §U idi: Abdullah b. Sebe' admda Yahudi bir adam var- (

di. Miisliiman oldugunu a~klach. M1s1r'a gitti. Bir grup Miisliimana gi- 1
dip onlarla gorii§tii. Onlara ~e§itli telkinlerde bulundu. Kendi kafasm-
,
dan uydurdugu baz1 sozler soyledi. Soyledikleri sozlerden biri, adamm
birine yonelttigi §U soruydu:
-Meryem oglu isa'mn §U diinyaya geri donecegi sabit degil midir?
-Evet. ]

-Rasulullah (s.a.v.), Meryem oglu !sa'dan daha iistiindiir. ~u hal- l

de Raswullah (s.a.v.)'m diinyaya geri gelmesini niye inkar ediyorsun? l
Rasulullah, Ebu Talib oglu Ali'yi kendine vasi tayin etmi§tir. ]
Rasulullah (s.a.v.) peygamberlerin sonuncusudur. Ali de vasilerin so- (

nuncusudur. ~u halde Ali, Osman' dan daha faziletli olup halifelige daha 1
laYiktlr. Osman, hakkl olmach~ halde halifeligi zorla ele ge~irmi§tir.
Onu dinleyenler protesto ettiler. Ama M1s1rhlann bir ~ogu da buna al-
 BDYOK ISLAM TARUII 277

danch. Fitneye dii~tiiler. Kille ve Basra halkma mektuplar yazarak fitne

pkarmada i~ birligi yaptilar. Hz. Osman'a k~1 ayaklanmada el birligi
yapmaya soz verdiler. Akrabalarm1 ve yakmlarm1 gorevlere ataytp bii-
yiik sahabeleri gorevden azletmesini kendisine habrlatacak ve bu hu-
susta kendisiyle tarb~acak adamlan Hz. Osman'a gonderdiler. Bu fit-
ne, bir~ok insanm kalbine yerle~ti. Bunun iizerine Hz. Osman'da vila-
yetlerdeki valilerini toplach. Onlarla, i~ti~are yapb. dnlar, onceki say-
falarda naklettigimiz tavsiyelerini kendisine arzettiler. Dogrusunu Al-
lah bilir. '
Vakidi, Abdullah'm babas1 Muhammed'in ~oyle dedigini rivayet et-
mi~ti:r: "Hicretin otuzdordiincii senesinde insanlar Osman'a ~1 ele~­
tirilerde bulundular. Onun hakkmda ~ok ~irkin sozler soylediler. Hz.
Ali'ye gidip Hz. Osman'la gorii~mesirV ve ona bu durumlan anlatmaslm
istediler. Hz. Ali de gidip Hz. Osman'a ~oyle dedi:
Miisliimanlar bana gelip senin hakkmda go~ tiller. Beni sana gon-
derdiler. Kendileri de ch~anda bekle~ip duruyorlar. Vallahi sana ne soy-
leyecegimi bilemiyorum. Senin de bilmedigin bir~eyi biliyor degilim.
Bilmedigin bir hususu sana iletecek ve onu sana bildirecek degilim. Be-
nim bildiklerimi sen de biliyorsun. Herhangi bir bilgi senden gizli kal-
mt~ degildir ki onu sana bildirelim. Senden gizli tuttugumuz b~ey yok-
tur ki, onu sana iletelim. Senin ch~mda herhangi bir konuda da bizim bir
ayncalt~mtz ve ozelligimiz yok. Sen, Rasulullah (s.a.v.)'m sohbetinde
bulunup ondan b~ok ~eyler ~ittin ve damach oldun. Ebu Bekir, senden
daha iistiin bir amel i~lemi~ degildir. Orner de senin i~ledigin haytrlar-
dan daha iistiin haytrlar i~lemi~ bir kimse degildir. Sen hi~ kimsenin
eri~emedigi bir akrabaltga eri~tin. Senden onceki iki halife seni hi~bir
konuda ge~mi~ degildirdirler.
Ey Osman, Allah'tan kork Allah'tan. Kendi nefsini Allah'tan sakm-
chr. Vallahi senin gozlerin kapal1 degildir ki, sana bazt ~eyleri gostere-
lim. Sen, bilgisiz bir kimse de degilsin ki sana bir~yler ogretip duralrm.
Yol gayet a~k ve bellidir. Dinin emirleri de a~k~a ortadachr.
Ey Osman! ~unu ~k iyi bil ki, Allah'm kullannm en iistiinii ve en fa-
ziletlisi adil bir halifedir. Oyle bir halife ki, kendisi hidayete erer, b~ka­
lanm da hidayet erdirir. Bilinen siinnetleri uygular, terkedilmi~ siin-
netleri de biitiiniiyle oldiiriir. Vallahi i~te biitiin bunlar, a~k ve bellidir.
lslfun'm ol~iileri dimdik ayaktachr. Ve belli ol~iileri varchr. Bid'atlar da
bellidir. Onlann da ol~iileri varchr. lnsanlarm Allah katmda en ~erli ve
kotii olanlan ise sap1kl1kta olan ve insanlan da sap1kl1ga sokan zalim
devlet ba~kanlandtr. Onlar bilinen siinnetleri oldiiriir. Terk edilmi~
bid'atlan uygularlar.
Ey Osman! Ben seni, Allah'm darbelerinden ve intikammdan sa-
kmchnp fitneden uzak olman1 dilerim. Allah'm azab1 ~iddetli ve elimdir.
278 ffiNKESlR

Ey Osman! Seni bu iimmet i¢nde oldiirmeye ve oliim kaplSlill app loya- Eli
met giiniine kadar bu oliim kapisimn, apk kalmasma sebep olacak bir vel
devlet b~kan1 olmandan sakmmam dilerim. Boyle bir devlet ba§kam, fa2
insanlara bu fitne elbisesini giydirir ve onlar1 parampar~ bir halde ter- lru
keder. Onlar da bablm gozlerini kapatmasmdan dolaYI haklo goremez klz
olurlar. Bu babl i~ersinde dalgalar onlar1 siiriikleyip gotiiziir. Onlar da de:
bu babl i~erisinde yiiziip giderler." du
Hz. Ali'nin bu sozleri iizerine Hz. Osman ona §Oyle dedi: ce<
"Vallahi senin bu soylediklerini soyleyen kimselerin kimler oldugu- so~
Zl:
nu anladlm. Sen, benim yerimde olmu§ olsaydm sana bOyle serzeni§te
en,
bulunmaz ve kmamaz ve seni boyle aYiplamazdlm. And olsun sen bir ih- ko
tiya~ sahibinin ihtiyacm1 giderseydin ve Hattab oglu Omer'in yapt1~ gi- ka
bi zaYifbir kimseyi barindlrmi§ olsaydln, kesinlikle sana gelip bOyle kl- saJ
namalarda bulunmazd1m. vel
Mugire b. ~ube'nin §U anda burda olmad1~m biliyor musun? Hz. sa'
Ali: "Evet §U anda o burada degildir." dedi. Hz. Osman: "Orner, onu gO- "Ei
rev ba§ma getirmi§ti." deyince Ali: "Evet" dedi. Hz. Osman: "Ben akra- de1
bam ve yalomm olan tbn Amir'i vali tayin ettim, diye beni niye klmyor- nu
sun?" diye sorunca Hz. Ali §Oyle dedi: "Orner, tayin ettigi valilerin her- ne
hangi birisinin en ufak bir hatas1m duydugu anda onu en biiyiik cezaya Se
~arpbnr ve siirekli olarak kula~nm dibinde ona bask1 yapard1. Fakat ce
sen bunu yapm1yorsun. Bu konuda da biraz zaylf dii§tiin. Ve akrabalari- Bu
na kar§l yumu§ak davrandln." Hz. Osman ona: "Onlar aym §ekilde se-
nin de akrabalanndlr" diye kar§Ihk verince Hz. Ali §Oyle dedi: "Onlar na
akraba olarak en yakmlar1mdlr. Ancak fazilet ve haYir onlardan b~ka­ gel
smdadir." Bunun iizerine Hz. Osman §Oyle sordu: "Muaviye'yi Hz. err
Omer'in tayin ettigini biliyor mu nu
mE
sun? Ben de onu gorevinde b1rakbm." Hz. Ali de buna kar§1hk §Oyle de-
di: "Allah'lm seversen Muaviye'nin, Omer'in kolesi Yerfe'den daha ~ok ya
n
Omer'den korktugunu bilmiyor musun sen?" Hz. Osman: "Evet biliyo
rum." diye cevap verince Hz. Ali, soziinii §Oyle siirdiirdii. "Ama bugiin lp
Muaviye sana dani§madan bir siirii i§ler ~eviriyor ve Osman bOyle em- ye
retti, diye konu§up duruyorken sen bunu biliyorsun. Fakat onu alikoy- de:
muyorsun." rir
Sonra Hz. Ali, yamndan aynhp gidince Hz. Osman da onun arkasm- ler
dan ~1klp mescide gider ve minbere pklp insanlara baz1 nasihatlarda og:
bulunur, uyanp korkutur, tehdid edip ceza verecegini soyleyerek ko- hi1
nu§masma §Oyle devam eder: · dii
"Hattab oglu Omer'i lonamadl~mz hususlarda beni aYiplaYIP lom- yO:
yorsunuz. BOyle bir durumda aya~yla size bir tekme vurur ve eliyle §a- du
mar atar veya lisamyla size gerekeni soylerdi. Siz de ona sevdiginiz veya .
sevmediginiz her hususta uyup sesinizi '~1karmami§bmz. Ben ise size
kar§l son derece yumu§ak davrandlm, omuzlar1m1 size destek yapbm. du
Ba
 BUYUK ISLAM TARllU 279

Elimi ve dilimi sizden uzak tuttum. Bana kan?1 cesaretli olmamza firsat
verdim. Fakat Allah'a yemin ederim ki, taraflarunm saYlSl sizden daha
fazlamr. y armmCilanm daha yakmmr. SaYICa daha fazlamr. y armmCl-
lanm daha yakmdrr. SaYlca daha kalabahW.m ve yar<hm gormeye de ya-
klmm. Adamlanrm ~aW.nrsam, bana toptan ve hemen gelirler. Ben size
denk kimseler hazirlami§rm. Size kar§l gereginden fazla iyilikte bulun-
dum. Fakat size kar§l di§lerimi giCirdatmak zorunda kal<hm. Daha on-
ceden yapamadaklanm1 bana yaphrmmz. Agz1ma almamW.m §eyleri
soylettiniz. Arhk bana dil uzatmaYln. Beni aYlplamaym. Yoneticilerini-'
zi aYiplamaYln. Ben sizin ba§Imza oyle bir taklm kimselerin g~mesine
P.ngel oldum ki, eger sizinle benim konu§tugum bu §ekilden ba§ka tiirlii
konu§salarm, yine de opiip ba§l.lllZa koyarmmz. Sizin hangi haklarimz
kaybolmu§? Allah' a yemin ederim ki benden oncekilerin ula§bklan me-
safeden geri kalml§ degilim" Bundan sonra Hz. Osman akrabalanna
verdigi mallan kendi miilkiinden vermi§ oldugunu soyleyerek kendini
savundu. Mervan b. Hakem de kalkarak cemaata hitaben §Oyle dedi:
"Eger isterseniz bizimle sizin aras1mza klh~ girsin. Ve sizinle bir §airin
dedigi gibi olal1m: "Biz size her §eyimizi feda ettik. Siz neye sahip oldu-
nuzsa bu sayede sahip oldunuz." Hz. Osman Mervan'm bu 80zleri iizeri-
ne ona: "Sus ey kor olas1ca, brrak beni ve arkada§lanrm, ararmza girme!
Senin bu konuda laf soyleyecek hi~ bir hakkln yoktur. Ben sana daha on-
ce bu konularda hi~ konu§mayacaksm, dememi§ miydim?" diye pkl§ll'.
Bunun i.izerine Mervan susar. Hz. Osman da minberden inip gider.
Seyfb. Omer'le digerlerinin anlathklanna gore ~am'a gidecegi es-
nada Hz. Osman'la vedala§an Muaviye ona kendisiyle birlikte ~am.'a
gelmesini onerir. Orada taraflanmn ~ok oldugunu ve komutanlanna
emirlerine itaat ettiklerini soyler ancak Hz. Osman: "Rasillullah'm ya-
nmda kom§usu olarak bulunmaYl ba§ka yerlerde ikamet etmeye degi~­
mem" der. Muaviye: "~am' dan senin ipn askeri bir birlik gondereyim,
yanmda kal1p seni korusunlar" deyince Hz. Osman: "Gelecek olan aske-
ri birligin Rasillullah beldesini Muhacir ve Ensar'dan olan sahabeler
ipn daraltmasmdan korkarrm." diye kar~1hk verir. Muaviye: "Allah'a
yemin ederim ki ey mii'minlerin emiri, sana suikast tertiplenecektir"
deyince Hz. Osman "Allah bana yeter o ne giizel vekildir" kar§1hW-ru ve-
rir. Muaviye, onun yanmdan pkar, klhCllli ve yaYlm eline al1p Muhacir-
lerle Ensar toplulugunun bulundugu meclise vanr. Mecliste Ebu Talib
oglu Ali ile Talha ve Zi.ibeyr de vard1r. Muaviye yaYlna dayan1p onlara
hitaben belig bir konll§ma yapar. Hz. Osman'a goz kulak olmalanm onu
di.i§manlanna teslim etmekten saklnmalanm tavsiye eder, sonra ~kip
yoluna gider. Ziibeyr dedi ki: "0 esnada Muaviye'yi o kadar heybetli gor-
di.im ki bu haybeti gozlerinde mii§ahede ediyordum."
tbn Cerir'in anlathW.na gore Muaviye, Medine'ye o defaki geli~inde
durum un vehametini sezmi§ti. Hac mevsiminde o sene birisinin Recez
Bahrinden §U §iiri okudugunu i§itmi§ti:
280 IBNKESlR

"Herkesin kalbinde beliren bir§ey var<hr.

0 da Osman'dan sonra Ali'nin emir olmas1d1r.
Arkasmdan da Ziibeyr'in halef olaca~mr.
Onun da ardindan Talha'nm koruyucu ve onun veliahdi olaca~<hr."
Muaviye, bu §iiri duyunca kalbine tesir etti ve bu tesir siirekli hisse-
dildi. Ve sonra olanlar da oldu. Bunu, yeri gelince in§aallah detayh ola-
rak anlataca~z, Giivencimiz ve dayana~m1z Allah'br.
lbn Cerir dedi ki: Bu senede yani hicretin otuzdordiincii senesinde
Ebu Abs b. Ciibeyr, Medine'de vefat etti. Bu zat, Bedir gazvesine kati-
lanlardanmr. Yine bu senede Mistah b. Usase ile Gafi.l b. Biikeyr de ve-
fat ettiler. Hz. Osman, bu senede de insanlara haccettirdi. Allah ondan
raz1 olsun. ·
 HiCRET1N OTUZBE~iNCt SENESt

HZ. OSMAN'IN OLDURULMESt

Bu olaym sebebi ~udur: Hz. Osman, Amr b. As'1 Mlsrr valiligmden

azl ettigi zaman oraya vali olarak Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh'i atadl. Zi-
ra Hariciler, M1s1r'da Amr b. As'm s1lo. kontrolu altmda olup hareket
edebilecek durumda degillerdi. Onun valiligi zamanmda halife ve emir
haklo.nda kotil sozler soyleyemiyorlard!. Nihayet onu Mlsrr'dan almas1
i¢n Hz. Osman'a ~ikayet ettiler. Yerine ondan daha yumu~ak huylu bi-
rini vali olarak ataru:i:tasm1 taleb ettiler. Si.irekli ~ikayetler tizerine Hz.
Osman da Amr b. As'1 sava~ komutanh~ndan azledip namaz imamh~
gorevinde b1rakti. Sava~ komutanh~na ve hara~ emirligine Abdullah b.
Sa'd b. Ebi Serh'i atadl. Sonra Hariciler, Amr b. As'la Abdullah b. Sa'd
arasmda fesathk yaptilar. Onlan birbirlerine dti~i.irdtiler. Oyle ki bu iki
zat, birbirlerine ~irkin sozler sarfettiler. Nihayet Hz. Osman da emir
gonderip M1s1r'm btittin gorevlerini Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh'in uh-
desine verdi. Hara~ i~lerini, sava~ i~lerini ve namaz lo.ldlrma gorevini
hep ona verdi. Amr b. As'a da haber gondererek: "Senden ho~lanmayan
kimselerin yanmda durmanda senin i¢n bir yarar yoktur. Yan1ma gel."
dedi. Bunun tizerine Amr b. As da Hz. Osman'a danlarak ona ~I ofke-
ye kap1larak Medine'ye dondti. 1¢ndekileri ona doktu. ikisi ka~li1kh
tarb~blar. Amr b. As, babasmm tisttinltiklerini sayarak Hz. Osman'a
k~1 iftiharda bulundu. Kendisinin onlardan daha gti~lti oldugunu ifa-
de etti. H~. Osman da ona: "B1rak bunlan. Bu senin yapti~n cahiliyet
i~idir." dedi. Amr b. As da insanlan Hz. Osman'a k~Ilo.~klrtmaya b~­
ladi.
M1s1r'da Hz. Osman'a ofke duyan ve onun hakkmda ~irkin sozler
sarfeden bir topluluk vardl. Btiytik sahabeler grubunu gorevlerden az-
lettigi, onlann yerine daha ~a~ derecedeki kimseleri ya da kendi na-
zarlannda yoneticilige laYik olmayan ~ahlslan valiliklere ve idarecilik-
lere atad1~ i~in ona kar~1 dti~manca duygular besliyorlard1. Amr b.
As'tan sonra vali olarak atanan Abdullah b. Sa'd, b. Ebi Serh'i de MISirh-
lar begenmediler. Ancak Abdullah b. Sa'd Magriblilerle sava~b~, Ber-
ber, Endtiltis ve Afrika'YI feth ettigi ve bu i~lerle ugra~b~ i¢n onlara al-
din~ etmedi.
Aynca M1s1r'da insanlan Abdullah b. Sa'd'a kar~1 ayaklanmaya ve
onunla sava~maya te~vik eden baz1 sahabe ~ocuklanndan olu~an bir
282 IDNKESlR

topluluk olu~tu. Bunlann bel kemigi ve eleba~Ilan Muhammed b. Ebi ral

Iii~
Bekir ile Muhammed b. Ebi Hiizeyfe idi. Bunlar, 600 kadar siivariyi ha-
rekete ge~irip receb aymda umreci sifatiyla Medine'ye gonderdiler ki, lul
ru]
orada Hz. Osman'1 protesto etsinler. Bu, 600 ki~ilik grup Amr b. Biideyl
b. Verka el-Huzai, Abdurrahman b. Adis el-Belevi, Kinane b. Bi~r et- ler
i~i:
Tecibi ve Sudan b. Himran es-Sekuni komutasmda yola pktllar. Tama-
ID1
mmm idaresinden de Amr b. Biideyl b. Verka el-Huzai sorumlu idi. Bun- .
§Ul
larla birlikte Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'de Medine yoluna pkti.
Ebu Hiizeyfe'nin oglu Muhammed ise, M1s1r da kahp insanlan Hz. Os- kll
man'a kar~1 kl§klrtmaya ve kendi grubunu savunmaya devam etti. Ab- be]
dullah b. Sa'd b. Ebi Serh, Hz. Osman'a mektup gondererek, 600 ki§ilik Iii~
at~
grubun umreci sifatiyla Medine'ye doru yola pktiklanm bildirdi. Bun-
lar Medine'ye yakla~bklannda Hz. Osman, ka~1lanna pklp kendileri- Us
ni Medine'ye girmeden once M1slr'a geri gondermesi ipn Hz. Ali'ye gO- ris
~~~ . ID1

B~ka bir rivayette anlatildi~na gore Hz. Osman, halkl onlan dur-
UIJ
re~
durmaya ve geri ~evirmeye ~a~rdi. Onun bu ~agnsma Hz. Ali icabet
Ce
edince o da Hz. Ali'yi bu goreve gonderdi. Hz. Ali'yle birlikte e~raftan bir
ya
cemaat da bu gorevi ifa etmek iizere harekete ge~i. Hz. Osman, Ammar
b. Yasir'i de yanma almasm1 Hz. Ali'ye tavsiye etti. Hz. Ali gidip Am-
mar'I ~a~rdi~nda Ammar, onunla bu goreve gitmeye yana~madi. Bu- ve
nun iizerine Hz. Osman, Ammar'a gidip asileri geri ~evirme i~ine katll- Os
masml te~vik ipn Sa'd b. Ebi Vakkas'l gonderdi. Sa'd b. Ebi Vakkas gi- kel
dip kendisine bu gorevi gelmesi ipn te§vikte bulunduysa da Ammar yi- Ta
dl~
ne yana§madi. Amniar, bir hadiseden dolaJI kendisini cezalanrunp do-
(s.:
ven Hz. Osman'a klzgmru. Ammar, Abbas b. Utbe b. Ebi Leheb'e 80vdii-
SOl
gu ipn aralannda kavga pkmi§, Hz. Osman da ikisini cezalanrurmi§b.
~te bu sebeple Ammar, Hz. Osman'a kar§I ofke duymU§ ve insanlan ona
kar§I ayaklanmaya te§vik etmi§ti. Sa'd b. Ebi Vakkas, onu bu hareke- tOI
nl
tinden saklnrurmi§ ve klnami§b. Ancak o, bu tutumundan vazge~me­
etr
mi~ti .
hu
Hz. Ali, Ciihfe'de bulunan asilerin yanma gitti. Asiler, ona saygi
Hz
gosteriyorlar ve ~1n derecede hiirmet ediyorlardi. Hz. Ali, onlan bu ha-
daJ
reketlerinden vazgeprmeye ~al1~arak kmadi ve agrr sozler soyledi. Bu-
nun iizerine onlar kendilerini kmayarak: "Biz bu adam ipu halife ile sa-
rna
bal
va~Iyoruz ve protestoda bulunuyoruz, o da kalkm~ onu bize ~1 savu-
ler
nuyor." dediler.
Anlablru~na gore insanlar, Hz Ali 'ye, Hz. Osman'm baZI arazileri
koruluk haline getirdigini, mushaflan yakb~ru, seferde iki rekat klhn- du
Os
masi gereken namaz1 dorde pkarru~ru, biiyiik sahabeleri b1raklp gen~
bir
adamlan valiliklere atadi~m, diger insanlara nisbetle Umeyye ogulla-
bo~
nna daha ~ok ihsanda bulundugunu ileri siirdii. Hz. Ali, onlarm bu iti-
 B(J¥()'K IsLAM TARIHI 283

razlanna ~u cevab1 verdi: "Baz1 arazileri koruluk haline getirdigini soy-

liiyorsuhuz. 0, semizlensinler diye zekat develeri ipn o arazileri koru-
luk haline getirdi. Yoksa kendi develeri ve koyunlan iPn o arazileri ko-
ruluk haline getirmi~ degildir. Kaldl ki, ondan once Orner de baz1 arazi-
leri koruluk haline getirmi~tir. Mushaflan yakb~m soyliiyorsunuz. 0,
i~inde ihtilaf goriilen mushaflan yakm1~br. Uzerinde ittifak edilen
mushaflan ise yerinde b1rakm1~br. Nitekim mushaflann son sunulu-
~unda bu sabittir. NamaZI Mekke'de iki rekat degi.l de dort rekat olarak
kllmasma gelince; o Mekke'de evlendi, orada ikamete niyet etti. Bu se-
beple namaZI tam klldl. Onun, gen~ adamlan valiliklere getirdigini soy-
liiyorsunuz. 0, sadece adaletli ve diizgiin davran1~h bir adam1 valilige
atam1~br. Kald1 ki Rasulullah (s.a.v.) da yirmi ya~mdaki Attab b.
Useyd'i Mekke'ye vali olarak atam1~b.lnsanlar, Usame b. Zeyd b. Ha-
ris'enin komutanh~m ele~tirdiklerinde Rasulullah (s.a.v.), onun ko-
mutanhga laYik oldugunu soylemi~ti. Hz. Osman'm kendi kavmi olan
Umeyye ogullanm tercih etmesine gelince; Raswullah (s.a.v.) da Ku-
rey~lileri, diger insanlara tercih ederdi. Allah'a yemin ederim ki, eger
Cennet'in anahtarlan benim elimde olsaydl ben Umeyye ogullarim ora-
yakordum.
"Ba~ka bir rivayette anlabldl~na gore halk, Hz. Osman'1, Ammar
' ve Ebu Bekir'in oglu Muhammed'e yapbklanndan otiirii klnami§, Hz.
Osman da bu hususta mazeretini beyan etmi§, onlar iPn yapmas1 gere-
keni yapb~m soylemi~ti. Hakem b. Ebu'l-As'1, Rasulullah tarafi.ndan
Taif'e siirgiin edilmi~ oldugu halde getirip yanma aldl~m ve barmdlr-
di~m soyleyerek onu klnam1~lar, o da ~u cevab1 vermi~ti: "Raswullah
(s.a.v.), onu Taife siirgiin etmi~, ancak sonra Medine'ye geri getirmi§,
sonra yine Taife siirgiin etmi~ti."
Rivayet olunduguna gore Hz. Osman, biitiin bu hususlan bir sahabe
toplulugunun huzurundahalka irad ettigi hutbesinde apklaml§ veonla-
n bu hususlara ~ahid gastermi~, onlar da bildikleri hususlarda ~ahadet
etmi~lerdi. Riva~t olunduguna gore asiler de aralanndan bir grubu bu
hutbeyi dinlemek iizere gondermi~ler, hutbeyi dinlemi~ler, mazeretler
Hz. Osman tarafindan a~klandlldan sonra art1k isyan gerek~eleri orta-
dan kalkm1~, ~iipheleri de yok olmU§tu. Sahabelerden bir grup, Hz. Os-
man'a bu asileri rezalandlrmas1 teklifinde bulunmu~lar, ancak o, asileri
ba~~larm~b. Onlan kavimlerine geri g()ndermi§ onlar da geldikleri yer-
lere ziyan i~nde geri donmii~lerdi. Umduklanm elde edememi§lerdi.
Hz. Ali de, Hz. Osman'm yanma vanp asilerin memleketlerine don-
diiklerini, kendisinin nasihatlenna kulak verdiklerini soylemi§ ve Hz.
Osman'a baz1 yaklnlanm kaY1rd1~ndan otiirii mazeretini beyan edici
bir hutbeyi irad etmesini ve halktan oziir dilemesini, kendisinin arllk
boyle yapmayaca~na, yapbklanndan da tevbe ettigine cemaab §ahit
284 IBNKES!R

tutmasm1 tavsiye etmi~ti. Ebu Bekir'le Omer'in yolundan gidecegini, de

onlann pzdikleri yolun di~ma pkmayaca~m, halka apkca taahhiit et- va
mesini teklif etti. Hz. Osman, onun bu ogudiine kulak verdi. itaat etti.
Hutbe esnasmda ellerini kalwran Hz. Osman ~oyle dedi:
"Allah'1m, sen den magfiret diliyorum. Tevbe ediyorum. Allah'1m, de
ben, benden sawr olan hatalanmdan otfuii tevbe eden ilk ki~iyim." Boy-
le soyleyince gozlerinden ya~lar bo~anw. Oradaki Miisliimanlann tii- leJ
mii de aglawlar. imamlanna kar~1 halkta ~iddetli bir merhamet meyda- M
na geldi. Hz. Osman da arhk bu yolda yfuiiyecegine, onceki halifelerin
yolundan aynlamayaca~na halkl ~ahit tuttu. Yanma gelmek isteyen
herkese kap1s1mn apk olaca~m, kimsenin geri ~evrilmeyecegini taah-
hiit etti. inip namaz1 klldirdi. Sonra evine gitti. Mii'minlerin emirinin
yamna herhangi bir ihtiya~ veya bir~ey sormak i~in gitmek isteyen her- u~

kes arhk belli bir siireye kadar geri ~evrilmedi.

Vakidi dedi ki: M1s1rh asilerin memleketlerine donmelerinden son-
ra Hz. Ali, Hz. Osman'a gelip ~oyle dedi:
"insanlann senden duyaca~ ve sana kar~1 ~ahit olacaklan, aynca la
kalbindeki yanh~ dii~iinceleri pkanp ataca~na ve tevbe edecegiile Al- AJ
lah'm ~ahid olaca~ bir konu~ma yap. Qiinkii ~ehirlerde sana k~I sc
komplolar haz1rlan1yor. Yann Kufe'den ba~ka bir grubun gelmeyece- la
ginden emin degilim. Geldiklerinde sen yine: "Ey Ali, git de ~unlan ikna le
et." diyeceksin. Obiirsii giin Basra'dan bir grup gelecek, sen yine, "Ey Ali k<
git de ~unlan ikna et." diyeceksin. Eger senin dedigini yapmazsam o za- dl
man seninle olan dostluk baglanm1 koparm1~ ve hakklm hafife almi§ pl
olurum."
Hz. Osman, cemaatm kar~1sma pkh. Onlara hutbe irad etti. Yap-
bklanndan otfuii tevbe etmi§ oldugunu bildirdi. Kalklp Cenab-1 Allah'a dE
hamdii senada bulundu. Onu laYiki vechiyle ovdii. Sonra §Oyle dedi: b:
"Allah'a yemin ederim ki, ki~i bilmedigi ~eyi aJiplarsa onu aYJ.pla-
mi§ saJilmaz. Ben her ne yapbysam mutlaka bilerek yapbm. Ancak ak- m
hmi kan§brd1m. Yolumu kaybettim. Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m §Oyle Zl
buyurdugunu i§ittim:"Aya~ kayan tevbe etsin, hata yapan tevbe etsin. di
Helakta devam etmesin.Qiinkii zuliimde devam eden ki§i, (dogru) yol- n:
dan ~ok uzakla§rr." ~te ben ogudii alan ilk ki§i oldum.Yapb~m i§lerden dl
otiirii Allah'tan magfiret diliyor ve tevbe ediyorum. Ben minberden a:
inince e§rafi.mz yan1ma gesin. Allah'a yemin ederim ki, ben ba§kasmm h
miilkiyeti altma girdiginde sabreden, hiirriyetine kavu§tugunda §iikre- le
den kole gibi olaca~m. Allah'm yolu neresiyse oraya gidecegim." I-l
insanlar onun bu konu§masmdan otfuii ona kar§I merhamete gel-
diler. Bir~oklan aglawlar. Said b. Zeyd de kalklp §oyle dedi: d
-Ey mii'minlerin emiri! Bu soylediklerini yapma~~n takdirde Al-
lah'm azabmdan kork ve soylediklerini yerine getir. Hz. Osman, mescid-
 B'OYOK ISLAM TARllii 285

den eve dondiigunde i~erde halkm ekabirinden bir topluluk vardi. Mer-
van b. Hakem de gelip kendisine sordu:
-Ey mii'minlerin emiri, konu§aYlm m1, yoksa susaYJID m1?
Hz. Osman'm kans1 Naile binti Ferafise el-Kelbi'ye perde gerisin-
den ona §U cevab1 verdi:
-HaYJr sus. Allah'a yemin ederim ki, insanlar Osman'I oldiirecek-
ler. 0, artik donii§ii miimkiin olmayan birsaz soyledi. Bunun iizerine
Mervan da Naile'ye §Oyle kar§Ihk verdi:
-Sana ne oluyor, bu i§lere neden kari§Iyorsun?Vallahi senin baban
Oldiigu zaman daha abdest almasm1 bile bilmiyordu.
-Babalardan soz etme.
Mervan, Naile'nin babasmm aleyhinde konu§mu§tu.Nalie'nin bu
uyans1 iizerine konu§masma son verdi ve Hz. Osman'a sordu:
-Ey mii'minlerin emiri! Konu§aYJm m1, yoksa susaYJID m1?
-Konu§.
-Anam babam sana feda olsun. Senin bu soylediklerine ilk uyan-
lardan biri ben olaYJm. Sana bu konuda yarmmcr olmaYl arzu ed~rim.
Ancak sen oyle sozler soyledin ki, artik kemer sikilacak kadar sikilrni§,
son noktasma kadar gelmi§ ve akan sel ~kilip gitmi§, arkasmdan tortu-
lanru birakmi§br. Zelil ve al~ak olan da art1k plaruru kurmu§, gereken-
leri soylemi§tir. Daha sonra tevbe edilecek bir giinah1 i§lemek, siirekli
korku verecek bir tevbeden daha iyidir. Eger istiyorsan tevben iizerinde
dur ve giinaha yakla§ma. Fakat §U anda daglar gibi bir siirii insan ka-
pmda bekleyip durmaktadir.
Bu sozler iizerine Hz. Osman:
--0 halde ~1k onlarla konu§. Ben, onlarla konu§maya utan1yorum,
deyince Mervan kap1ya ~kmi§ ve onlarm Hz. Osman'm kap1smda, kala-
bali~n iist iiste bindigi bir s1rada onlara hitaben §Oyle demi§ti:
- Ne oluyor size! Bir talan yapmak iizere gelen adamlar gibi toplan-
IDI§ duruyorsunuz. Hey yiizleri ~irkin insanlar! Ne istiyorsunuz? Siz bi-
zim hiikiimdarh~mizi elimizden almak niyetiyle mi geldiniz? Qikip gi-
din buradan. Allah'a yemin ederim ki, bize saldinp kastedecek olursa-
ruz, bizden ho§lanmayaca~ruz §eyler goreceksiniz. Ba§miza gelecekler-
den de memnun olmayacaksm1z. Qekin evlerinize gidin. Vallahi biz §U
anda elimizde bulundurdugumuz yonetim i§ini kimseye kaptirmaz ve
bunda maglub olmaYJz. Orada biriken halk geri donmii§ ve Hz. Ali'ye ge-
lerek durumu haber vermi§lerdi. Hz. Ali de bu kizginl1k i~ersinde kalkip
Hz. Osman'm yanma gider ve ona §Oyle der:
- Mervan'm yaptiklanndan raz1 olan sen degil misin? Seni dinin-
den sapbnncaya kadar senden raz1 olan da o degil mi? 0 seni dininden
ve aklmdan sapbrmak istiyor. Aynen sahibinin ~ekip gotiirdiigu yere
yonelen deve gibi onun elinde mi kaldin? Vallahi Mervan,ne din konu-
286 IBNKESlR
t
sunda ne de kendi nefsiyle ilgili olarak hi~bir garii§ beyan edecek adam j
degildir. Vallahi ben, Mervan'm seni bir bu tarafa, biro tarafa yaneltip I
durdugunu gariiyorum. Bu sazlerimden sonra bir daha sana gelip kma- E
ma ve serzeni§te buhinmayacag,.m. ltibanru yitirdin, yanetimi elinden 1
pkardm. Kendi garii§iine sahip ~1kamadm, maglub oldun." l
Hz. Ali, oradan pkbktan sonra Nalie gelip Hz. Osman'a §ayle sordu: ~
- Konu§ayim m1 yoksa susayim m1? 1
-Konu§.
- Ali'nin §ayle dedigini i§ittim: Sen onu b1raklp Mervan'a uydun.
Mervan da seni arzu ettigi §ekilde yanlendirdi. 1
- Ama ne yapabilirim ki?
- Bir ve ortaks1z olan Allah'tan korkar, ona kar§1 takvah olur, sen-
den anceki arkada§lannm yoluna uyarsm. Sen, Mervan'a ne zaman
uyarsan o senin aliimiine sebep olur. Mervan'm Allah katmdaki loyme-
ti, itiban ve sevgisi yoktur. Bunun i~in sen Ali'ye haber gander. Onun
ganliinii al ve ona yalonhg,.m, akrabahg,.m ve itaat edecegini sayle." 1
Hz. Osman, Hz. Ali'ye haber ganderip onu ~ag,.rttlg,. halde o icabet 1
etmez ve §ayle der: "Ben bir daha ona gitmeyecegimi kendisine.bildir- c
mi§tim." )
N aile'nin sayledikleri Mervan'm kulag,.na gidince o, Hz. Osman'm (
huzuruna gelir ve §ayle sorar: l
- Konu§ayim m1 yoksa susayim m1? (
-Konu§. (
- Ferafise'nin s1z1 N aile. 1
- Salon ona tek bir saz saylemiyesin ey yiizii kara adam! 0, bana (
senden daha ~ok iyilik gasterir ve daha iyi nasihat eder. Hz. Osman'm
~
bu uyans1 iizerine Mervan susar. t
l
MISIR'DAKl ASl GRUPLARIN lKlNCl KEZ I
HZ. OSMAN'A GELMELERl
I
Medine d1§mdaki diger §ehirlerin halkma Mervan'm durumu ve
Hz. Ali'nin bu yiizden Hz. Osman'a lozdlg,. haberi ula§mca onlar eski va-
ziyetin degi§medigini anlad1lar. Aynca Hz. Osman'm ilk iki halifenin 1
yoluna koyulmadlg,.ru gardiiler. Bunun iizerine M1s1r, Kufe ve Basrah-
lar, kendi aralannda yaz1§tllar. Medine'deki sahabelerin, Ali, Talha ve '1
Ziibeyr'in ifadeleriymi§ gibi mektuplar yazdllar. lnsanlan, Hz. Os- 1
man'a kar§I sava§maya ve lslfun'a yardlma davet ettiler. 0 giin i~n bu-
nun en biiyiik cihad oldugunu saylediler. I
Seyfb. Orner et-Temimi; Muhammed b. Ebi Bekir, Talha, Ebu Hari-
se ve Ebu Osman'dan naklederek dedi ki: l
"Hicretin otuzbe§inci senesinin §evval ayinda Misirhlar, dart grup
 BOYOK ISLAM TARIHI 287

te~kil ederek dort komutanm emri altmda en azmdan 600 en fazla da

1000 ki~i olarak yola ~blar. Biitiin bu gruplann ba~mda da Abdurrah-
man b. Adis el-Belevi, Kinane b. Be~ir el-Leysi, Sudan b. Himran es-
Sekuni ve Katire es-Sekuni varch. Bu komutanlarm b~kan1 da Gafiki b.
Harb el-Hakki idi. Bunlar, haccetmek i¢n Medine'ye gideceklerini hal-
ka duyurdular. Beraberlerinde !bn Sevda da varch. Bu aslen zimmi olup
Miisliiman oldugunu soyliiyordu. Kali ve fiili bid'atlar icad etmi~ti. Al-
lah onu kahretsin.
Kufeliler de dort grup te~kil ederek Zeyd b. Savhan, E~ter en-Nehai,
Ziyad b. Nadr el-Harisi ve Abdullah b. Asam komutasmda yola ~War.
Bu komutanlann ba~kan1 da Amr b. Asam'ch.
Basrahlar da bir grup te~kil ederek Hakim b. Cebele el-Abdi, Bi~r b.
~ureyh b. Dubey'a el-Kaysi, Zureyh b. Abbad el-Abdi komutasmda dort
bayrak altmda yola ~1kblar. Bu gruplann ba~ komutam da Harkus b.
Ziiheyr es-Sadi idi.
Misirhlar, Hz. Ali'nin halife olmas1 i¢n 1srar ediyorlarch. KUfeliler
ise, Ziibeyr'in halife olmasm1 istiyorlarch. Basral1lara gelince bunlar da
Talha'nm halifeliginden yana idiler. Bu gruplardan her biri kendi ama-
cma ula~acaiP.ndan ve maksachm ger~ekle~tireceginden ~iiphe etmi-
yordu. Her grup kendi beldesinden yola ~1kb. Nihayet Merline ~vresin­
de bulu~tular. Nitekim mektuplannda da boyle sozle~mi~lerdi. Vakit,
hicri otuzbe~inci senenin ~evval aYI idi. Bu gruplardan biri, Zi Ha~eb'te,
digeri Aves'te, biiyiik ~gunluk ise Zi Merve'de toplanchlar. Hepside Me-
dinelilerden korkuyorlarch. Medine'ye adamlanm gondererek s1rfhac
i~in geldiklerini ve ba~lanndaki valilerinin gorevden azledilmesini iste-
diklerini duyurdular. S1rf bu ama~la geldiklerini soylediler ve ~ehire
girmek i¢n izin istediler. Herkes bunlann ~ehire girmelerine kar~I ~k­
ti. Fakat bu asi gruplar, ciiret edip Medine'ye yakl~blar. Mlsrrhlardan
bir grup, zeytinyaiP. pkanlan yerdeki t~lann yamnda elinde kiliCI, iize-
rinde pamuklu h1rkas1 ve ba~mda Yemen yap1s1 kirmiZI saniP bulunan
ama gomlek giymemi~ olan Hz. Ali'nin yanma geldiler. Hz. Ali'nin ya-
mnda askerler varch.
Bu durum iizerine Hz. Ali, oglu Hasan'1 Hz. Osman'a gondererek
asilerin tekrar kendisine kar~1 toplanchklanm haber verdi. Misirhlar,
Hz. Ali'ye selam verdiler. Hz. Ali, onlara baiP.np ~aiP.rch. Ve onlarm ko-
vup ~oyle dedi: "Bu iimmetin salih kimseleri bilirler ki, Zi Merve'de ve Zi
Ha~eb'te toplanan askerler, Muhammed (s.a.v.)'in dili ile lanetlenmi~­
lerdir. Geri doniin." Onlar da, "Evet" dediler. Sonra Basraluar, bir cema-
at halinde Hz. Ali'nin yamnda bulunan Talha'ya geldiler. Talha da oglu-
nu Hz. Osman'a gondererek durumu haber verdi. Basraluar, Talha'ya
selam verdiklerinde Talha onlara baiP.np ~agrrch ve onlan kovdu. Tipki
Hz. Ali'nin MISirhlara soylediklerini kendisi de Basrahlara soyledi.
288 ffiNKESlR

KUfeliler de Zubeyr'in yamna geldiler. Zubeyr de onlan kovdu. Bu grup- h::

lar kendi kavimlerine dondi.iler. Beldelerine geri doneceklerini soyleyip le1
yola pkblar. Sonra aniden Medine'ye hucum ettiler. Qok gecmeden Me- bt
dine hallo tekbir seslerini i~ittiler. Asilerin Medine'ye hucum edip etrafi.
ku~atbklanm, ~oklannm da Hz. Osman'm evinin yanmda durduklan-
m gordi.iler. Asiler: "Elini bize uzatmayan kime giivendedir, dediler.ln-
sanlar onlara ili~medi. Herkes evine kapanch. Halk giinlerce evlerinde
kapah kalch. Asilerin ne yapacaklanm, neye niyetlendiklerini bilemi-
yorlarch. Biitiin bu sure zarfmda Hz. Osman, evinden plop mescide gi- ha
diyor, cemaata namaz lold1nyordu. Medine hallo ile digerleri onun ar- Hl
kasmda namaz lohyorlarch. Sahabeler, asilere gidip onlan lomyorlar-
~1
ch. Nihayet Hz. Ali, M1s1rh asilere ~oyle dedi: du
- lsyandan vaz ge~tiginiz, goru~unuzu b1rakb~mz halde ne diye be
geri geldiniz? Fa
- Postac1da bir mektup gordiik. Mektupta Osman'm oldurulmemi- lez
zi emrettigini gorduk! ve
Basrahlar da Tahla'ya, Kufeliler Zubeyr'e aym ~eyleri soylediler.
Her beldenin hallo: "Biz arkada~lanm1za yarchma geldik." dediler. Sa- lol
habeler de onlara ~oyle bir soru sordular: li ~
- Birbirlerinizden aynlch~mz ve aramzda birka~ konakhk mesafe YOJ
bulundugu halde arkada~lanmzm durumundan nas1l haberdar oldu-
ed'
nuz? Demek ki aramzda gizli bir anla~ma varchr." ka
Asiler de ~oyle kar~1hk verdiler: de1
- Siz ne derseniz deyin. Bizim bu adama yani Osman'a ihtiyaCimiz lac
yok. 0 halifelikten aynlsm. Yoksa biz onu azledecegiz. Ayrilirsa ona ili~­
meyecegiz."
Anlabld1~na gore M1sirhlar, memleketlerine donerlerken yolda
hu
gitmekte olan bir ulak gormu~ler. YakalaYIP ustunu aram1~lar. Yamn- Ce
daki torbada Hz. Osman'm dili ile yazllm1~ bir mektup buldular. Mek- iht
tupta asilerin bir losmmm oldurillmesi, bir losmmm da as1lmasi, diger- eli1
lerininse el ve ayaklannm kesilmesi emrediliyordu. Mektubun albnda ral
da Hz. Osman'm miihrii varch. Ulak da Hz. Osman'm kolelerinden biri tiil
olup onun devesi uzerinde gitmekteydi. Asiler donup geldiklerinde bu SOl
hususta Hz. Osman' a gidip flkrini sordular. Hz. Osman'sa ~u cevab1 ver- ah:
di: "Bu benim aleyhime bir delildir. Ancak Allah'a yemin ederim ki, ben
bu mektubu yazmach~m gibi ba~kasma da yazchrmachm. Bu husustan
haberim yok. Miihiir sahte olabilir." Bir losrm halk, onun bu savunmasi- kal
m dogrulad1, bir losm1 ise yalanlad1. dill
Anlatilch~na gore Mis1rhlar, Hz. Osman'dan valileri Abdullah b.
Sa'd b. Ebi Serh'i azletmesini yerine Muhammed b. Ebi Bekir'i atamasi- be
m istediler. 0 da bu isteklerini yerine getirdi. Donup giderlerken yolda yoz
ulak uzerindeki mektubu gorduler. Mektupta Ebu Bekir'in oglu Mu- bir
 BDYOK ISLAM TARIHI 289

hammed'in oldurulmesi emrediliyordu. M1s1rh asiler, buna ofkelendi-

ler. Mektubu halka gosterip her tarafta te~hir ettiler. 1nsanlann ~ogu
bu husustan ~upheye du~tu.
ibn Cerir'in, Abdurrahman b. Yesar'dan yapti~ rivayete gore Hz.
Osman tarafmdan M1s1r'a gonderilen bu mektup, Ebu Aver es-Sulemi
uzerinde goriilmu~. Ebu Aver de Hz. Osman'a ait bir deveye binerek MI-
sir'a dogru gidiyormu~.
ibn Cerir'in yaptiW. rivayette anlatilill~na gore bu olay uzerine sa-
habeler, diger ~ehirlerdeki halka mektuplar yazarak Medine'ye gelip
Hz. Osman'la sava~masm1 istemi~ler. Ancak bu rivayet sahabelere kar-
~1 uydurulan bir yalandan ba~ka bir~ey degildi. Bu, sahabeler aillna uy-
durulmu~ bir mektuptur. Nitekim asiler, Hz. Ali, Hz. Talha ve Hz. Zu-
beyr adma da yalan mektuplar uydurarak Haricilere gondermi~lerdi.
Fakat bu hiiyuk insanlar boyle bir mektup yazmaillklanm ifade etmi~­
lerdi. Hz. Osman'm M1s1r'a yazm1~ oldugu iddia edilen metup da aslls1z
ve yalanillr. 0 boyle bir emir vermemi~ti. Bundan haberi de yoktu.
Butiin bu gaileli giinlerde Hz. Osman, mescide inip cemaata namaz
kllillnyordu. Asiler, onun goziinde toprak kadar klymetsizdiler. 0 gaile-
li zamandaki cumalardan birinde minbere ~1klp cemaata hutbe irad edi-
yordu. Elinde de Rasulullah (s.a.v.) ile Ebu Bekir ve Omer'in hutbe irad
ederken tuttuklan degnegi tutmaktayill. Cemaat arasmda bir adam
kalklp Hz. Osman' a sovdu ve tahkir edici sozler sarf ederek onu minber-
den ~a~ indirdi. Orada bulunanlardan baz1lan da Hz. Osman'! tartak-
ladilar.
Vakidi, Abdurrahman b. Hatib'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Bir ara ben, Osman'm elinde Rasulullah, Ebu Bekir ve Omer'in
hutbe irad ederlerken ellerinde tuttuklan degnege baktim. 0 esnada
Cehcah kalklp minberde hutbe irad etmekte olan Osman'a hitaben: "Ey
ihtiyar bunak, ~u minberden a~aW. in:" dedi. Hz. Osman inince degnegi
elinden al1p sag dizi ile klrm. Degnegin bir klym1~ dizine batt1. Dizi ya-
ralanill ve kurtlanill. Hz. Osman minberden inince cemaat onu al1p go-
tiirduler. Degnegin tekrar bir telle baglamasm1 emretti. Ve o giinden
sonra da bir ya da iki defa evinden ill~an ~kb. Nihayet ku~atma altma
ahmp olduruldii.»
Vakidi, 1bn Ebi Habibe'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Hz. Osman, giinun birinde cemaata hutbe irad ederken Amr b. As
kalklp ona ~oyle demi~ti: ''Ey mu'minlerin emiri! Sen bir~ok giinah i~le­
din.
Biz de seninle beraber i~ledik. Tevbe et ki biz de seninle beraber tev-
be edelim." Amr'm bu sozu uzerine Hz. Osman, ellerini SIVaJip klbleye
yoneldi, aglamaya ba~laill. Ben, o giine kadar Osman kadar ~ok aglayan
bir erkek veya kailln gormu~ degildim. Bundan sonra Osman hutbesini
B. ISLAM TARIHI, C. VII, F.l9
290 IBNKESlR

irad etmeye devam etti. Cehcah el-Gifari de kallop ona ba~rarak §oyle .J
dedi: i
"Ey Osman! l§te bir deve getirdik. Devenin iizerinde bir aha, birde l
zincir var. in de seni §U abaya sokahm ve elini zincirle boynuna baglaya- l
hm. Deveye bindirelim. Sonra da seni Duhan da~na atahm." Hz. Os- I

man, ona: "Allah, seni ve getirdigin §eyi kahretsin." deyip minberden in- l
di. Zaten Osman'l son olarak o giin gordiim.» (

Vakidl, Amr b. Sa'd'm §Oyle dedigini rivayet etmi§tir: l:

"Hz. Osman'a ilk olarak kotii sozle hitab etmeye curet eden kimse, t
Cebele b. Amr es-Saidi'dir. Kavminin mevlisinde oturmakta olup elinde
bir zincir bulunan Cebele'nin yanmdan ge9erken Hz. Osman, selam ver-
mi§, meclistekiler selam1m almca Cebele §oyle demi§ti: "Ni~n selam1m
al1yorsunuz? §oyle ve §Oyle diyen adamm selam1 ahmr m1 hi9?" Meclis-
tekilere boyle dedikten sonra doniip Hz. Osman'a da §oyle demi§ti: "Val-
lahi §U zinciri boynuna baglayaca~m. Ya da §U astanm b1rakacaksm." v
Hz. Osman: "Ne astan? Allah'a yemin ederim ki, ben kimseyi kimseye y
tercih etmem." deyince Cebele §U kar§Ih~ vermi§ti: "Mervan'l tercih et- s
tin, Muaviye'yi tercih ettin. Abdullah b. Amir b. Kiirz'ii tercih ettin. Ab- h
dullah b. Sa'd b. Ebi Serh'i tercih ettin. Oysa bunlardan baZisim Kur'an- r
1 Kerim lonami§hr. Rasulullah (s.a.v.), bunlardan baz1s1mn kamm mii-
bah lolmi§hr! n
"Bunun iizerine Osman da oradan aynhp gitmi§ti. Bundan sonra s:
insanlar, Osman'a kar§l ciiretli olmaya ba§ladllar." f.
Vakidl, Osman b. ~erid'in §Oyle dedigini rivayet etmi§tir: n
«Osman, evinin avlusunda oturup elinde bir zincir tutan Cebele b. k
Amr es Saidi'ye ugradl. Cebele, ona §Oyle dedi. "Ey ihtiyar bunak! Valia- k
hi seni oldiirecegim ve uyuz bir deveye bindirip ate§ harresine siirece- c
gim." Hz. Osman, minberde hutbe irad etmekte iken yine bu Cebele, 0.
onun yamna gelmi§ ve onu minberden indirmi§ti. Seyfb. Omer'in anlat- d
b~na gore Hz. Osman, cuma giinii insanlara namaz loldlrdlktan sonra ~~
yine onlara hutbe irad etmi§ ve hutbesinde §oyle demi§ti:
"Ey yabancrlar! Allah'tan korkun Allah'tan! Allah'a yemin ederim N
ki, Medine halkl sizin Muhammed (s.a.v.)'in dili ile lanetlenmi§ oldugu- ri
nuzu bilmektedir. Hatamz1 dogru §eylerle giderin." Bunun iizerine Mu- yt
hammed b. Mesleme, kalk1p §oyle dedi: "Ben buna §ahadet ederim."
Boyle demesi iizerine Hakim b. Cebele, onu tutup oturttu. Sonra Zeyd b. A
Sabit §oyle dedi: "Dogrusu bu kitapta mevcuttur." Ba§ka bir taraftan c
Muhammed b. Ebi Miireyre kalklp onu oturttu ve ona: "Ey avurdunu §i- ti
§irerek konu§an adam! !" Gdedi. Bu defa orada bulunan herkes ayaklan-
dl. Cemaah ta§ladllar. Onlan mescitten kovdular. Hz. Osman'! da ta§la- m
dllar. 0, minberden dii§iip baYilili, yaklnlan onu al1p evine gotiirdiiler.
M1s1rh asiler, Muhammed b. Ebi Bekir'le Muhammed b. Cafer ve nt
 BOYUK ISLAM TARIHI 291

Ammar b. Yasir'den ba~ka kimselerden yardlm timid etmiyorlardl. Hz.

Ali, Talha ve Ztibeyr, birka~ ki~iyle birlikte Hz. Osman'1 ziyarete gitti-
ler. Ba~lanna gelen huzursuzlugu ve insanlann kar~Ila~tiklan musi-
betleri ona ~ikayet ettiler. Sonra evlerine dondtiler. Aralannda Ebu Hti-
reyre, ibn Orner ve Zeyd b. Sabit'in de bulundugu bir sahabe topluluguy-
la kar~Ila~tilar. Hz. Ali, bunlann Hz. Osman'la sava~ma niyetinde ol-
duklanm anlaymca kendilerine haber gonderdi. Allah'm htikmtinti
beklemelerin sava~a giri~memelerini, stikunet i~inde beklemelerini,
tenbihledi. Bu hususta onlara yemin verdirdi.»

MUMiNLERiN EMiRi HZ. OSMAN'IN KU$ATMA

ALTINA ALINMASI

Cuma giinti Hz. Osman minberden dti~tip baYildl~, kafas1 yanldl~

ve kaldlnhp evine gottiriildtigu zaman i~ler kiz1~ti. Hadise btiyiidti. Be-
yinsiz baz1 kimseler, onu oldiirmeye ciiret ettiler. 0, evine kapandl, onu
siki~tirdilar. <;evresini ku~attilar. Onu muhasara altmda tuttular. sa-
habelerin ~ogu da kendi evlerine kapandl. Hz. Osman'a baz1 sahabele-
rin ogullan babalanmn emri ile gittiler. Bunlar, arasmda Hasan ve Hti-
seyin, Abdullah b. Ztibeyr ve Abdullah b. Orner de vardl. Bunlar Hz. Os-
man'la ~arpu~maya gelen asilere kar~1 durup bunlara k~1 Hz. Osman'1
savundular. Baz1 kimseler de bu heyetin -isteklerinden hi~ degilse birine
Hz. Osman'm icabet edecegini timid ettiler. Bu heyet gidip Hz. Os-
man'dan ya bizzat halifelikten feragat etmesini ya da Mervan b. Ha-
kem'i kendilerine teslim etmesini taleb ettiler. D1~ardakilerden hi~
kimse, asilerden birinin Hz. Osman'! oldtirecegini dti~tinmtiyordu. Hz.
Osman mescide gelmekten vazge~ti. l~in ba~langiCmda zaten seyrek
olarak mescide gelirken sonralan mescitten tamamen koptu. 0 giinler-
de Gafiki b. Harb, cemaata namaz kildlnyordu. Ku~atma bir aydan faz-
la stirdii. Baz1 rivayetlere gore k1rk giin stirmti~tii.
Ku~atma sonunda Hz. Osman ~ehid edildi. Allah ondan raz1 olsun.
Nitekim bunu ileride de detayh olarak in~aallah a~Iklayaca~z. ibn Ce-
rir'in rivayetine gore ku~atma altmda bulundugu stirece Hz. Osman'm
yerine Mtisltimanlara Talha b. Ubeydullah imamhk yapm1~tir.
Vakidi'nin rivayetine gore ku~atma altmda buJundugu stirece Hz.
Ali, Ebu Eyyiib, Sehl b. Hanif de cemaata o esnada namaz kildlrmi~br.
Cuma namazlanm ise Hz. Ali kildlrmi~br. Zaten Hz. Osman'm ~ahade­
tinden sonra Mtisltimanlara imamhk yapan Hz. Ali olmu~tur.
lmam Ahmed b. Hanbel, Amr b. Cavan'm ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
"Ahnef dedi ki: Biz hac i~in yola pktik. Medine'ye ugrad1k. Medi-
ne'de evimizde oturmakta iken adamm biri gelip bize: "lnsanlar mescit-
 292 ffiNKESlR
(
tedirler." dedi. Ben ve arkada~1m oraya gittik. Saflar arasma girip iler-
ledik. Ba~a ge~tik. Ebu Talib oglu Ali'nin, Ziibeyr'in, Talha'mn ve Sa'd b.
Ebi Vakkas'm orada olduklanm gordiik. Cok ge~meden Hz. Osman da
yiiriiyerek oraya geldi ve ~oyle sordu:
-Ali burada m1?
-Evet.
- Ziibeyr burada m1?
-Evet.
- Talha burada m1?
ii
-Evet.
s
- Sa'd b. Ebi Vakkas burada m1?
1:
-Evet.
Il
- Kendisinden ba~ka ilah bulunmayan Allah a~kma soyleyin. Siz,
0
Rasulullah (s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu biliyor musunuz? "Her kim fa-
Ian ogullannm hurma kurutma yerini satm ahrsa Allah onu ba~~la­
sm." i~te ben o hurma kurutma yerini aldim. Ve Rasulullah (s.a.v.)'a gi-
l:
dip: "OraYI ben satm aldim." dedim. Rasulullah (s.a.v.) da bana: "OraYl
t
mescidimize kat ve sevap kazan." dedi. Bu boyle olmad1 m1?
-Evet.
- Kendisinden ba~ka ilah bulunmayan Allah ~kma soyleyin. Siz
Rasulullah (s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu biliyor musunuz? "Kim Rume
v
kuyusunu satm al1r?" i~te ben ~u kadar fiyata o kuyuyu satm aldrm."
Rasulullah'a gidip: "Ben, o kuyuyu satm aldim." deyince Rasulullah
r
(s.a.v.): "Onu Miisliimanlann su i~mesine tahsis et ve sevab1 kazan." de-
~
di. Bu boyle olmad1 m1?
d
I
I
-Evet.
- Kendisinden ba~ka ilah bulunmayan Allah ~kma soyleyin. Siz
Rasulullah (s.a.v.)'m zorluk ordusunu (Tebiik'e gidecek orduyu) haZir-
ladi~ giinde kavmin yiiziine baklp: "Bu orduyu kim techiz ederse Allah,
onu ba~~lasm." dedigini biliyorsunuz. i~te ben o orduyu techiz ettim.
t
Eksikliklerini tamamladim, oyle ki, bir yular ve bir ayak ba~ dahi eksik
c
kalmad1. Bu boyle olmadi m1?
- Evet. Allah i~in boyle oldu.
1
- Allah'1m, ~ahid ol. Allah'lm, ~ahid ol. Allah'lm, ~ahid ol. Boyle de- 's
dikten sonra Hz. Osman doniip gitti."
Hz. Osman mescide geldiginde o esnada yamb~mda san entari giy- t
mi~ bir adam da vardi.»
(
Abdullah b. Ahmed, Zeyd'in babas1 Eslem'in ~oyle dedigini rivayet (
etmi~tir: (
"Ku~atma giiniinde Hz. Osman'! cenazelerin konuldugu yerde gor-
I
diim. Eger o zaman bir ta~ ablsaydi, mutlaka bir adamm ba~ma dii~er­
di. Yere dii~mezdi. Ciinkii kalabal1k fazlaydi. Hz. Osman'm, Makam-1
 BOYOK ISLAM TARIHI 293

Cibril'in yanmdaki 1~1k penceresinden ba~m1 uzatb~ru ve ~oyle dedigi-

ni gordi.im:
- Ey insanlar! Aramzda Talha var m1?
1nsanlar sustular. Cevap veren olmad1. Sonra yine ~oye dedi:
- Ey insanlar! Aramzda Talha var m1?
Herkes sustu. Cevap veren olmadl. Sonra yine ~oyle dedi:
- Ey insanlar! Aramzda Talha var m1?
Talha b. Ubeydullah, ayaga kalkb. Hz. Osman, ona ~oyle dedi:
- Sen burada degil miydin? Sen bir'toplulugun i~nde olasm da ben
i.i~ sefer sana sesleneyim ve sesleni~imi duyasm ve bana cevap vermeye-
sin. Bu olacak ~ey midir? Allah a~klna soyle, ey Talha, hatrrhyormusun,
birgi.in falan yerde sen, ben ve Rasulullah (s.a.v.) beraberdik. Onun ya-
nmda sahabelerin i~inde benden ve senden ba~ka kimse yoktu. Boyle
degil mi?
-Evet.
- Hani habrhyor musun? Raslliullah (s.a.v.) ~yle demi~ti: "Ey Tal-
hal Her peygamberin ashabmdan mutlaka Cennet'te bir yol~1 olacak-
br. t~te ~u Osman da Cennet'te benim bir yolda~1m olacakbr. "
- Evet, ben bunu habrhyorum.
Boyle dedikten sonra Hz. Osman, doni.ip gitti.»
Abdullah b. Ahmed, Si.imame b. Ci.iz el-Ku~eyrl'nin ~oyle dedigini ri-
vayet etmi~tir:
"Vuruldugu gi.in Osman'm evinde haz1r bulundum, onun durumu-
na vak1f oldum. ~oyle dedi: "Sizi bana kar~1 kl~klrtan arkada~lanmZI
~a~nn." 0 iki ki~iyi Osman'm yanma ~a~rdllar. Osman, onlara ~oyle
dedi:
-Allah a~kma soyleyin. Siz, Rasulullah (s.a.v.), Medine'ye gelir-
ken Medinelilerin mescide s1gamadlklarm1 ve bu sebeple onun ~oyle bu-
yurdugunu habrhyor musunuz? "Kim kendi oz mal1 ile bu arsaYl satm
al1r (buras1 mescit kllmdlktan sonra kendisi de), diger Mi.isli.imanlar gi-
bi bu arsada olur (yani namaz kllarsa), onun i~n Cennet'te bu arsadan
daha haYirh bir~ey vardlr.," Ben de Rasulullah'm boyle demesi i.izerine
kendi oz mal1m1 vererek bu mescid arsasm1 satm al1p Mi.isli.imanlara
verdim. Ama siz benim burada iki rekat namaz kllmama engel oluyor-
sunuz.
Allah a~klna soyleyin, Rasulullah (s.a.v.), Medine'ye geldigi zaman
tath su i~ecek bir kuyu yoktu. Sadece Rume kuyusu vard1. Rasulullah
(s.a.v.) buyurdu ki: ''Kim kendi oz mah ile bu kuyuyu satm ahr ve kendisi
de diger Mi.isli.imanlar gibi kovasm1 bu kuyuya sark1brsa kendisi i~n
Cennet'te bu kuyudan daha hayrrh mi.ikafat vardlr." Onun bOyle buyur-
masl i.izerine ben Rume kuyusunu kendi oz mal1mla satm aldlm. Ama
siz benim bu kuyudan su i~meme engel oluyo:fsunuz. Zorluk ordusunu
294 ffiNKESlR

(Tebiik'e gidecek orduyu) techiz eden, ihtiya~lanm karf?Ilayan kif?inin

ben oldugumu biliyor musunuz?
- Evet, Allah i~in boyledir.»
imam Ahmed b. Hanbel, Salim b. Ebi Ca'd'm f?Oyle dedigini rivayet
etmi!?tir:
"Osman, Rasulullah'm ashabmdan -aralannda Ammar b. Yasir'in
de bulundugu- birka~ ki!?iyi ~a~rill. Onlara !?Oyle dedi:
-Size bir!?eyler soraca~m, ama dogru cevap vermenizi istiyorum.
Allah a!?kma soyleyin. Siz Rasulullah (s.a.v.)'m Kureyf?lileri diger in-
sanlara tercih ettigini biliyor musunuz? Haf?im ogwlanm da Kurey!?li-
lerin digerlerine tercih ettigini biliyor musunuz? Orada bulunanlar sus-
tular. Kendisi soziinii f?Oyle siirdiirdii:
- Eger Cennet'in anahtarlan elimde olsayill, ben baf?tan sona Cen-
net'e girmelerine kadar anahtarlan Umeyye ogullanna verirdim. Os-
man, Talha ile Ziibeyr'e haber gonderip ~a~rth. Onlara !?Oyle dedi:
-Size Ammar'dan soz edeyim mi? Raswullah (s.a.v.), Batha'da eli-
mi tutup yiiriimeye baf?laill. Ammar'm if?kence gormekte olan annesiyle
babasmm yamna vard1. Ammar'm babas1 f?Oyle dedi: "Ya Rasulullah, 1
zaman m1 bOyledir? Bu ne haldir?" Raswullah (s.a.v.) ona: "Sabret" dedi. J
Sonra da: "Allah'lm, Yasir ailesini magfiret et. Nitekim magfiret de et- I

tin." dedi.» I

imam Ahmed b. Hanbel, ibn Omer'in !?Oyle dedigini rivayet etmif?-

tir: Hz. Osman, ku!?atma altmda iken arkadaf?lanna baklp f?Oyle dedi:
- Beni nivin oldiireceksiniz? Oysa ben, Rasulullah (s.a.v.)'m §6yle
buyurdugunu i§ittim: "Bir adamm kam ancak §U ii~ sebepten biri ile he- (

lal olur: Bir adam evlendikten sonra zina ederse recm edilmesi gerektir. I
Veya birini kasten oldiiriirse oldiiriilmesi gerekir veya islam' a girdik-
ten sonra irtidat ederse yine oldiirillmesi gerekir." Allah'a yemin ederim
ki, benne cahiliye devrinde ne de Miisliiman olduktan sonra zina etmi§ 1
degilim. Bir kimseyi de oldiirmii!? degilim ki, onun camna kar§Ihk bana
klsas tatbik edilsin. Miisliiman oldugumdan beri de irtidad etmi§ degi- (
lim. Allah'tan ba§ka ilah bulunmad1~na ve Muhammed'in de Allah'm l
kulu ve Rasulii olduguna §ahadet ederim.» (
imam Ahmed b. Hanbel, Sehl b. Hanifin oglu Ebu Umame'nin §6yle
dedigini rivayet etmi!?tir: I

"Ku!?atma altmda oldugu s1rada Osman'm evinde idim. Biz bir yere
girdigimizde orada konu!?ulan sozleri i!?itiriz. Osman, bir giin bir i§ i~n c
i~eri girdi. Yamm1za dondiigunde rengi sararmi§b. ~oyle dedi: "Az once I

beni oliimle tehdit ettiler." Biz de kendisine: "Ey mii'minlerin emiri! Al-
lah seni onlara kar!?I koruyacakbr." dedik. Bu defa o, !?Oyle dedi: "Beni I

nivin oldiirecekler? Oysa ben, Rasulullahsm f?Oyle buyurdugunu i!?it-

mi!?tim: "Miisliiman bir kimsenin kan1 ancak iiv sebepten biri ile helal
 BtrYOK ISLAM TARIHI 295

olur: Bir adam Mi.isliiman olduktan sonra kafir olursa veya evlendikten
sonra zina ederse veya herhangi bir kimseyi oldi.iri.irse (kam helal
olur)." Allah'a yemin ederim ki, ben ne cahiliye doneminde, ne de
!slfuniyet doneminde asla zina etmedim. Allah'm beni !slfun'a kavu§-
turmasmdan sonra dinimi ba§ka bir dinle degi§tirmeyi dilemedim ve
hiv kimseyi de oldi.irmii§ degilim. Beni neden oldi.irecekler?»
!mam Ahmed b. Hanbel, Ebu Seleme b. Abdurrahman'm §Oyle dedi-
gini rivayet etmi§tir:
"Osman, ku§atma altmda iken ko§ki.ini.in penceresinden halka hi-
taben §oyle dedi:
- Allah a§kma soyleyin. Hira gi.ini.inde dag sars1ld1~ zaman
Rasulullah (s.a.v.)'m aya~yla daga vurup sonra §oyle dedigini i§iteni-
niz var m1mr? "Dur bakahm ey Hira! Sakin ol. Senin i.izerinde bir pey-
gamber, bir s1dmk ve bir §ehid varmr. Ben de oradayillm. Oyle degil mi-
dir? Topluluk arasmda bulunanlardan baZilan onun bu sorusunun ce-
vablm verdiler ve kendisini dogrulamlar. Sonra Hz. Osman §oyle sordu:
-Allah a§kma soyleyin. Hudeybiye'de Rldvan bey'ab yap1lill~ ve
Rasulullah (s.a.v.) beni, Mekkeli mii§riklere gonderdigi zaman benim
yerime kendisi bey'at yap1p: "i§te bu benim, bu da Osman'm elidir," de-
mi§ti. Ve ellerinden birini digerinin i.izerine koyup benim bey'atrm1 yap-
ml§h. Bu boyle degil midir?
Topluluk arasmda bulunan baZilan, onun bu sozi.ini.i dogrulamlar.
Sonra Osman §oyle dedi:
-Allah a§kma soyleyin. Rasulullah (s.a.v.): "Kim mescitteki bu
odayi bizim ivin geni§letir ki, kendisi ivin Cennet'te bir ev yapllsm?" de-
mi§ti. Onun bu sozi.ini.i i§iteniniz varm1illr? Ben o zaman kendi paramla
arsayi satm ahp mescidi geni§letmi§tim. Oyle degil mi?
Topluluk arasmda bulunanlardan baZilan, onun bu dedigine §ahit-
lik ettiler. Sonra Hz. Osman, §oyle dedi:
-Allah a§kma soyleyin. Zorluk ordusu haz1rlan1rken Rasulullah
(s.a.v.)'m: ''Bugi.in kabul edilecek bir nafaka sarfedilir." demesi i.izerine
ben o ordunun ihtiyavlannm yansm1 kendi mahmla temin etmi§tim.
Oyle degil mi?
Topluluk arasmda bulunan baZI kimseler, onun bu sozi.ini.i dogrula-
mi§larm. Sonra Osman §Oyle demi§ti:
-Allah a§kma soyleyin. Daha 6nceleri Rume kuyusunun suyu yol-
culara parayla sabhrm. Ben o kuyuyu kendi mahmla satm ahp yolcula-
ra bedava tahsis ettim. Oyle degil mi?
Topluluk arasmda bulunan baZI kimseler, onun bu sozi.ini.i de dog-
ruladilar.»
ibn Cerir'in anlathgma gore Hz. Osman, Mls1r'dan gelen asilerin bu
yaphklanm, kendisini evinde ku§atma altmda tuttuklanm, mescide
296 ffiNKESlR

gitmesine engel olduklanm goriince ~am'da bulunan Muaviye'ye, Bas- ol

ra'da bulunan lbn Amir'e ve KUfelilere mektub yazarak yardml gonder-
melerini ve asileri Medine'den kovmalanm istedi. Bunun iizerine Mua- St
viye, Mesleme b. Habibi yarchm i~in gonderdi. Yezid b. Esed el-Kw~eyri
de askeri bir birligi refaketine ahp yardmla geldi. Asiler, yarchm i~n as- et
keri birliklerin yola pkbklanm duyunca kul?atmaYl daha da sikl~brch­
lar. Yarchm i~in yola koyulan askeri birlikler Medine'ye yaklal?bklann-
da kendilerine Hz. Osman'm l?ehid edildigine dair haber ulal?mil?b.
lbn Cerir'in anlatb~na gore Hz. Osman, E!?ter en-Nehafyi ~a~rtb.
Evinin Il?Ik penceresinin arka kismmda kendisi i~in bir yasbk konulan
Hz. Osman, bu yasbga dayanarak bal?IDI W!?anya uzabp cemaata bakb
ve E!?ter'e l?6yle sordu:
- Ey E!?ter, l?U insanlar ne istiyorlar?
- Ya halifelikten vaz ge~meni veya dovdiigiin, sopalach~n, yahud di
hapsettigin adamlara bizzat, sana kisas yapmalanna imkan tan1man1
istiyorlar. Aksi takdirde seni oldiirecekler.
Bal?ka bir rivayette anlablch~na gore toplanan kimseler, Hz. Os- til
man'dan l?ehirlerdeki valilerini gorevden azletmesini ve yerine kendi is-
tedikleri kimseleri vali olarak atamasm1 istediler. Kendini halifelikten
azletmese bile Mervan b. Hakem'i kendilerine teslim etmesini istediler
ki, kendisinin agZiyla yalandan mektup yaz1p Mls1r'a gondermesine ce-
za olarak Mervan'1 cezalanchrsmlar. Ancak Hz. Osman, Mervan'1 onla-
ra teslim ettigi takdirde onu oldiirmelerinden korktu ve Miisliiman bir
I
adamm oliimiine sebep olmak istemedi. Mervan'm yapb~ il?in oliimii
gerektirecek biiyiik bir su~ olmach~na kanaat getirdi. Kendisinin dov-
diigu, sopalatb~ veya hapsettigi kimselerin bizzat kendisinden kisas
taleb etmelerine, zaYifbedenli ve yal?h bir adam oldugunu soyleyerek
mazeret gosterdi. Halifelikten feragat etmesine dair taleplerine gelince
bunu yapmayaca~m ve Allah'm kendisine giydirdigi bir gomlegi iize-
rinden pkarmayaca~m, Muhammed iimmetini de birbirlerine salchran
kimseler olarak bal?Siz b1rakmayaca~m, asilerin istedikleri beyinsiz
kimseleri valiliklere atamayaca~m sayledi. Zira bu beyinsiz kimseler, m
valiliklere atanch~ takdirde diizensizligin hal? gosterecegini ve il?lerin
p~nndan ~1kaca~m soyledi. -Nitekim de onun zannettigi ve diil?iindii- m
gu gibi kendisinden sonra diizen bozuldu. Ummet fesada siiriiklendi.
Her tarafkarma kanl?Ik oldu. Aynca valileri azledip onlann istedikleri de
adamlan vali olarak atach~ takdirde bundan sonra her hol?lanmachkla-
n valiyi azletmeleri, her hol?lanchklan ve istedikleri kimseyi de vall ola- di
rak atamalan gibi yanhl? bir tatbikata gidilecegini soyledi ki, ana gore
bunun da makul bir yan1 yoktu. Onlara aynca l?Unu da soyledi: tu
- Vallahi, beni oldiiriirseniz ben den sonra birbirinizi sevmezsiniz. m
Ve asla birlel?emezsiniz. Benden sonra da diil?manlanmza karl?I birlik
 BDYOK ISLAM TARIHI 297

olup saval?amazs1mz.
Hz. Osman boyle demekle dogruyu soylemil?ti. Allah ondan raZI ol-
sun.
lmam Ahmed b. Hanbel, Numan b. Bel?ir'in l?Oyle dedigini rivayet
etmil?tir:
"Osman, bir mektup yaz1p bana verdi. Ail?e'ye gotiirmemi istedi.
Ben de gotiiriip o mektubu Hz. Ail?e'ye verdim. Hz. Ail?e de Rasulullah
(s.a.v.)'m Hz. Osman'a l?Oyle dedigini bana soyledi: "Dogrusu Cenab-I Al-
lah sana bir gomlek giydirecektir. Eger herhangi bir kimse o gomlegini
pkarman1 isterse sakm 91karmayasm." Rasulullah (s.a.v.), bu sozii U.9
kez tekrarlam1l?b.
Ben de dedim ki:
- Ey mii'minlerin annesi, bu hadisi l?imdiye kadar niye soyleme-
din?
- Ey oglum, vallahi ben bunu unutmul?tum.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Hz. Ail?e'nin l?Oyle dedigini rivayet etmi§-
tir:
"Rasulullah (s.a.v.), bana dedi ki:
- Bana ashab!mdan birini 9a~nn.
- Ebi Bekir'i mi 9a~raJlm?
-HaJir.
- 6mer'i mi 9a~raJlm?
-HaJir.
- Amcan oglu Ali'yi mi 9a~raJlm?
-HaJir.
- Osman'1 m1 9a~raJlm?
-Evet.
Osman gelince Rasulullah (s.a.v.), bana: "Buradan uzakla~" dedi.
Ve Osman'a egilerek gizlice birl?eyler soylemeye bal?lad1. Ancak Os-
man'm rengi degil?ti.»
Bu hadisiri ravilerinden Ebu Sehle diyor ki: Osman kul?abldl~ za-
man kendisine sorduk:
- Ey mu'minlerin emiri, seni korumak i9in asilerle sav~mayal1m
m1?
- HaJir! Ciinkii RasUlullah (s.a.v.), bana birl?eyler soylemi§ ve ben-
den soz alm1l?br. Ben o soz i9in sabredecegim.»
Muhammed b. Aid ed-Thmal?ki, Ebu Sevr el-Fukaymi'nin §oyle de-
digini rivayet etmi§tir:
«Hz. Osman'm yanma geldim. Ben yamndayken bir ara dl§an 91k-
bm. Mls1rh asilerin geri geldiklerini gordiim. l9eri girip durumu Hz. Os-
man'a bildirdim. Bana:
- Onlan nas1l buldun? diye sordu. Ben de:
298 IBNKESlR

- Yuzlerinde kotilliik sezdim. Ba~lannda da llm Adis el-Belevi var- Sl

<h, dedim.
ibn Adis, Rasullullah (s.a.v.)'m minberine plop halka cuma nama- lll
Zlm lnldrr<h. Hutbesinde Hz. Osman'1 ele~tirdi. Ben de namazdan sonra TI
Osman'm yanma gidip ibn Adis'in hutbesinde soylediklerini aktar<hm.
Bunun uzerine Hz. Osman, ~oyle dedi: "Vallahi ibn Adis, yalan soyle- R
mi~tir. Ben islam' a giren ilk dort ki~inin dorduncusuyiim. Rasulullah de
(s.a.v.), lnzm1 bana nikahla<h. 0 lnz1 vefat edince diger lnZim bana ni-
kahla<h. Ben ne cahiliye doneminde, ne de 1slamiyet doneminde asia zi-
na yapm1~ ve h1rs1zhkta bulunmu~ degilim. Zina yapmad1m. lslam'a ri
girdigimden beri de dinimi ba~ka bir dinle degi~tirmek istemedim.
Rasulullah (s.a.v.)'la bey'at yapb~mdan beri sag elimi tenasill organi- gi
ma surmedim. Rasulullah (s.a.v.)'m zamanmda Kur'an'1 toplad1m.
islam'a giri~imden bu yana her cuma giinu mutlaka bir kole azad ettim. gi
Ama bir cumada azad edecek bir kole bulamazsam mutlaka diger cuma-
da iki kole azad etmi~imdir." s::
ibn liihey'a'dan rivayet olunduguna gore Hz. Osman o esnada: "Ben v~

Rabbimin yanmda on ~eyi kendime saklad1m." demi~tir. Ve on on ~eyi

saym1~br.» K
v~

FASIL
y~

Ku~atma, zilkade aymm sonlarmdan itibaren ba~laYlp zilhicce aYl- E

mn onsekizine, cuma giiniine kadar devam etti. Per~embe giinu Hz. Os-
man, yamnda bulunan ve sayllan 700'e varan Muhacirlerle Ensara -ki,
bunlann arasmda Abdullah b. Orner, Abdullah b. Zubeyr, Hasan, Hiise- m
yin, Mervan, Ebu Hiireyre ve baz1 kOleleri de var<h. Eger isteseydi bun-
lar, kendisini asilere kar~1 koruyabilirlerdi- ~oyle dedi:
"Uzerinde haklnm olan herkese yemin verdiriyorum, kallnp evine
gitsin." dj
0 esnada Hz. Osman'm yanmda sahabelerin onde gelenleri ve ogul- ul
lan da var<h ki, bunlar buyiik bir kalabahk te~kil ediyordu. Aynca kendi Sl
kolelerine de: "Her kim lnhcmilnnma sokarsa o ozgiirdiir, hurriyetine
kavu~mu~tur." dedi. Evin i~inde sava~ ate~i sonmu~, hava sogumu~,
ama <h~arda i~ ~iddetlenmi~, sava~ ate~i alevlenmi~ti. l~erde sava~ ate-
~inin sonmesinin sebebi ~uydu: Hz. Osman, ecelinin yakla~b~m goste-
ren bir riiya gormu~tu. Ve Allah'm emrine kavu~aca~m umid etmi~, ay-
nca Raswullah (s.a.v.)'a da a~1n derecede ozlem duymu~tu. Allah'm em- e1
rine teslim olm u~tu ki, Adem ogullannm en haYirhs1 kendisi olsun.
Qiinku Adem ogullanndan biri, karde~i kendisini oldurmek istedigi Za-
man karde~ine hitaben ~oyle demi~ti: "Ben, hem benim hem de kendi y~

giinamm yuklenip cehennemliklerden olman1 isterim. Zalimlerin ceza- R

 BDYOK ISLAM TARIHI 299

Sl i~te budur." (cl-MAide, 29.)

Rivayete gore Hz. Osman, asilerin hucumuna ugrad1~ zaman ya-
nmdan 91kan en son ki~i Hz. Ali'nin oglu Hasan olmu~tur. 0 zaman !?eh-
rin valisi de Abdullah b. Zubeyr'di. Allah onlardan raz1 olsun.
Ba~ka bir rivayette anlablill~na gore Hz. Omer'in oglu Abdullah,
RasUlulllah (s.a.v.)'m vefatmdan sonra i~te o muhasara gtinunde ve bir
de Necrettil-Haruri vak'asmda silahm1 ku~anm1~br.
Ebu Cafer ed-Dari, ibn Omer'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
Hz. Osman sabah olunca halka ~unu anlatb: Peygamber (s.a.v.)'i
ruyamda gordum. Bana: "Ey Osman, iftanm yamm1zda a~." dedi.
Hz. Osman, o gun oru~ tuttu. Sabaha oru~lu olarak girdi ve aym
gtinde oldurdu.»
Seyfb. Omer'in anlatbgma gore Kesir b. Salt, Hz. Osman'm yanma
gidip ~oyle demi~ti:
"Ey mu'minlerin emiri, oradan ill!?an 91k. Evinin onunde otur. 1n-
sanlar senin ytiztinu gorstinler. Eger boyle yaparsan sana salillrmaktan
vaz ge~erler."
Kesir'in bu sozu uzerine Hz. Osman gtilmu~ ve ~oyle demi~ti: "Ey
Kesir, ben dun ~oyle .bir ruya gordum: Allah'm peygamberinin yanma
varillm. Onun. yanmda Ebu Bekir'le Orner de varill. Bana : "Geri don,
ama yann yan1mda iftarm1 a~acaksm." dedi. Allah'a yemin ederim ki,
yann gtine~ batmadan ben ahiretlik olaca~m." Bunun uzerine Sa'd ile
Ebu Hureyre silahlanm b1raklp Osman'm yanma geldiler."
Musa b. Ukbe, Kesir b. Salt'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«$ehid edildigi gtinde Hz. Osman, oldtirtilmeden once uykuya dal-
IDI!?, sonra uyan1p, ~oyle demi~ti:
''Eger insanlar Osman bir kuruntuda bulundu demeselerdi, size bir
!?ey anlatacakbm."
Biz de kendisine: "Allah seni 1slah etsin, anlat. Biz ba!?kalanmn de-
digini soylemeyiz" deyince anlatmaya ba~lad1: "Ben ruyamda Rasul-
ullah (s.a.v.)'l gordum. Bana: ''Bizimle birlikte cuma namaz1m kllacak-
Sln." dedi.»
ibn Ebi'd-Dunya, Kesir b. Salt'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Ku~atma altmda iken Osman'm yanma gittim. Bana:
- Ey Kesir, bu gtin mutlaka oldurulecegimi biliyorum, dedi.
Ben de kendisine:
-Allah du~manlanna kar~1 sana yarillm edecektir ey mu'minlerin
emiri, deyince o sozunu tekrarlaill, ben de kendisine !?oyle sordum:
- Bu gtin sana bir~ey soylendi mi?
- HaYir, yalmz dtin gece biraz uykum ka~b. Seher vakti biraz uyku-
ya dald1m. Ruyamda RasUlullah (s.a.v.)'I, Ebu Bekir ve Omer'i gordtim.
RasUlullah (s.a.v.), bana: ''Ey Osman, yanrm1za gel, bizden uzak durma,
300 ffiNKESlR

seni bekliyoruz." dedi. Hz. Osman, i~te o giin ~ehid edildi.»

lbnEbi' d-Diinya, Abdullah b. Selam'm~oyle dedigini ri vayet etmi~ir: va
«Ku~atma altmda iken kendisine selam vermek iPr1 Osman'm yam- (s.
na gittim, bana ~oyle dedi: la
- Merhaba ey karde~im. Diin gece riiyamda Rasulullah (s.a.v.)'l ~u
1~1k penceresinde gordiim. Bana ~oyle dedi: lil
- Ey Osman, seni ku~atma altma m1 aldllar. nl
-Evet. se
- Seni susuz mu b1rakhlar? Al
-Evet.
Bunun iizerine Rasulullah (s.a.v.), i~inde su bulunan kovayt bana
sarklth. Ben o sudan kana kana i~tim. ~imdi dahi o suyun serinligini
memelerim ve om uzlanm arasmda hissediyorum. Ben o suyu i~tikten
sonra Rasulullah (s.a.v.), bana ~oyle dedi: sa
-lstersen onlara k~1 sana yardlm edilir, istersen yamm1zda ifta- ib
n a~arsm. Ben, Raswullah (s.a.v.)'m yanmda iftanm1 a~mayt tercih et- m
tim. Osman o giin ~ehid edildi.» ih
Heysem b. Kiileyb, Hz. Osman'm zevcesi Naile binti Ferafise el-Kel- AJ
biye'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Osman, oldiiriilmeden bir giin once oru~luydu. lftar vakti asiler- bl
den i~cek su istedi, vermediler ve: "~u avlunuzda bulunan, iPr1e ~pleri gE
ath~mz kuyudan i~" dediler. Osman, iftanm a~mad1, evimizin biti~i­ h:
gindeki ta~lar iizerinde bir kom~uyu seher vakti gordiim. Onlardan i~e­ ri
cek su istedim, bana bir testi su verdiler, suyu Osman'a getirip: "~te sa-
na su getirdim" dedim. 0 da etrafa baktl, fecrin dogmu~ oldugunu gordii
ve: "Ben oru~ tuttum." dedi. Ben de kendisine: "Ne yedin, sana yiyecek
veya i~ecek getiren bir kimse gormedim" deyince o ~oyle cevap verdi:
Rasulullah (s.a.v.)'m ~u tavandaki delikten bana baktl~m ve elinde bir
kova su bulundugunu gordiim. Bana: "l~ ey Osman" dedi. Ben de o suyu h:
kana kana i~tim. Sonra: "Bir daha i{ deyince ben tekrar i~tim, sonra ba-
na ~oyle dedi:" Halk seni protesto ediyor. Eger onlarla sava~1rsan zafer
kazan1rsm. Sava~mazsan, iftanm yarum1zda a~arsm." l~te o giin yam-
na girdiler ve onu oldiirdiiler.»
Ebu Ya'la el-Musili ile Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Hz. Osman'm b:
azadhs1 Ebu Said'in ~oyle dedigini rivayet etmi~lerdir:
«Hz. Osman, yirmi kole azad etti. ~alvar getirilmesini emretti. Onu
giyinip u~kurunu s1klca baglaru. Daha once ne cahiye doneminde, ne de
lslamiyet doneminde oyle bi~ey giymi~ degildi. Ve ~oyle dedi:
"Riiyada Raswullah (s.a.v.)'la Ebu Bekir ve Omer'i gordiim, bana:"
Sabret, sen yann iftan!ll yan1m1zda a~acaksm." dediler. Sonra Hz. Os-
man, mushafm getirilmesini istedi. Getirilen mushaf1 app okumaya E
ba~ladl ve mushaf oniindeyken oldiiriildii.»
 BOYOK lSLAM TARlHl 301

Ben dedim ki: Hz. Osman, o giin avret yerleri goriinmesin diye §al-
var giymi§ti. Cunkii o ~ok utanga~ ve hayah bir kimse idi. Peygamber
(s.a.v.) in de ifade buyurdugu gibi gokteki melekler dahl ondan utamr-
larch.
Getirilen mushaf ontine konuldu, a~p okumaya ba§lach, Aziz ve Ce-
lil olan Allah'm yargisma teslim oldu. Asilerle sava§mach. Taraftarlan-
nm da asilerle sava§mamasmi emretti. Tataftarlarma bu emri verme-
seydi taraftarlan onun dii§manlanm maglub ederlerdi. Ama Cenab-1
Allah'm emri takdir edilen bir kaderdir.
Hi§am, babas1 Urve'nin §Oyle dedigini rivayet etmi§tir: Osman, va-
siyetini Ziibeyr'e yapti.
Esmai, Ala'mn babas1 Fadl'm §oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Hz. Osman, oldiiriiliince hazinesini a~tilar. Hazinesinde kilitli bir
sanchk buldular. Sanch~ a~tiklannda i~inde bir hokka ve iizerinde §U
ibarelerin yaZilch~ bir mektup buldular: Bu Osman'm vasiyetidir. Rah-
man ve Rahim olan Allah'm achyla. Affan oglu Osman, Allah'tan ba§ka
ilah bulunma<h~na, onun birligine ve ortaks1zh~ha, Muhammed'in de
Allah'm kulu ve el~isi olduguna, Cennet'in ve Cehennem'in hak oldugu-
.na, Allah'm kabirlerdeki kimseleri diriltecegine, bunu, geli§inde §iiphe
bulunmayan bir giinde yapaca~na, Allah'm, vaadini mutlaka yerine
getirecegine §ahadet eder. Osman, bu §ahadet iizerine ya§ann§, bu §a-
hadet iizerine olmii§tiir. Ve in§aallah, bu §ahadet iizerine de ahirette di-
rilecektir .»
11m Asakir'in rivayetine gore Hz. Osman, oldiiriildiigu giinde §oyle
demi§tir:

"Oliimiin, §erefli §erefsiz hi~ kimseyi b1rakmach~m gordiim.

Bunlann beldelerdeki SI~naklanm ve bolca yiyip i~tikleri yerleri
harap ettigini gordiim."

Hz. Osman yine §oyle demi§ti:

"Oliim, kap1lan kilitli oldugu halde kaledeki kimselere geceleyin

baskm yapar.
Daglara da yiikseklerden gelip konar."

HZ. OSMAN'IN OLD0R0LMES1

Halife b. Hayyat, Rebab'm §oyle dedigini rivayet etmi§tir:

«Osman, beni E§ter'e gonderdi. E§ter'i onun yanma ~~rchm. Gelen
E§ter'e, Hz. Osman §Oyle sordu:
- lnsanlar benden ne istiyorlar?
302 IBNKESIH

- ~u i.i~ ~eyden birini istiyorlar.

- Nedir o i.i~ ~ey? m:
- Ya halifelikten feragat eder, onlara: "l~te yonetim sizin olsun, di-
lediginizi se~in" dersin, yada kendilerine ceza verdigin kimselerin sana ilE
misilleme yapmalanna imkan tamrsm. Eger bunu yapmazsan burada Bi
toplanan halk seni oldi.irecektir. ba
- Halifelikten feragat etmemi istiyorlar. Ben, Allah'm bana giydir-
digi bir gomlegi i.izerimden pkaracak degilim. Onlann bana misilleme ka
yapmak isteyi~lerine gelince Allah' a yemin ederim ki ,siz beni Oldi.iri.ir- leJ
seniz benden sonra birbirinizi asia sevemezsiniz ve hep bir araya gelip m:
birlik olu~turamazs1mz . Benden sonra di.i~manlara kar~1 da birlikte sa-
va~amazsmiz." Ravi diyor ki: 01
0 esnada sinek gibi ki.i~i.ik bir adam gelip ba~1m kap1dan i~eri uzat- ka
b, sonra geri doni.ip gitti. Ondan sonra Ebu Bekir'in oglu Muhammed, di
oni.i~ ki~iyle Hz. Osman'm bulundugu yere geldi. Sakalm1 tutup ~eki~­ El
tirdi. Ceneleri birbirine ~arp1hp di~lerinden ses ~1kb ve sonra ~oyle dedi: IDI

"Haydi Muaviye gelsin de seni kurtarsm, lbn Amir gelsin de seni M

kurtarsm, askeri birliklerin gelip seni kurtarsm." M
Onun boyle yapmas1 i.izerine Hz. Osman: "Ey karde~imin oglu, sa- dl;
kahmi b1rak" dedi. Ebu Bekir'in oglu Muhammed, Hz. Osman'1 Oldi.ir-
medi, ama orada duran bir adama i~aret etti. Adam eline han~er ahp
geldi, Hz. Osman'm ba~m1 yaraladi. Bu rivayeti nakledenlerden Hasen, lel
Rebab'a ~oyle sordugunu naklediyor:
- Peki sonra ne oldu?
- Sonra hep birlikte onu vurmaya ba~ladilar, nihayet onu oldi.irdi.i-
ler.»
Seyfb. Orner et-Temimi, Hz. Osman'm zevcesi Naile ile birlikte bu-
lunan ve Usame b. Zeyd'in azadl1s1 olan Hansan'm ~oyle dedigini riva-
yet etmi~tir:
~Ebu Bekir'in oglu Muhammed, gelip Osman'm sakalmdan tuttu ve
salladi. Elindeki bir kamaJl Hz. Osman'm bogazma si.irdi.i. 0 da:
- Yava~ ol ey karde~imin oglu! Allah'a yemin ederim ki sen, baba-
nm tutmad1~ bir sakah tuttun, dedi. kt
Bunun i.izerine Muhammed, utanarak doni.ip gitti. Kap1da asilerle dt
kar~ua~b. Onlan uzun si.ire engelleyip geri donmelerini istedi. Ne varki so
onlar, Muhammed'i maglup edip i~ri girdiler. Muhammed'de ~kip git- va
ti. Elinde uzun bir hurma dal1 olan liderleri gelip Hz. Osman'm yam ba- til
~mda durdu. Kafasma vurup yaraladi. Kafasmdan akan kan, mushafa
damlaJip onu lekeledi. Sonra hep birlikte ona vurmaya ba~ladilar. Bir Ia1
adam gelip klhcryla Hz. Osman'm gogsi.ini.i yaraladi. Hz. Osman'm zev- Vt
cesi Naile binti Ferafise el-Kelbiye de kendini Hz. Osman'm i.izerine abp m
~oyle dedi: ar
 BDYOK ISLAM TARIHI 303

- Ey ~eybe'nin k:tZI! Mu'minlerin emiri oldiirillecek te sen bakacak

m1sm?
Boyle dedikten sonra k:thcr eline alch, ama asilerden olan o katil, Na-
ile'nin elini koparw. Asiler evdeki ef?yalan yagmalamaya baf?lad1lar.
Bir adam, baf?I mushafm uzerinde bulunan Hz. Osman'm yanma gelip
baf?ml tekmeledi ve mushaftan uzaklaf?tlrw. Sonra da §oyle dedi:
"Bugtinku kadar gtizel bir kafir yuzu gormedim ve yine bu gtinku
kadar k:tymetli bir kafir yata~ gormedim." Ravinin anlatti~a gore asi-
ler Hz. Osman'm evindeki her§eyi yagmalaJip goturduler. Bardaklan-
na vanncaya kadar ahp goturmti§lerdi.»
Haf1z ibn Asakir'in anlatb~na gore Medineli Muslumanlar, Hz.
Osman'm evinden aynhp gittiklerinde ve yanmda aile efradm ba§kas1
kalmad1~nda asiler duvarlara tlrmand1lar. Evini ate§e verip i~eri gir-
diler. Bunlar arasmda sahabelerden ve sahabe ogullanndan sadece
Ebu Bekir'in oglu Muhammed varw. Asilerden bir klsm1, Muham-
med'den once i~eri girip Hz. Osmam vurup baJiltmi§lardi. Kadmlar pg-
hk atmca asiler korkup Wf?an pkm1§lar. Bu defa da Ebu Bekir'i'.n oglu
Muhammed onun oldiiruldugunu zannederek i~eri girmi§ti. Onun aJil-
di~m gorunce Muhammed, §oyle demi§ti:
- Sen hangi dindensin ey ahmak?
- islam dinindenim ve ben ahmak da degilim. Aksine ben, mu'min-
lerin emiriyim.
- Allah'm kitabm1 degi§tirdin.
- Allah'm kitab1 ortadawr. Aram1zda duruyor.
Bunun uzerine Muhammed ilerledi ve Hz. Osman'm sakalm1 tutup
§Oyle dedi:
- Kiyamet gtinunde eger: "Ey Rabbimiz! Biz yoneticilerimize ve bu-
yuklerimize itaat etmi~?tik, fakat onlar bizi yoldan sapbrwlar." dersek
bu soztimuz kabul edilmeyecektir. Boyle diyerek onu odanm i¢nden ka-
piya dogru iteledi. Hz. Osman da ona §oyle dedi:
- Ey karde§imin oglu, senin baban benim sakal1m1 tutmazw.
M1s1rhlardan Kindeli olup e§ek lakab1yla tanman ve Ebu Raman
ktinyesiyle ~agnlan bir adam geldi. Katade, onun asli awnm Raman ol-
dugunu soylerken ba§kalan onun as1l admm Ezrak E§kar oldugunu
soylemi§lerdir. Awnm Sudan B. Raman el-Muradi olduguna dair bir ri-
vayet de varwr. ibn Omer'den rivayet olunduguna gore o, §Oyle demi§-
tir:
"Hz. Osman'm katili Esved b. Himran'wr. Esved, ona bir miZrak fi.r-
latml§b. Sonra eline bir yalm kll1~ alrm§, bu kll1cr Hz. Osman'm gogstine
vurmu§ ve onu oldurmuf?tti. Sonra klhcmm keskin tara:fi.m Hz. Os-
man'm karnma dayami§, uzerine ytiklenmi§ ve onu oldiirmti§tti. Naile
araya girmek istemi§. Fakat bu klh~ onun elini kesmi§ti. Allah ondan
304 lBNKESlR

(Naile) raz1 olsun. o,

Ba~ka bir rivayette anlatild1~na gore Hz. Ebu Bekir'in oglu Mu- r1
hammed, elindeki bir han~eri Hz. Osman'm kula~na di.irtmii§ ve han- II
~er onun bogazma degmi§ti. Sahih kavle gore Hz. Osman'm katili, Mu-
hammed' den ba~kas1dlr. Muhammed, utan1p geri donmii§tii. Qi.inki.i "]
Hz. Osman, ona: "Sen, babanm saygi gosterdigi bir sakah tutuyorsun." d
demi~. Muhammed de bundan utan1p yi.iziini.i ortmi.i~ geri donmii§ ve
Osman'! oldi.irmek isteyenlere kar~l koymu~sa da bu kar§I koymasmm tl
bir yaran olmam1~br. Neticede Allah'm takdir ettigi i~ yerine getiril- n
mi§ti. Bu Levh-i Mahfuzda yaz1h bir kaderdi. n
1bn Asakir'den rivayet olunduguna gore Kinane b. Bi~r, Hz. Os- II
man'm almna demir bir ~ubukla vurmu~, Hz. Osman yi.iz i.isti.i yere dii§- k
mii§, Suvdan b. Himran el-Muradi de bundan sonra gelip onu oldiirmii§-
ti.i. Amr b. Hamka gelince o da Hz. Osman'm i.izerine atilmi§, gogsi.i i.ize- h
rine oturmu§tu. 0 esnada Hz. Osman, son nefesini vermekteydi. Amr, el
ona dokuz darbe vurup: ''Bu darbelerin i.i~i.i Allah i¢n, albs1 da kalbimde y:
ona besledigim kin i~indir." demi§ti.
Taberani, Hz. Osman'm kih~~ISimn §oyle dedigini rivayet etmi§tir: s:
«Ensar'dan bir adam, Hz. Osman'm yamna girdi. Hz. Osman, ona:
- Geri don ey karde§imin oglu, sen benim katilim degilsin. Beni ol-
di.irmeyeceksin, dedi. Adam da:
-Sen bunu nereden biliyorsun? diye sorunca Hz. Osman, ona §U ce-
vabi verdi: SJ
- Zira dogumunun yedinci gi.ini.inde seni Peygamber (s.a.v.)'e getir- a
diler. 0 da senin dama~na bir§ey si.irdi.i ve senin i¢n bereket duas1 yap- d
b. h
Sonra Ensar'dan ba~ka bir adam, Hz. Osman'm yamna girdi. Hz. k
Osman, ona da aym §eyleri soyledi. Onun arm srra Hz. Ebu Bekir'in oglu le
Muhammed, Hz. Osman'm yanma girdi. Hz. Osman ona: Cl
- Sen benim katilimsin, dedi. Muhammed de: d
- Bunu nereden biliyorsun ey ihtiyar bunak? diye sorunca Hz. Os- OJ
man, ona §U cevab1 verdi: y
- Qi.inki.i dogumunun yedinci gi.ini.inde dama~na bir~eyler si.irme- ·d
si ve senin i~in bereket duas1 yapmas1 maksad1yla seni Rasulullah d
(s.a.v.)'a getirdiler. Sen onun i.izerine pislemi~tin.
Hz. Osman'm boyle demesi i.izerine Muhammed, onun gogsi.ini.in d
i.izerine SI~radi, sakalm1 tuttu ve elindeki han~erle kafasma vurdu.
Bu, ger~ekten garip bir hadistir ve mi.inkerlik i~ermektedir. Ba§ka h
rivayetlerde anlablill~na gore Hz. Osman'in kafas1hdan akan kanm ilk
damlalan, oni.inde bulunan Kur'an-1 Kerimin §U ayeti i.izerine di.i~mii§­
ti.ir:
"Onlara kar~I sana Allah yetecektir. 0, i§itir ve bilir." (el-Bakara, 137.)
 BDYOK IsLAM TARlHl 305

Rivayet olunduguna gore asiler, Hz. Osman'm yanma girdiklerinde

o, Kur'an-1 Kerim okumakta olup yukandaki ayete ula~m1~br. Bu, dog-
ruluktan uzak bir rivayet degildir. <;unkii o, mushaf-1 ~erifi online koy-
mu~ olup okumaktayw.
lbn Asakir'den rivayet olunduguna gore Hz. Osman, vurulurken:
"Bismillahi tevekkeltii alallahi" demi~, viicudundan kan damlaymca
da: "Siibhanellahi'l Azim" demi~tir.
ibn Cerir tarihinde der ki: Mls1rhlar, Mls1r valisine gonderilen mek-
tubu ula~n iizerinde yakalawlar. Mektupta M1s1rh asilerin bir klsm1-
nm oldiiriilmesi, bir klsmmm as1lmasl, bir klsmmm ise el ve ayaklan-
nm kesilmesi emrediliyordu. Bu mektubu Mervan b. Hakem, Hz. Os-
man'm agzmdan uydurup yazm1~b. Ve a~a~daki ~u ayet-i kerimeyi
kendine dayanak edinmi~ti.
"Allah ve peygamberleriyle sava~anlann ve yeryiiziinde bozguncl}-
luga ugra~anlann cezas1 oldiiriilmek veya as1lmak yahut ~apraz olarak
el ve ayaklan kesilmek ya da yerlerinden siiriilmektir. Bu onlara diin-
yada bir rezilliktir. Onlara ahirette biiyiik azap varwr." (el-MAide, 33.)
Mervan'a gore Hz. Osman'a ba~ kalwran bu asiler, yeryiiziinde fe-
sat ~karan kimselerdendiler. ~iiphesiz oyleydiler ama onun Hz. Osman
awna ve bilgisi d1~mda mektup yazmas1, miihriinii kullanmas1 ve bu
mektubu onun devesine bindirdigi bir kolesiyle gondermesi dogru degil-
di. Hele Hz. Osman'la M1s1rhlar arasmda ban~ yap1lmasmdan ve Hz.
Ebu Bekir'in oglu Muhammed'i M1s1r'a vali tayin edecegine soz verme-
sinden sonra yapmaya hi~ hakkl yoktur. Misirhlar, aralannda yap1lan
anla~manm aksine bu mektubu Hz. Osman'm kolesi iizerinde yakala-
diklannda bunu Hz. Osman'm yaz1p gonderdigini zannettiler ve bunu
biiyiik bir su~ saywlar. l~lerinde daha onceden ona kar~1 besledikleri
kin sebebiyle Medine'ye tekrar dondiiler. Mektubu sahabelerin onde ge-
lenlerine gosterdiler. Bu hususta ba~kalan da bu M1srrh asilere yarwm-
Cl oldu. Oyle ki, baz1 sahabeler,bu mektubu Hz. Osman'm yaZ1p gonder-
digini zannettiler. Durum Hz. Osman'a anlablw~ zaman o sahabelerin
onde gelenleriyle MlSlrh asilerin bulundugu bir topluluk huzurunda
yiice Allah'a yemin ederek bu mektubu kendisinin yazmaw~m ve yaz-
- d1rmaw~m, bu hususta bilgisinin olmaw~m soyledi. Ger~ekten de o
dogru sozlii iyi bir insanw. Asiler ona:
- lyi ama bu mektubun altmda senin miihriin var. Buna ne dersin?
diye sorduklannda Hz. Osman:
- Ki~inin yaZISl taklid edilebilir, haberi olmadan miihrii kullamla-
bilir, dedi.
- Fakat mektubu gotiiren senin kOlendi ve devene binmi~ti, deme-
leri iizerine Hz. Osman:
-Allah'a yemin ederim ki, benim bundan hi~ haberim yoktu, diye
B. ISLAM TARlHI, C. VII, F.20
306 IBNKESlR

1
kendini savundu.
(
- Eger sen bu mektubu yazm1~san bize kar~1 hainlik yapm1~sm.
Eger yazmam1~san ve ba~kalan senin adma yam1~larsa senin de bun-
dan bilgin yoksa demek ki sen aciz kalm1~sm. Senin gibi biri halifelige
laYik olamaz. Ya hainsin, ya da acizsin, dediler. Aslmda biitiin bu soyle-
dikleri her turlii varsaJima kar~1 get;ersizdi. <;unkii onun soz konusu
mektubu yazm1~ oldugu var saJihrsa -ki hakikatte yazmam1~br- bunun c
ona bir zaran olmaz. <;unkii o islam iimmetinin menfaabm gozeterek
kendisine ba~kalillran asilerin giiciinii klrmak ve onlan ortadan yok et- c
(
mek istemi~tir. Bunu bu ~ekilde uygun gormii~tiir.
Mektubun yaz1lmasmdan bilgisinin olmaJI~ma gelince bu hususta
ona nasll acizlik isnad edilebilir?
y
Kendisinin haberi olmadan kendisi aillna mektup yazllm1~, bunda
y
onun acizligi soz konusu degildir. 0, RasUlullah gibi masum yani hi~ ha-
ta yapmayan bir kimse degildi. Aksine onun hata yapmas1 da gafil kal- 1:
0
masi da kendisinden beklenilen normal durumlarillr. Allah, ondan raZI
olsun. 11
Il
~u asi ve cahil ba~?kalillncliara gelince onlar hain ve zorba kimseler-
di. Zalim ve iftirac1 idiler. Bu yiizden ku~atmaJI soo~brilllar. Ona bask! c
yapblar. Kendisine yiyecek ve su getirilmesine engel oldular. Mescide b
~kmasma miisaade vermediler. Oliimle tehdit ettiler. Bu sebepten Hz.
Osman, onlara hitap etmek mecburiyetini hissetti. Kimse arsas1m ver- s
mezken kendisi arsa satm al1p mescide katarak mescidi geni~?lettigini I
soyledi. Suyu ,Muslumanlardan men edildigi halde Rume kuyusunu sa-
n
tm al1p Muslumanlara vakfettigini soyledi. Rasulullah'm ~oyle buyur-
dugunu i~ittigini soyledi:
"Allah'tan ba~?ka ilah bulunmaill~na ~?ahadet eden Miisluman bir b
kimsenin kan1 ancak ii~ sebebten biri ile helal olur: Bir can1 olduren
kimsenin kan1 helal olur. Ba~?mdan nikah ge~ip zina yapan kimsenin d
kan1 helal olur. Cemaattan aynhp dinini terkeden kimsenin kan1 helal d
olur."
Hz. Osman, kimseyi oldiirmedigini, imana girdikten sonra irtidat d
etmedigini, ne cahiliye nede islamiyet doneminde zina yapmadi~m, e
hatta Rasulullah (s.a.v.)'la bey'at yapbktan sonra sag elini tenasiil or-
r
ganma degdirmedigini anlatb. Sonra onlann Allah'a, Rasuliine ve ken-
r
dilerinden olan emir sahiplerine itaat etmelerini saglayaca~ umuduy-
la fazilet ve menklbelerini anlatb. Ama onlar asiliklerini siirdiirduler.
~I
Du~manhktan vazge~mediler. Onun yanmdaki kimselerin ill~an ~Ik­
malanna engel oldular. i~ zorla~?b. Hareket alan1 daraldi. Hz. Osman'm a
yamndaki su tiikendi. Musliimanlardan imdat dileyip su istedi. Hz. Ali, E
bizzat bu i~ it;in yarillma ko~tu. Bir krrba su ahp asi ve cahillerden kiifiir- F.
ler i~?ite i~?ite suyu Hz. Osman' a ula~?brdi. Asiler, onun binegini iirkiittii- n
 BDYOK ISLAM TARIHI 307

ler, koti.i sozler soylediler. Hz. Ali, onlan azarlaru. Sonra onlara ~oyle de-
di:
"Allah'a yemin ederim ki Farslar ve Rumlar, sizin bu adama yapb-
W,mzi yapmazlar. Allah'a yemin ederim ki, onlar sava~ta esir tutarlar
ama esirlerine yedirip i9irirler."
!syancliar, Hz. Ali'nin Hz. Osman'a su goti.irme istegini kabul etme-
diler. 0 da ofkesinden ba~mdaki sanW, pkanp ortaya firlatb.
RasUlullah (s.a.v.)'m zevcesi ve mi.i'minlerin annesi Ummi.i Habibe
de kabnna binip hizmet~ileri ve maiyetindeki kimselerle birlikte Hz.
Osman'm evine geldiginde isyanc1lar onu durdurup:
- Ni~in buraya geldin? diye sormu~lar, o da ~u cevab1 vermi~ti:
- Osman'm yanmda Umeyye ogullannm oksi.iz ve dullan i9in vasi-
yetler varrur. Ben bu vasiyetleri ana habrlatmak istedim de geldim. ts-
yancilar, onun bu gerek~esini yalanlailllar. Ona ~iddetle k~1 koydu-
lar. Hakaret ettiler. Kabnnm baW,m kestiler. Neredeyse di.i~ecek gibi
oldu, ama kendini toparlaru. Ba~kalan yarrumma gelmeselerdi oldi.iri.i-
lecek gibi idi. Binegini tutup goti.irdi.iler. Ger~ekten de bi.iyi.ik bir olay
meydana gelmi~ti. Hz. Osman ile ailesinin i~ecek suyu kalmam1~b. An-
cak geceleyin Amr b. Hazm ailesi, onlara gizlice su ula~brrular. Dogrusu
biz Allah'a aidiz ve ona doni.ici.ileriz.
Bu hadise meydana geldiginde insanlar, cidden bunu bi.iyi.ik bir mu-
sibet sayarak evlerine kapanrular. Hac vakti geldi. Mi.i'minlerin annesi
Hz. Ai~e, bu senede hacca gitmek i.izere yola ~1kb. Kendisine:
- Medine'de kalman daha faydal1 olur. Belki ~u asiler senden ~eki­
nirler, denildiginde o ~u cevab1 verdi:
- Kendilerine di.i~i.incelerimi a~1klad1W,m takdirde Ummi.i Habi-
be'ye yapbklan gibi bana da eziyet etmelerinden korkanm.
Boyle dedikten sonra Hz. Ai~e yola pkb. Hz. Osman, bu senede ken-
di yerine insanlara haccettirmesi i~in Abdullah b. Abbas'1 gorevlendir-
di. Abdullah b. Abbas, ona:
- Senin kapmda durup seni savunmam hacdan daha faziletlidir,
deyince Hz. Osman, onu zorlaJip hacca gonderdi. 0 da gidip bu gorevi ifa
etti.
Hz. Osman'm evinin ~evresindeki ku~atma devam etti. Nihayet te~­
rik gi.inleri de gelip ge~ti. Bir kls1m insanlar hacdan dondi.iler. 1nsanla-
nn selamette olduklan haber verildi. Asilere de hacca gitmi~ olan kim-
selerin Medine'ye donmek i.izere olup kendilerini mi.i'minlerin emirinin
~evresinden kovup uzakla~bracaklanna dair haber verildi. Aynca Mu-
aviye'nin Habib b. Mesleme komutasmda bir orduyu, Abdullah b. Sa'd b.
Ebi Serh'in de Muaviye b. Hadic komutasmda ba~ka bir orduyu,
Kufelilerin de Ka'ka b. Amr komutasmda bir orduyu asilere k~1 Medi-
ne'ye gonderdikleri haberi geldi. Bu haberleri alan asiler ku~atmaJI slk-
308 lBNKESlR

la~brilllar. t~i az1tblar.

1nsanlann ~ogunun hacda bulunmalan ve Medine'deki insanlann A
saJllannm azh~m fi.rsat bilerek Hz. Osman'm evini ~embere aldllar. le
Ku~atmaJl daraltblar, kaplSiru yaktliar. Amr b. Hazm ve diger kom~u­ H
lannm duvarlanndan brmanarak Hz. Osman'm evine girmeye ~abala­
illlar. 1nsanlar, Hz. Osman'! olanca gii~leriyle savundular. Kap1smm
oni.inde ~iddetli ~arp1~malar cereyan etti. Mi.ibareze yapblar. Qarpl~­
malar cereyan etti. Qarp1~1rken Recez bahrinden ~iirler okudular. Ebu
Hi.ireyre de ~arp1~1rken: "Bu gi.inde ~arp1~ma gi.izel oldu." diyordu. Hz.
Osman'm evinde bulunanlardan baZilan oldi.iri.ili.irken, o facir ve asiler-
den de baz1lan oldi.iri.ildi.iler. Abdullah b. Zi.ibeyr ~ok yara ald1. Hz.
Ali'nin oglu Hasan, Mervan b. Hakem ve digerleri de yaralandllar. Mer-
van b. Hakem'in boyun damarlanndan biri kesildi, oliinceye kadar boy-
nu egri olarak ya~aill. Ziyad b. Nuaym el-Fihrl, Mugire b. Ahnes b. ~u­
rayk ve Niyar b. Abdullah el-Eslemi gibi Hz. Osman'm arkada~lanmn
belli ba~hlan bu ~arp1~malarda haz1r bulundular. dl
Anlatilill~na gore Hz. Osman'm bu arkada~lan hezimete ugraill- ri
lar. Sonra geri dondiller. Hz. Osman, bu durumu gori.ince 1srarla insan- N
lara evlerine geri donmelerini soyledi. Onlar da geri doni.ip gittiler. Ya- tc
mnda aile efraillndan ba~ka kimse kalmam1~b. Asiler kap1dan i~eri gir- 0
diler. Duvarlardan brman1p avluya atlayanlar da oldu. Hz. Osman, na- a:
maza durdu. Ta-Ha suresini okumaya ba~laill. Hlzh Kur'an okuyan bir hi
kimseydi. Ta-Ha suresini insanlar kavgada iken okudu. Kap1 yanm1~;;, II
kap1 yamndaki odamn tavan1 da yanm1~b. Yangmm beyti.i'l-mala SI~ra­ Fl
masmdan korktular. Bundan sonra Hz. Osman, namazm1 tamamla- D
mi~;;, oturmu~ ,mushaf1 online koymu~;; ve ~;;u ayeti okumaya ba~;;lami~;;b:
"insanlar onlara: "Di.i~;;manm1z olan insanlar size kar~;;1 bir ordu top-
lailllai. Onlardan korkun." dediler. Bu, onlann imanm1 arbrill da: "Al-
lah bize yeter, one gi.izel Vekildir." dediler. <Al-i lmrlln, 173.)
Hz. Osman'm yanma giren ilk adam, kendisine kara oli.im d~nen
kimse idi. Hz. Osman'm ba~zm1 ~;;iddetle s1kb. Hz. Osman, baJ!lm ve
nefesi bogaZinda titremeye ba~;;laill. Kara Oliim, onu bu halde gori.ince ol-
di.iguni.i zannederek b1rakb. Sonra Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed,
i~eri girdi. Sakahm tutup sallaill ve sonra d1~;;an ~1kb. Arkasmdan bir
ba~;;kas1 i~eri girdi, elinde kihC1 varill. Hz. Osman'a vurdu. Hz. Osman,
elini kli1ca kar~1 siper yapb, eli kesildi. B~ka bir rivayette anlablill~na
gore eli koptu. Ancak Hz. Osman, eline klh~la vuruldugu zaman: "Valia-
hi bu, Kur'an'm Mufassal suresini yazan ilk eldir." demi~ti. Vi.icudun-
dan akan kamn ilk damlas1 oni.inde bulunan mushafi.n ~;;u ayetinin i.ize-
rine di.i~mi.i~ti.i:
"Onlara ka~1 sana Allah yetecektir." Daha sonra kli1C1m ~kmi~ bir
adam i~eri girdi. Hz. Osman'm zevcesi Naile, onun kar~;;1sma dikildi. s
r
 BUYOK ISLAM TARIHI 309

Adamm lohcrmn tuttu. Fakat adam lohcrm onun elinden cekince Nai-
le'nin parmaklan kesildi. Bundan sonra o adam lohcrm keskin tarafun
Hz. Osman'm karnma dayaYlP basbrd1.
B~ka bir rivayette anlat1ldl~na gore Gafiki b. Harb, Hz. Ebu Be-
kir'in oglu Muhammed'den sonra Hz. Osman'm uzerine hucum etti.
Elindeki bir demirle ona vurdu. Onunde duran mushafi tekmeledi.
Mushaf donup Hz. Osman'm on\inde durdu. Vucudundan akan kanlar-
dan mushafm uzerine dokwdu. Daha sonra Sudan b. Himran, lohcryla
Hz. Osmanm uzerine geldi. N aile, ona engel olmaya calu~tl. Parmaklan
kesildi. Arkasm1 donup giderken Sudan, Naile'nin arkasma eliyle vur-
du ve: "Arkas1 cok buyuk" dedi. Sonra vurup Hz. Osman'! oldurdu. Hz.
Osman'm kolesi de gelip Sudan'1 oldurdu. Katere adlnda bir b~kas1 da
gelip bu koleyi oldurdu.
lbn Cerir'in anlatdl~na gore bu asi ve katiller, Hz. Osman'1 old\ir-
dUkten sonra b~1m koparmak istediklerinde kadlnlar pghk abp yUzle-
rine tokat vurm u~lardl. Bu kadmlar arasmda Hz. Osman'm zevceleri
Naile ile Ummu Benin ve lozlan vardl. Kadlnlarm pghk abp y\izlerini
tokatlamalan uzerine lbn Adis: "Brralon b1rakm" dem~ ve asiler de Hz.
Osman'm ba~m1 koparmaktan vaz gecmi~lerdi. Sonra bu g\inahkar ve
asiler, Hz. Osman'm evindeki e~yalan yagmalam1~lar ve aralanndan
biri : "Onu old\irmek bize helal olurda mal1 m1 helal olmaz, diye ba~r­
mi~b. Evdeki e~yaYl yagmalad1ktan sonra d1~an Cikmi~lar. KapiYI,
Hz.Osman'm ve beraberindeki iki maktulun uzerine kilitlenmi~lerdi.
Th.~an plop evin sahanh~na vardlklannda Hz. Osman'm kolesi, Kate-
re'nin uzerine s1craYIP onu old\irmii~tu. GOrdukleri her ~eyi al1p gotUrii-
yorlardi. Hatta Kelsum et-Tecibi, Naile'nin entarisini dahi alm1~ got\ir-
mii~tu. Hz. Osman'm bir kolesi de Kelsum'u vurup oldiirmu~tu. Ama bu
kole de ba~kas1 tarafmdan oldUriilmu~tu. Sonra Medineliler: "Ey ahali!
Beytu'l-mala ko~un. Bu asiler sizden once beytu'l-mah ele geprmesin-
ler." diye birbirlerine seslendiler. Beytii'l-malm bekcileri de bunu i~itin­
ce: "Ey millet! Beytu'l-mal1 kurtann. <;unkii bu kimseler, dogru konu~­
madllar. Amaclan iyiligi emretmek ve kotiiliikten salondlrmak degil-
mi~. tddia ettikleri ~eylerin ash yokmu~, bunlar sadece mal ve diinyahk
icin ayaklanm1~lard1r" diye seslendiler. Fakat Medineliler, bunlara
kar~1 dayanamadllar. Yenildiler, asiler gelip beytii'l-maldaki her~eyi
ahp gotiirdiiler. 0 zaman beytii'l-malda gercekten cok ~ey vardl.

FASIL

Bu biiyUk hadise ve prkin olay meydana geldiginde insanlar, care-

siz kaldllar. Bunun biiyUk bir musibet oldugunu anladllar. 0 cahil asile-
rin cogu da yapbklanna pi~man oldular. Kendilerinin Hz. Musa ·zama-
310 lBNKEStR

nmda puta tapan ve Allah tarafmdan Kur'an-1 Kerim'de anlablan za- 0

limlere benzediklerini gordi.iler. Ayet-i kerimede Cenab-1 Allah, o buza- ti
~ya tapanlardan ~oyle soz ediyordu:
"Elleri bogriinde, ~aresiz kahp kendilerinin sap1tm1~ olduklanru
goriince:
"Eger Rabbimiz bize aCimaz ve bizi ba~~lamazsa, and olsun ki mah-
voluruz" dediler." (el-A'raf, 149.) m
g1
Medine'den pkm1~ olan Ziibeyr'e Hz. Osman'm oldiiriilii~ haberi
Sl
ul~mca: "1nna lillah ve irma ileyhi raciun" dedi, sonra Hz. Osman'a rah-
Sl
met diledi. Oldiirenlerin pi~man olduklanru duyuncada: "Kahrolsun- •
lar" dedi ve ~u ayeti okudu:
"Qeki~ip dururlarken kendilerini yakalayacak bir tek pgh~ bekler-
rr
ler. 0 zaman, arbk ne vasiyet edebilirler, ne de ailelerine donebilirler." n
(YII.sin, 49-50.)
sc
Hz. Ali de, Hz. Osman'm oldiiri.il~ haberini duyunca ona rahmet di- gl
y
ledi. Ve katillerin pi~man olduklanm duyunca da ~u ayeti okudu: "1ki
yiizliilerin durumu insana: "1nkar et" deyip, insan da inkar edince: k
"Dogrusu ben senden uza~m; alemlerin Rabbi olan Allah'tan korka- d
nm." diyen ~eytanm durumu gibidir. (el-Ha~r. 16.)
Sa'd b. Ebi Vakkas Hz. Osman'm oldiiri.il~iinii duyunca ona magfi- ti
ret ve rahmet dileyip katilleri hakkmda ~u ayeti okudu. "Ey Muham- r1
med! "Size, amelce en ~ok kaYipta bulunanlan haber verelim mi?" de. r1
Diinya hayatmda ~ah~malan bo~a gitmi~tir, Oysa onlar, giizel i~ yapbk-
e·
lanm samyorlarch." (el-Kehf, 103-104.)
Bu ayeti okuduktan sonra Sa'd: "Allah'1m, katilleri pi~man et. Sonra b
azap ile yakala." dedi.
Seleften baz1lan Allah achna yemin ederek Hz. Osman'1 oldiirenle- d
rin tamammm oldiiriildiiklerini soylemi~lerdir. d
Katillerin tamam1mn oldiiriilmeleri gerekirdi. Bunun baz1 sebeple- f.
ri varch. Bu sebeplerden biri, Sa'd'm yapb~ duachr ki, bu dua miistecab d
olmu~tu. Nitekim bu sahih hadiste de sabittir. Bazllanmn anlatbklan-
b
na gore katillerden her biri delirdikten sonra oldiiriilmii~tiir. b
Vakidi dedi ki: Hz. Osman'm katili Kinane b. Bi~r b. Attab et-Tecibi tl
idi. Manzur b. Seyyar el-Ferazi'nin kans1 ~oyle diyordu: "Biz, hac i~n
yola ~1kbk. Osman'm oldiiriildiigunden haberimiz yoktu. Mere mmb- k
kasma geldigimizde geceleyin bir adamm ~oyle bir ~ark1 okudugunu z
i~ittik: "Haberiniz olsun, insanlann en haY1rhs1 ii~ giinden sonra M1-
d
s1r'dan gelen Tecibi tarafi.ndan oldiiriilecektir."
Hacdan donen kimseler, Medine'ye vard1klannda Osman'm oldii- 11
riildiigunii gordiiler. Bunun iizerine insanlar, Ebu Talib oglu Ali'ye c
bey'at ettiler. Hz. Osman'm oliim haberi Rasulullah (s.a.v.)'m hacdan
donen zevcelerine yolda ul~b~nda onlar. Mekke'ye tekrar dondiiler. z

<.
 BUYlJK ISLAM TARllii 311

Orada dort ay kadar kal<hlar. Nitekim bu husus ileride de anlablacak-

br.

FASIL

Me§hur rivayeti gore Hz. Osman'm, evinde kU§atma altmda tutul-

masi krrk giin kadar siirmii§tiir. Ba§ka bir rivayete gore ise kirk kusur
giin siirmii§tiir. ~a'bi'nin ifadesine gore onun ku§atma altmda tutulma-
SI, yirmii~ gece siirmii§tiir. Sonra cuma giinii oldiirmii§tiir ki, bu hu-
susta ihtilaf yoktur.
Seyf b. Orner, iistadlarmdan naklederek §Oyle demi§tir: "Hz. Os-
man, cuma giiniin son saatinde oldiiriildii." Mus'ab b. Umeyr ile digerle-
ri de bu hususta kesin ifade kullanarak Hz. Osman'm cuma giiniiniin
son saatinde oldiiriildiigunii ifade etmi§lerdir. Ba!?kalannm ifadesine
gore giindiiz ku§luk vaktinde oldiirillmii§tiir ki, bu akla daha yatkmdrr.
Yani Hz. Osman, zilhicce aymm onsekizinci gecesinde oldiiriilmii§tiir
ki, me§hur rivayet te budur. Te!?rik giinlerinde oldiiriilmii§ olduguna
dair zaYifbir rivayet vardrr.
Ziihri'nin ifadesine gore Hz. Osman, te§rik giinlerinde oldiirillmii§-
tiir. Baz1lan onun zilhicce aYinm ucuncii giiniinde cuma giiniinde oldii-
riildiigunii soylemi§lerdir. Kurban bayrammm birinci giiniinde oldii-
riilmii§ olduguna dair zaYifbir rivayet te vard1r.
Hz. Osman'm halifeligi oniki seneden oniki giineksik bir siire devam
etmi§tir. Qiinkii ona hicretinyirmidordiinciisenesinin muharrem aYimn
ba§mda bey'at edilmi§ti. Gdiiriiliirken sekseniki ya§rm gecmi!?ti.
Salih b. Keysan'm ifadesine gore Hz. Osman, sekseniki ya§mda ol-
diiriilmii§tiir ki, me§hur olan rivayet te budur. Seksendort ya§mda ol-
diiriildiigune dair zaYifbir rivayette var<hr. Katade'nin ifadesine gore
Hz. Osman seksensekiz yada doksan ya§mda oldiiriilmii§tiir. Kata-
de'nin ifadesine gore Hz. Osman, yetmi§be§ ya§mda oldiiriilmii§tiir ki,
bu cidde gariptir. Seyfb. Orner'den nakledilen bir rivayet daha vardrr ki,
bu daha gariptir. Buna gore Hz. Osman, altmi!?iiC ya§mda oldiiriilmii§-
tiir. Allah ondan raz1 olsun.
Hz. Osman'm mezanna gelince, onun Baki dogusundaki Ha§§i Kev-
keb'e defnedildigi hususunda ihtilaf yoktur. Emeviler zamanmda me-
zanmn iizerine biiyiik bir kubbe yapilmi!?hr ki, bu kubbe giiniimiize ka-
dar varh~m siirdiirmii!?tiir.
1mam Malik dedi ki: "Duyduguma gt>re Osman, Ha§§I Kevkeb'de bu-
lunan mezanmn yerine ugra<h~nda: Buraya salih bir adam defnedile-
cektir, demi§tir."
lbn Cerir'in anlatb~na gore Hz. Osman, oldiirilldiikten sonra cena-
zesi uc giin bekletilmi!?, sonra defnedilmi!?tir.
312 ffiNKES1R

Ben derim ki: lnsanlar, Hz. Ali'ye bey'at yapmakla me~gul olduklan a
i~in cenazesi bekletilmi~ti. Bey'at i~i tamamlad1ktan sonra Hz. Os-
man'm cenazesi defnedildi. B~ka bir rivayette anlatlidl~na gore cena- d
zesi iki gece bekletilmi~, sonra defnedilmi~tir. Bir ba~ka rivayette anla-
tlidi~na gore cenazesi aym gece defnedilmi~tir. Defnedili~i ak~am na- A
maZI ile yats1 arasmda gizlice yap1lm1~tlr. Ciinkti asilerden korkuluyor- II

du. Bir rivayette anlatildl~na gore onun defnedilmesi i~ asilerin baZI n:

reislerinden izin almnn~tlr. h
' Onu, sahabelerden az saJida birka~ ki~i ahp mezanna gottirtip def- d
netmi~lerdi ki, bu sahabelerden baZilan ~unlardl: Hakim b. Hizam, Hti-
veylid b. Abdil Uzza, Ebu Cehm b. Htizeyfe, Niyar b. Mtikrim el-Eslemi,
Ctibeyr b. Mu'tim, Zeyd b. Sabit, Ka'b b. Malik, Talha, Zubeyr ve Ebu Ta-
lib oglu Ali. Aynca Hz. Osman'm baZI arkada~lanyla han1mlan da cena- IE
ze merasiminde haz1r bulunmu~lardl. Han1mlanndan Naile ile Ummti 0
Benin binti Utbe b. Husayn ve baZI ~ar bu nerasime kat~lardl. le
Vakidi ile Seyf b. Orner et-Temiml' den nakledilen bir rivayet te anla- l1
tildlgma gtre cenazesini Ylkad1ktan ve kefenledikten sonra bir kap1 iize- n:
rine koyup mezarhga g5ttirmti~lerdir. Bazlian onun Ylkanmad1~m ve n:
kefenlenmedigini iddia etm~lerdir ki, sahih olan birinci rivayft tir. Cena- a
ze namaZim Ciibeyr b. Mu'tim klldirmi~b. Ziibeyr b. Avvam veya Hakim ~(

b. Hizam veya Mervan b. Hakem veya Misver b. Mahreme'nin klldlrnn~ n:

olduguna dair rivayetler de vard1r. Baz1 asiler cenazesine saldrrrm~lar,
onu ta~lamak ve tabutundan yere atmakistemi~lemi Deyri Sin'deki Ya-
hudi mezarh~na defn edilmesini istemi~lerdi. Nihayet Hz. Ali, baz1
adamlan onlara gondererek onlan bu ~ebbiisten vazge~irtmi~ti. Cena- n:
zesini Hakim b. Hizam ta~1rm~tl. Mervan b. Hakem'in veya Misver b. h
Mahreme'nin veya Ebu Cehm b. Hiizeyfe'nin veya Niyar b. Miikrin'in ve- Zl
ya Ctibeyr b. Mut'im'in ta~1m1~ dduguna dair rivaycller vardlr.
Vakidi'nin anlattl~na gore cenaze musallaya konuldugunda baZI
Ensar, Osman'm cenaze namazmm kllmmamas1 gerektigini soylemi§- s:
ler. Ebu Cehm b. Hiizeyfe de: "Onu, iizerine namaz kllmaks1zm defne-
din. Ciinkii onun namazm1 Allah ve melekleri kilmi~lardlr." demi~lerdi.
Sonra baz1lan Hz. Osman'm Baki mezarh~na defnedilmemesini, onu
duvann gerisine defn etmek gerektigini soylediler ~e onu Baki mezarh-
~nm dogusunda bulunan baz1 hurma aga~lannm altma defnettiler. n:
Vakidi'nin rivayetine gore Hz. Osman'm cenazesi, namaz i~ mu- ti
sallaya konuldugunda Umeyr b. Dabi onun iizerine atllm1~ ve kaburga VI
kemiklerinden birini klnp: "Dabi kabilesinde bir adarm hapse attm ve k
oltinceye kadar onu hapiste tuttun." demi~ti. v
Daha sonra Haccac, Umeyr b. Dabi'yi oldiirmii~tii. Buhari, "Tarih"
adh eserinde Muhammed b. Sirin'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Ben, Ka'be'yi tevaf ediyordum. Bir adamm: Allah'Im, beni ba~~la
 BDYOK ISLAM TARIHI 313

ama bag,.~layacag,.m da sanm1yorum" dedigini i~ittim. ona:

- Ey Allah'm kulu, senin dedigin gibi diyen b~ka bir adam gorme-
dim ve i~itmedim, deyince adam ~oyle cevap verdi:
- Ben, imkan bulursam Osman'm yiiziinii tokatlayacag,.ma dair
Allah'a soz vermi~tim. Osman'm evde musalla iizerine konuldugunda
insanlar gelip namazm1 kllmaya ba~lamlar. Ben de namazm1 kllacak-
ml~lm gibi iveri girdim. Bo~ bir yer gordiim. 0 esnada yiiziiniin ve saka-
hmn iizerindeki ortiiyii kaldmp yiiziinii tokatladrm ama sag elim kuru-
• du.
ibn Sirin: "0 adamm elinin bir agav parvas1 gibi kurum~ oldugunu
gordiim" demi~tir.»
Daha sonra evde oldiirillen Hz. Osman'm, Sabih ve Necih adh kole-
lerinin cenazeleri v1kanlm. Bunlar da Ha~~l Kevkeb denen yerde Hz.
Osman'm yam ba~ma defnedildiler. Bir rivayette anlahlmgma gore asi-
ler, bunlann defn edilmelerine imkan vermemi~lerdir. Hatta cenazele-
rini ayaklanndan tutup yerde siiriiyerek do~eme ta~larmm iizerine at-
mi~lar, kopekler onlann cesetlerini yemi~lerdi. Muaviye, emirligi za-
manmda Osman'm mezanna itina gostermi~, mezan ile Baki mezarhg,.
arasma duvar vekmi~ ve insanlara oliilerini Hz. Osman'm mezannm
vevresine defnetmelerini emretmi~ti. Boylece mezar Miisliimanlann
mezarlanyla birle~sin.
HZ. OSMAN'IN EVSAFI
Hz. Osman, giizel yiizlii, ince tenli, biiyiik sakalh, orta boylu, iri
mafsalh bir kimse olup omuzlanmn arasmdaki mesafe geni~ti. Giir sav-
h, giizel ag,.zh olup esmer tenliydi. Bir rivayette anlahldlg,.na gore yii-
ziinde vivek hastahg,.ndan izler vard1. Allah ondan raz1 olsun.
Ziihri'den rivayet olunduguna gore Hz. Osman, giizel yiizli.i, giizel
ag,.zh, orta boylu ve ayak aralan geni~ bir kimse idi. Sapna ve sakalma
safran siirerdi. Di~lerini altm telle baglam1~b. Bileklerine klldan orme
~eyler ge9irmi~ti.
Vakidi, Abdullah b. Utbe'nin oglu Ubeydullah'm ~oyle dedigini riva-
yet etmi§tir:
"Hz. Osman, vefat ettigi zaman hazine darmm yanmda iiv buvuk
milyon dirhem ve yiiz bin dinar vard1. Biitiin bu paralar yagmalamp go-
tiiriildii. Rabaza'da 1000 devesi vard1. Eris kuyusu, Hayber hurmahg,.
ve Vadi'l-Kura'da da 200.000 dinan vard1. Rume kuyusu da ona aitti. Bu
kuyuyu Peygamber (s.a.v.) hayatta iken satm alml§ ve Allah yolunda
vakfetmi§ti.
FASIL
A'me§, Hiizeyfe'nin §Oyle dedigini rivayet etmi~tir:
314 ffiNKESlR

"Fitnelerin ilki, Osman'm oldiiriilmesidir. Sonuncusu da Deccal'm

fi tnesidir." ye
Hafiz b. Asakir, Hiizeyfe'nin §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
"Fitnelerin ilki, Osman'm oldiiriilmesidir. Sonuncusu da Deccel'in n~
ortaya pkmasHhr. Nefsim kudret elinde bulunan Allah'a yemin ederim de
ki, bir ki§inin kalbinde Osman'm oldiiriilmesinden dolaYI bir miskal k~
a~rh~nca sevin~ varsa, o ki§i Deccal'a yeti§irse kendisine tabi olmadan
olmeyecektir. Eger hayatta kavu§mazsa mezannda da olsa Deccal'a m
iman edecektir."
Ebu Bekir b. Ebi'd-Diinya, Hiizeyfe b. Yeman'm §Oyle dedigini riva-
yet etmi§tir:
"Allah'lm, eger Affan oglu Osman'm oldiiriilmesi ha)'lrhysa benim
bu ha)'lrda bir pa)'lm yok. Eger §erli ise ise ben bu §erden uza~m. Al-
lah'a yemin ederim ki, eger onun oldiiriilmesi ha)'lr olsayd.I bu ha)'lr sa- so
,yesinde insanlar siit sa~p i~erlerdi. Eger Osman'm oldiiriilmesi §er ise-
ki oyledir- bu §er sebebiyle kan aloblacak ve emilecektir." Buharl, bunu
sahihinde nakletmi§tir.
Muhammed b. Aiz dedi ki: Oliim do§eginde yatmakta olana Hiizeyfe
b. Yeman'm yamnda bir dostu vard.I. Bu dostu, Hiizeyfe'nin kansma giz- di
lice bir §eyler fisild.Iyordu. Hiizeyfe, gozlerini app onlara ne fi.sllda§bk-
lanm sordu. Onlar da "HaJlr" diye cevap verdiler. Hiizeyfe:
- Benden gizli bir §ey konu§uyorsunuz ki hayrr degildir, diye kar§I- la
hk verince adam: m
- Osman'm oldiiriilmesinden bahsediyoruz, dedi. Bunun iizerine m
Hiizeyfe: "inna lillah ve inna ileyhi raciun" deyip soziinii §oyle siirdiir-
dii: "Allah'lm, dogrusu ben bu i§ten uza~m. Eger bu i§e kablanlar i~n
Osman'm oldiiriilmesi ha)'lrh ise -ki oyle degildir- ben bundan uza~m.
Eger bu i§e kablanlar i~n Osman'm oldiiriilmesi §er ise -ki oyledir- Ben m
bundan uza~m. Ey Osman, bugiin kalpler degi§ti. Fitneleri benden te
uzakta tutan Allah'a hamd olsun ki bu fitnelerin komutanlan ve onder- a~
len kaba, ha§in ve giinahkar kimselerdir. m
Hasanb. Urfe, Ebu Musa el-E§'ari'nin§oyle dedigini rivayetetmi§tir: u1
"Eger Osman'm oldiiriilmesi bir hidayet olsayd1, Muhammed iim- Sf.
meti bu hidayet sayesinde siit sa~p i~erdi. Ama onun oldiiriilmesi sa- n«
plklik oldu ve bu yiizden Muhammed Ummeti kan sagd.I." te
Muhammed b. Sa'd, Zehdem el-Ciirmi'nin §oyle dedigini rivayet et- le
mi§tir: ibn Abbas hutbe irad edip §oyle dedi: "Eger insanlar, Osman'm li]
kamru talep etmez ve onun kan davasrm giitmezlerse, gokten iizerlerine OI
ta§ yagar.» b]
 BDYOK ISLAM TARIHI 315

A'me§, Sabit b. Ubeyd b. Ebi Cafer el-Ensari'nin §Oyle dedigini riva-

yet etmi§tir:
«Osman oldiiriildiigu zaman mescitte oturmakta olan Ali'nin yam-
na vard1m. Ba§ma siyah bir sank sarmi§tl. Ona: "Osman oldiiriildii."
dedim. 0 da: "Onu oldiirenler zamamn sonuna dek kahrolsunlar." diye
kar§Ihk verdi.»
Ebu'l-Kas1m el-Begavi, 1bn Ebi Leyla'nm §Oyle dedigini rivayet et-
mi§tir:
«Mescidin kap1s1nda ya da zeytin ya~ s1kdan yerdeki ta!?lann ya-
nmda Hz. Ali'nin sesini yiikselterek §Oyle dedigini i!?ittim." Allah'rm,
Osman'm oldiiriilmesi ile alakam olmam~m sana arz ediyorum. Ben bu
i§ten uza~m.»
Ebu Aliye'den rivayet olunduguna gore Hz. Ali, oldiiriilmesinden
sonra Hz. Osman'm evine gelmi§, cenazesinin iizerine kapamp aglama-
ya ba§lami§tl. Oyle ki, orada bulunanlar onun da Osman'm pe§ine taki-
hp gidecegini (Olecegini) zannettiler.
Sevri, tbn Abbas'm §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Osman'm oldiiriildiigu giin Ali §oyle dedi: "Vallahi ben oldiirme-
dim, oldiiriilmesini de emr etmedim. Ama maglup edildim."
Habib b. Ebu Aliye, tbn Abbas'm §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Ali dedi ki: "1nsanlar isterlerse Makam-1 1brahim'in yamnda Al-
lah'a yemin ederim ki, Osman'1 Oldiirmedim ve oldiiriilmesini de emret-
medim. Asileri bu i§ten men ettim ama onlar bana kar§I geldiler. Emri-
mi dinlemediler, derim."
Muhammed b. Yunus el-Kedimi, Kays b. Abbad'm !?Oyle dedigini ri-
vayet etmi!?tir:
«Cemal sava§mda Ali'nin !?Oyle dedigini i§ittim: "Allah'1m, Os-
man'm oldiiriilmesiyle ilgim olmam~m sana arz ediyorum .. Ben bu i§-
ten uza~m. Osman'm Oldiiriildiigu giin akhm ba§rmdan gitti. Kendimi
aYiplamm. 1nsanlar bey'at ipn bana geldiklerinde ben !?oyle dedim: Ye-
min ederim ki ben, Rasululla4 (s.a.v.)'m: "Ben, meleklerin kendisinden
utanmklan bir adamdan utarunm." dedigi adamm katilleri olan kim-
selerle bey'atla§maktan utan1nm. Ben cenazesi yerde olup heniiz def-
nedilmemi§ken Osman'dan sonra insanlarm bey'atlarm1 kabul etmek-
ten Allah'a kar§I utamnm." Ben, boyle dedikten sonra bey'at ipn gelen-
ler geri doniip gittiler. Osman defnedildikten sonra insanlar tekrar ge-
lip benimle bey'atla§mak istediler. Ben de dedim ki: "Allah'1m, daha
once yapti~m §eyden otiirii senden korkuyorum." Bundan sonra bana
bir azim geldi. Ve cemaatle bey'atla§tlm. Bana emirii'l-mii'minin di-
316 ffiNKESlR

ye hi tap ettikleri zaman kalbim param pa~a oldu. Bundan nefret etti-
gim i~in sus tum."
Hz. Ali'nin, Hz. Osman'm oldi.iriilmesiyle alakas1 olmadi~na dair
beyanlan, ~e~itli rivayetlerle nakledilmi~tir ki, Hafiz Ebu'l-Kas1m b. etJ
Asakir, bu rivayetleri toplam1~ ve buna itina gostermi~tir. Hz. Ali, hut-
belerinde ve diger konu~malannda Hz. Osman'1 kendisinin oldi.irmedi- du
gine, oldi.iri.ilmesini emretmedigine, bu komploya kan~madi~na ve bu- Ylj
na nza gostermedigine, aksine asileri bundan sakmdirdi~na, ama sa-
kmdirmasma kulak vermediklerine yemin etmi~tir. Bu ifadeleri, kesin-
lik ifade eden yollarla bize hadis imamlan tarafindan nakledilmi~tir. du
Hamd ve minnet Allah'adir. Yine birka~ yolla rivayet olunduguna gore bil
Hz. Ali'nin ~oyle dedigi sabittir: ''Ben ve Osman, Cenab-1 Allah'm hakla-
nnda ~oyle buyurdugu kimselerden olmaYl i.imid ediyorum:
"Biz, onlann goni.illerinde olan kini ~1kardik, arhk onlar sedirler
i.izerinde kar~1hkl1 oturan karde~lerdir." (el-Hicr, 47.)
Yine Hz. Ali' den gelen birka~ rivayette sabit olduguna gore o, bu ko-
nuyla ilgili olarak ~u ayeti kerimeyi okumu~tur: Sl2
"inananlara ve yararh i~ i~leyenlere, -sakm1rlar, inan1rlar, yararh
i~ler i~lerler, sonra haramdan saklmp inanrrlar ve sonra isyandan sakl-
mp iyilik yaparlarsa- daha onceleri tatm1~ olduklanndan dolaYI bir so-
rumluluk yoktur. Allah iyi davrananlan sever." (el-Maide, 93.) di.i
Bir rivayette sabit olduguna gore Hz. Ali ~oyle demi~tir: "Osman IDE
(r.a.), bizim en haYirhm1zdi. Dostluk ve akrabal1k baglanm en fazla gO- kl~
zetenimizdi. En haYirhm1zdi. En temizimizdi. Aziz ve Celil olan Rabbe (h:
kar~1 en takval1 olamm1zdi."
Yakup b. Si.ifyan, Umeyr b. Radinin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: nv
«Ali, hutbe okudu. Hariciler ve asiler, onun hutbesini engellemeye
~ah~hlar. Sozi.ini.i kesmek mecburiyetinde kaldi. Minberden inip ~oyle mi
dedi: ~e
"Benimle Osman'm misali; biri klrmizi, biri beyaz biri de siyah olan
i.i~ s1~ra benzer. Bunlar bir ormanda bir arslanla beraberdiler. Arslan ye1
bu s1~rlardan birini yemek istedigi zaman diger iki s1~r ona engel olu-
yorlardL Bir ara arslan, siyah ve kirm1z1 s1~ra dedi ki: "AJ
- ~u beyaz s1~r, ~u ormanda bizi rezil ri.isvay etti. B1rakln da onu nu
yiyeyim! Siyah s1~rla klrmiZI s1~r arslana mi.isaade ettiler. Arslan da
beyaz SI~n yedi.
Sonra arslan, siyah ve klrm1ZI s1~rdan birini yemek istedigi zaman
diger s1~r ona engel oldu. Bunun i.izerine arslan klrm1z1 s1~ra dedi ki:
- ~u siyah s1grr var ya dogrusu o, ~u ormanda bizi rezil riisvay etti.
Bak ben ve sen ·aym renkteniz. Aram1za girme de siyah s1~n yiyeyim. mi
K1rm1z1 s1~r aradan ~ekildi. Arslan da siyah s1~n yedi. Sonra doni.ip ke1
klrm1z1 s1~ra:
 BDYOK ISLAM TARIHI 317

- Dogrusu seni de yiyecegim, deyince, klrmiZl s1~r, dedi ki:

- B1rak da ii~ pghk ataYim . .
-Atbakahm
- Dikkat et ki ben, beyaz s1~n yedigin giin sana kar~n ona yarrum
etmif? olsayd1m, ii~iimiizii de yiyemezdin.
Bu misali anlatbktan sonra Ali, f?Oyle dedi: "Dogrusu Osman'm ol-
diiriildiigu giin gevf?ek davranrum. Eger ona yarrum etmif? olsayrum, za-
yif diif?mezdim." Hz. Ali, bu soziinii ii~ kez tekrarlad1.
ibn Asakir, Said b. Miiseyyeb'in ~oyle dedigini rivayet etmif?tir:
«Hz. Osman zamamnda bir kadm beytii'l-mal'a gelir, ~uvalm1 dol-
durur ve: "Allah'rm, bu malm yerini doldur. Allah'1m malm yerine ba~ka
bir mal koy" derdi.»
Hz. Osman, oldiiriildiigii zaman Hassan b. Sabit ~oyle dedi:

"Degi~tir, dediniz. Bunun yerine size fazla degil de eksik verildi ve

alevler gibi tutu~an bir sava~ verildi.
Kole, cariye ve altm yerine size eski piiskii elbiseler verildi. (!iinkii
siz intikam aldm1Z'."

Beni Saide'nin karde~i olup Bedir gazvesine kablan ve Hz. Os-

man'm yanmda yer alanlardan biri olan Ebu Hamid, Hz. Osman'm ol-
diiriilmesi zamanmda f?Oyle demi~tir: "Vallahi biz, Osman'm oldiiriil-
mesini istemedik. Onun oldiiriilecegini de sanm1yorduk. if?in bu kadar
klz1~aca~m sanm1yorduk. Allah'lm, ben, bu, ~u ve ~u if?i yapmamaya
(han1mla cinsel ili~kide bulunmamaya) ve giilmemeye yemin ettim."
Muhammed b. Sa'd, Said b. Zeyd b. Amr b. Ni.ifeyl'in f?Oyle dedigini
rivayet etmif?tir:
"Ben kendimi, bmer'i ve k1zkarde~ini islam iizere saglam bir ze-
minde biliyorum. Eger Affan'm oglu Osman'a bu yapbklanmz1 bir kim-
~e protesto edecek olursa bu, yap1lmas1 gereken bir if?tir."
Muhammed b. Aiz, Abdurrahman b. Ciibeyr'iri f?Oyle dedigini riva-
yet etmi~tir:
<<Abdullah b. Selam, bir adamm bir ba~kasma f?Oyle dedigi.ni if?itti:
"Mfan oglu Osman oldiiriildii. Ama onun hakklnda iki ke~i daha boy-
nuzla~madi" ibn Selam da adamm bu soziine f?Oyle kar~1hk verdi:
"Evet, dogru soyledin. Osman'in oldiiriilmesi hususunda Sl~rlarla
ke~iler boynuzla~marular. Ama bu hususta adamlar silahla bitbirine gi-
re~eceklerdir. Allah'a yemin ederim ki, bu hususta heniiz dogmami§
olup babalanmn bellerinde duran kavimlerle sava~aca~z."
Leys, Tavus'tan naklederek ibn Selam'm f?Oyle dedigini rivayet et-
mi~tir: "Klyamet giiniinde Osman, kendisini oldiirenler ve bu hususta
kendisine yard1m etmeyen kimselerle davalaf?acakbr."
318 lBNKEStR

Ebu Abdillah el-Muhamill, Ebu Bekre'nin ~?dyle dedigini rivayet et- d

mi~?tir: n:
,, Osman'm oldurulme hareketine katllmaktansa gokten yere du~?­
meyi tercih ederim.»
Ebu Ya'la, Ebu Meryem'in ~?dyle dedigini rivayet etmi~?tir: Ben
Kufe'de bulunuyordum.Ali'nin oglu Hasan, kallup bir hutbe irad etti.
Hutbesinde ~?dyle dedi: gi
"Ey insanlar! dun gece hayret verici bir ruya gordiim. Kutlu ve yuce h:
Allah ,Ar~?'m uzerindeydi. Rasulullah (s.a.v.) gelip Ar~?-1 Ala'mn direkle- m
rinden birinin yanmda durdu. Ebu Bekir de gelip elini Rasulullah
(s.a.v.)'m omuzu uzerine koydu. Sonra Orner de gelip elini Rasulullah g(
(s.a.v.)'m diger omuzu uzerine koydu. Bunlardan sonra Osman, kesik
ba~?I elinde olarak geldi ve ~?dyle dedi: la
- Ya Rab, beni nicin oldurduklerini kullarma sor. y~

Bundan sonra gokteki iki oluktan yere kan akmaya ba~?laill. di

Hz. Hasan'm boyle konu~?mas1 uzerine orada bulunan kimseler ,Hz. H
Ali'ye ~?dyle sordular:
--:-Hasan neler anlabyor, gormuyor musun? m
- 0 , gordugunu anlahyor.
Ebu Ya'la, Hz. Ali'nin oglu Hasan'm ~?dyle dedigini rivayet etmi§tir: n~

Ben gordugum bir ruyadan sonra arhk sava§acak degilim. Ar§-1 so

Ala'y1 gordum. Rasulullah (s.a .v.), Ar~?-1 Ala'ya tutunmu§tu. Ebu Bekir ye
de gelip elini Rasulullah (s.a.v.)'m omuzu uzerine koydu. Orner de gelip
elini onun diger omuzu uzerine koydu. Osman da elini omer'in omuzu m
uzerine koymu§tu. Arkalanndan bir kamn akh~m gordum. Bu nedir?
diye sordum." "Osman'm kamillr. Allah, bu kanm davasm1 guduyor." "A
dediler. sa
Muslim b. ibrahim, Zeyd b. Sovhan'm §dyle dedigini rivayet etmi§-
tir: n::o
"Hz. Osman ,olduruldugu zaman kalpler birbirlerinden kapp nef- ne
ret ettiler. Nefsim ,kudret elinde bulunan Allah' a yemin ederim ki, bir- "S
birinden kapp nefret eden bu kalpler luyamet giinune kadar birbirleri- tu
ne ISinmayacaklard1r."
Muhammed b. Sirin, Hz. Ai§e'nin §dyle dedigini rivayet etmi§tir:
"Kaptan suyu emercesine Osman'1 emdiniz. Sonra onu oldurdiinuz.
Oyle mi?'' de
Hmife b. Hayyat, Hz. Ai§e'nin §dyle dedigini rivayet etmi§tir:
"Sizin lurbaclanmamza k1zd1m, Osman'm luhcla vurmasma luzma-
illm. Onu o kadar aJiplaJip kmaillmz ki, gunahs1z hale getirdiniz. Suc- ye
suz hale getirdiniz. Sonra onu oldurdunuz." de
Ebu Muaviye, Mesruk'tan rivayet etti ki, Osman Olduruldugu za-
man Hz. Ai§e §dyle demi§tir: "Onu kirden annmi§ bir elbise haline getir- du
 BDYOK ISLAM TARIHI 319

diniz. Sonra oldiirdiiniiz. Sonra onu getirip k~ bogazlar gibi bogazlach-

ruz, oyle degil mi?''
Yanmda duran Mesruk, Hz. Ai!?e'ye !?Oyle kar!?Ihk verdi:
- Bu senin i!?indir. Sen insanlara mektuplar yazarak ona ba!? kal-
dirmalanru istedin.
- Mii'minlerin kendisine iman ettigi kafirlerin kendisini inkar etti-
gi, Allah'a yemin ederim ki ben, !?U meclise gelip oturuncaya kadar her-
hangi bir kimseye bu hususta beyaz ka~t iizerine siyah yaz1 yazmi!?,
mektup gondermi!? degilim."
A'me!? dedi ki: ''Halk, Hz. Ai!?e'nin adma asilere bu hususta mektup
gondermi!? oldugunu dii!?iiniiyordu."
Bu ve benzeri ifadelerden de anl~Ilaca~ gibi asiler ve Hariciler -Al-
lah onlan kahretsin- sahabeler adma beldelere ve ~ehirlere mektuplar
yazarak insanlan Hz. Osman'la sava~maya te~vik etmi~, ki!?krrtmi~lar­
dir. Nitekim bununla ilgili a~IklamaJI onceki sayfalarda vermi~tik.
Hamd ve minnet Allah'achr.
Ebu Davud et-Teyalisl, Talk b. Hassan'm ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
''Hz. Osman oldiiriildii. Biz, Muhammed (s.a.v.)'in sahabeleri arasi-
na da~ld1k. Gidip onlara Osman'm oldiiriilmesi hakkmdaki fikirlerini
sorduk. Hz. Ai!?e'nin bu hususta !?Oyle dedigini i~ittim: "Osman, haks1z
yere oldiiriildii. Allah onun katillerine lanet etsin."
Muhammed b. Abdillah el-Ensari, Enes'in ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
«Hz. Osman'm oldiiriildiigunii duyunca Ummii Siileym !?Oyle dedi:
"Allah ona rahmet etsin. Fakat insanlar, Osman'dan sonra sadece kan
sagacaklard1r."
Bu konuda tabii imamlannm ~ok sozleri varchr. 0 sozleri burada
nakledersek konu uzayacaktir. Mesela, Hz. Osman'1 oldiirmekten do-
nen heyeti gordiigu zaman Ebu Muslim el-Holanl, onlara ~oyle demi!?tir:
"Siz Semud kavmi gibsiniz. Veya giinammz onlannkinden daha biiyiik-
tiir. Siz Sem ud kavminin beldelerine ugramadm1z m1?
-Evet.
- Sizin de onlar gibi oldugunuza !?ahadet ederim.
Zira Allah'm halifesi, Allah'm Semud kavmine gonderdigi devesin-
den elbette ki daha klymetlidir."
ibn Aliye, Hasan Basri'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~?tir:
"Eger OsiiJ,an'm oldiiriilmesi bir hidayet olsa -ki oyle degildir- bu sa-
yede Muhammed iimmeti siit sagacakti. Ama onun oldiiriilmesi hidayet ·
degil, aksine sap1khkbr. Bu yiizden Muhammed iimmeti kan sagch.
"Ebu Cafer el-Baklr f?Oyle demi~?tir: "Osman, hakSIZ yere oldiiriil-
.. "
du.
320 IBNKESlR

HZ. OSMAN t<;lN SOYLENEN MERSlYELERDEN BAZILARI

Mucalid, ~a'bl'nin ~oyle dedigini nakletmi~tir: Osman i¢n soylenen

mersiyeler arasmda Ka'b b. Malik'inki kadar giizel bir mersiye duymm~
degilim:

"Elini sava~tan ~ekti, sonra kapiSim tizerine kilitledi. Allah'm, du-

rumlardan habersiz olmaili~na inanili. Hane halkma ~oyle dedi: "Asi- H:
lerle sava~maym."
Allah, sava~mayan herkesi affetsin. Nas1lm1~? Birbirlerine s1ki
baglarla bagh olmalanndan sonra koptular. Allah, aralanna dti~man­
hk ve kin doktti.
Osman' dan sonra gormedin mi ki, haYir ve iyilik, halkm arasmdan
deve ku~u stirtileri gibi ~ekilip gitti."
mi
Seyfb. Orner, bu beyitlerin Ebu Mugire Ahnes b. ~ureyk'e ait oldu-
gunu soylemi~tir.
Yine Seyf b. Omer'in rivayetine gore Hassan b. Sabit de ~oyle bir
mersiye okumu~tur:

''Din karde~imden ne istediniz? Allah'm eli, o kuru cilt tizerinde mti-

barek oldu.
Allah'm dostunu, evinin i~inde Oldiirdi.intiz. Dogru olmayan haks1z
bir i~ yaphmz.
Aramzda Allah'm zimmetine riayet etmediniz mi? Muhammed'in
ahdine vefa gostermediniz mi ki boyle yapbruz?
Osman sizin araruzda bela ve mihnet ge~irmi~, dogru sozlti bir kim-
se degil miydi? Her ttirlti hadisede en vefakanmz degil miydi?
Dogru yolda ve dogru sozlti olan Osman'I oldtirmek tizere sozle~en
kimselerin elleri gii~ bulmasm ve muzaffer olmasm."

lbn Cerir'in rivayetine gore Hassan b. Sabit, Hz. Osman'm oltimti

i~in ~u mersiyeyi de okumu~tur:

"Her kim kah~Iksiz bir oltimti gormekten ho~lan1yorsa, arslanlar

yata~ olan Osman'm evine gelsin.
Osman'm bogazmda hal varili.
Ama yanaklannm tizerine tokat vurdular.
Onun beyazh~ bedenlerimizi ziynetlendirmi~ti.
Alnmda siyah ve beyaz sa~ telleri bulunan,
Ve secde izinden dolaYI parlayan, Om
 BDYOK ISLAM TARIHI 321

Geceleri tesbihat yap1p Kur'ful okuyarak,

Vaktini ge~iren Osman'! ku~luk vakti oldi.irdi.iler.
Anam ve ~ocuklan size feda olsun.
S1kmhh zamanlarda sabretmek bazen fayda verir.
Biz, yurdumuzdan aynhp $am diyanna gelmeye raz1 olduk.
Emire ve buradaki karde~lerimize raz1 olduk.
Ben -onlar haz1r da olsalar gaipte de olsalar- hayatta oldugum ve
Hassan adm1 ta~1dl~m si.irece onlardamm.
Yakm zamanda onlann yurtlannda,
"Allahu ekber ey Osman'm intikam1" denildigini i~iteceksiniz.
Ke~ke ku~lar bana Ali ile Osman'm,
Durumunun ne oldugunu haber verseler."

Hassan, Hz. Osman i~in yazdlgr ba~ka bir mersiyesinde de ~oyle de-
mi~ti:

ibn Ervan'm evi Osman's1z gecelediginde,

Kap1lardan biri yere di.i~mi.i~, digeri Yiklhp yanm1~b.
Orfe muhalefet eden ta~kln kimse orada aradl~m bulurdu.
$eref ve asalet o evdeydi. Ey insanlar! i~inizdekini apga vurun.
Dogruyu soyleyin. Allah katmda dogru ile yalan aym degildir"

Ferazdak da ~oyle bir mersiye soylemi~ti:

"Halifelik, Medinelilerin elinden pklp gitti,

Onlan terk etti. Qi.inki.i onlar, hidayetten b~ka bir yola koyuldular.
Halifelik laYik oldugu kimselere,
Yani halifelige varis olan kimselerin yanma gitti.
Onlarm eline ge9ti. Zira Cenab-1 Allah,
Onlarm Osman' a kar!?l haks1zhk ettiklerini gordi.i.
Onun kamm haks1z yere masiyet i9in aklthlar.
Onlar hidayet bulmasmlar, bu ta~klnhklanndan dolaJI,
Onlar hangi kam aklthlar, biliyorlar m1?"

Deve ~obaru en-Ni.imeyri de Hz. Osman i¢n ~u mersiyeyi soylemi~ti:

"Allah'a tevekki.ilde bulunan vefakar ve iyi huylu kimsenin,

Yamna ak~amleyin izinsiz olarak girdiler.
0, Muhammed'in dostu ve dogru sozli.i veziri idi.
0, topraga go9en i.i9 haJirh kimsenin (Rasulullah, Ebu Bekir ve
Orner) dordi.inci.isi.i idi.

B. ISLAM TARIHI, C. VII, F.21

322 ffiNKESlR

FASIL r
s
Medine de bi.iyiik sahabelerden bir topluluk bulundugu halde Hz. ~
Osman nas1l oldi.iri.ildi.i? diye sorulacak olursa buna birka~ yonden ce- (
vap vermek mi.imki.indi.ir:
1- Sahabelerin ~ogu hatta bi.iyiik ~ogunlugu veya tamam1 i§in bu l
noktaya varaca~m tahmin etmiyordu. Ci.inki.i asi gruplar, bizzat Hz.
},
Osman'1 oldi.irmeye kasdetmiyorlar, aksine ondan i.i~ §eyden birini yap-
masmi istiyorlardi. t
a- Halifelikten vazge~mek. '
(
b- Mervan b. Hakem'i kendilerine teslim etmek.
c- Veya onu oldi.irmek. Ii
(
!nsanlar, Hz. Osman'm Mervan'1 onlara teslim edecegini timid edi-
(
yorlardi. Yahut halifelikten vazge~er ve bu bi.iyiik s1klnhdan kurtulur,
diyorlard1. Fakat oldi.iri.ilecegini hi~ kimse tahmin etmiyordu. Zaten ~
asiler de i§i bu dereceye vardinp onu oldi.irme cesaretini gosteremiyor- I
j
lardl. Ama nihayet olanlar oldu. Dogrusunu Allah bilir.
2- Sahabeler, Hz. Osman'1 kuvvetle savundular ama isyan §iddet- .
lenince Hz. Osman, sahabelerin asilerle sava§mamalanm, kll1~lanm r
klnlanna sokmalanm emretti. Onlar da bu emri yerine getirdiler. Bun-
dan sonra asiler, ama~lanna ula§ma imkam buldular. Bununla birlikte (

yine hi9 kimse, Hz. Osman'm oldi.iri.ilecegini sanmami§h.

3- Medinelilerin ~ogu hac dolaJISiyla Mekke'ye gittiklerinden ve
Medine'de ni.ifus azaldi~ndan asiler bu f1rsah ganimet bildiler. Diger
(
§ehirlerden de Hz. Osman ipn gonderilen takviye birlikler heni.iz Medi-
ne'ye ula§mam1§lard1. Fakat gelmeleri yaklndi. Asiler -Allah onlan
kahretsin- f1rsah ganiniet bilip Hz. Osman'1 oldi.irdi.iler. "
(
4- Asiler, 2000 ki§i kadardilar. Belki de Medineliler de bu saJ!da
sava§91 yoktu. Ci.inki.i insanlann ~ogu, diger §ehirlere ve s1mrlara git- r
mi§lerdi. Yine de sahabelerin bi.iyiik bir ~ogunlugu bu fitne W§mda kal-
mi§ ve evlerine kapanmi§lardi. Mescide gelen sahabeler de ancak klh~­ r
lanm yanlarma alarak ve bellerine baglayarak mescide geliyorlardi. i
Asiler, Hz. Osman'm evini 9embere alm1§lardi. Sahabeler bu asileri ora- s
dan uzakla§hrmak isteselerdi bile bunu yapamazlardi. Sahabelerin bi.i-
yiikleri, ogullanm Hz. Osman'm evine gonderip onu savunmu§lardi ki
diger §ehirlerdeki takviye birlikleri o esnada Medine'ye ula§sinlar. Fa- t
kat beklenmedik bir anda asiler, Hz. Osman'm evine girme imkamm
buldular. Kap1s1m yakhlar, duvardan hrmanarak eyinin i~ine girdiler I

ve onu oldi.irdi.iler. c
Baz1 kimselerin anlathklan gibi sahabelerin bir klsmmm Hz. Os- €
man'I asilere teslim etmi§ olduklan ve onun oldi.iri.ilmesine raz1 oldukla- 1
n haberi as1lsizdir. Herhangi bir sahabenin, Hz. Osman'm oldi.iri.ilmesi-
 BDYOK IsLAM TARIHI 323

ne nza gosterdigine dair haber sahih degildir. Aksine hepsi de bu hadi-

seden dolayi ofkelenmi~ler ve katillere sovmu~lerdi. Ancak Ammar b.
Yasir, Muhammed b. Ebu Bekir, Amr b. Hamk gibi baz1 sahabeler, Hz.
Osman'm halifelikten vazgecmesini arzulam1~larm.
ibn Asakir'in rivayetine gore Orner b. Abdwaziz, Hz. Osman'm gai-
leli zamanmda evinin yanmda bulunan Sehm b. Hane~ el-Ezdl'yi Deyr-i
Sem'an'a ca~riDll? ve ona Hz. Osman'm oldurWU§UnU SOriDU§, 0 da ozet-
le §Oyle demi§tir: Abdullah b. Sebe'nin taraftarlarmdan olan Mls1r heye-
ti, Hz. Osman'm yanma gelmi§ti. Hz. Osman, onlara ce§itli armaganlar
vererek gonwlerini almi§, onlar da geri donmii§lerdi. Sonra aniden Me-
dine'ye hucum etmi§ler, Hz. Osman'm sabah ya da ogle namazma git-
mek icin evinden pkbgm1 goriince cakil ta~lan ile ona salmrm1§larm. 0
da evine geri donmii§tii. Beraberinde Ebu Hureyre, Zubeyr'in oglu Ab-
dullah, Talha, Mervan ve Mugire b. Ahnes'ten olu§an bir heyet varm. Bu
M1s1rh grup, Hz. Osman'm evinin etrafmda dola§maya ba§lami§larm.
Hz. Osman, ne yapaca~m yanmdaki heyete sormu§, heyettekilerden
Abdullah b. Zubeyr, ona §U teklifte bulunmu§tu:
"Ey mu'minlerin emiri! ~u uc §eyden birini yapmam teklif ediyo-
rum:
a- Ya umre icin ihrama girersin. Boylece kan1m1z onlara haram
olur.
b--- Ya da seninle birlikte Muaviye'nin yanma ~am'a gideriz.
c- Veya bu asi gruba kar~1 pkar ve Cenab-1 Allah'a bizimle onlann
arasmda hukmunu verinceye kadar klhcla sava§Inz. Biz hak yoldayiz,
onlarsa bahl yoldamrlar."
Abdullah b. Zubeyr'in bu teklifme kar~1 Hz. Osman, §U cevab1 verdi:
''Bahsettigm umre ihramma girsek bile bu asiler §imdi de ihram halinde
de, ihramdan sonra da bizi sap1k kimseler olarak gormektedirler ki, bu-
nun bize bir faydas1 olmaz. ~am'a gitmemizi soyliiyorsun. Oysa ben bu
asiler arasmdan korkak bir kimse olarak pklp ~am' a gitmekten utani-
nm. ~amhlar, beni bu halde gormesinler. Kafirler de boyle yapb~miZI
i~itmesinler. Sava§maya gelince, ben, Cenab-1 Allah'm kar§1sma benim
sebebimle bir fincan kan akihlmi§ olmaks1zm Cikmayi istiyorum."
Sehl b. Hane~ el-Ezdi, sozune devamla §Oyle diyor: ·
"Sonra Hz. Osman'la birlikte o giin sabah namaz1m kllmk. N amaz1
tamamlamktan sonra Osman, cemaata donup §Oyle dedi:
«Ben bu gece Ebu Bekir'le Omer'in yamma gelip bana ~oyle dedikle-
rini gordum: ''Ey Osman, oruc tut, yann bizim yan1m1zda iftanm aca-
caksm." ~ahid olun ben bugiin oruc tuttum. Allah'a, ahiret giiniine iman
eden kimselerin, yan1mdan salimen c1kmalanm ve kimseye ili§meme-
lerini rica ediyorum."
Biz de dedik ki:
324 IBNKESIR

- Ey mi.i'minlerin emiri! Eger senin yamndan ~karsak onlann bize DJ

sal<hrmayacaklanndan emin degiliz. 1zin ver de senin yamnda buluna- H
hm. Seni ve aileni bu asilere kar~1 koruyahm." Bundan sonra Osman II
emir verdi. Evin kap1lan a~Il<h. Mushaf-1 ~erifin getirilmesini istedi. v
Getirilen mushafm i.izerine kapan<h. Yanmda da zevceleri Naile binti g4
Ferafise ile ~eybenin klz1 var<h. Yamna ilk giren ki~i, Hz. Ebu Bekir'in d:
oglu Muhammed oldu. Muhammed, onun sakahm tutup ~ekti. Hz. Os-
man, ona hitaben ~oyle dedi: Y•
"Ey karde~imin oglu, sakal1m1 b1rak. Allah'a yemin ederim ki, ba- el
ban bundan daha ki.i~i.ik bir haraketi bile bana yapmaktan ~ekinirdi." ZE
Bunun i.izerine Muhammed utan<h. Evden ~1klp gitti. Asilere: "Os- t::
man'! sizin i~in uyar<hm." dedi. Hz. Osman da sakalmdan ~ekilen telleri k
toplaJip zevcelerinden birine verdi. Sonra Rumman b. Sevdan isminde
klsa boylu siyahi bir adam i~eri girdi. Elinde sivri bir demir vard1. Hz. le
Osman' a yonelip ~oyle dedi: ~)
- Ey bunak ihtiyar! Sen hangi dindensin? m
- Ben bunak ihtiyar degilim. Aksine Affan oglu Osman'1m. !bra- dJ
him'in dinindenim, hanif dinine mensub bir Mi.isli.imamm, mi.i~rikler­ m
den degilim. 81
- Yalan soyli.iyorsun. VE
Boyle dedikten sonra Rumman, elindeki sivri u~lu demir ~ubukla ri
Hz. Osman'm sag yana~na vurdu, Hz. Osman da yere di.i~ti.i ve oldi.i. iri SE
ci.isseli olan zevcesi Naile gelip Osman'! elbisesinin i~ine al<h. Uzerine
kapan<h, diger zevcesi binti ~eybe gelip Hz. Osman'm a~1kta kalan cese-
dinin i.izerine kapan<h. 0 esnada yalm klh~ bir M1s1rh i~eri girip ~oyle
dedi:"
Vallahi Osman'm burnunu kesecegim. «Hz. Osman'm zevcesi ona b.
kar~1 koydu. Onunla ~arp1~b. Nihayet Mls1rh adam, Hz. Osman'm zev- N
cesinin gomlegini arkadan Jirtb. S1rtma bakb. Bu durumda Hz. Os-
man'I ele ge~iremeyince klhcm1, zevcesinin kula~mn arkasma ve omu-
zuna vurdu. Kadm, klhc1 eliyle tutunca parmaklan kesildi .. Hemen Hz. i.il
Osman'm siyahi kolesine hitaben: R
- Ey Rebah! Beni ~u adama kar~1 koru, diye ba~r<h. rE
Rebahta gelip M1s1rh sal<hrgan1 vurup oldi.irdi.i. Aile efra<h ortaya d:
pklp kendilerini savunmak i~in asilerle sava~blar. Mugire b. Ahnes ol- H
di.iri.ildi.i. Mervan yaralan<h. Ak~am olunca dedik ki: "Eger Osman'1 bu m
halde sabaha kadar yalmz ba~ma b1raklrsak asiler gelip ona i~kence VE
ederler. Vi.icudunun organlanm keserler." ki
Boyle dedikten sonra gece cenazeyi ahp Baki-i Garkad'a goti.irdi.ik. m
Gece karanh~ bizi asilere kar~1 korudu. Asilerden korkmu~tuk. Nere-
deyse onlardan oti.iri.i korkup da~lacakbk. Fakat o esnada asiler tara- dJ
fmdan biri bize ~oyle seslendi: ''Korkmaym. i~inize devam edin. Biz, Os- e1
 BoYOK ISLAM TARIHI 325

man'm cenazesinde sizinle birlikte haz1r bul unmak i~in geldik." Ebu
Hubey§'in ifadesine gore bu gelenler Allah'm melekleriydiler. Hz. Os-
man'1 defnettikten sonra aym gece $am'a dogru yola koyulup ka~bk.
Vadfl-Kura'da Habib b. Mesleme komutasmda Hz. Osman'a yardima
gelen askeri birlikle kar§Ila§hk. Hz. Osman'm oldi.i.ri.ildi.iguni.i ve defne-
dildigini onlara bildirdik.»
Ebu Orner b. Abdi'l-Ber dedi ki: "Hz. Osman'1 Ha§§-1 Kevkeb denen
yere defnettiler. Hz. Osman, o araziyi satm alm1§ ve Baki mezarhwna
eklemi§ti. Seleften birine Hz. Osman'm durumunu sormu§lar, o da gi.i-
zel bir cevap vermi§ti: "Hz. Osman, iyilik severlerin emiridir. Facirler
tarafmdan oldiiri.ilmi.i§ti.ir. YardimSlZ birakanlar tarafmdan yardimS1Z
kalmi§hr. Destekleyenlerin de yardimma mazhar olmu§tur."
$eyhimiz Ebu Adillah ez-Zehebi, Hz. Osman'm biyografisini ve fazi-
letlerini anlatrrken §Oyle demi§tir: "Onu oldiirenler veya asileri ona kar-
§1 kl§k1rtanlar, onu oldi.irterek kendisini Allah'm affi.na ve rahmetine
mazhar kllmi§lardir. Onu yardims1z brrakanlara gelince, onlar da yar-
d1ms1z kal1p terk edildiler. Ve soonbh bir ge~imle kar§Ila§hlar. Hz. Os-
man' dan sonra yonetim onun naibi olan Muaviye ile ogullanna ge~ti.
Sonra da veziri Mervan'a ve onun sekiz ~ocuguna intikal etti. Faziletli
ve islam'a ilk girenlerden biri olmasma ragmen onun hayabru uzun gO-
ri.ip ondan usand1lar. Amcazadelerinden olanlar, onlara seksen ki.isur
sene hi.ikmettiler. Aslmda hi.iki.im yi.ice ve bi.iyi.ik olan Allah'md1r."

HZ. OSMANIN FAZiLETi 1LE 1LGiL1 BAZI HAD1SLER

0, Osman b. Affan b. Ebu'l-As b. Umeyye b. Abdi $ems b. Abdi Menaf

b. Kusay b. Kilab b. Murre b. Ka'b b. Li.iey b. Galip b. Fihr b. Malik b.
Nadr b. Kinane b. Hi.izeyme b. Mi.idrike b. nyas b. Mudar b. Nizar b. Ma-
ad b. Adnan Ebu Amr (ve Ebu Abdillah) el-Kure§i el-Umevi'dir.
Mi.i'minlerin emiriydi. iki nur sahibi anlamma gelen "zinnureyn"
i.invanma sahipti. Hem Habe§istan'a hem de Medine'ye hicret etmi§ti.
Rasulullah (s.a.v.)'m iki kiZiyla evlenmi§ti. Anas1mn adi Erva binti Ki.i-
reyz b. Rebia b. Abdi $ems idi. Erva'run annesi de Ummi.i Hakim (Bey-
da) binti Abdi.ilmi.ittalib'dir. Bu kadin, Rasulullah (s.a.v.)'m halas1 idi.
Hz. Osman, Cennet'le mi.ijdelenen on sahabeden ve Hz. Omer'in vefatm1
mi.iteakip halife se~imi i~in te§kil edilen §ura meclisindeki alb i.iyeden
ve sonunda digerlerinin feragati ile halifeligin uhdesine devredildigi i.i~
ki§iden biridir. Sonu~ta bu i.i~ ki§i arasmdan kendisine halifelik veril-
mi§ti ki, Ensar ile Muhacir bu hususta icma etmi§lerdi. Allah onlardan
raz1 olsun. 0, dort halifenin i.i~i.inci.isi.idiir. Hidayet onderi imamlardan-
dir. 0 imamlar ki, kendilerine uymam1z ve yollanndan gitmemiz bize
emredilmi§tir.
326 ffiNKESlR

Hz. Osman, lslfu:niyet'in ilk giinlerinde Hz. Ebu Bekir es-S1dchk va- di
s1tas1yla Musluman oldu. Hafiz lbn Asakir'in anlatb~na gore onun
lslfu:n'a giri~ sebebi ger~ekten hayret vericidir. lslfu:n'a giri~ini ozetle ya
~oyle anlatabiliriz: dl
Rasulullah (s.a.v.)'m, k1z1 Rukiye'yi amcas1 oglu Utbe b. Ebu Le- yc
heb'le evlendirecegini duydu. Rukiye ~ok giizel bir kachnch. Bunu du- (s
yunca Hz. Osman uzwdu. <;unku bu durumda o, Rukiye ile evlenemiye-
cekti. Uzunttilu bir ~ekilde evine dondu. Evde teyzesi Su'da binti Ku-
reyz'i gordu. Su'da, kahine bir kadmch. Osman'a ~oyle dedi:
- Mujdeler olsun. Ya~a sen! (bu sozu on kez tekrarlach) Sana hayrr
geldi. Sen kotultikten korundun. yc
Vallahi sen iffetli bir ~i~ekle evlendin. Sen ~imdiye kadar evlenme-
din, bakire bir kachnla evleniyorsun. Sen !?erefli bir kimsenin klzm1 bul-
dun. Sen namm1 surdurecek bir i!? yaptm." y£
Hz. Osman diyor ki: Ben, teyzemin bu sozlerini tuhaf kar!?1lad1m.
<;unku o, benden ba!?kas1yla evlenecek bir kachnm bana zevce olaca~ le
mujdesini veriyordu. Ona !?oyle dedim:
- Teyze, sen ne diyarsun?
-Osman, sana giizellik verilmi!?, sana lisan verilmi!?tir. $u pey-
gamberlerle beraber delil ve burhan varchr. Din giintintin sahibi ve hu- ri
ktimdar alan Allah, anu hakklyla peygamber alarak gondermi!?tir. Ona
Furkan ve Allah katmdan gonderilen kitap gelmi!?tir. Ona uy. Putlar se-
ni aldatmasm. gi
- Sen, !?ehrimizde meydana gelmemi!? bir !?eyden bahsediyarsun. u
-Muhammed, Abdullah'm agludur. Allah katmdan gonderilen bir K
el~idir. Allah tarafmdan indirilen kitab1 getirmi!?tir. insanlan, o kitapla m
Allah' a davet ediyar. Onun kandili 1~1k sa~ar. Dini kurtulu~tur. Getirdi- to
gi ~ey, ba~an ve felahtir. Baynuzu da durtucu ve klncrchr. Vadiler ana hi
bayun egdi. Artik ba~np ~a~rmanm yaran yok. Kurbanlar verilse de, ti
k1h~lar klnlanndan vekilse de, m1zraklar f1rlablsa da, nara atmamn bir YE
anlam1 yak. R
Hz. Osman diyar ki: "Ben du~tincelere dalarak ytirtimeye ba~lachm. n;

Yalda Ebu Bekir'le kar~1la~bm. Durumu ana anlathm. 0 da !?Oyle dedi.

- Yaz1klar alsun sana ey Osman, sen akllh bir adamsm. Ger~egi
yanli!?tan aYird edebilirsin. $u milletlerimizin tapmakta aldugu putlar
nedir? Bunlar, sessiz ve sa~r ta!?lar degil midir? i~itmezler, gormezler,
zarar ve fayda veremezler. Boyle degil mi?
- Evet, dedigin dagrudur. Vallahi durum boyledir. la
- Teyzen sana dagruyu soylemi~tir. $u Allah'm el~isi Muhammed d:
b. Abdullah var ya, Cem'ib-1 Allah, anu peygamber alarak yarabklanna i1
gondermi!?tir. Yanma gelir misin? k
Biz, gidip Rasulullah (s.a.v.)'la gorii!?ttik. Rasillullah, bana !?Oyle de- u
 BUYUK ISLAM TARllii 327

di:
- Ey Osman! Allah'a icabet et, haklom ver. Ben, Allah'm sana ve
yarabklanna gonderdigi el¢siyim. Bundan sonra ben kendimi tutama-
dim, hemen Miisliiman oldum ve ~ahadet getirip Allah'tan ba~ka ilah
yoktur. 0, birdir, ortaks1zd1r, dedim. Qok ge~meden de Rasulullah
(s.a.v.)'m loz1 Rukiye ile evlendim."
Bu evlilikle ilgili olarak ~oyle bir ~iir soylenmi~tir:
"insanm gordiigu en giizel e~ Rukiye'dir. kocas1 da Osman'mr."
Su'da binti Kiireyz de bu hususta ~oyle bir ~iir soylemi~ti:
"Allah, benim sozlerim sebebiyle Osman'1 hidayete iletti. Ona dogru
yolu gosterdi.
Allah, insan1 hakka iletir.
Osman da dogru gorii~le Muhammed'e uydu. 0 dogruluktan ~a~ma­
yan bir gorii~e sahipti.
Hak peygamber olarak gonderilen Muhammed'de loz1m onunla ev-
lendirdi. ·
Osman'la Rukiye, ufukta giine~le birle~en dolunay gibi oldular.
Ey Ha~imilerin oglu Muhammed! Can1m sana feda olsun.
Sen, Allah'm emin kulusun. Yarabklara peygamber olarak gonde-
rilmi~sin."

Hafiz ibn Asakir, sozlerini ~oyle siirdiiriiyor: "Hz. Osman'm islam'a

giril?inin ikinci giinii sabahleyin Ebu Bekir, Osman b. Mazun, Ebu
Ubeyd, Abdurrahman b. Avf, Ebu Seleme b. Abdi'l-Esed ve Erkam b.
Ebi'l-Erkam'1 da Rasulullah (s.a.v.)'m yanma getirdi. Bunlarda Miislii-
man oldular. Boylece Rasulullah'm yanmda otuzsekiz erkek miisliiman
toplanm1l? oldu. Hz. Osman, zevcesi Rukiyye ile birlikte Habesil?tan'a
hicret edenlerin ilki oldu. Sonra Mekke'ye dondii ve Medine'ye hicret et-
ti. Bedir saval?I vuku buldugunda o, Rasulullah (s.a.v.)'m k1z1 Rukiy-
ye'nin hasta baloc1h~m yap1yordu. Bu yiizden Medine'de kalm. Ancak
Raswullah (s.a.v.), ona ganimetten pay aytrm ve onun da gazilik sevabi-
na nail oldugunu bildirdi. Bu sebeple Hz. Osman, Bedir saval?ma kab-
lan kimselerden saytlmll?br. Zevcesi vefat edince Rasulullah (s.a.v.), di-
ger loz1 Ummii Kiilsiim'u Osman'a nikahlam. Bir sure sonra Ummii
Kiilsiim vefat edince Rasulullah (s.a.v.), l?Oyle buyurdu: "Eger yammiz-
da bal?ka klz1m1z olsaym, onu da Osman'la evlendirirdik."
Hz. Osman, Uhud saval?ma katlim, ancak o giin cepheden ka~anlar­
la birlikte kendisi de ka~b. Fakat Cenab-1 Allah, onlan affettigini bildir-
di. Hz. Osman, Hendek ve Hudeybiye'de haz1r bulundu. Hudeybiye'de
iken bey'at esnasmda Rasulullah (s.a.v.), ellerinden birini Osman'm eli
kabul ederek diger eliyle onun adma bey'at yapb. Hz. Osman, Hayber ve
Umretii'l-Kazaya da katlim. Mekke fethine, Hevazin, Taifve Tebiik gaz-
328 IBNKESIR

velerine kabl<h. Zorluk ordusunu yani Tebi.ik sava~ma gidecek olan or- ve
duyu techiz etti. Abdurrahman b. Habbab'dan nakledildigine gore Hz. on
Osman, Tebi.ik gazvesine gidecek orduya semerleriyle birlikte 300 deve ~11
vermi~ti. Abdurrahman b. Semi.ire'den nakledildigine gore Hz. Osman, et
o gi.in 1000 dinar getirerek Rasulullah (s.a.v.)'m etegine bo~altm1~, da
Rasulullah (s.a.v.), da: "Bu gi.inden sonra her ne yaparsa yapsm, hi~bir de
~ey Osman'a zarar vermez." demi~ti. Bu sozi.ini.i de iki kez tekrarlam1~­
br. m:
Hz. Osman, Veda haccmda Rasulullah (s.a.v.)'la birlikte haccet- m:
mi~ti. Hz. Osman, Ebu Bekir'le de arkada~hk etmi~ ve bu arkada~h~
m:
gi.izelce devam ettirmi~ti. Hz. Ebu Bekir de ondan raz1 olarak vefat et- m
mi~ti. Hz. Osman, Hz. Omer'le de gi.izelce arkada~hk etmi~ ve Hz. Orner
de ondan raZI olarak vefat etmi~ti. Ve kendisinden sonraki halife se~i m:
i9in te~kil edilen ~ura meclisine onu da i.iye tayin etmi~ti. ·lleri de de an-
latilaca~ gibi Hz. Osman, bu ~ura meslisindeki i.iyelerin en haY1rhs1 ol- da
mu~tur.
dt
Hz. Orner' den sonra Hz. Osman, halifelige ge~i~ ve Cenab-1 Allah,
onun vas1tas1yla bir~ok i.ilke ve ~ehrin islam topraklanna katilmasm1 la
nasip etmi~ti. Boylece islam memleketi geni~lemi~, devletin s1mrlan ba
uzam1~tl. Peygamberin risaleti de yeryi.izi.ini.in dogwanna ve batilanna
kadar uzanm1~b. insanlara ~u ayetlerin manalan gi.in gibi ~ikar bir ~e­
kilde zuhur etmi~ti: T~

"Allah, i9inizden inamp yararh i~ i~leyenlere, onlardan oncekileri ge

halefkll<h~ gibi, onlan da yeryi.izi.ine halefkliaca~na, onlar i¢n begen-
digi dini temelli yerle~tirecegine, korkulanm gi.ivene ~evirecegine dair
soz vermi~tir." (en-Nt1r, 55.)
"Puta tapanlar ho~lanmasa da, dinini bi.iti.in dinlerden i.isti.in kll- et
mak i.izere, peygamberini dogru yol ve hak dinle gonderen Allah'br. (et-
Tevbe, 33.) en
Rasulullah (s.a.v.) da bir hadis-i ~eriflerinde ~u mi.ijdeyi vermi~ti:
"Kayser oldi.ikten sonra ba~ka kayser gelmeyecektir. Kisra oldi.ik-
ten sonra ba~ka kisra gelmeyecektir. Nefsim kudret elinde bulunan za-
ta yemin ederim ki, siz bu ikisinin hazinelerini Allah yolunda sarfede-
ceksiniz."
Bi.iti.in bu mi.ijdeler tahakkuk etmi~ ve ger9ekle~mi~tir. Hz. Osman
zamanmda bunlann vukuu, mi.ikemmel bir ~ekilde gori.ilmi.i~ti.ir.
Hz. Osman'm endam1 gi.izel, yi.izi.i gi.izel, ahlaki gi.izel ve yi.iksek idi.
<;ok utanga~ti. Comertti. Ancak Allah yolunda akrabalanm ve aile efra- on
<hm, goni.illerini islam'a 1sm<hrmak amac1yla di.inya mah hususunda
tercih ederdi ki onlan, fani di.inyaYl b1raklp ahireti tercih etmeye te~vik la
etsin. Nitekim Peygamber (s.a.v.) de Cenab-1 Allah tarafmdan yi.iz i.isti.i
Cehennem'e ablmalarmdan korktugu i~in baz1 kimselere di.inya mah D
 BDYOK ISLAM TARIHI 329

verir, baZilanm ise kalplerindeki hidayet ve imanla ba~ba~a b1raktr ve

onlara di.inya mali vermezdi. Ancak bu yi.izden baz1 kimseler, ona kar~1
pkm1~lardi. Nitekim ganimet taksimi hususunda baz1 kimseleri tercih
ettigi i~in bir taktm asiler de Raswullah (s.a.v.)'I ele~tirmi~lerdi. Buna
dair bir ornegi Hi.ineyn gazvesinin ganimetlerinin taksiminden bahse-
derken onceki sayfalarda nakletmi~tik.
Hz. Osman'm fazilet ve i.isti.inli.iklerine dair bir~ok hadis nakledil-
mi~tir. Bunlardan bir ktsmm1 in~aallah sizlere aktaraca~z. Gi.ivenci-
miz ve dayana~m1z yi.ice Allah'br. Ancak bu hadisler, iki ktsma aynl-
maktadir. Bunlardan bir ktsm1, Hz. Osman'm diger kimselerle birlikte
mi.i~terek faziletlerine dairdir.
"Sahih" adh eserinde Buhari, Katade'nin ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
«Peygamber (s.a.v.); Ebu Bekir, Orner ve Osman'la birlikte Uhud
dagma pkb. Dag sarslid1. Peygamber (s.a.v.), daga hitaben ~oyle buyur-
du:
- Ey Uhud, sakin al. (oyle samyarum ki Peygamber (s.a.v.) aya~y­
la daga vurdu.) Senin i.izerinde bir peygamber, bir s1ddik ve iki §ehidden
ba~kas1 yak.»
Tirmizi, Ebu Hi.ireyre'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Rasulullah (s.a.v.), Ebu Bekir, Orner, Osman, Ebu Talib aglu Ali,
Talha ve Zi.ibeyr'le birlikte Hira da~ndaydi. Kaya par~alan harekete
ge~ti. Bunun i.izerine Rasulullah (s.a.v.), daga hatiben ~oyle buyurdu:
- Sakin al, kendine gel. Senin i.izerinde bir peygamber veya bir Sid-
dik veya bir ~ehidden ba~kas1 yak.»
Ebu Osman en-Nehdi, Ebu Musa el-E~'ari'nin ~oyle dedigini rivayet
etmi~tir:
«Raswullah (s.a.v.)'la birlikte bir bah~ede idim. KapiYJ kapatmam1
emretti. Bir adam gelip i~eri girmek i~in izin istedi. Ben de ana sardum:
- Sen kimsin?
- Ebu Bekir'im.
Rasulullah (s.a.v.):
- i~eri girmesine izin verve anu Cennet'le mi.ijdele, dedi.
Sanra Orner geldi. Onun i~in de:
- Ona, i~eri girmesi ivin izin verve anu Cennet'le mi.ijdele, dedi.
Sanra Osman geldi. Onun ivin de:
- i~eri girmesi ivin ana izin verve k~liaca~ bir bela mukabilinde
anu Cennet'le mi.ijdele, dedi.
Hz. Osman da: "Allah'Im, sabrr ver(veya ba~ka bir rivayete gore) Al-
lah'Im, senin yardimm1 dilerim." diyerek i~eri girdi.»
As1m'm rivayetine gore Rasulullah (s.a.v.), bir yerde aturmu~tu.
Dizlerinin ikisi veya biri aplm1~b. Osman yamna girince Rasulullah
330 lBNKESlR

(s.a.v.) dizini orttii.

Buharl ve Miislim'in sahihlerinde Ebu Musa'dan nakledilen bir ri- m
vayette anlablm~na gore Ebu Bekir'le Orner, Rasulullah (s.a.v.)'la bir-
likte ayaklanm bir kuyunun i~ine sarlutmif?larm. 0 esnada Hz. Osman
da oraya gelmif?, ancak kuyunun kenannda onun i~in oturacak bir yer
bulunmamif?b. Ravi diyor ki: Ben bunu, Rasulullah'm, Ebu Bekir'in ve
Omer'in mezarlannm bir arada olmasma ve Osman'm mezannm ayn
yerde olaca~na yordum. R:
imam Ahmed b. Hanbel, Nafi b. Haris'in f?Oyle dedigini rivayet et-
mi~?tir:
«Raswullah (s.a.v.)'la mf?an plup dolaf?bk. Nihayet bir bah~eye gir-
dik. Bana: n::
- KapiJI tut, dedi.
Kendisi gidip bah~enin kuyusunun kenanna oturdu ve ayaklanm es
kuyunun i~ine sarlutb. 0 esnada kap1 vuruldu. Ben: ~:
- Kim o? diye sorunca kap1daki adam: di
- Ben Ebu Bekir'im, dedi. a)
Ben de: V2
- Ya Rasulallah, Ebu Bekir gelmif?, dedim. m
Rasulullah (s.a.v.): m
- i~eri girmesine izin verve onu Cennet'le mi.ijdele, dedi. f?e
Ebu Bekir i~eri girdi. Kuyunun kenanna gelip Raswullah (s.a.v.)'m
yanmda oturdu. 0 da ayaklanm kuyuya sarlutb. Sonra kap1 yine vurul-
du. Ben:
-Kim o? diye sordum. Kap1daki adam:
- Ben Omer'im, deyince ben:
- Ya Rasulallah, Orner gelmif?, i~eri girmek istiyor, dedim.
Rasulullah (s.a.v.): se
- i~eri girmesine izin verve onu Cennet'le miijdele, dedi.
Ben de i~eri girmesine izin verdim. Orner gelip kuyunun kenannda
Rasulullah (s.a.v.)'m yanmda oturdu. 0 da ayaklanm kuyuya sarlutb. Sl:
Sonra kap1 yine vuruldu. Ben:
- Kim o? diye sordum. Kap1daki adam: rr
- Ben Osman'1m, dedi. Ben de:
- Ya Raswallah! i~?te Osman da geldi, deyince Rasulullah (s.a.v.): ta
- i~eri girmesine izin verve bela ile Cennet'e girecegini miijdele, li)
dedi. di
Ben de i~eri girmesine izin verdim ve onu Cennet'le miijdeledim. iz:
Oda gidip kuyunun yamnda Rasulullah (s.a.v.)'IA birlikte oturdu ve si:
ayaklanm kuyuya sarlutb.»
imam Ahmed b. Hanbel, Abdullah b. Omer'in f?Oyle dedigini rivayet SE
etmi~?tir: gi
 BUYOK ISLAM TARIHI 331

''Ben, Rasulullah (s.a.v.) ile beraberdim. Ebu Bekir geldi, icen gir-
mek icin izin istedi. Rasulullah (s.a.v.) bana:
- iceri girmesine izin verve onu Cennet'le miijdele, dedi.
Sonra Orner geldi. Onun icin de Rasulullah (s.a.v.) bana:
- iceri girmesine izin verve onu Cennet'le miijdele, dedi.
Sonra Osman geldi. Onun icin de Rasulullah (s.a.v.) bana:
- iceri girmesine izin verde onu Cennet'le miijdele, dedi. Ben de
Rasulullah (s.a.v.)'a:
- Ya ben nerede olaca~m? diye sordum. Rasulullah (s.a.v.) bana:
-Sen, babanla berabersin, diye cevap verdi.»
imam Ahmed b. Hanbel, Hz. Ai~e ile Hz. Osman'm ~oyle dediklerini
nakletmi~ tir:
«Ebu Bekir, Peygamber (s.a.v.)'in yanma girmek icin izin istedi. 0
esnada Peygamber (s.a.v.) de Hz. Ai~e'nin lurkasm1 giymi~ olarak yata-
~nda uzanm1~b. Bu vaziyette Hz. Ebu Bekir'in iceri girmesine izin ver-
di. Hz. Ebu Bekir de gidip ihtiyacrm soyledi. i~ini tamamladlktan sonra
aynhp gitti. Orner de gelip iceri girmek i¢n izin istedi. Rasulullah, bu
vaziyette iken onun iceri girmesine izin verdi. Orner de gelip i~ini ta-
mamladiktan sonra aynhp gitti. 0 esnada Hz. Osman, gelip iceri gir-
mek icin izin istedi. Rasulullah (s.a.v.) kalklp yerine oturdu ve Hz. Ai-
~e'ye: "
- Elbiseni iizerine art ve toparlan, dedi.
Bundan sonra Hz. Osman, iceri girdi, i~ini gordii ve aynhp gitti. Hz.
Osman'm gidi~inden sonra Hz. Ai~e dedi ki:
- Ya RasUlallah! Goriiyorum ki, Osman'dan cekindigin kadar Ebu
Bekir ve Orner'den cekinmedin. Bunun sebebi nedir?
-Osman, utangac bir adamdlr. Bu halde iceri girmesine izin ver-
seydim korkanm ki, o i~ini bana soyleyemez ve ihtiyacm1 gideremezdi.»
Leys'in ifadesine gore Rasulullah (s.a.v.), Hz. Ai~e'ye ~oyle demi~tir:
"Meleklerin kendisinden utand1~ bir adamdan sen utanmaz mi-
sm?" (Rasulullah (s.a.v.), boyle demekle Hz. Osman'! kasdetmi~ti).
imam Ahmed b. Hanbel, mii'minlerin annesi Ai~e'nin ~oyle dedigini
rivayet etmi~tir:
«Rasulullah (s.a.v.), bacaklanndan biri aplm1~ vaziyette oturmak-
taydl. Ebu Bekir iceri girmek icin izin istedi. Rasulullah (s.a.v.), bu ha-
liyle Ebu Bekir'in iceri girmesine izin verdi. Sonra Orner geldi, izin iste-
di. Omer'e de bu haliyle izin verdi. Sonra Osman geldi, iceri girmek icin
izin istedi. Rasulullah (s.a.v.) ortiindiikten sonra Osman'm iceri girme-
sine izin verdi. Bunlar kalk1p gittikten sonra ben dedim ki:
- Ya Rasulallah! Ebu Bekir ve Orner iceri girmek icin izin istediler.
Sen bu halinle onlara iceri girmeleri icin izin verdin. Ancak Osman iceri
girmek icin izin istediginde ortiindiin, ondan sonra iceri girmesine izin
332 ffiNKESlR

verdin. Bunun sebebi nedir?

- Ey Ai~e! Allah' a yemin ederim ki, meleklerin kendisinden utan- m
mklan bir adamdan sen utanmaz mism?» a<
Hafiz Ebu Bekir el-Bezzar, ibn Abbas'tan rivayet etti ki, Raswullah rii
(s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur: la
"Meleklerin kendisinden utandJ.klan Osman b. Affan'dan biz utan- le.
maz IDIJiz?"
Taberani, Abdullah b. Omer'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: til
«Bir ara Raswullah (s.a.v.), evinde oturmakta iken Ai~e de onun ge-
risinde bulunmaktaym. 0 esnada Ebu Bekir gelip i~eri girmek i~in izin ge
istedi. izin verilince i~eri girdi. Sonra Orner gelip izin istedi ve i~eri gir- la
di. Ondan sonra Said b. Malik gelip i~eri girmek i~in izin istedi. izin veri- ge
lince i~eri girdi. Sonra Affan oglu Osman gelip i~eri girmek i~in izin iste- de
di. Raswullah (s.a.v.) da dizlerinden biri a~Ik halde konu~makta idi. Os- ge
man i~eri girmek i~in izin isteyince Raswullah (s.a.v.), elbisesini dizinin olt
uzerine orttu ve zevcesine de: ni
- Y amm1zdan uzakla~, dedi. Osman i~eri girdi, bir saat kadar ko- a~
nu~tular. Sonra ~1k1p gittiler. Bundan sonra Hz. Ai~e, Rasulullah
(s.a.v.)'a ~oyle dedi: (s
- Ey Allah'm peygamberi, babam ve arkada~lan senin yanma gel-
diler. Sen elbiseni dizinin uzerine ortmedin ve beni de yanmdail uzak-
la~brmamn. Bunun sebebi ne idi? EJ
- Meleklerin kendisinden utanmklan bir adamdan sen utanmaz ke
m1sm? Nefsim kudret elinde bulunan zat'a yemin ederim ki, melekler, ra
Allah ve Rasulunden utanmklan kadar Osman'dan da utan1rlar. Eger la
sen yakmrmda oturur haldeyken Osman i~eri girseydi, konu~maz ve bu-
radan pk1p gidinceye kadar da ba~m1 kalmrmazm.»
Ebu Mervan el-Kure~i, Ebu Hiireyre'den rivayet etti ki, Raswullah te
(s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur: ge
"Osman utanga~br, melekler de ondan utamrlar." m
imam Ahmed b. Hanbel, Enes'ten rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.), di
~oyle buyurmu~tur:
"Ummetimin en merhametlisi Ebu Bekir'dir. Allah'm dini husu- be
sunda en kabs1 Omer'dir. En utangacr Osman'fir. Helal ve harami en iyi gi
bileni Muaz b. Cebel'dir. Allah'm kitabrm en i~li okuyam Ubey'dir. Fera-
izi en iyi bileni Zeyd b. Sabittir. Her iimmetin emin bir ki~isi vardir, bu n::
ummetin de emin ki~isi Ebu Ubeyde b. Cerrah'br."
imam Ahmed b. Hanbel, Cabir b. Abdullah'tan rivayet etti ki,
Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur:
"Bu gece ruyada salih bir adama gosterildi ki, Ebu Bekir, bt
Rasulullah (s.a.v.)'a tutunmu~; Orner de Ebu Bekir'e tutunmu~, Osman be
da Omer'e tutunmu~tur."
 BDYOK ISLAM TARIHI 333

Cabir diyor ki: "Biz, Rasulullah (s.a.v.)'in yanmdan kalkip gittigi-

mizde kendi aram1zda ~oyle konu~tuk. Rasulullah'm bahsettigi salih
adam kendisidir, ama kendisiyle Ebu Bekir, Orner ve Osman'm birbirle-
rine tutunduklanna dair soylediklerine gelince demek ki, bunlar, Al-
lah'm peygamberi ile gonderdigi bu i~in (islamiyet'in) yoneticileridir-
ler."
imam Ahmed b. Hanbel, ibn Omer'in ~oyle dedigini rivayet etmi~­
tir.
«Bir sabah giine~ dogduktan sonra Rasulullah (s.a.v.), yamm1za
geldi ve ~oyle buyurdu: Bu giin fecirden once riiyamda bana anahtarlar- .
la terazilerin verildigini gordiim. Anahtarlar i~te ~unlardir: Terazilere
gelince o da ~oyle oldu. Ben terazinin bir kefesine konuldum, iimmetim
de bir kefeye konuldu. Benim ir;inde bulundugum kefe, digerinden a~r
geldi. Sonra Ebu Bekir getirildi. 0 da tarbldi. Ummetimle aym agrrhkta
oldugu goriildii. Sonra Orner getirildi. 0 da tarbldi 0 da iimmetimle ay-
m a~rhkta oldu. Sonra Osman getirildi, tarbldi. 0 da iimmetimle aym
a~rhkta oldu, sonra da terazi kaldirildi.»
Yakub b. Siifyan, Muaz b. Cebel'den rivayet etti ki, Rasulullah
(s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur:
''Riiyamda gordiim ki, ben terazinin bir kefesine konulmu~um. Um-
metim de diger kefeye konulmu~, tartildik. Ve iki taraf e~it geldi. Sonra
Ebu Bekir getirildi. 0 terazinin bir kefesine konuldu, iimmetim de diger
kefeye konuldu. Tarbldilar, iki taraf e~it geldi. Sonra Orner getirilip te-
razinin bir kefesine konuldu. Ummetim diger kefeye konuldu. Tarbldi-
lar, iki taraf da e~it geldi."
Ebu Ya'la, Hz. Ai~e'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Rasulullah (s.a.v.), Medine mescidini in~a ederken bir ta~ getirip
temele koydu. Ebu Bekir de bir t~ getirip temele koydu. Orner de bir ta~
getirip temele koydu. Sonra da Osman, bir ta~ getirip temele koydu. Bu-
nu RasUlullah (s.a.v.)'a sordular. Rasulullah (s.a.v.) da ~oyle cevap ver-
di:
"Bunlar benden sonra halifelik emirleridirler." Bu hadis Peygam-
ber (s.a.v.)'in Medine'ye ilk geli~i esnasmda Mescid-i Nebevi'yi in~a etti-
gine dair boliimde anlahlmi~br.
Peygamberlik delilleri boliimiinde de Ziihri'den rivayet olundugu-
na gore Ebu Zerr, r;akil ta~lannm Peygamber (s.a.v.)'in elinde, sonra
Ebu Bekir'in, sonra Omer'in, sonra Osman'm ellerinde tesbih getirdik-
lerini ifade etmi~tir. Allah hepsinden raz1 olsun.
Bir rivayette anlabldi~na gore RasUlullah (s.a.v.), ~akil ta~lannm
bu zatlann ellerinde tesbih getirmelerini kastederek: "i~te bu peygam-
berligin halifeligidir." demi~tir.
ileriki sayfalarda da anlablaca~ gibi Sefine, Rasulullah (s.a.v.)'m
334 IBNKESlR

~oyle buyurdugunu rivayet etmi~tir: m

"Halifelik benden sonra otuz sene olacak, sonra hiikiimdarhga do-
n ii~ecektir."
Bu otuz senelik halifelik zarfi.nda Osman'm yonetimi on iki yli siir-
mii~tiir. Bu hususta ulema-i amilin arasmda ihtilaf yoktur. Nitekim
peygamberlerin efendisi de boyle haber vermi~tir. Allah'm salatii sela-
ml onun, alie efradmm ve biitiin ashabmm iizerine olsun.
<;e~itli yollardan rivayet olunduguna gore Rasulullah (s.a.v.), Hz.
Osman'm Cennet'le miijdelenen on sahabeden biri oldugunu ifade bu-
yurmu~tur.
Buhari, ibn Omer'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: v:::
((Biz, Peygamber (s.a.v.) zamanmda Ebu Bekir'e hi~ kimseyi denk (s.
tutmazd1k. Sonra Omer'e hi~ kimseyi dent tutmazruk. Sonra Osman'a "S
hi~ kimseyi denk tutmazdik. Sonra Peygamber (s.a.v.)'in ashab1m kendi ta
hallerine b1raklr, onlardan birini digerine iistiin saymazd1k.» so
imam Ahmed b. Hanbel, ibn Omer'in ~oyle dedigini rivayet etmi~­ dl
tir: be
((Biz, Raswullah (s.a.v.) ile ashabm1 ~ok sayarruk: Ebu Bekir, Orner M
Osman, sonra da susarruk." ya
Hafiz Ebu Bekir el-Bezzar, Salimin'in babas1mn ~oyle dedigini riva- 0!
yet etmi~tir: ya
"Biz, Peygamber (s.a.v.) zamanmda (halifelik hususunda) Ebu Be- gi
kir, Orner ve Osman'! sayarruk."
Taberani, ibn Abbas'tan rivayet etti ki, Raswullah (s.a.v.) ~oyle bu-
yurmu~tur: "Cermet aga~lannm yapraklan iizerinde mutlaka ~u ibare
yaz1hrur: La ilahe illallah Muhammediin Raswullah, Ebu Bekir es-S1d- go
d1k, Orner el-Faruk, Osman zin-Nureyn." Bu hadisin senedinde zaJifhk
vard1r. Dogrusunu Allah bilir. Ul
de
SADECE HZ. OSMAN'IN F AZiLETLERiNDEN
BAHSEDEN HADiSLER
hi:
Buhari, Osman b. Mevhib'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: m·
«M1s1rh bir adam haccetmek i~in Mekke'ye geldiginde orada meclis ya
kurup oturmakta olan bir topluluk gordii. ka
- Bunlar kimdir? diye sorunca, ni
- Bunlar, Kurey~lilerdir, diye cevap verdiler. za
M1s1rh adam: yo
- Bunlann ~eyhi kimdir? diye sorunca, ay
-Abdullah b. Omer'dir, dediler. ki:
Bunun iizerine M1s1rh adam, ibn Omer'e doniip ~oyle dedi: so
- Ey ibn Orner, sana bi~ey soraca~m, bana cevabm1 ver: Sen, Os- ye
 BDYOK ISLAM TARIHI 335

man'm Uhud giiniinde sava§tan kach~m biliyor muydun?

-Evet.
- Onun, Bedir giiniinde sava§a kahlmaill~m da biliyor muydun?
-Evet.
- Onun R1dvan bey'atma kahlmad1~m da biliyor musun?
-Evet.
- Allahu Ekber.
-Gel de bunlann sebeplerini sana apkhyaJim: Uhud giinunde
onun sava§tan kacmi§ oldugunu soyledim. Ben, §ahadet ederim ki,
Cenab-1 Allah, onun bu sucunu ba~§lami§ ve onu affetmi§tir. Bedir sa-
va§ma da kahlmad1~m soyledim. 0 zaman Osman, Rasulullah
(s.a.v.)'m kiz1yla evliydi. Ve kans1 hastayill. Rasulullah (s.a.v.) ona:
"Sen Bedir sava§ma katilanlarm sevabma ortaksm. Ve onlarla e§it mik-
tarda ganimet almaJI hak ettin." dedi R1dvan bey'atma kablmaill~m
soyledim. Eger Mekke vadisinde Osman' dan daha giiclu bir adam olsay-
di, Rasulullah (s.a.v.) onun yerine o adam1 Mekke'ye gonderirdi. Ama
boyle biri bulunmad1~ icin Rasulullah (s.a.v.), Osman'1 gorevli olarak
Mekke'ye gonderdi. Osman, Mekke'ye gittikten sonra R1dvan bey'ab
yap1lill. Bey'at esnasmda Peygamber (s.a.v.), sag elini gostererek: "Bu,
Osman'm elidir" dedi ve sag elini sol eline vurarak onun yerine bey'at
yapti. Ve: "i§te bu Osman'm bey'atidrr." dedi. ~imdi sen bununla (bu bil-
gi ile) gib>
lmam Ahmed b. Hanbel, Sufyan'm §6yle dedigini rivayet etmi§tir:
«Abdurrahman b. Avf, Velid b. Ukbe'ye rastlaill. Velid, ona dedi ki:
- Bana ne olmu§ ki, senin mu'minlerin emiri Osman' a cefa ettigini
goruyorum?
-Sen Osman'a de ki: Ben Huneyn giinunde sava§tan kacmaillm.
Uhud giiniinde sava§tan kacmaillm. Bedir sava§ma kablanlardan geri-
de kalmaillm. Omer'in yoluna da terk etmedim.
Velid, gidip bu sozleri Osman'a iletti. Osman da §U cevab1 verdi:
-Ben, Huneyn giiniinde sava§tan kacmaillm. 0, beni nasu boyle
bir sucla itham eder? Oysa Cenab-1 Allah, beni affederek §6yle , buyur~
mU§tUr: «lki toplulugun kar§Ila§b~ giin, icinizden yuz cevirenlerin
yapbklannm bir kismmdan otiirii §eytan ayaklanru kayillnp yoldan p-
karmak istemi§ti. Andolsun ki Allah, onlan affetti." <Al-i lmrAn, 155.) 0, be-
nim Bedir sava§mdan geri kalill~m1, cepheye gitmedigimi soyluyor. 0
zaman ben, Rasulullah (s.a.v.)'m kiz1 Rukiyye'ye hasta bakic1hk yapl-
yordum ve Rasulullah (s.a.v.) o sava§ta benim icin de ganimetten pay
aJirdl. Rasulullah (s.a.v.)'m o sava§ta kendisine ganimet paJI verdigi
kimse sava§a kahlmi§ demektir. Benim, Omer'in yolunu terk ettigim
soziine gelince, aslmda ne ben ne de o, Omer'in yolundan gitmeye giic
yetiremeyiz. Onun tatbikahm yapamaJiz. Bu, Abdurrahman'm kendi
336 lBNKESlR

goru~udur.»
Buhari, Ubeydullah b. Adiy b. H1bbar'm ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir: rna
«Misver b. Mahreme ile Abdurrahman b. Esved b. Abd-i Yagus bana kaJ
dediler ki: on~

- Osman'a gidip te karde~i Velid hakkmda konu~san iyi olmaz m1? "E~
Cunku insanlar, onun hakkmda ~ok~a dedikodu yaptllar. Eg1
Onlarm boyle demeleri uzerine ben de namaz ipn evinden ~lkan Os- yai
man' a yoneldim. Kendisine:
- Seninle bir i~im var. Bu senin i~in bir nasihattlr, dedim. 0 da:
- Ey adam, ~ekil git yan1mdan. Senden Allah' a s1~mnm, deyince,
bende donup arkada~lanmm yanma gittim.
0 esnada Osman'm el~isi geldi. Ben de onun yanma gittim. Bana:
- Osman'a verecegin nasihat neydi? diye sorunca ben ona ~oyle ce- ogl
vap verdim: si l
Dogrusu Cenab-1 Allah, Muhammed'i hak peygamber olarak gon- gor
derdi. Ona kitab1 indirdi. Ben de Allah'a ve Raswune icabet edenlerden
oldum. iki hicret sahibiyim. Rasulullah (s.a.v.)'la beraber bulundum.
Onun hidayetini gordum. insanlar, Velid hakkmda ~ok ~eyler soyledi- sal:
ler.
-Sen Rasulullah (s.a.v.)'a ula~tm m1? tir:
- HaYJr, ama perdenin gerisindeki bakire klza ula~ti~ kadar bana
da onun bilgisinden ula~tl. Bunun uzerine Hz. Osman, ~oyle kar~1hk mif
verdi: (s.~
- Dogrusu Cenab-1 Allah, Muhammed'i hak peygamber olarak gon- K1~
derdi. Ben de Allah ve Rasulunun ~agr1sma icabet edenlerden oldum. gar
Muhammed'in getirdigi dine iman ettim. Senin de dedigin gibi hem Ha- gor
be~istan'a hem de Medine'ye hicret ettim. tey
Rasulullah (s.a.v.)'m sohbetinde bulundum. Onunla bey'atla~tlm. dik
Allah'a yemin ederim ki, ona isyan etmedim. Ona hile yapmarum. Bu pk,
halimi, Aziz ve Celil olan Allah'm onu vefat ettiri~ine kadar devam ettir- der
dim. Sonra Ebu Bekir geldi. 0 da Rasulullah gibi bir yol takib etti. Sonra
Orner geldi. 0 da onun gibi bir yol takip etti. Sonra ben halife se~ildim.
Onlann sahip olduklan yetkiyi kullanmaya benim de hakklm yok mu- rus
dur? sen
- Evet, hakkln ve yetkin vard1r. pk
- Peki ~u kavimden bana naklettigin sozler ve dedikodular ne olu- sar.
yor? Senin Velid hakkmdaki sozlerine gelince, bilesin ki in~allah ben
hakkl ona uygulayaca~m.
Boyle dedikten sonra Osman, Ali'yi ~a~rdi. Ona, Velid'e seksen klr-
ba~ vurmasm1 emretti. Ali de Velid'e seksen klrba~ vurdu.»
imam Ahmed b. Hanbel, Numan b. Be~ir'den rivayet etti ki, Hz. Ai~e me
 BDYDK IsLAM TARIHI 337

~oyle demi~tir.:
''Rasulullah (s.a.v.), Osman b. Affan'a haber gonderip ~a~rtti. Os-
man gelince Rasulullah (s.a.v.) onu kar~1lach. Raswullah (s.a.v.)'m onu
kar~1lach~m goriince biz s1rt s1rta vermi~ olduk. Ve en son kelimesini
ona soylerken Rasulullah (s.a.v.), Osman'm omuzuna vurup f?6yle dedi:
"Ey Osman, umanm ki Cenab-1 Allah, sana bir gomlek giydirecektir.
Eger mi.inaf1klar, o gomlegi senin i.izerinden pkarmak isterlerse benim
yan1ma ulaf?mcaya kadar o gomlegi i.izerinden pkarma."
Rasulullah (s.a.v.), ona soyledigi bu sozi.ini.i i.i~ kez tekrarlad1.
Ravilerden Numan b. Bef?ir diyor ki: Ben, Hz. Aif?e'ye f?6yle dedim:
- Ey mi.i'minlerin annesi, sen ni~in bu hadise riayet etmiyorsun?
- Vallahi bunu unuttum, hatlrlamachm.
Numan b. Be~ir sozi.ini.i ~oyle si.irdi.iriiyor: Ben bu hadisi Ebu Si.ifyan
oglu Muaviye'ye anlatbm. 0 tatmin olmach. Nihayet mi.i'minlerin anne-
si Aif?e'ye mektup gondererek: "Boyle bir hadis varsa bunu yaz1p bana
gander." dedi. Hz. Ai~e de bu hadisi yaz1p Muaviye'ye gonderdi."
Ebu Sehle, Hz. Osman'm f?6yle dedigini rivayet etmi~?tir:
"Raswullah (s.a.v.), benden bir soz alch. Ben de verdigim bu soz i~in
sabredip dayan1yorum."
imam Ahmed b. Hanbel, Hz. Ai~e'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~?­
tir:
"Rasulullah (s.a.v.), ba~kas1yla konu~urken kulak verip dinleme-
mi~?tim. Bunu sadece bir kez yapbm. Osman ogle vakti. Peygamber
(s.a.v.)'in yanma geldi. Onun kachnlar konusunda geldigini zannettim.
K1skan~hk, beni onlarm konu~malanna kulak vermeye sevketti. Pey-
gamber (s.a.v.)'in ona ~oyle dedigini i~ittim: "Cenab-1 Allah, sana bir
gomlek giydirecektir. Ummetim o gomlegi senin i.izerinden ~1karmak is-
teyecektir, ama sen o gomlegi i.izerinden pkarma. Ayaklananlann iste-
dikleri her f?eyi Osman'm verdigini ama i.izerindeki halifelik gomlegini
pkarmad1~m gordi.igumde bunun, Rasulullah (s.a.v.)'a verdigi bir soz-
den dolaJI oldugunu anlad1m."
Taberanf, Abdullah b. Omer'in f?6yle dedigini rivayet etmi~?tir:
"Rasulullah (s.a.v.), Osman'a doni.ip ~oyle buyurdu: Ey Osman, dog-
rusu Cenab-1 Allah, sana bir gomlek giydirmi~tir. insanlar, o gomlegi
senin i.izerinden pkarmak isteyeceklerdir, ama sen o gomlegi i.izerinden
pkarma. Allah' a yemin ederim ki, eger onu i.izerinden pkaracak olur-
san, deve igne deliginden ge~inceye dek sen Cennet'i goremezsin."
Bu hadisin ifadelerinde gariplik vard1r. Dogrusunu Allah bilir.
imam Ahmed b. Hanbel, Abdurrahman'm klz1 Fatlma'mn f?Oyle de-
digini rivayet etmi~?tir:
«Annem bana dedi ki: Amcan beni Aif?e'ye gonderdi ve ona f?Oyle de-
memi emretti: Ai~?e'ye de ki: Ogullanndan biri sana selam soyli.iyor ve
B. ISLAM TARIHI, C.VII, F.22
r

338 lBNKESlR

Osman b. Affan'm durumunu senden soruyor.

Hz. Ai~e, bana ~oyle cevap verdi:
-Allah, Osman'a lanet edene lanet etsin. Yemin ederim ki Osman,
Rasulullah (s.a.v.)'m yanmda oturmaktayd1. Rasulullah (s.a.v.), s1rtlm
bana dayanm1~tl. Cebrail de ona Kur'an'1 vahyediyordu. Rasulullah
(s.a.v.), Osman'a hitaben:
- Yaz ey Osmanc1k, diye emretti. Cenab-1 Allah, boyle bir mertebe-
ye ancak kendisi ve Rasuhi nazarmda yiiksek degere sahip birini yiik-
seltir."
Bezzar, Cabir'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Rasulullah (s.a.v.), bir fitneden bahsetti. Ebu Bekir:
-Ben, o fitne zamanmda ula~acak IDIJim? diye sordu.
Rasulullah (s.a.v.):
- HaJir, diye cevap verdi.
Orner:
- Ya Rasulallah, ya ben o fitne zamamna ula~acak IDIJim? diye sor-
du.
- HaJir, diye cevap verdi.
Osman:
- Ya Raswallah, ben o fitne zamamna ul~cak IDIJim? diye sorunca
Rasulullah (s.a.v.):
- Seninle imtihan edileceklerdir, diye kar~1hk verdi.»
lmam Ahmed b. Hanbel, lbn Omer'in ~oyle dedigini rivayet etmi~­
tir:
"Rasulullah (s.a.v.), bir fitneden bahsetti ve Osman'1 kastederek: "0
giin bu pe9eli adam haks1z yere oldiiriilecektir." dedi. Baktlm ki soziinii
ettigi pe9eli adam Osman b. Affan'dlr."
lmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Hanife'den rivayet etti ki o, Hz. Os-
man'm ku~atma altmda oldugu zamanda evine gitmi~ ve Ebu Hiirey-
re'nin konu~mak i9in izin istedigini gormii~. Hz. Osman'da, konu~mas1
i9in izin verince Ebu Hiireyre kalklp Allah'a hamdii senada bulunduk-
tan sonra ~oyle demi~ti: Ben, RasUlullah'm ~oyle buyurdugunu i~ittim:
"Dogrusu benden sonra siz fitne ve ihtilafa rastlayacaksmiZ."
Orada bulunanlardan biri, Rasulullah (s.a.v.)'a sordu:
- Ya RasUlallah, o zaman kimin yamnda yer almamiZl emredersin?
Rasulullah (s.a.v.), bu soruyu soran adama ~oyle buyurdu:
- Emin adamm ve arke.da~lannm yanmda yer alm. (Rasulullah
(s.a.v.), boyle derken Osman'! gosteriyordu.)"
imam Ahmed b. Hanbel, Murre el-Behzi'nin ~oyle dedigini rivayet
etmi~tir:
"Bir ara Medine yollanndan birinde Rasulullah (s.a.v.)'la beraber
yiiriimekteydik. Bize:
 BDYOK ISLAM TARIHI 339

- Yeryiiziiniin her tarafmda okiiz boynuzunu anruran fitnelerin

koptugu zamanda ne yapacaksm1z? diye sordu.
Orada bulunan arkada!?lanm1z dediler ki:
- 0 zaman ne yapahm ya Rasulallah?
Rasulullah (s.a.v.), buyurdu ki:
- ~u adama ve arkada!?lanna tabi olun.
Ben, RasUlullah (s.a.v.)'m i!?aret ettigi adama dogru ko!?tum. Yorul-
dum, nihayet yanma vard1iP.mda !?U adam1 m1 kastediyorsun ya
Rasulallah? diye sordum. 0 da: "Evet budur" dedi. Gosterdigi adamm
Osman b. Affan oldugunu gordiim."
Hammad b. Seleme, Abdullah b. Havale'den rivayet etti ki,
Rasulullah (s.a.v.), !?Oyle buyurmu!?tur:
''Yeryiiziiniin her tarafmda fitne meydana geldigi zaman sen ne ya-
pacak ve ne durumda bulunacaksm?
-Allah ve Rasulii benim i~in neyi haJirh goriirlerse onu yapaca-
g,.m.
- ~u adama tabi ol. c;iinku o giinde !?U adam ve kendisine tabi olan-
lar hak yolda olacaklarillr. Bunun iizerine ben, Rasulullah (s.a.v.)'m
gosterdigi adamm omuzunu tutup kendime ~evirdim. Ve: Ya
Rasulullah, bu adam1 m1 kastediyorsun? diye sordum. Rasulullah
(s.a.v.) da:
- Evet, diye cevap verince gosterdigi adamm Osman b. Affan oldu-
gunu gordiim."
Harmele, ibn Havale'den rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.), !?Oyle
buyurmu!?tur: "U~ !?ey varrur ki, bunlardan kurtulan kimse kurtulu!?a
ermi!?tir: Oliimiim, Deccal'in ortaya pk1!?1; sab1rh, hakkl ikame eden,
hakkl veren halifenin oldiiriilmesi."
imam Ahmed b. Hanbel, Ka'b b. Ucre'nin !?Oyle dedigini rivayet et-
mi!?tir:
''RasUlullah (s.a.v.), bir fitneden soz etti. Yakln zamanda o fitnenin
ortaya pkacaiP.m ve ~ok biiyiik bir bela olacaiP.m soyledi. Sonra oradan
ortiiler i~inde yiizii pe~eli bir adam ge~ti. Onu goren RasUlullah (s.a.v.):
- i!?te !?U adam o giinde hak yolda olacakbr, dedi.
Ben de ko!?arak gidip o adamm pazusunu tuttum ve:
- Ya Rasulallah, !?U adam1 m1 kastediyorsun? diye sordum ve ada-
mm Osman b. Affan oldugunu gordiim."
Ebu Sevr et-Temimi, Hz. Osman'm ku!?atma altmda, bulundugu za-
man evinden halka hitaben yapml!? oldugu konu!?masmda !?Oyle dedigi-
ni nakletmi!?tir:
"Allah'a yemin ederim ki, ne cahiliye doneminde, ne lslfuniyet done-
minde giybet yapmad1m. Koguculuk yapmad1m. Zina .yapmad1m.
Rasulullah (s.a.v.)'a bey'at ettigimden beri sag elimi tenasiil organ1ma
340 lBNKEStR

degdirmedim.»
Ebu Sevr et-Temiminin rivayetine gore Hz. Osman, her cuma giinii
bir kole azad edermi~, azad edecek kole bulamaymca ertesi cuma iki ko-
le birden azad edermi~. e
Hz. Osman'm azadhs1 Himran ~oyle demi~tir: "Miisliiman oldugu
giinden beri Hz. Osman, her giin boy abdesti ahrill. Allah ondan raZI ol- lt
sun." d
imam Ahmed b. Hanbel, Muhammed b. Abdiilmelik b. Mervan'dan a
rivayet etti ki, Osman'm yanma gidip ona ~oyle demi~: d
-Sen, halkm imam1sm. Gordiigun ~u musibet ba~ma gelmi~tir. Sa-
na iiv teklifte bulunaca~m. Bunlardan birini sev. Ya d1~an vlk da ~u asi- s
lerle sava~. Qi.inki.i senin yanmda giiv, kuvvet ve techizat vard1r. Sen
hak yoldasm, onlar bahl yoldaillrlar. Ya evin kap1smdan ayn bir yerde
bir delik av da binegine binip Mekke'ye git. Qiinkii sen Mekke'de bulun-
dugun si.irece asiler senin kamm helal saymazlar. Ya da $am'a yeti~.
$amhlann ba~mda Muaviye vard1r. Seni korur.
Mugire'nin bu tekliflerine kar~1 Hz. Osman, ~u cevab1 verdi: c
- Evimden pklp asilerle sava~mam1 teklif ediyorsun. Ben, 1:
Rasulullah (s.a.v.)'m iimmeti arasmda kan aklhc1 olarak b1rakh~ ilk lt
halefi olmak istemiyorum. l:
Q1klp Mekke'ye gitmemi teklif ediyorsun. Orada kan1m1 helal say-
mayacaklanm soyliiyorsun. Dogrusu Ben, Rasulullah'm ~oyle buyur-
dugunu i~ittim: "Kurey~'ten bir adam Mekke'de lahide konacakhr. b
Alemin azab1mn yans1 onun iizerinde olacakhr." Ben boyle bir adam ol- n
mayaca~m.
Q1klp $am'a yeti~memi soyliiyorsun. Ba~lannda Muaviye'nin bu-
lundugu $am halklnm beni koruyaca~m ifade ediyorsun. Ben hicret di-
yanm olan Medine'den ve Rasulullah (s.a.v.)'m kom~ulugundan aynhp
gitmeyecegim."
imam Ahmed b. Hanbel, Ebu Avn el-Ensari'nin ~oyle dedigini riva-
yet etmi~tir:
"Hz. Osman, ibn Mesud'a ~oyle dedi: b
- Aleyhimde yapm1~ oldugun ve benim duydugum konu~malanna n
son verecek misin?
Hz. Osman'm boyle demesi i.izerine ibn Mesud, onrdan ozi.ir diledi. z
Hz. Osman da ona ~oyle dedi:
- Yaz1klar olsun sana. Ben i~ittim ve h1fzettim ki, 0
- i~ senin i~ittigin gibi degildir.
- Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur: ''Bir emir oldi.iriilecektir.
Bir SUvSUZ, suvtan teberri edecektir (kurtulacakhr). Maktul benim,
Orner degildir. Qunku Omer'i bir ki~i oldurdu. Oysa benim uzerime top- t
luca geliyorlar."
 BUYOK tsLAM TARlHl 341

Hz. Osman, Oldi.iriilmesinden yakla~1k dart sene once bu sozi.i :tbn

Mesud'a soylemi~tir.
Abdullah b. Ahmed, Zeyd'in babas1 Eslem'in ~oyle dedigini rivayet
etmi~tir:
''Ku~atma altmda tutuldugu giinlerden birinde Osman'm, cenaze-
ler yerinde bulunan asiler topluluguna, evinin Makam-1 Cibril tarafm-
daki penceresinden pk1p ~oyle hitap ettigini i~ittim: 0 esnada bir ta~
ablsayru yere di.i~mez, mutlaka bir adamm ba~ma di.i~erdi. Qi.inki.i ora-
da bi.iyi.ik bir kalabahk varru. Hz. Osman, onlara hitaben ~oyle dedi:
- Ey insanlar, aran1zda Talha var m1? Sustular. Hz. Osman, yine
sordu:
- Ey insanlar, aramzda Talha b. Ubeydullah var m1?
insanlar sustular. Hz. Osman, yine sordu:
- Ey insanlar, aramzda Talha var m1?
Talha b. Ubeydullah, ayaga kalkb. Hz. Osman, ona sordu:
- Seni burada goremiyecek miyim? Oysa bir toplulukta senin yapa-
. ca~m c;agnlann i.ic;i.inci.isi.inde bana icabet ettigini gormemi~tim. Mut-
laka ilk c;agnmda bana icabet eder ve yamma gelirdin. Allah ~kma soy-
le ey Talha! Habrhyor musun, bir gi.in ben, sen ve RasUlullah (s.a.v.), fa-
lanca yerdeydik. Yan1m1zda ba~ka bir kimse yoktu. Oyle degil mi?
-Evet.
- Rasulullah (s.a.v.), o zaman ~oyle dememi~ miydi: "Her peygam-
berin mutlaka Cennet'te bir arkada~1 varrur. Osman b. Affan da Cen-
net'teki arkada~1mrur."
- Evet. Allah ic;in dogrudur."
Tirmizi, Talha b. Ubeydullah'tan rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.),
~oyle buyurmu~tur:
''Her peygamberin bir arkada~1 vard1r. Benim de Cennet'teki arka-
da~Im Osman'd1r."
Tirmizi, Cabir'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Peygamber (s.a.v.)'in yanma -i.izerine cenaze namaz1 kllmas1 ic;in
bir adamm cenazesini getirdiler. Ne var ki Peygamber (s.a.v.), onun ce-
naze namazm1 k1lmaru. Denildi ki:
- Ya Rasulallah, bundan once herhangi bir kimsenin cenaze nama-
zmi kllmad1~m gormedik.
- Evet, bu adam Osman'a bugzediyordu. DolaJISiyla Aziz ve Celil
olan Allah da adama bugz etti."
Bu, garib bir hadistir.
Hafiz ibn Asakir, Ebu Hi.ireyre'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
''RasUlullah (s.a.v.), mescidin kap1smda Osman b. Affan'la kar~lia~-
b. Ona ~oyle dedi:
- Ey Osman! i~te Cebrail bana haber veriyor ki Allah, Ummi.i Ki.il-
342 IDNKES1R

siim'ii Rukiyye'nin mehri kadar bir mehirle sana zevce olarak vermi~tir.
Onunla beraber bulundugun siire kadar Ummii Kiilsiim'le de beraber et1
bul unacaksm."
Bu, garip ve miinker bir hadistir.
ZaYif bir senedle rivayet olunduguna gore Hz. Ali, Rasulullah tu
(s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu rivayet etmi~tir:
R~
"Eger k1rk klz1m olsaydl, onlan s1ras1yla bir bir, Osman'la evlendi-
rirdim. Oyle ki, yan1mda bir tek klz1m kalmazdl."
Muhammed b. Said el-Umevi', Miihelleb b. Ebi Siifran'm ~oyle dedi- ac
gini rivayet etmi~tir: al:
«Rasulullah (s.a.v.)'m ashabma sordum:
- Siz, Osman hakklnda nivin, "0 bizim fevkimizde ve bizden yiik-
sektir," dediniz?
- Qiinkii Rasulullah (s.a.v.), oncekilerden ve sonrakilerden hivbir
adam a on dan ba~kasma peygamberin k1zm1 nikahlamad1." til
ismail b. Abdiilmelik, Hz. Ai~e'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Rasulullah (s.a.v.)'m koltuk altlan goriiniinceye kadar Osman b. til
Affan'dan ba~kas1 ivin elini kald1np dua ettigini gormedim." re
Mis'ar, Ebu Said'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Rasulullah (s.a.v.)'m gecenin ba~mdan, fecrin dogu~una kadar el- m
lerini kaldlnp Osman ivin dua ederek ~oyle dedigini gordiim: "Allah'1m, et
ben, Osman'dan raz1 oldum, sende ondan raz1 ol."
Ba~ka bir rivayette anlabld1~na gore Rasulullah (s.a.v.), Hz. Os-
ti
man'a ~oyle demi~tir:
"Allah, senin once i~ledigin ve sonra i~leyecegin gizli ve aVIk giinah- ti
lanm ve klyamet giiniine kadar i~leyecegin giinahlarla ~imdiye dek i~le­
digin giinahlan affetsin." kt
ibn Adiy, Hiizeyfe'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Rasulullah (s.a.v.), bir gazaya gonderecegi ordunun techizi ivin dt
yard1m istemek amac1yla Osman'a haber gonderdi. Osman'da ona
10.000 dinar getirip oniine koydu. Rasululah (s.a.v.), o dinarlan eline al- a
dl, evirip vevirdi ve Osman'a ~oyle dua etti: ''Ey Osman, gizli ve a~ikar i~­
Sl
ledigin ve klyamet giiniine kadar i~leyecegin giinahlanm Allah ba~~la­
sm. Bundan sonra yapaca~ i~ler (i~leyecegi giinahlar) Osman'a zarar h
vermez." d
Leys b. Ebu Siileym ~oyle dedi: Hurma ve yagdan yapllan habis ye- d
megini ilk yapan ki~i Osman oldu. Osman, bal ve ya~ birbirine kabp ye- b
0
mek yapb ve Ummii Seleme'nin evinde bulunan Rasulullah'a gonderdi.
Ancak Rasulullah (s.a.v.), o esnada orada degildi. E
Sonra geldiginde yemegi oniine koydular.
- Bunu kim gonderdi? diye sordugunda,
- Osman gonderdi, diye cevap verdiler. ""
 BDYOK ISLAM TARIHl 343

Bunun iizerine Rasulullah (s.a.v.), ellerini goge kaldmp ~oyle dua

etti: "Allah'lm! Osman, senin nzam istiyor, sen de ondan raz1 ol."
Ebu Ya'la, Cabir'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Raswullah (s.a.v.), Osman'1 kucaklaYlp: "Sen benim dunyada dos-
tumsun, ahirette de dostumsun," dedi.»
Ebu Davud et-Teyalisi, Abdullah b. Havale'den rivayet etti ki,
Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur:
"Siz, cennetliklerin abasma biiriinmii~ insanlarla bey'atla~an bir
adama hucum edeceksiniz." Biz, Osman b. Affan'a hucum ettik. Onun
abaya biirunmu~ olarak insanlarla bey'atla~h~m gordiik."

HZ. OSMAN'IN FAZtLETlNE DELALET EDEN BAZI ORNEKLER

ibn Mesud dedi ki: Orner vefat ettigi zaman en hayrrhm1za bey'at et-
tik ve ba~ka bir ~eye de aldln~ etmedik.
Asmai, Osman b. Affan'm oglu Amr'm ~oyle dedigini rivayet etmi~­
tir: "Osman'm yiizugunde ~u ibare yaz1h idi: "Yarabp tastamam bir su-
rete biiriindiiren zata iman ettim."
Muhammed b. Mubarek dedi ki: Bana ula~an bir habere gore Os-
man'm yiiziigunde ~u ibare yaZih imi~: "Osman, Azim olan Allah'a iman
etti."
''Tarih" adh eserinde Buhari, Hasan'm ~oyle dedigini rivayet etmi~­
tir:
«Kendisinden ~ almalan zamanma kadar Osman'm devrine yeti§-
tim.
Onun zamanmda hemen hemen her giinde insanlar haYir ve bere-
keti payla~Irlard1. lnsanlara:
- Ey Musliimanlar toplulugu! Gelin, size verilecek ba~§lan aim,
denilir. Onlar da gelip bu ba~~lan' bol bol alirlardi. Sonra onlara:
- Gelin erzakm1z1 alm, denilir, onlar da gelip erzaklanm bol bol
ahrlard1. Sonra onlara:
~ Ey insanlar, yag ve hal almaya gelin, denilirdi. Ba~~lar devamh
surette uzerlerine akarm. Erzaklan, etraflannda dola~1rd1. Du~man­
lardan korunmu~larm. Aralanndaki munasebetler giizeldi. HaYir bol-
du. Hi~bir mu'min, diger bir mu'minden korkmuyordu. Hangi mu'min,
digeri ile kar~1la~sa, karde~lik muamelesi goriirdii. Birbiriyle ulfet eder
biribirlerine nasihat verirler, birbirleriyle dost~a ge~inirlerdi. Ancak
onlara denilmi~ti ki: "llerde baz1lanmz digerlerine tercih edilecektir.
Boyle bir~ey olunca siz sabredin."
Eger Muslumanlar, bu durumu gordiiklerinde sabretselerdi, kendi-
lerine verilecek ba~~lar, erzak ve haYirlar bol bol yetecekti, ama onlar:
"HaYir vallahi, biz bu duruma dayanamaYlz, sabredemeyiz" dediler. AI-
r

344 IBNKESlR

lah'a yemin ederim ki, onlar ne ama~lanna ula~hlar, ne de selamette

kalmlar. Aksine Iulw, islam ehline kar~1 lumndan ~ekildi, ama bu lulici sc
onlar kendi kendilerine ~ekmi~ oldular. Yemin ederim ki bu luh~, luya-
met giiniine kadar onlara kar~1 ~ekilmi~ vaziyette kalacakhr.» h:
Hasan-1 Basri'nin ~oyle dedigi rivayet edilmi~tir:
«Bir hutbesinde Hz. Osman'm, giivercinlerin kesilmesini ve kopek- n:
lerin oldiiriilmesini emrettigini i~ittim. Bunun iizerine Medine halki- bE
nm bir k1sm1 giivercin edindiler ve kemankare bulundurup bununla yi
ku~lara ta~ athlar. Bunun ara~hrmasm1 yapmas1 i~in Hz. Osman, bir or
adam gorevlendirdi. 0 da ku~lann kanatlanm kesti ve kemankereleri di
Iurm.» n:
Muhammed b. Sa'd dedi ki: «Muhammed b. Hilal'in annesi ku~atma YE
altmda bulunan Hz. Osman'm yanma zaman zaman giderdi. Birgiin bu Vl
kamn, Hz. Osman'm yamna gitmeyince Hz. Osman'a dediler ki: 0 bu ge-
ce bir ~ocuk dogurdu da onun i~n senin yamna gelemedi. Bunun iizerine i (
Hz. Osman, ona elli dirhem ve siinbiilani bir entari gonderdi. "Bu senin m
oglunun bah~i~i ve elbisesidir" dedi. Aradan bir sene ge~ince bu elli dir-
hemi yiize pkarm." ~e

Ziibeyr b. Ebi Bekir, ibn Said b. Yerbu b. Atike el-Mahzum1nin ~oyle m

dedigini rivayet etmi~tir.
"Ben, ~ocuk yasta iken bir giin ogle vakti mescide dogru gittim, 0:
elimde bir ku~ varm. Onu mescitte u~uracakhm. Evimizle gidecegimiz
yer arasmda mescid vard1. Orada, yak1~1kh bir ihtiyann, ba~1m bir ker- re
pi~ par~as1 iizerine koyup uyumakta oldugunu gordiim. Giizelligini hay- dE
ranhkla seyretmeye ba~lad1m. Gozlerini app:
"Sen kimsin ey ~ocuk? diye sordu. Ben de kendimi tamthm. Yalu- ol:
nmda uyumakta olan bir ~ocuk vard1. Ona seslendi. ~ocuk onun sesini dE
duymaymca bana:
- Onu ~a~r bakahm, dedi. Ben de gidip ~ocugu o ihtiyar adamm ya- ri.i
mna ~a~rmm. ihtiyar adam ona bir ~eyler yapmas1m emretti. Bana da: m
- Otur bakahm, dedi. <;ocuk gitti ve bir elbise ile 1000 dirhem para
getirdi. ihtiyar adam, iizerimdeki elbisemi ~1karm ve getirilen yeni elbi- m
seyi bana giydirdi. 0 1000 dirhemi de, bana giydirdigi yeni elbisenin ce- de
bine koydu. Ben de oradan aynhp, babamm yamna dondiim. Ve duru- ol
mu ona anlathm. Baham: gl
- Ey ogulcugum, bu iyilligi sana kim yaph, biliyor musun? diye so-
runca ben: al
- Bilmiyorum, yalmz mescitte uyumakta olan bir adam vard1. ~0
Onun kadar giizel birini asia gormii~ degilim, diye cevap verdim. bi
Bunun iizerine babam:
-0, mii'minlerin emiri Osman b. Affan'd1r, dedi."
Abdiirrezzak, Ebu Saib b. Yezid'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
 BDYOK ISLAM TARIHI 345

«Adamm biri, Abdurrahman b. Osman et-Temimi'ye ~oyle bir soru

sordu:
- Talha b. Ubeydullah'm namaZI nn yoksa Osman'm naman m1 da-
ha hul?ulu idi?
- Osman'm namaz1 daha hu~ulu idi. Bir gece dedim ki: ~u Mi-
na'dan donii~ gecesinde ben Makam-1 ibrahim'in yanmda uyumaks1zm
bekleyecegim, dedim. Ama uyku galebe ~aim, kalkh~mda yarubaf?1mda
yiizii pe~eli bir adamm bana ta~ ath~m gordiim. Doniip bakh~mda
onun Osman oldugunu gordiim. Beni kenara itti. Ben de kenara ~ekil­
dim. Gelip Makam-1 ibrahim'in yanmda namaza durdu. Kur'an secdele-
rine rastlad1k~a secde ediyordu. N amaZI o kadar devam ettirdi ki niha-
yet ben: "il?te fecir ezam okunacak" dedim. Sonra o, namaZim bir rekat
vitir k1larak tamamlad1, bal?ka da namaz k1lmaill ve ~ekip gitti."
Ba~ka yollarla gelen rivayette anlabld1~a gore Hz. Osman, hacer-
i esved yanmda bir rekat namazda Kur'an'1 hatmetmil?tir. Bunu hac
mevsiminde yapm1l?hr. Bu, onun adetindendi. Allah ondan raZI olsun.
"Geceleyin secde ederek ve ayakta durarak boyun biiken, ahiretten
~ekinen, Rabbinin rahmetini dileyen kimse inkar eden kimse gibi olur
mu? (cz-Zumcr, 9.)
ibn Omer'den rivayet olunduguna gore o, bu ayette sozii edilen zatm
Osman b. Affan oldugunu soylemil?tir.
"Biri, hi~bir l?eye giicii yetmeyen bir dilsiz -ki efendisine yiiktiir. Ne-
reye gonderse bir haYlr c1kmaz- bu, dogru yolda olan ve adaletle emre-
den kimse ile bir olabilir mi? (cn-Nahl, 76.)
ibn Abbas, bu ayette sozii edilen adaletle emredici ve dogru yolda
olan kimsenin Hz. Osman oldugunu soylemil?tir. ~air Hassan, bir ~iirin­
de l?Oyle demil?tir:
«Bal?mm on tarafmda klr saclar bul unan ve alnmda secde izleri go-
run en, gecelerini tesbihat ve Kur'an okumakla ge~iren kimseyi (Os-
man'!) kurban ettiler.»
Siifyan b. Uyeyne, Hasan'm f?oyle dedigini rivayet etmil?tir: «Os-
man, "Eger kalplerimiz temiz olsayd1, Rabbimizin kelamm1 okumaya
doymazd1k. Mushafa bakmaks1zm bir giiniimiin ge~mesinden rahats1z
olurum." diyordu. Osman vefat ettigi zaman ~okca okuyup elinde tuttu-
gu i~in mushafi y1pranm1l?h.»
Enes ve Muhammed b. Sirin dediler ki: Osman, kul?atma altma
ahnd1~ ve evine asiler tarafmdan hiicum edildigi gun kar1s1, asilere
l?Oyle dedi: "Onu ister oldiiriin, ister Oldiirmeyin, ama vallahi o gecesini
bir rekat namazda Kur'an'l hatmederek ihya ederdi."
Birden fazla kil?i dedi ki: Osman geceleyin namaz kllmak icin yata-
~ndan ~1kh~ zaman abdest almak i~in kendisine yarillm etsinler diye
ailesinden herhangi bir kimseyi uykudan uyanillrmazill. Meger onlar-
346 IBNKESIR

dan birini uyamk gorsiin. 0 zaman ondan yarillm isterdi. Zamamm hep IDl
oru~lu ge~irirdi. Geceleyin uyanill~nda abdest almasma yarillm etmesi
i~in: ''Ni~in hizmet~ilerden birini uyand.Irm1yorsun ki, sana yard1m et-
sin" diye kendisine serzeni~te bulunurlarill. 0 da ~u cevab1 verirdi: "Ha- ah
YJr, gece onlannillr. Gece vakti onlar dinlenirler." vel
Hz. Osman, boy abdesti al1rken pe~temalini uzerinden ~karmazd.I. ~lll
Kap1s1 kilitli bir odada Yikamrken bile pe~temalini ~karmazill. ~iddetli cit
derecede utanga~ oldugundan s1rbm dik tutamazill. Allah, ondan raz1 ka
olsun. ka
HZ. OSMAN'IN HUTBELERlNDEN BAZILARI ga
lal
Vakidf, lbrahim b. lsmail b. Abdurrahman b. Abdullah b. Ebi Rebia la~
el-Mahzuml'nin, babasmdan naklen ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Hz. Osman'a bey'at edildigi zaman o, ~oop insanlara hutbe irad et-
ti. Allah'a hamdu senada bulunduktan sonra ~oyle dedi:
''Ey insanlar, her zaman ilk binege binmek zordur. Bu giinden sonra
bir~ok giinler gelecektir. Eger ya~arsam bundan sonra size uygun ~ekil­ IDl
de hutbeler irad edecegim. Biz hatip kimseler degiliz. Ama Cenab-1 Al-
lah, hutbe irad etmeyi ogretecektir." fm
Hasan dedi ki: Hz. Osman, hutbe irad etti. Allah'a hamdu senada
bulunduktan sonra ~oyle dedi: le
"Ey insanlar, Allah'a kar~1 gelmekten sakmm. Zira Allah'a kar~1
takvah olmak bir ganimettir. lnsanlann en ak1lhsi, kendi nefsini al~al­ ah
bp dizginleyendir. Ve alum sonras1 i~in ~al1~anillr. Mezar karanh~ i~n
Allah'm nurundan bir nur kazananillr. Kul, Allah'm kendisini ~dunya­
da gozlti oldugu halde- ahirette kor olarak ha~retmesinden korksun. bl
Akllh ve hikmet sahibi kimse ozlti sozleri bulur. Ama sa~r kimseye her
taraftan seslenilir. Yine de bir~ey anlamaz. Bilesiniz ki, Allah'm kendi-
sinden yana oldugu kimse hi~ bir~eyden korkmaz. Ama Allah'm kendi-
sine kar~1 oldugu kimseye gelince o kimse bundan sonra arbk ne timid
edebilir?" IDl
Mucahid dedi ki: Bir hutbesinde Osman ~oyle dedi: AI
"Ey Adem oglu, camm almakla gorevlendirilen oltim melegi, seni bi-
rakip da ba~kalarma gidecek degildir. Sen dunyada oldugun surece o se- ol:
ni takip edecektir. Bazen seni brraklp ba~kalanna gittigini samrsm. Oy-
sa sen tedbirli ol. Oltime haz1rhkh ol. Gafil olma. Qunku oltim melegi, be
senden habersiz degildir. Ey Ademoglu eger sen kendini unutup da nef- si1
sine kar~1 tedbirini almazsan b~kalan senin i~n ve nefsine kar~1 tedbir
almaz. Mutlaka Allah'm huzuruna ~kacaksm. Kendi nefsin i~in gerekli
tedbirleri al. N efsini dizginleyecek tedbirleri ba~kasma havale etme
vesselam."
Seyfb. Orner, Bedir b. Osman'm amcasmm ~oyle dedigini rivayet et-
 BDYOK ISLAM TARIHI 347

mil?tir:
"Hz. Osman'm cemaata irad ettigi en son hutbesi l?U oldu:
"Dogrusu Cenab-1 Allah, diinya)'l size verdi ki, diinya vesilesiyle
ahireti taleb edesiniz. Yoksa diinya)'l, diinyaya meyledesiniz diye size
vermil? degildir. (!iinkii diinya fanidir. Ahiret ise bakidir. Fani alan sizi
l?rmartmasm ve baki olam size unutturmasm. Baki olam, fani olana ter-
cih edin. (!iinkii diinyanm sonu gelecektir. Doniil? Allah'adrr. Allah'a
karl?l gelmekten sakmm. O'na karl?l takvah olmak, sizi O'n un azabma
karl?l koruyan bir kalkanillr ve O'na yakm olmanm arac1d1r. Allah'm
gayretinden sakmm. Cemaatinize sanlm. F1rkalara aynlmaym "Al-
lah'm size alan nimetini anm: Diil?manillmz, kalplerinizin arasm1 uz-
lal?brill da O'nun nimeti sayesinde kardel? oldunuz." <Al-i lmrAn, 103.)

FASIL

imam Ahmed b. Hanbel, Musa b. Talha'nm l?Oyle dedigini rivayet et-

mil?tir:
«Muezzin namaz i¢n ikamet ederken minber iizerinde Osman b. Af-
fan'm cemaattan haberleri ve seferlerini sordugunu il?ittim.»
imam Ahmed b. Hanbel, Kureyl?lilerin azadhs1 Ata b. Feruh'un l?OY-
le dedigini rivayet etmil?tir:
«Hz. Osman, bir adamdan bir arazi satm alill. Adam, gelip parasm1
alma&. Gecikti. Hz. Osman bir giin onunla karl?1lal?mca ana l?oyle sordu:
- Ni~in gelip paran1 alm1yorsun.
- Sen, beni aldattm. Her kiminle karl?Ilal?Irsam herkes benim alda-
bldi~ml soyleyip beni a)'lplaill.
- ParaJl gelip almana bu mu mani oluyor?
-Evet.
- Oyleyse ya arazini al, ya da gel param al.
Rasulullah (s.a.v.), bir hadisinde l?oyle buyurdu: "Sabc1yken de
miil?teriyken de oderken de tahsil ederken de kolayhk gosteren adam1
Allah Cennet'e koyar."
ibn Cerir'in rivayetine gore Talha, namaz i~in mescide gelmekte
alan Osman'la karl?Ilal?b. Osman'a l?Oyle dedi:
"50.000 dinann l?U anda yammdaillr. Bal?kalanna vermil?tin, ama
ben tahsil ettim. Birini gander de kendisine teslim edeyim ki sana getir-
sin.
Hz. Osman da ana:
- Miiriivvetinden otiirii o paraJl sana ba~l?laillk, dedi."
Asmai dedi ki: ibn Amir, Katan b. Avf el-Hilali'yi Kirman'a tayin et-
ti. 4000 kil?ilik bir Miisliiman ordusu oraya geldi. Fakat dere onlann
l?ehre girmelerine engel oldu. Katan, l?ehire girememekten korktu ve:
348 IBNKES1R

-Her kim k~1 tarafa ge~erse ona 1000 dirhemlik miikafat vardrr, get
dedi. Ku
Bunun iizerine askerler yiizmeye yeltendiler. Her kim kar~1 tarafa ha:
ge~erse, Katan onun i~in: ym
- Mi.ikafatm1 verin, diye emir veriyordu. Nihayet askerlerin tama- anJ
mi kar~1 tarafa ge~mi~ oldu ve Katan da onlara 4.000.000 dirhem tuta- istE
nnda mi.ikafat verdi. ibn Amir, miikafab almak istemedi. Durumu bir el-l
mektupla Hz. Osman'a bildirdi. Hz. Osman da cevabi mektupla bu mii- Ya:
kafah almasm1 soyledi. Ve bunu Allah yolunda Miisliimanlara yap1lan rah
bir yard1m oldugunu ifade etti. 0 gi.inden itibaren miikafatlara Ara~a­ du.
da kar~1 tarafa ge~me anlamma gelen icaze koki.inden ti.iretilmi~ bir ke- Ku
lime alan 'caiz'e ad1 verildi. ~air Kenani de bu hususta ~oyle bir ~iir soy-
ledi: haf
haf
"Beni Hilal kabilesinden alan baba bir evlatlara benim ailem ve ma- mu
hm feda olsun. hat
Onlar, Maad kabilesi i~inde miikafat verme adetini ihdas ettiler. hat
Bu, gecelerin sonunda bir adet haline geldi. ve c
M1zraklan oklann terkibinden once onsekiz taneden fazlayili." tek:
zan
FASIL

Hz. Osman'm biiyiik menklbelerinden ve muazzam iyiliklerinden disi

biri, onun Kur'an'1 tek krraat iizere toplamas1 ve mushaf1-hayabmn son
iki senesinde- Cebrail'in Rasulullab'a ders verdigi ~ekilde yazmas1rur. buy
Bunun sebebi de ~uydu: Sava~lardan birinde ~amhlarla Irakhlar bir ler c
arada sava~m1~lard1. ~amhlar, Kur'an-1 Kerim'i Mikdad b. Esved'le 1m a
Ebu Derda'm k1raatma gore okuyorlard1. Irakhlar ise Abdullah b. Me- dir.'
sud'la Ebu Musa'mn klraatma gore okuyorlarili. Kur'an'm, yedi krraata gorr
gore okunmasmm caiz oldugunu bilmeyenler, kendi klraatlarm1 ba~ka­ kasc
lannm klraatlenna iisti.in gormeye, ba~kalarmm klraabm hatal1 say-
maya, hatta onlan tekfir etmeye ba~lad1lar. Bu da aralannda ~iddetli nar
bir anla~mazhga ve insanlar arasmda kotii sozlerin teatisine yol a~b.
Bunun iizerine Hiizeyfe kalklp Hz. Osman'm yanma giderek ~oyle dedi: mac
- Ey mii'minlerin emiri! Yahudilerle Hristiyanlann kendi kitapla-
n iizerinde anla~mazhga dii~tiikleri gibi bu i.immet de kendi aralannda km
anla~mazhga dii~meden tedbir al. aras
Boyle dedikten sonra Hiizeyfe, insanlann Kur'an klraab hususun- mey
daki anla~mazhklanna ornekler verdi. Hz. Osman da sahabeleri topla-
YIP onlarla isti~are yapb. Kur'an'm tek klraate gore yazlimas1m ve diger veyc
beldelerdeki miisliimanlann bu klraata gore Kur'an'1 okumalanm uy-
gun gordii. Boylece ~eki~me ve anla~mazhklann sana erecegine kanaat man
 m:.!YtrK ISLAM TARIHI 349

getirdi. Hz. Ebu Bekir'in emri iizerine Zeyd b. Sabit tarafmdan toplanan
Kur'an ayetlerinden olu~an mushafm getirilmesini istedi. Bu mushaf,
hayati boyunca Hz. Ebu Bekir'in yanmda, ondan sonra da Hz. Omer'in
yanmda kalm1~tl. Hz. Omer'in vefatl iizerine bu mushaf mii'minlerin
annesi Hafsa'nm eline ge~mi~ti. Hz. Osman, bu mushafm getirilmesini
istedi. Zeyd b. Sabit el-Ensanye bunun ayms1m yazmasm1 ve Said b. As
el-Umevi'nin de bu mushafr Zeyd'e okuyup dikte ettirmesini emretti.
Yazd1rma ve yazma esnasmda Abdullah b. Ziibeyr el-Esedi ile Abdur-
rahman b. Haris b. Hi~am el-Mahzumi'nin haz1r bulunmalanm buyur-
du. Herhangi bir kelimede anla~mazhga dii~ecek olurlarsa o kelimeyi
Kurey~ leh~esiyle yazmalanm tenbihledi.
Neticede $amhlar i~in bir mushaf, M1s1rhlar i~in de ikinci bir mus-
hafyazildi. Basra'ya bir mushaf, KUfe'ye bir mushaf, Mekke'ye bir mus-
haf, Yemen'e de bir mushaf gonderdi. Medine'de bir mushafbrrakti. Bu
mushaflara imam mushaf1 (yani ana mushaf) denildi. Bunlarm hepsi
hatta hi~ birisi Osman'm hath ile degildi. Aksine bunlar Zeyd b. Sabit'in
hatbyla yazilmi~lardL Hz. Osman'm zamanmda, halifeligi esnasmda
ve onun emri iizerine yaz1lmklan ic;in Osmani mushaf ad.Im ald.Ilar. Ni-
tekim Herakhyus'un zamanmda ve devletinde bas1ldiklan i~in Bi-
zans'm o donemdeki dinarlarma da Heraklius dinan denilmi~tir.
Vakidi, Ebu Hiireyre'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Osman (r.a), mushaflan istinsah ettirdigi zaman yanma gidip ken-
disine ~oyle dedim:
- isabet ettin, dogru olam yaptm. Ben, RasUJ.ullah (s.a.v.)'m ~oyle
buyurduguna ~ahid oldum: "Ummetim arasmda en ~ok sevdigim kimse-
ler onlard1r ki, benden sonra gelecekler, beni gormedikleri halde bana
iman edecekler ve muallak ka~tta yaz1h olana uyup amel edecekler-
dir." Ben, peygamberin kastettigi ka~tlann neler oldugunu mushaf1
gormeden anlamam1~bm. Nihayet mushaf1 goriince peygamberin bunu
kasdettigini anlad1m.
Hz. Osman, benim bu soziimden memnun oldu. Ve bana 10.000 di-
nar verilmesini emretti. Sonra da:
-Allah'a yemin ederim ki, peygamberin hadisini bizden asla sakla-
madi~m biliyorum, dedi.
Sonra kendisinin yazd1rd1~ mushafa aykln ~ekilde yaZilan ve hal-
km elinde bulunan diger mushaflan toplabp yakb ki, Miisliimanlar
arasmda Kur'an okuma hususunda herhangi bir anla~mazhk ve ihtilaf
meydana gelmesin."
Ebu Bekir b. Ebi Davud, mushaflann yaz1lmasiyla ilgili olarak Sii-
veyd b. Gafle'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Osman, mushaflan yakb~ zaman Hz. Ali bana dedi ki: "Eger Os-
man boyle yapmasayd1, ben yapard1m."
350 IBNKES1R

Beyhaki ile digerleri, Suveyd b. Gafle'nin §Oyle dedigini rivayet et- 0

mi§lerdir:
"Hz. Ali dedi ki: s:
- Ey insanlar! Osman hakkmda ileri gitmekten sakmm Siz, onun b
mushaflan yakb~m soyluyorsunuz. Allah'a yemin ederim ki o, mus- 0
haflan Muhammed'in ashabmdan olu~an bir toplulugun huzurunda
yakm1~br. Eger onun uhdesine tevdi edilen halifelik bana tevdi edilmi§ ri
olsaydi, ben de onun yapb~ gibi yapard1m." d
Rivayet olunduguna gore !bn Mesud, mushaf1 kendisinden alm1p II
yakild1~ ic;in bunu yapanlan kinami§ ve mushaflart yazan Zeyd b. Sa-
bit'ten once kendisinin Mushiman oldugunu soylemi§, arkada§lanna n:
da ellerinde bulunan mushaflan saklamalanm emretmi§ ve §U ayeti dt
okumu~tu. "Ganimetten kim gizlice ~alarsa kiyamet giinii, ~aldi~ o §ey
ile gelir." <Al-i lmriin, 161.) hi
Bunun uzerine Hz. Osman, bir mektup yazarak onu, sahabelere ic- hE
malan hususunda tabi olmaya, soz birligi etmeye, anla§mazhk ~Ikar­ hi
-'mamaya davet etti. 0 da bu davete icabet etti. Sahabelerin icmama uy- H
du. Muhalefeti terketti. Allah, onlardan raz1 olsun. 0:
Ebu !shak, Abdurrahman b. Yezid'in ~oyle dedigini rivayet etmi§- te
tir: "Abdullah b. Mesud, Mina mescidine girdi ve: ca
- Mu'minlerin emiri ogle namaZim ka~ rekat olarak kildi? diye sor- he
du. n~
Orada haz1r bulunanlar:
- Dort rekat olarak kild1, dediler. ni
Bunun uzerine !bn Mesud da orada ogle namazm1 dort rekat olarak SI:
kildi. Yanmda bulunanlar kendisine: o~
-Sen bize Rasulullah (s.a.v.) ile Ebu Bekir ve Omer'in iki§er rekat IZJ
olarak kildiklanm soylemiyor muydun? diye sorunca o, §oyle cevap ver- re
di: Di
- Evet, ~imdi de soyhiyorum ama ihtilaf pkarmaktan ho~lanm1yo- m:
rum." eb
Sahih bir rivayette anlabldi~na gore !bn Mesud, bu hususta §Oyle ni1
demi~tir: "Ke~ke dort rekat yerine kabul edilmi§ iki rekat kilsaydim." ha
A'me§ dedi ki: Vas1t'ta bulunan Muaviye b. Kurre, ustadlarmm §Oy- ha
le dediklerini bana nakletti: Osman, Mina'da ogle namazm1 dort rekat lru
olarak kildi. Bunu duyan ibn Mesud onu kinadi. Sonra arkada§lanyla du
birlikte yolculugunda ikindi namazm1 dort rekat olarak kildi. Kendisi- 0'1
ne denildi ki: ba1
- Osman'! kinadin ama sen de dort rekat olarak kildin. Nic;in yap-
tm? _
!bn Mesud §U cevab1 verdi:
- Ben, muhalefetten ho§lanm1yorum." Ba§ka bir rivayette ise
 BUYUK ISLAM TARIHI 351

onun: "Muhalefet koti.idi.ir." dedigi nakledilmektedir.

lbn Mesud'un, Osman'a bu detayda uydugu sabit olduguna gore na-
Sll olur da o, Kur'an'm ash hususunda Hz. Osman'a uymaz? lnsanlann
bal?ka degil sadece kendisinin mushaft yazdlrdl~ klraata gore Kur'an
okumalanm emretmesi hususunda Hz. Osman'a nas1l uymaz.
Zi.ihri'den ve bal?kalarmdan nakledildigine gore Osman, bedevile-
rin namazm farZimn iki rekat olduguna inanmalanndan korktugu ipn
dort rekat kllm11?hr. Bal?ka bir kavle gore ise o, Mekk'de evlendigi ipn
mukim saJilill~ndan Mina'da namaz1 dort rekat olarak kllmi!?hr.
Ya'la ve digerlerinden rivayet olunduguna gore Hz. Osman, Mi-
na'da cemaata namaz1 dort rekat klldlrmi!?, sonra doni.ip onlara l?oyle
demil?tir:
-Ben, Raswullah (s.a.v.)'m l?Oyle buyurdugunu il?ittim: "Bir adam,
bir beldede evlenirse, o beldenin halklndan saJihr." Ben de geldigimden
beri burada evlendigim i~in namaZI tamam klldlm." Bu sahih olmayan
bir hadistir. Zira Rasulullah (s.a.v.), Umreti.i'l-Kazada Meymune binti
Haris'le evlendigi halde namaz1 orada tam kllmami!?hr. Denilir ki, Hz.
Osman, her nerede olursa olsun kendisi mi.iminlerin emiri olarak bunu
tevil etmil?tir. Hz. Ail?e de boyle tevil ederek namaz1 tam kllmi!?hr. An-
cak bu tevilde tarbl?ma goti.iri.ir taraflar vardlr. Zira Hz. Peygamber de
her nerede olursa olsun Allah Rasuli.iydi.i. Bununla birlikte o seferlerde
namaZI tam kllmamll?, dort rekath namazlan iki rekat olarak kllmi!?br.
Hz. Osman, her sene hac mevsiminde valilerininde hacca gelmeleri-
ni emrederdi. Reayaya da mektup gondererek l?Oyle derdi: ''Her kim hak-
sizhga ugrami!?Sa hacca gelsin de ben onun hakklm valisinden alaJim."
Osman, bi.iyi.ik sahabelerin ~ogunun diledikleri beldelere gitmelerine
izin vermil?ti. OysaHz. Orner, saval?ta dahi sahabeerin diledikleri yerle-
re gitmelerine mi.isaade etmez ve: "Korkanm ki di.inyaYI gori.irsi.ini.iz.
Di.inyamn ~ocuklan da sizi gari.irler." derdi. Sahabeler, Hz. Osman'm za-
manmda Medine illl?ma ~el?itli beldelere ~oop gittiklerinde halk onlann
etrafmda topland1. Ve her beldenin ahalisi kendi beldelErindeki sahabe-
nin Hz. Osman'dan sonra halifelige ge~mesini istedi. Ve bu beldelerin
halklan Hz. Osman'm bir an once olmesini istediler ki, kendi adamlan
halifelige gaysin. Hz. Osmarimhayahmn uzunsi.irduguni.i g()ri.ip l:lsandl-
lar. BaZI beldelerin ahalisi tarafmdan bir taklm hadisela- ortaya konul-
du. Bunu onceki sayfalarda da anlatmi!?tlk. Dogrusu biz, Allah'a aidiz ve
O'na don i.ici.ileriz. Gi.i~ ve hikmet sahi bi yi.ice Allah'm gily ve kuvvetinden
bal?ka gii~ ve kuvvet yoktur. 0, yi.ice ve uludur.

HZ. OSMANIN HANIMLARI VE QOCUKLARI

Hz. Osman, Rasulullah (s.a.v.)'m klz1 Rukiyye ile evlendi. Rukiyye

352 IBNKESIR

ona, Abdullah admda bir ~ocuk dogurdu. Hz. Osman, Abdullah'm baba- in~
SI ~eklinde kiinyelendi. Daha once cahiliye devrinde ise Amr'm babas1
~eklinde kiinyelendi. Rukiyye vefat edince onun karde~i Ummii Kiil-
siim'le evlendi. Ummii Kiilsiim vefat edince Hz. Osman Fahite binti
Gazvan b. Cabir'le evlendi. Fahite, ona Ubeydullah el-Esgar'1 dogurdu.
Hz. Osman, Ummii Amr binti Ciindeb b. Amr el-Ezdiye ile de evlendi.
Ummii Amr, ona Amr, Halid, Eban, Orner ve Meryem admdaki ~ocukla­
n dogurdu.
Hz. Osman, Fatrma binti Velid Abdi b. ~ems el-Mahzumiye ile de ev- SII

lendi. Fatima, ona Velid ve Said admda iki ~ocuk dogurdu.

Hz. Osman, Ummii'l-Benin binti Uyeyne binti H1sn el-Fezariye ile
de evlendi. Ummii Benin, ona Abdiilmelik admda bir ~ocuk dogurdu. Ut-
be'yi dogurdugu da soylenir. mE

Hz. Osman, Remle binti ~eybe b. Rebia b. Abdii~ems b. Abdumenafb.

Kusay ile de evlendi. Remle, ona Ai~e, Ummii Eban ve Ummii Amr'1 do- ye'
gurdu. Hz. Osman, N aile binti Ferafise b. Ahves b. Amr b. Salebe b. H1sn nil

b. Damdam b. Adiy b. Hayyan b. Kuleyb ile de evlendi. Naile, ona Meryem

admda bir kiz ~ocuk dogurdu. Anbese'yi de dogurdugu soylenir. Hz. Os-
man, Naile, Remle, Unimii Benin ve Fahite ile evliyken ~ehid edildi. An-
latildiitJ,na gore o, k~atma altmda iken Ummii Benin'i bo~rm~t1.

FASIL

Bu kitabm peygamberlik delilleri boliimiinde de ge~tigi gibi imam

Ahmed b. Hanbel, Abdullah b. Mesud'dan rivayet etti ki, Rasulullah
(s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur:
"Ku~kusuz islam degirmeni otuzbe~inci senede, otuzalb veya otuz- tir
yedinci senede ters donecektir. Eger helak olursan, bu helak olanm yo-
ludur. Eger Miisliimanlar i~in dinleri ayakta durursa yetmi~ Jil daha
durur." lin
Orner dedi ki:
- Ya RasUlullah, ge~mi~teki miiddetle mi yoksa geride kalan miid- De
detle mi bu degirmen donecektir?
- Geride kalan miiddetle."
Hadiste sozii edilen otuzbe~, otuzalb veya otuzyedinci sene husu-
sunda ravinin ~iiphesi vard1r. Aslmda otuzbe~inci senedir. Qiinkii o se-
nede mii'minlerin emiri Osman oldiiriilmii~tiir ki, sahih olan rivayet de
budur. Otuzaltmc1 senede oldiiriildiigiine dair rivayetler de vard1r. m:
Ama sahih olan birinci rivayettir. 0 esnada ~irkin hadiseler vuku buldu.
Ama Cenab-1 Allah, kendi gii~ ve kuvvetiyle Miisliimanlan korudu. Der-
hal Ebu Talib oglu Ali'ye bey' at edildi. i~ler toparlandi. Diizen saglandi.
Ama sonra da Cemel ve S1ffm zamanmda baz1 hadiseler cereyan etti ki,
 BDYDK ISLAM TARIHI 353

in~allah bunlan ilerde a~klayacajp.z.

HZ. OSMAN ZAMANINDA VEFAT EDEN ANCAK VEFAT

TARlHI.ERl KEslN OLARAK BlLlNMEYEN BAZI $AHS1YETLER

ENES B. MUAZ B. ENES B. KAYS EL-ENSARl EN-NECCARi.

Buna Uneys de denilir. Bu zat, biiti.in sav~lara katuch. Allah kendi-

sinden raz1 olsun.
EVS B. SAMlT EL-ENSARi.

Bu zat, Bedir sava~ma kablch. A~a~da nakledecegimiz ayet-i keri-

mede sozii edilen kachnm, yani Havle binti Salebe'nin kocas1chr.
"Ey Muha!Ilmed, kocas1 hakkmda seninle tart1~an ve Allah'a ~ika­
yette bulunan kachmn sozi.inii Allah i~itmi~tir. Esasen Allah konu~ma­
mzi i~itir. Dogrusu Allah i~itendir, gorendir." (el-Mucadele, 1.)

EVS B. HAVLl EL-ENSARi.

Bu zat, Beni Hubla kabilesindendi. Bedir gazvesine kablmifibr.

Ensar'dan sadece bu zat, Peygamber Efendimiz'in cenazesini )'lkama
i~inde haz1r bulunmu~ ve onun ailesiyle birlikte mezanna inmi§tir.

HURB.KAYS

Ensar arasmda liderdi. Ama cimriydi. Munafikl1kla itham edilmi!l-

tir. Rldvan bey'atma kablch~ soylenmi~se katilmami§hr. Devesinin ge-
risine saklanm1~hr ki, hakkmda ~u ayet-i kerime nazil olmu~tur.
"Onlardan, "Bana izin ver, beni fitneye dii§iirme" diyen varchr. Bi-
linki, onlar zaten fitneye dii~mii~lerdi." (et-Tevbe, 49.)
Denildigine gore bu zat, tevbe etmi~ ve miinafikl1ktan kopmu§tur.
Dogrusunu Allah bilir.

ME$HUR $AlR HATlE.

Achnm Cervel oldugu ve Ebu Melike kiinyesiyle ~a~lch~ soylenir.

Beni Abs kabilesindendir. Cahiliye doneminde ve lslamiyet'in ilk za-
manlannda ya§am1~hr. Ce§itli beldeleri dola§Ir, insanlann reislerini
over, onlann comertlik duygulanm somiiriirdii. Bununla beraber onun
cimri bir kimse oldugu anlahhr. Bir defasmda yolculuga ~karken kan-
siyla vedalafiiDl~ ve kansma fiOyle demi§ti:

B. ISLAM TARIHI, C.VII, F.23

354 1BNKES1R

"Ben sefere pkh~mda sen seneleri say.

Aylan saymaYl b1rak. Qiinkii aylar klsarur."

Hicivci ve medih~iydi. Giizel §iiri varrur. ~iirlerinden biri, mii'min-

lerin emiri Hattab oglu Omer'in huzurunda soyledigi ve comertligini is- b
tedigi §U §iiridir"

"Hay1r i§leyen kimsenin miikafatlan bitmez.

Allah ve insanlar arasmda iyilik yok olup gitmez."

HUBEYB B. YESAF B. UTBE EL-ENSARi.

Bu zat, Bedir gavzesine kablanlardan biridir. i1

SELMAN B. REBiA EL-BAHiLi. v
Sl

Bunun sahabe oldugu soylenir. Namh yigit ve me§hur kahraman- E

lardanru. Hz. Orner, onu Kufe kad1h~na atami§b. Hz. Osman zamanm- n
da Tiirklerle sava§mak i~in gonderilen bir orduya komutan olarak tayin n
edilmi§, Belencer'de oldiiriilmii§tii. Mezan oradarur. Tiirkler klthga ve s
kurakl1ga maruz kald1klannda onun mezanm vesile kllarak Allah'tan d
yagmur dediler. a
II
ABDULLAH B. HUZAFE B. KAYS EL-KURE~i ES-SEHMi.
Karde§i Kays ile birlikte Habe~istan'a hicret etti. Sahabelerin onde
gelen ~ahsiyetlerindendir. Ba~kalanyla tarh~h~ zaman babasmdan
ba~ka birinin oglu oldugu iddia edilirdi. Bunun ipn o, Peygamber Efen-
1::
dimiz'e ~oyle bir so:ru sormu~tu:
h
- Ya Rasulullah, benim babam kimdir?
Rasulullah (s.a.v.) da: o:
ri
-Bahan Huzafe'dir, diye cevap . vermi~ti.
d:
Rasulullah (s.a.v.), onu Kisra'ya el~i olarak gonderdi. Rasulullah'm
mektubunu Busra §ehrinin biiyiigune teslim etti. ~ehrin biiyiigu de onu 0
Herakliyus'a ula~bracak birisiyle birlikte gonderdi. Nitekim bu hususu
onceki sayfalarda anlatm1~hk.
Bizanshlar, onu Orner b. Hattab (r.a) zamanmda seksen Miislii-
manlar birlikte esir alm1~b. Onu kafir olmaya zorlami§lar ama o, bunu
dl
kabul etmemi~ti. Hiikiimdar onu: "Ba~1m1 op, seni ve beraberindeki
n:
Miisliimanlan sah vereyim" demi§, o da hiikiimdann ba§mi opiince hii-
kiimdar onlan sahvermi~ti. Hz. Omer'in yamna dondiigunde Hz. Orner,
6
li:
ona: Biitiin Miisliimanlann, senin ba§Im opmeleri gereki.r." demi~, son-
ra kalklp kendisi de onun ba§rm opmii§, Hz. Orner'den sonra digerleri de m
onun ba~m1 opmii~lerdi.
 BOYOK lSLAM TARUU 355

ABDULLAH B. SURAKA B. MUTEM1R EL-ADEVI

Uhud gazvesine katllan sahabelerdendir. Ziihrl'nin ifadesine gore

bu zat, Bedir gazvesinde haz1r bulunmu~tur. Dogrusunu Allah bilir.

ABDULLAH B. KAYS B. HAL1D EL-ENSARi

Bu zat, Bedir gazvesine kablm1~br.

ABDURRAHMAN B. SEHL B. ZEYD EL-ENSARt EL-HAR1SI

Uhud gazvesine ve miiteakip gazvelere kablm1~br. lbn Abdilber'in

ifadesine gore Bedir gazvesine kablm1~br. Hz. Orner, onu Utbe b. Gaz-
van'm oliimiinden sonra Basra'ya vali olarak atrum~br. Kendisini yilan
soktugu zaman Ammare b. Hazm iizerine dua okumu~tur. tki nine Hz.
Ebu Bekir'in yanma gelmi~, Hz. Ebu Bekir bu iki ninenin olen torunlan-
mn miraslarmm albda birini torunun anne annesine vermi~, baba an-
nesine vermemi~ti. Bunun iizerine i~te bu zat yani Abdurrahman b.
Sehl, Hz. Ebu Bekir'e itirazda bulunarak ~oyle demi~ti: "C>ldiigu takdir-
de torunun kendisine miras~ olamayaca~ nineye miras paYl verdin
ama oldiigu takdirde torununun kendisine miras~ olabilecegi nineye
miras paYl vermedin. Sen bu ikisini mirasa ortak et."

AMR B. SURAKA B. MUTEM1R EL ADEVI

Abdullah b. Siiraka'mn karde~idir. Biiyiik Bedir gazvesine kablan-

lardanrur. Rivayet olunduguna gore bu zat, bir defasmda aclkb~nda ac-
h~n ~iddetinden karmna bir ta~ parcas1 baglam1~ ve o giin ak~ama dek
oylece yiiriimii~tii. Ak~amleyin Araplardan bir kavim, onu ve berabe-
rindeki arkada~lanm yemege davet etmi~lerdi. Doydugu zaman arka-
da~lanna ~oyle demi~ti: "Ben iki ayagm karm ta~1&klanm san1yordum.
Oysa gordiim ki, kann iki aya~ ta~1yormu~."

UMEYR B. SA'D EL-ENSARt EL-EVSI

Kadri yiice sahabelerdendir. ltibarhdlr. Qokca ibadet ettigi ve ~m

derecede zahid oldugu icin kendisine nevi ~ahsma miinhas1r bir ki~i de-
nilirdi. Ebu Ubeyde'yle birlikte ~am'm fethinde haz1r bulundu. Hz.
Orner zamamnda Humus ve Thma~k valiliklerini yapb. Hz. Osman, ha-
life olunca onu valilikten azletti. ~am'm tamamm1 Mtiaviye'nin yoneti-
mine b1rakb. Bu zata dair cok haberler vard1r.
356 IBNKES1R

URVE B. HlZAM EBU SAlD EL-ADEVI

Bu zat ~airdi. Amcas1loZ1 Afra binti Muhacir'e ~1kb. Onun hakkm-

da ~iirler soylemi~ ve ona olan a~loyla ~ohret bulmu~tu. Ailesi Hicaz'dan
$am' a g~mu~, o da onlarla birlikte $am'a gitmi~ti. Amcasma gidip kl-
ziyla evlenme talebinde bulunmu~, ancak yoksul bir kimse oldugu i¢n ay
amcas1 k1zm1 ona vermemi~ti. Diger amcas1 ogluyla evlendirmi~ti. Bu la
a~londan dolaYI Urve olmu~tii. 0, "Mesariu'l-U~~ak" adh kitapta achn- na
dan bahsedilenlerdendir. Bu a~lo i9in soyledigi ~iirlerden biri de ~udur: ~o:
"0 kachm ans1zm gordum. $a~bm, nutkum tutuldu, konu~amaz ol- ko
dum. ffil
Daha onceki gorii~lerimden vazge9tim. 0 kayboldugu esnada daha ra
once soylemek istediklerimi unuttum."

KUTBE B. AMlR EBU ZEYD EL-ENSAAI

Akabe bey'atma ve Bedir gazvesine kablm1~br. m]

tir
KAYS B. MEHDl B. KAYS B. SALEBE EL-ENSARl EN-NECCARI · UI
le
Sabah namazmdan once iki rekat namaz lolmmasma dair rivayet ag
ettigi bir hadis varchr. lbn Makula'mn ifadesine gore bu zat, Bedir gaz- ba
vesine kablm1~br. Mus'ab ez-Zubeyri dedi ki: Bu zat, Yahya b. Said el- m:
Ensari'nin dedesidir." Bazilan da dediler ki: Bu zat, Ebu Meryem Ab- re1
du'l-Gaffar b. Kas1m el-Kufi'nin dedesidir. Dogrusunu Allah bilir. nl
Hl
LEBlD B. REBlA EBU UKAYL EL-AMlRl ifa
AI
Me~hur ~airdi. Sahih rivayete gore Rasulullah (s.a.v.), bunun hak-
londa ~oyle buyurmu~tur. "En dogru soz, ~air Lebid'in soyledigi ~u soz-
dur":

"Dikkat edin, Allah'tan ba~ka her ~ey aslis1zchr ve her nimet mutla- M.
ka yok olacakbr."

Osman b. Mazun, bu ~iire ~u sozu de eklemi~tir: "Cermet nimeti ch-

~mdaki her nimet yok olacakbr." denildigine gore bu zat, hicretin lork-
birinci senesinde vefat etmi~ti. Dogrusunu Allah bilir. fa1
de
MUSEYYEB B. HUZN B. EBi VEHB EL-MAHZUMI le1

R1dvan bey'atma kablm1~br. Said b. Museyyeb'in babas1chr ki, o da

 BOYOK ISLAM TARIHI 357

tabiilerin lideridir.

MUAZ B. AMR B. CEMUH EL-ENSAAI

Bedir gazvesine kablmu~tll'. Bu sava~ta Ebu Cehil'i luhcryla vurup

aya~ru koparm1~tll'. 1krime b. Ebi Cehil de bu Muaz'a saldlrm~, lohcry-
la buna vurmu~ ve kolunu omuzundan koparm1~br. Ama sava~m sonu-
na kadar kolunu arkasmdan siiriiyerek ~Arp1~maya devam etmi~ ve
~oyle demi~tir: "Sav~ sona erince aya~m1 koluma basbnp kopardlm ve
kolumu atbm." Allah kendisinden raZI olsun. Bu zat, daha sonra ya~a­
mmi siirdiirmii~ ve hicretin otuzbe~inci senesine kadar y~adlktan son-
ra vefat etmi~tir.

MUHAMMED B. CAFER B. EB1 TAL1B EL-KURE~t EL-HA~1Mi

Habe~istan'da dogmu~tur. Medine'ye Hayber senesinde hicret et-

mi~tir. Mu'te sava~mda ~ehid e~tir. Bir bebek olarak Medine'ye ge-
tirildiginde Rasulullah (s.a.v.), evlerine gelmi~ ve annesi Esma binti
Umeys'e: "Karde~imin oglunu bana getirin" demi~ ve diger karde~leriy­
le birlikte civciv gibi Rasulullah'm yanma getirilmi~ler, Rasulullah da
aglaYIP kendilerini koklayarak opmeye ba~lam1~, anneleri de aglamaya
ba~lam1~b. Rasulullah (s.a.v.)'da annelerine hitaben: "Sen yoksul kal-
malanndan otiirii mii bunlar i¢n aghyorsun? Oysa ben diinyada da ahi-
rette de bunlann velisiyim" demi~. Sonra da berbere emir verip sa~lan­
ru tra~ ettirmi~ti. Onceki sayfalarda da anlatb~m1z gibi Muhammed,
Hz. Osman'm zamamnda gen~ ya~ta vefat etmi~tir.tbn Abdi'l-Berr'in
ifadesine gore Muhammed, Tiister ~ehrinde vefat etmi~tir. Dogrusunu
Allah bilir.

MABED B. ABBAS B. ABD1LMUTTAL1B

Rasulullah (s.a.v.)'m amcasmm ogludur. Gen~ ya~ta Afrika'mn

Magrib ~ehrinde oldiiriilmii~tiir.

MUAYKiB B. EBU FATIMA ED-DEVSI

Peygamber (s.a.v.)'in miihiirdan idi. Hz. Osman'm zamamnda ve-

fat ettigini soyleyenler oldugu gibi daha once vefat ettigini soyleyenler
de vardll'. BaZilan ise onun hicri klrkmcr senede vefat ettigini soylemi~­
lerdir. Dogrusunu Allah bilir.

MUNK1Z B. AMR EL-ENSARi

358 IBNKESIR

y
Beni Mazin b. Neccar kabilesindendir. Bal?mdan yara almi§, dili k
kopmul?, akh zaJiflami§b. <;ok ali§veri§ yapardi. Peygamber (s.a.v.),
ona §U tavsiyede bulunmu§tu: "Bir kimseyle ali§ veri§ yapb~n zaman
hile yok, dersin. Sonra da satm aldi~n her e§ya i9in ii~ giin siireyle mu-
hayyersin."
~afii dedi ki: ''Bu hadis, satm alman her e§ya i~in ister §art ko§ulsun n
ister ko§ulmasm, ii~ giin siireyle muhayyerlik hakklmn sabit oldugunu v
belirlemektedir ." il
NUAYM B. MES'UD EBU SELEME EL-GATAFANi
y
Onceki sayfalarda da anlatb~m1z gibi bu zat, Hendek sava§mda
Kurayza ogullanyla diger mii§rik grublarm aras1m a~mi§, onlan birbir-
lerinden aJirmi§br. Bu hu~usta onun ~ok yararhklan ve adeta bayrak-
tarh~ olmu§tur.
b
EBU ZUEYB H0VEYL1D B. HALiD EL-HUZELI r

~airdir. Cahiliye doneminde ya§ami§, Peygamber (s.a.v.)'in vefatm-

dan sonra Miisliiman olmu§, Beni Sakife yurdunda Hz. Ebu Bekir'e ya-
pilan bey'ata kablmi§ ve Peygamber (s.a.v.)'in cenaze namazm1 kllmi§-
br. Hiizeyl kabilesinin en §air adam1ydi. Hiizeyl kabilesi de Araplann lc
en §airleridirler. 0, §Oyle bir §iir soylemi§tir: d
"Oliim pen~esini insana ge~irdigi zaman muskalann fayda verme-
digini goriirsiin.
Gormekte oldugum iki bene karl?I sab1rh ve dayamkl1 ol.
Ben, zamamn musebitlerine kar§I zaaf gostermem.

"Bu zat, Hz. Osman'm halifeligi zamanmda Mrika'da gaza yapar-

ken vefat etmi§tir.

EBU RUHM SEBRE B. ABDiLUZZA EL-KURE~I

~airdir. Bu zatm arum bu bOliimde Muhammed . Sa'd anm1l?br. Ba§-

kalan anmami§br~

EBU ZUBEYD ET-TAI

~airdir. As1l ad1 Harmele b. Miinzir'dir. Hristiyandi. Velid b. Ukbe

ile arkada§hk ederdi. Velid, onu Hz. Osman'm yamna gotiirdii. Hz. Os-
man ondan, yazd1~ §iirlerden birini okumas1m istedi. 0 da aslan hak-
kmda muazzam bir kasidesini okudu. Hz. Osman da ona §Oyle dedi: "Ha-
 BUYUK ISLAM TARUII 359

yatta oldugun si.irece hep aslandan m1 bahsedip duracaksm? Ben seni

korkak bir Hnstiyan samyorum."

EBU SEBRE B. EBl RUHM EL-AMlRI

Ebu Seleme b. Abdilesed'in karde~idir. Anneleri Berre binti Abdi.il-

muttalib'di. Habe~istan'a hicret etti. Bedir gazvesine ve mi.iteakip gaz-
velere kabldl. Zi.ibeyr dedi ki: Peygamber (s.a.v.)'den sonra Mekke'de
ikamet eden bir kimse bilmiyoruz."
Kendisi Mekke'de ikamet etmekteyken ailesi Bedir'de ikamet edi-
yordu.

EBU LUBABE B. ABDlLMUNZlR

Akabe bey'atmm yap1ld1~ gecede Medinelilerin temsilcilerinden

biriydi. Hz. Ali'nin halifeligi zamanmda vefat ettigi soylenmi~tir. Dog-
rusunu Allah bilir.

EBU HA$iM B. UTBE

Bu zatm hicri yirmibirinci senede vefat ettigi onceki sayfalarda s6y-

lenmi~tir. Hz. Osman'm halifeligi zamamnda vefat ettigini soyleyenler
de vardlr. Dogrusunu Allah bilir.
 tl
bE
al
b~
A

EBU TALIB OGLU ALI'NIN HALIFELIGI ki

di
Mi.i'minlerin emiridir. Ebu Talib oglu Ali'dir. Babas1 Ebu Talib'in H
asil ad.I, Abdumenafb. Abdi.ilmuttalib'tir. Abdi.ilmuttalib'in as1l ad.I ise, El
$eybe b. Ha§im'dir. Ha§im'in asil ad.I, Amr b. Abdumenaftir. Abdume- Sl
nafm as1l ad.I Mugire b. Kusay'd.Ir. Kusay'm as1l ad.I, Zeyd b. Kilab b. y~

Mi.irre b. Ka'b b. Li.iey b. Galib b. Fihr b. Malik b. Nadr b. Kinane b. Hi.i- R:

zeyme b. Mudrike b. llyas b. Mudar b. Nizar b. Maad b. Adnan'd.Ir. Ha- R:
san ile Hi.iseyn'in babas1drr. Ebu Ti.irab ki.inyesi ile ~agnhrd.I. Ebu'l-Ka- ki
sem el-Ha§imi ki.inyesiyle de ~agnld.I~ vakidir. Rasulullah (s.a.v.)'in yE
amcasmm oglu ve damad1d.Ir. Klz1 Fatimati.i'z-Zehra ile evlenmi§tir. so
Anasmm ad1, Fatima binti Esed b. Ha§im b. Abdumenafb. Kusay idi.
Anlabld.I~na gore anas1 Fatima, Ha§imi si.ilalesinden dogan ilk Ha§imi h~
kad.Ind1r. Hz. Ali'nin Talib, Ukayl, Cafer ad.Inda i.i~ erkek karde§i vardi (s
ki, bunlar ya§~a kendisinden daha bi.iyi.ik idiler. Bu karde§lerden her bi- n~

ri arasmda on senelik ya§ farki vard.I. Hz. Ali'nin, Ummi.i Rani ve Ci.ima- B~
ne ad.Inda iki k1zkarde§i de vard.I ki, bi.iti.in karde§lerinin anneleri, Fati- bi
ma binti Esed idi. Fatima, Mi.isli.iman olmu§, hicret etmi§ti. h~
Hz. Ali, Cennet'le mi.ijdelenen on sahabeden ve Hz. Omer'in vefahru m
mi.iteakip halife se~imi i~in te§kil edilen alb ki§ilik §ura meclisi i.iyele- ru
rinden biri idi. Rasulullah (s.a.v.)'m kendilerinden raz1 olarak vefat etti-
gi kimselerden ve dort halifeden biridir. Esmer tenli, iri gozli.i, gobekli ve ri.i
sa~lan doki.ik bir kimseydi. Boyu kisayd.I. Sakah gi.irdi.i. Sakah, gogsi.ini.i on
ve omuzlannm arasm1 doldurmu§tu. Beyazd1. Gogsi.inde ve omuzlann- ay
da ~ok kil vard.I. Gi.izel yi.izli.iydi.i. Giller yi.izli.i oldugu i¢n di§leri hep go- ve
ri.ini.irdi.i. Yi.iri.irken hafif bir yi.iri.iyii§ii vard.I. Mi.isli.imanh~n dogu§u- tu
nun ilk gi.inlerinde lslam'a girdi. Yedi ya§mdaydi. Sekiz, dokuz, on, on-
bir, oniki, oni.i~, ondort, onbe§, onalh ya§lannda iken Mi.isli.iman oldu-
guna dair muhtelif rivayetler vard1r. Onun ilk Mi.isli.iman ki§i oldugu
soylenir. Ama sahih kavle gore o, ~uklardan Islam'a ilk girendir. Nite- te:
kim Hz. Hatice de lslam'a giren kad.Inlann ilkidir. Zeyd b. Harise ise ko-
lelerden Islam' a ilk giren ki§idir. Ebu Bekir es-S1dd.Ik da hi.ir erkekler- ye
den lslama giren ilk ki§idir. Hz. Ali'nin Islam'a giri§ sebebi §oyledir:
0, ki.i~i.ik ya§larda Rasulullah (s.a.v.)'m velayeti altmda idi. RI
Rasulullah onu beslerdi. Klthga maruz kalmi§lard.I. A~hkla yi.iz yi.ize Al
idiler. Bu sebeple Rasulullah (s.a.v.), onu babasmdan almi§, yanma go-
 BOYOK ISLAM TARIHI 361

tiiriip beslemeye ba:;;lam1:;;h. Cenab-1 Allah, Rasulullah'l hak peygam-

ber olarak gonderince Hz. Hatice ve aile efram ona iman ettiler. Bunlar
arasmda Ali de Raswullah'a iman etmi:;;ti. imam kendisine fayda veren,
ba:;;kalanna da yarar sag-layan iman, Ebu Bekir es-S1dmk'm iman1ym.
Allah ondan raz1 olsun.
Hz. Ali'den gelen bir rivayete gore giiya kendisi ilk Miisliiman olan
ki:;;idir. Ama bu rivayetin senedi sahih yollarla Hz. Ali'ye ula:;;mamakta-
mr. Muhammed b. Ka'b el-Kurazi dedi ki: ''Kamnlardan ilk iman eden,
Hatice'dir. Erkeklerden de ilk iman edenler, Ebu Bekir ile Ali'dir. Ancak
Ebu Bekir imanm1 a~1ga vuruyordu. Ali ise gizliyordu. Yani Ali, baba-
smdan korktugu i9in imamm gizliyordu. Sonra babas1, amcas1 ogluna
yani Rasulullah'a uymasm1 ve ona yard1mc1 olmasm1 emretti. Ali,
Rasulullah (s.a.v.)'m Mekke'den pk1:;;mdan sonra hicret etti.
Rasulullah (s.a.v.), ona, Mekke'de kahp bor~lanm odemesini, yanmda-
ki emanetleri sahiplerine iade etmesini, sonra arkadan gelip kendisine
yeti:;;mesini emretmi:;;, o da Rasulullah'm bu emrini yerine getirdikten
sonra hicret etmi:;;ti.
Rasulullah (s.a.v.), onu Sehl b. Hanifile karde:;; ilan etmi~ti. ibn is-
hak ile diger siyer ve megazi alimlerinin ifadelerine gore Ras ill ullah
(s.a.v.), onu kendisiyle karde:;; ilan etmi:;;tir. Bu hususta bir9ok hadis
nakledilmi:;;tir ki, senedleri zaYif oldugundan sahih saYilmamaktamr.
Baz1larmm metinlerinde kan~1kl1k ve rekaket vard1r. Bu hadislerden
birinde :;;oyle denmektedir: "Ey Ali! Sen benim karde:;;im, miraspm ve
halifemsin. Benden sonra emredenlerin de en haYirhs1sm." Bu, uydur-
ma bir hadistir. Buhari ve Miislim'in sahihleri ile diger hadis kitapla-
rmdaki ifadelere muhaliftir. Dogrusunu Allah bilir.
Hz. Ali, Bedir gazvesine katilmi§, bu sava:;;ta ~ok yararhhklan go-
riilmu:;;tur. Bu sava:;;ta dii:;;manla tek tek miibareze, yani diiello yapm1:;;,
onlan yenmi:;;, giiciinii ortaya koymu:;;tur. $u a:;;a~da nakledecegimiz
ayet-i kerime, Hz. Ali, amcas1 Hz. Hamza, amcas1 oglu Ubeyde b. Haris
ve bunlann has1mlan olan Utbe $eybe ve Velid hakkmda nazil olmu~­
tur.
"i:;;te Rableri hakkmda tarh:;;maya giren iki taraf... " (el-Hacc, 19.)
Hakem ve digerleri, ibn Abbas'm :;;oyle dedigini rivayet etmi:;;lerdir:
"Peygamber (s.a.v.), Bedir giiniinde bayra~ yirmi ya~mdaki Ali'ye
teslim etti."
Hasen b. Arefe, Ebu Cafer Muhammed b. Ali'nin :;;oyle dedigini riva-
yet etmi:;;tir:
"Bedir sava:;;1 yaplld1~nda semadan bir ses geldi. Bu sesin sahibine
R1dvan deniyordu. R1dvan :;;oyls seslendi: Ziilfikardan ba:;;ka k1h9,
Ali'den ba:;;ka bahad1r yoktur."
ibn Asakir, bunun miirsel bir rivayet oldugunu soylemi:;;tir. Ancak
362 IBNKESlR

Rasulullah (s.a.v.), Bedir gi.inunde luhc1 zulfikan Ali'ye emanet olarak n

vermi~, daha sonra bu k1hcm1 ona hibe etmi~tir. c
Yunus b. Bukeyr, Hz. Ali'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: b
"Bedir gi.inunde bana ve Ebu Bekir'e denildi ki: Birinizin yanmda d
Cebrail, digerinizin yanmda da Mikail vardlr. israfil, buyiik bir melek-
tir. Sava~lara kahhr. Sava~maz ama saf arasmda durur." E
Hz. Ali, Uhud gazvesine kahld1. Sag cenahta sava~h. Mus'ab b.
Umeyr ~ehid edildikten sonra bayra~ o aldl. Sol cenahta da Munzir b.
Amr el-Ensari vard1. Ordunun merkezinde de Abdulmuttalib oglu
Hamza vardl. Piyadelerin ba~mda Zubeyr b. Avvam vardl. Piyadelerin
ba~mda Mikdad b. Esved'in komutan olarak bulundugunu soyleyenler
de vard1r. Hz. Ali, Uhud sava~mda ~iddetlice sava~h. Mu~riklerden ~ok
adam oldurdu. Hz. Peygamber'in yiizii yaralamp di~i lunlm~ zaman, h
kanayan mubarek yuzunu Ali Yikam.
Ali, Hendek sava~ma da kahldl. 0 sava~ta Araplann me~hur ve d
namh yigitlerinden Amr b. Abdud el-Amiri'yi oldurdii. k
0, Hudeybiye ve R1dvan bey'atlanna kahld1. Hayber sava~mda da g
~arp1~h. Bu sava~ta buyuk yararhhklan goruldu. Oyle ki, bir giin il
Raswullah (s.a.v.), ~oyle dedi: ''Yann bayra~ Allah ve Rasuliin kendisi- s~

ne sevdikleri ve kendisinin de Allah ve Raswunu sevdigi bir adama ve- h

recegim." Rasulullah boyle dedikten sonra insanlar geceleyin konu~ma­ d
ya ba~ladllar. Bayra~n yann kime verilecegini kendi aralannda tarti~­
tilar. Ertesi gi.in Rasulullah (s.a.v.), gozleri agnmakta olan Ali'yi ~a~r­ rr
dL Ona dua etti. Gozlerine ufledi ve gozleri iyile~ti, arbk hi~ agnmad1.
Bayra~ ona teslim etti. Cemlb-1 Allah da bayrak onun elindeyken fethi
muyesser k1ld1. Hz. Ali, Yahudi komutan Merhab'l oldurdu. rr
Muhammed b. ishak'm, Ebu Rafi'den yapti~ rivayete gore bir Ya- s
hudi, Hz. Ali'ye bir darbe vurmu~ ve elindeki kalkam frrlatm1~h. Bunun h
uzerine Hz. Ali, kalenin kap1s1m sokmu~, onu kalkan olarak kullanma- B
ya ba~lam1~b . Onun vas1tas1yla Cenab-1 Allah, fethi nasib edinceye ka- h
dar bu kap1 Hz. Ali'nin elinde kalkan olarak kalm1~, fetihten sonra kap1- h
Yl yere atm1~ti. Ebu Rafi dedi ki: Ben ve yedi ki~i birlikte bu kapiYI ters
~evirmeye ~ah~tik, ama bir turlu lumlldatamad1k. g.
Leys, Ebu Cafer tarikiyle Cabir'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: y:
"Ali, Hayber'dek~ kapiYI ahp s1rtma koydu. Mi.isliimanlar da bu ka- n
PIYI bir kopru olarak kullandllar. Kaleye ge~ip fethettiler. Bu kapiYI an- h
cak lurk ki~i ta~1yabilirdi . " Vi

Hz. Ali'nin Hayber sava~mda gosterdigi iistun kahraman9hlardan d

biri de ~udur: 0, Yahudilerin namh yigidi ve kahramanlannm komuta-
m Merhab'1 oldurmu~tu. y:
Hz. Ali Umretu'l-Kaza dada haz1r bulundu. Bu umre esnasmda l€
Peygamber (s.a.v.), ona ~oyle demi~ti: "Sen bendensin, ben de sende- s
 BOYOK ISLAM TARIHI 363

nim." Ciihfe'ye yakm bir kuyu olan Zatii'l-Alem kuyusunda Hz. Ali'nin
cinlerle sava~h~na dair k1ssacilann anlatt1klan hikayelere gelince,
bunun ash yoktur. Ve bu, baz1 cahil hagercilerin uydurmas1dir. Buna al-
danmamak gerekir.
0, Mekke fethinde, Hiineyn ve Taif gazvelerinde de haz1r bulundu.
Bu sava~larda ~okca ~arp1~1p yararhhklar gosterdi.
Rasulullah (s.a.v.)'la birlikte Cirane umresini de yaph. Rasillullah
(s.a.v.), Tebiik gazvesine giderken yerine Medine'de vekil olarak onu bi-
rakh. Hz. Ali, ona:
- Ya Rasillullah, beni burada kadmlar ve ~ocuklarla beraber mi b1-
rak1yorsun? deyince Rasulullah (s.a.v.), ona ~u kar~1h~ verdi:
- Sen, benim nazanmda Harun'un Musa nezdindeki mevkiine sa-
hipsin. Ancak benden sonra peygamber yoktur."
Rasulullah (s.a.v.), Hz. Ali'yi Yemen'e vali ve hakim olarak gonder-
di. Yamna Halid b. Velid'i de kath. Hz. Ali, Veda hacCI zamamnda gelir-
ken kurbanhk hayvanlanm da oniine kahp getirmi~, Peygamber (s.a.v.)
gibi ihrama girmi~ ve onun kurbanma ortak olmu~tu . Onunla birlikte
ihramhk halini devam ettirmi~, ikisi de ibadetlerini tamamlamktan
sonra kurbanlanm kesmi~lerdi. Nitekim bunu onceki losrmlarda da an-
latmi~hk. Rasillullah (s.a.v.), hastalanm~ zaman Hz. Abbas, Hz. Ali'ye
dedi ki:
- Rasulullah (s.a.v.)'a sor bakahm, kendisinden sonra yonetim ki-
min elinde olacak?
Bu sorusu iizerine Hz. Ali, Hz. Abbas'a ~oyle cevap verdi:
- Vallahi ben bunu Rasillullah'a sormam. Eger o yonetimi bize ver-
mezse ondan sonra arhk, insanlar yonetimi ebediyyen bize vermezler.
Sahih ve sarih hadisler, Rasulullah (s.a.v.)'m ne Hz. Ali'ye ne de ba~ka­
lanna halifeligi vasiyet etmedigini ispatlamaktad1rlar. Yalmz Hz. Ebu
Bekir'den bahsederek halifeligin ona verilmesi yolunda bir i~arette bu-
lunmul?tur. Nitekim bunu da onceki sayfalarda anlatmll?hk. Allah'a
hamd olsun.
Baz1 cahil $iilerin ve geri zekah k1ssac1lann iddialarma gore Pey-
gamber (~.a.v.), giiya Hz. Ali'nin halife olmasm1 vasiyet etmil?tir ki, bu
yalan&r{ iftiraillr ve biiyiik bir hataya yol a~ar. Boyle olursa ashab mya-
nette bulunmul? ve Hz. Peygamber'in vasiyetini yerine getirmemil? olup
halifeligi onun vasiyet ettigi kimseye degil de bal?kasma sebepsiz yere
vermil? olurlar ki, bunun ash yoktur. Allah ve Rasuliine iman edip islam
dininin ger~ek ve hak dini olduguna l?ahadet eden herkes, bu iftiramn
as1ls1z birl?ey oldugunu bilir. <;unkii sahabeler, peygamberlerden sonra
yarahklann en hayrrhs1d1rlar. Ve onlar bu iimmetin en haYirh neslidir-
ler. Bu iimmet, Kur'an'da ifade edildigi gibi iimmetlerin en l?ereflisidir.
Selefve halefulemas1 bu hususta icma etmil?lerdir. Evet, Muhammed
364 ffiNKESIR

ummeti, di.inyada da ahirette de diger ummetlerin en faziletlisidir. Al- I

lah'a hamd olsun. (

Avam tabakasmdan ve digerlerinden baz1 klssacllann pazar yerle- I

rinde, sokaklarda ve diger mahallerde anlatbklan baz1 aslls1z hikaye- l
ler vard1r. Guya Peygamber (s.a.v.), davram~, yeme, i9me, giyinme gibi l
hususlarda Hz. Ali'ye ~oyle bir vasiyette bulunmu~tur:
''Ey Ali, otururken ba~ma sank sarma, ey Ali, ayakta iken ~alvanm (

giyme. Ey Ali, aym anda kap1mn iki tarafim tutma. Ve e~ikte oturma, l
elbiseni uzerindeyken dikme."
Rasulullah (s.a.v.), vefat ettiginde Hz. Ali, onu YikaYIP kefenleyen-
lerdeu ve mezara defnedenlerden biri idi. Nitekim bu hususu da onceki
k1s1mlarda detayh olarak anlatm1~hk. Hamd ve minnet Allah'ad1r.
Hz. Ali'nin faziletleri bahsinde de anlahlaca~ gibi Rasulullah e
(s.a.v.), Bedir gazvesinden sonra onu, klz1 Fatima ile evlendirmif? ve bu d
evlilikten Hasan, Huseyin ve Muhsin admda ii9 ~ocuklan dogmuf?tu. Bu F
hususta sahih olmayan hatta 90gu Rafizilerle klssacllar tarafmdan uy- D
durulan hadisler nakledilmi~tir. Saide ogullan golgeliginde konu~ulup
Mescid-i Nebevi'de Hz. Ebu Bekir'e bey'at edildigi zaman ona bey'at
edenler arasmda Hz. Ali de varm. 0 da diger sahabeler gibi Hz. Ebu Be- D
kir'in huzurunda durup bey'at etmi~, ona itaat etmenin kendisi i9in farz
oldugunu kabul etmif? ve ona bey'ah ~ok hof? karf?Ilamif?tl. Zevcesi Hz. y
Fatima, bu bey'attan alb ay sonra vefat edince Hz. Ali, Hz. Ebu Bekir'e I-
olan bey'abm yenilemi~?ti. Hz. Fatima, babasmdan kalan mirasa sahip e
olamam~ndan Hz. Ebu Bekir'e biraz klnlmif?tl. Peygamberlere miras91 I]

olunamayaca~na dair nass1 gorememi~?ti. Fakat peygamberlere miras- d

91 olunamayaca~na dair hadisten haberdar olunca Hz. Ebu Bekir'e mu- e
racaatta bulunarak bu miras degil de sadaka olarak kalan babas1mn te- l\
rekesinin idaresini Ali'ye b1rakmasm1 istemif?, Hz. Ebu Bekir, onun bu f?
istegini kabul etmeyince Hz. Fatima ona biraz danlmif?b. Hz. Ali de du-
rumu idare etme geregini duymuf?tu.
·Hz. Fatima vefat edince Hz. Ali, Ebu Bekir'e olan bey'abm yenile- g
mi~?ti. Hz. Ebu Bekir vefat edince Hz. Orner, Hz. Ebu Bekir'in vasiyeti b
uzeri~halifeligi zamanmda Hz. Ali'den k~d1hk yapmasm1 istemi~ti.
Ve onu kad1 olarak atamif?b. Hz. Ali de Hz. Omer'in refakatmdaki diger
onde gelen sahabelerle birlikte $am'a gelmif? ve Hz. Omer'in Cabiye'de
irad ettigi hutbeyi dinlemi~?ti. Hz. Orner vuruldugu zaman kendisinden ~:
sonraki halifenin se~im if?ini, tef?kil ettigi alb ki~?ilik f?ura meclisine bi- t
raknnf?h. Bu f?Ura meclisinin uyelerinden biri de Ali idi. Sonra bu alb ki- IE
f?i, yetkilerini Hz. Osman'la Ali'ye b1rakblar ve neticede Hz. Osman, Hz. E
Ali'ye tercih edildi. Halife se9ildi. Hz. Ali' de ona itaat edip emrini dinle-
di. Hicretin otuzbef?inci senesinde zilhicce aYlnm onsekizinci giinunde n
cumca. giinu Hz. Osman oldurulUnce insanlar, Hz. Ali'ye gidip bey'at et-
 BUYOK ISLAM TARIHI 365

mek istediler. Hz. Osman, heniiz defn edilmemi~ti. Baz1lan ise onun
defn edilmi~ oldugunu soylediler. Ne var ki Hz. Ali, halifeligi kabul et-
mek istemedi, toplumun bey'at istegine icabet etmedi. Onlerinden kapp
beni Amr b. Mebdul'iin bahs:esine girdi, kapiYI iizerine kilitledi. insan-
lar gelip kapiYI vurdular. Zorla is:eri girdiler. Beraberlerinde Talha ile
Ziibeyr'i de Hz. Ali'nin yanma getirmi~lerdi. Ona: ''Yonetim, halifesiz
devam edemez." dediler. Halifeligi kabul etmesini 1srarla istediler, ni-
hayet o da kabul etti.

HZ. ALi'YE YAPILAN HALiFELiK BEY'ATI

Anlabldi~na gore Hz. Ali'ye ilk bey'at eden ki~i Talha oldu. 0, sag
eliyle Hz. Ali'ye bey'at etti. Elinde fel~lik vard1. Bu fels:lik Uhud sava~m­
da Rasulullah (s.a.v.)'I dii~mana kar~1 korurken eline isabet etmi~ti.
Fels:li eliyle Hz. Ali'ye bey'at ettigi is:in baz1lan: ''Vallahi bu i§ ba§a pk-
mayacakbr." dediler.
Hz. Ali, me sci de gidip minbere pkti. Dzerinde izan ve san~ vardi.
Ayakkabilan da elindeydi. Yayma yaslandi. Halkm s:ogunlugu kendisi-
ne bey'at etti.
Bey'at, hicri otuzbe§inci senin zilhicce aYinm ondokuzuncu giinii,
yani cumartesi giiniinde yap1ld1. Anlatildi~na gore Talha ile Ziibeyr,
Hz. Ali'den kendilerini Basra ve Kufe'ye vali olarak atamalanm taleb
ettikten sonra bey' at etmi§ler, ancak Hz. Ali kendilerine: "HaYir siz be-
nim yan1mda kalm, sizinle mii§avere yapar ve yalmzh~m1 gideririm."
demi~ti. BaZilannm ifadesine gore Ensar'dan bir grub Hz. Ali'ye bey'at
etmemi§tir. Bey' at etmeyenler arasmda Hassan b. Sabit, Ka'b b. Malik,
Mesleme b. Mahled, Ebu Said, Muh&mmed b. Mesleme, Numan b. Be-
~ir, Zeyd b. Sabit, Rafi b. Hudeyc, Fudale b. Ubeyd ve Ka'b b. Ucre vardi.
Medaini, Ziihri'nin §Oyle dedigini rivayet etmi~tir.
"Bir grub insan, Ali'ye bey'at etmeksizin Medine'den kapp f?am'a
gittiler. Kudame b. Maz'un, Abdullah b. Selam ve Mugire b. f?ube, ona
\ bey'at etmemi§lerdi." .
Ben derim ki: Mervan b. Hakem, Velid b. Ukbe ve diger baZI kimse-
ler kapp f?am'a gittiler.
Vakidi dedi ki: insanlar, Medine'de Hz. Ali'ye bey'at ettiler. Yedi ki-
§i geri durup ona bey'at etmediler. Bu yedi ki§inin adlan §Oyledir: "ibn
Orner, Sa'd b. Ebi Vakkas, Uheyb, Zeyd b. Sabit, Muhammed b. Ebi Mes-
leme, Seleme b. Selame b. Rak~ ve D~arne b. Zeyd. Bildigimize gore
Ensar'dan Hz. Ali'ye bey'at etmeyen his: kimse yoktur.
Seyfb. Orner, iistadlanndan birka~ ki~inin §Oyle.dedigini rivayet et-
mi§tir: ·
''Hz. Osman'm oldiiriilii~iinden sonra Medine be~ giin halifesiz kal-
366 ffiNKESIR

ch. 0 s1rada Medine yonetimini Gafiki b. Harb iistlenmi§ durumdaych. yc

Bunlar, yonetimi iizerine alacak ve halifeligi kabul edecek birini arach- kc
lar. Misirhlar, Hz. Ali'nin halife olmasmiisrarla istiyorlarch. Ama ken- llJ

disi onlardan ka~1p bir bah~eye gizlendi. Kufeliler, Zubeyr'in halife ol- y:
masmi istediler, ama onu bulamachlar. Basrahlar, Talha'nm halife ol- gi
masmi istediler. Ama o, Basral1larm bu istegini kabul etmedi. d:
Asiler kendi aralannda: "$u ii~iinden hi~ birini halife yapmayal1m"
dedikten sonra Sa'd b. Ebi Vakkas'a gittiler. Ve ona: "Sen §ura iiyelerin-
densin. Halifeligi kabul et." dediler ama o, asilerin bu istegini kabul et-
meyince onlar da ibn Omer'e gidip halifeligi ona teklif ettiler. 0 da kabul
etmeyince §a§Inp kalchlar. Sonra §Oyle dediler: Halife se~meksizin sa-
dece Osman'! oldiirtmii§ olarak §ehirlerimize donersek insanlar yone-
tim hususunda anla§mazhga dii§erler, biz de beladan kurtulamaYiz."
Boyle dedikten sonra Hz. Ali'nin yamna dondiiler ve halifeligi kabul et-
mesi i~in ona 1srar ettiler. E§ter de Hz. Ali'nin elini tutup bey'at etti.
Sonra diger insanlar da ona bey' at ettiler.
Kufelilerin dediklerine gore Hz. Ali'ye ilk bey'at eden kimse, E§ter
en-Nehaf olmu§tur. Bu bey'at, insanlann Hz. Ali'nin yanma donmele- d:
rinden sonra zilhicce aymm yirmidordiincii giiniinde per§embe giinii m
yapilmi§ti. Zaten hepside halifelige Hz. Ali'den ba§kasmm lay k olmach- TI

~m soylemi§lerdi. Cuma giinii olunca Hz. Ali, minbere ~kti. Bir giin on- et
ce kendisine bey'at etmemi§ olanlar da o gun bey'at ettiler. Ona ilk m
bey'at eden ki§i, Talha oldu. Fel~li eliyle ona bey'at etmi§ti. Orada bulu-
nanlardan biri: ''Dogrusu biz Allah'a aidiz ve ona doniiciileriz" demi§ti: m
Sonra Ziibeyr, Hz. Ali'ye bey'at etmi§ ve §Oyle demi§ti: "Kilw boynumun ri.
iizerinde durdugu i~in Ali'ye bey'at ettim ves-selam." Sonra Mekke'ye b.
gitti. Orada dort ay kalm. Bu bey' at, zilhicce aYimn bitimine be§ giin ka- aJ
la cuma giinii olmu§tu. Hz. Ali'nin irad ettigi ilk hutbe §U olmu§tu: m
"Allah'a hamdii senada bulunurum. Dogrusu yiice Allah, hidayet le
edici bir kitap indirmi!?tir. 0 kitapta iyiligi ve kotiiliigu a~klami!?tir. Siz bE:
iyiligi tutun. Kotiiliigu birakm. Allah'm size farz kiliDI!? oldugu emirleri H
yerine getirin ki, onlar sizi Cennet'e iletsin. Cenab-1 Allah, sizlere me~­ d~
hul olmayan baz1 §eyleri haram kilmi§tir. Miisliimarim kanmm haram
kilmmasm1 da diger biitiin haramlar iizerine iistiin kilmi!?hr. Miislii- v~

manlann haklanm da; bir arada kenetlenmek ve samimiyetle islam'a

sanlmakla diizenlenmi§tir. Miisliiman, diger Miisliimanlann elinden
ve dilinden salim oldugu kimsedir. Miisliimanm kam gerekli hailer ch- n:
§mda hi~bir §ekilde dokiilemez~ insanlann hukukuna riayet edin. Ozel- bl
likle oliimii iyi hatirlaym. insanlar sizin oniiniizde duruyorlar. Fakat si- gc
zin arkamzda sizi tehdit eden bir kiyamet saati varchr. Diinya mallarm- ni
dan ne kadar hafif yiikler yiiklenirseniz digerlerine o kadar ~abuk ula- m
§ITSmiz. insanlar, kendilerini izleyen en sonunculan bile bekleyip duru- J b~
 BDYOK ISLAM TARIHI 367

yorlar. ~u yeryiizunde Allah'm kullannm haklan konusunda Allah'tan

korkunuz. Her tiirlii ufak l?eylerde, hayvanlara kar~?I olan davram~?lan­
mzda bile sorumlu olacaksm1z. Her konuda Allah'a itaat edin ve ona is-
yan etmeyin. Bir yerde haJir gordiiguniiz zaman onu mutlaka aim. ~er
gordiiguniiz zaman da ondan uzak olmaya ~ali§m. ''Yeryiiziinde az saJI-
da oldugunuzu ve zaJif saJildi~mzi habrlaJin." (el-Enflil, 26.)
Hz. Ali, hutbesini tamamlad1ktan sonra Misirhlar §Oyle dediler:

"Sen bu soylediklerini kendine al ve tedbirli ol, ey Hasan'm babas1.

Biz yonetimi, yulan ~eker gibi elimizde tutar ve idare ederiz.
Ruzgan andiran arslanlar gibi hiicum ederiz. Elde klh~larla slit ka-
lmbsi gibi oluruz.
Kementlerle yumu§ak~a hukumdan vururuz.
Oyle ki, hi~ yorulmaks1zm hedefe ugranz."

Hz. Ali de onlara cevaben §Oyle dedi:

"Eger aciz kahr ve kendimi savunamazsam. Ondan sonra akllhca
davramr ve tutumumu siirdiiriiriim. Yerde siiriimekte oldugum etegi-
mi kaldinr ve da~mk i§leri toparlaJip diizeni saglanm. Eger ba§kanla-
nnca desteklenmeyen ve tez elden ortaya ~1kmayan fitne beni me§gul
et:mezse ya da iizerime gelen silahlar kar§Ismda beni savunmas1z brrak-
mazlarsa, diizeni saglanm."
0 esnada Kufe'de namaz imamh~m Ebu Musa el-E§ari, sava§ ko-
mutanh~m Ka'ka b. Amr, Hara~ idaresini Cabir b. Fulan el-Miizeni yii-
riitiiyordu. Basra valiligini Abdullah b. Amir, M1s1r valiligini Abdullah
b. Sa'd b. Ebi Serh yiiriitiiyordu. Muhammed b. Ebi Huzeyfe, ona tar§I
ayaklanmi§b. $am valiligini Muaviye b. Ebi Sufyan yiiriitiiyordu. Hu-
mus valisi Abdurrahman b. Halid b. Velid, Kinnesrin valisi Habib b. Se-
leme, Urdiin valisi Ebii'l-Aver, Filistin valisi Hakim b. Alkame, Azer-
beycan valisi E~?'as b. Kays, Karkisya valisi Cerir b. Abdullah el-Beceli,
Hulvan valisi Uteybe b. Nehhas, Kisariye valisi Malik b. Habib, Heme-
dan valisi de Rubey§ idi.
ibn Cerir'in ifadesine gore bunlar, Hz. Osmim'm vefab esnasmdaki
valilerdir. Beytiilmalm idaresini Ukbe b. Amr, Medine kadih~m da
Zeyd b. Sabit yiiriitiiyordu. Hz. Osman oldiiriildiigu zaman Numan b.
Be§ir, onun kana bulanmi§ gomlegi ile asilere kar§I onu savunurken ka-
nsi Naile'nin kopanlmi§ parmaklanm ortaya pkardi. Bunlan $am'da
bulunan Muaviye'ye getirdi. Muaviye de halkln gormesi i~in bu kanh
gomlekle parmaklan minberin iizerine koydu. Parmaklan gomlegin ye-
nine takb. insanlara ~agnda bulunarak bu fecaatm intikaminm alm-
masmi istedi. Minber ~vresindeki cemaat agla§maya ba§ladi. Gomlegi
hazen kald1nyorlar, hazen indiriyorlardi. Bu agla§ma bir sene siirdii.
368 ffiNKESJR

Balk, Hz. Osman'm ocunun almmas1 i9in birbirlerini asilere kar~1 kl~­ ve
klrbyordu. Bu senede insa11lann 90gu yastan oturu kanlanndan uzak
durdular. Muaviye ile sahabelerden bir topluluk, halk arasmda dola~a­
rak insanlan Hz. Osman'm intikamm1 katil asilerden almaya te~vik
ediyorlarm. Hz. Muaviye ile birlikte dola~an sahabeler ~unlarm: Ubade
b. Samit, Ebu Derda, Ebu Umare, Amr b. Anbese. Tabiilerden de ~unlar
varm: $erik b. Hiba~e, Ebu Muslim el-Holani, Abdurrahman b. Ganem.
Hz. Ali'ye bey' at i~i tamamlanmca Talha, Zubeyr ve sahabelerin on-
de gelenleri yanma giderek hadleri tatbik etmesini, Osman'm intikami-
nm almmasm1 taleb ettiler. Hz. Ali de asilerin yarmmcrlannm ve des-
tekvilerinin bulundugunu soyleyerek bunu yapamayaca~m bildirdi ve ra
onlardan ozur diledi. 0 i~i o giinde yapamayaca~m ifade etti. Zubeyr, cu
kendisini Kille valiligine atamas1m Hz. Ali'den istedi ki, gidip KUfe'den kt
kendisine yard1mc1 askerler getirsin. Talha da kendisini Basra valiligi- be
ne atamasm1 Hz. Ali' den istedi ki, gidip Basra'dan yarmmc1 askerler ge- dt
tirsin. Boylece asi ve haricilere k~1 gii9lensin. Asi ve Haricilerle birlik laJ
olan cahil bedevilere kar~1 kuvvetlensin. Qunku bunlar da Hz. Os- di
man'm oldurulmesine i~tirak etmi~lerdi . Hz. Ali, Talha ile Zubeyr'e:
''Yava~ olun hele, ben bu idare i~ini tamam1yla elime ge9ireyim, ondan
sonra bu i~e bakanm." dedi.
Bundan sonra Mugire b. $ube gelip Hz. Ali'ye ~oyle dedi: "Sen valile-
rini yerlerinde b1rak. Eger itaatlanna dair mesajlan sana gelirse ondan
sonra diledigin valiyi degi~tirir, diledigini de yerinde b1raklrsm." dedi.
Ertesi giin tekrar gelip ~oyle dedi: "Bence valileri gorevden azletmelisin
ki hangisinin sana itaat ettigini, hangisinin asi oldugunu anlayasm."
Hz. Ali de Mugire'nin bu sozlerini ibn Abbas'a nakledip fikrini sordu.
ibn Abbas: ''Dun sana ogut verdi, ama bugiin sana hile yapb." dedi. Mu-
g-ire, ibn Abbas'm boyle dedigini duyunca: ''Evet Ali'ye ogut vermi~tim,
ama ogudu u kabul etmeyince kendisine hile yapbm." dedi. Ve Medi-
ne'den 91klp Mekke'ye gitti. Aralannda Talha ile Zubeyr'in de bulundu-
gu bir topluluk, onun pe~ine taklld1. Bunlar, umre yapmak i9in Hz.
Ali'den izin istediler. Hz. Ali de oruara izin verdi. Sonra ibn Abbas, idare
yerle~inceye kadar valileri yerlerinde b1rakmasim, ozellikle Muaviye'yi
$am'da b1rakmasm1 Hz. Ali'ye tavsiye etti ve ~oyle dedi:
-Muaviye'yi valilikten arzledersen korkanm ki, Osman'm kanm1
senden taleb eder. Talha ve Zubeyr'in bu sebeple senin aleyhinde konu~­
mayacaklanndan emin degilim.
-Ben bu goru~te degilim. Bilakis sen $am' a git. Ben seni oraya vali
tayin ettim.
-Osman sebebiyle Muaviye'nin beni oldiirmesinden veya sana ak-
raba oldugum iyin beni hapsetmesinden korkanm. Ama sen Muaviye'ye
hitaben bir mektup yaz1p bana ver. Mektubunda ona vaadlerde bulun
 BDYOK ISLAM TARIHI 369

ve i.imidlendir.
- Vallahi bu olmayacak bir ~eydir.
- Ey mi.i'minlerin emiri, sava~ hiledir. Nitekim Rasulullah (s.a.v.)
da boyle buyurmu~tur. Allah'a yemin ederim ki, eger sen benim dedigi-
mi yaparsan gitmelerinden sonra onlan tekrar buraya getiririm.
Sonra ibn Abbas, Hz. Ali'ye kendisini Irak'a g~meye imrendiren ve
Me dine' den aynlmas1ru teklif eden kimselere uymamasm1 tavsiye etti.
Ama Hz. Ali, onun bir tavsiyelerine uymad1. Aksine Medine d1~mdaki
~ehirlerden gelen Harici ve asilerin komutanlarmm gori.i~i.ine uydu.
ibn Cerir dedi ki: Bu senede yani hicretin otuzbe~inci senesinde He-
rakliyus'un oglu Kostantin, bir gemi ile Mi.isli.imanlarm beldelerine hi.i-
cum etti. Cenab-1 Allah da i.izerlerine bir kas1rga gonderdi. Kendi gi.ic; ve
kuvvetiyle onu ve beraberindekileri denize batirill. Hi.iki.imdar ve bera-
berindeki ki.ic;i.ik bir topluluk d1~mda bi.iti.in Bizanshlar denizde bogul-
dular. Kostantin, Sicilya adasma girdiginde onun ic;in bir hamam yapti-
lar. Hamama girince onu ic;erde oldi.irdi.iler ve "AdamlanmiZI sen oldi.ir-
di.in dediler.

B. ISLAM TARIHI, C. VII, F.24

 (

(
2
HiCRETiN OTUZALTINCI SENESt

Bu senenin ba!?mda mu'minlerin emiri Ebu Talib oglu Ali, hilafet g

makamma ge~ti. $ehirlere valiler atadi. Abdullah b. Abbas'! Yemen'e, g
Semure b. Cundeb'i Basra'ya, Ammare b. $ihab'l KUfe'ye, Kays b. Sa'd b. l
Ubade'yi M1s1r'a, Muaviye'nin yerine Sehl b. Hanifi $am'a vali olarak I
atadi. Sehl b. Hanif, Medine'den yola ~1kb. Tebuk'e vardi~nda Muavi- l:
ye'nin suvarileri, onun kar!?ISma ~kip !?Oyle sordular: 1
- Sen kimsin? r
- Valiyim.
- Nerenin valisi? I
- $am valisi.
- Eger Osman seni gondermi!?se ho!? geldin, safa geldin, ba§kas1 r
gondermi!?se geri don. f
- Olanlan duymad.Imz m1? Il
- Duyduk. 0
Bunun uzerine Sehl b. Hanif geri donup Hz. Ali'nin yanma gitti. 0
Kays b. Sa'd'm valiligine gelince, M1s1rhlann buyiik bir ~ogunlugu ona t
bey'at ettiler. Bir grup ise: "Osman'm katillerini oldurmedik~e buna ~
bey'at etmeyiz." dediler. Basnhlar da boyle demi!?lerdi. t
Ummare b. $ihab'a gelince o, Kufe'ye vali olarak gonderildi. Ancak
Talha b. Huveylid, Hz. Osman'm olduriilmesinden oturii yonetime kar-
~1 klzgmh~ndan dolaYI Ummare'yi Kufe'den geri ~evirdi. Ummare de
Hz. Ali'nin yanma donup durumu anlatb. Boylece fitne yaYildi, i§ biiyii-
du. Ulke birligi bozuldu, her kafadan bir ses ~1kmaya ba~ladi. Ebu Mu- (:
sa, Hz. Ali'ye mektup gondererek az bir grup ili!?mda KUfelilerin itaat et- h
tiklerini ve bey'at yapbklanm bildirdi. d
Hz. Ali, Muaviye'ye ~ok mektuplar gonderdi ama cevap alamadi. 0
Defalarca mektup gonderdi. Hz. Osman'm sefer aYlnda oldurulmesin- 1:
den ii~ ay sonrasma kadar mektuplar gonderdi ama cevaplan bir tiirlu Il
alamadi. Sonra Muaviye, birka~ mektup yaz1p bir adamla Hz. Ali'ye 0
gonderdi. Adami, Hz. Ali'nin yanma vard1. Hz. Ali, ona sordu: y
- Ne haber, geride neler var? I
- Oyle bir kavmin yanmdan sana geldim ki, onlar klsastan ba~ka i
bir !?ey istemiyorlar, hepsi intikam pe!?indedirler. Arkada 70.000 ihtiyar Il
adam b1rakbm. Tamam1 Osman'm kanh gomleginin altmda aghyorlar, a
 BDYOK ISLAM TARIHI 371

onun kanh gomlegi $am'daki caminin minberindedir.

- Allah'lm! Ben Osman'm kanmdan uzak oldugumu, bu i~le ilgim
olmamiP.m sana arz ediyorum.
Bundan sonra Muaviye'nin el~isi Hz. Ali'nin huzurundan pkti. Hz.
Osman\ oldiiren Hariciler ona salmnp oldiirmek istediler. Biiyiik bir
zorlukla ellerinden kurtuldu.
Hz. Ali, ~amhlarla sava~maya karar verdi. M1s1r valisi Kays b.
Sa'd'a mektup yazarak $amhlarla sava~malan i¢n halkl silah altma ~a­
iP.rmasmi emretti. Kufe valisi Ebu Musa'ya aym mealde bir mektup
gonderdi. Osman b. Hanife de boyle bir mektup gonderdi. insanlara
hutbe irad edip $amhlarla sava~maya onlan te~vik etti, ordu hazirla-
maya ba~lad1. Medine'den yola pkti. Yerine vekil olarak Kusem b. Ab-
bas'I b1rakh. Kendisine itaat edenleri yanma alarak asilere ve emrine
itaat etmeyenlere, diger kimselerle birlikte kendisine bey' at etmeyenle-
re kar~1 sava~maya niyetliydi. Oglu Hasan gelip ~oyle dedi:
- BabacriP.m, ~u sava~maYI b1rak, zira sava~ta Miishimanlann ka-
m akacakhr. Aralarma anla~mazhk girecektir.
Hz. Ali, oglu Hasan'm bu teklifine onem vermedi, aksine sava~ ka-
ranm per~inledi. Orduyu diizene soktu. SancaiP. Muhammed b. Hane-
fi'ye verdi. ibn Abbas\ sag kanada, Amr b. Ebi Seleme'yi sol kanada ko-
mutan yapti. Sol kanada Amr b. SUfyan b. Abdil Esed'i komutan yapm1~
olduguna dair bir rivayet de varmr. Oncii kuvvetlerin b~ma Ebu Ubey-
de'nin karde~inin oglu Ebu Leyla b. Amr el-Cerrah'l komutan yapti. Ar-
hk biitiin haz1rhklar tamamlanm1~, s1ra Medine'den pklp $am yoluna
~1kmaya gelmi~ti. Ancak bu s1rada ileride anlataca~miZ bir durum or-
taya pkh ve onu bu hareketten vazge~irdi.

CEMEL VAK'ASI'NIN BA$LANGICI

Hz. Osman, te~rik giinlerinden sonra oldiiriildiigunde Peygamber

(s.a.v.)'in zevceleri ve mii'minlerin anneleri fitneden kacmak i¢n o sene
hacca gitmi~lerdi. Hacda iken insanlar, Hz. Osman'm oldiiriildiigunii
duymu~lard1. Bu arada bunlar, Mekke'den pklp Medine yoluna c1km1~
olduklan halde tekrar Mekke'ye donmii~ler, orada ikamete ba~lam1~ ve
insanlann neler yapacaiP.m beklemeye, haberleri ara~hrmaya ba~la­
m1~lard1. Hz. Ali'ye bey'at edilmi~, yonetim onun eline gecmi~, idarede
onun gorii~ii hakim olmu~tu. Fakat insanlar bunu kendi nzalanyla
yapm1~, ona bey'atta bulunmu~ degillerdi. Qiinkii Hz. Osman'! ovdiiren
Haricilerin ele ba~lan bu i~i bir oldu bittiye getirmi~lerdi. Ashnda Hz.
Ali de onlardan ho~nut degildi. Fakat onlann ba~lanna bir felaket gel-
mesini bekliyordu. imkan buldugu takdirde Allah'm hakklln onlardan
almak istiyordu. Ama durum bOyle olup da onlar miistevli duruma gele-
372 IBN KESIH

rek sahabelerin onde gelen ~ahsiyetleri ile Hz. Ali'yi birbirlerinden ko-
pariliklannda Umeyye ogullarmdan bir topluluk ile diger baz1 Mi.isli.i-
manlar Mekke'ye ka~m1~larili. Talha ile Zi.ibeyr de umre yapmak i.izere
Il
Mekke'ye gitmek i~in Hz. Ali' den izin istemi~ler, Hz. Ali'nin onlara izin
vermesi i.izerine bunlar Mekke'ye gitmek i.izere yola koyulmu~larili. Bi.i- y
yi.ik bir kalabahk da pe~lerine talnlm1~b. Hz. Ali, ~amhlarla sava~maya
1:
karar verdigi zaman Medinelilerden kendisiyle birlikte ~am'a gelmele- r:
rini istemi~ ama onlar onun bu istegine muvafakat etmemi~lerdi. ll
Abdullah b. Omer'den de kendisiyle birlikte ~am'a gelmesini iste- ll
mi~, onu bu hususta te~vik etmi~, ancak o ~oyle kar~1hk vermi~ti: "Ben
l
de Medinelilerden biriyim. Eger onlar seninle birlikte ~am'a gelirse ben d
de senin bu emrine itaat ederim. Ama bu sene sava~ i~n Medine'den ~­
mayaca~m." Boyle dedikten sonra ibn Orner haz1rh~m yap1p Mek- I
Il
ke'ye gitti.
g
Hz. Osman tarafindan Yemen'e vali olarak tayin edilmi~ olan Ya'la
b. Umeyye de o sene Yemen'den Meklce'ye gelmi~, beraberinde 600 deve y
j.
ve 600.000 dirhem para getirmi~ti. Abdullah b. Amir de Basra' dan Mek-
ke'ye gelmi~ti. 0 da Hz. Osman'm Basra valisi idi. Boylece Mekke'de sa-
habelerin onde gelen ~ahsiyetlerinden ve mi.i'minlerin annelerinden,
yani Rasulullah (s.a.v.)'m zevcelerinden olu~an bir topluluk meydana
geldi. Hz. Ai~e kallnp onlara bir konu~ma yapti. Osman'm intikam1m al-
malan i~in onlan te~vik etti. Asilerin haram bir beldede ve haram ayda
Rasulullah (s.a.v.)'m kom~ulugunu hi~e sayarak kanlar akltbklanm,
mallar yagmaladlklanm anlatb. Dinleyiciler onun ~agnsma icabet etti-
ler. Ve yararh gorecegi bi.iti.in kararlanna itaat edeceklerini bey'at etti-
ler. "Sen nereye gidersen biz de seninle geliriz" dediler. Kimi ~am' a gide- "
lim, kimi de oraya gitmeyelim. Muaviye, orada bizim yapmam1z gereke-
r
ni yapar, dediler. Eger ~am'a gitselerdi asilere galip olup bi.iti.in yoneti-
mi ellerine ge~irirlerdi. <;unki.i sahabelerin onde gelen bi.iyi.ik ~ahsiyet­
r
leri onlarla beraberdi. Kimi de, Medine'ye gidelim, Ali'den Osman'm ka-
tillerini bize teslim etmesini isteyelim ki 0 katiller oldi.iri.ilsi.in, dediler. .
Ba~kalan da ~oyle dediler: ''Hay1r, Basra'ya gidelim. Oradaki atlardan
f
ve adamlardan kuvvet alahm. Once oradaki asileri ve Osman'm katille- ~

rini oldurmekle i~e ba~layahm." Hepsi bu sonuncu gori.i~ i.izerinde bir- c

le~tiler. Peygamber Efendimiz'in diger zevceleri, Hz. Ai~e'nin Medi-
ne'ye gitmek gerektigine dair ortaya koydugu gori.i~i.ine muvafakat etti- t
j
ler.
r
Ancak insanlar Basra'ya gitme karan uzerinde ittifak ettiklerin-
den Peygamber Efendimiz'in diger zevceleri onlarla birlikte yola koyul- l
maktan vazge~tiler. Ve: "Medine'den ba~ka yere gitmeyiz." dediler.
j
Ya'la b. Umeyye, asilerle sava~acak olan insanlann silahiNe techizatla-
j
nm temi.."l etti. Onlara 600 deve ve 600.000 dirhem sarfetti. ibn Amir de
 BUYUK ISLAM TAHIHI 373

90k mal vererek ihtiya9lanru kar~lia<h. Hz. Omer'in luZl ve mu'minlerin

annesi Hafsa, Basra'ya gitme hususunda Hz. Ai~e'ye muvafakat etti.
Karde~i Abdullah, onu bu kafileye kablmaktan ve Basra'ya gitmekten
menetti. Abdullah da onlarla birlikte Medine'den ba~ka yere gitnieye
yana~ma<h. insanlar, Hz. Ai~e'nin maiyetinde 1000 binekle yola 91kti-
lar. B~ka bir rivayette anlahl<h~na gore yola pkan bu topluluk, Medi-
ne ve Mekkelilerden olu~an 900 suvariden ibaretti. Ancak ba~kalan da
kendilerine kahlmca 3000'i buldular. Mu'minlerin annesi Hz. Ai~e, as-
ker adh devesinin uzerinde bir mahfe i9indeydi. Bu deveyi Ya'la b.
Umeyye, Ureyneli bir adamdan 200 dinara (ba~ka bir rivayette anlabl-
di~na gore seksen dinara) satm alm1~b.
Peygamber Efendimiz'in diger zevceleri de Hz. Ai~e ile birlikte zat-1
Irk' a kadar gelmi~ler, orada kendisinden aynlm1~lar ve vedala~1p agla-
maya ba~lami~lar<h. Orada bulunanlar da agla~maya ba~lami~lar<h. 0
gtine agla~ma gtinu denmi~ti. Arbk insanlar, Basra yoluna 91km1~lar ve
yola revan olmu~lard1. Hz. Ai~e'nin emri uzerine cemaata namazlanru
Abdullah b. Zubeyr (Hz. Ai~e'nin luzkarde~inin oglu) lul<hnyordu. Mer-
van b. Hakem de namaz vakitlerinde cemaata ezan okuyordu. Yolda gi-
derlerken geceleyin Hav'eb denen bir suyun yanma varmi~lar<h. Kopek-
ler ulumaya ba~lam1~lardl, Hz. Ai~e, bu ulumalan duyunca: "Bu yerin
ad1 nedir?" diye sormu~ oradakiler:
- Hav'eb'dir, deyince ellerini birbirine vurmu~ ve ~oyle demi~ti:
- inna lillah ve inna ileyhi raciun. Ben mutlaka geri donecegim.
-Ni9in?
- Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m kadmlanna ~oyle dedigini i~ittim:
"Hav'eb kopeklerinin hanginize uluyaca~ru ke~ke bilseydim."
Boyle dedikten sonra Hz. Ai~e, devesinin omuzlan arasma vurara-
rak 1h<hrm1~ ve:
- Beni geri goturun. Beni geri goturun. Vallahi ben, Hav'eb suyu-
nun sahibesiyim, demi~ti."
Biz bu hadisi bu kitabm peygamberlik delilleri bOlumunde 9e~itli la-
flz ve rivayetleriyle nakletmi~tik. insanlar da bir gtin bir gece Hz. Ai-
~e'nin etrafmda develerini 1hd1rarak beklemi~ler, Abdullah b. Zubeyr
de Hz. Ai~e'ye ~oyle demi~ti:
''Buranm, Hav'eb suyu oldugunu sana soyleyen ki~i yalan soylemi~­
tir." insanlar: "Kurtulu~a gelin, kurtulu~a gelin, i~te Ebu Talib oglu
Ali'nin ordusu geliyor." dedi. Hepsi Basra'ya dogru yola 91kblar. Bas-
ra'ya yakla~b~nda Hz. Ai~e, Ahnefb. Kays ile diger liderlere hitaben
bir mektup gondererek "Ben Basra'ya geliyorum." diye bildirdi.
Osman b. Hanif de imran b. Husayn ile Ebu Esved ed-Dueli'yi Hz.
Ai~e'ye gondererek oraya ni9in geldigini sormalanru istedi. Bunlar, Hz.
Ai~e'nin yanma geldiklerinde selam verdiler. Ve kendisine oraya ni9in
374 IBNKESIR

geldigini sordular. 0 da Osman'm intikam1m almak i~ geldigini, onun

haram ayda, haram beldede hakSlZ yere oldi.iriildi.iguni.i Soyledi ve ~U
ayet-i kerimeyi okudu:
"Ancak sadaka vermeyi yahut iyilik yapmaYl ve insanlarm aras1ru ~
di.izeltmeyi gozeten kimseler mi.istesna, onlarm gizli toplanblanmn (
~gunda haYir yoktur. Bunlan, Allah'm nzasm1 kazanmak i~n yapana t
bi.iyi.ik ecir verecegiz." (cn-Nisll., 114.)
Bunlar, Hz. Ai~e'nin yanmdan ~1klp Talha'nm yanma giderek ona
~oyle sordular: s
- Buraya ni~n geldin? 1
- Osman'm intikamm1 almak i~in. ~
-Sen Ali'ye bey'at etmemif? miydin? I
- Evet, ama boynumun i.izerinde klh~ vard1. Korktugum i~n ona 1
bey'at ettim. Eger bizimle Osman'm katillerinin arasmdan pkmaz ve I
bizi ba~ba~a b1rakmazsa, onun halifeligini kabul etmeyecegim. t
Bunlar daha sonra Zi.ibeyr'in yanma gittiler. Ona da aym ~eyleri l
sordular. 0 da aym cevaplan verdi. 1
lmran ile Ebu Esved ed-Di.ieli, Osman b. Hanifin yanma dondiiler. I
Ebu Esved, ona ~oyle dedi: 1
"Ey Huneyfin oglu, sana gelindi. Sen de sav~a pk. Mizrakla vu~.
Klh~la sava~ ve diren. Z1rrum giyerek, nikab1m takarak, pa~am sivaya- 1
rak onlara kar~1 ~1k."
Bu laflan duyan Osman, ~oyle der: "inna lillah ve inna ileyhi raciun. (

Ka'be'nin Rabbine andolsun ki, lslam'm degirmeni ters donmeye ba~la­

mi~br. Baklmz, bundan sonra ne gibi bozukluklar meydana gelecek, gO-
.. .. ,,
runuz.
lmran da peygamberin: "Otuzbe~inci senede !slam degirmeni ters
donecektir." mealindeki hadisini kastederek "Vallahi uzun bir sava~a
giri~eceksiniz" dedi. Sonra Osman b. Huneyf, lmran b. Husayn'a:
- Bana bir tavsiyede bulunur musun? diye sorunca lmran ~oyle de-
di:
- Bir kenara ~ekil. Ben de evimde oturaca~m (veya devemin uze-
rinde duraca~m, demi~?tir."
lmran boyle dedikten sonra ~ekip gitmi~, Osman da: "HaYir,
mu'minlerin emiri gelinceye kadar onlan ahkoyaca~m." demi~ vein-
sanlara ~agnda bulunarak silahlanm ku~anmalanm ve mescitte top-
lanmalanm istemi~ti. Halk mescitte toplanmca onlara, sav~a hazrr-
lanmalanm emretmi~ti. Osman, minber uzerindeyken adamm biri kal-
klp ~oyle demi~ti:
- Ey insanlar! Eger ~u kavim korktuklan i~n gelmi~ iseler bilin ki,
bunlar ku~lann bile gtivende oldugu bir beldeden gelmektedirler. Eger
Osman'm intikam1m almak i~in gelm~ iseler bilin ki, biz onun katilleri
 BDYOK ISLAM TARIHI 375

degiliz. Bana uyunda ~unlan geldikleri yere geri gonderelim.

Esved b. Seri es-Sadf kalklp ~oyle dedi:
- HaYir, bunlar bizden ve ba~kalanndan Osman'm katillerine kar-
~1 yardlm istemeye gelmi~lerdir. Bu konu~maYI yapan adam1 ta~ladllar.
Osman b. Huneyf de, Hz. Osman'1 oldi.iren kimselerin Basra'da da taraf-
tarlan bulundugunu anladl ve bundan rahats1z oldu.
Mii'minlerin annesi Hz. Ai~e ve beraberindekiler gelip Basra'ya ya-
km bir mevki olan Merbe'de konaklad1lar. Onun askerlerinin safmda
sava~mak isteyen Basrahlar yaruna gittiler. Osman b. Huneyf de asker-
leriyle birlikte Basra' dan ~klp Merbed'e gitti. Orada iki tarafk~1 kar-
~Iya geldi. Sag kanatta bulunan Talha konu~tu ve Osman'm intikann-
nm almmasm1 istedi. Ziibeyr de pe~i s1ra konu~maya ba~ladl, aym ~ey­
leri soyledi. Basrahlardan ve Osman b. Huneyfin askerlerinden bazlia-
n onlara kar~1hk verdiler. Mii'minlerin annesi Hz. Ai~e konu~tu. Taraf-
tarlanru sava~a te~vik etti. Ordunun kenar kesimlerindeki baz1 gruplar
birbirlerine sovmeye veta~ atmaya ba~ladllar. Sonra hernes yerine ~e­
kildi. Osman b. Huneyfin askerlerinden bir grup, Hz. Ai~e'nin askerle-
rinin arasma kabld1. Boylece Hz. Ai~e'nin askerleri ~ogaldl. Harise b.
Kudame es-Sadi gelip ona ~oyle dedi:
"Ey mii'minlerin annesi! Allah'a yemin ederim ki, senin evinden p-
klp bu deve iizerinde silahlara hedef olarak buraya gelmen, Osman'm
oldiiriilmesinden daha onemli ve biiyiik bir hadi~edir. Eger sen goniillii
olarak buraya yarum1za gelmi~sen tekrar evine geri don. Eger zorlaya-
rak buraya getirilmi~ isen evine donmek i~in buradaki halktan yardlm
iste.
Osman b. Huneyfin siivarilerinin komutan1 olan Hakim b. Cebel'e
gelip sava~1 ba~latb. Hz. Ai~e'nin taraftarlan, ellerini silaha siirmedi-
ler. Sava~mak istemediler. Ancak Hakim, onlara saldlrd1. Boylece iki
taraf da yol agzmda ~arp1~maya ba~lad1lar. Hz. Ai~e, askerlerine saga
~ekilmelerini, Beni Mazin kabilesinin mezarh~run yaruna varmalanm
emretti. Oraya ~ekildiklerinde gece karanh~ bastlrdl. Boylece iki taraf
~arp1~maya son verdi. Ertesi giin tekrar sava~maya ba~ladllar. ~iddet­
lice ~arp1~tllar. Qarp1~ma zevale kadar devam etti. Osman b. Huneyfin
taraftarlanndan ~ok adam oldiiriildii. lki tarafta da aralarmda yazu~a­
rak ban~ ~agnsmda bulundular. Ve neticede Medine'ye bir el~ gondere-
rek Medine halklrun dii~iincesini sormak ve Talha ile Ziibeyr'in bey'ata
zorlandlklanru Medineliler soylerlerse Osman b. HuneyfBasra'dan p-
kacak ve Basra'Yl onlara b1rakacakt1. Eger Talha ile Ziibeyr, bey'ata
zorlanmam1~larsa Talha ile Ziibeyr Basra'dan ~klp oraYl Osman b. Hu-
neyfe birakacaklardl. Bu ama~la Ka'b b. Sur el-Kadi'yi Medine'ye gon-
derdiler. Ka'b, cuma giinii Medine'ye vard1. Kalklp Medinelilere ~oyle
sordu: ·
376 IllNKESlR

- Talha ile Zi.ibeyr, Ali'ye goni.illi.i olarak m1 bey'at ettiler, yoksa 0

tehdit altmda kald1klan i9in mi bey'at ettiler? a1
Herkes sustu. Sadece Usame b. Zeyd kalklp: "Tehdit altmda kalmk- m
lan i9in Ali'ye bey'at ettiler." diye cevap verdi. Baz1lan ona hi.icum etti-
ler. Onu dovmek istediler. Ancak Si.iheyb ile Ebu Eyyi.ib ve bir topluluk u:
onu mi.idafaa ettiler ve salmrganlann elinden kurtard1lar. Kendisine
de: "Sen de bizim gibi sussaydm olmaz m1ym?" deyince o f?6yle karf?Ihk
verdi: "HaJir, vallahi ben durumun bu noktaya gelecegini sanmiyor-
dum." dedi. ye
Hz. Ali, Osman b. Huneyfe mektup gondererek Talha ile Zi.ibeyr'i fe
topluluktan aynlmaya degil, toplulukla bir arada olmaya ve fazilet hu- ~
susunda birlef?meye zorlamlf? olduklanm bildirdi. Eger kendisini hali- bE
felikten hal etmek istiyorlarsa bu hususta onlann bir ger9ek9eleri olma- kl
di~m fakat baf?ka bir ama9lan varsa bunu a91klamalanm, kendisinin C2
de bu hususta di.if?i.inecegini beyan etti. h:
Ka'b b. Sur, Hz. Ali'nin mektubunu Osman b. Huneyfe getirdi. Os- S€
man: "Bu, bizim i9inde bulundugumuz durumu ilgilendirmeyen baf?ka H
bir f?eydir." dedi. VE
Talha ile Zi.ibeyr, yanlanna gelmeleri i9in Osman b. Huneyfe haber YE
gonderdiler. Ancak Osman, onlann bu isteklerini kabul etmedi. Bunun lu
i.izerine bu ikisi, karanl1k bir gecede adam toplayarak yats1 vakti bi.iyi.ik
camiye gittiler. Ancak Osman, o gece camiye gelmedi. NamazmAbdur-
rallman b. Attab b. Useyd klimrm. Basra'mn ayak taklm1 bu gelen ordu-
daki askerlere soviip saymlar. Karf?Ihkh olarak birbirlerine vurdular.
Onlardan klrka yakln adam oldiiriildii. Halk da Osman b. Huneyfin
kof?kiine girdi. Onu, Talha ile.Zi.ibeyr'in yanma getirdiler. Yiiziinde yo-
lunmamk bir tiiy dahi brrakmamlar. Talha ile Ziibeyr, bu biiyiik hadise-
yi Hz. Aif?e'ye bildirdiler. Hz. Aif?e de Osman'm serbest b1rakllmasmi
emredince onu serbest b1raktilar. Beytiilmalm yoneticiligine Hz. Ebu
Bekir'in oglu Abdurrahman'1 atamlar.
Talha ile Ziibeyr, Beytiilmaldala. ef?yalan halka taksim etti. ltaat
edenleri biraz tercih ettiler. Bunun iizerine halk, akin akin gelip erzak- h:
lanm almaya baf?lamlar. Neticede Beytiilmala bek9iler yerlef?tirip ted- lll
bir almlar. Basra yonetimini diktatorce yi.iriitti.iler. Hz. Osman'm katil- YE
lerinden bir grup ile bunlarm yarmmcrlan, buna karf?l kiZip gayrete gel- n
diler. 300'e yakln asker topladllar. Bu askerlerin baf?ma Hakim b. Cebe- M
le'yi komutan yaptllar. Hakim, Hz. Osman'16ldiirenlerden biriydi. Bun- d:
lar ortaya 91k1p savaf?maya baf?ladliar. Adamm biri Hakim b. Cebele'nin re
aya~na vurarak aya~m kopard1. Bu da aya~m siiri.iyerek kof?tu ve ic
aya~m kesen adama aya~yla vurdu ve oldiirdi.i. Sonra aya~na yasla- gi
narak f?6yle dedi: E
"Ey bacak, seni pek onemsemiyorum. Senen yerine kolum varmr. lC
 BiJ¥01< ISLAM TARIHI 377

Onunla par~am1 himaye ederim. Olmek benim i~in utan~ degildir. Halk
arasmda utan~ cepheden ka~makbr. Harab olup olmek, ~erefi rezil et-
mez"
Hakim b. Cebele, ba~m1 kendisini oldi.iren adamm uzerine yaslaJ!p
uzanm1~ vaziyette iken adamm biri kendisine ugraJ!p:
- Seni kim oldiirdii? diye sormu~. o da:
- ~u yasb~m beni oldiirdii, diye cevap vermi~ti.
Sonra Hakim ve Hz. Osman'm katilleriyle taraftarlanndan olan
yetmi~ kadar Medineli oldurulduler. Boylece Talha ve Zubeyr'e muhale-
fet eden Basral1lann moralleri ~oktii. Maneviyatlan gev~edi. Anlatil<h-
~na gore o s1rada Basrahlar, Talha ile Zubeyr'e bey'at etmi~lerdi. Zii-
beyr de kendisiyle birlikte yola koyularak gelmesinden once Hz. Ali'yi
kar~1lamaya gitmeleri i~in 1000 kadar siivariye ~agnda bulunmu~, an-
cak hi~ kimse onun bu ~agnsma icabet etmemi~ti. Bu durumu bir mek-
tup yazarak ~amhlara mujdelemi~lerdi. Bu hadise, hicretin otuzaltmcr
senesinin rebiyulevvel aymm bitimine be~ gece kala vuku bulmu~tu.
Hz. Ai~e de Zeyd b. Sohan'a mektup yazarak kendisine yar<hm etmesini
ve kendisiyle birlikte hareket etmesini, ~ayet yar<hma gelmese de bir ~e­
ye kan~mamasm1, evinde oturmasm1, ne lehinde ne de aleyhinde bu-
lunmasmi taleb etmi~. Zeyd de ona ~u cevab1 vermi~ti:
"Sen, kendi evinde oturdugun siirece sana yard1mc1 olurum.
Ancak sava~ hususunda Hz. Ai~e'ye itaat etmemi~ti ve ~oyle demi~­
ti: Allah, mii'minlerin annesi Ai~e'ye rahmet etsin. Allah ona kendi
evinde oturmasm1, bize de sava~mam1z1 emretmi~tir. Ama o, kendi
evinden dl~an ~kip sav~maya giri~ti. Bize de evlerimize kapanmam1z1
emretti ki, sava~mak aslmda bizim hakklm1zdlr." Hz. Ai~e, Yemameli-
lerle Kufelilere de aym mealde mektuplar gonderdi.

HZ. ALi'NiN ~AMYERiNE BASRA"YA GiDi~t

Onceki sayfalarda da anlatb~m1z gibi Hz. Ali, ~am'a gitmek i~in

haz1rland1ktan sonra Talha ile Ziibeyr'in Basra'ya yoneldikleri haberi-
ni almca insanlara hutbe irad etti. Onlan Basra'ya dogru hareket etme-
ye te~vik etti ki, Basra'ya gitsinler ve Talha ile Ziibeyr'in oraya girmele-
rine engel olsunlar. Ya da girmi~lerse oradan onlan kovsunlar. Fakat
Medine halklmn ~ogunlugu, Hz. Ali'nin bu ~agnsma icabet etmekte a~r
davrand1: BaZilan onun bu davetine icabet ettiler. ~abinin ifadesine gO-
re onun bu ~agnsma Bedir sava~ma kablm1~ olanlardan sadece alb ki~i
icabet etti ki, bunlarm yedincisi yoktu. Ba~kalannm ifade ettiklerine
gore Hz. Ali'nin bu ~agnsma Ebu Heysem b. Teyyihan, Ebu Katade el-
Ensarl, Ziyad b. Hanzale ve Huzeyme b. Sabit gibi baZI biiyiik sahabeler
icabet etmi~lerdi.
378 lBNKESlR

(
Hz. Ali, onceki lus1mlarda da anlatb~m1z ~?ekildeki tabiyesiyle Bas-
ra'ya dogru hareket etti. Medine'de yerine vekil olarak Temmam b. Ab- y
bas'!, Mekke'de Kusem b. Abbas'1 b1rakb. Bu hareketleri hicretin otu- b
zaltmci senesinin rebiyiilahir aymm sonlanna denk geliyordu. Hz. Ali, g
900 kadar sava~?~Iyla Medine'den yola pkti. Rabaza'ya geldiklerinde
Abdullah b. Selam gelip Hz. Ali'nin atmm yulanm tutarak ~?Oyle dedi: F
"Ey mii'minlerin emiri! Buradan ~1k1p gitme. Allah'a yemin ederim n
ki, sen Medine'den plup gidersen artlk Miisliimanlann otoritesi Medi-
ne'de ebediyete kadar yerle~?emez. E
Boyle demesi iizerine baz1lan ona sovdiiler. Hz. Ali ise, ~?Oyle dedi: D

"Ona ili~?meyin. Dogrusu o, Peygamber (s.a.v.)'in sahabelerinden olup It

iyi bir kimsedir." t:
Hasan da yolda gelip babas1 Ali'ye ~?Oyle dedi: y
-Ben, seni Medine'den ~lkmaktan men etmi~?tim ama sen beni din- d
lemedin. Yann bo~? yere oldiiriileceksin. Kimse de sana yardlm etmeye- b
cektir. d
-Sen, cariyenin inleyi~?i gibi bana inleyip ~?efkat gosteriyorsun. Sen b
beni neden men ettin de ben seni dinlemedim?
- Osman'm oldiiriilmesinden once Medine'den plup gitmeni sana k
soylememi~? miydim ki, Osman oldiiriiliirken sen Medine'de olmayay- fi
dln. Ve bu hususta hi~ kimse senin aleyhinde dedikodu yapmasaydl. Os- s
man'm oldiiriilmesinden sonra biitiin Mlsrr hallu, sana bey'atlarm1 gon- g
dermedik~e kimseyle bey'atla~maman1 sana soylememi~? miydim? ~u s·.
kadln (Hz. Ai~?e) ve I?U iki adam (Talha ile Ziibeyr) Medine'den pktlklan k
zaman sana evinde oturman1 soylememi~? miydim? Ki bunlar gidip ken- h
di aralannda sulh yaps}nlar. Ama biitiin bu_soylediklerimi dinlemedin. b
Oyle degil mi?
- Osman'm oldiiriilmesinden once Medine'den pkmam1 soylemi~?­ d
tin, ama olaylar bizi bu maceraya siiriikledi. Yapabilecegimiz bi~ey
kalmadl. MlSlr halkmm bey'atmm bana gelmesinden once kimseden cc
bey'at kabul etmememi soylemi~tin. Fakat ben idarenin b~s1z kalmasl-
ru ho~? kar~?liamadl~m i~in bey'ati kabul ettim. Ai~?e, Talha ve Ziibeyr'in lc
Medine'den ~1kmalarmdan sonra evimde oturmam1 bana soylemi~?tin. y:
Sen, benim ~evresi ku~ablan s1rtlan gibi olmam1 istiyorsun ki, topugun-
daki kalm siniri yanlmcaya kadar burada degildir denilsin, siniri yanl- y:
dlktan sonra ill~?an pksm. (yani yapabilecek bir~ey kalmaymcaya ka-
dar evimde oturmam1 istiyorsun). Beni ilgilendiren bu i~?e ben bakmaz-
sam kim bakar? Ey ogulcugum, yolumdan ~ekil.
Basra'daki halkm yaphklanm haber ald1ktan sonra Hz. Ali, Mu-
hammed b. Ebi Bekir ve Muhammed b. Cafer'le birlikte Kufelilere ~u
mealde bir mektup gonderdi:
"Ben sizi diger ~ehirlerin halluna tercih ettim. Size ragbet ettim.
 nDYOK ISLAM TARIHI 379

Olan hadiselerin ru~mda kahp feragat gosterdim. Siz, Allah'm dinine

yarrumcr ve destek~i kimseler olun. Bize kablm, bize yarrum edin. Biz,
ban~ ve 1slahab istiyoruz ki, bu iimmet yine eskisi gibi karde~ler haline
gelsin."
Muhammed b. Ebi Bekir ve Muhammed b. Cafer, bu mektubu al1p
Kufelilere goti.irdi.iler. Medine'ye de haber gonderdi. !stedigi silah ve bi-
nekleri ald1. Sonra kalk1p insanlara ~oyle bir hutbe irad etti:
"Dogrusu Allah, bizi !slfuniyet'le aziz klld1. 0 sayede bizi yi.iceltti.
Bizi !slam ba~ ile karde~ kliru. Daha once biz zelil idik. Az idik. Birbiri-
mize di.i~manruk. Aram1z a~1kb. Ama !slfuniyet'i din olarak kabul etme-
lerinden, hak da aralannda uygulanruktan, kitap onlara rehber olduk-
tan sonra insanlar bu ~ekilde karde~ olarak yi.icelmi~ halde bir si.ire ha-
yatlarmi si.irdi.irdi.iler. Nihayet ~u adam (Hz. Osman), $eytan tarafin-
dan aldablan ve ifsad edilen kimseler tarafindan vuruldu. Bu i.immeti
birbirine di.i~i.irmek i¢n $eytan o asileri yoldan ~arnn~b. Dikkat edin,
daha onceki iimmetler nasli birbirlerinden koptularsa bu iimmet de bir-
birinden kopacakbr. Olacak ~eylerin ~errinden Allah'a s1~mnz."
Hz. Ali, tekrar doni.ip cemaata ~oyle dedi: "Olacak olan ~eyler mutla-
ka olacakbr. Dikkat edin, bu i.immet yetmi~i.i~ firkaya boli.inecektir. Bu
firkalann en koti.isi.i, beni seven ama benim amelimle amel etmeyendir.
Siz bu zamana ula~bruz ve gordi.ini.iz. Dininize sanlm. Benim yolumdan
gidin. Ci.inki.i benim takib ettigim yol, peygamberinizin yoludur. Onun
si.innetine tabi olun. Kar~1la~b~ruz problemlerin ~ozi.imi.ini.i, Allah'm
kitabma havale edin. Kur'an'm tarif ettigi yola sanlm. Onun ho§ kar§l-
lamaru~ ~eyi reddedin. Rab olarak Allah'1, din olarak !slfun'l, peygam-
ber olarak Muhammed'i, hakem ve onder olarak Kur'an'1 benimseyin."
Hz. Ali, Rabaza'dan aynlmaya karar verip harekete ge~ecegi esna-
da !bn Ebi Rufaa b. Rafi kalk1p yanma gitti ve ~oyle dedi:
- Ey mi.i'minlerin emiri, ne yapmak istiyorsun? Bizi nereye goti.ire-
ceksin?
- Yapmak istedigimiz ve ger~ekle~tirmeye niyetlendigimiz §ey, IS-
lahatbr. Eger bunu kabul eder ve ~agnm1za icabet ederlerse, 1slahat
yapmak istiyoruz. Durumu di.izeltmeye niyetliyiz.
- Ya sizin bu isteginize uymazlar ve ~agnruza icabet etmezlerse ne
yaparsm?
- Onlan hainlikleriyle b~ba~a brraklr ve onlara hakkl verip sabre-
deriz.
- Ya buna da raz1 olmazlarsa ne yaparsm?
- Bize ili§medikleri si.irece biz de onlara ili~meyiz.
- Ya bizi rahat b1rakmazlarsa ne yaparsm?
- Kendimizi onlara kar~1 koruruz.
- Oyleyse yapmak istedigin ~ey gi.izel bir §eydir.
380 IBNKES!R

0 esnada Haccac b. Gaziyye el-Ensfui de kallap Hz. Ali'ye ~oyle de- M

di: n1
- Sozle beni memnun ettigin gibi ben de fril ile seni memnun edece- M
gim. Allah bimi nas1l ki Ensar (yardimcilar) olarak adlanilirm1~sa, Al- 0:
lah bana yarilim da edecektir." m
Hz. Ali, Rabaza'da iken Tay kabilesinden bir topluluk oraya geldi. ol
Hz. Ali'ye dediler ki: "Bu topluluk, Tay kabilesinden gelmektedir. Bun- ol
lann bir k1sm1 seninle birlikte yola ~kmak istiyorlar, bir lasm1 da sade-
ce sana selam vermek istiyorlar." ni
Hz. Ali de ~oyle dedi: Allah hepsine haJir miikafat versin. "Allah, de
mal ve canlanyla cihad edenleri, mertebece, oturanlardan iistiin lal- H
mi~hr. (cn·Nisd, 95.) be
Anlatild1~na gore Hz. Ali, Rabaza'dan k1z1l tiiylii di~i bir deveye M
binmi~ ve pe~inden de doru bir ab ~ekerek hareket etti. Yefi'd'e geldigin- El
de Esed ve Tay kabilelerinden bir topluluk yamna ugradl. Onunla hera- bE
her olma teklifinde bulunduklarmda Hz. Ali: "Beraberimde yeteri ka-
dar adam var." dedi. Kufelilerden Amir b. Matar e~-~eybani de yamna R:
geldi. Hz. Ali, ona: "Arkanda ne haberler var?" diye sorunca adam olup rll
bitenleri anlatb. Hz. Ali, ona Ebu Musa'Yl sordu. Adam da ~u cevab1 ver- od
di: ci.i
- Eger sen ban~ istiyorsan Ebu Musa ban~tan yanailir. Eger sa- U)
va~mak istiyorsan o, saval;lmaya taraftar degildir. d~
- Vallalri ben ban~ tan ba~ka birl;ley istemiyorum. Bize kar~1 isyan ta
edenlerle ban~ istiyorum. Boyle dedikten sonra Hz. Ali, yoluna devam ra
etti. Kufe'ye yakla~b~nda Kufelilerin ba~lanna gelen ~eyler, oldiirme- b:J
ler ve Osman b. Hanifin Basra'dan ~kanhp kovulmas1, beytiilmahn g2
yagmalanmas1 ona anlabldl. 0 da: "Allah'1m! Talha ve Ziibeyr'i miibtela gi
laldl~n ~eyden beni uzak tut." dedi. Zikar beldesine vardi~nda Osman
b. Hanif, yiizii yolunmu!;i, yiiziinde tek tiiy kalmam1~ olarak yamna gelip te
~oyle dedi: Al
- Ey mii'minlerin emiri! Sen, beni sakalh olarak Basra'ya gander- dt
din. ~imdi de tiiysiiz olarak senin yanma geldim. ci1
...:.._ Hayrr ve sevap kazandm. M
·Hz. Ali, boyle dedikten sonra Talha ile Ziibeyr haklanda da ~oyle de-
di: "Allah'lm; bunlann dugumledigini ~oz ve kendi nefislerinde hiikmet-
tikleri ~eyi ba!;ia ~karma. Yapbklan !;iU: kotii il;lin fenal1~m da kendileri-
ne gaster." Hz. Ali, Zikar beldesinde ikamete ba!;iladl. Muhammed b. Ebi ni
Bekir ve Muhammed b. Cafer'le gonderdigi mektubun cevabm1 bekle-
meye b~ladl. Onlar daHz. Ali'nin mektubunu Ebu Musa'ya gotiirdiiler.
Yaphrmak istedigi duyuruyu halka duyurdular. Ancak isteklerine sa
uyan ve ~agnlanna icabet eden olmadi. Ak~am olurica akllh birka~ ki~i
Ebu''Musa'nui yanma giderek Hz. Ali'ye itaat etmesini soylediler. Ebu
 BUYOK ISLAM TARIHl 381

Musada: "Bu, diin olan bir ~eydir. Zaman1 ge~mi~tir." dedi. Bunun iize-
rine Muhammed b. Ebi Bekir ile Muhammed b. Cafer ofkelenerek Ebu
Musa'ya a~r sozler sarfettiler. 0 da onlara ~u kar~1h~ verdi: "Vallahi
Osman'a yap1lan bey'at, hem benim boynumda, hem de sizin arkada~I­
mz Ali'nin boynundad1r. Eger mutlakasava~1lacaksa biz, her nerede
olurlarsa olsunlar ve her kim olurlarsa olsunlar Osman'm katilleriyle
olan davam1z1 sonu~land1rmad1k~a hi~ kimseyle sava~mayaca~z."
Bunun iizerine Muhammed b. Ebi Bekir ile Muhammed b. Cafer dO-
niip Hz. Ali'nin yanma varilllar. Durumu ona anlatblar. Zikar beldesin-
de bulunan Hz. Ali, E~ter'e ~oyle dedi:"Sen Ebu Musa'mn arkada~Ism.
Her hususta ona itirazda bulunabilirsin. ibn Abbas'la birlikte ona gidin,
bozdugu ~eyi diizelt." E~ter ile ibn Abbas yola ~1kblar. KUfe'ye gelip Ebu
Musa ile konu~tular. Kllieli birka~ ki~iyi de yanlarma alarak onlardan
Ebu Musa'ya kar~1 yard1m istediler. Ebu Musa da kalkip cemaata hita-
ben ~oyle dedi:
- Ey insanlar! Muhammed'e arkada~hk eden sahabeler, Allah ve
Rasuliine sahabe olmayanlara nisbetle daha iyi bilirler. Sizin bizim iize-
rimizde haklanmz varillr. Ben size bir ogiit verecegim. Uygun gorii~
odur ki, Allah'm otoritesiui hafife almayasm1z ve O'nun emrine kar~1
ciiretkarhk yapmayasm1z. i~te fitne kopmu~tur. Bu fitne esnasmda
uyuyan kimse, uyamk olandan daha haJirhillr. Uyamk olan da oturan-
dan daha haJirhillr. Oturan da ayalda durandan daha haJirhillr. Ayak-
ta duran da siivariden daha haJirhillr. Siivari olan ise binegini ko~u~tu­
randan daha hayu·hd1r. K1h~lanmz1 kmlanna sokun. M1zraklanmzm
ba~m1 ve yaylanmzm kri~ini kopann. Bu i~ yab~mcaya kadar haksizh-
ga ugrayanlan ve mazlumlan bannd1nn ki, bu fitne ortadan yok olup
gitsin.
Ebu Musa'mn bu konu~masrm yapmasmdan sonra tbn Abbas veE~­
ter, doniip Hz. Ali'nin yanma gittiler. Durumu ona anlatblar. Sonra Hz.
Ali, Hasan ile Ammar b. Yasir'i KUfe'ye gonderdi. Ammar'a: "Git ve boz-
dugunu diizelt" dedi. Ammar'la Hasan yola pktilar. Kufe'ye vanp mes-
cide girdiler. Kendilerine ilk selam veren ki~i, Mesruk b. Ecda oldu.
Mesruk, Ammar'a ~oyle sordu:
- Osman'! ni~in oldurdiiniiz?
- Irzimiza soviildiigii, canlanm1za vuruldugu i~in.
- Vallahi size davramld1~ gibi davranmadm1z. Eger sabretseydi-
niz, bu sab1r sizin i~in daha haJirh olurdu.
Bu konu~madan sonra Ebu Musa pkb. Gelip Hz. Ali'nin oglu Ha-
san'! yamna aldi. Ammar'a ~oyle dedi:
- Ey Ebu Yakzan, mii'minlerin emiri Osman'a hiicum ettin ve onu
oldiirdiin mii?
382 IBNKES1R

- Bunu ni~n yapm1~ olahm? Ama onun oldiiri.ilmesi agruna gitme-

di ve beni iizmedi de.
Hz. Ali'nin oglu Hasan, konu~malanm kesip araya girdi ve Ebu Mu-
sa'ya ~oyle dedi:
- Halkln bize yonelmesine ni~in engel oluyorsun?
-Allah'a yemin ederim ki biz, durumu diizeltmekten ve ban~tan
ba~ka bir~ey istemiyoruz. Mii'minlerin emiri Ali gibi kotiiliikten ve fe- tu
sattan korkan ba~ka biri yoktur.
- Dogru soyledin, anam babam sana feda olsun. Ama kendisine da- Sc
m~Ilan ki~i giivenlidir. Ben Peygamber (s.a.v.)'in ~oyle buyurdugunu m
i~ittim: "Bir fitne ortaya pkacaktlr. 0 fitne zamamnda oturan ki~i ayak- 0
ta durandan daha haYirh olacaktlr. Ayakta duran ki~i yiiriiyenden daha ki
haYirh olacakbr. Yiiriiyen ki~i siivari olandan daha haYirh olacakbr.
Cenab-1 Allah, bizi karde~ kllill. Kanlanm1Z1 ve mallanm1Z1 birbirimize R:
la
haram klld1.
it:
Ammar, Ebu Musa'run bu konu~masma klzill ve Ebu Musa'ya sov-
dii. Sonra da ~oyle dedi:
- Ey insanlar, o kendi kendini vasfetmektedir. Sen bu fitnede otu- m
ruyorsun, ancak ayakta duran senden daha haYirhd1r. cil
Sonra Beni Temim kabilesinden bir adam, Ebu Musa tarafim tuta-
rak Ammar'a klz1p sovdii. Ba~kalan da ayakland1lar. Ebu Musa, insan- ar
lan kavgadan men ediyordu. Bagn~malar ~ogalill. Giiriiltii oldu ve ses- nl
ler yiikseldi. Ebu Musa da ~oyle dedi: bi:
- Ey lnsanlar, bana itaat edin. Arap milletlerinin en hayrrhs1 olun
ki, onlara mazlum kimseler s1~rur. Korkuda olan kimseler, onlarm ara- n1
smda giiven duyar. Fitne geldigi zaman i~ler kan~1r. Fitne pklp gittigi
zaman fitne oldugu anla~Ilrr. Bundan sonra Ebu Musa, insanlan birbir- sa
mi
lerine el uzatmaktan menetti ve evlerine kapanmalanm buyurdu.
na
Zeyd b. Sohan kalklp ~oyle dedi: gi1
- Ey insanlar, mii'minlerin emirinin yanma gidin. Miisliimanlann te
efendisinin yanma gidin. Topluca ona vann. Hl
Ka'ka' b. Amr da kalklp ~oyle dedi: la;
- Mii'minlerin emirinin soyledikleri dogrudur. Ama insanlar ara- ni:
smda zalimi zulmiinden meneden, mazlumun hakklm koruyan bir emi
rin bulunmas1 gerekir ki, onun vas1tas1yla diizen saglansm. insanlann tO]
da~ruk i~leri toparlansm. Mii'minlerin emiri Ali, kendisine yiiklenilen be
gorevin hakklru vermi~tir. <;agnsmda insafh davranm1~br. 0 sadece Is- du
lahab istiyor. Ban~tan yanaillr. Hep birlikte ona gidin. tic
Abdi Hayr ise ~oyle dedi: ni
 BDYOK ISLAM TARIHI 383

- ~u anda insanlar (yani Mi.isli.imanlar) dart fi.rkaya aynlmu~lar­

chr. Ali, KG.fe'nin yalonmda taraftarlanyla birlikte bulunuyor. Talha ve
Zi.ibeyr Basra'da bulunuyorlar. Muaviye ise, ~am'da bulunuyor. Diger
taraftan Hicaz'da kendilerinden vazge~ilmeyen ve bir tarafa itilemeyen
ancak hi~ kimseye kar~1 ~arp1~mak istemeyen Hicaz ehli bulunmakta-
dir. Ebu Musa, sozi.in burasmda ~oyle demi~ti:
-l~te Hicaz'da bulunanlar en haJirh f1rkad1r.l~te fitne kopmu~­
tur.
Bundan sonra orada bulunanlar kar~Il1kh laf atmaya ba~lad1lar.
Sonra Ammar ile Hz. Ali'nin oglu Hasan minbere ~1k1p insanlara,
mi.i'minlerin emiri Ali'nin yanma gitmeleri ~agnsmda bulundular.
Onun, halk arasmda ban~ istedigini ifade ettiler. Ammar da Hz. Ai~e'ye
ki.ifreden bir adam1 i~itince ona ~oyle dedi:
- Sus, horlanas1 adam, kopekler sana havlasm! Vallahi Ai~e,
Rasulullah (s.a.v.)'m di.inyada ve ahiretteki zevcesidir. Ama Cenab-1 Al-
lah, sizi onun vas1tas1yla imtihan etti ki kendisine mi yoksa Ai~e'ye mi
itaat ettiginizi bilsin.
Hicr b. Adiy de kalklp ~oyle dedi:
- Ey insanlar, mi.i'minlerin emirinin yanma gidin. "lsteyen, iste-
meyen, hepiniz sava~a ~1kln. Allah yolunda mallanmzla, canlanmzla
cihad edin. Bilirseniz bu sizin i~in haJirhdir." (ct-Tevbe, 41.)
Her ki~inin ayaga kalklp konu~tugu ve insanlan Hz. Ali'nin saflan
arasma kablmaya te~vik ettigi zaman Ebu Musa, onlan Hz. Ali'nin ya-
nma gitmekten men ediyordu. Minberin i.izerinde Ammar ve Nasan'la
birlikte duruyordu. Nihayet Hz. Ali'nin oglu Hasan, ona:
- YaZiklar olsun sana, anas1 olesice, yarum1zdan uzakla~ ve minbe-
rimizi terket, dedi.
Anlabld1~na gore Hz. Ali, E~ter'i Kufe'ye gondermi~, o da Ebu Mu-
sa'Yl Kufe valiliginqen azlederek aym gecede vali kona~ndan ihrac et-
mi~ti. Ondan sonra KUfeliler, Hz. Ali'nin saflan arasma kablma ~agnsi­
na icabet etmi~ler ve Hz. Hasan'la birlikte karadan ve Dicle nehrinden
gitmek i.izere 9000 ki~i Hz. Ali'nin yanma varm1~larw. Ba~ka bir rivaye-
te gore ise Hz. Hasan'la birlikte 12000 ki~i, Hz. Ali'nin yanma gitmi~.
Hz. Ali de bir cemaatla Zikar'da yol i.izerinde onlan kar~1lami~b. K~I­
layan cemaat arasmda lbn Abbas da varch. Hz. Ali, hepsine; ''Ho~ geldi-
niz diyerek ~oyle hitap etmi~ti:"
- Ey Kille halkl, siz Acem hi.iki.imdarlanyla kar~Ila~bmz, onlann
topluluklanru da~tbmz. Basral1 karde~lerimizin yanma bizimle bera-
ber gelmeniz i~in sizi ~a~rchm. Eger geri donerlerse ki, istedigimiz bu-
dur ne ala. Eger israr ederlerse onlara yumu~ak~a muamele ederiz. Ne-
ticede onlar bize haks1zhk yaparak zuli.im ba~latrrlarsa, o zaman geregi-
ni yapanz.l~inde ban~ bulunan bi.iti.in ~arelere b~ vurunuz. Islahab fe-
384 IllNKES1R

sada tercih ederiz. in~1llah bunu yapanz. Sc

Hz. Ali'nin etrafmda Zikar beldesinde tapland1lar. Hz. Ali'ye kati-
lan birliklerin tamnm1~ reislerinin adlan ~oyleydi: Ka'ka' b. Amr, Sa'd
b. Malik, Hind b. Amr, Heysem b. $ihab, Zeyd b. Sahan, E~ter, Adiy b.
Hatim, Mi.iseyyeb b. Neciyye, Yezid b. Kays ve Hicr b. Adiy.
Abdi.i'l-Kays kabilesi, bi.iti.ini.iyle Hz. Ali'nin bulundugu Zikar ile
Basra arasmda durup anun gelmesini bekliyarlardi. Binlerce ki~idiler. sa
Hz. Ali, Basra'da bulunan Talha ve Zi.ibeyr'e el~i alarak Ka'ka'1 gonderdi ye
ki, anlan kendi saflan arasma kablmaya ve dastluk baglan tesis etme- m
ye davet etsin. Aynhk ve ihtilafm bi.iyi.ik bir gi.inah aldugunu anlatsm. y~

Ka'ka, Basra'ya gitti. Once mi.i'minlerin annesi Hz. Ai~e ile gori..i.~i.ip ana ti.i
~oyle dedi: m
- Anac1~m, bu beldeye seni getiren sebep nedir? et
- Ey agulca~z1m, insanlarm arasm1 di.izeltmek i~in geldim. ar
- Talha ve Zi.ibeyr'e haber gander de senin yamna gelsinler. Onlar- VE
la da senin huzurunda kanu~al1m. ib
Haber gonderildi. Talha ve Zi.ibeyr, Hz. Ai~e'nin bulundugu yere le.
geldiler. Ka'ka', anlara ~oyle dedi: d~
-Ben, mi.i'minlerin annesi Ai~e'ye buraya ni~in geldigini sardum. f?l
insanlarm arasm1 bulmak ve fesadi yak etmek i~in geldigini soyledi. ol
-Biz de bunun i~in geldik. le
- Bu di.izeltmenin ve ara bulmamn yalu nedir? Bunu bana soyleyin.
Bu di.izeltme ne ~ekilde yap1lacakbr? Allah'a yemin ederim ki, eger yo-
lunu bilirsek di.izeltmeyi yapar, fesad1 artadan kaldinrd1k. Eger bile- g(
mezsek bunu yapamaYJz. b~
- Osman'm katillerini istiyaruz. Eger a katiller kendi hallerine bi-
rakihrlar ve anlara ili~mezlerse, bu Kur'an-1 terk etmek demektir. H
- Siz, Basra halkindan Osman'm katilleri alan bir~ak kimseyi ol- v~

di.irdi.ini.iz. Bu gi.in dagruluga herkesten once sizin yonelmeniz gerekir.

600 adam oldi.irdi.ini.iz. 6000 ki~i size kar~l ~Ikb. Sizi terkedip gittiler, hi
yammzdan aynld1lar. Harkus b. Zi.iheyr'i oldi.irmek istediniz. Onu, m
6000 ki~i size karf?I karudu. Eger anlan kendi hallerine terkederseniz b:
bu soylediklerinizi de terk etmif? alursunuz. Eger anlarla ~arp1~acak ve h,;
sizden aynlan adamlara karf?I kayacak alursamz, ha~ kar~liamadi~Iz d:
bu alaylardan daha bi.iyi.igi.i ile kar~1la~1r ve nefret duyarsm1z. (yani R
amacm1z Osman'm katillerini oldi.irmeksr ve bunda bir maslalfat gor- lu
mekteyseniz bilesiniz ki, anlan oldi.irdi.iguni.iz takdirde daha bi.iyi.ik bir t\
fesat pkacakbr.) 6000 ki~i kendisini karudugu i~in Harkus b. Zi.i- y;
heyr'den, Hz. Osman'm aci.ini.i almaktan aciz kald1~mz gibi ben de Os- si
man'm katillerini ~imdilik oldi.irmemekte mazurum. 0 katilleri oldi.ir- m
me if?ini,anlan yakalama f1rsabm elde edinceye kadar erteliyarum. be
(:i.inki.i her f?ehirdeki ahalinin gori.if?i.i farkhd1r. Halk, ihtilafhalindedir. d:
 BOYOK !SLAM TARIHI 385

Sonra ~unu da biliyorum ki, Rebia ve Mudar kabilesinden bir topluluk,

meydana gelen bu hadise yiiziinden Osman'm katilleriyle sava~mak
i~in bir araya gelmi~lerdir.
Bunun iizerine Hz. Ai~e, Kaka'ya:
- Peki sen ne dersin? diye sorar, o da ~oyle cevap verir:
-Ben derim ki: Meydana gelen bu olaylann ilacr, hadiseleri ve in-
sanlan sakinle~tirmektir. Eger bu durum teskin edilirse, insanlann he-
yecanlan soner ve i~ sona erer. Bize bey'at ederseniz bu, hayra bir ala-
mettir. Rahmet ve iyilige dogru giden bir yolun miijdesidir. Fakat buna
yana~maz da i~i daha da biiyiiterek yan ~izerseniz,durum, ~erre ve ko-
tiiliige dogru ka}'lp gider ki bu, hakimiyetin ve miilkiin yok olmas1 de-
mektir. Afiyeti, saghk ve selameti isteyin ki, yiice Allah, onu size ihsan
etsin. Siz daha once lslam'm ba~lang~cmda oldugu gibi hayra ve iyilige
anahtar olunuz. Ne olur, belaya ve musibete b~ vurup da onu b~1m1za
ve kendi ba~m1za sarillrma}'ln.Vallahi benim soyleyeceklerim bundan
ibarettir. Sizi bu sozlere uymaya ve hayra davet ediyorum. Bu musibet-
lerin sonunda yiice Allah'm, bizi daha biiyiik bir musibete ugrataca~n­
dan korkuyorum. Ba~1mza gelen bu felaketler, ger~ekten daha once dii-
~iiniilen ve tasarlanan ~eyler degildir. Bu i~ler, bir adamm bir ba~kasrm
oldiirmesi veya ondan nefret etmesi, ya da bir kabilenin ba~ka bir kabi-
leyi oldiiriip de ondan nefret etmesine benzemez.
Bu sozler iizerine onlar da Ka'ka'ya ~oyle dediler:
- Dogru ve isabetli soyledin. Kalk, ~imdi Ali'ye git.Eger Ali de bu
gorii~lerine aynen uyar ve bu gorii~lerle bize yakla~1rsa, o zaman bu i~
ban~la sonu~lanill, demektir.
Ka'ka', Hz. Ali'ye doniip durumu anlatti. 0 da son derece sevindi.
Her iki taraf ban~a yoneldi.Ancak bu ban~1 ho~ kar~1lamayanlar da
varill.
Hz. Ai~e de oraya ban~ amacryla geldigini bir haberciyle Hz. Ali'ye
bildirdi.lki tarafsevindiler, bunun iizerine Hz. Ali kalklp bir hutbe oku-
mu~, Allah'a hamdii senada bulunduktan sonra cahiliye doneminin
bahtsiZh~ndan ve mutsuzlugundan, lsl:lm'm geli~iyle eri~ilen mutlu-
luktan, Allah'm, bu iimmete verdigi nimetlerinden, Rasulullah (sa.v.)
dan sonra hilafet ve cemaatla nas1l bir nimete erdiklerinden
Rasulullah'tan sonra gelen her iki halifenin doneminde de ayn1 mutlu-
lugun siirdiigunden, fakat Cenab-1 Allah'm insanlara ihsan ettigi bu iis-
tiinltikleri loskanan ve diinya}'l taleb eden l}erli bir grubun ~p bu ola-
ya sebebiyet verdiginden so,z etmi~ ve bunlann lsl:lmiyet'i tekrar geri-
sin geriye ~evirmek istediklerini anlatm1~, sonra sozlerini ~oyle bitir-
mi!i: "Allah, mutlaka arzu ettigini ortaya koyar ve diledigini yapar, ha-
beriniz olsun ki, ben yann ~Iklp gidiyorum. Siz de bana uyup ~p bura-
dan gidin. Hz. Osman'm oldiiriilmesine yarwmc1 olanlar yola pkmasm-
n. ISLAM TARllil, C.VII, F.25
386 ffiNKESlR

lar.»
y
Hz. Ali, bu konu§masmi yapbktan sonra, Hz. Osman'm oldiiriilme- p
sinde eleba§hk yapan E§ter en-Nehai, ~ureyh b. Evfa, lbn Sevda laka-
d
biyla bilinen Abdullah b. Sebe', Salim b. Salebe ve Gulab b. Heysem gibi
d
tanmmi§ liderler ba§kanh/Pnda 2500 ki§i bir araya gelip toplanru. Bun-
e
larm aralarmda bir tek sahabe yoktu, bunlar dediler ki: «Bu da ne! As-
n
lmda gorii§ §Udur: Ali, Allah'm kitabm1 en iyi kavrayan ve en iyi bilen
n
bir kimse oldugu i~in Osman'm katillerini er-ge~ yakalapp Allah'm em-
rini yerine getirecek ve bu konuda titiz davranacilk ilk insanrur. Onun
n
soylediklerini i§ittiniz, yann insanlan size kar§l toplayacakbr. Aslmda
biitiin kavim sizi ele ge~irmek istiyor. Saym1z az, onlannki ise ~oktur,
l\1
ne yapacaks1mz?
d
E§ter dedi ki: Talha ile Ziibeyr'in bizim hakklm1zda neler dii§iin-
diiklerini biliyoruz. Ali'nin ise bizim hakklm1zdaki dii§iindiiklerini bu-
rr
giine kadar bilmiyoruz. Eger onlarla antla§ml§Sa demek ki, bizi oldiir-
b
mek i~in antla§mi§lardir. Eger durum bu merkezde ise, Ali'yi de Os-
man'm pe§ine takar (ve onu oldiiriiriiz). 0 zaman millet de susarak bi-
zim yapbklanm1za raz1 olur.
lbn sevda (Abdullah b.Sebe) ise, §Oyle dedi:
- Senin gorii§iin ne kadar kotii! Eger Ali'yi oldiiriirsek bizi de oldii-
riirler. Ey Osman'm katilleri olan bizler! Biz 2500 ki§ilik bir grubuz.Tal-
ha ile Ziibeyr ve taraftarlanna gelince 5000 ki§idirler, onlara gii~ yetire-
meyiz, onlar bizi ele ge~irmek istiyorlar.
Gulab b.Heysem ise, §Oyle dedi:
is
- Gelin, onlan kendi hallerine b1raklp gidelim, ba§ka §ehirlere yer- ·
le§elim, orada kendimizi koruyahm.
ibn Sevda (Abdullah b. Sebe'), §Oyle dedi: Ne kadar ~otii bir gorii~!
m
Vallahi herkes sizin ayn bir grup olup gitmenizden dolap sevinir. Eger
siz, bu iyi ve her tiirlii kotiiliikten uzak olan insanlarla bir arada olursa-
mz, mesele yok. Eger aynhp ta kendi ba§miza bir grup olursamz nerede
te
bulunursamz bulunun, vallahi insanlar sizi oldiiriirler. Sizin iistiin ol-
mamz ve bu i§ten s1ynlmaniz, her iki grubun ~arp1§mas1yla miimkiin-
m
diir. Eger onlar yann birbirlerine dii§erlerse, siz aralanndan yava§~a
~ekilip pklmz ve onlara herhangi bir §ekilde yarrum konusunda da soz
vermeyiniz. Siz, kimin yanmda olursan1z onun sava§tan vazge~mesi
ri1
ka~m1lmazrur. Burada yap1lacak tek §ey, Ali'yi Talha ve Ziibeyr ile ~ar­
ya
pl§hnp onlan birbirine dii§iirmektir. Bu gorii§iimii dikkate alm.
til
Boyle dedikten sonra aynldllar. Sabahleyin de Ali yola pkb. Abdi.i'l-
Kays kabilesinin adamlannm bulundugu yere varru. Onlar da kendesi-
ne kabhp yola pkblar. Nihayet Zaviye'ye varrular. Hz. Ali, oradan Bas-
ra'ya dogru hareket etti. Talha ve Ziibeyr ile beraberindekiler de Hz.
Ali'yi kar§1lamak i~in yola ~1khlar. Ubeydullah b. Ziyad'm ko§kiiniiniin
ne
 B"OYOK ISLAM TARlHl 387

yamnda toplan<hlar. Her iki taraf ayn ayn yerlerde konakla<hlar. Hz.
Ali, askerlerini biraz one al<h, digerleri gelip ona katll<hlar. u~ gi.in ora-
da durdular. lki taraf arasmda haberle~me ve yaZI§ma devam etti. Bu
durum hicri otuzaltmcr sene cemaziyelahir aymm ortalannda cerayan
etmi~ti. Baz1 kimseler, Talha ve Ziibeyr'in fi.rsab degerlendirerek Os-
man'm katillerini ele ge~rmelerini teklif etmi~ler, onlar da §Oyle de-
mi~lerdi:
«Ali, bu i~in teskin edilmesini tavsiye etti. Biz de bu hususta ban§-
mak iizere ona haber gondermi~iz.»
Hz. Ali de kalklp taraftarlarma bir hutbe irad etti. Aver b.Neyyar el-
Mankari kallap ona Basra'ya ni~in geldigini sordu.O da §Oyle cevap ver-
di:
- Durumu diizeltmek, fesad1 yok etmek, intikam ate~ini sondiir-
mek, insanlan haJir iizerinde toplamak ve iimmetin bu galeyaruru ya-
b~brmak i~in geldim.
- Ya senin bu ~agnna icabet etmezlerse ne yaparsm?
- Onlar, bize ili~medikleri siirece biz de onlara ili~meyiz.
~ Ya onlar, bizi rahat b1rakmazlarsa ne yaprsm?
- Kendimizi onlar kar~1 savunuruz.
- Onlar da senin gibi dii~iinayorlar m1?
-Evet.
Ebu Selam ed-Dalani kallap Hz. Ali'ye ~oyle bir soru sordu:
- Eger bu adamlar, Osman'm kanm1 istemekte ger~ekten samimi
iseler, bu hususta delilleri var m1<hr?
- Evet, var<hr.
- · Peki bu karu aramakta gecikme konusunda senin bir delilin var-
mi<hr?
- Evet, var<hr.
- Eger biz ve onlar, yann kar~1 kar~1ya gelip ~arpl§Irsak loyamet-
teki durumumuz ne olacakbr?
- Bizden ve onlardan kalbi Allah'a bagh olan bir kimse oldiiriiliirse
mutlaka Cenab-1 Allah'm onu Cennet'e koyaca~ru iimid ederim.
Hz. Ali, orada bulunanlara bir konu~ma yaparak §Oyle buyurdu:
«Ey Miisliimanlar, kar~1m1zda bulunan bu Miisliimanlar i~ dille-
rinizi ve ellerinizi tutun. Salan bu konuda bizden ileri gitmeyin.Qiinkii.
yann kiyamet gi.inii.nde bu gii.n dii~manl1~ ba~latanlar dava edilecek-
tir.»
0 esnada Ahnefb. Kays, bir toplulukla gelip Hz. Ali'ye katu<h. Ah-
nef, Harkus b. Zii.heyr'i, Talha ve Ziibeyr'e kar~1 korumu~tu. Medine'de
Hz. Ali'ye bey'at etmi~ti. Zira o, Hz. Osman, Medine'de ku~atma altma
ahn<h~ zaman oraya gelmi~; Ai~e, Talha ve Zii.beyr'e §Oyle bir soru yo-
neltmi~ti:
388 lnNKESl:R

- Eger Osman oldiiriiliirse kime bey'at edeyim? ra

- Ali'ye bey'at et.
Osman oldiiriiliince Hz. Ali'ye bey'at etmi~ti. Sonra Ahnef, ~oyle de- ar
mi~tir: «Ali'ye bey'at ettikten sonra kavmime dondiim. Ama daha feci «S
bir halle kar~lia~bm. Nihayet insanlar, Hz. Osman'm intikam1m almak lal
amac1yla Hz. Ai~e'nin buraya geldigini soylediler. Ben de kime uyaca- di:
~m hususunda ~a~bm. Ebu Bekir'den duydugum bir hadis vas1tas1yla va
Cenab-1 Allah, beni korudu. Zira bu hadiste Rasulullah (s.a.v.), ba~lan­ otl
na Kisra'mn kiZim ge~iren Farshlann durumunu duyunca ~oyle buyur- lru
mu~tu: «Yonetimlerinin ba~ma bir kaillm ge~iren bir millet, felah bul- tUJ
mayacakhr.» da
Klsaca demek istedigimiz ~udur ki, Almef, 6000 ok~usuyla birlikte hil
Hz. Ali'nin saflanna kabld1~nda Hz. Ali'ye ~oyle dedi:
-istersen seninle omuz omuza sava~1nm. istersen de 10 000 luh~h
adam1 sava~ alanmdan uzakla~bnnm.
-Sen on bin klh~h adam1 sava~ alanmdan uzaklabr, bize ili~me­ eel
sinler. z-u
Bundan sonra Hz. Ali, Talha ile Ziibeyr'e ~u mealde bir mektup gon- va
derdi: «Ka'ka' b. Amr'a verdiginiz soze baghysan1z bize ili~meyin. Otu- mi
rahm bu i~i gorii~elim.» Onlar da Hz. Ali'nin, bu mektubuna kar~1 ~u lu
cevabi mektubu gonderdiler: «Biz, insanlar arasmda ban~ tesis etmek
maksad1yla Ka'ka b. Amr'a verdigimiz soze baghJIZ.» Boylece herkesin
kalbi rahatlaill. Siikuna erdiler. iki ordudaki askerler, arkada~lanyla diJ
gorii~iip konu~tular. Ak~am olunca Hz. Ali, Abdullah b. Abbas'1 ~1 ta-
rafa gonderdi. Onlar da Muhammed b. Tuleyha es-Seccad'1 Hz. Ali tara- "C
fina gonderdiler. Boylece iki taraf da rahat bir gece ge~diler. Ancak Hz.
Osman'm katilleri, en kotii geceyi ge~irdiler. Onlar geceleyin bir araya
gelip mii~avere yapblar. Ve fecir dogar dogmaz sava~1 ba~latmak kara- dil
nm alilllar. Fecrin dogu~undan once ayaklanilllar. 2000'e yakln ki~iydi­
ler. Her grup kendi yaklnmdaki tarafa hiicum etti. Klh~la salillrilllar.
tki taraf da kendilerini korumak i~in silahlarm1 ele al1p sava~maya ba~­ eb
lad11 G. 1nsanlar, uykudan uyand1lar. "Kufeliler, geceleyin bize hiicum
ettiler, bize ihanet ettiler." dediler. ve
Bunun, Hz. Ali taraftarlanndan gelen bir hiicum oldugunu zannet- SOl
tiler. Durum, Hz. Ali'ye bildirilince o:
- ~u insanlara ne oluyor? diye sorunca:
- Basrahlar gece bize baskin yapblar, diye kar~1hk verdiler.
Her taraf, kendi silahlm ko~up alill, Zirmm giydi, atlanna hindi. As- ke
lmda ne yap1lill~m hi~ kimse bilmiyordu. Bu, Allah'm takdir etmi~ ol- atl
dugu bir kaderiydi. Sava~ iyiden iyiye klz1~b. Kahramanlar miibareze ba
yapblar. Bahamrlar, sav~ meydamnda tur attilar. tki ordu kar~1 k~I­
ya geldi. Hz. Ali'nin etrafinda 20 000 asker; Hz. Ai~e ile adamlarmm et-
 BUYUK ISLAM TARIHI 389

rafmda da 30 000 asker toplanm. innalillah ve inna ileyhi raciun.

Abdullah b. Sebe taraftarlan -Allah onlan kahretsin- ~arp1~maya
ara vermiyorlarm. Fi.itursuzca sava~Iyorlarm. Hz. Ali'nin mi.inadisi de:
«Sava~maya son verin,sava~maya son verin!» diye sesleniyor, ama ku-
lak veren kimse olmuyordu. Basra karus1 Ka'b b. Si.ivvar gelip ~oyle de-
di: «Ey mi.i'minlerin annesi! insanlara yeti~. Belki Cenab-1 Allah, senin
vas1tanla insanlan ban~bnr. Hz. Ai~e, devesinin i.izerindeki mahfesine
oturdu. Onun mahfesini z1rhlarla kapathlar. Gelip insanlann sava~bk­
lan yerde durdu. Ama onlar birbirlerine salmnyor, sava~ meydamnda
tur abyorlarm. Sava~ alanmda ~arp1~anlar arasmda Zi.ibeyr ve Ammar
da varm. Ammar, m1zra~ru Zi.ibeyr'e f1rlatacakb. Ama Zi.ibeyr, kendini
bir tarafa ~ekiyor ve ona ~oyle diyordu:
-Ey Ebu Yakzan, beni oldi.irecek misin?
- HaYir, ey Abdullah'm babas1.
Zi.ibeyr, Rasill.ullah (s.a.v.)'m «Ey Ammar! Seni asi bir grup oldi.ire-
cektir.» hadisini habrlam~ i~in Ammar'l oldi.irmekten vazge~ti. Yoksa
Zi.ibeyr, ondan daha gi.i~li.iydi.i. Bu sebeple onu oldi.irmedi. Zaten bu sa-
va~ta iki taraf da yarallian oldi.irmemeye, ka~aru kovalamamaya soz ve-
mi~lerdi. Buna ragmen ~ok saJlda adam oldi.iri.ildi.i. Nihayet Hz. Ali, og-
lu Hasan'a ~oyle dedi:
- Ey Hasan, ke~ke baban bundan yirmi sene once olmi.i~ olsaym.
- Babac1~m, ben seni bu i~ten vazge~irmeye ~al1~ml~bm. Sen beni
dinlemedin.
Said b. Ebi Ucre, Kays b. Ubade'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
"Cemel sava~mda Hz. Ali, oglu Hasan'a ~oyle dedi:
- Ey Hasan, ke~ke baban bundan yirmi sene once olmi.if? olsaym.
-Babac1~m, ben seni bu i~ten vazge~irmeye ~ah~mif?tlm. Ama beni
dinlemedin.
-Ben i~in bu noktaya varaca~ru di.i~i.inememi~tim.»
Mi.ibarek b. Fudale, Hasan b. Ebi Bekre'nin ~oyle dedigini rivayet
etmi~tir: .........
«Cemel gi.ini.inde sava~ ~iddetlenince Hz. Ali, kellelerin koptugunu
ve yere di.i~ti.iguni.i gordi.igu zaman oglu Hasan'1 tutup bagnna bash,
sonra ~oyle dedi:
- Ey Hasan, dogrusu biz Allah'a aidiz ama bu durumdan sonra ar-
bk ne hay1r urn ul ur?»
lki ordu kar~1 karf?Iya gelip saf halinde dizildikten sonra Hz. Ali,
kendileriyle konu~mak i~in Talha ve Zi.ibeyr'e haber gonderdi. Bunlar,
atlannm boyunlan birbirine girinceye kadar yakla~blar. Konu~maya
ba~lad1lar. Hz. Ali, onlara ~oyle dedi:
· - Gori.iyorum ki atlar, adamlar ve techizatlar toplami~Simz. Ama
k1yamet gi.ini.inde kendinizi savunacak bir mazeretinizi hazirlammz
390 IBNKES1R

nn? Allah'a k~1 gelmekten sakmm ve orgiisiinii saglam ordiikten son-

ra bozan kadm gibi olmaym. Ben sizin kammZI korumak i¢!1 hakim ol-
madlm m1? Siz benim kan1m1 koruyacaksm1z, ben de sizinkini koruya- g
ca~m. Kanu~n1 helal kllmamz1 gerektirecek bir hadis mi var?
Talha dedi ki:
-Sen, halkl Osman'a kar~1 kl~klrttm. k
-0 giin, Allah onlara kesinle~mi~ cezalanm verecektir.» (en-Nur,
25.) Allah, Osman'm katillerine lanet etsin. n
-Ey Talha, sen kendi zevceni evinde gizlerken Rasulullah'm zevce- t:
sini buraya getirdin. Onu vesile edinerek sav~1yorsun. Oyle mi? Sen
bana bey'at etmedin mi?
- Sana bey'at ettim ama o zaman boynumun iizerinde klhc duru- n
yordu, korktugum icin bey'at ettim.
- Ey Ziibeyr! Sen nicin buraya geldin? ~~
- Senin yiiziinden geldim ve halifelige benden daha laYik olmadl~- n
m dii~iindiigum icin geldim A
- Habrhyor musun, bir giin Rasulullah (sa.v.) la birlikte bir yerde v:
yiiriiyordum da Ben-i Ganem den gectigimiz s1rada Rasulullah (s.a.v.) A
bana baklp tebessiim etti ve ben de ona baklp tebessiim ettim.Sen o an-
da Rasulullah'a: ''Ebu Talib'in oglu niye bu kibrini brrakm1yor?" dedigin d
zaman Rasulullah (s.a.v.), sana ~oyle demedi mi: «Ebu Talib'in oglunda A
kibir yoktur ve bir giin sen onunla haks1z yere carp1~acaksm.» R
- Vallahi dedigin dogrudur. $u anda Rasulullah'm dediklerini ha- d
trrladlm, eger bunlan daha once habrlam1~ olsaydlm kesinlikle buraya le
gelmezdim. Bundan sonra da ebediyyen sana kar~1 sava~acak degilim.» a
Beyhaki, Harb b. Ebi Esved ed-Diieli'nin ~oyle dedigini rivayet et- d
mi~tir: d
«Alive adamlan, Talha ile Ziibeyr'e yakla~bklannda, saflar ka~1
kar~1ya geldiklerinde Raswullah (s.a.v.)'m katmna binmi~ olan Hz. Ali, a
one Cikb ve ~oyle seslendi: «Ben Ali'yim. Bana Ziibeyr b. Avvam'1 ca~­ e:
nn.»
Ziibeyr'e seslenildi, 0 da ge]J:li. Birbirlerine yakla~blar. oyle ki, iki-
sinin bineklerinin boyunlan birbirine degdi. Hz. Ali, ona ~oyle dedi:
- Ey Ziibeyr! Allah a~klna soyle. Rani bir giin falan yerde iken
Raswullah (s.a.v.) sana ugradl ve ~oyle sordu: Ey Ziibeyr, sen Ali'yi sev-
mezmisin? Sen de demi~tin ki: «DaYIID oglunu, amcam oglunu ve dinda- v:
~lml nas1l sevmem ?» h:
Yine Rasulullah, sana ~oyle demi~ti: «Ey Ziibeyr! Ama vallahi sen h
kendisine haks1zhk ederek Ali ile sava~acaksm.» ti
Ziibeyr dedi ki: «'
- Evet, vallahi ben bu hadisi unutmu~tum. Rasulullah (s.a.v.) dan k
duydugumdan beri habrlam1yordum. $imdi habrladlm. Vallahi artlk 'b:
 BDYOK ISLAM TARIHI 391

ebediyyen seninle sava!?mayacaiP.m.

Boyle dedikten sonra Ziibeyr, bineginin iizerinde saflan yara yara
geri doniip gitti. Abdullah b. Ziibeyr, kar!?Isma 91-klp ona §oyle sordu:
- Neyin var? Sana ne oldu?
- Ali, Rasulullah'tan duydugum §U hadisi bana hatirlatti: "Sen,
kendisine haks1zhk ederek Ali ile sava§acaksm.»
-Sen sava§mak i~n mi buraya geldin? Oysa sen, insanlarm arasi-
m bulmak ve sulh yapmak ivin buraya geldin. Allah, bu i!?i senin vasi-
tanla diizeltecek ve boylece ban§ yap1lacakbr.
- Ben, kendisiyle sava!?mamak ivin Ali'ye yemin ettim.
- Yemin keffareti olarak kolen Serkis'i azad et ve inhanlann arasi-
m buluncaya kadar burada dur.
Zubeyr, kolesini azad etti ve orada durdu. tnsanlann i§i karl!?IP ara-
larmda l.htilafvuku bulunca atmm iizerinde vekip gitti. Hz. Ai§e'nin ya-
nma vardi. Ali ile sava!?mayacaiP.na yemin ettigini ona da anlatb. Oglu
Abdullah, kendisine dedi ki: "Sen insanlan topladm, kar§I tarafla sa-
va§mak iizere kar!?I kar!?Iya geldiklerinde ise aralanndan ~1ktm. Sen,
Ali'ye yapbiP.n yeminin keffaretini ode ve burada bekle."
0 da kolesini azad etti. Azad ettigi kolenin Serkis admda bir kole ol-
dugu soylenir. Ba!?ka bir rivayette anlablmiP.na gore Zubeyr, Ammar ile
Ali'yi bir arada gorunce sava!? alanmdan doniip gitmi!?tir. Qunkii o,
Rasulullah (s.a.v.)'m, Ammar'a: «Seni asi bir topluluk oldiirecektir.» de-
digini i!?itmi!?ti ve Ammar'm o giinde olduriilmesini istememi!?ti.» Nak-
lettigimiz bu hadis sahih ise, demek ki Ziibeyr, bu hadis sebebiyle sava!?
alamndan donup ditmi!?ti. Ve Hz. Ali'ye yapbiP. yeminin keffaretini ode-
dikten sonra tekrar onunla sava!?mak ivin sava!? alanmda beklemi§ ol-
dugu akla uymayan uzak bir ihtimaldir. Dogrusunu Allah bilir.
Klsaca demek istedigimiz §udur ki, Cemel sava!?mda Ziibeyr, sava§
alanmdan dondukten sonra Vadi's-Siba' denen bir yerde mola vermi§, o
esnada Amr b. Cermuz admda biri omi takip etmi§ti. Ziibeyr, uyumakta
iken Amr b. Cermuz gelip ansiZin onu oldiirmii!?tii.Bununla ilgili detayh
a9J.klamayt ileride verecegiz.
Talha'ya gelince, sava§ alamnda hedefini Sa§Irml§ serseri bir ok ona
isabet etmi§ti. Bu oku Mervan b. Hakem ona firlatmi§b. Dogrusunu Al-
lah bilir. Talha, yaralanan ayaiP.m abmn bedenine yapi§bnp yoluna de-
vam etmeye ~ah~mi§, ancak ab ona serke§lik yapmca: «Bana gelin ey Al-
lah'm kullari, bana gelin ey Allah'm kullan!~> diye iinlemi§, pe§ine takl-
hp kendisini tutan bir kolesine: (<Yaz1klar olsun sana! Beni evlere gO-
. tiir.» demi!?ti. AyaiP. ·kanachiP. ivin ayakkab1s:i kanla dolmU!?tu. Kolesine:
«Terkime bin» demi!?ti. Kan kaybettigi i¢n giiciinii yitirmi!?ti. Kolesi ter-
kisine binerek onu binek iistiinde tutmu!? ve Basra'daki bir eve gotiiriip
'brrakmi§b. Kendisi de orada vefat etmi§ti. Allah ondan raz1 olsun.
392 IBNKES!R

Hz. Ai~e, mahfesinin uzerinde sava§ alanmda ilerledi. Sava§ lnZI~Ip

~arp1~ma ~iddetlenince Zubeyr geri donmu~, Talha'da oldurillmiil?tii. 0
esnada Basra kadls1 Ka'b b. Suvvar, bir mushafi eline alm1~, Hz. Ai~e de
ona: «Qarp1~anlan bu mushafa davet et.» diye emretmi~ti. Ka'b b. Suv-
var, mushafi eline al1p sava~ alamnda ilerleyince Kille ordusunun oncti- ri
leri onu kar~Ilam1~lardl. Abdullah b. Sebe' ve taraftarlan, askerlerin rE:
onunde bulunup ele ge~irdikleri Basrahlan olduriiyorlardl. F1rsabm dt
bulduk~a hi~bir kimseyi oldiirmekten geri durmuyorlardl. Ka'b b. Suv- G
var'm mushaf1 eline al1p yiiksekte tuttugunu goriince onu ok yagmuru- S:
na tutarak oldurduler. Oklan mu'minlerin annesi Hz. Ai~e'nin mahfesi- n
y
ne de ulal?Iyordu. Bunun uzerine Hz. Ail?e:
-Allah Allah! Ey ogullanm, hesap giiniinii habrlaym! diye ba~r­ b~
di.Ellerini kaldlnp Hz. Osman'm katilleri olan o sald1rganlara beddua l?i
etmeye bal?lad1. Orada bulunan kirmmeler de onunla birlikte yuksek ce
sesle beddua etmeye bal?lad1lar. Bu giirultiiler, Hz. Ali'nin kula~na va- b£
nnca; «Bu giiriiltii de ne?» diye sordu. Orada bulunanlar:«Mu'minlerin AJ
annesi,Hz. Osman'm katillerine ve bu katillerin taraftarlanna beddua hl
ediyor» dediler.
Hz. Ali de: «Allah'1m, Osman'm katillerine lanet et.>> dedi.Abdullah
b. Sebe' ve adamlan, Hz. Ail?e'nin mahfesine ok atmaya devam ettiler.
Oyle ki, ablan oklann saplanmas1 neticesinde mahfesi kirpiyi andirdi. l?e
Hz. Ail?e de yanmda bulunanlan, bu sald1rganlan durdurmaya te~vik ne
etti. Yanmdaki koruyuculan, onlara karl? I sald1nya ge~irdi. Onlar da Ul
sald1rganlara hucum ettiler ve bu hucum, Hz. Ali'nin bulundugu yere Y1
kadar uzand1. Hz. Ali de oglu Muhammed b. Hanefiyye'ye: go
- Yaz1klar olsun sana! Bayra~ al ve ilerle! diye emir verdi.
Ancak Muhammed b. Hanefiyye, bu emri yerine getirmeyince Hz.
Ali, onun elinden bayra~ ahp ilerledi. Saval? dolab1 bir bu yana, biro ya-
na donuyordu. Bazen Basrahlann lehine, hazen de Kufelilerin lehine
cereyan ediyordu. Qok saJida adam ve buyuk bir topluluk oldiiriildu. Bu
saval?taki kadar ~ok el ve aya~n kesildigi bal?ka bir saval? goriilmedi.
Hz. Ail?e de insanlan, Hz. Osman'm katillerine karl?I kll?kll?byordu. Sa-
gma baklp: «Bunlar kimlerdir? diye sorunca onlar:«Biz, Bekir b. Vail ka-
bilesindeniz.» dediler. Hz. Ail?e de: «Adamm birisi, sizin hakklmzda ~oy­
le demil?ti, dedi. Demirle bize geldiler. Onlar himmet sahibi el?rafbrlar.
Bekir b. Vail kabilesidirler.» di.
Sonra Beni N aciye kabilesi, ardmdan da Beni Dabbe kabilesi Hz. n.
Ail?e'ye SI~ndllar. Onun saflan arasma kabldllar. Bu saval?ta onlardan rir
da ~ok saJida adam olduruldu. Sl)
Anlabld1~na gore bu saval?ta Hz. Ail?e, devesinin yulanm tutmu!i ca
olarak duruyordu. 0 esnada yetmil? erkegin eli kesilmil?ti. Savq ~id­
detlenip taraftarlanmn beli klnldl~ zaman Beni Adiy b. Menafkabilesi on
 nDYDK ISLAM TARIHI 393

ilerledi ve f?iddetli bir f?ekilde ~arpif?b. Hz Aif?e'nin devesinin blli?Illi yiik-

selttiler. Kaq1 taraftakiler ise bu deveyi oldurmeyi ama~layarak f?Oyle
demif?lerdi: "Bu deve durduk~a savaf? da surecektir."
Devenin yulan Amre b. Yesribi'nin elinde bulunuyordu. Baf?ka bir
rivayete gore ise Amr b. Yesribi'nin elinde bulunuyordu ki bu adam, Am-
re'nin kardef?idir. Daha sonra Alba b. Heysem admdaki namh yigit, bu
devenin bulundugu tarafa salillrill. ibn Yesribi, onu oldurdu. Amr el-
Cemeli de saldmya ge~nce ibn Yesribi onu da oldtirdu. Bu arada Zeyd b.
Sahan ile Ernes Sa'saa b. Sohan da oldtirilldllier. Sonra Ammar b. Yasir,
ibn Yesribi'ye seslenerek saf arasmda ~arpu~maya ba!?lailllar. Ammar b.
Yasir, doksan ya!?mdayill. Uzerinde bir ktirk varill. Belini hurma lifiyle
baglami!?b. Orada bulunanlar: «inna lillah ve inna ileyhi raciunJ!?te
~imdi Ammar da olduruliip giden arkada!?lannm pe!?i sira ahirete go~­
cektir.» dediler. ibn Yesribi, ona bir kih~ darbesi vurdu. Ammar, bu dar-
beyi kalkamyla onledi. ibn Yesribi'nin kihei kalkana gomuldu. Bu defa
Ammar, ona darbesini vurup ayaklanm kesti. Onu esir ahp Hz. Ali'nin
huzuruna goturdu. ibn Yesribi, Hz. Ali'ye:
- ar muminlerin emiri! Cammi ba~!?la, deyince Hz. Ali ona:
- D~ ki!?iyi oldurdukten sonra mi canm1 ba~!?layaca~m? diyerek
istedigini reddetti. Sonra emir verip onu oldurttu. Daha sonra Hz. Ai-
~e'nin devesinin yulanm, oldtirulmeden once ibn Yesribi'nin kendi yeri-
ne vekil birakti~ Beni Adiy kabilesinden bir adam eline alill. Rebia el-
Ukayli de bu adamla ~arpi!?b. Bunlann ikisi de birbirlerini oldurduler.
Yulan, bu defa Haris ed-Dabbi eline alill. Haris kadar gu~lu bir adam
gortilmii!? degildi. Yulan eline ahnca !?Oyle dedi:

«Biz, d~veyi koruyan Dabbe ogullanJlz.

Beyler kan!?Imizda yere yikilmca, bir ba!?ka beyle mubareze yapa-
nz.
Osman'm etrafmi kollayan adamlanz.
Oliim bize baldan tathillr.
Cesil'de ihtiyanmizi bize geri verin.»

Bu beyitlerin Vesim b. Amr ed-Dabbi'ye ait oldugu soylenmi!?tir.

Bu ~ekilde kirk ki!?i oldurulene kadar devenin yulan birakilma-
di.Hz. Ai!?e, bu konuda !?Oyle demi!?ti: «Dabbe kabilesi evlatlanmn sesle-
ri kesilinceye kadar bu oldtirmeler devam etmi!?ti. Ve devem dimdik ye-
rinde durmu!?tU.» Sonra devenin yularmi Kurey!?'ten yetmi!? ki!?i sira-
Siyla tuttular. Ve bunlar da pe~ pe!?e oldtiruldllier. Bunlardan biri Sec-
cad lakabiyla tanman Muhammed b. Talha idi. Bu, Hz. Ai!?e'ye:
- Anaci~m, bana ne emrin varsa buyur soyle, demi~. Hz. Ai~e de
ona:
I -

394 IBNKESlR

- Sana, Adem ogullarmm en haJlrhsi olmam emrederim, deyince o a

da oradan aynlmaktan vazge9mi~ ve yerinde sebat edip: «Ha mim, kar- r:
~Itlanmiz zafer bulmayacaklardir.» demi~ti. Bir grup dii~man, ona sal- I-
dirmi~lar, her birinin onu oldiirdiigu iddia edilmi~tir. Bunlardan biri, y
m1zra~m ona saplaJlp ~oyle demi~ti: Ct
A
((Rabbinin ayetlerini dimdik tutan E~'as, az eziyet verir. d
Gordiigum kadanyla zarars1zd1r. d
Ben ona m1zra~m1 f1rlatarak gomlegi~in yakasm1 Jlrttim.
0 da elleri ve agz1 iizerine dii~iip yere kapand1. fi
0, Ha mim diyerek bana sesleniyordu, ama m1zra~m ona saplan- II
mi~b. A
One ge9meden once saldirsaydi ya. li
Yegane su9u Ali'ye tabi olmamakb. n
Hakka tabi olmayan kimse ise pi~man olur.» n
A
Bundan sonra Hz. Ai~e'nin devesinin yularmi, Amr b. E~ref eline al- v:
di. Her kim o deveye yakla~1rsa mutlaka kihcrm ona vururdu. Haris b.
Ziiheyr el-Ezdi de ~oyle diyerek ona yoneldi:
«Ey annemiz! Ey bildigimiz en h11Ylrh kadin! Gor:mez misin ki, nice
yigitler yaralan1yor. Ba~lan ve bilekleri govdelerinden kopanhyor.»
Amr b. E~refle Haris b. Ziiheyr, kar~1hkh vuru~tular. lkisi debir-
birlerini oldiirdiiler.
Bayra~ ve devenin yulanm, tanmm1~ yigitlerden ba~kas1 eline al-
miyordu. Bunlar da kendilerine saldiranlan oldiiriiyorlar, sonra kendi-
leri de oliiyorlardi. Adamm birisi, bu sava~ta Adiy b. Hatim'in gaziinii p-
karmi~b. Sonra Abdullah b. Ziibeyr ilerleyip devenin yulanm tuttu,
ama konu~muyordu. Hz. Ai~e'ye: ((Devenin yulanm kizkarde~inin oglu
eline aldi.» dediklerinde Hz. Ai~e, Abdullah b. Ziibeyr'in annesi Esma'yi
kastederek: ((Vah Esma da aglayacak,» demi~ti. Malik b. Haris, devenin
yulanm tutmu~ vaziyette iken E~ter en-Nehai gelip ona saldirdi. lkisi S<
yarpi~blar. E~ter, Malik'in ba~m1 a~r yaraladi. Bunlar yarpi~Irlarken
Abdullah b. Ziibeyr, E~ter'i hafif yaraladi. Sonra E~ter'le Abdullah var-
pi~Irken yere dii~tiiler. 0 esnada Abdullah b. Ziibeyr, ~oyle diyordu:
«Beni ve Malik'i oldiiriin. Malik'i benimle beraber oldiiriin.»
Orada bulunanlar, Malik'in kim oludgunu bilmiyorlardi. 0, E~ter H
lakab1yla tamnmi~b. <;arp1~mamnbu ~ekilde devam ettigini goren Hz.
Ali taraftarlanyla Hz. Ai~e'nin taraftarlan ko~up her iki hasm1 birbirin- Yl
den 9ekip aJlr:mi~lardi. Abdullah b. Ziibeyr'in ald1~ bu son yaras1yla OI
birlikte Cemel sava~mda viicudunda meydana gelen yaralann saJlSI e<
yetmi~iivii bulm u~tu. n
Mervan b. Hakem de yaralanm1~b. Sonra bir adam gelip devenin Sl
 ------- -~

BUYOK ISLAM TARIHI 395

ayaklanna vurdu. Onu yaraladl yere di.i~en deve ~iddetli bir ~ekilde hi-
nib pkanp bogurdi.i. Devenin yulanm en son elinde tutan ki~i, Zi.ifer b.
Haris olmu~tu. Yular onun elindeyken deve vurulmu~tu. B~ka bir riva-
yette anlatlidlgma gore devenin yularm1 Zi.ifer b. Haris'le Bi.iceyr b. Di.il-
ce ellerinde tutmakta iken deve vurulmu~tur. Yine denildigine gore Hz.
Ali'nin tavsiyesi i.izerine deve vurulmu~tur. Ba~ka bir rivayette arilabl-
dl~na gore ise Ka'ka b. Amr'm tavsiyesi i.izerine vurulmu~tur. Maksat-
da mi.i'minlerin annesi Hz. Ai~e'nin deve i.izerinde iken ablan oklarla
isabet almaslm onlemekti. Qi.inkii o, deve i.izerinde iken ok~lann hede-
fi haline gelmi~ti. Yulan tutanlar da kargilara ve m1zraklara hedef ol-
mu~lardl. Aynca insanlann ugruna canlanm feda etmek istedikleri Hz.
Ai~e ve devesinin sava~ ortammdan pkanlmas1 gc·ekiyordu. Deve vu-
rulup yere di.i~i.ince ~evresindeki insanlar adeta yenilgiye ugraml~CaSl­
na da~hp ka~blar. Hz. Ai~e'nin mahfesi de ablan oklann saplanmas1
neticesinde adeta bir kirpiyi and1racak hale gelmi~ti. 0 esnada Hz.
Ali'nin i.inleyicisi insanlara ~u duyuruda bulundu: "Ka~an kimseyi ko-
valamaym.YaraliYI oldi.irmeyin, evlere sakm girmeyin."
Hz. Ali, adamlanndan bir kapna, bu mahfeyi oli.ilerin bulundugu
yerden ahp getirmelerini emretti.Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'le
Ammar b. Yasir'e de bu mahfeyi bir yere gomiip i.izerine kubbe yapmala-
nm emretti.
Sonra karde~i Muhammed, Hz. Ai~e'ye gelip sordu:
- Vi.icudunda yara var m1?
- ·HaYir, sana ne, yaramaz adam.
0 esnada Ammar b. Yasir de gelip Hz. Ai~e'ye ~oyle bir soru sormu~-
tu:
- N as1lsm anac1~m?
- Ben, senin arran degilim. .
- Ho~una gitmese de sen benim anamsm.
Hz. Ali de gelip Hz. Ai~e'ye selam vermi~, hal habr sormu~ ve ~oyle
sormu~tu:
- Nas1lsm anac1~m?
- i~yim. -10t.
-Allah seni affetsin.
Komutanlar, onde gelen ~ah~iyetler ve Mi.isli.imanlann e~rafi gelip
Hz. Ai~e'ye selam verdiler. Allah ondan raz1 olsun.
Anlatlidl~na gore A'yun b. Di.ibey'ab. A'yun el-Mi.ica~i, Hz. Ai~e'nin
yanma gelerek ba~m1 mahfesinin i~ine sokar ve onu gori.ir. Hz. Ai~e,
ona: «Allah'm laneti senin i.izerine olsun. Behey adam!» diye beddua
eder. Adam da: «Ben burada Hi.imeyradan ba~ka kimseyi gormi.iyo-
rum.» ~eklinde kar~1hk verir. Hz. Ai~e: «Allah, senin s1mm apga vur-
sun hey eli kesilesice adam, avretlerini de insanlann gozi.i oni.ine ser-
396 IBNKESIR

sin.» diyerek tekrar bedduada bulunur. Ger~ekten bu adam, daha sonra l

Basra'da oldiiriilmii~, elbiseleri iizerinden ahnm1~, eli kesilmi~ ve ~anl­ r
pplak bir vaziyette Ezd kabilesinin harabe evlerinden birisine atihp bi- s
rakilmi~b. l
0 giin ak~am olunca Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed, Hz. Aifle'yi
alarak Basra'ya gotiirmii~ ve Abdullah b. Halef el-Huzai'nin evinde mi-
safir etmi~ti. Burada Haris b. Ebi Talha'nm k1z1 Safiye bulunuyordu.
Ebu Talha'nm babas1 Abdiiluzza, onun da babas1 Osman, onun da baba- 1
SI Abdiiddar idi. Safiye, Abdullah b. Halefin k1z1 olup, "Talha'lar Tal- 1
ha'smm anas1" diye biliniyordu. Diger taraftan yaralanan kimseler,
oliiler arasmdan pkanlarak Basra'ya gotiiriilmii~tii. Bu arada Hz. Ali,
oliilerin bulundugu yerde dola~ml~ ve tamdi~ her bir maktiiliin yamna
gelince ona rahmet okuyarak: «Kurey~lilerin oldiiriilmii~ olarak yerde I
yatbklanm gormek t;ok agnma gidiyor.» demi~ti. Anlatildi~na gore r
Talha b. Ubeydullah'm cesedinin yanma geldiginde de ~oyle demi~­ s
ti:«Ey Muhammed'in babas1! Sana iiziiliiyorum, miiteessirim, dogrusu )
bizler Allah'a aidiz ve yine biz O'na doniiciileriz. Vallahi sen §airin dedi- s
gi gibi oldun: I

«Oyle bir delikanh ki, zengin oldugu zaman zenginligi onu arkada§I- c
na ve dostuna yakla~bnyordu. I
Fakirlik kendisinden uzakla~1p, zengin oldugunda i~te boyle yapi- €
yordu.»

Hz. Ali, Basra di~mda ii~ giin kaldi. Sonra iki taraftan da Oldiiriilen-
lerin cenaze namazm1 kild1. Bu oliiler arasmda ozellikle Kurey§lilerin t
t
namazlanm once k1ldi. Sonra sava~ alanmda bulunan Hz. Ai§e taraf-
tarlarmdan olan maktiillerin iizerlerindeki e~yalan toplabp Basra I
mescidine gonderdi. Adamlanna, bu e~yalar arasmda kendilerine ait li!
olan e~yalar varsa almalanna miisade etti. Yalmz hazineye ait olup iize- 1
rinde sultan damgas1 bulunan silahlara el siirmemelerini tenbihledi.
Cemel sava~mda her iki taraftan 5000'er ki~i olmak iizere toplam 1
10000 ki~i oldiiriilmii~tii. Allah, onlara rahmet etsin. Oldiiriilen saha-
belerinden de raz1 olsun. I
Hz. Ali'nin baz1 taraftarlan, Talha ve Ziibeyr'in adamlanmn malla- I
nnm kendilerine taksim edilmesi talebinde bulundular ama Hz. Ali, on- i
larm bu taleblerini kabul etmeyince ibn Sebe taraftarlan, Hz. Ali'nin bu J
tutumunu ele~tirip ~oyle dediler:«Nasil olur da Talha ve Ziibeyr'in I
adamlannm kanlanm akbmak bize helal oluyor ama mallan bize helal I
olmuyor? «Hz. Ali, onlarm bu ele~tirilerini duyunca §oyle dedi: l
- Hanginiz payma mii'minlerin annesi Ai§e'nin dii§mesini ister? E
Hz. Ali'nin bu pki~mas1 iizerine orada bulunanlar sustular. Bu se-
 BUYUK ISLAM TARIHI 397

beple Basra'ya girildiginde Hz. Ali, beytu'l-malm kap1s1ru a~b, adamla-

nndan her biri oradan 500 dirhem alill. Onlara: «~am'a varru~m1zda da
sizlere bu kadar verecegim.» dedi. Ancak tbn Sebe' taraftarlan, onun bu
hareketini de ele~tirip arkada dedikodu yapmaya ba~lailllar.
FASIL
Cemel vak'asmm sona ermesinden sonra Ahnefb. Kays, Sa'd ogw-
lanyla birlikte Hz. Ali'nin yanma geldi. 0, bu olaym di~mda kalm1~, bir
kenara ~ekilip durmu~tu. Yanma varru~nda Hz. Ali, ona:
- Sonucun meydana ~kmasm1 m1 bekledin? diye sormu~.
Ahnefde:
- Ben, davraru~m isabetli ve daha iyi oldugunu goriiyorum ey
mii'minlerin emiri! Senin emrinle olan olmu~tur. Ve ben, yine senin em-
rindeyim. Senin ~u anda koyuldugun yol, hayli uzun bir yoldur. Ve ben
senin diiniinden ziyade yannma muhtac1m. Ben yapaca~m iyiligi bili-
yor ve yann i~n de baghhk ve sevgimi sakl1 tutuyorum. Sakm bana bu
soyledigin sozler gibi serzeni~te bulunma. Ben, senin yarundaYlm ve se-
nin yardimc1lanndan olurum, diyerek kar~1hk vermi~ti.
Hz. Ali, daha sonra bir pazartesi giinii Basra'ya girmi~, Basral1lar,
ona bey'at ettikleri gibi sava~ta yaralanlar ve kendilerine eman verilen-
ler de gelip bey'at etmi~lerdi. Abdurrahman b. Ebi Bekre de kendilerine
eman verilen ki~ilerle birlikte gelmi~ ve Hz. Ail'ye beyat etmi~ti. Hz. Ali
- babasm1 kastederek- Abdurrahman' a
- Hasta nasll? diye sormu~, o da:
- Ey mii'minlerin emiri, vallahi o hastaillr. Ve seninle dost olmaya
tutkun bir kimsedir, deyince Hz. Ali, Abdurrahman'a:
- Dii~ ontime bakal1m, diye seslenmi~; ikisi birlikte babasma git-
mi~lerdi. Hz. Ali, Ebu Bekre'yi ziyaret etmi~, ancak Ebu Bekre, ona ma-
zeretini bildirince Hz. Ali de mazeretini kabul etmi~ti. Basra valiligini
Ebu Bekre'ye teklif etmi~, ancak o bu .teklifi kabul etmeyip:
- HaYir, senin adamlanndan veya akrabalanndan birisi olsun.
Halk, sizden birinin valiligine daha s1cak bakar, demi~ti.
Hz. Ali ile Ebu Bekre, Basra valiligine tbn Abbas'm getirilmesi ko-
nusunda anla~arak aynlm1~larill. Diger taraftan Hz. Ali, Basra'mn ha-
racma ve beytii'l-malm ba~kanh~na Ziyad b. Ebihi'yi tayin etmi~ti. tbn
Abbas'ada Ziyad'a itaat etmesini ve soziinii dinlemesini emretmi~ti. Zi-
yad'da bu sava~ta kenara ~ekilenlerdendi. Hz. Ali; daha sonra mii'min-
lerin annesi Hz. Ai~e'nin bulundugu eve gelmi~, kap1da durup i~eri gir-
mek iizere izin istemi~, izin verilince de i~ri girip Hz. Ai~e'ye selam ver-
mi~, o da selamm1 al1p ona, "Ho~ geldin" demi~ti. Hz. Ali, Beni Halefin
evinde karunlann sav~ta oldiiriilenler i~n aglamakta olduklanm gor-
dii. Halefin ogullan Abdullah ile Osman, Cemel sava~mda oldiiriilen-
398 lBNKESlR

lerdendi. Abdullah, Hz. Ai~e'nin tarafmda ~arp1~1rken oldiiriilmii~, Os- m

man da Hz. Ali'nin tarafmda ~arp1~rrken oldiiriilmii~tii. Hz. Ali, i~eri be
girdiginde Abdullah'm kans1 ve ''Talha'lar Talha'smm annesi" Safiye, m
ona ~oyle dedi:
- Sen nas1l benim ~ocuklarimi oksiiz b1raktmsa, Allah da senin ~ Bt
cuklanm oksiiz biraksm! §€
Hz. Ali, ona kar~1hk vermedi. Odadan ru~an ~karken Safiye, ona ye
aym ~eyi takrar soyleyince adamm birisi, Hz. Ali'ye ~oyle dedi. Sl:
-Ey mii'minlerin emiri, soylediklerini i~ittigin halde bu karuna ce- p~
vap vermiyorsun. Susuyorsun, ni~in boyle yap1yorsun? Kendisine bOyle te
diyen adama Hz. Ali, ~u cevab1 verdi:
~
- YaZiklar olsun sana, mii~rik olduklan halde kadmlara ili~meme­ bi
miz bize emredilmi~ti. ~imdi onlar Miisliimanken onlara nas1l ili~ece­ di
v· ?
giZ. d~
Adamm birisi, kap1da iki ki~inin durup Hz. Ai~e'ye hakaret ~ttikle­ m
rini soyleyince Hz. Ali, Ka'ka b. Amr'a emir verip o hakaret eden iki ki~i­
nin elbiselerinin soyularak yiizer klrba~la cezaland1nlmalanm istedi.
Hz. Ai~e. kendisiyle birlikte sava~1p oldiiriilen Miisliimanlann ve bu sa-
va~ta Hz. Ali'nin safmda sava~1p oldiiriilen askerlerin adlanm sordu.
Bunlardan her birinin am arnlill~nda Hz. Ai~e. ona rahmet okuyup dua hi
ediyordu.
~
Mii'minlerin annesi Hz. Ai~e, Basra' dan ~kmak istedigi zaman Hz. ac
Ali, ona yol boyunca gerekli binek, aZik ve e~yalarla diger ihtiya~ mad- ~i
delerini temin edip gonderdi. Onunla birlikte gelen askerlerin -Bas- b~
ra'da kalmak isteyenler ru~mda- tamam1mn donmesine izin verdi. Bas-
ra'mn tanmm1~ karunlanndan klrklm se~erek Hz. Ai~'nin refakatine
verdi. Yine onunla birlikte karde~i Ebu Bekir oglu Muhammed'i de yola
~karru. Basra'dan aynlacaklan giin Hz. Ali gelip Hz. Ai~e'nin kapism-
da durdu. insanlar toplanm1~larill. Hz. Ai~e, devesinin iizerindeki mah- b.
fesi i~inde evden ~1ktdnsanlarla vedala~b. Onlara dua edip §oyle dedi: N.
-Ey ogullanm! Hi~ biriniz diger bir karde~ine bizden otiirii asla sa
serzeni~te bulunmasm. Vallahi daha once benimle Ali arasmda meyda-
n:
na gelen olay, her ailede bir karun ile kaJinlan arasmda meydana gelen M
dedikodulardan ba~ka bir~ey degildi. Hz. Ali de ~oyle dedi: b.
- Evet, dogru soyledi. Benimle onun arasmda bundan ba~ka hi~bir lii
~eki~me soz konusu degildi. Ve ~unu ~ok iyi biliniz ki, o sizin Peygambe- ik
riniz (s.a.v.)'in diinyada ve ahirette zevcesidir. (s
Hz. Ali, boyle dedikten sonra birka~ mil otesine kadar Hz. Ai~e'nin v~
refakatinde yiiriimii§, onu ugurlam1~b. Hz. Ai~e, Basra'dan hicretin re
otuzaltmcr senesinin receb aJI ba~mda aynlm1~b. Mekke'ye dogru yola m
~kmi§b. 0 sene hac edinceye kadar Mekke'de ikamet etti. m
Haccrm ifa ettikten sonra Medine'ye dondii. Allah, ondan raZI olsun.
 B"OYOK ISLAM TARIHI 399

Mervan b. Hakem'e gellnce o, Malik b. Mesma'mn himayesine sigm-

mi~, Malik de onu koruma altuia alm1~, vefakarca davranmi§b. Bu se-
beple Mervan ogullan, Malik'e ikramda bulunur, ona tazimde kusur et-
mezlerdi.
Ba~ka bir rivayette anlabldi~na gore Mervan, Hz. Ai~e'yle birlikte
Beni Halefin evine konuk olmu~, Hz. Ai~e, oradan pkmca o da Hz. Ai-
~e'yle birlikte oradan aynlm1~h. Hz. Ai~e, Mekke'ye giderken o Medine-
ye gitmi~ti. Cemel sav~1 cereyan ederken Mekke, Medine ve Basra ara-
smdaki her yerde insanlar, kartallann kopanp ka~1rdiklan el ve ayak
par~alanmn yerlere dii~tiiguni.i gordiikleri i~in sava~m cereyan etmek-
te oldugunu anlami~lardi. Hatta Medineliler, Cemel sava~mm yapudi-
g,. giinde giine~ batmadan once bu durumu anlami~lardi. Qiinki.i o giin
bir kartal, Medine iizerinden u~arken agzmdan bir~ey dii~iirmii~tii. Gi-
dip baktiklannda yere dii~en ~eyin bir el oldugunu, elin parmaklann-
dan birinde bir yiiziik bulundugunu, yiiziigun ka~mda da Abdurrah-
man b. Attab admm yaz1li oldugunu gormii~lerdi.

FASIL

Cemel sava~mda her iki taraftan old:iiriilen onde gelen ~ah~iyet sa-
hibi asaletli sahabelerin ve digerlerinin adlarm1 bu boliimde srralayaca-
~z. 6nceki sayfalarda da soyledigimiz gibi bu sava~ta 10 000 kadar
adam oldiiriilmii~tii. Yarahlann saYJSI ise, saYJlamiyacak kadar ~oktu.
$imdi, busava~ta oldiiriilen Se~kin ~ahsiyetlerin isimlerini Slralamaya
ba~hyoruz:

TALHAB.UBEYDULLAH

Bu zatm soy kiitiigu ~oyledir: Talha b. Ubeydullah b. Osman b. Amr

b. Ka'b b. Sa'd b. Teym b. Miirre b. Ka'b b.Liiey b. Galib b. Fihr b. Malik b.
Nadr b.Kinane Ebu Muhammed el-Kure~i et-Teymi'. Comert ve kerem
sahibi bir kimse oldugu i~in Talhatii'l-Hayr ve Talhatii'l-Feyyaz adla-
nyla da tammrdi. 1slamiyet'in ilk giinlerinde Hz. Ebu Bekir vas1tas1yla
Miisli.iman oldu. Nevfel b. Hiiveylid b. Adeviye, Hz. Ebu Bekir'le Talha
b. Ubeydullah'1 bir ipe s1k1Ca baglard1. Beni Temim kabilesi, bu iki Miis-
liimani Nevfel'den kurtaramiyorlardi. Bu sebeple Talha ve Ebu Bekir'e
iki yakm arkada~ anlamma gelen "karinan" deniliyordu. Rasulullah
(s.a.v.), Talha'Yl Ebu Eyyiib el-Ensan ile karde~ kildi. Talha, Bedir sa-
va~I di~mda biitiin gazalara Raswullah (s.a.v.)'m yamnda kabldi. Tica-
ret ya da el~ilik amac1yla $am'da bulundugu i~in Bedir sava~ma kahl-
mami~b. Bu sebeple Rasulullah (s.a.v.), Bedir sava~mda elde edilen ga-
nimetlerden ona da pay vermi~ ve onun da bu sav~a kablm~ gibi sevap
400 IBN KEStR

kazand1grm ifade buyurmu~tu.

Uhud sava~mda Talha, buyiik yararhhk gostermi~ti. 0 giin eli felc gl
olmu~tu. Bu eliyle Raswullah (s.a.v.)'I korumu~ ve olunceye kadar elin-
deki felvlik devam etmi~ti. Hz. Ebu Bekir es-S1ddlk, onun Uhud sava-
0
n
~mdaki yararhklanndan bahsederken "Uhud sava~mdaki butiin ba~a­
ri
n, Talha'ya aittir.» derdi. G
Uhud sava~1 esnasmda Raslliullah (s.a.v.): «Talha Cennet'i kendine
vacib kllru.» demi~tir. <;iinku Uhud sava~mda Rasulullah (s.a.v.), iist iis- ti
te iki Zirh giymi~ti. Bu Zirhlar iizerindeyken bir daga tumanmaya call~­
rm~, ama becemeyince Talha b~rm egmi~, Raslli ullah da onun s1rtma ba-
II
sarak daga tlrmanabilmi~ti. Bunun ivin: «Talha, Cellllet'i kendine vacib z:
klldl.» demi~ti. Talha, Omnet'le mujdelenen on sahabeden biridir. Hz. S4
Omer'in ~ahadeti neticesimle halife sepnek ivin te~kil edilen alb ki~ilik a
~ura meclisi uyelerinden biridir. Raslli ullah (s.a.v.) le arkada~hk etmi~,
a:
onun sahabesi olm~tur. Onunla alan arkada~h~ru giizelcedevam ettir- d
mi~, oyle ki, Raslliullah (s.a.v.), vefat ederken andan ha~nut olarak vefat
V'
etmi~ti. Ebu Bekir'le Orner de andan ha~nut alarak vefat etmi~lerdi.
d
Hz. Osman gailesi ba~ gosterince a, bir kenara vekilmi~, hatta baZI
kimseler, onun Hz. Osman'a kar~1 duzenlenenen kompla iyinde yer aldl- lc
gmi iddia etmi~lerdi. Bu yuzden Cemel sava~mda haZir bulunup Hz. Ali d
ile ba~b~a kaldl~nda Hz. Ali, ana ogut vermi~, a da geri cekilip arka Sl-
ralarda durmaya ba~lam1~, a esnada serseri bir ak gelip dizine (ba~ka I
'I
bir rivayete gore boynuna) isabet etmi~ti.Ama dizine isabet ettigine dair 0
nakledilen rivayet daha me~hurdur. Aya~na isabet eden ak, anun aya- a
~m atm bogriine yapi~tlrmi~, isabet alan ati da serke~lik yaparak onu
a
yere firlab~nda a: «Ey Allah'm kullan, bana gelin.» diye feryad etmi~,
kolesi gelip terkisine binerek anu at uzerinde tutmu~ ve boylece onu k
Basra'ya goturmu~tu. 0 da Basra'daki bir evde vefat etmi~ti. Ba~ka bir
rivayette anlatild1grna gore Talha, sava~ alanmda vefat etmi~tir.
S'
Hz. Ali, sava~ sonucunda oliilerin teft.i~ini yaparken onu da oluler (f
arasmda gorunce yuzundeki tapragr silip ~oyle demi~ti: «Allah, sana (f
rahmet etsin ey Muhammed'in babas1! Seni semadaki y1ldlzlann altm- a
da olmu~ alarak uzandl~ru gormek vak giicume gidiyar. Ay1p ve huziin- k
lerini Allah'a arzedip ~ikayette bulunuyarum. Allah'a yemin ederim ki,
ben bundan yirmi sene once olmu~ almay1 vak isterdim.»
Bir rivayette anlabldlgrna gore Talha'ya ak abp Oldiiren ki~i, Mer-
van b. Hakem'dir. Mervan, anu vurunca Hz. Osman'm aglu Eban'a:«Se-
ni Osman'm katillerinden alan baz1 kimselere k~1 karumu~ ve seni on-
lardan kurtarm1~ aldum.» demi~tir. Ba~ka rivayetlerde anlabld1~ma F
gore Talha'yt.Mervan'dan ba~kas1 vurmu~tur. Herne kadar onceki riva-
yet me~hursa da bana gore bu rivayet dagruya daha yakmdlr. Dogrusu- h
nu Allah bilir.
 BDYCTK ISLAM TARIHI 401

Talha, hicretin otuzaltmcr senesinin cemaziyelahir aymm onuncu

giinti (perf?embe giinti) oldtirilldti. Kel'e mmbkas1mn yanma defnedildi.
Oldtirtiltirken altmlf? yaf?mdayru. Altmif? ktisur yaf?mda olduguna dair
rivayetler de varrur. Esmer tenliydi. Beyaz tenli olduguna dair zaylfbir
rivayet de varrur. Ytizti giizeldi. Sa~1 giirdti, boyu klsaya daha yaklnru.
Gtinltik geliri 1000 dirhemdi.
Hammad b. Seleme, Zeyd b. Ctid'an'm f?oyle dedigini rivayet etmif?-
tir:
"Adamm birisi, rtiyasmda Talha'Yl gordti. Talha, ona f?Oyle diyor-
muf?: «Beni bu mezardan pkanp baf?ka bir yere gomtin. <;unkti bu me-
zardaki su, beni rahats1z ediyor.» Adam, bu rtiyaJI pef?pef?e gordtikten
sonra Basra valisi ibn Abbas'a gidip rtiyasm1 anlatmif?, ibn Abbas ve
adamlan da Basra'da Talha i~in 10 000 dirheme bir ev satm almi§lar,
onu mezarmdan ~1kararak getirip o eve defnetmif?lerdi.Cesedini mezar-
dan ~1karruklannda suyun isabet ettigi tarafmmm yef?ermif? oldugunu
ve oldtirtildtigu gtindeki gibi vticudunun taptaze oldugunu gormti§ler-
di."
Talha'ya dair bir~ok faziletler ve menklbeler nakledilmif?tir. Mese-
la, Ebu Bekir b. Ebi As1m, Musa b. Talha'dan rivayet etti ki, Talha §Oyle
demif?tir:
«Uhud savaf?mda Rasulullah, bana Talhatti'l-Hayr (HaJir ve iyilik
Talha's1) arum verdi. Zorluk ordusunu techiz ederken (Tebtik'e gidecek
ordunun techizabm haz1rlarken) bana Talhatti'l-Feyyaz ( eli bol Talha)
arum verdi. Htineyn sava§mda da bana Talhatti'l-Cud (comert Talha)
arum verdi.»
Ebu Ya'la el-Musilf, Talha'mn ogullan Musa ve isa'dan rivayet etti
ki, Talha §Oyle demi§tir: Rasulullah'm ashabmdan birka~ ki§i,
«Kimi, bu ugurda camm vermi§tir.» (el-Ahzab, 23.) ayetinin manas1m
soran bir bedeviye dediler ki: «Sen bu ayetin manasm1 Rasulullah
(s.a.v.)'a sor.» Bedevi de gelip mescidde bu ayetin manas1m Rasulullah
(sa.v.)'a sordu. Rasulullah (s.a.v.), ona alrun§ etmedi. Yine sordu, yine
alrunf? etmedi. 0 esnada ben, tizerimde ye§il bir elbise olarak mescidin
kap1smdan i~eri girdim. Rasulullah (sa.v.) da:
- 0 soruyu soran nerede? diye sorunca bedevi:
- if?te ben buradaJim, dedi.
Rasulullah (s.a.v.) da beni gostererek:
- i§te bu, bu ugurda camm verenlerden (olacak)rur.»
Ebu'l-Kas1m el-Begavf, Cabir b. Abdullah'tan Iivayet etti ki,
Rasulullah (s.a.v.), f?oyle buyurmuf?tur:
«Ayaklan tizerinde ytirtiyen bir f?ehide bakmak isteyen kimse, Tal-
ha b. Ubeydullah'a baksm.»
Tirmizf, Ebu Talib oglu Ali'nin f?Oyle dedigini rivayet etmi§tir: "~u
B. ISLAM TARllil, C.VII, F.26
402 IllNKES1R

ikl
kulaklanm, RasOlullah (s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu i~itmi~tir: «Talha.
ul:
ile Zuheyr, benim Cennet'teki kom~ulanmd1r.» Birka~ yoldan rivayet
go
olunduguna gore Hz. Ali, ~oyle demi~tir: «Ben, Talha, Zubeyr ve Os-
ve
man'm, Cenab-1 Allah'm haldannda ~oyle buyurdugu kimselerden ola-
de
ca~mizi timid ediyorum: Biz, onlann gonullerinde olan kini pkarwk,
ce
arbk onlar sedirler uzerinde kar~1hhl1 oturan karde~lerdir.» (el-Hicr, 47.)
be
Hammad b. Seleme, Said b. Miiseyyeb'in~yle dedigini riv::yet etmi~ir: M1
"Adamm birisi, Talha, Zubeyr, Osman ve Ali aleyhinde konu~tu.
lfu
Sa'd, o adam1 aleyhte konu~maktan menedip ~oyle dedi: ''Karde~lerimin
m:
aleyhinde konu~ma.» Ama o adam bu ikaza aldln~ etmedi. Bundan son-
bii
ra Sa'd, kalklp iki rekat namaz klldlktan sonra ~oyle dua etti:«Allah'rm!
sa
Eger bu adamm soyledigi sozlerde, senin gazabma sebep olacak ifadeler
~a1
varsa, bunu bugiin bana bir alamet olarak goster ve onu insanlara ibret
~II
dersi k1l.» Aleyhte konu~an adam, oradan pk1p giderken bir devenin
Me
halkln arasmdan pkarak gelip o adam1 yakalaJip yere ~aldl~ru ve gog-
Bu
suyle uzerine ~okerek ezdigini ve nihayet oldurdugunu gorduk. Orada
nr
bulunan Musliimanlann da gelip Sa'd'a «Seni tebrik ederiz ey Ebu
lshak, duan mustecab oldu.» dediklerini gordum."
in:
do;
ZUBEYR B. AVVAM
du
fey
Bu zatm soy ktitugu ~oyledir: Zubeyr b. Avvam b. Huveylid b. Esed
, ba:
b.Abdiluzza b. Kusay b. Kilab b. Murre b. Ka'b b. Luey b. Galib b. Fihr b ..
an
Malik b. Nadr b. Kinane Ebu Abdillah el-Kure~i el-Esedi.
mi
Annesi, Safiye binti Abdtilmuttalib'tir. Bu kadm, Rasulullah
(s.a.v.)'m halas1d1r. Ztibeyr b. Avvam, onbe~ ya~mdayken lslamiyet'in
ilk zamanlannda Mtisltiman oldu. Daha kli~tik ya~ta veya daha buyiik
An
ya~ta Musluman olduguna dair ~e~itli rivayetler de varwr. Once Habe-
km
~istan'a, sonra Medine'ye hicret etti. Rasulullah (s.a.v.), onunla Seleme
b. Vak~'1 karde~ ilan etti. Bu zat, btitun gazvelere katildi. Hendek sava~1
gtintinde Rasulullah (s.a.v.):
- Kavmin (dti~manlann) haberini bize kim getirecek? diye sordu-
dru
gunda Ztibeyr:
- Ben getiririm, diye cevap vermi!?ti.
di'~
Rasulullah (s.a.v.), bu ~agns1m tekrarlaw~nda yine Zubeyr icabet hu.,
etmi!?, u~tincti kez tekrarlad1~nda Zubeyr yine icabet etmi~ti. Bunun
ZeJ
uzerine Rasulullah (s.a.v.) da !?Oyle buyurmu~tu:
Sib
- "Her peygamberin bir havarisi vard1r. Benim havarim de Zu-
beyr'dir.»
On
old
Bir rivayete gore Ztibeyr !?Oyle demi~tir: «RasOlullah, Beni Kurayza
Ati
gtinunde kendisi i~n anasm1 ve babas1m bir araya getirdi.» Yine rivayet
olunduguna gore Ztibeyr, Allah yolunda klh~ ~eken ilk ki§idir. Mekke'de
 BDYCh<: ISLAM TARIHI 403

iken Rasulullah (s.a.v.)'m Oldi.iri.ildi.igune dair bir haber sahabelere

ula~b~nda Zi.ibeyr, lahcm1 ~ekmi~ olarak geldi. Rasulullah (s.a.v.)'I sag
gori.ince lahcm1 tekrar kmma soktu. 0, Cennet'le mi.ijdelenen on ki§iden
ve Rasulullah (s.a.v.) vefat ederken kendilerinden raz1 oldugu alb ki~i­
den biridir. Hz. Ebu Bekir'le arkada~hk etmi~ ve bu arkada~h~m gi.izel-
ce devam ettirmi~ti. Onun laz1 Esma ile evlenerek damadi olmu~tu. Zii-
beyr'in oglu Abdullah, Esma'dan dogmu~tur. Abdullah, hicretten sonra
Miisliimanlann dogan ilk ~ocugudur. Ziibeyr b. Avvam, cihad i~in Miis-
li.imanlarla birlikte ~am'a gitmi~, Yermi.ik sava~ma kablm1~h. Miislii-
manlar, onun bu sava~a kablmas1yla ~ereflenmi~lerdi. Bu sava~ta onun
biiyiik yararhh~ ve yi.iksek himmeti goriilmii~tii. Bizans ordusunun
saflanm ba~tan sona iki kez yarm1~b. Hz. Osman, asiler tarafmdan ku-
~atma altma almd1~nda onu bu asilere kar~1 savunmu~tu. Cemel sava-
~mda da Hz. Ali, ona baz1 durumlan habrlatmca sava~tan ~ekilmi~ ve
Medine'ye geri donmii~tii. Donii~ yolunda Ahnefb. Kays'a ugram1~b.
Bunlar, hem Hz. Ali, hem de Hz. Ai~e'den uzak durmu~lar, tarafsizhkla-
nm korum u~lard1.
Ziibeyr b.Avvam, evine donerken adamm biri: «~u adama ne oluyor?
1nsanlan kar~1 kaq1ya getirdi. Tam sava~acaklan esnada evine geri
dondii. Bunuri ne yapb~m kim ara~hnp bize bildirecek?» diye sor-
du.Bunun iizerine Amr b. Cermuz, Abdullah b. Fudale b. Habis ve Nii-
fey, bir grub Beni Temim kabilesinin asileriyle birlikte Zi.ibeyr'i takibe
ba~larular. Onu yakalaymca el birligiyle oldi.irdi.iler. Ba~ka bir rivayette
anlahldi~na gore Amr b. Cermuz, Zi.ibeyr'i yakalam1~ ve ona ~oyle de-
mi~tir:
- Seninle gori.ilecek bir i~im var.
- Yakla~ bakahm. (Ziibeyr'in azadhs1 Atiye'nin anlath~na gore
Amr'm yanmda bir silah varm1~. Zi.ibeyr'in yanma yakla~m1~, onunla
konu~maya ba~lam1~h. Namaz vakti olunca Zi.ibeyr, Qna ~oyle demi~ti:)
- Haydi namaz lalahm.
- Evet lalahm .
- Ziibeyr, imamhk yapmak i~in one ge~ince Amr b. Cermuz arka-
dan vurup onu oldi.irdii.
Ba~ka bir rivayette anlabldi~na gore Amr b. Cermuz, Ziibeyr'i Va-
di's-Siba' denen yerde ogle Slca~nda uyumakta iken yakalam1~, iizerine
hi.icum ederek oldi.irmi.i~ti.i. Bu, me~hur bir rivayettir. Kans1 Atike binti
Zeyd'in bir ~iirinde de ifade ettigine gore Cermuz oglu Amr, onu Vadi's-
Siba'da oldi.irmi.i~ti.ir. Bu karun, daha once Hz. Omer'in nikahhsl idi. Hz.
Orner oldi.iri.ili.ince Ebu Bekir'in oglu Abdullah onunla evlenmi~ti. 0 da
oldi.iri.ili.ince Zi.ibeyr, onunla evlenmi~ti. Zi.ibeyr oldi.iri.ildi.igunde kans1
Atike, manas1 mi.ihkem bir kaside ile ona a~t yakarak ~oyle demi~ti:
404 ffiNKES1R

«Cermuz'un oglu bimmetli bir kahramana ihanet etti. 0 kahraman, edi

sava§ esnasmda gayretli, saldrrgan ve cesaretli idi.
Ey Cermuz'un oglu Amr! Eger ben Zii.beyr'i uykusundan uyanchr- gii.l
IDI§ olsaychm, sen onun korkak ve becereksiz olmach~m gorecektin. om
Anan seni kaybetsin ey Cermuz'un oglu! Sen onun gibisini oldii.r- ke~
dii.kten sonra sabah ak§am sava§lara giri§en ba§ka birini gorebilir mi- IDli
sin?
0, nice zorlu sava§lara dal1§ yapb. nii.J
Senin salchnn, onu sava§tan geri caychramazch ey alca~n oglu! yec
Allah benim Rabbimdir. Sen bir Mii.slii.maru oldii.rii.rsen, kas1th ola- All
rak adam oldii.rmenin vebaline ugrarsm.»

Amr b. Cermuz, Zii.beyr'i oldii.rii.p ba§ml koparmi§ ve Hz. Ali'nin ya-

nma gotii.rmii.§tii.. Boyle yapmakla Hz.Ali nezdinde itibar kazanaca~m
sanmi§b. Hz. Ali'nin yanma girmek i¢n izin istediginde Hz. Ali: «Onun
yan1ma gelmesine izin vermeyin ve onu Cehennem'le mii.jdeleyin.» de- Da
mi§ti. Sa'
Ba§ka bir rivayette anlabld1~na gore Hz. Ali, §oyle demi§tir:
Rasulullah (s.a.v.)'m §oyle buyurdugunu i§ittim: «Safiye'nin oglunu onl
(yani Zii.beyr'i) oldii.ren kimseyi Cehennem'le mii.jdele.» Amr b. Cermuz, b.E
oldii.rdii.gu Zii.beyr'in klhcryla birlikte Hz. Ali'nin yaruna girmi§, Hz. Ali riil
ise ona §Oyle demi§ti:«f;iu Zii.beyr'in klhcr, Rasiilullah'a gelen sikinblan da
uzun sure giderip onu rahathga kavu§turmu§tu.» sru
Anlablch~na gore Amr b.Cermuz, Hz. Ali'nin boyle dedigini i§itince yal
intihar etmi§ti. Ba§ka bir rivayete gore ise Zii.beyr'in oglu Mus'ab'm mi:
lrak'a vali olu§una kadar ya§ami§br. Mus'ab, Irak valisi olunca Amr b. ta~
Cermuz ondan gizlenmi§ti. Bunun ii.zerine Mus'ab'a dediler ki: Ga
- Amr b. Cermuz, buralardachr.Senden saklamyor. lstersen onu M1
getirelim de oldii.r. . b.I
-Hayrr, ona soyleyin de ortaya pksm, ona dokunmayaca~m. 0 gii.- hir
vendedir. Allah'a yemin ederim ki ben, babam Zii.beyr'in ocii.nii. ondan kir
almayaca~m. Ve ona klsas tatbik etmeyecegim. Qii.nkii. o, kendisini Zii.- sa
beyr'e denk tutam1yaca~m kadar basit ve alcak biridir. goJ
Zii.beyr zengindi. Bolca verdigi sadakalan varch.Cemel sava§I esna- IDl
smda vasiyetini oglu Abdullah'a yapb. Oldii.rii.ldii.gii. zaman
2.000.200.000 dirhem borclu oldugunu gordii.ler. Bu borclanm odedik- As
ten sonra terekesi mirasC~larma taksim edildi. Dort zevcesinden her bi- yu
rine 1.200.000'er dirhem pay dii.§tii.. Buna gore, mirascllanna taksim on
edilen malmm toplami38.400.000 dirhem oldu. Vasiyet ettigi malmm MI
m~
ucte biri ise, 9.200.000 dirhem oldu. Toplam mal1 ise, 75.600.000 dirhem
tutannda idi. Daha once borclanna odenen kls1m ise, 1.200.000 dirhem- IDI
di. f;iu halde borclarmm, vasiyet ettigi mebla~n ve mirasC~larma taksim de.
 BOYOK lSLAM TARlHl 405

edilen terekesinin toplann 59.800.000 dirhem oldu.

0, btitiin bu mahm cihad ve anasma dti~en humus paymdan, bir de
giizel ticaret yollanndan, helal kaza~lardan elde etmi~ti. Rivayete gore
onun 1000 kolesi varm1~. Bu koleleri kendisine hara~ Oderlermi~, ~ogu
kez kolelerinin Odedikleri bu haracr Allah yoluna sadaka olarak da~br­
mi~. Allah ondan raz1 olsun ve onu ho~nut kllsm.
0, hicretin otuzaltmcr senisinin cemaziyelahir aymm onuncu gii-
ntinde pe~emde giinti oldtirtildti. Oldtirtiltirken altm1~alti veya altmi~­
yedi ya~mdaydi. Esmer tenli, orta boylu, normal etli ve hafif sakalhydi.
Allah, ondan raz1 olsun.

H1CR1 OTUZALTINCI SENEDE CEREYAN EDEN DtGER

HAD1SELER

Bu senede Hz. Ali, M1srr valiligine Kays b. Sa'd b. Ubadey'i atadi.

Daha once Hz. Osman'm hilafeti zamarunda Mls1r valiligini Abdullah b.
Sa'd b. Ebi Serh ytirtittiyordu.
Asi gruplar M1s1r'dan pklp Hz. Osman'a hticuma yoneldiklerinde
onlan, Abdullah b. Sebe ile birlikte techizatlanwran ki~i, Muhammed
, b.Ebi Htizeyfe b. Utbe olmu~tu. Ebu Htizeyfe b. Utbe, Yemame'de oldti-
rtildtigunde oglu Muhammed'i Hz. Osman'a vasiyet etmi~ti. Hz. Osman
da Muhammed'i himayesine alm1~, yanmda terbiye etmi~, ona ~ok ih-
sanlarda bulunmu~tu. Ger~kten de Muhammed, ibadet ve ztihd i~nde
y~am1~b. Hz. Osman'dan kendisine bir yoneticilik vermesini taleb et-
mi~, Hz. osman da ona: "Ne zaman bu goreve laYik olursan, o zaman seni
tayin ederim.» deyince Muhammed, i~ten i~ Hz. Osman'a ofkelenmi~ti.
Gazaya gitmek i~n izin isteyince Hz. Osman, ona bu izni verm~ti. 0 da
M1s1r diyanna yonelmi~ti. M1srr'a gittikten sonra vali Abdullah b. Sa'd
b.Ebi Serh'le birlikte Savari gazvesine kablm1~b. Hz. Osman'm aley-
hinde konu~malara b~lann~, onu ele~tirmi~ti. Muhammed b. Ebi Be-
kir de bu hususta ona destek olmu~tu. Durum bOyle olunca Abdullah b.
Sa'd b.Ebi Serh, bu ikisinin ahvalini bildiren bir mektubu Hz. Osman'a
gondererek ~ikayet etmi~ti. Ne var ki Hz. Osman, bunlara aldin~ etme-
mi~ti.
Muhammed b. Ebi Htizeyfe, aleyhteki davraru~lanm stirdiirmti~tii.
Asilerin Medine'ye giderek Hz. Osman'! ku~atma altma aldiklarm1 du-
yunca kendisi de Mls1r'da ayaklanarak valiAbdullah b. Sa'd b. Ebi &t-h'i
oradan kovm~tu. Kendisi MISll"da halka mmaz klldirmaya b~larm~b.
Mls1r'dan kovulan vali Abdullah b. Sa'd b. Ebi Sem yolda ikm Hz. Os-
man'm Oldiiriildugunti duyunca: «:lnna lillah ve inna ileyhi racillll» de-
mi~ti. Aynca Hz. Ali'nin de Mls1r valiligine Kays b. Sa'd b. Ubade'yi gt>n-
derdigini haba.- aldi veMuhammed b.Ebi Htizeyfe'yevalilikverilmedigi-
406 IBNKEStR

ne sevindi. <;unki.i o, Mls1r diyanm bir sene dahl koruyamrum~?b. ~

t
Abdullah b.Sa'd, ~am'a Muaviye'nin yamna giderek M1s1r diyann-
da cereyan eden hadiseleri ona anlatb. Muhammed b. Ebi Hi.izeyfe'nin l
I
oraYI istila ettigini haber verdi. Bunun i.izerine Muaviye ve Amr b. As,
Muhammed b. Ebi Hi.izeyfe'yi M1s1r'dan kovmak i~n oraya dogru hare- i
(
kete ge~tiler. <;unki.i Muhammed b. Ebi Hi.izeyfe, Hz. Osman'm oldi.iri.il-
mesine en bi.iyi.ik katluYI sag1ayanlardandi. Oysa Hz. Osman, onu kefa- t
(
letine ahp himaye etmi~?, bi.iyi.itmii~? ve ona iyilikte bulunmu~?tu. Muavi-
i
ye ile Amr b. As, M1s1r'a girmenin yollanm ara~?brdliar. Ne var ki, bunu
beceremediler. Bunun i.izerine Muhammed b. Ebi Hi.izeyfe'ye tuzak ha-
(
zrrladilar. Onu aldatblar. Nihayet o da M1s1r'dan pklp 1000 ki~?iyle bir-
I
likte Ari~?'e geldi ve orada bir kaleye s1~ndi. Amr b. As da gelip onun i.ize-
l
rine manc1mklarla ta~?lar artb. Nihayet o da otuz arkada~?Iyla birlikte
I
kaleden inmek mecburiyetinde kaldi. Kaleden inince Amr b. As'm
I
adamian, onlan oldi.irdi.iler.
Kays b. Sa'd b. Ubade, daha sonra Hz. Ali tarafmdan atanmi!? birva- l
li olarak M1s1r'a geldi. Yedi arkada~?la birlikte Mlsrr'a girip mescide git- 3
ti. Minbere ~1k1p onlara mi.i'minlerin emiri Ali'nin mektubunu okudu.
Mektupta ~unlar yaz1hydi:
«Rahman ve Rahim olan Allah'm adiyla! Allah'm kulu ve mi.i'minle-
(
rin emiri Ali'den. Bu mektubu duyan ve dinleyen bi.iti.in mi.i'minlere ve
Mi.isl i.imanlara. l
"Size selam olsun. Ben, kendisinden ba~?ka ilah bulunmayan Al-
lah'a ~okca hamd ederim. Allah, gi.izel i~i ve gi.izel takdiri ile tedbirinin
bir geregi olarak islamiyet'i hem kendi nefsi, hem melekleri, hem de
peygamberleri i~in bir din olarak se9ti. Bu dinle birlikte peygamberleri-
ni kullanna gonderdi. Bu dini, yarabklanndan Se9tigi kimselere ozel
olarak ihsan etti. Cenab-1 Allah'm bu din ile kendilerine ikramda bulun-
dugu insanlardan bir klsm1, ~u Muhammed i.immetidir. Bu i.immete ozel
li.itfunun geregi olarak Muhammed (s.a.v.)'i peygamber olarak gonder-
di ki, bu i.immete kitab1, hikmeti, farz ve si.innetleri ogretsin. Onlar, dog-
ru yola varsmlar. Muhammed (s.a.v.), dagumas1nlar diye bu i.immeti to-
parladi. Temizlensinler, diye bu i.immeti anndirdi. Haks1zhk etmesin-
ler, diye bu i.immete muvaffakiyet verdi. Bu gorevini ifa ettikten sonra
Cenab-1 Allah, onun ruhunu teslim alarak yamna aldi. Allah'm salati.i
selam1, bereketleri, rahmeti onun i.izerine olsun.
Mi.isli.imanlar, Muhammed (s.a.v.)'in irtihalinden sonra iki salih
kimseyi emir ve halife olarak se~tiler. Bu iki halife, kitaba gore hareket
ettiler. Gi.izel bir gidi~at sergilediler. Si.innetin di~?ma pkmadilar. Sonra
Allah, bunlann da hayatlanm noktaladi, vefat ettirdi. Allah, bu ikisine
rahmet etsin. Bunlardan sonra baZI hadiseler meydana getiren bir kim-
se halife se~ildi. Muhammed i.immeti, onun aleyhinde soylenecek ~eyler
 BUYUK IsLAM TAHIHI 407

gordii. Sonra da ondan intikam aldilar. Saldirganhk gosterdiler. Onu

oldi.irdiikten sonra bana gelip bey' at ettilcr. Ben de Allah'tan dilerim ki,
beni kendi yoluna iletsin, bana hidayet versin. Allah'tan, Beni kendisi-
ne karl?I gelmekten sakmdirmas1 i9in yard1m diliyorum. Dikkat edin,
Allah'm kitab1 ve Rasuliiniin siinnetine gore amel etmemiz, sizin biz-
den isteyeceginiz bir hakkimzdir. Sizin g1yab1mzda da olsa Allah'm ki-
tabi ve Rasuliiniin siinnetine gore hakklmzda hi.ikiim vermemiz ve size
ogiit vermemiz icab etmektedir. Kendisinden yardim dilenilen sadece,
Allah'br. 0, bize yeter, 0, ne giizel vekildir.
Ben, size Kays b. Sa'd b. Ubade'yi vali olarak gonderdim. Ona destek
olun. Ona yaklal?m. Hak hususunda ona yard1mci olun. Ben de kendisi-
ne iyilikte bulunmasm1 emrettim. Ben de size iyilik yapanm. Sizi kul?-
kuya diil?iirenlere karl?I kaby1m. Genel veya ozel olarak tamamunza
merhamet ve l?efkatle muamele ederim. Kays b.Sa'd, gidil?atmdan
memnun oldugum bir kimsedir. Salih bir kimse olaca~m ve size nasi-
hatta bulunaca~m i.imit ederim. Allah'tan bize ve size temiz ameller
yapmam1z1 nasip etmesini, bol sevaplar ve genil? rahmetler ihsan etme-
sini diliyorum. Allah'm selam1, rahmeti ve bereketi iizerinize olsun.»
Hicretin otuzaltmCI senesinin safer aymda Abdullah b. Ebi Rafi, bir
mektup yazdi. Sonra Kays b. Sa'd, kalklp insanlara bir nutuk irad etti ve
onlan Hz. Ali'ye bey'at etmeye ~a~rd1. insanlar da kalk1p onunla
bey'atlal?blar. Boylece Harbeta kasabas1 dll?mda biitiin M1s1r halkl, Hz.
Ali'ye bey'at etmil? ve onun itaati altma girmif? oldu. Harbeta kasabasm-
da Hz. Osman'm oldiiriilmesini hazmedemeyen insanlar vardi. Bunlar,
onde gelen f?ahf?iyetlerdi. 10.000 kif?i civannda idiler. Baf?lannda da Ye-
zid b. Haris el-Miidlici admda biri vard1. Bunlar, Kays b. Sa'd'a haber
gonderdiler. itaat etmeyeceklerini ve bey'atla~m1yacaklanm bildirdi-
ler. Kays b. Sa'd, onlara ili~medi.
Mesleme b. Miidlic el-Ensari de bey'attan geri durmu~tu. Kays b.
Sa'd, ona da ilif?medi. Sonra Muaviye b. Ebi Siifyan, biiti.in ~am bOlgesi-
nin itaaini saglad1. Hakimiyeti Bizans smmna, deniz IDJISma ve Klbns
adasma kadar uzand1. Cezire beldelerinin, Harran, Urfa, Karkisya gibi
yerlerin de hakimiyeti onun eline ge~mi~ti. Cemel savaf?mda cepheden
ka~an ve Hz. Osman taraftan olan baz1 kimseler de Muaviye'nin saflan-
na kabld1lar. E~ter, bu beldeleri Muaviye'nin adma hiikiim siiren vali-
lerin ellerinden 91karmak istedi. Muaviye, Abdurrahman b. Halid b. Ve-
lid'i E~ter'in iizerine gonderdi. E~ter, ondan ka~t1. Boylece Muaviye'nin
hakimiyeti bu beldeler de yerle~ti.
Muaviye, Kays b. Sa'd'a bir mektup gondererek Hz. Osman'm inti-
kammm ahnmasma katklda bulunmasm1 ve bu hususta kendisine des-
tek olmasm1 taleb etti. Bunu yapb~ takdirde kendi hakimiyetini tama-
men saglad1ktan sonra onu Irakeyn iizerine vali olarak atayaca~m va-
408 IBNKESlR

ad etti. Alolh bir adam olan Kays, bu mektubu almca Muaviye'ye ne mu- du
halefet etti, ne de muvafakat etti. Aksine onu nezaketle ge~~tirmeye ~a­ ha
h~tl. Durumu idare etmek istedi. Qiinkii o, Hz. Ali'den uzaktaydi. ~am ME
beldelerine ve Muaviye'nin askerlerine yakmdi. Bu sebeple Muavi- klr
ye'nin talebine ne olumlu, ne de olumsuz bir cevap vermedi. Bunun iize- a vi
rine Muaviye, ona ~oyle bir mektup gonderdi: «Beni atlatamazsm. Alda- be;
tamazsm, mutlaka senin dost ya da dii~man oldugunu ogrenmem gere-
kiyor.» Bunun iizerine Kays, hangi dogrultuda oldugunu ~u mektupla
Muaviye'ye bildirdi» «Ben, Ali'nin yanmda)'lm. Qiinkii o, yonetime sen-
den daha la)'lkbr.»
Muaviye, bu mektubu almca Kays'tan iimidini kesti. Sonra baZI me
~amhlar, Kays b.Sa'd'm gizlice kendilerine mektuplar yazd1~na ve «Fi
kendilerini Irakhlara kar~1 kl~klrttlgma dair bir ~aym yaydilar. Yalan sn
haberler uydurdular. ibn Cerir'in rivayetine gore Kays b. Sa'd'm Muavi- lar
ye'ye bey'at ettigine dair as1lsiz ve uydurma bir mektup, Kays tarafi.n-
dan Muaviye'ye gonderilmi~tir. Dogrusunu Allah bilir. «81
Hz. Ali, bu mektuptan haberdar olunca Kays'1 Muaviye taraftarh- ne
~yla itham etti.Ve ona, bey'ata katllmayan Harbeta halklyla sava~ma­ ker
Slm emreden bir mektup gonderdi. Kays da Harbeta halklmn onde ge- ~m
len kimseler olduklanru ve sa)'llanrun ~k oldugunu bildirerek bu sava- me
§1 yapamayaca~a dair bir mazeret ileri siirdii. Mektubunda, Hz. Ali'ye lint
hitaben §Oyle dedi:
«Sen, beni denemek i~in bu emri bana veriyorsun. Qiinkii beni, Mu- Bu.
aviye taraftarh~yla su~luyorsun. Oyleyse M1s1r'a benden ba~ka bir Sln
gander.» Bunun iizerine Hz. Ali, E§ter en-Nehai'yi M1s1r'a vali olarak lar
gonderdi. E§ter, Kalzum'a vannca orada bir yudum hal yedi ve bu bal-
dan zehirlenip oldii. ~amhlar, bunu duyunca: «Allah'm baldan askerleri nn
vardir.» dediler. E§ter'in.oliim haberini duyan Hz. Ali, M1s1r'a Hz. Ebu ke':
Bekir'in oglu Muhammed'i vali olarak gonderdi. Sahih rivayete gore Hz. rna
Ali, Kays b. Sa'd'dan sonra Mls1r'a vali olarak Hz. Ebu Bekir'in oglu Mu- ceb
hammed'i gondermi§tir. Bu olaydan sonra Kays, Medine'ye dogru hare- «BE
ket etti. Sehl b. Hanifle birlikte Hz. Ali'nin yanma vardi. Kays, mazere- Orr
tini anlatb. Ali de onu klnadi. Ancak sonra onun mazeretini kabul etti. kor
Kays'la Sehl b. Hanif ilerde de anlataca~m1z gibi Hz. Ali ile birlikte me
S1ffin sava§ma katildi. Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed, S1ffin sav~1 IDl~
yap1lmcaya kadar M1s1r'da heybetli ve otoriter bir vali olarak gorev yap- kin
b. Muaviye ve taraftarlanrun Irakhlarla sava~maya karar verdiklerini Zail
ve hakemlere ba§ vurmak istediklerini duyan Misirhlar, Hz. Ebu Be- lah
kir'in oglu Muhammed'e kar§I ayaklandilar. A~kca ona dii§manhk gos- rna
terisinde bulundular. - alrr
Hz. Osman'm ociiniin almmas1 hususunda Amr b. As, M1,1aviye'ye ne
bey'at etti. Hz. Osman'm kendisini Mls1r valiliginden azledip yerine Ab- ye'~
 BDYOK ISLAM TARlHI 409

dullah b.Sa'd b.Ebi Serh'i atamas1 yi.izi.inden Hz. Osman'a luzgm oldugu
halde asiler tarafmdan ku~ablmas1 esnasmda oliimiinii gormemek icin
Medine'den pkm1~b. Ofkeli bir halde Medine'den aynlmi§, Urdi.in ya-
lunlannda bir yere konaklam1~b . Hz. Osman oldiiriildiikten sonra Mu-
aviye'nin yanma gitmi§ ve yukandaki sabrlarda da dedigimiz gibi ona
bey'at etmi§ti.

SIFFIN SAVA~I

Bu sava~, Irakhlarla ~amhlar arasmda cereyan etmi§tir. !mam Ah-

med b.Hanbel, Muhammed b.Sirin'in ~oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Fitne koptu. Fitne koparken RasUlullah (s.a.v.)'m 10 OOO'lerce sahabe-
si varru. Bunlardan yi.iz kadan, hatta belki otuzu ru~mda kimse bu olay-
lara kan~maru.»
1mam Ahmed b. Hanbel, Hakem'in §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«S1ffin sava§ma Bedir ehlinden yetmi~ ki§i kablru.» Hakem'in bu sozti-
ne kar§I Abdurrahman b. Ebi Leyla §Oyle demi§tir: «Ebu ~eybe (yani Ha-
kem), yalan soylemi§tir. Biz bu hususu kendisiyle tarti§bk. S1ffin sava-
~ma Hiizeyme b. Sabit d1~mda Bedir ehli bir kimsenin kablru~m gor-
medik. Ba§ka bir rivayette anlablru~na gore S1ffin sava§ma Bedir eh-
linden sadece Sehl b. Hanifile Ebu Eyyiib el-Ensarl kablmi§larffir.,.
''Er-Reddu Ala'r-Ra'fiza" adh eserde hocam1z Allame tbn Teymiye,
Biikeyr b. E~ec'in ~oyle dedigini rivayet etmi~ti: «Osman'm oldiiriilme-
sinden sonra Bedir ehli kimseler evlerine kapanrular. D1§an pkmaru-
lar. Ancak oldiiklerinde mezarlanna gotiiriildiiler.»
Hz. Ali, Cemel sava~1mn bitiminden sonra Basra'ya gitti. Mu'minle-
rin annesi Hz.Ai~e'nin Mekke'ye gitmek istedigini ogrenince onu Mek-
ke'ye ugurlaru. Sonra Basra'dan Kufe'ye gitti. Ebu'l-Kenud Abdurrah-
man b. Ubeyd'in ifadesine gore Hz.Ali, hicretin otuzaltmcr senesinin re-
ceb aymm onikincisi olan pazartesi giinii Kufe'ye girmi§, kendisine:
«Beyaz ko§kte konakla.» dediklerinde o: «HaYir. Qiinkii Hattab oglu
Orner de beyaz ko§kte konaklamaktan ho§lanmazru. Ben de bu ko§kte
konaklamaktan ho§lanm1yorum» demi§ ve biiyiik caminin yanmdaki
meydanhga konaklami§b. Sonra camiye giderek iki rekaat namaz lul-
mi~, halka bir hutbe irad ederek onlan iyilige te§vik edip kotiiliikten sa-
lunrurmi§b. Bu hutbesinde Kufe hallum da ovmii§tii. Sonra Hz. Osman
zam~nmdan beri Hemedan valiligini yapmakta olan Cerir b. Abdul-
lah'a ve yine Hz. Osman zamanmdan beri Azerbeycan valiligini yap-
makta olan E~a's b. Kays'a haber gondererek oradaki hallun bey'abm
almalanm, sonra da yamna gelmelerini emretti. Onlar da bu emri yeri-
ne getirdiler. Sonra Hz. Ali, gelip kendisine bey'at etmesi i~in Muavi-
ye'ye haber gondermek istediginde Cerir b. Abdullah, §Oyle dedi:
410 lBNKESlH

-Ey mii'minlerin emiri! Muaviye'nin yanma ben gideyim.Qiinkii (

benimle onun arasmda dostluk var. Senin namma ondan ben bey'at ala- (

)'lm. I
E~ter dedi ki:
-Ha)'lr ey mii'minlerin emiri. Cerir'i Muaviye'ye gonderme. Kor-
kanm ki, bu da onunla aym gorii~te olur. (

Hz. Ali:
-B1rak da gitsin, dedi. I
Hz. Ali,Cerir'i $am'a Muaviye'nin yanma gonderdi. Onunla birlikte I
bir de mektup gondermi~ti. Mektubunda Muhacirlerle Ensar'm kendi-
sine bey'atlanmn saglanmas1 emrini veriyordu. Aynca Cemel sava~m­ I
da cereyan eden hadiseleri ona bildiriyor ve insanlann girdigi yola ken- 1
disinin de girmesini istiyordu. f
Cerir b. Abdullah, Muaviye'nin yanma vannca Hz. Ali'nin mektu- l
bunu ona verdi. Muaviye de Amr b.As'la $amhlann reislerini toplanbya
~ag,.rdi. Onlara dan1~b. Onlar, Osman'm katilleri oldiiriilmedik~e veya
bu katiller Hz. Ali tarafmdan kendilerine teslim edilmedik~e bey'at et-
meyeceklerini soylediler. $ayet Hz. Ali, bu katilleri oldiirmez veya ken-
dilerine teslim etmezse kendisiyle sava~acaklanm bildirdiler. Bunun
iizerine Cerir, geri doniip $amhlann soylediklerini Hz. Ali'ye bildirdi. l
E~ter, ~oyle dedi: . (
- Ey mii'minlerin emiri, sana Cerir'i gondermemeni soylememi~ l
miydim? Eger beni gondermi~ olsayrun, Muaviye hangi kapiYJ a~arsa o l
kapi)'l mutlaka kapatacakbm.
Cerir:
-Eger sen el9i olarak Muaviye'nin yanma gitmif? olsaydm, Os-
man'm kamna bedel olarak seni oldiiriirlerdi, deyince E~ter, ~u karf?Ihg,.
verdi:
- Vallahi eger ben onlara gitmi~ olsayd1m,bana verecekleri cevap
ve gosterecekleri taVIr beni ilgilendirmezdi. Muaviye'yi oyle bir noktaya
getirirdim ki, bir an once karar vermeye mecbur kal1rdi.Eger mii'minle-
rin emiri bu konuda benim tavsiyelerime uyacak olursa, durumlar dii-
zelinceye ve ~iipheler kalkmcaya kadar seni ve seningibileri hapsetme-
si ~ok iyi olacaktir.
Bunun iizerine Cerir ofkelenerek kalkb.Gidip Karkisya'ya yerle~ti.
Hz. Ali'ye soylediklerini ve onlann kendisine soylediklerini bir mektup-
la Muaviye'ye bildirdi. Muaviye de yamna gelmesi i9in Cerir'e bir mek-
tup gonderdi.
Hz. Ali, $am'a gitme karanyla Kille' den yola 91kb. Nahile'de ordu-
gah kurdu. Kufe'de kendi yerine Ebu Mesud Ukbe b. Amir el-Bedri el-
Ensari'yi vekil b1rakb. Baz1lan, Hz.Ali'nin KUfe'de kalmas1m, $am'a or-
du gondermesini tavsiye ettilerse de ba~kalan bizzat kendisinin de bu
 BUYUK ISLAM TARIHI 411

orduyla ~am' a gitmesini teklif ettiler. Hz. Ali'nin bizzat ordunun ba~m­
da ~am' a dogru gelmekte oldugu haberini alan Muaviye, Am.r b. As'a da-
m~b. Am.r da ona:
-Sen de bizzat ordunun ba~mda yola pk, dedi.
Am.r b. As, kalklp halka hitaben ~oyle dedi: «Kille ve Basral:Uann on-
de gelen ~ahsiyetleri Cemel sava~mda olmi.i~lerdir. Ali'nin yanmda az
Sa)'lda insan kalmi~br. i~te mi.i'minlerin emiri Osman b. Affan oldi.iri.il-
mi.i~ti.ir. Sakln sakln hakkmiZI zayi etmeyin ve oci.ini.izi.i almakta gecik-
meyin."
Muaviye, ~am ordulanna mektup yazip sava~a gelmelerini emret-
mi~, onlar da gelmi~lerdi. Bayraklar ve sancaklar hazirlanip komutan-
lara teslim edildi. ~amhlar, sava~a hazirlanrular. Bunlar da Siffin tara-
fmda Hz. Ali'nin gelecegi yonde Firat kenannda durdular. Hz. Ali, bera-
berindeki askerlerle birlikte Nahile'den hareket edip ~am'a yoneldi. ·
Ebu israil, Hakem b. Uyeyne'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
<<Hz. Ali'nin ordusunda Bedir sava~ma katilmi~ seksen sahabe ile
Ridvan agacmm altmda Rasulullah'la bey'atla~m1~ olan 150 sahabe
varru.»
Hz. Ali, Rakka'ya bagh Belih mmbkasma vanp konaklach~nda -ki
burasi Firat da bir yerdi- bir rahip, manasbnndan inip yanma geldi.
Ona ~oyle dedi: <<Atadan ataya intikal ederek elime ula~an bir kitap var.
Bu kitabi Meryem oglu isa peygamberin arkada~lan yazmi~br. Bu kita-
bi sana arzedeyim mi?
-Gaster bakahm hele.
Rahip, kitabi okumaya ba~ladi:
<<Rahman ve Rahim olan Allah'm achyla.
0 Allah ki, hi.ikmettigi ~eyi hi.ikmetti.Yazru~m da yazch. Yazch~
~eyler arasmda ~unu anlabr ki: 0, i.immilere kendi aralanndan bir pey-
gamber gonderecektir. 0 peygamber, i.immetine kitabi,hikmeti ogrete-
cek; onlan annchracak ve onlan Allah yoluna iletecektir. Kaba ve ha~in
degildir. Sokaklarda ba~np ~a~rmaz. Koti.ili.ige koti.ili.ikle kar~1hk ver-
mez. Aksine affedip ba~~lar. Onun i.immeti, her yi.iksek tepede,her p-
ki~ta ve ini~te Allah'a hamdeden kimselerdir. Dilleri devamh surette
tehlil ve tekbir getirerek ~ah~Ir.O peygamber, kendisine di.i~manhk
edenlere kar~I Allah'tan yardim gori.ir. Allah, onu vefat ettirdigi zaman
i.immeti ihtilafa di.i~ecek, sonra bir araya gelip ittifak edecekler ve bu it-
tifaklan Allah'm diledigi bir zamana kadar devam edecektir. Sonra yine
ihtilafa di.i~eceklerdir. Bu ihtilaftan sonra o peygamberin i.immetinden
bir adam, bu Firat kenanndan ge~ecek, insanlara iyiligi emredip koti.i-
li.ikten saklnruracak, hak ile hi.ikmedecek ve hi.ikmi.inden geri donmeye-
cektir. Di.inya, onun nazarmda firtmah bir gi.inde savrulan topraktan
veya ki.ilden daha onemsizdir. Oli.im, ona bir yudum su i~mekten daha
412 IBNKESlR

kolayd1r. Gizlilikte Allah'tan korkar, a~ikar ve a~k hallerde iimmete I

nasihat verir. Allah'm emrini yerine getirme hususunda kmaYlc1lann 1
kmamalanndan s:ekinmez. Beldelerin halkmdan her kim o peygambe-
rin zamanma ula~1p da ona iman ederse, onun miikafab, benim ho~nut­ 1
lugum ve Cennet'tir. Ve her kim de o peygamberin iimmetinden olup da d
bu iimmeti toparlamaya s:al1~an o salih kula yeti~irse ona yardlm etsin. d
<";iinkii onun saflannda bulunup kar~1tlanna kar~1 sava~1rken oldiiriil- v
mek ~ehidliktir.» IJ
Rahip, elindeki kitabm bu klsm1ru okuduktan sonra hz. Ali'ye ~oyle b
dedi: l:
-Ben arbk senin arkada~1rum.Senin ba~ma gelenler, benim de ba- g
~Ima gelinceye kadar yanmdan aynlmayaca~m.
~
Rahibin boyle demesi iizerine Hz. Ali aglaw, sonra ~oyle dedi: "Beni ~
kendi nezdinde unutulmu~ k1lmayan Allah'a hamdolsun. Beni kendi D
katmda iyi kimselerin kitabmda anan Allah'a hamd olsuii.»
Bu rahip, Hz. Ali ile birlikte yola ~b. Miisliiman oldu ve sav~ta ol- r
diiriiliinceye kadar yarundan aynlmaw. Sava~ sona erdiginde insanlar, ~
oliileri ara~brmaya ba~lad1klannda Hz. Ali: d
-Rahibi araym, dedi. Arawlar, onun da oldiiriilmii~ oldugunu gor- 1:
diiler. Cenazesini bulduklannda Hz. Ali, onun namaz1ru klldl, onu def- y
netti ve onun i¢n magfiret diledi. r
Hz. Ali, Ziyad b. Nadr el-Harisi'yi ve ~ureyh b. Hani'yi 12 000 asker- :k
le oncii kuvvet olarak gonderdi. Bunlar, Hz. Ali'den once yola ~klp gitti- I
ler. Ancak onun gidecegi yoldan ayn bir yol takip ettiler. Hz. Ali de gidip b
Menbis:'teki kopriiden Dicle nehrini kat etti. Kar~1 tarafa ges:ti. lki oncii ~
kuvvet de yoluna devam etmi~ti. Bunlar, Muaviye'nin ~amhlarla birlik- ii
te Hz. Ali'ye kar~1 gelmekte oldugunu duydular. Onu kar~1lamaya ni- f:
yetlendiler, ama saYilannm azhgmdan korkuya kapliarak ba~ka bir yol b
takip ettiler. Anet'ten ges:mek istediklerinde oranm halkl onlara engel
oldular. Bunun iizerine onlar da gidip Heyt'ten ge~tiler ve Hz. Ali'ye t
ula~blar. Hz. Ali, onlardan once Heyt'e varm1~b. a
Oncii kuvvetlerin arkadan gelip kendisine ula~bklanru goren Hz. n
Ali: "Oncii kuvvetlerim arkamdan geliyorlar, bu ne i~tir?" deyince onlar I
da ba~lanndan ge~en hadiseleri anlatarak mazeretlerini beyan ettiler. g
Hz. Ali de mazeretlerini kabul etti. Fl.rat'1 ges:tikten sonra onlan Muavi- 1:
ye'nin ka~lSllla pkmak iizere ileriye gonderdi. Bu oncii kuvvetleri, y
~amhlann oncii kuvvetlerinin ba~mdaki Ebu Aver Amr b. Siifyan es- 0
Siilemi k~1ladl. tki taraf birbirlerine salwrmaksiZin beklemeye b~­ g
lad!lar. Irakl!lann oncii kuvvetlerinin komutaru Ziyad b. Nadr, Ebu a
Aver ile ~amhlan bey'ata davet etti. Ancak onlar, Ziyad'm bu davetine
icabet etmediler. Ziyad da bu durumu bir mektupla kendisine bildirince
Hz. Ali, onlara E~ter en-Nehai'yi komutan olarak gonderdi. E~ter'in ko- a
 BDYOK IsLAM TARIHI . 413

muta ettigi askeri birligin sag cenahma Ziyad, sol cenahma da ~ureyh
komuta edecekti.
Hz. Ali, E~ter'e, $amhlar kendilerine kar~1 sald1nya ge~medik~e
kendilerinin sava~1 onceden ba~latmamalanm emretti. Onlan pe~ pe~e
defalarca bey'ata davet etmesini soyledi. Bey'ata yana~mamklan tak-
dirde onlar salmnYl ba~latmamk~a, kendisinin onlara yana~mamasrm
ve onlarla ~arpif?mamasmi, korkaklar gibi de onlardan uzakta durma-
masmi, aksine kendisi oraya vanncaya kadar sab1rla beklemesini ten-
bihledi. ln~aallah kendisinin de arkadan oraya gelecegini bildirdi. Irak-
hlann OnCii kuvvetleriyle $amhlann Oncii kuvvetleri kar~1l~tlklan
giin birbirlerine salmrmamlar. llk giinlerini oylece ge~rdiler. Vakit ak-
~ama erdiginde $amhlann oncii kuvvetlerinin komutan1 Ebu Aver es-
Siilem1, Haris b. Cehman el-Cufi ile Irakl1lann oncii kuvvetlerinin ko-
mutanma emirlik mektubunu gonderdi.
E~ter en-Nehai, Irakl1lann oncii kuvvelerinin ba~ma komutan ola-
rak geldiginde Hz. Ali'nin verdigi emre itaat etti. Savaf?a giri~medi.
$amhlann oncii kuvvetlerinin ba~mdaki komutan Ebu Aver es-Siilemi
de Irakl1lara sald1rmam. iki taraf, yerlerinde sab1rla beklediler. ~amh­
larm oncii kuvvetleri ~ama dogru cepheden geri ~ekildiler. Ertesi giin
yine sab1rla beklediler. Ancak E~ter, bilahare salmnya ge~ince $amhla-
nn bahamr ve yigitlerinden Abdullah b. Miinzir et-Tenuhl'yi lrakl1 as-
kerlerde:b.I biri oldiirdii. Oldiirenin am, Zibyan b. Ammare et-Temimiidi.
Bu hadiSje iizerine $amhlann oncii kuvvetlerinin komutam Ebu Aver de
beraberi~deki adamlanyla Iraklllara kar~1 salmnya ge~ti.lki tarafkar-
~1 k~1ya geldiginde E~ter, Ebu Aver' den kendisiyle miibareze yapmak
iizere oziaya pkmas1m istedi. Ancak Ebu Aver, onun bu istegine muva-
fakat etmedi. Giiya E~ter'i kendine denk gormemi~ti. Dogrusunu Allah
bilir.
lkinci giiniin ak~am vaktinde iki taraf sald1nlanna son verdiler.
U~iincii giiniin sabahmda Hz. Ali, askerleriyle birlikte oraya geldi. Mu-
aviye de askerleriyle oraya varm. iki ordu kar~1 kar~1ya geldi. Yarmnn-
na b~ villulacak olan zat, yiice Allah'tlr.lki tarafuzun siire beklediler.
Beklem¢kte olduklan o yerin am S1ffin idi. Vakit de zilhicce aYlnm ilk
giinleriyp.i.Sonra Hz. Ali, oradan aynhp kendi askerleri i~in bir konak-
lama yerji aramaya ba~lam. Muaviye, ordusuyla birlikte ondan once ora-
ya gelmi§ ve su b~lanm ~ok rahat ve genif? bir yerde tutmu~tu. Hz. Ali,
oraya geldiginde sudan uzak bir yere konaklam1~tl. Iraklliar, su baf?ma
gelmek istediklerinde $amhlar, onlara engel olmu~larm. Bu yiizden
aralannda ~arplf?ma meydana gelmi~ti.
Muaviye ve Ebu Aver es-Siilem1, su ba,~1m tutmu~larm. Orada yani
S1ffin'de onlann if?galinde bulunan sudan ba~ka bir su yoktu. Hz. Ali'nin
adamlan ~iddetli bir susuzluga maruz kalmlar. Hz. Ali, Ef?'as b. Kays el-
414 lBNKESIR

Kindi'yi bir toplulukla birlikte suya gonderdi, ancak ~amhlar onlara su

vermeyip: «Nas1l ki Osman'1 susuz b1rakbmzsa siz de susuzluktan
ollin.» dediler. Bir saat kadar kar~1hkh olarak birbirlerine ok atblar, va
sonra da m1zrak ve kargilarla birbirlerine giri~tiler. Bundan sonra bir- uz:
birlerine klht;larla giri~tiler. Her iki tarafkendi adamma destek verdi. kir
Sonra Irakhlar tarafindan E~ter en-Nehai, ~amhlar tarafindan da Amr H2
b. As oraya geldi. iki taraf arasmdaki sava~ daha da ~iddetlendi. Irakh- H2
lardan Abdullah b. Avfb. Ahmer el-Ezd1 sava~1rken ~oyle diyordu: bi
«Frrat'm akmakta olan suyunu bize vermemezlik etmeyin. Aradan hll
pkln, ya da bi.iyi.ik bir orduyla sebat edin. an
Haretekli, m1zra~yla vuran ve salmran her liderin, her beyin, it;ece-
gi bir su yeri varmr.
0 bey ki, darbe vurur. Di.i~manm kafalanna darbesini isabet etti-
rir.>> eel
di~
Sonra Irakhlar, ~amhlan su ba~mdan uzakla~hrmaya devam etti- bir
ler. Nihayet onlan su ba~mdan tamamen uzakla~hrd1lar. Bilahere iki IDE
taraf da su kaynag,.ndan yararlanma hususunda anla~blar. Ayn1 su
kaynag,.run ba~ma geliyorlar, taraftarlardan hit;biri digerleriyle konu~­
muyor, kimse kimseye eziyette bulunmuyordu. !sl
Bir rivayete gore Muaviye, Ebu Aver'e su kaynag,.m korumas1 it;in ha
emir verdiginde Ebu Aver, orada klmndan t;ekilmi~ klht;lar, dimdik tu- ed
tulmu~ kargi ve m1zraklarla nobet tutmaya ba~lam. Hz. Ali'nin adamla- An
n gelip durumu Hz. Ali'ye ~ikayet ettiklerinde o, Sa'sa'a b. Sohan'1 Mua-
viye'ye gonderdi ki, Muaviye'ye ~oyle desin:«Biz buraya size kar~1 delil-
lerimizi ibraz etmek it;in geldik. Sizinle sava~maya niyetimiz yoktu.
Ama sen onci.i kuvvetlerini i.izerimize gonderdin. Biz salmnya get;me- Ri
den onlar bize saldird1lar. ~imdi de sudan yararlanmam1za engel olu- ler
yorsun.» Sa'sa'a b. Sohan, bu sozleri aktarmg,. zaman Muaviye yanmda- ya
kilere: «~unlar ne istiyorlar? diye sorunca Amr b. As, ~oyle dedi: «Sudan az
yararlanmalanna engel olma. <';i.inki.i onlar, susuz iken bizim kana kana di.
su it;memiz insafh bir davram~ olmaz.» ve
Velid ise, ~oyle dedi: ve
«B1rak da mi.i'minlerin emiri Osman'1kendi evinde ku~atma altmda ke
tuttuklan zaman onu susuz b1rakbklan ve kirk gi.in si.ireyle onu su ve bil
yiyeceklerin lezzetinden mahrum b1rakbklan gibi kendileri de susuz- da
luk acrsm1 tatsmlar.» bi,
· Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh de ~oyle dedi: «Geceye kadar c;mlan su- K~
suz b1rak. Belki memleketlerine donerler.»
Bu sozler kar~1smda Muaviye susunca Sa'sa'a b. Sohan ona: yo
- Cevabm nedir? diye sordu. Muaviye de: b.l
 Bt)YUK !SLAM TARlHl 415

- Gorii~iimii bilahere size bildirecegim, diye cevap verdi.

Sa'sa'a, Hz. Ali'nin yanma doniip durumu anlatmca Hz. Ali'nin sii-
vari ve piyadeleri harekete ge~ti. ~amhlan zorlayarak su ba§mdan
uzakla~brchlar. Sonra da su hususunda aralannda anla§blar ki, kimse
kimseye engel olmayacakb. iki giin siireyle orada kalchlar. Ne Muaviye
Hz. Ali'ye bir yaz1 yaz1yor, ne de Hz. Ali ona bir yaz1 yaz1yordu. Sonra
Hz. Ali, Be~ir b. Amr el-Ensan, Said b. Kays el-Hemedaru ve ~ebis b. Ri-
bi es-Sehmi'yi yanma ~a~rarak onlara ~oyle dedi:
~u adamm (Muaviye'nin) yamna gidin. Onu itaata ve cemaata ka-
blmaya davet edin. Ve size soyleceklerini akl1mzda tutun. Gelip bana
anlatm.
Bunlar, Muaviye'nin yanma gittiklerinde Be§ir b. Amr, ona §Oyle
dedi:
- Ey Muaviye, bir giin bu diinyaYJ b1rakip gidecek ve ahirete go~­
ceksin. Yapbklannm hesabm1 Allah sana soracakbr. Bu diinyada i§le-
digin amellerin kar~1h~m sana verecektir. Allah a~kma bu iimmeti bir-
birinden.kopanp da~tma, aralannda kan aklblmasma sebebiyet ver-
me.
- Bu tavsiyeyi kendi adamlanmza (Hz. Ali'ye) yapsaydm1z ya?
-Benim adam1m (Hz. Ali), bu mahlukat i~inde fazileti, dindarh~,
lslam'a senden once girmi~ olmas1 ve Rasulullah'a yakinh~ sebebiyle
halifelige senden daha lay1kbr. 0, seni kendisine bey'at etmeye davet
ediyor.Boyle yapman, diinyada selamette kalman i~in daha uygundur.
Ahirette de senin haynna olacakbr.
- Osman'm kam heder mi olsun? HaYJr, vallahi ben bunu asla yap-
mayaca~m.
Sonra Said b. Kays el-Hemedani konu§mak istedi. Ancak ~ebis b.
Ribi ondan once soze ba~layarak Muaviye hakkmda kaba ve naho§ soz-
ler soyledi. Muaviye de onu, kendisinden daha §erefli bir kimseye kar§l
yaki§1ks1z soz sarf etmekten ve bilmedigi ~eyleri soylemekten menedip,
azarlad1. Sonra yanmdan plnp gitmeleri i~in Muaviye, onlara emir ver-
di. Haks1z yere oldiiriilen Hz. Osman'm intikamm1 almaya kesin karar
verdi. Tam o s1rada iki taraf arasmda sava~ ba§lach. Hz. Ali, oncii kuv-
vetlerine ve komutanlara sava§a giri§meleri i~in emir verdi. Hz. Ali,
kendi taraftarlanndan her kavmin ba§ma sava§ta kendi adamlanndan
birini komutan olarak tayin ediyordu. Hz. Ali'nin sava§ komutanlarm-
dan bazliannm adlan §Oyledir:E§ter en-Nehai, Hicr b. Adiy, ~ebis b. Ri-
bi, Halid b. Mutemer, Ziyad b. Nadr, Ziyad b. Hafsa, Said b. ls, Makil b.
Kays ve Kays b. Sa'd.
Muaviye de sava§I idare etmesi i~in her giin bir komutan tayin edi-
yordu. Komutanlarmdan baz1lannm adlan ~oyledir: Abdurrahman
b.Halid b. Velid, Ebu Aver es-Siilemi, Habib b. Muslim, Ziilkila el-
416 lBNKES1R

Himyeri, Ubeydullah b. Orner b. Hattab, ~urahbil b. Semt, Hamza , de.l

b.Malik el-Hemedani. Taraflar hazen gi.inde iki defa sava§Iyorlarch. ile i
S1ffin sava§I, zilhicce ayt boyunca devam etmi§ti. lat::
Bu senede yani hicretin otuzaltmc1 senesinde Mi.isli.imanlara Ab-
dullah b. Abbas, Hz. Ali'nin emri i.izerine hacettirdi. Zilhicce ayt sona di.in
erince muharrem ayt ba§ladi~nda Cenab-1 Allah, aralanna ban§I ha- IDI§
kim kilar umuduyla taraflar kar§Ihkh ate§kes ~agnsmda bulundular. bir

H!CRETiN OTUZl'EDiNC! SENES!

Bu senenin baf?mda mi.i'minlerin emiri Ebu Talib oglu Ali ile Ebu n1z,
Si.ifyan oglu Muaviye ate§kes yapmi§ vaziyette beklemekteydiler. Bun- me~

lardan her biri, kendi askerleriyle birlikte ~am bolgesinin dogusunda ken
Firat yakimndaki S1ffin denen yerde beklemekteydiler. Bunlar, zilhicce red1
ayt boyunca her gi.in ~arpif?Iyorlardi. Hatta baz1 gi.inlerde bu ~arpi§IDa Osr
iki kez tekrarlamyordu. Aralannda oyle ~arpll~malar cereyan etmif?ti ki, Son
bu ~I§malarm safahabm anlatmak burada geni§ yer i§gal edecektir.
Klsaca demek istedigimiz f?udur ki, m uharrem ayt girdiginde arala-
nnda ban§ antla~mas1yla sona erecek bir ate~kes umuduyla iki taraf ge~
birbirleriyle ~arpif?maya son verdiler.
!bn Cerir'in rivayetine gore Hz. Ali, Adiy b. Hatim, Yezid b. Kays el- de (
Erhabi, ~ebis b. Ribi ve Ziyad b. Hafsa'yt Muaviye'nin yanma gonderdi.
Bunlar, Muaviye'nin yanma vard1klarmda Amr b. As da Muaviye'nin
yamnda oturmaktaydi. Adiy, Allah'a hamdi.i senada bulunduktan son-
ra Muaviye'ye hitaben f?oyle dedi:
-Ey Muaviye! Biz sana geldik ki, seni Allah'm emrine davet ede-
lim. Allah'm emri birlik olmamizdir. Sozi.imi.izi.in ve fikrimizin aym ol- Ali'l
masidir. Aram1zda ban~m hakim olmas1dir. Amcan oglu (Ali), Mi.isli.i- rio
manlann efendisidir. lslam'a ilk girenlerden faziletli bir kimsedir. Sen
1slamiyet doneminde gi.izel bir hayat tarz1 sergilemi~tir. !nsanlar onun Hz.
etrafmda toplanmif?lardrr. Onlar, Hz. Ali'de gordi.ikleri §eyle dogru yolu duk
bulmuf?lardir. Senden ve senin beraberindeki taraftarlanndan ba§ka
Ali'ye bey'at etmeyen kimse kalmam1~br. Ey Muaviye, bu yapbklanna la a
son ver ki, Cemel sava~mda senin ve adamlarmm ba§ma gelen musibet di.in
tekrarlanmasm. Ege
Muaviye, Adiy'e ~u kar~1h~ verdi: ins~
- Ey Adiy! Sen sanki ban~ i~in degil, tehditte bulunmak ipn gel- top]
mif?sin. Heyhat Allah'a yemin ederim ki ey Adiy, ben senin bu istekleri-
ne asla muvafakat etmeyecegim. Ben, sava~m ogluyum. As1lsiz ~eyler na1
beni i.irki.itmez. Zamanm musibetlerine kar~I da boyun egmem. Sana km
gelince vallahi sen Osman'm etrafmda gi.iri.ilti.i pabrb pkaranlardan ve
onu oldi.irenlerdensin. Umid ederim ki, Osman'm intikam1 ugruna sen kild
 BDYOK ISLAM TARIHI 417

de Allah tarafmdan oldiiriilecek olanlardan biri olursun. ~ebis b. Ribi

ile Ziyad b. Hafsa da konu~tular. Hz. Ali'nin fazilet ve iistiinliiklerini an-
latarak ~oyle dediler:
- Ey Muaviye, Allah'tan kork ve salon muhalefet etme. Vallahi biz
diinya hayatmda Ali' den daha ileri derecede takva sahibi, ziihde sanl-
ml~ ve her tiirlii haYir ile giizel vas1flan kendisip.de bulunduran ba~ka
bir adama rastlamad1k.
Muaviye de Allah'a hamdii senada bulunduktan sonra soziine ~oyle
ba~lad1:
--Siz, beni cemaata ve itaata davet ediyorsunuz. Cemaat diyorsa-
mz, cemaat bizim yanimizdadlr. itaata gelince ben, Osman'm oldiiriil-
mesine yardlmc1 olan bir adama nas1l itaat ederim? Ama o, Osman'1
kendisinin oldiirmemi~ oldugunu iddia ediyor. Biz, onun bu iddiasrm
reddetmiyoruz. Onu, Osman'! oldiirmekle itham etmiyoruz. Ancak o,
Osman'm katillerini banndlrm1~hr. Katilleri bize versin ki oldiirelim.
Sqnra sizin bu itaat ve cemaata katllma ~agnmza icabet edelim.
~ebis b. Rib'i ise ~oyle dedi:
-Allah a~kma soyle bakahm ey Muaviye, eger Ammar b. Yasir'i ele
ge~irecek olsaydm, Osman'm kanma kar~1hk onu oldiiriir miiydiin?
-Eger onu ele ge~irseydim, Osman'm kamna kar~1hk olarak degil
de Osman'm kolesinin kamna kar~1hk olarak onu oldiiriirdiim.
- Yerin ve gogtin ilahma yemin ederim ki, kelleler omuzlardan dii~­
medik~e ve yerin olanca geni~ligi daralmadlk~a sen Ammar b. Yasir'i ele
ge~iremiyeceksin.
-Boyle olsaydl yeryiizii sana daha dar gelecekti.
Bu konu~malardan sonra heyet, Muaviye'nin yanmdan pklp Hz.
Ali'nin yanma dondii. Kar~1hkl1 konu~malan ve cereyan eden hadisele-
ri ona anlathlar. Muaviye de, Habib b. Mesleme el-Fihri, ~urahbil b.
Semt ve Maan b. Yezid b. Ahnes'i Hz. Ali'nin yamna gonderdi. Bunlar,
Hz. Ali'nin yanma vardlklannda Habib, Allah'a hamdii senada bulun-
duktan sonra ~oyle dedi:
-Osman b. Affan, hidayet yolundaki bir halifeydi. Allah'm kitabiy-
la amel etti. Allah'm emrine bagh kaldl. Siz onun hayahm uzam1~ gor-
diiniiz. Vefatmm ge~iktigini dii~iindiiniiz, Ona saldlnp oldiirdiiniiz.
Eger onu oldiirmedigini iddia ediyorsan katillerini bize teslim et. Sonra
insanlar, sava~tan ~ekilip yoneticilerini ~ura ile se~sinler. Etrafinda
toplanacaklan birini halife yapsmlar.
- Anan seni yitirsin ey Adam! ~u halife se~imi ve halifenin azli sa-
na m1 dii~tii. Sus, sen bu i~e laYik biri degilsin. Bundan soz etmeye hak-
km yok.
- Oyleyse Allah'a yemin ederim ki, sen beni, ho~lanmadl~n bir ~e­
kilde kar~mda bulacaksm.
B. ISLAM TARffil, C.VII, F.27
418 ffiNKESlR

-Siivari ve piyadalerinle kar~1ma pkacak olsan bile bu i~i becere-

mezsin. Hayatta kalacak olsan bile Allah, seni hayatta b1rakmasm.
Haydi ~ek git buradan. Elinden geleni arkana koyma.
Siyer alimlerinin anlatb~na gore bu heyetle Hz. Ali arasmda uzun
uzadlya konu~malar cereyan etmi~tir. Ancak bu konu~malann sihhati
hakkmda ihtilaf vardlr. Bu konu~malar arasmda Hz. Ali'nin, Muavi-
ye'yi ve babasm1 ele~tirdigine dair sozler de varrur. Giiya Hz. Ali, Muavi-
ye ile babasmm tslfun'a girdikten sonra tslfuniyet hususunda ve diger
konularda tereddiit ettiklerini ve bu tereddiidlerini siirdiirdiiklerini
ifade etmi~, sozleri arasmda ~u ciimleleri de sarfetmi~tir: «Ben, Os-
man'm mazlum ya da zalim olarak oldiiriilmii~ oldugunu soylemiyo-
rum.» Heyettekiler de:«Osman'm haks1z yere oldiiriildiigunii soyleme-
yen kimselerden ili~kimizi koparm1~1z. Boylelerinden uzaktaytz.» de-
mi~ler ve Hz. Ali'nin yanmdan pklp gitmi~lerdi. Hz. Ali de ~u ayet-i ke-
rimeyi okumu~tu:
«Sen, Oliilere ~iiphesiz ki i~ttiremezsin; doniip giden sa~rlara da
~agnyt duyuramazsm. Korleri sap1khklanndan vazge~irip dogru yola
dondiiremezsin; ancak ayetlerimize inananlara sen duyurabilirsin.» (en-
Neml, 80-81.)
Bu ayeti okuduktan sonra Hz. Ali, doniip kendi adamlanna ~oyle
dedi: «Bunlar, sizin hakl1 oldugunuz davada ve Rabbinize yapbgm1z ita-
atta kendi sap1kl1klan yolunda sizden daha gayretkef? olmasmlar.» Ba-
na gore Hz. Ali, boyle bir ~ey soylemi~ degildir. Allah, ondan raZI olsun.
tbn Dizil'in rivayetine gore Irakl1lann kurralanyla ~amhlann kur-
ralan 30 OOO'e yakln ki~i olup bir tarafta ordugah kurmu~lard1. Irak
kurralanndan; aralannda Ubeyde es-Selmani, Alkame b. Kays, Amir b.
Abdi Kays, Abdullah b. Utbe b.Mesud ile digerlerinin bulundugu bir
grup, Muaviye'nin yanma giderek ona ~oyle demi~lerdi:
-Senne istiyorsun?
- Osman'm intikamm1 almak istiyorum.
- Sen bu intikam1 kimden almak istiyorsun.
-Ali'den almak istiyorum.
- Osman'1 Ali mi oldurdu?
- Evet, o Oldiirdii ve katillerini banndlrdl.
Heyet, Muaviye'nin yanmdan aynhp Ali'nin yanma gitti ve Muavi-
ye'nin soylediklerini ona aktardllar. Hz. Ali de ~u cevab1 verdi:
«Yalan soyliiyor. Osman'1 ben oldiimedim. Onu oldiirmedigimi siz
de biliyorsunuz.»
Bunun iizerine heyet, Muaviye'nin yaruna doniip durumu kendisi-
ne anlabr. Muaviyede:
«Eger Osman'1 o oldiirmemi~se de bazllanna emir vererek oldiirt-
mii~tiir.» dedi. Bunlar, tekrar kalklp Hz. Ali'nin yanma dondiiler. Hz.
 B'OYOK ISLAM TARIHI 419

Ali, onlara:
«Allah'a yemin ederim ki Osman'1 ben oldurmedim. Oldiiriilmesini
de emretmedim. Ba~kalanm da ona kar~1 kl~klrtmadlm." diye cevap
verdi. Bunlar tekrar kalklp Muaviye'nin yanma dondiller. Durumu ona
anlathklannda Muaviye, ~oyle dedi:
«Ali dogru soyliiyorsa, Osman'm katillerinden bizim i~in intikam
alsm. Onlara klsas tatbik etsin. Qiinkii Osman'm katilleri, Ali'nin as-
kerleri arasmdadlrlar.»
Heyet tekrar kalklp Hz. Ali'nin yanma vardl.Durumu ona anlattlk-
larmda Hz. Ali, ~oyle dedi:
«Asiler, fitne konusunda Kur'an'1 Osman'a kar~1 tevil ettiler. Bu
yiizden boliinme ve par~alanma meydana geldi. 0, halife iken ve haki-
miyeti elinde tutmakta iken onu oldiirdiller. Benim onlara kar~1 yapabi-
lecegim bir ~ey yoktur.»
Heyet kalklp Muaviye'nin yamna dondii. Hz. Ali'nin soylediklerini
ona aktarmlar. Muaviye de ~oyle dedi:
«Eger durum Ali'nin dedigi gibiyse ona ne olmu~? Yonetim bizim m-
~rm1zda, ~ura yaplimaks1Z1n ne bizden ne de burada bulunanlardan her-
hangi birine verilmi~ degildir. Yonetimi o eline geprm~tir. Bu niye bOy-
le olsun?» ·
Heyet tekrar kalklp Hz. Ali'nin yaruna dondii. Ali de onlara ~oyle de-
di:
«lnsanlar, Muhacir ve Ensar'la birliktedir. Bunlar, insanlann yo-
netim hususunda ve din i~lerinde onde gelen ~ahsiyetleridir. Bunlar,
benden ho~nud olmu~ ve bana bey'at etmi~lerdir. Ben, Muaviye gibi bu
iimmete tahakkiim eden, birligi bozan bir kimseye halifeligi devretmeyi
helal saymam.»
Heyet, kalklp Muaviye'nin yaruna dondii. Muaviye, onlara ~oyle de-
di:
«Buradaki Muhacir ve Ensfui niye kan~tinyar bu i~e? Onlar, bu i~e
dahil olmam1~lard1r.>>
Heyet kalklp Hz.Ali'nin yanma dondii. Hz. Ali, onlara ~oyle dedi:
«Bu i~, Bedir sava~ma kablan kimselerin yetkisindedir. B~kalan­
nm yetkesinde degildir. Yeryiiziinde Bedir sava~ma kablm1~ ne kadar
adam varsa hepsi de benimle beraberdir. Bunlar bana bey' at etmi~ler ve
benden ho~nut olmu~larmr. Dininiz ve nefisleriniz hususunda kimse si-
zi aldatmasm.»
Rebiyiilahir, cemaziyelevvvel ve cemaziyelahir aylan boyunca iki
taraf arasmda kar~li1kl1 haberle~me devam etti. Bu esnada pe~pe~e ku-
ralar ~ekildi.lki tarafbirbirine salmrmaya te~ebbiis ediyorsa da kurra-
lar aralanna girip sava~1 onlemeye ~ali~1yorlardi.
Boylece sava~ cereyan etmedi. Bu ii~ ay zarfinda seksenbe~ defa ku-
420 IBNKES1R

ra ~ekildi. Nihayet Ebu Derda ile Ebu Umame kallup Muaviye'nin yam-
na gittiler ve ona ~oyle dediler:
-Ey Muaviye! ~u adamla ni~n sava~1yorsun? Allah'a yemin ederiz
ki, o senden de senin babandan da once !slfun'a girmi~tir.Ve Rasulullah
(s.a.v.)'a senden daha yakmd1r. Halifelige senden daha laYikbr.
-Ben Osman'm intikam1 ugruna onunla sava~1yorum. 0, Os-
man'm katillerini banndirdi. Gidin ona deyin ki: Osman'm katillerin-
den bizim i~n intikam alsm.Onlara klsas uygulansm. Boyle yapb~ tak-
dirde ~amhlanndan ona ilk bey'at eden ben olaca~m.
Ebu Derda ile Ebu Umame kalklp Hz. Ali'nin yanma gittiler. Mua-
viye'nin soylediklerini ona aktarrular. Hz. Ali de ~oyle dedi:
- ~u etrafimda gordi.iguni.iz adamlann hepsi Osman'm katilleri-
dir.
Hz. Ali'nin boyle demesi i.izerine bi.iyi.ik bir topluluk ortaya ~karak:
«Biz Osman'm katilleriyiz. Varsa,isteyen kar~1m1za pksm, dediler.
Ebu Derda ile Ebu Umame, oradan kalklp dondi.iler, ama sava~a §a-
hid olmad1lar.
Amr b.Sa'd dedi ki: Receb aYl girdiginde Muaviye,bi.iti.in kurralarm
Hz. Ali'ye bey' at etmelerinden korktu. Bunun i.izerine o, bir ka~da ~u
ifadeleri yazarak bir oka baglaYip Irak ordusunun saflan arasma firlat-
b. Oktaki ka~tta ~unlar yaz1hydi:
«Allah'm, ogut veren bir kulundan. Ey Irak toplulugu! Muaviye, sizi
sularda bogmak i~in Frrat sulanm i.izerinize salmak istiyor, tedbirinizi
ahn.»
Kendilerine firlatlian bu oku yakalayan Irak askerleri oku ahp i.ize-
rindeki ka~da bakbklannda bu haberden korkup onu yayrular. Duru-
mu Hz. Ali'ye anlatbklannda o: «Bu olmayacak bir~eydir» dedi. Fakat
bu haber askerler arasmda yaYilill. Ote yandan Muaviye de iki yi.iz ~~yi
F1rat kiYisma gonderip nehri kazd1rmaya ba~ladi. Irakl1lar, bunu du-
yunca korkup panige kap1ldilar. Hz. Ali'ye gidip durumu anlatbklarm-
da o, askerlerine ~oyle dedi:
"Yaz1klar olsun size! Muaviye hile yap1yor. Sizi bu bulundugunuz
yerden uzakla~brmak istiyor ki kendisi buraya gelip konaklasm. Qi.in-
ki.i buras1, onun ~u anda bulundugu yerden daha iyidir.«
Ancak Hz. Ali'nin askerleri:«Mutlaka buradan uzakla~mam1z gere-
kir. BuraYl tahliye etmeliyiz.» dediler ve bulunduklan yerden uzakla~­
blar. Sonra Muaviye gelip oraya ordugah kurdu. Ancak Hz. Ali, bulun-
dugu yeri en son terk eden oldu. Muaviye gelip oraya ordugah kurarken
~oyle diyordu:

«Eger ben itaat etseydim kavmimi Ri.ikni.i Yemame'ye veya ~am'a

si~ndinrd1m.
 BDYOK ISLAM TARIHI 421

Ama ben bir i~e kesinlikle kara verdigim zaman o karanma a§a~
tabakadaki insanlar muhalefet ederler.»

tki taraf, zilhicce ayma kadar sava~maks1zm durdu. Sonra tekrar

~arp1~maya ba~lawlar. Hz. Ali, sava~mak iizere her giin bir adam1 ko-
mutan olarak tayin ediyordu. En fazla da E§ter'i komutan olarak gorev-
lendiriyordu. Muaviye de ayru §ekilde her giin bir adam1 komutan yapl-
yordu. tki taraf zilhicce aJI boyunca sava§blar.Hatta baZl giinlerde iki-
§er defa ~arpi§blar.
Merhum ibn Cerir dedi ki: Sonra el~iler, Ali ile Muaviye arasmda gi-
dip gelmeye ba§ladi. tki taraf da sava§a ara vermi~lerdi. Muharrem aJI
sona ermi§ oldugu halde taraflar arasmda ban~ yapllmam1~b. Hz. Ali,
Yezid b. Haris el-Cii§eml'yi gorevlendirerek giine§in bah§l esnasmda
~amhlara §Oyle seslenmesini emretti:
- Dikkat edin. Mii'minlerin emiri; size diyor ki: Ben hakka donme-
niz i~n size miihlet verdim.Size delil ibraz ettim, ama siz ~gruna icabet
etmediniz.Ben size sizin davrani§miza gore muamele ettim. Dogrusu,
Allah hainleri sevmez.
~amhlar, komutanlanna ko§up duyduklan sozleri naklettiler.O es-
nada Muaviye ile Amr b.As kalklp ordulanm sag ve sol cenaha ayrrarak
mevzilendirdiler. Hz. Ali de aym gece ordusunu tabiye etti.
Kufeli siivarilerin ba§ma E§ter en-Nehai'yi, piyadelerin ba§ma
Ammar b. Yasir'i; Basrah siivarilerinin ba§ma Sehl b. Hanifi, piyadele-
rinin ba§ma Kays b.Sa'd ile Ha§im b. Utbe'yi; Kurralannm ba§ma da
Sa'd b. Fedek et-Temiml'yi komutan olarak tayin etti. Aynca ~amhlann
sald1rmamalan halinde kendilerinin salwnJI ba§latmamalanm em-
retti. Yaral1lan oldiirmemelerini, ka~an1 kovalamamalanm, komutan-
lanna ve salih adamlanna sovse ile bir kawmn gizli taraflanm apga
vurmamalanm ve ona hakaret etmemelerini tenbihledi.
Muaviye, ayru gecenin sabahmda ortaya pkti. Sag cenaha tbn Zilki-
la el-Himyerl'yi, sol cenaha Habib b. Mesleme el-Fihrlyi, oncii kuvvetle-
rinin ba§ma Ebu Aver es-Siilemi'yi, ~amh siivarilerin ba§ma Amr b.
As'1, ~amh piyadelerin ba§ma da Dahhak b. Kays'1 komutan olarak ata-
IDl§b.
tbn Dizil'in rivayetine gore Muaviye, Hz. Ali'nin harekete g~tigini
duyu,nca o da ona kar§I harekete ge~ti. Oncii kuvvetlerinin ba§ma Siif-
yan b. Amr Ebu Aver es-Siileml'yi, artp kuvvetlerin ba§ma Biisr b. Ebi
Ertat'l komutan olarak tayin etti. Bunlar birle§ip S1ffin tarafina.dogru
harekete ge~eceklerdi.
tbn Kelbi, yukandaki gorii§iinii §6yle siirdiirmii§tiir: Muaviye, on-
eli kuvvetlerin ba§ma Ebu Aver es-Siileml'yi, artp kuvvetlerin ba§ma
Biisr'ii, siivarilerin ba§ma Ubeydullah b. Omer'i komutan olarak tayin
422 lBNKESlR

etti. Sanca~ Abdurrahman b. Halid b.Velid'e verdi. Sag cenaha Habib

b. Mesleme'yi, piyadelerin ba§ma Yezid b. Zahr el-Enesl'yi, sol cenaha kc
Abdullah b. Amr b. As'1, piyadelerin ba§ma Habis b.Sa'd et-Tai'yi ~amh Si
suvarilerin b~ma Dahhak b. Kays'1, ~amh piyadelerin ba§ma Yezid b. Ia
Lebid b. Kiirz el-Becell'yi, Humuslu askerlerin ba§ma Zilkila'JI, Filis- riJ
tinli askerlerin ba§ma Mesleme b. Mahled'i komutan olarak tayin etti. n
Muaviye'nin kendisi de kalklp askerlerine bir nutuk irad etti. Allah'a
hamdii senada bulunduktan sonra §oyle dedi: 4(Ey insanlar! Allah'aye- b.
min ederim ki, ben ~am'1 ancak itaatla ele ge~irdim. lrakhlara ka~1 ~a

yaptl~m sava111 da ancak sab1rla kazanmm. Hicaz halklna k~1liitufla bt

muamele ettim. Siz §imdi sava§a haz1rlanmmz. Harekete ge~tiniz ki, H:
~am'1 koruyup Irak'1 ele ge¢resiniz. Kar§l taraf ta Irak'1 korumak ve ca
~am'1 ele ge~irmek i~in harekete ge~mi§tir. Hayatlma yemin ederim ki, nJ
Irakh adamlar, ne ~am'1 ne de ~amdaki mallan ele ge~iremiyecektir.
~amhlann tecriibe ve basireti Irakhlarda yoktur. Kar§l tarafi.n askerle- (il
ri kendi iilkelerinden ve techizatlanndan uzaktad1rlar. Sizinse sizden da
ba§ka takviyeniz yoktur. Askerleriniz hep buradamr. Kar111 tarafi. mag- ba
lub edecek olursamz ancak dostluk ve yumu§ak huylulukla maglup ye
edersiniz. Onlar, sizi maglub edecek olurlarsa son nefesinize kadar he- hi:
pinizi oldi.irdi.ikten sonra maglub edebilirler. Bunlar, Irakl1lann hile ve ye
tuzaklanyla kar§Imza ~1kacaklarmr. Yemenlilerin yumu§ak huylulu- de
gu, Hicazhlann basireti ve M1s1rhlann kabh~ ile kar§m1za pkacaklar- he
<hr. Bugiin muzaffer olan yann da muzaffer olacakbr. 4(Musa, milletine: kr
Allah'tan yarmm dileyin ve sabredin, dedi.))
Hz. Ali de Muaviye'nin bu konu§masml duydugunda kalk1p taraf-
tarlanna bir nutuk irad etti, onlan cihada te§vik etti. ~amhlara nisbetle
kendilerinin daha sab1rh ve cesaretli olduklanru soyleyerek onlan met-
hetti.
Cabir el-Cufi, Cafer el-Balor ile Zeyd b. Enes ve digerlerinin §oyle iii
dediklerini rivayet etmi§tir: Ali, 150.000 Irakl1 ile ilerledi. Muaviye de
bir o kadar ~amh ile ilerledi. b.
lbn Dizil'in kendi kitabmda anlatb~na gore Hz. Ali, 100.000 veya VE
daha fazla say1da Irak askerleriyle birlikte ilerledi.Muaviye ise,
130.000 ~amh askerler ile ilerledi. ~amhlardan bir grup asker, cephe- ed
den firar etmek uzere sozle§tiler. Sanklarla birbirlerine baglanmlar.
Bunlar be§ safblar. Beraberinde alb saf daha varm. Iraklllarda bu ~ki­ lie
de on bir saf olu§turdular. Safer aJlUln ilk giinii olan ~amba giiniinde hi
bu §ekilde birbirlerine bagh olarak kar§l k~1ya geldiler. 0 giin Irakll-
lann sava§ komutan1 E§ter en-Nehai, ~amhlann sava§ komutan1 ise s~
Habib b. Mesleme idi. 0 giinde §iddetli bir §ekilde ~arpl§blar. Sonra ak- ge
§ama dogru geri dondiiler. lki tarafbirbirlerine denk kuvvetlerle ~arpl§­ n
b~ i¢n berabere kalm1§larm.
 BOYOK ISLAM TARllii 423

Ertesi giin yani pe~embe giinii sabahladiklannda Iraklilann savaf?

komutam Haf?im b.Utbe, ~amhlann savaf? komutam ise Ebu Aver es-
Siilemi idi. Bunlar, ~?iddetli bir f?ekilde ~arplf?maya baf?ladilar. Atlar at-
lann iizerine, adamlar adamlann iizerine, siivariler de siivarilerin iize-
rine saldirdilar. Sonra ~ama dogru geri dondiiler. Yine iki taraftan bi-
ri digerini maglub edememif?, berabere kalmif?lardi.
U~iincii giinii yani cuma giiniinde Ammar b. Yasir, Iraklilann, Amr
b. As da ~amhlar'm komutanlanydi. Her iki tarafta ~?iddetli bir f?ekilde
~arpif?maya baf?ladilar. Ammar, Amr b.As'a karf?I hiicuma ge~erek onu
bulundugu yerden gerilemek mecburiyetinde b1rakh. Ziyad b. Nadr el-
Harisi ortaya pkb. Ammar ile anne bir karde§tiler. Birbirlerini tamym-
ca her biri kendi tarafina geri dondii. ~ama dogru iki taraf da silahla-
nm b1rakblar. Berabere kalm1f?lard1.
Savaf?m dordiincii giinii yani cumartesi giiniinde Muhammed b. Ali
(ibn Hanefi'ye) biiyiik bir toplulukla ortaya ~1kh. Kar§Isma ~amhlar­
dan Ubeydullah b. Orner ~1kh. iki tarf §iddetli bir f?ekilde ~arplf?maya
ba§ladilar. Ubeydullah b. Orner, miibareze i~n ortaya pkb. ibn Hanefi-
ye'nin kendisiyle miibareze yapmak iizere ortaya ~1kmasm1 istedi. Bir-
birlerine yaklaf?bklannda Hz. Ali: «Miibareze yapacak olan kimdir? di-
ye sorunca: «Oglun Muhammed ile Ubeydullah miibareze yapacaklar.»
dediler. Bunun iizeine Hz. Ali, binegini harekete ge~irdi ve oglu Mu-
hammed'e geri durmasm1 emretti. Kendisi, Ubeydullah'm karf?ISma p-
kip §Oyle dedi:
- Bana dogru yakla§.
- Seninle miibareze yapmaya ihtiyacrm yok.
- HaYir ihtiyacm vardir
-HaYir.
Bunun iizerine Hz. Ali, geri ~ekildi. iki taraf ta o giin birbirlerine
ili§mediler.
Be§inci giinde yani pazar giiniinde Irakl1lann komutan1 Abdullah
b. Abbas'ti. Ebu Mihnefin anlabldi~na gore ~amhlann komutan1 olan
Velid, ibn Abbas'a laf atarak §Oyle diyordu:
- Halifenizi oldiirdiiniiz, ama maksadm1za eremediniz. Yemin
ederim ki, size kar§I Allah bizim yardimcrmizdir.
- Yuregin yetiyorsa k~1ma ~k da seninle ba§ba§a vuru§ahm. Ve-
lid, ibn Abbas'm kar§Isma ~kmadi. Anlabldi~na gore lbn Abbas, o giin
bizzat §iddetli bir §ekilde savaf?IDif?br.
Altmcr giinde yani pazartesi giiniinde Iraklilann komutan1 Kays Q.
Sa'd, ~amhlann komutam da ibn Zilkila' olarak iki tarafkarf?I kar§Iya
geldiler. ~iddetice sava§tllar. Birbirlerine denk kuvvetlerle sava§bkla-
n i~n berabere kald1lar,sonra geri dondiiler.
Yedinci giinde yani sah giiniinde Iraklilann komutam E§ter en-
424 ffiNKESlR

Nehai, ~amhlann komutam da Habib b.Mesleme olarak iki tarafkar~1

kar~1ya geldiler. Yine ~iddetlice c;arp1~maya ba~ladllar. Ancak bi.itiin bu
gi.inler boyunca iki tarftan biri, digerini yenemedi.
Ebu mihnefinrivayetine gi)re o gi.in Hz. Ali: «Bunlara tcpluca hi.icum
etmekic;inne zamanakadar bekleyecegiz?»de~ ve c;ar~amba gi.ini.i ak~a­
rmikindidensonra kalklp askerlerine hitaben~oylebir kmu~mayapm1~ti:
«istemedigi bir i~ yapllamayan, verdigi hi.iki.im bozulamayan Al-
lah'a hamd olsun. Allah dileseydi, mahlukatmdan iki ki~i arasmda bile n
anla~mazhk pkmaz, iimmet arasmda ihtilaf olmaz, faziletleri az olan-
lar, kendilerinden daha faziletlilerin faziletini inkar etmezdi. Mukad- b
derat bizi de bunlan da bu i~e si.iri.iklemi~ bulunuyor. Rabbimiz, bizi g
hem gori.iyor hem i~itiyor. Dilerse intikam1m c;abukla~tinr, zalimin ya- u
lanim ortaya koyar, hak da nereye varaca~m bilirdi. Ancak 0, di.inyaYl
amel y1,1rdu, ahireti de ebedi kalmacak bir yer kllm1~tir: «0, koti.ili.ik d
edenleri yaptiklanyla cezaland1rsm. Gi.izel davrananlan da gi.izellikle Ct
mi.ikafatlandirsm.» (en-Necm, 31.) b
Bilesiniz ki, siz yann en giic;lii bir kavim olacaksm1z. Bu geceyi na- a
maz kllarak, Kur'an okuyarak ve Allah'tan yardim ve sab1r ihsan etme-
sini dileyerek gec;irin. Yann onlan ciddiyetle kaq1laym. Bu amelleri-
nizde de sad1k ve samimi olun.»
Bunun i.izerine Hz. Ali'nin askerleri, k1hc;lanna, oklanna ve miz-
raklanna baklyor ve ~oyle diyorlard1:

«Ummet acaip ve bi.iyi.ik bir i~le sabah1 kar~1layacak.

Y ann yonetim ve hi.iki.imranhk, galip gelenin eline gec;ecek.
Ben gerc;ekten yalan olmayan dogru sozler soyledim.
Yann Araplann ileri gelenleri helak olacak.»

Sabah olunca Hz. Ali, askerlerini kendi uygun gordi.igu ~ekilde tabi-
ye etti. Muaviye de askerlerini diledigi ~ekilde mevzilendirdi. Hz. Ali,
Irakh her kabilenin, ~am'daki akrabas1 bulunan kabilelere kar~1 dur- li
malanm, onlarla sava~malanm emretti. Boylece iki taraf §iddetlice sa-
va~maya ba~ladilar. Kimse kimseden kac;m1yor ama kimse de kimseyi
maglub edemiyordu. ~ama dogru iki taraf silahlan b1rakarak geri c;e- a:
kildiler. Sabahleyin Hz. Ali, fecir namazm1 ~afakln ilk anmda klldi ve n
erkenden sava~ ba§ladi. Sonra ~amhlar da ona kar~1 pklp sava~maya n:
b~ladilar. ibn Mihnefin, Zeyd b. Vehb'den yapti~ rivayete gore Hz. Ali, b
o esnada ~oyle dua etmi~tir: k
«Ey korunmu~ ve muhafaza edilmi~ olan tavanm (semanm) Rabbi
olan Allah'rm! Sen, semaYI gi.indi.iz ve gece ic;in bir tavan klldm. Ve bu se-
mada giine§in, aym yori.ingelerini yarattm. Y1ldizlann menzillerini vat·
ettin ve semada bir melekler toplulugu yarattm ki, onlar ibadet etmek- . ·
 (

BDYOK ISLAM TARIHI 425

ten usanmazlar. Ey mahlukat i~in, insanlar, haf?ereler ve hayvanlar

icin karargah lolman yerin Rabbi Allah'1m! Sen yeryliziinii gordiigu-
miiz ve gormedigimiz, saYilamayacak derecedeki biiyiik yarabklann
ipn yerlef?me zemini klldm. Ey denizlerde insanlann yaranna olarak
alop giden gemilerin Rabbi olan Allah'lm! insanlann emrine verilen se-
ma ile yer arasmdaki bulutlarm Rabbi olan Allah'lm! DiinyaYl kuf?atan
kaynamif? denizlerin Rabbi, yerylizii ipn pvi, mahlukat ipn de yararla-
mlacak birf?ey olarak yaratb~n daglann Rabbi olan Allah'lm!
Eger bizi diif?manlanmiza karf?I galip lolarsan, bizi taf?kmhktan,
bozgunculuktan uzaklaf?br ve hakka yonelt. Eger diif?manlanmizi bize
galib lolarsan f?ehidligi bana nasib et. Kalan arkada§lanm1 da fitneden
uzak tut.»
Hz. Ali, bu duasmdan sonra ilerledi. Kendisi ordunun merkezindey-
di. Medineliler arasmdaydi. Sag cenahta o giin Abdullah b. Biideyl, sol
cenahta Abdullah b. Abbas, kurralar iizerinde Ammar b.Yasir ile Kays
b. Sa'd komutan olarak bulunuyorlardi. Her kabile, kendi bayra~mnm
altmda ilerliyordu. Hz. Ali, bunlan diif?mana kar§I ileri siirdii.
Muaviye de ilerledi. $amhlar kendisine oliim iizerine bey'at etmi~?­
lerdi. iki taraf korkunc bir ortamda ve biiyiik bir hadisede karf?I k~1ya
gelmif?lerdi. Hz. Ali, ordusunun sag cenah komutam Abdullah b. Bii-
deyl, $amhlann Habib b.Mesleme komutasmdaki sol cenahlanna sal-
d1rd1. Onu zor durumda b1rakb. Nihayet o da merkeze dogru geriledi.
Merkezde Muaviye bulunuyordu. Abdullah b.Biideyl, dikilip askerleri-
ne bir nutuk irad etti. Onlan carpi§maya, sab1r ve cihada te~?vik etti.
Mii'minlerin emiri Hz. Ali de askerlerini sab1r, sebat ve cihada ragbet
ettirip $amhlarla sava§maya te§vik etti. Her komutan kendi adamlan-
na nutuk irad ederek onlan sava§a te§vik ediyor, Kur'an-1 Kerim'in mii-
teferrik yerlerinden sava§ ayetlerini okuyorlardi. Bu ayetlerden biri de
§uydu:
«Dogrusu Allah, kendi ugrunda kenetlenmi§ bir duvar gibi, s1ra ha-
linde sava§anlan sever.>>(es-Saff, 4.)
Aynca Hz.Ali, kendi taraftarlanna §U ogudii vermi§ti:
«Aramzda Zirhh olanlan one geprin. Z1rhs1z ve migfersiz olanlan da
arkaya 9ekin. Qarpi§malarda di§lerinizi s1kln. Boylece klhc darbeleri-
nin tepenize inmesini onlersiniz. Saga sola yaYilm. Boylece kendinizi
mizraklardan daha iyi korursunuz. Sava§Irken oniiniize halon. Qiinkii
boyle yapmak, kalplerin siikun bulmas1 ve sebati i9in daha etkilidir. Sa-
lon ba~np ca~rmayasmiZ. Seslerinizi kesin. Qiinkii bu, yenilgiyi daha
cabuk uzakla§bnr. Boyle yapmak, insam daha.agrr ba§h lolar. Sancak-
lanmza dikkat edin. Onlan yana yabrmaYln. Salon elinizden birakma-
Yin ve yalmz cesur. olanlanmzm eline verin.>>
Tarih alimlerinin ve digerlerinin anlatbklanna gore S1ffin sava§m-
I
426 ffiNKES1R

da Hz.Ali, bizzat savaf? alamnda varplf?IDlf?, vok Sa)1lda adam oldiirmiil?- lip:
tiir. Bazilanmn naklettiklerine gore o, bu savaf?ta 500 kif?i oldiirmii§tii. ted
Oldiirdiigu adamlardan biri de Kiireyb b.Sabbah'ti. Bu adam, Iraklilar- Ali'
dan dort ki§iyi oldiirmii§, bunlann cesetlerini ayaklanmn altma almk- diyl
tan sonra: «Benimle vuru§acak kimse yok mu?» diye seslenmif?. Hz. Ali, Bu
onun kar§Isma VJkmif?, ikisi bir saat savaf? alanmda vuruf?tuktan sonra
Hz. Ali, ona bir darbe vurarak oldiirmii§, sonra Hz. Ali: «Benimle vuru-
§acak kimse yok mu?» diye seslenmif?, karf?ISma Haris b. Vedaa el- ze 1
Himyeri VJkiDI§. Hz. Ali, onu da oldiirmii§, sonra Riivvad b. Haris el- dol
Kilai onun kar§Isma VJkmif?. Hz. Ali, onu da oldiirmii§tii. Bu defa karf?I-
sma Muta' b. Muttalib el-Kaysi VJkmi§, Hz. Ali, onu da oldiirdiikten son- Me
ra f?U ayet-i kerimeyi okumu§tu: «Hi.irmetler kar§Ihklidrr.» (el-Bakara, 194.) dal
Ruvvad'I da oldiirdiikten sonra Hz. Ali, §Oyle seslenmi§ti: «Ey Mua- ye 1
viye, sen kar§Ima VJk, Araplar benimle senin aranda yok olup gitmesin- nu
ler, telef olmasmlar.» Hz. Ali'nin bu vagns1 iizerine Amr b. As, Muavi- Sl
ye'ye: «Haydi firsati degerlendir. ~u dort adam1 oldiirdiigu ivin Ali art1k ord
yorulmu§tur.» deyince Muaviye, ona §U kar§Ih~ verdi: kill
«Vallahi biliyorsun ki Ali, asla yenilmez. Sen benden sonra halifeligi ler:
ele gevirmek amacryla oldiiriilmemi istiyorsun. Haydi vek git buradan. 30(
Benim gibi birini hiv kimse aldatamaz ve tuzaga dii§iiremez.» Anlatilm- yru
~na gore S1ffin sava§I esnasmda giinlerden bir giin Hz. Ali, Amr b. As' a da
bir m1zrak firlatarak onu yere diif?iiriDii§, Amr'm arkas1 aVJhnca Hz.Ali, da
onu b1rakip geri donmii§tii. Arkada§lan kendisine §oyle sormu§larm:
- Ey mii'minlerin emiri! Sana en oldu ki Amr'I brrakip geri dondiin? En
-Neier oldugunu biliyor musunuz? Ali
-Ha)1lr. les
-Amr b.As, arkasrm bana dondii. Arka tarafi avlidi ve akraba oldu- On
gumuzu, kendisine acimami soyledi. Ben de kendisini birakip geri don- va;
dum.» Hz
bte yandan Amr b.As, Muaviye'nin yanma dondiigunde Muaviye, old
ona §oyle dedi:
-Allah'a ve arkana dua et ki kurtuldun.
lbrahim b. Hiiseyin b. Dizil, Niimeyr el-Ensari'nin §Oyle dedigini ri- du
vayet etmi§tir: «Allah'a yemin ederim ki, S1ffin sava§mda Ali'nin kendi
arkada§lanna §oyle dedigini i§ittim: UZ;
«Allah'm gazabmdan korkmuyor musunuz? Bu sava§ ne zamana H~
kadar siirecek?» Boyle dedikten sonra kibleye doniip dua etmeye ba§la-
m.Allah'a yemin ederim ki, Srlfin savaf?mdaki kadar Hz. Ali gibi bir baf?-
ka komutanm savaf?ti~m il?itmedik. ne
tstatistikvilerin anlattiklanna gore bu sava§ta Hz. Ali, 500'den faz- IDE
la adam oldiirmii§tiir. Savaf? alamna vlkip sava§Iyor, kihvla adam oldii- ba
riiyor ve kihcr egrilinceye kadar varpi§maya devam ediyordu. Sonra ge- on
 BUYUK ISLAM TARffil 427

lip: «Allah'tan ve sizden ozi.ir diliyorum. Ben egilen bu lol1Cim1 atmak is-
tedim. Ancak Rasulullah (s.a.v.)'m: «Zi.ilfikardan ba~ka klh~ yoktur.
Ali'den b:;1~ka yigit yoktur." dedigini i~ittigim i~in bu klhcr atamad1m.»
diyor ve klhcrru ahp di.izelttikten sonra tekrar sav~ alaruna doni.iyordu.
Bu rivayetin senedi zaYlfhr ve burada anlatllanlar mi.inkerdir.
ibn Li.iheya, Rebia b. Lakit'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«81ffin sava~mda Alive Muaviye ile beraberdik. Semadan i.izerimi-
ze taze kan yagdl. Oyle ki insanlar bu karu kaplara doldurdular. Kaplar
dolup ta~tl. Biz de doki.iyorduk.»
Onceki klsrmlarda da anlath~m1z gibi Abdullah b. Bi.ideyl, Habib b.
Mesleme komutasmdaki $am ordusunun sol ceharuru da~th. Bu klslm-
daki askerler, ordu merkezine dogru geri ~ekilmeye ba~lad1lar. Muavi-
ye de bahadlr ve kahramanlanna saldln i¢n Habib'e yardlmc1 olmalan-
m emr etti. Habib'e de haber gondererek Abdullah b. Bi.ideyl'e saldlrma-
Sl i~in emir verdi. Bunun i.izerine Habib, beraberindeki yigitlerle Irak
ordusunun sag cenahma saldlrdl. Onlan bulunduklan yerden geri ~e­
kilmek mecburiyetinde b1rakh. Bu saldln i.izerine lrakl1 askerler, emir-
lerinin etrafmdan ~ekilip uzakla~m1~lar ve emirlerinin yanmda ancak
300 kadar asker kalm1!?h. Diger Irakl1lar geri donmi.i~lerdi. Hz. Ali'nin
yanmda bu kabilelerden sadece Mekkeliler kalm1~h ki, onlann ba~mda
da Sehl b. Hanifkomutan olarak bulunuyordu. Rebia, Hz. Ali'nin yarun-
da durup sebat etmi~ti.
$amhlar Hz. Ali'ye yakla~m1!?lar, oyleki oklan ona yeti!?iyordu.
Emevilerin kolelerinden biri, Hz. Ali'ye hi.icum ederek yakla~h. Hz.
Ali'nin kolelerinden biri ona kar!?I taarruza ge~ti. Ancak Emevilerin ko-
lesi, Hz. Ali'nin kolesini oldi.irdi.i ve Hz. Ali'ye dogru ilerlemeye ba~ladl.
Onu oldi.irmek istiyordu. Yanma ula~an koleyi Hz. Ali, eliyle tutup ha-
vaya kaldrrdl, sonra yere fi.rlath ve omuzu ile pazusunu klrdl. Sonra da
Hz. Ali'nin ogullan Hi.iseyn ile Muhammed, klh~lanm ~ekip bu koleyi
oldi.irdi.iler. Hz. Ali, yamba~mda duran oglu Hasan'a ~oyle dedi:
- Sen de ~u karde~lerin gibi saldlrsaydm ya.
- Ey mi.i'minlerin emiri, onlar benim gorevimi yaphlar. Benim sal-
dirmama gerek kalmad1.
$amhlar, Hz.Ali'ye dogru h1zla geliyorlard1. Hz. Ali ise, onlardan
uzakla~1yordu. Ka~m1yor, ama normal bir yi.iri.iyi.i~le gidiyordu. Oglu
Hasan, ona ~oyle dedi:
-Babac1~m, bir az daha h1zh yi.iri.iyemez misin?
-Ey ogulcugum, senin babanm belli bir eceli vardlr. 0 ecelin otesi-
ne gidemez ve ecelinden once de olmez. Ko~up gitmekle ecelimi erteleye-
mem. Agrr yi.iri.imekle de ecelimi ~bukla~hramam. Yemin ederim ki ba-
ban, oli.imi.in i.izerine de di.i~se veya oli.im kendisinin i.izerine di.i~se hi~
onemsemez.
428 IBNKES1R

Sonra Hz.Ali, kendi askerlerinden ka~anlan yakalaYJ.p geri getir- rna

mesi i¢n E!?ter en-Nehaf'ye emir verdi.O da harekete ge~ti, h1zla ilerle- ru~
yip firar eden askerleri yakaladi.Onlan azarlaYJ.p kmad1. Kabileleri ve nn
bahadlr askerleri, $amhlann i.izerine hi.icum etmek i~in te!?vik etti. Bir
grup ona tabi oluyor, ba!?ka bir grup ise ka~malarma devam ediyorlarill. bu
Ka~an askerleri takibe ve onlan sav~a te!?vik etmeye devam etti. Niha- silE
yet etrafinda bi.iyi.ik bir topluluk meydana geldi. E!?ter, hangi kabileyle
kar!?Ila!?Iyorsa mutlaka onu ke!?fediyor, hangi kas:an toplulukla kar!?lia- nl '
!?IYorsa onu tekrar cepheye geri ~agmyordu.Nihayet sag cenah komuta- ral
ru Abdullah b.Bi.ideyl'in yanma varill. Abdullah'm ~vresinde 300 kadar tul
yerlerinde sebat etmi!? asker varill. Bunlar, emiri.i'l-mi.i'minin Ali'nin Vl)l
durumunu sordular ve doni.ip etrafinda toplandliar. Boylece Hz. Ali, on-
Ian cepheye si.irdi.i. Vakit ikindiyle ak!?am aras1 idi. es1
Abdullah b. Bi.ideyl, $amhlara kar!?I hi.icuma ge~mek istedi. E!?ter,
yerinde durmasm1, yerinde durup sebat etmesinin daha haYJ.rh olaca~­ lar
ru soyledi. Ancak Abdullah b. Bi.ideyl, onun bu tavsiyesine uymadi. Mu- yi.i:
aviye tarafina sald1rm. Muaviye'ye yakla!?mca onun, elinde iki kliw ola- ovi
rak arkada!?larmm oni.inde durmakta oldugunu gordi.i. Etrafmda da
daglar misali birlikler vardi. Abdullah b.Bi.ideyl, Muaviye'ye yakla!?m-
ca $amlliardan bir grup ona dogru ilerlediler. YakalaYJ.p oldi.irdiller. Ab-
dullah'm arkada!?lan da yenik dii!?mii!? ve ~oklan da yaralanmi!? olarak
ka~1p geri dondi.iler. Abdullah'm arkada!?lan hezimete ugraYJ.p geri ka- di.i
~mca Muaviye, kendi adamlanna:«Hele !?Unlann komutanlanna ba-
km.» dedi. Onlar da gidip bakblar. Ancak Abdullah b. Bi.ideyl'i taruya- bu
madliar. Muaviye, oraya vardi~nda onun Abdullah b. Bi.ideyl oldugunu de
anlaYJ.nca !?Oyle dedi: old
«Vallahi bu durum, hpki §air Hatem et-Tai'nin anlath~na benzi- An
yor:
«Ey sava!?m karde!?i! Eger sava!? onu 1s1nrsa o da sava!?IISinr. ge1
Eger sava!?, bir gi.in ona kar!?I pa~alan siVarsa o da pa~alanm s1var. ed1
Oli.imle kar!?Ila!?h~ zaman gayrete gelir. lar
Yavrulu asian da ba!?a ge~tiginde yavrulanru korur. da
T!pki Hezber aslaru gibi, o, 1rzm1 korur.
Oli.im ona m1zra~ru firlath ve vi.icudundan kan damlam.» di.i
Sonra E!?ter en-Nehai, yarundaki firarilerle birlikte $amhlarm i.ize-
rine salillrill. Kuvvetli bir salillnda bulunarak cepheden asla kas:mama- H:~
ya soz vermi!? olan $amh askerlerin bel? safiru yararak Muaviye'nin ya- gi.i
nmda duran be!?inci safa ula!?h. E!?ter, o esnada korkun~ bir manzara
gordi.iguni.i ve hemen hemen ka~mak i.izere oldugunu, fakat cahiliye sa'
devri !?airlerinden ve Ensar kabilesinden olan ibn Etnabe'nin §U sozi.i b.
yi.izi.inden yerinde sebat ettigini ifade etmi§tir: be
«iffetim, belam, gayretli ve ciddiyetli yigide kar§I hi.icuma ge~i§im, ffil
 BUYOK ISLAM TARIHI 429

mahm1 zorluklara kar~1 sarfedi~im, kerem sahibi ki~inin kafasma vu-

ru~um ve yi.iregim hopladl~nda kendisinin de yi.iregi hopladl~nda be-
nim ~u sozi.im cepheden ka~mama engel oldu:
«Yerinde dur. Ya ovi.ili.irsi.in ya da (olerek) rahatlm bulursun.» l~te
bu soz, o esnada cepheden ka~mama engel oldu. Orada sebat etmeme ve-
sile oldu.
tbn Dizil'in kitabmda rivayet ettigine gore Iraklllar, hep birlikte ay-
m anda saldlnya ge~mi~ler ve $amhlann bir tek safim dahi ortada b1-
rakmam1~lardlr. Nihayet Muaviye'ye yakla~m1~lardl ki, o da kapp kur-
tulmak i~in abmn getirilmesini istemi~tir. 0 esnadaki durumunu Mua-
viye, ~oyle dile getirmi~tir:
«Aya~ml abmm i.izengisine koydugum ve ka~maya haz1rland1~m
esnada Amr b. Atnabe'nin ~u beyitleri gozlerimin online geldi:
«lffetim, belam, bol paralar vererek Hanne'yi ele gepri~im, zorluk-
lara kar~1 mahm1 veri~im, gayretli ve tedbirli yigidin ba~1m vuru~um ve
yi.iregim her hoplad1~nda ~u sozi.im bana engel oldu:«Yerinde dur. Ya
ovi.ili.irsi.in ya da (olerek) rahatlm bulursun.»
Muaviye, yerinde sebat etti ve Amr b. As'a baklp ~oyle dedi:
-Bu gi.in sab1r, yann da ovi.in~ varrur.
- Dogru soyledin.
- Ben, ahiretin hayrr ve iyiligini elde edecegimi umuyordum. Ama
di.inyanm haJir ve iyiligini elde ettim.
Muaviye, Hz. Ali'nin si.ivari komutam Halid b. Mutemer'e:«Ba~mda
bulundugun birliginle bana katll. Sana Irak valiligini vereyim.» ~eklin­
de haber gonderdi. Halid, Irak valiligine tamahlanarak Muaviye'ye tabi
oldu. Muaviye, yonetimi ele ge~irdiginde Halid'i Irak'a vali olarak atadl.
Ancak Halid, oraya ula~amadl. Allah ona rahmet etsin.
Sonra Hz. Ali, sag cehahtaki askerlerin toplandlklanm gori.ince di-
gerlerine donerek bir klsmm1 klnad1, sonra da askerleri sava~a te~vik
edip sebat etmelerini soyledi. Irakl1lar daha sonra ricat ettiler, topar-
landllar, tekrar sava~a ba~ladllar. $amhlara saldlrdllar. Saflan arasm-
da saldlnya ge~p vuru~tular. Bahadlr ve yigitler ka~1 k~1ya gelip vu-
ru~tular. lki tarafin da onde elen ~ahsiyetlerinden ~ok SaJida insan ol-
di.iri.ildi.i. lnna lillah ve inna ileyhi raciun.
0 gi.in $amhlar tarafmda bulunup da oldi.iri.ilenler arasmda
Hz.Omer'in oglu Ubeydullah da vardl. Onu Iraklllardan kimin oldi.irdi.i-
gu hususunda ihtilaf edilmi~tir. Katili belli degildir.
tbrahim b. Hi.iseyin b. Dizil'in anlattl~na gore Ubeydullah, o gi.inde
sava~ komutam olarak meydana pkb~nda zevceleri Esma binti Utarit
b. Hacib b. et-Temimi ile Bahriye binti Hani b.Kabise e~-$eyban1'yi de
beraberinde getirmi~ti. Bunlar develeri i.izerinde onun arkasmda dur-
mu~lar, onun kahramanh~m ve nas1l sava~tl~m gormek istemi~lerdi.
430 IBNKESlR

Irak ordusundan Kufeli Ziyad b. Hafsa et-Temimi komutasmdaki Rebia

(
kabilesi, hep birlikte ona sald1rrular. Adamlan etrafmdan ka~tiktan
I
sonra onu oldiirdii.ler. Onu oldii.ren Rebia kabiseninin adamlan da ora-
ya inip komutanlan Ziyad ipn ~arur kurdular. !pin ucunu, oldurdii.kleri t
)
Ubeydullah'm aya~na baglarular. Sonra Ubeydullah'm zevceleri gelip
I
feryadii. figan ettiler. Uzerinde durup aglarular. Zevcelerinden Bahriye,
koinutan Ziyad'a gidip ricada bulundu. 0 da Ubeydullah'm zevcelerinin I
)
hatinna oluyii. kendilerine teslim etti. Ubeydullah'm cenazesini ahp
mahfelerine koyarak beraberinde gotiirdii.ler. 0 gii.n Ubeydullah'la bir- l
likte Zulkila da oldurulmu~tu. l
lt
~a'bi dedi ki: Hz. Omer'in oglu Ubeydullah'm oldurulmesiyle ilgili
olarak Ka'b b. Ca'l et-Taglibi ~u ~iiri soylemi~tir: 1
2

«Bilesiniz ki gozler, S1ffin sava~mda kendisi dururken ati ka~p gi- t

I
den bir suvariye aglarlar.
Vail kabilesi, klh~lannm adlanm degi~tiriyor. ~
0
Eger olum ona isabet etmeseydi o, namh bir baharur olacakti.
v
blum yere yatirdi~ Ubeydullah'a meyletti.
Boylece onun kam akti, damarlan kan fi~klrtti. j.
Kan cereyan1 ve fi~k1rmas1 onun uzerine ~oktii. ve onu kaplaru, her
tarafi kan ipnde kalru. a
Gomlegin yakasmm sivri u~lan gibi kanlar parhyordu.
g
Muhammed'in amcas1 oglunun etrafinda olii.m esnasmda ~erefli ve
menkibe sahibi kimseler sabrettiler.
Onun yanmdan aynlmarular. Nihayet Allah, onlann sabnm gordu.
0
Neticede eller uzerinde mushaflan goruldu. »
Ba~ka birisi, bu ~iire ~u beyti eklemi~tir:
e
li
«Ey Muaviye! Gerek~esiz olarak ayaklanma ve hucuma ge~me.
k
Bu gii.nden sonra sen al~akl1kla tamnacaksm.» I
h
AMMAR B.YAS1R'1N OLDURULMESt
n
Ammar, S1ffin sava~mda mii.'minlerin emiri olan Hz. Ali'nin yamn-
da yer alm1~ ve ~amhlar tarafindan oldiirii.lmu~tiir. Boylece Rasulullah
(s.a.v.)'m, Ammar'l asi bir toplulugun oldurecegine dair onceden verdigi.
z
haberi ger~ekle~ip ortaya ~km1~ti. Yine Hz. Ali'nin hak yolda, Muavi-
v
ye'ninse mii.tecaviz oldugu anla~Ilm1~ti.
tbn Cerir, Zeyd b.Vehb el-Cii.heniden rivayet etti ki, Siffin sav~1 es-
nasmda Ammar b.Yasir ~oyle demi~tir: «Kim Rabbinin ho~nutlugunu n
arar ve mal ile evlada iltifat etmezse buraya gelsin.» Boyle demesi ii.zeri-
ne bir grup insan onun yamna geldi. Ammar, onlara ~oyle dedi: «Ey in-
 BDYOK ISLAM TARIHI 431

sanlar! Gelin bizimle birlikte §U Osman'm intikamm1 almak isteyen ve

onun haks1z yere oldiiriildiigunii idida eden §U kar§Idaki kavmin iizeri-
ne salrurahm. Allah'a yemin ederim ki, bunlarm maksadi Osman'm in-
tikammi almak degildir. Aksine bunlar, diinyanm tadm1 almi§lar, diin-
yanm tath olduguna kani olmu§lar, ahiretin tats1z ve ac1 oldugunu zan-
netmi§lerdir. Bu yiizden de ahireti terk etmi§lerdir. Ve §unu anlarm§-
lardir ki, eger hak onlarm arasmda hiikmedecek olursa, onlarla bu diin-
ya zevkleri i~ine dal1p durduklan hayatlan arasma girmi§ olacak ve on-
Ian bu nimetlerden uzak tutacakbr. Onlann 1slfu:ni hayatta herhangi
bir oncelikleri yoktur ki, bu oncelikleri sebebiyle Musliimanlann kendi-
lerine itaat etmelerini istesinler ve bu hilafet yiikiinii yiiklensinler. On-
lar: «Bizim imam1m1z haks1z yere oldiiriildii» diyerek kendi etrafi.ndaki
· adamlan aldattilar. Ama~lan ger~ekten zorba hukiimdarlar ol:maktir.
t~te ~u gordiiguniiz noktaya gelmi~lerdir. Eger onlann bu iddialan ol-
mami~ olsaydi, Musliimanlardan iki ki~i bile onlara tabi olacak degildi.
(jok zelil, ~ok habis olacaklar ve etraflanndaki adamlarmm saytsi da az
olacakti. Ne var ki, batil soziin, gafil kimselerin kula~nda bir tathh~
varrur. Allah'a dogru ve giizel bir gidi~le gidiniz. O'nu ~okca anmiZ.»
Ammar b. Yasir, bu konu§mayt yapbktan sonra ilerledi. Kar§Isma
Amr b. As'la Hz. Omer'in oglu Ubeydullah pkblar. Ammar, bunlan
azarlaytp kmadi ve kendilerine ogut verdi. Onlara ~ok a~r soz soyledi-
gine dair nakiller de varrur. Dogrusunu Allah bilir.
imam Ahmed b. Hanbel, Abdullah b.Seleme'nin §byle dedigini riva-
yet etmi~tir:
«Siffin sava~mda Ammar'1 esmer tenli, uzun boylu, ya§h bir adam
olarak gordiim. M1zra~ elinde tutuyor ve §byle diyordu: «Nefsim kudret
elinde bulunan Allah'a yemin ederim ki ben, Rasulullah (s.a.v.)'la bir-
likte §U m1zra~mla ii~ kez sava§ verdim. Bu dordiincii sava§br. Nefsim
kudret elinde bulunan zata yemin ederim ki, bunlar bizi vursalar ve bizi
Hecer hurmal1klanna kadar geriletseler, o zaman bilirim ki bizim Isla-
hat~Ilanmiz hak yoldarurlar. Onlarsa sap1khktarurlar.»
imam Ahmed b. Hanbel, Kays b. Abbad'm §byle dedigini rivayet et-
mi§tir: ,
«Ammar b.Yasir'e dedim ki:
-Ali ile ~eraber omuz omuza sava~mamz,sizin uygun gordiiguniiz
kendi gorii~iiniiz mudiir? Eger oyleyse, ki~i gbrii§iinde hazen yamhr, ha-
zen da isabet eder.Yoksa Rasillullah (s.a.v)'m bu hususta bir talimab m1
var ki, Ali ile birlikte omuz omuza sava~1yorsunuz?
-Rasulullah (s.a.v.), butiin halktan ayn olarak bize ozel bir tali-
mat vermi§ degildir.»
Aralannda Haris b.Siiveyd, Kays b.Ubade, Ebu Cuheyfe, Vehb b.
Abdullah es Sevai, Yezid b. ~ureyk ve Ebu Hassan el-Ecred'in de bulun-
432 IBNKESIR

dugu tabiilerden bir cemaattan nakledildigine gore- ki, bu nakil Buhari b

ve Miislim'in sahihlerinde sabittir- yukarda am ge~enlerin her biri ~oyle d
demi~lerdir:
k
«Ben, Ali'ye ~oyle bir soru yonelttim: y
- Rasuhillah (s.a.v.)'m diger insanlara soylemedigi ancak ozel ola-
rak size soyledigi bir soz var m1illr?
OJ
-HaJir, habbeyi yaran,canhJI yaratan zata yemin ederim ki bu,
I1
cenab-1 Allah'm Kur'an'da bir kuluna verdigi bir anla~hr. Ve bu sahi-
fede bulunan bir~eydir.
-Bu sahifede alan ~ey nedir? r1
Sahifeye baktl~mda orada diyet ve esirin serbest birakllmas1, bir
kafir ki~i sebebiyle Miisliiman bir ki~inin oldiiriilmemesi, Medine'nin m
Sebir da~ ile Sevr da~ arasmdaki kls1mlannm Harem saJilill~ yaZihy- y
ID.»
Buhari ve Miislim'in sahihlerinde rivayet olunduguna gore S1ffin ~
n
sava~mda Sehl b. Hanif, ~oyle demi~tir: •
«Ey insanlar! Dine kar~1 reyi itham edin. Qiinkii Hudeybiye giiniin-
de Ebu Cendel'in olaJim seyrettigim zaman eger elimden gelseydi,
Raswullah'm o konudaki karanna kar~1 pkarillm. Vallahi lslam'a gir-
digimizden beri bize kar~1 verilen kesin bir emir kar§Ismda klhCimlZl
omuzumuza ahp sava~maillk. Ve neticede de uygun gordiigumiiz bir ~o­
ziim yoluna kavu~tuk. Ancak bu sav~rm1z boyle degildir. Biz bu hadise-
de hangi gedigi kapatbysak ba~ka bir gedik k~1m1za ~kb. Ne yapaya-
ca~mlzl bilemez duruma geldik.»
lbrahim b. Hiiseyn b. Dizil, Ahnefb. Kays'm ~oyle dedigini rivayet
etmi~tir:
«Ammar b. Yasir, daha sonra ~amhlann iizerine salillrill. tbn Cevi et
es-Sekseki ile Ebu'l-Gaziye onu m1zrakla yaralaill. lbn Cevi ise ba~1m
kopard1. Ziilkila, Amr b. As'm ~oyle dedigini i~itti: te:
«Rasulullah (s.a.v.), Ammar b. Yasir'e:«Seni azgm bir grup oldiire- AI
cektir. Ve i~ecegin en son ~ey bir ol~ek siittiir » dedi.» su
R~
Ziilkila, Amr'a ~oyle diyordu:
- Yaz1klar olsun sana ey Amr, bu nedir? giJ
Amr da ana ~oyle diyordu: ba
-0, bize donecektir. ne
Ammar, Ziilkila'dan sonra vuruldugunda Amr b. As, Muaviye'ye
~oyle dedi: «Bunlarm hangisinin oliimiine daha ~ok sevindigimi bilemi-
yorum. Ammar'm oldiirmesine mi, Ziilkila'mn oldiiriilmesine mi ~k se- at
vinecegim? Bunu bilemiyorum. Allah'a yemin ederim ki Ammar'm ol-
diiriilmesinden sonra Ziilkila hayatta kalsayill, biitiin ~amhlara yone-
(s .
lir ve askerlerimizi bize kar~1 fesada siiriiklerdi.
Ammar'm oldiiriilmesinden sonra adamlar, Muaviye ile Amr bu
 --- - - - - - - - - - - - - - -- .

BDYOK ISLAM TARIHI 433

b.As'm yanma gelip: «Ammar'1 ben oldi.irdfun.» diyorlard.I. Amr da bOyle

diyenlere: «Sen onu oldi.iri.irken one diyordu? diye soruyordu. Adamlar,
kan~1k cevaplar veriyorlard.I. Nihayet ibn Cevi geldi. Ona da aym soru-
yu sorduklannda o, ~oyle dedi: Ben, Ammar'm ~oyle dedigini i~ittim.
«Dostlara kavu~uyorum, Muhammed'e ve grubuna kav~uyorum.»
Amr b. As, 11m Cevi'ye ~oyle dedi:«Dogru soyledin, demek ki, sen
onu oldi.irmii~siin.Ama yava~ ol bakahm. Allah'a yemin ederim.ki, elle-
rin zafer bulmad1. Aksine Rabbin sana gazaplandi.»
Enes b. Malik'den merfu olarak rivayet edilen bir hadiste ~oyle buy-
rulmu~tur:
«Ammar, iki ~eyden birini sevme tercihiyle ba~ba~a birakildi~rtda
mutlaka o, bu ~eylerin en dogru olamm tercih eder.»
Yakub b. Rakit'den rivayet olunduguna gore oldi.iriilen Ammar b.
Yasir'in iizerindeki e~yalan yagmalamak ve onu kimin oldiirmii~ oldu-
gu hususunda iki adam tarti~tilar. Abdullah b. Amr b. As'a gelip arala-
nnda hakemlik yapmasm1 istediler. Abdullah, onlara ~oyle dedi:
- Yaz1klar olsun size, yammdan 91km, defolup gidin. Zira
Rasulullah (s.a.v), Kurey~lilerin Ammar'la eglenmeleri esnasmda ~oyle
demi~ti: "~u Kurey~lilere ve Ammar'a ne oluyor, ondan ne istiyorlar?
Ammar, onlan Cennete davet ediyor, onlarsa onu ate~e davet ediyorlar.
Ammar'1 oldiiren ve iizerindeki e~yalan yagmalayan kimse ate~tedir.»
Duyduguma gore Muaviye, Ammar'm oldiiriilmesi olaYiyla ilgili olarak
~oyle demi~tir:«Onu bu sava~a getirenler oldiirdiiler. Boylece ~amhlara
tuzak kurmak istediler. ~amhlann, onu oldiirmii~ oldugu yalanm1 yay-
dilar.»
lbrahim b. Hiiseyin, Hanzala b. Hiiveylid'in ~oyle dedigini rivayet
etmi~tir:
«Bir ara ben, Muaviye'nin yanmdayken iki ki~i Ammar'1 oldi.irdiik-
telerini iddia ederek onun huzuruna geldiler. Tarb~maya ba§lad.Ilar.
Amr b. As'm oglu Abdullah, onlara ~oyle dedi: «Ammar'1 oldi.irme husu-
sunda her biriniz digerine kar§I gonliinii ho~ tutsun. Zira ben,
Raswullah (s.a.v.)'m: «Ammar'1 azgm ve.asi bir grub oldi.irecektir.» dedi-
gini i~ittim.» Abdullah'm boyle demesi iizerine Muaviye, Abdullah'm
babas1 Amr b. As'a:«~u deli oglunu yamm1zda konu~maktan men etse-
ne.» dedi. Sonra da Abdullah'a doniip ~oyle dedi:
-Sen niye bizimle beraber sava~m1yorsun?
- Rasulullah (s.a.v.), babamm hayatta oldugu si.irece kendisine ita-
at etmemi bana emretti. l~te sizinle beraberim ama sava§miyorum.»
Yahya b. Nasr, ibn Ebi Melike'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Amr b. As'm oglu Abdullah, babasma ~oyle dedi: «Eger Raswullah
(s.a.v.), sana itaat etmemi bana emretmi~ olmasayd.I, seninle birlikte
buralara kadar gelmezdim. Sen, Rasulullah (s.a.v.)'m Ammar b. Ya-
B. ISLAM TARllll, C.VII, F.28
1

434 IBNKEStR

sir'e: «Seni azgm ve asi bir grup oldtirecektir.» dedigini i~itmedin mi?» VI
Yahya b. Nasr, f;ia'bi'nin ~oyle dedigini etmi~tir: le
«Ammar'm katili, gelip Muaviye'nin yanma girmek i¢n izin istedi. u
0 esnada Muaviye'nin yanmda Amr b. As da varch. Amr: "l~eri girmesi-
ne izin verve onu cehennemlik olmakla mtijdele." deyince adam, Muavi- r::
ye'ye: «Amr'm dediklerini i~itmiyor musun?» diye sorunca Muaviye, m
§oyle cevap verdi: ((Amr, dogru soyledi. Ancak Ammar'l oldtirenler, onu Vl
buraya getirenlerdir. Onu bu sava~a sokanlarchr.»
Buharl ve Mtislim'in sahihleriyle diger kitaplarda sabit olduguna
gore aralannda Haris b. Stiveyd, Kays b. Ubade, Ebu Cuheyfe Vehb b.
Abdullah es Sevai, Yezid b. f;iureyk, Ebu Hassan el-Ecred ve digerleri- H
nin de bulundugu bir tabiin toplulugundan her biri ~oyle demi~lerdir: H
«Ben, Ali'ye dedim ki: ce
- Raswullah (s.a.v.)'m diger insanlara soylemeyip de ozel olarak si- et
ze soyledigi bir~ey var m1d1r? so
- HaYlr. Habbeyi yaran, canhYI yaratan Allah'a yemin ederim ki ch
bu, sadece Allah'm Kur'an'da bir kuluna verdigi bir anlaYI~hr ve bu sa- ta
hifede bulunan ~eylerdir. so
- Bu sahifede olan ~ey nedir? di
Ben boyle dedikteri sonra o sahifeye bakh~mda i~inde diyetten, esi- Di
rin serbest b1rakllmasmdan, bir Mtisltimanm bir kafir sebebiyle oldti-
rtilemiyeceginden ve Medine'nin Sebir da~yla Sevr da~ arasmdaki lo- R:
Slmlannm Harem saY1ld1~ndan bahsediliyordu.»
Yine Buhari ve Mtislim'in sahihlerinde sabit olduguna gore S1ffin
sava~mda Sehl b. Hanif ~oyle demi~tir: yo
«Ey insanlar! Dine kar~1 gorti~tintizti su~laYln.Ben Hudeybiye gii- ta
ntinde Ebu Cendel'in geli~ini gordtim.Eger yapabilseydim, Rasulullah on
(s.a.v.)'m onu geri verme hususundaki kararm1 reddederdim. Ancak bu- ye
nu yapamachm. Vallahi biz lslfun'a girdigimizden beri bize verilen kesin se
bir emre kar~1 klh~lanm1zi omuzlanm1zm tizerine koymachk. Koyunca su
da mutlaka o zor i§i kolayla§bnrchk. Ancak bu sava~ i~ini bir ttirlti onle- til
yemedik.»
ibn Cerir, Ebu Abdirrahman es-Stilemi'nin ~oyle dedigini rivayet av
etmi~tir: ~o
«S1ffin sava§mda Hz. Ali'yle beraberdik. Onun abm korumakla iki
ki§iyi gorevlendirmi~tik. Bunlar, Hz. Ali'nin cepheye girip sava§masma
engel olacaklard1. Dalginliklarmdan yararlanan Hz. Ali, hemen salchn-
ya ge~iyor ve klhc1 kana bulanmadan geri donmtiyordu. Yine o, bir gtin
dti~mana kar~1 salchnya ge~mi~, klhcr egilmeden geri donmemi~ti. Egi- su
len klhc1m adamlannm tizerine abp: ((Eger klhcrm egilmeseydi, sava§- Bt
maktan geri donmezdim.» dedi.» m:
Yine Ebu Abdirrahman es-Stilemi dedi ki: Ben, Ammar'1 da bu sa-
 BOYOK IsLAM TARIHI 435

va~ta gordfun. Srl'fin vadilerinden birini tuttugu zaman oradaki sahabe-

lerde pe~ine talohyorlardi. Onun, Hz. Ali'nin bayraktan olan H~im b.
Utbe'ye gidip ~oyle dedigini gordiim.
-Ey Ha~im ilerle! Cennet loh9lann golgesi altmdad1r. Oliim, mlz-
raklann ucundadir. Cennet'in kapllan aplm1~, iri gozlii huriler siislen-
mi~lerdir. Bu giin dostlara kavu~uyorum. Muhammed'e ve grubuna ka-
vu~uyorum.

Boyle dedikten sonra Ammar ile Ha~im, birlikte dii~mana kar~1 sal-
d1nya ge9tiler ve oldiiriildiiler. Yiice Allah, onlara rahmet etsin.
Ebu Abdirrahman es-Siilemi'den ~oyle rivayet edilmi~tir: 0 zaman
Hz. Ali ile arkada~lan, ~amhlann iizerine aniden bir saldinya ge9tiler.
Hz. Ali'nin yanmda Ammar'la H~im'de vardi. Gece olunca ben: «Bu ge-
ce ~amhlann ordugahma girecegim ve Ammar'm oliimiiniin bize tesir
ettigi kadar onlara da tesir edip etmedigini anlayaca~m.» dedim. Sava~
sona erdiginde bizler onlarla konu~urduk. Onlar da bizimle konu~urlar­
di. Ben de abma bindim. Sakin sakin giderek ordugahlanna girdim. Bir
tarafta Muaviye, Ebu Aver es-Siilemi, Amr b.As ve oglu Abdullah'm
sohbet etmekte olduklanm gordiim. Birbirlerine neler soylediklerini
dinleme firsabm ka91rmaktan korktugum i9in abm1 yanlanna siirdiim.
Dinlemeye ba~ladim. Amr b. As'm oglu Abdullah, babasma ~oyle dedi:
-Babac1~m, bu giin siz ~u adam1 (Ammar'1) oldiirdiiniiz. Oysa
Rasulullah (s.a.v.), onun haklonda neler soylemi~tir neler.
- Rasulullah, onun hakkmda ne soyledi?
' -Sen de bizimle beraber degil miydin? Hani biz mescidi in~a edi-
yorduk. lnsanlar, ta~lan, kerpi9leri hirer hirer ta~1yorlarken Ammar,
ta~lan ve kerpi9leri iki~er iki~er ta~1yordu. Rasulullah (s.a.v.) gelip
onun yiiziindeki topraklan silip ~oyle diyordu:«Yaz1k sana ey Siimey-
ye'nin oglu, insanlar ta~lan ve kerpi9leri hirer hirer ta~1maktalarken
sen iki~er iki~er ta~1yarsun.Sevaba ragbetinden otiirii boyle yapiyor-
sun,ama bununla birlikte yine de seni azgm ve asi bir grup oldiirecek-
tir.»
Bunun iizerine Amr b. As, atm1 9ekip oradan aynlmak isterken Mu-
aviye, atmm yulanm tutup onu kendine dogru 9ekti. Amr b. As da ona
~oyle dedi:
- Ey Muaviye! Oglum Abdullah'm neler soyledigini i~itmedin mi?
-Neier soyledi?
- i~te ~unu ~unu ve ~unu soyledi.
- Sen cahil bir ihtiyarsm. idranm tutamadi~n halde hadis okuyor-
sun. Ammar'1 biz mi oldiirdiik? Onu bu sava~a siiriikleyenler oldiirdii.
Bu konu~ma iizerine insanlar 9adirlanndan 91lop ~oyle diyorlardi: «Am-
mar'! bu sava~a siiriikleyenler oldiirdiiler.»
Bilemiyorum ona m1, yoksa onlara m1 ~a~aYim!» Muaviye'nin yapb-
436 IBNKESlR

~ bu tevil, alol ve manhktan uzak bir tevildir.»

e
Mescid-i Nebevi'nin yap1lmasmdan bahsedilirken Buhari,
b
Raswullah (s.a.v.)'m Ammar b. Yasir'e ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
y
«Ammar'a yaz1k! 0, insanlan Cennet'e davet ediyor; onlarsa onu 1:
ate~e davet ediyorlar.»
t;
Ammar da fitnelerden Allah'a s1~mnm, diyordu.» y
Muslim, Ummi.i Seleme'den rivayet etti ki, Raswullah (s.a.v.), Am-
mar b. Yasir'e ~oyle demil?tir: «Seni azgm ve asi bir grup oldecektir.» R
Ba~ka bir rivayette de Rasulullah'm: «Ammar'm katili ate§tedir.»
d
dedigi ifade edilmektedir.
tJ
Beyhaki, ibn Mesud'dan rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.), Ammar
a
b. Yasir haklonda l?Oyle demil?tir:
a
«insanlar anlal?mazhga di.il?ti.iklerinde Si.imeyye'nin oglu (Ammar
1
b.Yasir) hakla beraber olacakhr.»
d
ibrahim b.Hi.iseyin b. Dizil, Salim b. Ebi Ca'd'm ~oyle dedigini riva-
yet etmi~tir: g
«Adamm birisi, Abdullah b. Mesud'un yanma gelip ~oyle dedi:
-Dogrusu Cenab-1 Allah, bize zulmedilmeyecegine dair teminat
b
vermi~tir, ama fitneye di.i~meyecegimize dair teminat vermi~ degildir.
s:
Eger bir fitne koparsa ne yapaJim dersin?
A
-Allah'm kitabma sanl.
d
-Eger herkes gelip de Allah'm kitabma davette bulunursa (yani
n
birbirleriyle anlal?mazhk i~inde bulunan herkes hak yolda olduklanm
iddia ederlerse) o zaman ne yapmam1 teklif edersin?
-Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu il?ittim: "1nsanlar ~
k
anla~mazhga di.i~erlerse Si.imeyye'nin oglu (Ammar b. Yasir) hakla be-
k
raber olacakbr.»
b
Beyhaki, Ammar b.Yasir'in azadhlanndan birinin ~oyle dedigini ri-
b
vayet etmi~tir: g
«Ammar hastalandi, bitkin di.il?ti.i, baJilill. AYilill~nda biz ~vresin­ d
de oturup agla!?maktayd1k.Bize !?Oyle dedi: b
- Ni~in aghyorsunuz? Yata~mda olecegimden mi korkuyorsunuz?
Oysa sevgilim Muhammed (s.a.v.), beni azgm ve asi bir toplulugun oldi.i- c
recegini, di.inyadaki en son az1~m da bir bardak si.it olaca~ bana on- k
ceden haber vermi!?tir.»
1:
imam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hudrl'nin ~oyle dedigini riva-
e
yet etmi!?tir: r:
«Raswullah (s.a.v.), Mescid-i Nebevi'yi in~a etmemizi emretti. Biz-
ler de kerpi~leri hirer hirer ta!?Imaya ba!?laillk. Ammar ise, iki!?er iki§et p
ta~1yordu. Bal?l toz toprak i~inde kaldi. Ben, Rasulullah'tan degilde ar-
IE
kada~lanmdan duyduguma gore Raswullah (s.a.v.) gelip Ammar'm ba-
y
§mdaki tozlan silkeleyip temizlemi§ ve ona ~oyle demi~ti: «Yaz1k sana b
 BlJYOK IsLAM TARIHI 437

ey Sumeyye'nin oglu! Seni azgm ve asi bir grup oldurecektir.» Rafiziler,

bu hadise ~u eklemeyi de yapm1~larchr: «Allah, o asi ve azgm grubu kl-
yamet gtinunde ~efaatma nail etmesin.» Bu yalanchr. Rasulullah'a ati-
lan bir iftirachr. Qtinku Rasulullah (s.a.v.)'m S1ffin sava~ma katlian iki
tarafm da Musluman olduguna dair hadisleri sabittir. Nitekim bunu
yakmda in~aallah nakledecegiz.
tbn Cerir'in anlatb~na gore Ammar oldurtildugu zaman Hz.Ali,
Rebia kabilesi ile Hemedanhlara: <<Siz benim z1rmm ve m1zra~sm1z.»
demi~, onun bu ~agnsma 12.000 kadar adam icabet etmi~, kendisi de ka-
bnna binmi~ olarak on safa ge~ip ~amhlara adamlanyla birlikte ayru
anda salchnya ge~mi~ti. ~amhlann butun saflan da~lm1~ ve Hz. Ali ile
adamlan ele ge~irdikleri ~amhlardan herkesi oldurmu~ler, nihayet
Muaviye'ye yeti~mi~lerdi. 0 esnada Hz. Ali, hem sav~1yor hem de ~oyle
diyordu:
«Onlan vuruyorum ama patlak gozlu garip i~ler yapan Muaviye'yi
goremiyorum. »
Sonra Hz. Ali, bizzat kendisiyle vuru~mas1 i~in Muaviye'ye ~agnda
bulundu. Amr b. As, kendisine Hz. Ali'nin ka~1sma pklp gogus goguse
sava~mas1m teklif edince Muaviye, ona ~oyle dedi: «Sen de biliyorsun ki,
Ali'nin kar~1sma kim pklp gogus goguse sava~1rsa mutlaka Ali, onu ol-
dtirtir. Demek ki sen, benim oldtirillmemi ve benden sonra emirlige ge~­
meyi kafana koyuyorsun.»
Hz. Ali, daha sonra oglu Muhammed'i buyuk bir asker kitlesiyle
~amhlarm uzerine salchrtb. ~iddetlice sav~blar. Sonra kendisi de b~­
ka bir grup askerle ~amhlara hucum etti, iki taraftan da ~k saJida as-
ker oldurtildu. Sonra ak~am namazm1 i~aretle kllchlar. Qarp1~ma gece
boyunca devam etti. Bu gece sav~m en onemli gecesiydi. Mtislumanlar,
bunu boyle bildiler. Qarp1~manm sabaha dek ~iddetle devam ettigi bu
geceye (kopek h1rlamas1 gecesi) anlamma gelen "leyletu'l-Herir" denil-
di.Cuma gecesi girdiginde m1zraklar klnlch, oklar ttikendi.1nsanlar lo.-
h~lara ko~tular.
Hz. Ali de kabileleri sava~a te~vik ederek cephe ilerisine gidiyordu.
Ordunun merkezinde insanlann ontinde yer al1yordu. Sag cenaha E~ter
komuta ediyordu.Per~embe ak~amm1 cumaya baglayan gecede Abdul-
lah b. Budeyl'in oldurulmesinden sonra sag cenahm komutas1ru E~ter
ele alm1~b. Sol cenaha da tbn Abbas komuta ediyordu. tnsanlar her ta-
rafta ~arpl~Iyorlarch. Siyer alimlerimizin bir kapnm anlatbklarma go-
re onceleri m1zraklarla ~arp1~m1~lar, oklll! da tukenince klh~larla ~ar­
pi~mi~lar, klh~lar da klnlmca yumruk yumruga birbirlerine giri~mi~­
ler , birbirlerinin suratma ta~ ve toprak savurmu~lar, birbirlerini di~le­
yerek par~alamaya azmetmi~lerdi. Oyle ki, kar~1t taraftarlarda iki ki~i
birbirleriyle bogu~uyor, takattan duf?uyorlar, sonra oturup dinleniyor-
438 ffiNKESlR

lar. Her biri digerine yaslanarak ancak ayaga kalkabiliyor ve tekrar vu-
ru~maya b~hyorlardr. inna illlah ve inna ileyhi raciun. Bu halleri cuma y
sabahma kadar surdu. Sabah namaZlm sava~ esnasmda i~aretle luldr- v
lar. Nihayet giine~ dogup biraz yukseldi. h
Zafer Irakhlara goriindu.$amhlara ise maglubiyet goriindu. Bunun
sebebi de ~uydu: E~ter en-Nehru, Hz. Ali ordusunun sag cenah komuta-
Slm ele geprince beraberindeki askerlerle $amhlara saldrrdr.Hz. Ali de g
onu izledi. Boylece $amhlann saflannm ~ogu bozguna ugradr. Hemen p
hemen tam maglubiyete maruz kalm1~lardr. i~te tam o esnada $amh- R
lar, m1zraklannm ucuna takbklan Kur'an sahifelerini yukseltip:«i~te n
bu sahifeler aram1zda hakem olsun. insanlar oliip tiikendiler. Sm1rlan
kim koruyacak? Mu~rik ve kafirlere kar~1 kim cihad edecek?» dediler.
ibn Cerir ve diger tarih~ilerin anlattlklanna gore sahifeleri mlzrak-
lann ucuna talup yiikseltmeyi tavsiye eden Amr b. As olmu~tur. Zira o,
S1ffin'de Irakhlann galip olacaklanm gorunce durumu gev~etmek ve i~i
ertelemek istedi. iki tarafin da sab1rla birbirini bekleyecegini du~undu.
insanlann yok olup tiikenecegini sezdi. Kallup Muaviye'ye ~oyle dedi:
«Ben bir~ey yapmaYl du~unuyorum. Eger bunu yaparsak, ~u anda
bizler daha da derlenip toparlamnz. Alive taraftarlan ise da~hrlar.
Bence Kur'an sahifelerini m1zraklann ucuna taklp yiikseltelim ve onla- v
n mushafm hiikmiine davet edelim. Eger bu davetimize icabet ederlerse n
sava~ ate~i soner; eger kendi aralannda anla~mazhga du~erlerse onlar- E
dan baz1lanna kar~1hk veririz, bazlianna da kar~1hk vermeyiz. Boylece d
~ozulurler ve gii~leri kaybolur.» d
. imam Ahmed b. Hanbel, Habib b. Ebi Sabit'in ~oyle dedigini rivayet fE
etmi~tir: ~~
«Kabilesinin mescidinde bulunan Ebu Vail'e gittim. Hz.Ali'nin
Nehrevan'da kendileriyle sava~b~ adamlan ona sormak istedim. Han-
gi hususlarda Ali'nin ~agnsma icabet ettiklerini, hangi hususlarda on- n
dan ayn du~undiiklerini, Hz. Ali'nin ni~in onlarla sava~maYl helal say-
dr~m ogrenmek istedim.Ebu Vail de bu sorulanm1 ~oyle cevapladr:«Biz, h
S1ffin'de idik. $amhlar, sava~ ate~i altmda kalmca tepeye s1~ndrlar. h
Amr b. As da gidip Muaviye'ye ~u teklifte bulundu: «Ali'ye bir mushaf t:
gander. Onu Allah'm kitabmdaki hukme davet et. 0, senin bu davetine
kar~1 direnemez.» Mushafi bir adamla Ali'ye gonderdiler. Adam, Ali'ye k
~oyle dedi: Bizimle sizin aramzda Allah'm kitab1 hakem olsun. «Kendi- t:
lerine kitaptan bir pay verilenleri gormedin mi? Onlar aralannda hu- n
kum vermek i~in Allah'm kitabma ~a~nlm1~lar sonra onlardan bir talu- k
ml donmu~lerdir. Onlar temelli yuz ~evirenlerdir.>> (..\l'i ImrAn, 23.) 0
Hz. Ali de o adama ~oyle cevap verdi: k
«Evet, ben bunu haydi haydi kabul ederim. Aram1zda Allah'm kitab1 d
hakem olsun.» 1
 BUYOK IsLAM TARIHI 439

Hariciler, Hz. Ali'nin yanma geldiler. Biz de o gi.in onlan davet edi-
yorduk. Kurralar da yanma geldiler. Omuzlannm i.izerinde kli1~lan
vardi. ~oyle dediler:«Ey mi.i'minlerin emiri, mi.isaade et de lah~lanmiz­
la i.izerlerine gidelim ki Allah bizimle onlar arasmda hi.ikmi.ini.i versin.»
Sehl b.Hanif, soze ba~laJip ~oyle dedi:
«Ey insanlar, kendinizi su~laym. Zira Hudeybiye ban§mm yaplldi-
~ gi.inde Rasulullah (s.a.v.)'la mi.i~rikler arasmda ban§ antla§mas1 ya-
p1ld1. Eger biz sava~1 uygun gorseydik sava~1rd1k. Hatta Orner,
Rasulullah (s.a.v.)'a gelip flOyle demi.!lti: «Ya Rasulallah! biz hak yolda,
mii§rikler ise batll yolda degil midirler?

~AMLILARIN KUR' AN SAHiFELERiNt MIZRAKLARININ

UCUNA TAKARAK YUKSELTMELERi

Kur'an sahifeleri m1zraklarm ucuna talalmca Irakhlar ~oyle dedi-

ler: «Biz, Allah'm kitabma icabet eder ve ona yoneliriz.»
Ebu Mihnef, Hz. Ali'nin o esnada kendi taraftarlarma ~oyle dedigini
rivayet etmi~tir:
«Ey Allah'm kullan! Haklamz1 aramaya devam ediniz. Samimiyet
ve baghh~mz1 si.irdi.iri.iri.iz.Di.i~mammza kar~1 sava~maya devam edi-
niz. Ben, onlan sizden daha iyi bilirim. Ci.inki.i ~ocukken beraber olduk.
Bi.iyi.idi.ikten sonra da beraberce vakit ge~irdik. Onlar, ~ocukken de son
derece koti.i ve ~erli idiler. Bi.iyi.iyi.ince de koti.ili.ik ve ~erliliklerini si.ir-
di.irdi.iler. Size yaZiklar olsun. Aldanmayasm1z. Vallahi bu Kur'an sahi-
felerini s1rf sizi aldatmak ve size tuzak kurmak i~in havaya kalmrmi!}-
lardir.»
Hz. Ali'nin bu sozleri i.izerine adamlan ona ~oyle demi~lerdi:
«Allah'm kitabma davet edilip de ona icabet etmemek bize yala§-
maz. Biz boyle bir davram§I kabullenmeyiz.»
Hz. Ali de onlara ~oyle cevap vermi§ti: «Ben, Allah'm dinine, Al-
lah'm kitabma doni.inceye kadar onlarla sava~aca~m.Ci.inki.i onlar, Al-
lah'a kar~1 gelmi§, onun emirlerine ba~ kaldirrm~, ahdini ve emrini unu-
tarak kitabma muhalefet etmi~lerdir.»
Hz. Ali'nin bu sozlerine kar~1 ~1klp sonradan Hariciler grubunu te§-
kil eden Mis'ar b. Fedeki et-Temimi ve Zeyd b. Husayn et-Tai ve onlara
tabi olan baZI Kur'an haf1zlan ~oyle demi~lerdi: «Ey Ali! Allah'm kitabl-
na icabet et.Sen buna davet edildigin halde icabet etmezsen, biz seni §U
kar~1m1zdaki kavmin arasma katmcaya kadar oraya si.iri.ikler ve Affan
oglu Osman'a yapb~miZin ayn1s1m sana da yapanz. Ci.inki.i o, Allah'm
kitab1yla amel etmeyip ba~1m1zda diktatorli.ik yapb.Biz de onu oldi.ir-
di.ik.Vallahi ya sen bu ~agnya icabet edersin,ya da biz seni buna zorla
icabet ettiririz.»
440 IDNKESlR

Hz. Ali ise ~oyle demi~ti:«Sizi men ettigim ~eyden uzak durun. Soy- ii2
lediklerime de uyun. Eger bana itaat ederseniz bu adamlara kar~I sa-
va~maya devam edin.Egerbana kar~I gelip isyan edecek olursan1z eli- m
nizden geleni ardimza koymaym.»
Bunun iizerine onlar da ~oyle demi~lerdi:« 0 halde E~ter'e haber is1
gonder de buraya gelsin.» Hz.Ali de sava~a son vermesi i¢n E~ter'e ha- m
ber gonderdi ki yanma gelsin. n1
Hariciler hakkmda yazdi~ kitabmda Heysem b. Adiy,lbn Abbas'm
~oyle dedigini rivayet etmi~ti:
«Muhammed b. Miintel}ir, S1ffin sava~ma kahlan bir adamdan ve
yalan soylemekle itham edilmemi~ olan baz1 Harici liderlerinden nak- ac
len bana dedi ki: Ammar b. Yasir, Hz. Ali'nin bu tutumundan ho~lan­ la
madi. Qagnsma icabet etmeyip onun hakkmda naho~ sozler soyledi. ra
Sonra da ~oyle dedi: "Allah'tan bal}kasmi hakem olarak istemeden once la
kim Allah'm huzuruna varmak ister?" in
Boyle dedikten sonra saldinya ge~ti. Sava~h, nihayet oldiiriildii.Al-
lah ona rahmet etsin.»
~amhlann onde gelen ~ahsiyetlerini Allah'm kitabmm hakemligi-
ne davet edenlerden Abdullah b. Amr b. As da Iraklliara yonelip ate~ke­ fe
se davet etti. Saval}I b1rakmalanm, Kur'an'm emrine uymalanm istedi.
Muaviye, ona boyle yapmas1m emretmi~ti. Hz. Ali'nin, Kur'an'm ha- lil
kemligine uymasm1 tavsiye edenlerden biri de E~'as b. Kays el-Kindi
idi. Allah, ondan raZI olstin.
Ebu Mihneften gelen bal}ka bir rivayette anlabldi~na gore Hz. Ali,
sava~1 durdurmas1 i¢n E~ter'e haber gonderdigi zaman o, haberciye §U
cevab1 vermi~ti: bi
«~u an, beni geri ~a~racak bir saat ve an degildir. Ben oyle bir nok- ol
tadaJim ki, Allah'm bana zafer verecegine iimidim vardir. Beni bulun-
dugum §U noktadan al1p gotiirmeniz asla dogru degildir.»
E~ter'in boyle demesi iizerine haberci olan Yezid b. Hani, Hz. Ali'nin
yamna dondii. E~ter'in soylediklerini ona naklettti. E~ter de firsab de-
gerlendirmek i¢n sava~1 ~iddetlendirdi. Giiriiltii ve ba~rblar yiikseldi, m
sesler ayyuka pkb. Etrafmdakiler Hz. Ali'ye l}Oyle dediler: «Galiba sen, d~
E~ter'e sava~a devam etmesi i~in emir verdin.» Hz. Ali de onlara: «Be- m
nim El}ter'e gizlice birl}ey fislldadi~ml gordiiniiz mii? Saval}I durdurma- ol
SI i¢n emrimi ona apkca sizin gozleriniz oniinde gondermedim mi?» de- 1~
yince yanmda bulunan adamlar:«E~ter'e haber gonder,buraya gelsin. ru
Eger gelmeyecek olursa vallahi biz senden aynhp gideriz.» diye k~ilik k:
vermil}lerdi. Bunun iizerine Hz. Ali,haberci Yezid b. Hani'ye §Oyle dedi:
"Git, El}ter~e buraya gelmesini soyle. Fitne koptu." vi
Yezid b. Hani, El}ter'in yanma gidip emirii'l-mii'mininin emrini ona A
teblig etti. Saval}a ara veripHz. Ali'nin yanma gitmesini soyledi. Bunun n
 BUYOK ISLAM TARIHI 441

i.izerine E~ter, i~i h1zlanchnp ~oyle dedi:

- YaZiklar olsun sana. i~inde bulundugumuz zafer durumunu gor-
mi.iyor musun? Zaferi sonra tamamen ele ge~irecegiz.
-Bu ikisinden hangisi ~k ho~una gider? Geri donmeyi mi daha ~ok
istersin, yoksa mi.i'minlerin emiri Ali'nin de Osman gibi oldi.iri.ilmesini
mi istersin? 0 oldi.iri.ildi.ikten sonra buradaki zaferin sana ne fayda ve-
rir?
Bunun i.izerine E~ter, sava~1 b1raklp Hz. Ali'nin yanma dondi.i ve
~oyle dedi:
- Ey Irak ehli! Ey al~akl1k ve korkakh~n timsalleri! ~u anda bu
adamlara i.isti.in gelmi~ durumdayken, sizin onlan yenmek i.izere olduk-
lanmzi gordi.ikleri s1rada mushafin sahifelerini elleriyle yi.iksege kalm-
rarak sizi Allah'm kitabma davet ediyorlar. Halbuki onlar, ~oktan Al-
lah'm emirlerine s1rt ~evirmi~ler ve kendisine bu Kur'an'm indirildigi
insamn si.innetinden sapm1~larchr. Onlann bu ~agnsma icabet etme-
yin. Bana si.ire tamym. Zaferi elde edecegimi hissetmekteyim.
-HaJir.
- Ey Farshlann di.i~manlan! Bana biraz daha mi.ihlet tamJin. Za-
fer kazanaca~m1 i.imid ediyorum.
- Hayrr, asia mi.isaade etmeyiz! Girdigin gi.inaha biz de seninle bir-
likte girmek istemeyiz.
E~ter, bundan sonra ~amhlann ~agnsma icabet etme hususunda
kurralarla tarb~maya ba~lach. Aralannda ge~en konu~malar ozetle
~oyleydi:
- Soyleyin bakal1m. Eger sizin bu ilk sava~m1z hak yolda yapllan
bir sav~sa devam ettirin. Eger babl yolda yaplian bir sava~sa biliniz ki,
oli.ileriniz Cehennem'dedir.
- Bize bu laflan soylemeye son ver. Arbk ne sana ne de adamma
(Hz.Ali'ye) asia itaat etmeyecegiz. Biz, Allah nzas1 ipn bunlarla sav~­
bk. ~imdi de Allah nzas1 i~in sava~a son veriyoruz.
-Hile yapbmz,vallahi aldabldm1z.Sava~a son vermeye ~agnldi­
ruz. Siz de bu ~agnya icabet ettiniz. Ey koti.i adamlar! Srrf di.inyada zahi-
dane bir hayat ya~aJip Allah' a kavu~ma ~evkini duyarak namaz klich~­
mZI zannediyorduk. Fakat ~u anda sizin di.inyadan ba~ka bir isteginizin
olmad1~m gordi.im.Yaz1klar olsun. Oli.imden kapp di.inyada kalmak
i~in sava~tan firar ettiginizi gordi.im. Ey pisliklerle ge~inen di~i deveyi
andrran kimseler, siz arbk temiz ve dindar kimseler degilsiniz. ~u zalim
kavim bizden nas1l uzakla~bysa siz de uzakla~1p defolun.»
Bu konu~madan sonra Hariciler, E~ter'e sovdi.iler. 0 da onlara so-
vi.ince, onlar onun bineginin suratma krrba~lanyla vurmaya ba~ladllar.
Aralarmda uzun hadiseler cereyan etti. Iraklllann bir ~oguyla ~amhla­
nn tamam1, Mi.isli.imanlann kanlanmn aklblmamas1 i~in bir si.ire ate§-
442 IDNKESIR

kes halinde kalmak arzusunu gosterdiler. Qi.inkti sava~ esnasmda ozel-

likle son ii9 gtinltik 9arp1~malar esnasmda ve daha onemlisi cuma gece- Sl
sinde ( ki o geceye kopek h1rlamas1 gecesi ad! verilmi~ti) iki taraftan da
gayet derecede sab1rh ve bahadlr askerler ~ehid olmu~lardl ki, bunlarm
dtinyada emsalleri gorulmemi~ti. Bu bahad1rlar 9arp1~1rlarken birbir-
lerinin ontinden ka9mam1~lar, sabredip dayanm1~lar ve nihayet iki ta-
raftan biri digerini oldtirmti~tti. Bir9oklarmm anlatb~na gore o son ti
gtinlerde 70.000 ki~i oldiirulmu~tti. $amhlardan 45.000 Irakl1lardansa SE
25.000 ki~i oldiirillmti~tti. Ebu'l-Hasan b. Bera'nm ifaresine gore Irakll- d
lar arasmda oldurtilenlerin yirmibe~i Bedir sava~ma kablan sahabe-
lerdendi. S1ff'm da 9arp1~bklan sure zarfmda doksan defa dah!} yapmi§- ~~
lardi. ol
Seyfb. Orner et-Temimi"nin ifadesine gore S1ffin sava~1, yedi ya da
dokuz ay siireyle devam etmi~tir. Ebu'l-Hasan b. Bera'nm ifadesine go-
re ise bu sava~, 110 gtin stireyle devam etmi~tir. Ebu Mihnefin ifadele-
rinden anla~1ldl~na gore bu sava~, zilhicce aymm birinci gtinti olan cu-
ma gi.ini.inde ba~lam1~ olup safer aymm onti9i.incti gtintinde sona ermi§- ti
tir. Boyle olunca bu sava~, yetmi~yedi gtin stireyle devam etmi~ olmak-
tadir. Dogrusunu Allah bilir.
Zuhri dedi ki: Bana ula~an bir rivayete gore bu sava~ta oldurtilen- d:
lerden elli ktisur adam, aym mezara defnedilirmi~. ·
Beyhaki, Savfan b. Amr'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«S1ffin sava~ma kablan f;lamhlann say1s1 60.000 ki~i olup bunlar-
dan 20.000 ki~i oldtirtilmti~ttir. Bu sava~a katllan Irakl1lann saJ1Sl ise
120.000 ki~i olup bunlardan da 40.000 ki~i oldtirtilmti~ttir.»
Beyhaki, S1ffin sava~m1 Ebu Htireyre'den rivayet edilen §U hadisin
tahakkuku olarak yorumlam1~br. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
«lki btiytik topluluk sava~madlk~a klyamet kopmayacakbr. Bu iki
topluluk arasmda btiytik bir sava~ cereyan edecektir. Ve ikisinin davas1
da aymdir.>>
Ebu Said el-Hudri"den ~oyle rivayet edilmi~tir: Rasulullah (s.a.v.)
buyurdu ki:
«Davalan aym olan iki btiytik topluluk sava~madlk9a klyamet kop-
mayacakbr. Onlar bu halde (sava~Ir) iken araladlndan bir grup dinden
pkacakbr. Ve dinden pkan grubu ise, o iki gruptan hakka daha yakln
olan Oldtirecektir.»
lmam Ahmed b. Hanbel, lbn Mesud'dan rivayet etti ki,
Rasulullah(s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur: ol
«lslam degirmeni (hicretin otuzbe~inci veya otuz altmci) senesine m
kadar donmeye devam edecektir. Eger helak olurlarsa, bu helak olanm v:
gidecegi bir yoldur. Eger dinleri kendileri i~in ayakta durursa yetmi~ se- di
ne daha durur.» Hz. Orner dedi ki: E
 BDYOK ISLAM TARIHI 443

- Ya Rasulallah, bu yetmif? senelik sureye once soylemif? oldugun

sure dahil midir yoksa degi.l midir?
- HaYir degildir.»
Mesruk, Abdullah'tan rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.), §Oyle bu-
yurm uf?tur:
«Kuf?kusuz islam degirmeni otuzbef? seneden sonra yok olacak-
br.Eger (Muslumanlar) kendi aralannda banf?Irlarsa dunyaYl yetmi~
sene sureyle bolca yerler (refah i~inde yiizerler). Eger sava§Irlarsa ken-
dilerinden oncekilerin yoluna koyulmu§ olurlar.»
ibn Dizil, ibrahim et-Temimi'den rivayet etti ki, Rasillullah (s.a.v.)
§Oyle buyurmu§tur: «Umeyye ogwlanndan bir adam (yani Hz. Osman)
olduriildugu zaman islam degirmeni tersine donecektir.»
Rasulullah (s.a.v.), olen bir Ensari'nin cenazesine ~agnldl~nda gi-
dip cenazenin defnini beklerken oturmuf?tu. Oturur vaziyette iken §Oyle
buyurmu§tu:
- islamiyet doneminde (birbirleriyle ~ekif?en) iki ayn ku§aga yone-
ticilik yapb~mz zaman haliniz nice olacakbr?
Ebu Bekir sordu:
-ilah1 bir, peygamberi bir olan bir ummette boyle bir durum mey-
dana gelir mi?
-Evet.
-Ben boyle (talihsiz) bir zamana ula~acak IDIYIID ya Rasulallah?
-Ha)'lr.
Hz. Orner sordu:
-Ya ben boyle bir zamana ula~acak IDIYIID ya Rasulallah?
-Ha)'lr.
Hz. Osman sordu:
- Ya ben boyle bir zamana ula~acak miYIID ya Rasulallah?
- Evet. Senin sebebinle fitneye dti§eceklerdir.»
Hz. Orner de bu hususu ibn Abbas'a sorarak §Oyle demi§ti:
-ilahlan bir, kitaplan bir, dinleri bir oldugu halde bu iirnmet nasu
anlazmazhga du~er?
- Bir kavim gelecek ve bizim anladl~m1z gibi Kur'an'1 anlamaya-
cakbr. Bu yiizden aralannda anla§mazhga dti§eceklerdir. Anla§mazh-
. ga du~unce de sava§acaklard1r.
Hz. Orner, ibn Abbas'm bu c~vabm1 makul bulmu§tu.»
Muhammed b. Sirin'in f?Oyle dedigi rivayet edilmi§tir: «Hz. Osman
olduruldugu zaman Adiy b. Hatim, onun hakkmda §Oyle dedi:«Os-
man'm oldurulmesi hususunda iki ke~i dahi boynuzla~madl. S1ffin sa-
va~I yaplidl~ zaman Adiy'in bir gozu pkb. Bunun uzerine ba§kalan de-
diler ki: «Adiy'in olduriilmesi hususunda iki ke~i dahi boynuzla~madl.»
Evet oyle ama bir ~oklannm gozu pktl.»
444 illNKESlR

Rivayet olunduguna gore Ka'bu'l-Ahbar, S1ffin'a gitmif?, oradaki k:

taf?lan goriince f?oyle demi~?tir:"Bu yerde lsrail ogullan dokuz kez sav~­ E
blar. Araplar da burada onuncu kez sav~acaklar. Oyle ki, lsrail ogulla- ni
nnm birbirine athklan ta~?lan atacaklar ve lsrail ogullan yok oldugu le
gibi kendileri de yok olacaklardlr.>~ A
Rivayet olunduguna gore Peygamber (s.a.v.), f?Oyle buyurmuf?tur: Zl
«Klthk senesiyle iimmetimin helak edilmemesini Rabbimden dile-
dim. Rabbim bu dilegimi kabul buyurdu.Irzlanm mubah sayan yaban- VI
Cilan iimmetime musallat kllmamasm1 Rabbimden diledim. Rabbim bu a1
dilegimi de kabul buyurdu. Ummetimi birbirine musallat kllmamasrm eJ
Rabbimden diledim ancak bu dilegimi yerine getirmedi.» Biz bu hadisi, n:
f?U ayet-i kerimeyi tefsir ederken nakletmi~?tik: Zl
«Sizi f1rka f1rka yap1p kiminize kiminizin hmcm1 tathrmaga kadir
olan O'dur.» (el-En'am, 65.) m
Rasulullah (s.a.v), buyurdu ki: Bu, en kolay olamd1r.» m
A
HAKEMOLAYI OJ
d·
Burada anlablmas1 uzun siirecek karf?Ihkh mektuplaf?malardan ve VI
miiracaatlardan sonra iki taraf hakem tayin etme hususun da pazarhga t~
ba~ladllar. Buna gore Muaviye ile Ali' den her biri, kendi taraflanndan Vi
birini hakem olarak tayin edecek ve sonra bu iki hakem, Miisliimanla- h
nn yaranna olan bir kararda birle~eceklerdi. Muaviye, Amr b.As'1 vekil d
tayin etti. Ali de Abdullah b. Abbas'l vekil tayin etmek istedi, ke~ke ta- ''"' E
yin etseydi- Ama kurralar, Abdullah b. Abbas'1 vekil tayin etmesine en- II
gel olup ~oyle dediler: Biz, Ebu Musa el-E~'ari'den ba~kasmm vekil te- h
yin edilmesine raz1 olmaJlz. h
Heysem b. Adiy'nin, Haricilerle ilgili kitabmda anlabld1~na gore
hakem olarak Ebu Musa el-E~'ari'yi teklif eden ilk ki~i, Ef?'as b. Kays ol- VI
muf?, sonra Yemenliler de ona uyarak Ebu Musa'nm insanlan fitneden h
ve sav~tan men eden bir ki~i oldugunu soylemif?lerdi. Ebu Musa ise, Hi- Cl
caz diyarmda uzlete ~ekilmi~?ti. Hz. Ali: «Ben E~?ter'i hakem yapaca~m.» ri
deyince asiler: «Sava~1 klzif?bran ve memleketi askersiz b1rakan E~­ b
ter'den baf?kasi m1dlr?~~ diye direttiler. Bunun iizerine Hz. Ali:«O halde 0
dilediginizi yapm.» dedi. Ahnef de Hz. Ali'ye f?oyle dedi: b
«Vallahi sen bir ta~? attm. Bu kavim ancak kendilerinden biri olan n
bir adam banf?hnr, onlara yaklaf?Ir, oyle ki avu~lanna girer, sonra on- k
lardan uzaklaf?Ir, oyle ki Yildlzlar kadar yiikselir. Eger beni hakem ta- d
yin etmek istemiyorsan, bari beni ikinci ya da ii~ililcii hakem yap. Ciin- lE
kii bu anlaf?mada herhangi bir diigum abhrsa, ben o diigUm.ii mutlaka k
~ozerim. Benim atb~m diigUm. ~oziilecek olursa onceki gibi, senin lehin-
de veya daha saglam ba~ka bir diigum atanm.»
 BUYOK ISLAM TARIHI 445

Asiler, Ebu Musa el-E!?'fui'den bal?kasmm hakem tayin edilmesini

kabul etmediler.Bunun iizerine Hz. Ali'nin el~ileri uzlete ~ekilmil? olan
Ebu Musa el-E!?'arl'ye gittiler. Kendisine taraflann banl?bklan soyle-
nince: «Allah'a hamd olsun» dedi. Kendisinin hakem tayin edildigi soy-
lenince de: «lnna lillah ve inna ileyhi raciun» dedi. Sonra onu ahp Hz.
Ali'nin huzuruna getirdiler. Sonra taraftar arasmda l?Oyle bir metin ha-
zirlamp yaz1lru:
«Rahman ve Rahim olan Allah'm aruyla. Bu, mii'minlerin emirinin
vard1g,. bir karard1r.» Ancak bu arada Amr b. As itiraz ederek:«Onun
arum ve babasmm arum yazmlz. 0 sizin emiriniz olabilir' ama bizim
emirimiz degi.ldir.» dedi. Hz. Ali de l?Oyle dedi: «Mii'minlerin emiri iinva-
mm silin. Ve: «Bu, Ebu Talib oglu Ali'nin varrug,. bir kararrur.)) diye ya-
zin.))
Boyle dedikten sonra Hz. Ali, Hudeybiye klssas1m ornek verdi. 0 za-
man Mekkeliler, Peygambe1" Efendimiz'in: «Bu, Allah Raswii Muahm-
med'in varrug,. bir kararrur.)) diye yazrunlmasma itiraz etmil?ler ve onun
Allah Rasulii oldugunu kabul etmeyip l?oyle demil?lerdi: «Bu, Abdullah
oglu Muhammed'in vard1g,. bir karardrr, diye yaz.)) Bunun iizerine katip
de: «Bu, Ebu Talib oglu Ali ile Ebu Siifyan oglu Muaviye'nin ortaklal?a
verdikleri bir karard1r.)) diye yazru. Hz. Ali, Irakl1lar ve beraberindeki
taraftan olan Miisliimanlar adma hiikiim verdi. Muaviye de ~amhlar
ve taraftarlan olan Miisliimanlar adma hiikiim verdi. lkisi de Allah'm
hiikmiine ve kitabma gore hareket edeceklerini, Allah'm dirilttigi l?eyi
dirilteceklerini, onun oldiirdiigii l?eyi oldiireceklerini taahhiid ettiler.
Ebu Musa el-E!?'ari ile Amr b. As da Allah'm kitabmda bulduklan hiik-
me uyacaklanm, onun kitabmda bulamaruklan hiikiimlere gelince bu
hususta boliicii olmayan toparlaYICI ve adil siinnete uyacaklanm taah-
hiid ettiler.
Bu iki hakem, Hz. Ali ile Muaviye'den ve onlann askerlerinden soz
ve teminat alarak aile fertlerinin emanda olduklanna ve verecekleri
hiikme itiraz edecek kimseye karl?I biitiin iimmetin kendilerine yarilim-
Cl olacaklanna dair soz alrular. Kararlanm ramazan aJlnda verecekle-
rini beyan ettiler. Eger isterlerse iki tarafm nzas1yla daha da erteleye-
bileceklerini soylediler. lki taraf arasmda yazllan bu ahitname, hicri
otuzyedinci senenin safer aJlmn onii~iincii ~arl?amba giinii yazllm1~ ve
bu metinde Hz.Ali ile Muaviye'nin, ramazan aYinda bu iki hakemin Du-
metii'l-Cendel ya da Ezruh'ta verecekleri hiikme uyacaklan konusunda
karar verilmi!?ti. Karann tebligi esnasmda taraflar, kendi adamlann-
dan 400'er kil?iyle birlikte hakemlerin yanma gideceklerdi. Eger belirti-
len tarihte toplanmazlarsa, ertesi sene Ezruh'ta bir araya geleceklerine
karar verildi.
Heysem'in, Haricilerle ilgili kitabmda anlabld1g,.na gore E§'a§
446 lBNKESlR

b.Kays, bu antla~ma metnini Muaviye'ye gotiirdiigiinde o, metni ahp

bakm1~, metinde ~unlann yaZih oldugunu gormii~tii. "Bu, Allah'm kulu
ve mii'minlerin emiri Ali ile Ebu Siifyan oglu Muaviye'nin iizerinde ant- le
la~hklan bir metindir.)) Bu yaz1Yl goriince Muaviye, §oyle dedi: «Eger le
Ali, mii'minlerin emiri olsayru kendisiyle sava~mazrum. Ama o sadece ti
adlm yazsm ve arum da benim arumdan once yazsm. Qi.inkii o, daha fazi- 0
letlidir. Ve benden once lslfun'a girmi~tir.)) E~'as doniip Hz. Ali'nin yam- d:
na gitmi§ ve Muaviye'nin dedigi ~ekilde yazm1~h. ~amhlar, Hz. Ali'nin y<
arurun Muaviye'nin arundan once yaz1lmasm1 ve Irakl1lann kendilerin-
den once zikredilmesini kabul etmemi~lerdir. Bunun iizerine antla~ma
metni iki f?ekilde yazllmlf?. Bunlardan biri, ~amhlara mahsustu ki, bu
metinde Muaviye'nin am, Hz. Ali'nin arundan once yazllm1~h. Irakllla-
ra mahsus yazllan metinde ise Hz. Ali'nin am, Muaviye'nin arundan on-
ce yaz1lm1~. Irakl1larda ~amhlardan once zikredilmi~lerdi. Hakemlerin
verdigi karann yaZih~mda Hz. Ali tarafmdan f?U zatlar f?ahit olarak ha- k«
Zlr bulunmu~lardl. Abdullah b. Abbas, E~'as b. Kays el-Kindi, Said Kays (E
el-Hemedani, Abdullah b. Tufeyl el-Meafm, Hicr b. Yezid el-Kindi, Ver- n
ka b.Semi el-lcli, Abdullah b. Bilal el-lcli, Ukbe b. Ziyad el-Ensan,Yezid ki
b. Cuhfe et-Temimi ve Malik b. Ka'b el-Hemedani. Bu ~ahitler on ki~idi­ y<
ler. he
~amlllardan da f?ahid olarak ~u on ki~i haZir bulunmu~tu: Ebu Aver m
es-Siilemi, Habib b. Mesleme, Abdurrahman b. Halid b. Velid, Muharik ol
b. Haris ez-Zebidi, Vail b. Alkame el-Adevi, Alkame b.Yezid el-Hadremi, dj
Hamza b. Malik el-Hemedani, Siibey b. Yezid el-Hadremi, Utbe b. Ebi
Siifyan (bu zat, Muaviye'nin kade~idir) ve Yezid b. Hiirr el-Absi. dl
EE?'as b. Kays, bu antla~ma metnini iki taraf arasmda dola§tinp ill
okudu. Sonra insanlar, oliilerini defnetmeye ba§larular. k«
Ziihri dedi ki: Duyduguma gore bir mezara elli ki~i defnediliyor- la
mu~,.

Hz. Ali, ~amhlardan bir grubu esir almlf?b. S1ffin'den aynlaca~ za- ac
man bu esirleri serbest b1rakm1f?b. Muaviye'nin elinde de Hz. Ali taraf- di
tarlarmdan biro kadar veya o kadara yakm esir varru. Muaviye, kendi di
esirlerinin oldiiriildiigiinii zannederek elindeki esirleri oldiirmeye ka- la
rar verdi.Ancak kendi taraftarlanmn serbest b1raklld1~m duyunca
kendi elindeki esirleri serbest b1rakt1. Anlatllru~na gore Ezd kabilesin-
den Amra b. Evs arundaki bir esir, oldiirecegi esnada Muaviye'ye §oyle
demi~?ti:
- Bana liitfet. Qiinkii sen benim daYlmsm.
- Haydi be! Nereden daYln oluyor mu§um?
- Rasulullah (s.a.v.)'m zevcesi Ummii Habibe, biitiin mii'minlerin
annesidir. Boyle olunca demek ki, ben onun ogluyum.Sen de Ummii Ha- y«
bibe'nin karde§i olduguna gore daYlm oluyorsun. ri
 BDYOK ISLAM TARIHI 447

Muaviye, onun bu cevabm1 begenmi~? ve serbest b1rakmi~?b.

Abdurrahman b. Ziyad b. En'um, S1ffinlilerinden bahsederken ~oy­
le demi~?tir: «Bu sava~?a kablanlar Araptliar. Cahiliye doneminde birbir-
lerini tan1rlardl. lslfuniyet doneminde de lslfun'm stinneti ve hakimiye-
ti i.izere birbirleriyle kar~?Ila~?blar; sava~?blar, birbirlerine dayandllar.
Cepheden ka~maktan utandllar. Sava~?maya ara verdiklerinde iki taraf
da birbirlerinin garnizonuna girip pklyorlardl. Oli.ilerini ahp defnedi-
yorlardl.»
~a'bi dedi ki:«Bunlar Cennetliktirler. Birbirleriyle sava~?bklan hal-
de birbirlerinden kapp firar etmediler.»

HARiCiLERlN BA~ KALDIRILMASI

E!?'as b. Kays, Temim ogullanmn topluluguna ugrami~?,onlara ha-

kemlerin kararm1 i~eren yaz1Yl okumu~?, orada bulunan Urve b.Ezine
(Ezine, Urve'nin anasmm ad1dlr. Babas1 ise, Rebia b. Hanzale ogulla-
nndan Cerir'dir ki, o da Ebu Bilal b. Mirdas b. Cerir'in karde~?idir.) kal-
klp ~?Oyle dedi: «Allah'm dini hususunda adamlan Hakem mi tayin edi-
yorsunuz?» Boyle dedikten sonra E~?'as b. Kays'm bineginin arkasma kl-
hciyla vurmu~?, E~?'as ile adamlan da bu olaydan dolaYI Urve'ye ofkelen-
mi~?lerdi . Bunun i.izerine Ahnef b. Kays ile kabilelerinin reislerinden
olu~an bir grup gelip bu olaydan oti.iri.i E!?'as b. Kays'tan ozi.ir dilemi~ler­
di.
Heysem b. Adiy dedi ki: Hariciler, ilk hakem tayin edilen ki~inin Ab-
dullah b. Vehb er-Rasibi oldugunu iddia etmi~?lerdir.Bence sahih olan,
ilk kavildir. Hz. Ali'nin taraftarlan olan kurralardan bir grup, hakem
kelimesini Abdullah b. Vehb er-Rasibi'den alarak: «Hi.iki.im, ancak Al-
lah'mrur>~ dediler. Bu nedenle de Muhakkime firkas1 arum aldllar.
Slflin'de sava~an insanlar, ~?ehirlerine dondi.iler. Muaviye, kendi
adamlanyla birlikte ~am' a, Hz. Ali de Heyt yolu i.izerinden KUfe'ye don-
di.i. Kufe'ye girerken bir adamm: «Ali gitti, ama eli bo~? olarak geri don-
di.i.» dedigini i~?tince ~?Oyle dedi: «Yanlanndan aynhp geldigimiz adam-
lar, bunlardan daha haYirhdlrlar.» Boyle dedikten sonra I?U ~?iiri okudu:

«Asll karde~in o kimsedir ki, zamamn musibetleri seni s1kmhya di.i-

~i.irdi.igu zaman hemen sana olanca ~?efkat ve merhametini sa~ar.
Ba~ma ~~itli gaileler geldigi zaman seni kmaYip duran kimse, kar-
de~in degildir.»

Hz. Ali, daha sonra yoluna devam etti.Allah'l anmaya ba~?ladl. Niha-
yet Kufe'deki emirlik ko~?ki.ine girdi. KUfe'ye girmek i.izereyken askerle-
rinden 12.000'e yakm ki~?i aynld1lar ki, bunlar Haricilerdi. Hariciler,
448 lBNKESlR

Hz. Ali ile aym ~ehirde ikamet etmek istemediler. Oradan aynhp gitti-
ler. Harura denen yere yerle~tiler. Hz. Ali'nin yapb~ baZI i~leri protesto
ettiler. Hz. Ali, onlara Abdullah, b. Abbas'! gonderdi. Abdullah onlarla n
tart1~b. Neticede ~oklan geri dondii. Geridekiler, Harura'da ikamete
devam ettiler. Hz. Ali ile taraftarlan in~aallah ileride anlablaca~ gibi
gidip onlarla sava~blar. KJ.saca demek istedigimiz ~udur ki, §U Harici-
ler, sahihliginde ittifak edilen bir hadiste Raswullah (s.a.v.)'m kendile-
rine i~aret ettigi kimselerdir: «insanlann boliindiikleri bir zamanda bir
grup dinden ~kacakbr.» Ba~ka bir rivayette ise soyle denilmektedir:
«~U dinden ~kanlan iki taraftan en haYlrhSl oldiirecektir.»
imam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said'den rivayet etti ki, Rasulullah
(s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur:
«Miisliimanlann boliindiikleri zamanda bir grup insan dinden pka-
cakbr ki, iki taraftan hakka en yakm olanlar, onlan oldiireceklerdir.» S<
imam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hudri'den rivayet etti ki, gl
Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur: ol
«Ummetim iki f1kaya aynlacakbr.Bunlann arasmda bir kls1m in- d:J
san dinden ~kacaktrr. Bu dinden ~kanlan, o iki firkanm en hayrrhs1 ol- et
diirecektir.» t::
imam Ahmed b.Hanbel, Ebu Said el-Hudrf'nin ~oyle dedigini riva- ~1
yet etmi~tir: ol
«Rasulullah (s.a.v.), iimmetinden bir kavmin ortaya ~kaca~m, in- la
sanlar boliiniirken bunlarm zuhur edecegini, simalarmm tra~h olaca~­ Sl:
m, bunlann yarabklar arasmda en ~erli kimseler olduklanm, boliinen Ia
iki gruptan hakka en yakm olanm bunlan oldiireceklerini beyan etti.»
Ebu Said dedi ki: «Ey Irak halkl, i~te bunlan siz oldiirdiiniiz.» !mam Ah- k~
med b.Hanbel, Ebu Said el-Hudri'den rivayet etti ki, Raswullah (s.a.v.), ri
~oyle buyurmu~tur: d~
«Ummetim iki firkaya boliinecektir. Bu iki firka arasmdan bir grup ar
dinden pkacakbr. Dinden pkan bu grubu, o iki firkadan hakka en ya- te
kln olam oldiirecektir.» Vl
Bu hadis, peygamberlik delilerindendir. Zira durum, bpkl Peygam- N
ber (s.a.v.)'in haber verdigi ~ekilde ortaya ~1km1~br. Yine bu hadiste
S1ffin sava~mda ~arp1~an ~amhlarla lrakl1lann Miisliiman olduklanna de
hiikmedilmi~tir. Rafiziler firkas1 ile baya~, cahil ve al~ak tabakanm id-
dia ettikleri gibi ~amhlann kafir olduklanna dair bu hadiste herhangi H
bir delil yoktur. Yine bundan anla~1ld1~na gore S1ffin sava~mda ~arpl­ ot
§anlar, Muaviye ile Ali taraftarlanrur. Ehl-i siinnet ve'l-cemaat mezhe-
bi de bu gorii~tedir. Hz. Ali, ictihadmda isabet etmi~tir. Muaviye de re
miictehiddir, fakat o, ictihadmda hata yapm1~br. ln~aallah sevapda ka- be
zanacaktrr. Ama halife olan Hz. Ali'dir ve o iki sevap kazanm1~br. Nite-
kim sahih-i Buhari'de Amr b. As'dan rivayet olunduguna gore
 BUYUK ISLAM TARIHI 449

Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur:

«Hakim, ictihad yapar da ictihadmda isabet ederse iki sevap kaza-
mr. 1ctihad yapar da ictihadmda yamhrsa bir sevap kazamr.»
tleriki sayfalarda Hz. Ali'nin Haricilerle yapml§ oldugu sava~m
keyfiyetine ve Peygamber (s.a.v.)'in onceden haber vermi~ oldugu Mah-
dic'in evsafma dair apklamalar verilecektir. Nitekim Hz. Ali de Pey-
gamber Efendimiz'in onceden haber verdigi ~eylerin tahakkuk ettigini
gormii~ ve bu sebeple sevinip §iikiir secdesi yapm1§br. Allah, ondan raz1
olsun.

FASIL

Onceki sayfalarda da anlabld1~ gibi Hz. Ali, S1ffin vak'asmdan

sonra ~am donii§iinde Kufe'ye gitti. KG.fe'ye girerken askerlerinden bir
grup ondan aynld1. Bu grubtaki askerlerin saYlsmm 12.000 veya 16.000
oldugu soylenir. SaYilannm daha az oldugu §eklinde rivayetler de var-
drr. Bu grub, ona muhalefet edip ba§ kalmrm. Yapb~ baZI i§leri protesto
etti. Hz. Ali de onlara Abdullah b. Abbas'! gonderdi. Abdullah, onlarla
tartwb. Evhamlanmn as1lsiz oldugunu soyleyerek itirazlanm reddetti.
~iiphelerini gidermeye ~ah§b. iddia ettikleri §eyin vehimden ibaret
olup ger~ekle ilgisi olmad1~m ifade etti. Bunun iizerine baz1lan isyan-
larmdan vazge~tiler. Baz1lan ise sap1khklanm siirdiirdiiler. 1leriki
sayfalarda da anlataca~m1z gibi baz1 uygunsuz hareketlerde bulundu-
lar.
Anlablm~na gore Hz. Ali, bizzat kendisi Haricilere gidip kendisine
kar~1 yapbklan isyana sebep olan hususlarda tarti§ml~ ve sergiledikle-
ri yanh§ taVIrlardan vazge~melerini saglami§b. Bunun iizerine onlar
da kendisiyle birlikte Kufe'ye girmi§lerdi. Fakat onlar soz vermi~ler,
ama sozlerini bozmu§lard1. Kendi aralannda iyiligi emredip kotiiliik-
ten sakmmrma gorevini yapma hususunda anla§mi~lar, sonra Nehre-
van'a ~ekilmi§lerdi. Hz. Ali, ileriki sayfalarda da anlablaca~ gibi gidip
Nehrevan'da kendileriyle sava§mi§b.
tmam Ahmed b.Hanbel, Abdullah b. tyaz b.Amr el-Kari'nin §oyle
dedigini rivayet etmi§tir:
«Abdullah b. ~eddad gelip Hz. Ai§e'nin yanma oturdu. Biz de onun,
Hz. Ali'den once Irak'tan donii§iiniin birka~ gece sonrasmda yanmda
oturmaktayd1k. Abdullah gelip oturdugunda Hz. Ai§e, ona §Oyle dedi:
-Ey Abdullah b. ~eddad, sana soraca~m sorulara dogru cevap ve-
recek misin? Ali'nin kendileriyle sava§b~ §U kavim hakkmda bana ha-
ber ver.
-Sana ni~in dogru cevap vermiyecek mi§im?
-Onlarm hikayelerini bana anlat.
B. ISLAM TARffil, C.VII, F.29
 450 IDNKESl:R

-Ali, Muaviye ile yaZl~lp sulh antla~mas1m yazdirdi~nda, hakem- }

ler de kararlanm verdiklerinde, insanlann kurralanndan 8.000 ki~i (
Ali'ye kar~1 ba~ kaldirdilar. Kufe yakmmda bulunan Harura'ya gidip
konaklad1lar. Ali'yi kmayarak ~oyle dediler: «Allah'm sana giydirdigi .\
bir gomlegi iizerinden ~Ikarrun. Allah'm sana verdigi bir ismi iizerinden c
~kanp attm. Sonra gidip Allah'm dininde hakemlik yap1p hiikiim ver-
din. Oysa hiikiim vermek, sadece Allah'a mahsustur.» l
Ali, onlann bu kmamalanndan ve kendisinden aynh~lanndan ha- 0
berdar olunca emir verdi. Bir ilanc1 ~oyle duyuruda bulundu: «Mii'min- 11
lerin emirinin yanma ancak Kur'an haf1Z1 kimseler girebilir.» Bu duyu- )
runun yapp1lmasmdan sonra Ali'nin evi Kur'an hafizlanyla doldu. Evi s
haf1zlarla dolunca biiyiik mushafm getirilmesini emretti. Getirilen 0
mushaf1 oniine koyup eliyle vurarak ~oyle diyordu: «Ey mushaf, insan-
lara anlat.» Orada bulunanlar, kendisine yiiksek sesle ~oyle dediler: b
-Ey mii'minlerin emiri, sen ~u mushafa ne soruyorsun? Bu aslmda n
ka~t iizerine yaz1lan bir miirekkebtir. Biz bu mushafta rivayet edilen
~eyleri sana anlabyoruz. Sen ne yapmak istiyorsun? n
- Bana kar~1 ba~kalruran ve benim yan1mdan aynlan arkada~lan­ E
mz var ya, i~te benimle onlann arasmda Allah'm kitab1 vardlr. Bu kitab,
hakemlik yapsm. Zira yiice Allah, kutsal kitabmda bir erkekle bir karun
hakkmda ~oyle buyurmu~tur: V;
«Kan kocanm arasmm a~1lmasmdan endi~elenirseniz, erkegin ai- a]
lesinden bir hakem ve karunm ailesinden bir hakem gonderin; bunlar 1::
diizeltmek isterlerse Allah onlann aralanm buldurur.» (en-NisA, 35.) Mu-
hammed (s.a.v.)'m iimmeti ise bir kadin ve bir erkege nisbetle can ve al
saygmhk bak1mmdan elbette ki daha biiyiiktiir.» lS
Haricilerin onde gelen ~ahsiyetleri, Hz. Ali'yi Muaviye'yle aralann- ii1
da yapllan antla~ma metninde: «Bu, Muaviye ile Ebu Talib oglu Ali'nin s~
iizerinde antla~bklan bir namedir.» diye yazillrmasmdan otiirii kmadi-
lar. Hz. Ali de buna kar~1 kendini ~oyle savundu:
I
- Hudeybiye'de kavmi olan Kurey~lilerle ban~ yaparken biz de
I Raswullah (s.a.v)'m yamnda bulunuyorduk.O, ban~ antla~mas1 metni-
ni ~oyle yazdirdi:«Rahman ve Rahim olan Allah'm aruyla.» Kurey~lile­
la
rin temsilcisi olan Siiheyl: «Rahman ve Rahim olan Allah'm aruyla yaz-
mam» diye itiraz edince Rasulullah (s.a.v.): «Ya nas1l yazarsm?» diye
sordu. Siiheyl de: «Allah'1m, senin admla,» diye yazanm.» diye cevap
verdi. Bunun iizerine Rasulullah (s.a.v.):«Oyle yaz bakahm.» dedi. Sii-
heyl de: «Allah'1m senin admla,» diye yazmaya ba~lad1. Sonra sa
Rasulullah (s.a.v.): «Bu, Allah Rasulii Muhammed'in, iizerinde antla~­ ac
maya vardi~ bir karardir.» diye yaz, dedi. Siiheyl ise, ~u kar~Il1~ ver- de
di:«Eger senin Allah, Rasulii oldugunu bilseydim sana muhalefet et- go
mezdim.» Bunun iizerine Rasulullah (s.a.v.): «Bu, Abdullah oglu Mu- m
 BUYUK ISLAM TARIHI 451

hammed'in Kurey~lilerle antla~maya vardl~ bir namedir.» diye yazdlr-

di. Zira yiice Allah Kur'an-1 Kerim'de ~oyle buyurmu~tur:
«Ey inananlar! And olsun ki, sizin i~n, Allah'ave ahiret giiniine ka-
vu~maYI umanlar ve Allah'! ~ok anan kimseler i~in Rasulullah en giizel
ornektir.» (el-Ahzab, 2L)
Abdullah b. $eddad, soziine ~oyle deyam ediyor: «Hz. Ali, Haricilere
Abdullah b. Abbas'1 gonderdi. Ben de onunla beraber gittim. Haricilerin
ordugahlarmm ortasma vard1~m1zda lbn Kevva, kalklp insanlara bir
nutuk irad ederek ~oyle dedi:«Ey Kur'an haf1zlan! l~te bu Abdullah b.
Abbas'br. Onu tamyan yoksa ben tamyorum. 0, Allah'm kitab1 husu-
sunda bilmeden tarb~anlardandlr.O ve kavmi hakklnda ~u ayet nazil
olmu~tur:
«Onlar ~iiphesiz kavgacr bir millettir.» (ez-Zuhruf, 58.) Beni dinlerseniz
bunu, arkada~1mn (Ali'nin) yamna geri gonderin. Allah'm kitabmda bu-
nunla miinazara yapmaYJn.»
Orada bulunanlardan baz1lan ~oyle dediler: «Vallahi kendisiyle
miinazara yapaca~z. Eger ger~egi ortaya koyarsa, kendisine uyanz.
Eger babl ~eyler ileri siirerse kendisini dii~iiriiriiz. Babhyla birlikte yok
ederiz.» Bundan sonra Hariciler, Abdullah b. Abbas'la Kur'an-1 Kerim
iizerinde ii~ giin siireyle tarb~blar. 4.000 ki~i tevbe ederek sap1khktan
vazge~ti ki, aralannda lbn Kevva da vardl. Abdullah b. Abbas, bunlan
al1p KUfe'ye Hz. Ali'nini yamna getirdi.Hz. Ali, orada kalan ve sapikhk-
lannda devam edenlere haber gondererek ~oyle dedi:
«Bizimle diger insanlar arasmda neler oldugunu gordiiniiz. Kan
akltmaks1zm, yol kesmeksizin, haks1zhk etmeksizin bekleyin. Nerede
isterseniz orada kahn. Bu sabnmz1 bizimle sizin aran1zda Muhammed
iimmeti hakemlik edinceye kadar devam ettirin.Aksi takdirde sizinle
sava~1nz. «Ku~kusuz Allah, hainleri sevmez.»
Hz.Ai~e, Abdullah b. $eddad'a dedi ki:
-Ey $eddad'm oglu, ama Ali onlan Oldiirdii, buna ne dersin?
- Vallahi onlar yol kesmedik~e, kan akltmadlk~a, z1mmilerin kan-
lanm helal saymad1k~a, Ali onlara bir~ey yapmadl.
-Allah i~in bu boyle midir?
- Kendisinden ba~ka ilah bulunmayan Allah i~n boyle oldu.
-Irakhlardan bir veya iki memeli bir adam hakklnda baz1 ~eyler
duydum.Bu husuta bilgin var m1Chr?
-Ben, Ali'nin yamnda iken oliiler arasmda o adam1 gordiim. Ali, in-
sanlan ~a~np: «$unu tamyor musunuz?» diye sordu. Yamna bir~ok
adam geldi. Kimi: «Ben ~u adam1 falan kabilenin mescidinde gordiim.»
dedi. Kimi de:«Ben bunu falanca kabilenin mescidinde namaz kllarken
gordiim.» dedi. Kimligini tesbit etmek i~in gelen herkes mutlaka o ada-
mitamdi.
452 IBNKESIR

- Ali, o adamm cesedinin yam ba~mda durdugunda ne dedi? Qi.in- y

ki.i Irakhlann bu hususta baz1 iddialan vardir. Y
-Ben, onun: «Allah ve Rasuli.i dogru soylediler.» dedigini i~ittim. n
-Bundan ba~ka bir~ey soyledigini i~ittin mi?
-Allah i~in haYir.
- Evet, ger~ekten de Allah ve Raswi.i dogru soylediler. Allah, Ali'ye s
rahmet esin. 0, tuhafbuldugu bir~eyle kar~1la~mca mutlaka: «Allah ve
Rasuli.i dogru soylediler.» der.» y
Bu ifadelerden anla~1ldi~na gore Hz.Ali'ye ba~ kaldiran Haricile-
rin saYISI8.000'dir. Ama bunlar kurralardandilar. Bunlara ba~kalan da s:
muvafakat edip kablmca saylian 12.000 veya 16.000'i buldu.tbn Abbas, b
kendileriyle tarb~mca 4.000 ki~i gori.i~lerinden vazge~tiler. Geride ka- A
lanlar fikirlerinde ve di.i~i.incelerinde sebat ettiler. A
Yakup b. Si.ifyan'm rivayetine gore tbn Abbas, bu klssaYl anlatm1§ n
ve Hz. Ali'nin hakem karanna uymasmdan, kendi emirlik i.invamm n
antla~ma metninden silmesinden, Cemel giini.inde gaza yapmasmdan,
b
dokunulmaz olmas1 gereken canlan oldi.irmesinden, mallan ve esirleri
«.
taksim etmemesinden oti.iri.i Ali'yi kmam1~lardir. Ancak :tlm Abbas, ba-
ZI konularda tenkit yapmasma ra~en Hz. Ali'nin dokunulmaz denilen
v
canlan oldi.irmesinin, Cemel giini.inde gaza yapmasmm gerek~elerini s
anlatarak savunma yapmu~t1. Bu savunma, onceki kls1mlarda nakledil-
y
mi~ti. Malian ve esirleri taksim etmeyi~ini de ~u gerek~eye baglam.I§b:
«Esirler arasmda mi.i'minlerin annesi, yani Rasulullah'm zevcesi de s
vardi. Eger onun sizin anneniz olmad1~m soyliyecekseniz demek ki ka-
firsiniz. Eger annelerinizin esir olmasm1 helal saYlyorsan1z, yine kafir
olursunuz. i~te Ali, bu sebeple esirleri taksim etmedi.» tbn Abbas'm boy-
le demesi i.izerine 2.000 ki~i daha Haricilerden aynhp sap1khktan vaz-
ge~tiler. Geride kalanlar, fikirlerine bagh kalmakta devam ettiler ve sa-
g
va~hlar.
g
Ba~kalannm anlatbklanna gore ibn Abbas, tarb~mak i~in Harici-
r
lerin yanma gittiginde si.isli.i bir elbise giymi~ti. Bu elbiseyi giymesin-
~
den oti.iri.i Hariciler onu ele~tirmi~ler, o da bunun normal olduguna dair
y
bir delil olarak ~u ayet-i kerimeyi okumu~tu:
«Ey Muhammed de ki: «Allah'm kullan i~in yaratb~ ziynet ve te- ~
miz nz1klan haram k1lan kimdir?» (el-A'raf, 32.) t
ibn Cerir'in anlath~na gore Hz. Ali, bizzat giderek Haricilerin sa- f
plklaklannda devam edenleri ile tarb~maya ba~lam1~, nihayet onlan I!
r
kendisiyle birlikte Kufe'ye geri getirmi~ti. Ramazan bayram1 ya da kur-
ban bayram1 giini.inde bu hadise cereyan etmi~ti (Ravi, bu hadisenin ra- b
)
mazan bayrammda m1 yoksa kurban bayrammda m1 oldugu hususunda
g
~i.iphe etmi~tir.). Bundan sonra Hariciler, KUfe'de Hz. Ali'yi ele~tirmeye
ba~lam1~lar, ona koti.i sozler soylemi~ler, sovmi.i~ler, hatta bunu ona du-
l
 BDYOK ISLAM TARIHI 453

yurmu~larch. Onun sozlerini tevil ediyorlar, ba~ka manalara yorumlu-

yorlarch. Merhum tmam ~afi1'nin ifadesine gore Haricilerden bir adam,
namaz kilmakta olan Hz. Ali'ye hitaben ~u ayeti okumu~tu:
«And olsun,eger Allah'a ortak ko~arsan, i~lerin ~iiphesiz bo~a gider
ve hiisranda kalanlardan olursun.» (ez-Ziimer,65.) Adamm bu ayeti okuma-
sma kar~1hk olarak Hz. Ali de ~u ayeti okumu~tu:
«Sabret ki, Allah'm sozii ~iiphesiz gervektir. Kesin olarak inanma-
yanlar seni hafife almasmlar. (er-Rum, 60.)
tbn Cerir'in anlatb~na gore bu hadise, Hz. Ali'nin hutbe irad etme-
si esnasmda cereyan etmi~tir. Yine tbn Cerir'in anlatb~na gore Hz. Ali,
bir giin hutbe irad etmekte iken Haricllerden bir adam kalkip ona: «Ey
Ali, Allah'm dinine adamlan ortak ettin. Oysa hiikiim vermek sadece
Allah'a mahsustur.» demi~ ve her taraftan: «Hiikiim, ancak Allah'a
mahsustur. Hiikiim, ancak Allah'a mahsustur.» sesleri gelmeye ba~la­
mi~, bunun iizerine Hz. Ali, ~oyle demi~ti: «Bu, hak bir sozdiir. Ancak
babl amavla soyleniyor.»
Boyle dedikten sonra Hz. Ali, isyanc1lara hitaben ~oyle demi~ti:
«Bizimle birlik oldugunuz siirece ganimetlerden sizi mahrum etmemek
ve sizi mescitlere girmekten men etmemek ve bize kar~1 sava~machkva
· size salchrmamak hususunda iizerimizde hakklmz varchr.»
Bundan sonra Hariciler, tamamen Kufe'den aynhp Nehrevan'a
yerle~tiler. Bu konuyu, hakemlerin hiikiim vermesi bahsini anlatbktan
sonra tekrar ele alaca~z.

EBU MUSA tLE AMR B. AS'IN DUMETU'L-CENDEL'DE

BtR ARAYA GELMELERt

Hakemler, S1ffin'de karar verdikleri gibi ramazan aymda bir araya

geldiler. Vakidl'nin ifadesine gore hakemler, ~aban aymda bir araya
gelmi~lerdir. Zira Hz. Ali, ramazanm yakla~mas1 miinasebetiyle ~u­
reyh b.Hani komutasmda 400 suvariyi yola vikarch. Beraberlerinde Ebu
Musa ile Abdullah b. Abbas da varch. lmamh~ Abdullah b. Abbas yapl-
yordu. Muaviye de ~amhlardan 400 siivariyi Amr b.As'la birlikte yola
pkarch. Bunlarm arasmda Abdullah b. Orner de varch. tki taraf, Dume-
tii'l-Cendel'in Ezruh mmbkasmda bir araya geldiler. Buras1 ~am ile
Kille ~ehirleri arasmda orta bir yerdedir. Buradan Kufe'ye ve ~am'a do-
kuzar konakl1k yol varchr. Abdullah b. Orner, Abdullah b. Ziibeyr, Mugi-
re b. ~ube, Abdurrahman b. Haris b. Hi~am el-Mahzum1, Abdurrahman
b. Abdi Yagus ez-Ziihrl, Ebu Cehm b. Hiizeyfe gibi onde gelen b:m ~ahsi­
yetler de bunlann yanmda haz1r bulunmu~tur. Bazllannm ifadelerine
gore Sa'd b. Ebi Vakkas da Dumetii'l-Cendel'de haz1r bulundu. Ancak
ba~kalan, onun orada bulunmach~m soylemi~tir.
454 lBNKEStR

!bn Cerir'in anlatb~na gore Orner b. Sa'd, Badiye'de Beni Siileym ZE

kabilesinin suyunun yamnda bir ko~eye ~ekilip ya~amakta olan babasl- b:
mn yanma giderek ~oyle demi~: ((Babac1~m! S1ffin'de insanlarm b~ma
neler geldigini duydun. !nsanlar, Ebu Musa el-E~'ari ile Amr b. As'1 ha-
kem tayin ettiler. ~imdi Kurey~lilerden bir grup onlarm yanmda ~ahid
olarak bulunuyor, sen de git orada ~ahid olarak haZir bulun. Qiinkii sen,
RasUlullah (s.a.v.)'m sahabesi ve ~ura iiyelerinden birisin. Bu iimmetin Yl
ho~lanmaru~ bir ~eye kablma. Orada haz1r bulun. Qiinkii sen, halifeli- A
ge insanlann en laytklsm.» Sa'd, ogluna ~oyle dedi: Hayrr, ben bunu yap- kl
mam, zira Rasulullah (s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu i~ittim: «Bir fitne si
meydana gelecektir. 0 fitne esnasmda insanlann en haytrhs1, saklanan n:
ve takval1 olan kimsedir.» V allahi ben bu i~e asia ~ahid olarak kablma- bE
yaca~m.» H
!mam Ahmed b. Hanbel, Amir b. Sa'd'dan rivayet etti ki, karde§i lu
Orner, Medine d1~mdaki koyun siiriisiiniin yamnda duran babas1 la
Sa'd'm yanma gitmi~. Babas1 Sa'd, onu goriince ~oyle demi§: ((~u gelen
siivarinin ~errinden Allah'a s1~mnm.» Orner, babas1 Sa'd'm yamna gi-
dince ~oyle demi~: ((Babac1~m! !nsanlar halifelik konusunda Medi- 0
ne'de ~eki~mekte iken sen burada koyun siiriisiiniin yanmda bir Arabi dE
olarak kalmaya nasll raz1 olursun?» Bunun iizerine Sa'd, oglu Omer'in ve
gogsiine vurarak ~oyle dedi: ((Sus. Zira ben, RasUlullah (s.a.v.)'in ~oyle la
buyurdugunu i~ittim: «Ku~kusuz Allah, takval1, zengin ve saklanan ku- ra
lu sever.» Muslim de bu hadisi sahihinde rivayet etmi~tir. ze
!mam Ahmed b. Hanbel, Orner b. Sa'd'dan rivayet etti ki, oglu Amir
gidip Sa'd'a ~oyle demi~: ((Babac1~m! Sen buradasm ama insanlar diin- M
ya hususun da birbirleriyle sava~1yorlar.» k~
Sa'd da oglu Amir'e ~oyle dedi: ((Ey ogulcugum! Fitnede ba~ olmam1 et
m1 bana emrediyorsun? Haytr vallahi, bana bir klh~ verilir de ben bu kl- El
h~la bir mii'mini vurursam o, dinden uzakla~1r. Eger bu klh~la bir kafiri te
vururusam onu oldiirmii~ olurum. Oysa ben, RasUlullah (s.a.v.)'m §Oyle a'
buyurdugunu i~ittim: ((Ku§kusuz Allah, zengini, saklanan1 ve takvah in
olam sever.» ta
Bu ifade, onceki rivayete ters dii§mektedir. Oyle anla§Ihyor ki, Al
Orner b. Sa'd, karde§i Amir'den yarrum isteyerek babalannm hakem ge
olaymda haz1r bulunmasm1 istemi§lerdi ki, belki insanlan Muaviye ile de
Ali'den soguturlar. Kendisini halife tayin ederler. Ama Sa'd, bundan la
§iddetle ka~mm1~ ve i~nde bulundugu gizlilik ve yeter derecedeki nzik- se
la kanaat etmi§ti. Nitekim Sahih-i Muslim de de sabit olan bir hadiste de
Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur: «Miisliiman olup kendisine ye- iii
ter derecede nzlk verilen ve Allah'm kendisine ihsan ettigi §eyle kanaat sa
eden kimse kurtulu~a ermi§tir.» Orner b. Sa'd, emirlik severdi. Emirlik K
tutkusu devam etti. Nihayet Hz. Ali'nin oglu Hiiseyin'i oldiiren miifre- M
 BUYUK ISLAM TARIHI 455

z(min komutam oldu. Bu husus, yeri gelince anlatllacakbr. Eger o, ba-

basi gibi kanaatkar biri olsaydi bu hadiseler meydana gelmezdi.
Klsaca anlatmak istedigimiz ~udur ki, Sa'd; hakem olaymda haZir
bulunmadi. Bu i~i istemedi ve bu i~e niyetlenmedi. Hakem olaymda on-
ceki sayfada adlanm siraladi~miz kimseler haz1r bulundular. lki ha-
kem bir araya gelince Muslumanlarm ~kanna uygun olarak pazarhk
yapblar. Baz1 hususlan takdir etmeye bakblar. Sonra Muaviye ile
Ali'yi azledip halifeligin ~ura usulu ile tesbitinde karar klldilar ki, hem
kendileri hem de ba~kalan i~in uygun olan hukum uzerinde ittifak et-
sinler. Ebu Musa el-E~'ari, Abdullah b. Orner el-Hattab'm halifelige
nasbm1 tavsiye etti. Amr b. As ise ona: «Oglum Abdullah'1 halifelige nas-
bet. Qunku o, ilim, amel ve zahidlik hususunda Abdullah b. Orner b.
Hattab'a yakm derecededir.» dedi. Ebu Musa da ona ~oyle dedi: 4(Sen og-
lunu kendinle birlikte fitneye babrdm.» Mamafih Amr'm oglu Abdul-
lah, dogru sozlu ve dogru ozlU bir adamd1.
Ebu Mihnef, Amr b. As'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Halifelige ancak yeyip i~en ve az1 di~i olan bir adam laJikbr.» lbn
Omer'de biraz dalginllk vardi.lbn Zu.beyr, ona: «Zekavetli ol, uyanlk ol.»
deyince lbn Orner, ~u kar~1h~ verdi: «HaJir, vallahi bu i~ ipn asia ri.i§-
vet vermem.» Sonra da ~oyle dedi: «Ey lbn As! Dogrusu Araplar, kiii~lar­
la birbirine girip m1zraklan birbirine f1rlatbktan sonra haklannda ka-
rar vermek uzere seni gorevlendirdiler. Sen onlan onceki fitnenin ben-
zeri ya da daha ~iddetli bir fitneye surukleme.>>
Amr b. As, Sadece Muaviye'yi halife olarak kabul etmesi i~in Ebu
Musa ile ugra~b ve onda 1srar etti. Ancak Ebu Musa, onun bu teklifini
kabul etmedi. Sonra Amr b. As, oglu Abdullah'm halife olmas1m kabul
etmesi i¢n Ebu Musa'ya 1srar etti. Ebu Musa, bu teklifi de kabul etmedi.
Ebu Musa, Abdullah b. Omer'i halifelige nash etmeleri ipn Amr b. As'a
teklif getirdi. Amr b.As, bu teklifi kabul etmedi. Sonra ikisi birlikte Mu-
aviye ile Ali'yi azledip halifeligin ~ura usulu ile tesbitinde anla~blar ki,
insanlar begendikleri birini halife olarak se~sinler. Bu esasta anla§bk-
tan sonra hakemler, insanlann toplu olarak bekledikleri yere geldiler.
Amr b. As, Ebu Musa'mn ontine ge~mezdi. Hatta buttin i§lerde onu one
ge~irirdi. Ona saygi ve tazim gosterirdi. Amr b. As, Ebu Musa'ya §oyle
dedi: «Ey Ebu Musa, kalk da uzerinde anla~maya vardi~m1z ~eyi insan-
lara duyur.» Ebu Musa kalklp insanlara konu~ma yapb. Allah'a hamdu
senada bulunduktan sonra Rasulullah'a salatu selam getirerek §oyle
dedi: «Ey insanlar! Bizler, ummetin hilafet i~im gozden geprdik. Ve bu
ummetin i~lerinin salaha ermesi ve ba~lanna gelen her turlu felaketin
savu~turulabilmesi i~in bir konuda anla~bk ve fikir birligine vardik.
Karanm1z ~udur: Ali'yi ve Muaviye'yi bu gorevden uzakla~brarak i~i
Musltimanlann ~urasma havale edelim. Onlar, arzu ettkileri birini ba-
 456 IBNKES1R

~a ge~irsinler. Ben ~u anda Ali'yi ve Muaviye'yi gorevden azlediyorum.

Siz kendi i~inizi yiiklenin. Ve kendi aramzda ehil gordiigiiniiz birisini bu
bu i~e se~in.» Boyle dedikten sonra Ebu Musa, kenara ~ekilmi~ti. Arka- ni
smdan Amr b. As, ayaga kalkarak ~oyle demi~ti: ve
«Bu adamm soylediklerini i~ittiniz. 0, kendi temsilcisi bulundugu
adam1 (Ali'yi) gorevinden azletmi~tir.Ben de aym ~ekilde onun adam1m
bu gorevden azlediyor ve temsilcisi bulundugum Muaviye'yi yerinde hi-
rakiyorum. Qiinkii o, Osman b. Affan'm dostu ve velisidir. 0, Osman'm
makamma ge~mege daha laYik ve hak sahibi bir kimsedir.»
· Amr b. As, Miisliimanlarm halifesiz brrakllmasrmn bu durumda on- go
ceki ihtilaftan daha biiyiik bir ihtilafa ve mefsedete sebebiyet verecegini A~
dii~iinerek Muaviye'yi gorevde b1rakh. Bunda fayda miilahaza etti.
et
Onun bu yapb~ bir ictihaddlr. lctihad hazen hatah olabildigi gibi hazen sa
isabetli olabilir. Anlabldl~na gore Ebu Musa, bu durumda Amr b. As'a 1a:
a~r sozler sarf etmi~. Amr b. As da ona misliyle mukabelede bulunmu~­
tur.» m
~a
tbn Cerir'in anlatb~na gore Hz.Ali'nin oncii birliklerinin komutan1
olan ~ureyh b. Hani, bu hadise de Amr b. As'm iizerine ahlarak kirba~­
lami~h. Amr'm oglu da kallop misillemede bulunarak ~ureyh'i kirba~­
ni
s~
lami~h. lnsanlar da~lm1~lar. Herkes kendi beldesine ~ekip gitmi~­
I
tir.Amr b. As ve arkada~lan ise, Muaviye'nin yamna giderek onu halife- 1a:
lik selam1yla selamlam1~lardl.Ebu Musa'ya gelince o, Hz. Ali'den uta- til
narak kallop Mekke'ye gitmi~ti. ibn Abbas ile ~ureyh b. Hani, Hz.
Ali'nin yanma gitmi~ler, Ebu Musa ile Amr'm yaphklanm ona anlat-
mi~lar, Ebu Musa'nm gorii~iiniin zaYif oldugunu soylemi~ler ve onun
m
Amr b.As'a denk olamaru~m anlatm1~lard1.
Ebu Mihnefin, Ebu Habbab el-Kelbi'den naklen anlath~na gore
Hz. Ali, Amr b. As'm bu yapbklanm duyunca namazmda Muaviye, Amr ac
b. As, Ebu'l-Aver es-Siilemi, Habib b. Mesleme, Dahhak b. Kays, Abdur- m
rahman b. Halid b. Velid ve Velid b. Utbe'ye lanet etmeye ba~lam1~h.
Onun kendilerine lanet okudugunu duyan Muaviye de namazmda Ali, ol
Hasan, Hiiseyin, ibn Abbas, E~ter en-Nehai'ye lanet okumaya ba~laru.
Fakat bu rivayet sahih degildir. Dogrusunu Allah bilir.
Beyhaki"nin, "Delail'' adh eserinde naklettigi hadise gore: Siiveyd b. di
Gafle'den ~oyle rivayet edilmi~tir: Firat kiYismda Ali ile beraber yiirii- ta
mekteydim. Ali, Rasulullah: (s.a.v.)'in ~oyle buyurdugunu soyledi: 0
«Dogrusu lsrail ogullan anla~mazhga dii~tiiler. Anla~mazhklan n
devam etti. Nihayet iki hakem tayin ettiler. Bu hakemler sap1tblar ve ol
ba~kalanm da sapbrdllar. Dogrusu bu iimmet, anla~mazhga dii~ecek­ p
tir. Anlaf?mazhklan devam edecektir. Nihayet iki hakem tayin edecek- aJ
lerdir. Bu hakemler sap1tacaklar ve kendilerine uyanlan da saphra- ai
caklardir.>> hi
 BDYOK ISLAM TARIHI 457

Bu miinker bir hadistir, uydurmarur. Dogusunu Allah bilir. Qiinkii

bu hadis, Hz. Ali tarafi.ndan bilinen bir hadis olsayru, o hakemlerin tayi-
nine muvafakat etmezdi ki, onlar insanlarm saptinlmasma sebebiyet
vermesinler.

HARiCiLERiN KUFE'DEN QIKMALARI VE

HZ. ALi iLE SAVAf;;MALARI

Hz. Ali, Ebu Musa ve beraberindeki askerleri Dumetii'l-Cendel'e

gonderince Hariciler, Hz. Ali'ye kar~1 protestolan yogunla~tird1lar.
Apktan apga kafir oldugunu soylediler. Onlardan iki ki~i, Ziira b.Biirc
et -Tai ve Harkus b. Ziiheyr es-Sa'di, Hz. Ali'ye gelip: «Hiikiim vermek
sadece Allah'a aittir.» dediler. Hz. Ali de: «Hiikiim vermek, sadece Al-
lah' a aittir.» dedi. Harkus, ~oyle dedi:
- Ey Ali, i~ledigin giinahtan tevbe et. Bizimle birlikte dii~manlan­
miza kaq1 gelde, onlarla Rabbimizin huzuruna vanncaya kadar sava-
~ahm.
-Ben bunu daha once sizden istemi~tim, ama siz kabul etmemi~ti­
niz. Artik dii~manlanmzla bizim aram1zda ban~ antla~mas1 yap1ld1.
Sav~mamak hususunda onlarla sozle~tik. Bir ayet-i kerimede yiice Al-
lah, ~oyle buyuruyor: «Ahitle~tiginizin zaman Allah'm ahdini yerine ge-
tirin.» (en-Nahl, 91.)
- Bu, tevbe etmen gereken bir giinahtir.
-HaYir, bu giinah degildir. Ancak bir gorii~ kar~1smda acze dii~-
mektir. Ben, sizi bundan ahkoymu~tum.
Ziira b. Biirc de ~oyle dedi:
-Ey Ali, Allah'a yemin ederim ki, eger Allah'm kitab1 hususunda
adamlan hakem tayin etmekten vazge~mezsen seninle sava~1nm. Bu-
nu yapmakla da Allah'm rahmetini ve ho~nutlugunu taleb ediyorum.
-Kahrolas1ca ne de bedbaht bir adamsm! Eger benimle sava~acak
olursan ben de seni oldiiriiriim ve iizerinden riizgarlar esip ge~er.
-Zaten ben de bunu istiyorum.
- Eger sen hak yoldaysan bilesin ki, oliimde, diinyadan kurtulu~ ve
diinyaya kar~1 sab1r vard1r. Ama ~eytan sizi pen~esine alm1~.
Kar~1hkh konu~malardan sonra bu iki adam, Hz. Alinin yamndan
tarti~arak aynld1lar ve ona kar~1 isyanlan Hariciler arasmda yaYild1.
Ona kar~1 protestolarm1 halk arasmda apk~a ilan ettiler. Konu~mala­
nnda Hz. Ali'ye laf atblar, sovdiiler, hakaret ettiler. Kur'an ayetlerini
okuyarak ona tarizde bulundular. Hz. Ali, bir cuma giiniinde minbere
~1klp hutbe irad etmekte ve Haricilerin durumunu anlatmakta, onlan
aYiplaYIP klnamakta iken onlardan bir grup ayaga kalkblar. Hep bir
a~zdan: «Hiikiim vermek sadece Allah'a aittir» dediler. Haricilerden
bir adam kalk1p parma~m kula~na koyup yiiksek sesle ~u ayet-i keri-
----~-- - - - - - - - - - - --

458 IBNKESlR

meyi okudu: lu11

«Andolsun ki sana da, senden onceki peygamberlere de vahyolun-
mu~tur: «and olsun, eger Allah'a ortak ko~arsan, i~lerin ~iiphesiz bo~a Mdi
gider ve hiisranda kalanlardan olursun.» (ez-Zumcr, 65.)
Minber iizerinde durmakta olan Hz. Ali, bu ayet-i kerimenin okun- Mdi
masi kar~1smda ellerini evirip ~evirerek Haricilere hitaben: «Allah'm,
sizin hakkm1zda verecegi hiikmii bekliyoruz.» dedi. Sonrada onlara hi- (e!-]
taben soziinii ~oyle siirdiirdii: «Siz, bizimle sav~madik~a aram1zda do-
la~maktan sizleri men etmememiz, iizerimizdeki haklanmzdandir.»
Ebu Mihnefin, Ebu Harre'den naklen anlatb~na gore Hz. Ali, ha-
kemlik yapmas1 i¢n Ebu Musa'yt gonderdigi zaman Hariciler, Abdullah
b. Vehb er-Rasibl'nin evinde toplandilar. Abdullah, onlara belig bir ko-
nu~ma yapb. Diinyada zahidane ya~amalanm, ahirete ve Cennet'e rag-
bet etmelerini tavsiye etti. 1yiligi emredip kotiiliikten sakmdirmalarmi nu1
soyleyip bu gorevi yapmaya onlan te~vik ederek ~oyle dedi:«Haydi hep
birlikte ~u hallu zalim olan beldeden ~kalrmda ~u civardaki dag ba~lan­
na veya etrafdaki ~ehirlere varahm. Bu bid'at~i ve dalalet i~inde bulu- ma
nan kavimden kurtulmu~ olahm. $u zalimane uygulamalan protesto VUi
edelim.» edE
Sonra Harkus b. Ziiheyr, kalkip Allah'a hamdii senada bulunduk- ho~
tan sonra ~oyle dedi: «Dogrusu, ~u diinyadan ve nimetlerinden istifade vru
etmek az bi~ey oldugu gibi, bu diinyayt b1rakip gitmekte son derece ya-
kin bir andir. Onun i~in diinyanm giizellikleri ve nimetleri sizi burada ni
siirekli kalmak yolunda aldatmasm ve aym ~ekilde bu diinya, sizleri mt
hakki emretmekten ve zulmii reddetmekten al1koymasm. «Allah, ~iip­ ali:
hesiz sakmanlarla ve iyilik yapanlarla beraberdir.» (Nahl, 128.) ler
Sinan b. Hamza el-Esedi de ~oyle bir konu~ma yapb: «Ey burada ha-
zir bulunanlar, sizin bu anlayt~m1z, hak olan bir anlayt~br. Onun i¢n rel
kendi i~lerinizi yiiriitecek ve ba~m1za gece~ek birini se~in de i~lerinizi gii:
yiiriitsiin. Mutlaka iizerine dayanaca~mz bir dayana~mz, bir lideri- ka·
niz olmalidir.» Sonra Zeyd b. H1sm et-Tal'ye haber gonderdiler. Bu, on- gii:
larm reislerindendi. Emirligi ona teklif ettiler. Ancak o, bu teklifi kabul
etmedi. Sonra emirligi Harkus b. Ziiheyre teklif ettiler. 0 da kabul et- ko1
medi. Hamza b. Sinan'a teklif ettiler. 0 da kabul etmedi. Abdullah b. kil
Vehb er-Rasibl'ye teklif ettiklerinde o, emirligi kabul edip ~oyle dedi:
«Vallahi ben, diinyaya ragbetimden otiirii bu teklifi kabul ediyor de- lar
gilim ve oliimden korkarak emirligi kabul etmeyecek degilim.» ke1
Bunlar, Zeyd b. H1sm et-Tai es-Senbesi'nin evinde de toplandilar. uy.
Zeyd, onlara bir nutuk irad etti. iyiligi emredip kotiiliikten sakmdirma- yru
lan i~in onlan te~vik etti ve onlara ~u Kur'an ayetlerini okudu: br
«Ey Davud! Seni ~iiphesiz yeryiiziinde hiikiimran kildik. 0 halde in- ve1
sanlar arasmda adaletle hiikmet, hevese uyma yoksa seni Allah'm yo- re1
 BOYUK ISLAM TARIHI 459

lundan sapbnr.» (es-Sild, 26.)

«Allah'm indirdigi ile htikmetmeyenler, i~te onlar kafirlerdir.» (el-
Milide, 44.)
«Allah'm indirdigi ile htikmetmeyenler, i~te onlar zalimlerdir.» (el-
Milide, 45.)
«Allah'm indirdigi ile hukmetmeyenler, i~te onlar fas1k olanlarwr.»
(el-Milide, 47.)
Bu ayetleri okuduktan sonra Zeyd b. H1sm, onlara ~oyle dedi:
«Ulkuda~lanm1z ve klbleda~lanm1za soyltiyorum ki, kar~1tlanmz
heveslerine ve hevalanna uydular. Kitabm htikmtinti bir tarafa atblar.
Zalimane sozler soyleyip haks1zca i~ler yapblar. Bunlara kar~1 cihad et-
mek,mti'minler tizerinde bir gorevdir.»
Aralanndan Abdullah b. Sahbere es-Stilemi awnda biri kalklp ko-
nu~maya ba~law, aglaw ve arkada~lanm insanlardan aynhp bir tarafa
~ekilmeye te~vik etti. Sozlerini ~oyle stirdtirdii:
((Du~manlanm1zm ytizlerine ve almlanna klh~larla vurun ki, Rah-
man ve Rahim olan Allah'a itaat edilsin. Eger istediginiz gibi zafere ka-
vu~ursaniz, Allah size itaatkarlann sevabm1 ve kendi emriyle amel
edenlerin miikafabm verecektir. Eger oldiiriilecek olursamz. Allah'm
ho~nutluguna ve Cennet'ine gitmekten daha faziletli, daha tistiin bir~ey
var m1wr?»
Bu Hariciler, ademogullanrun en garip ttiriindendiler. Yarabklan-
m kendi diledigi gibi ~esit ~e~it var eden ytice Allah, noksanhklardan
miinezehtir. Bu durum onun biiytik kaderinde yaz1lm1~b. Selef
alimlerinden baz1lan, Hariciler hakklnda ~oyle derken ne gtizel demi~­
lerdir: Haricilerden ~u ayet-i kerimede soz edilmi~tir:
«Ey Muhammed! Size, amelce en ~ok kaJipta bulunanlan haber ve-
relim mi?» de. Diinya hayatmda, ~al1~malan bo~a gitmi~tir. Oysa onlar,
gtizel i~ yapbklanru san1yorlarw. Bunlar, Rablerinin ayetlerini ve O'na
kavu~maJI inkar edenlerdir. Bu yiizden i~leri bo~a gitmi~tir. Klyamet
gtinti biz onlara deger vermeyecegiz.» (el-Kehf, 103-105.)
Klsaca demek istedigimiz ~udur ki: ~u sap1k cahiller, soz ve amelce
kotii olan bu Hariciler, Mtisliimanlann arasmdan aynhp bir tarafa ~e­
kilme hususunda gorii~ birligi yapblar. Medain'i ele ge~irip oraya SI~n­
mak tizere yola ~1kmaya karar verdiler. Kendi emsallerine ve iilkiida~­
lanna haber gonderdiler. Basra'da bulunan Haricilerin Medain'e gelip
kendileriyle birle~mesini istediler. Zeyd b. H1sn et-Tai, onlara ~oyle bir
uyanda bulundu:((Medain'i ele ge~iremezsiniz. Qunkii orada kar~1 ko-
yamayaca~ruz bir ordu varwr. Bu ordu, Medain'i size kar~1 savunacak-
br, ancak karde~lerinize Nehr-i Cuha koprtisiinde bulu~ma randevusu
verin ve sizlerde Kufe'den cemaatlar halinde ~IkmaJin. Aksine hirer hi-
rer pkln ki, kimse sizden haberdar olmasm.»
460 illNKESlR

Hariciler, kendi mezheb ve mesleklerinden olan Basrahlara ve di-

gerlerine haber gondererek Quha nehri kopriisu uzerinde bulu§ma ran- Ia
devusu verdiler ki, hep birlikte orada toplarup ba§kalanna kar§I yekvii- la
cud olsunlar. Nihayet babalanm, annelerini, daYilanm, teyzelerini ve nl
diger yakmlanm b1raklp Kufe'den aynld1lar. Bunlar, yaklnlannm ca- hl
hilliklerine, akllh ve bilginlerinin kit olduguna maruyorlarm. Kendi ha- dt
reketlerinin ise, goklerin ve yerin Rabbini ho§nut kliaca~m saruyorlar- bl
m. Oysa bu yapbklanmn en buyiik giinahlardan ve tavsib edilemeyecek ni
hatalardan oldugunu, lanetli ve goklerden kovulan §eytanm kendileri- v:
ne ho§gosterdigi ama ashnda yanh§ bir hareket oldugunu bilmiyorlar-
m. Oysa §eytan ruhlan, cesetlerinde dola§b~ surece ademogluna dii§-
manhk yapmaYl yegane ama9 edinmi§ti. Cenab-1 Allah'tan dileriz ki , Sl
kendi giicu ve kuvvetiyle bizi §eytanm tuzaklarmdan korusun. Allah, m
dualan kabul buyuranrur. SE
1nsanlardan bir topluluk, Haricilerle birlikte Kufe'den ka9maya ~a­
h§an ogullanm ve karde§lerini yakalaYIP geri 9evirdiler, azarlaYIP kl- VI
nailllar. Bu yakalananlardan bazllan, dogru yola erdirler. Bazllan ise, 61
bundan sonra kapp Haricelere kabldllar ve klyamete kadar husrana
maruz kalilllar. Digerleri de Cuha nehri koprusune giderek ulkuda§la- b.
nyla birle§tiler. Basral1larda oraya gelmi§lerdi. Hep birlikte gidip Neh- n
revan'da toplanilllar. Buyiik bir gii9 olu§turdular. Ba§h ba§ma bir ordu ri
meydana getidiler. Cesaretli ve yiirekli idiler. Boyle yapmakla Allah'a la
yakm olacaklanm, Cehennem ate§inin kendilerini yakmayaca~m, k:
kendilerinden intikam almmaca~m, Allah'tan yard1m goreceklerini fe
sanmi§larm. r~
Ebu Mihnef, $a'binin §oyle dedigini rivayet etmi§tir: dt
«Hz. Ali, Haricilerin Nehrevan'a gitmesinden ve Ebu Musa'nm da h:
Mekke'ye ka9masmdan sonra tbn Abbas'1 Basra'ya gondermi§; kendisi
Kufe de kalklp halka §6yle bir hutbe irad etmi§ti:
"Zaman butun musibetleriyle ve buyuk olaylanyla uzerimize gel-
mi§ olsa da Allah'a hamdederim. Allah'tan ba§ka ilah olmadi~na, Mu-
hammed'in de Allah'm el9isi olduguna §ahadet ederim. 1syan etmek, so-
nunda mutlaka pi§manhk getirir ve onu izleyen §ey de pi§manhktan
ba§ka bir§ey olamaz. Ben, bu iki hakem tayin edildigi ve hakemin gorii- f?(
§iine ba§vurmak istenildigi srrada sizi bundan al1koymaya ~ali§bm. Fa- S1
kat siz dinlememi§ ve arzu ettiginizi yapmak istemi§tiniz. Benimle sizin d
durumunuz, Hevazin'in karde§inin §U §iirinde ifade ettigi duruma ben- Yl
zemektedir:
h
«Ben kum tepesinin yamacmda onlara ogutlerimi ve nasihatlanm1 d:
sa9arak verdim. Onlarsa ancak ertesi giinun ku§luk vaktinde dogru yo- d
lu bulabildiler.» n:
 BDYOK ISLAM TARlHl 461

Bundan sonra Hz. Ali, hakemlerin yapbklanndan bahsetti. Uygu-

lamalannm yanh!?hW.m dile getirip onlim kmach. !nsanlann ~amhlar­
la cihad etmeleri i~in ~agn yapb. Yola ~1kma giinii olarak pazartesi gii-
niinii belirledi. Sonra ibn Abbas' ave Basra'ya mektup gondererek ~am­
hlarla sava!?mak iizere insanlara ~agn yapmas1 emrini verdi. Haricilere
de mektup yazarak hakemlerin uygulamalanyla kendisinin ilgisinin
bulunmachW.m ve yapbklan i!?in hakemlerce reddedildigini, kendisi-
ninse ~am'a gidip sava!?maya niyetli oldugunu; isterlerse ~amhlarla sa-
va!?mak iizere gelip kendisine kablmalanm soyledi. Hariciler ise, ona
!?U cevabi mektubu gonderdiler:
«1mdi sen Rabbinin nzas1 i~in gazaplanm1!? degilsin. Sen kendi nef-
sin i~in gazablanm1!?sm. Ama kafirligini itiraf edip tevbe edersen, o za-
man aram1zdaki ili!?kileri yeniden gozden ge~irebiliriz. Aksi takdirde
seninle de sava!?1nz. «Dogrusu Allah hainleri sevmez.» (el-EnfAI, 58.)
Hz. Ali, Haricilerin mektubunu okuyunca onlardan iimidini kesti
ve sava!?mak iizere ~amhlann iizerine gitmeye karar verdi. Kufe'den
65.000 ki!?ilik biiyiik bir orduyla ~1klp Nahile'ye gitti. ibn Abbas da Bas-
ralilardan toplam 3200 siivari gonderdi. Bu siivarilerden 1500'ii Cariye
b. Kudame'nin komutasmda idi. Boylece Ali'nin ordusundaki askerle-
rin saYlSl toplam olarak 68.000'e ula!?b. Bundan sonra mii'minlerin emi-
ri Ali, kalklp bir nutuk irad etti. Askerlerini cihada ve dii!?manla kar!?l-
la!?bklan zaman sab1rh olmaya te!?vik etti. Kendisinin ~am'a gitmeye
kararh oldugunu soyledi. Hz.Ali, bu halde iken Haricilerin yeryiiziinde
fesat i!?lerine giri!?tiklerini, kanlar akltbklanm, yollar kestiklerini, ha-
ramlan hi~e sayd1klanm haber ald1. Haricilerin oldiirdiiklerinden biri
de Rasulullah (s.a.v.)'m sahabelerinden Abdullah b. Habbab idi. Onu ve
hamile kansm1 esir alm1!?larch. Abdullah'a:
-Sen kimsin? diye sormu!?lar, o da !?U cevab1 vermi!?ti:
-Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m sahabesi Abdullah b. Habbab'lm. Beni
korkuttunuz.
-Sana bir zarar gelmeyecektir.Yalmz sen bize babandan duydu-
gunu soyle.
-Ben babamm !?Oyle dedigini i!?ittim:«Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m
!?Oyle buyurdugunu i!?ittim: «Bir fitne meydana gelecektir.O fitne esna-
smda oturmakta olan kimse, ayakta durandan daha haYirhchr. Ayakta
duran da yiiriiyenden daha hay1rhchr. Yiiriiyen de ko!?andan daha ha-
Yirhchr.»
Bu konu!?madan sonra Abdullah b.Habbab'm elinden tutup bera-
berlerinde gotiirdiiler. Abdullah, onlarla beraber gitmekteyken onlar-
dan biri, Zimmilerden birine ait bir domuza rastlach. Domuzu vurup cil-
dini yard1. Bir ba!?kas1 boyle yapan adama:«Ni~in boyle yaptm? Bu do-
muz bir z1mmiye aittir.» dedi. Gidip domuzun sahibi olan zimmi ile he-
 462 lnNKESlR

lalle~ip ho~nut Jnldl. Gonli.ini.i aldl. Onlar yollarma devam etmekte iken dE
bir hurma agacmdan bir hurma tanesi yere di.i~ti.i. Onlardan biri, o hur- ol
y~
maj'l ahp agzma att1. Bir ba~kasr:«Sahibinden izin almaksrZin, bedelini
de odemeksizin bu hurmaj'l agzma nasrl atarsm?» diyerek ofkelendi. ~e

Hurmaj'l agzma atm1~ olan adam, hurmaj'l pkanp yere atb. Buna rag- tu
men onlar, Abdullah b. Habbab'r getirip bogazladllar. Kansmm i.izerine
~ vardlklannda karrsr:«Ben gebe bir kadlmm. Allah'tan korkmaz mrsr- m
mz?» dedi. Ama yine de onu bogazlad1lar; karmm yararak ~ocugunu da SI
dl~an atblar. h
lnsanlar, bu durumdan haberdar olunca $amhlann i.izerine gittik- oi
leri takdirde onlarla sava~makla me~gul iken bu Haricilerin arkadan di
gelip ~oluk ~ocuklanna ve yurtlanna da bu ~ekilde zarar vereceklerini
di.i~i.indi.iler. Bunlarm hainliklerinden korktular. Hz.Ali'ye $amhlar- di
dan once bu Haricilerle sava~masmr teklif ettiler. «Bunlann i~ini bitir- ru
dikten sonra insanlar bunlann ~erlerinden emin olarak $amhlann i.ize- et
y
rine gidebilirler.» dediler. Neticede karar bu yolda kesinle~ti. Bunda
r~
hem kendileri, hem de $amhlar i¢n bi.iyi.ik bir haj'lr vardl. Hz. Ali, Hari-
cilere Harb b. Murre el-Abdi'yi el~i olarak gondedi ve ona ~u talimati d:
Vl
verdi:«Bana bunlann haberlerini bildireceksin. Durumlanm mektupla
yazacaksm ve a~1k~a anlatacaksm.» Harb b.Mi.irre de Haricilere gider lV
gitmez bekletmeden onu oldi.irdi.iler. Hz. Ali, bunu duyunca $amhlar- n
dan once Haricilerin i.izerine gitmeye karar verdi. v
«J

Zl
MU'M1NLER1N EM1R1 AL1'N1N HAR1C1LER UZERlNE G!Dl$1

Hz. Alive beraberindekiler, once Haricilerle sava~maya karar ve- b

rince, Hz. Ali'nin mi.inadisi derhal harekete ge~ilmesi i~in duyuruda bu- ri
lundu. Kopri.i ge~ildikten sonra Hz. Ali, orada iki rekat namaz klldl. e.
Sonra Deyr-i Abdurrahman'a, oradan Deyri Ebu Musa'ya, oradan da Fl.-
rat klj'lsma gidildi. Orada Mincem ile kar~Ila~Ild1. Mincem, Hz. Ali'ye d
gi.indi.izi.in belirli bir vaktinde yol yi.iri.imesini, ba~ka vakitlerde yol yi.i- i]
ri.imemesini teklif etti. Aksi takdirde ba~ma koti.i hallerin geleceginden E
korktugunu soyledi. Ancak Hz.Ali, onun bu teklifini kabul etmeyip tek- ~
lif ettigi vaktin d1~mda yol yi.iri.imeye devam etti. Cenab-1 Allah, onu y
muzaffer klldl. Sonra da Hz. Ali ~oyle dedi: «Ben, bu adamm hatasrm in- D

sanlara a~rklamak ve bir cahilin de: «Ali, Mincem'e uydugu i¢n muzaf- s
fer oldu, demesinden korktugum i~in boyle yapbm» v
Bundan sonra Hz. Ali, Enbar tarafma yoneldi. Kendisinden once z
oraya Kays b. Sad'1 gonderdi. Kays'm Medain'e giderek Medain valisi '
Sa'd b. Mesud'la (Bu zat, Abdullah b. Medud es-Sakafi'nin karde~idir.) s
gori.i~mesini ve Medain ordusundan asker almasm1 emretti.lnsanlar, I
orada Hz.Ali i~in toplandllar. Hz. Ali, Haricilere haber gondererek ~oyle c
 BOYOK ISLAM TARIHI 463

dedi: «Bizden olan karde~lerimizi oldiiren katilleri bize verin ki, onlan
oldiirelim. Sonra ben sizi bmliup ~amhlann iizerine gidecegim. Boyle
yapti~mz takdirde umanm ki Cenab-1 Allah, kalblerinizi dogru yone
~evirir ve sizi i~inde bulundugunuz halden daha haYirh bir hale kavu~­
turur.»
Hariciler de Hz. Ali'ye haber gondererek: «Hepimiz sizin karde~leri­
nizin katilleriyiz ve biz sizin canlanmzm ve onlann canlanrun almma-
sml helal saYlyoruz.» dediler. Kays b. Sad b. Ubade Haricilere gidip yap-
bklan kotiiliiklerden, i~ledikleri biiyiik giinahlardan sakmmalanm
ogutledi. Ancak bu ogiidiin faydas1 olmadl. Ebu Eyyiib el-Ensfui de gi-
dip onlan kmad1. Ancak bunun da faydas1 olmadl.
Mii'minlerin emiri Ebu Talib oglu Ali, bizzat gidip onlara ogut ver-
di. Onlan korkutup sakmd1rru. Uyanp tehdit etti ve: «Beni davet ettigi-
niz bir i~i yapb~mdan dolaYl beni protesto ettiniz. Ben sizi bundan men
etmi~tim. Ancak kabul etmemi~tiniz. i~te ~imdi ben de siz de buradaYlz.
Yapb~ruz bu i~ten vazge~in. Q1kb~mz yoldan geri doniin. Allah'm ha-
ramlanru hi~e saymaym. Nefisleriniz size bir i~i ho~ gostermi~ ve bun-
dan otiirii de Miisliimanlan oldiiriiyorsunuz. Vallahi bu yiizden bir ta-
vugu dahi oldiirseniz, bu Allah katmda biiyiik bir giinah olur. Hele
Miisliimanlann kamm akltmaya gelince bunun ne kadar biiyiik bir gii-
nah oldugunu vann siz dii~iiniin.» dedi. Ancak Hariciler, Hz.Ali'ye ce-
vap vermemi~ler. Sadece kendi aralannda birbirlerine seslenerek:
«Ali'ye hi tab etmeyin, onunla konu~maym. Aziz ve Celil olan Rabbin hu-
zuruna varmaya haz1rlamn. Cennete, Cennet'e gidelim.» demi~lerdi.
!lerleyip sava~ i~in saf halinde dizildiler. Sag cenahlanna Zeyd
b.H1sn et-Tai es-Senbesf'yi, sol cenahlanna ~ureyh b. Evfa'Yl, siivarile-
rinin ba~ma Hamza b. Sinan'I, piyadelerinin ba~ma Harkus b. Ziiheyr
es-Sadi'yi komutan yapm1~lardl.
Hz. Ali ve adamlan, sava~mak iizere beklemeye ba~ladllar. Hz. Ali
de kendi ordusunun sag cenahma Hicr b. Adiy'i, sol cenaha ~ebi b. Rib'i
ile Makil b. Kays er-Riyahl'yi, siivarilerin ba~ma Ebu Eyyiib el-
Ensari'fi piyadelerin ba~ma Ebu Katade el-Ens:lri'yi, 700 ki~iden olu-
~an Medinelilerin iizerine de Kays b. Sad b. Ubade'yi komutan olarak ta-
yin etti. Ebu Eyyiib el-Ensari'ye de Hariciler i¢n eman bayra~ kaldlr-
masml ve onlara ~oyle demesini emretti: «Kim bu bayra~n altma gelir-
se giivendedir. Kim buradan aynlarak KUfe'ye ve Medain'e giderse gii-
vendedir. Bizim sizi oldiirmeye ihtiyac1m1z yoktur, ancak karde~lerimi­
zi oldiirenleri bize teslim edin yeter.»
4000 civannda biiyiik bir grup Haricilerden aynhp gittiler. Geride
sadece 1000 ki~i veya daha az saYlda adam Abdullah b. Vehb er-
Rasibf'yle birlikte orada kaldllar. Bunlar, Hz. Ali'ye saldlrdliar. Hz. Ali;
ordusunun oniine siivarileri, siivarilerin arkalanna ok~ulan,bunlann
464 ffiNKESIR

ardma da piyadeleri yerle~tirdi, adamlanna da: "Onlar size saldirma- tii:

wk~a siz salwrmaym." dedi. Hariciler: «Hi.iki.im vermek, sadece Allah'a Sli
mahsustur. Cennet'e, Cennet'e gidelim» diyerek ilerlediler. bil
Hz. Ali'nin one si.irdi.igu si.ivarilere salwrarak onlan daittthlar. Sii- di:
varilerin bir klsm1 sag cenaha, diger klsm1 da sol cenaha iltihak etti- m:
ler.Haricilerin kar~1sma ok~ular pklp iizerlerine ok yagwrdllar. Sag ve lm
sol cenahtaki siivariler de Haricilerin iizerine dogru u~tular. Piyadeler- lm
le klh~ ve m1zraklarla saldnya ge~erek Haricileri mahvettiler. Oyleki,
Haricilerin cesetleri, Miisliiman siivarilerin atlannm toynuklan altm- si':
da ezilip kald1. Komutanlan Abdullah b. Vehb, Harkus b. Ziiheyr, ~u­
reyh b. Evfa ve Abdullah b. Sahbere es-Siilemi oldi.iriildiiler. Allah, miis- Pi:
tehaklanm versin. ed
Ebu Eyyiib dedi ki: Haricilerden birine bir m1zrak f1rlathm, gidip lm
m1zraitt s1rtma iyiden iyiye sapladlm ve ona: «Ey Allah'm dii~man1, Ce-
hennemlik oldugunu sana miijdeliyorum» dedim. 0 bana ~u cevab1 ver-
ri'
di:«Hangimizin cehennemlik olmaya daha laYik oldugunu yaklnda bile-
ceksin.» du
Anlatildlittna gore Hz. Ali'nin adamlanndan bu sav~ta sadece yedi
ki~i oldi.iriilmii~ti.ir. Hz.Ali, Haricilerden oldiiriilen adamlann cesetleri-
nin arasmda dola~1rken onlara: «Yaz1klar·olsun size! Sizi aldatan, size
zarar verdi» demi~, orada bulununlar da ~oyle sormu~lardl: Al
-Ey mii'minlerin emiri, bunlan kim aldatti? de
-~eytan ve kotiiliigu emreden nefisleri aldatti. Kuruntularla bun-
Ian aldabp masiyetleri kendilerine siisli.i gosterdi. Kendilerinirr hak le1
yolda olduklanm bildirdi. kil
Hz. Ali, daha sonra Haricilerin yaral1lannm tesbitini emretti, bun-
lann 400 ki~i olduklan goriildi.i. Yaral1lar tedavi edilmek iizere kabile- ca
lerine teslim edildiler. Orada Haricilere ait bulunan silah ve e~yalar, ku
Hz. Ali'nin askerleri arasmda taksim edildi.
"Hariciler'' kitabmda Heysem b. Adiy, Nizam b. Sebi.ire'nin ~oyle de- du
digini rivayet etmi~tir: "C
«Hz. Ali, N ehrevan sava~mda Haricilerden elde edilen e~yalan ga-
nimet olarak kabul etmedi. Aksine bunlann tamamm1 sahiplerine iade
etti. Hatta en son olarak kendisine onlann bir kazan1 getirilmi~, bu ka-
zam da geri vermi~ti.>>
Ebu Mihnef, Abdiilmelik b.Ebi Harre'nin ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir: "Hz. Ali, Si.ileyman b.Siimame el-Hanefi, Ebu Harre ve Reyyan
b. Sabiire b.Hevze de ile birlikte Oliiler arasmda Ziissi.idye'yi (memeli
adam1) aramaya ba~law. Ziissiidye'yi, Reyyan admdaki adam, bir ~u­
kurda nehir biti~iginde klrk veya elli ceset arasmda buldu. Cesetler ya
arasmda bulup ~ukurdan ~1kard1ittnda pazusuna bakh. Omuzu iizerin-
de kadln memesi gibi bir meme gordii. Memenin ucunda da birka~ siyah
 BUYUK ISLAM TARIHI 465

tiiy varw. Memeyi tutup ~ektiginde uzamyordu, oyleki diger elinin hiza-
sma kadar uzuyordu. Sonra b1rakb!1Jnda tekrar eski yerine gidiyor ve
bir kawn memesi gibi oluyordu. Hz. Ali, bu durumu goriince §Oyle de-
di:«Ama vallahi eger gayret ve ~alu~maYl b1rakaca!1Jmzdan korkmu§ ol-
masaymm, hakkl bilen bir kimse olarak Cenab-1 Allah'm bunlarla yapl-
lan sava§ hakklnda ne hiikiim verdigini size haber verirdim ve ben ya-
lan soylemedim.»
Heysem b.Adiy, "Hariciler" kitabmda, Nafi b. Mesleme el-Ahne-
si'nin §oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Memeli adam, Biiceyle'nin Urene kolundanw. Qok siyah tenli idi.
Pis kokarw. Askerler arasmda tammrw. Daha once bizimle arkada§hk .
eder, bizimle yol gider ve bizimle konaklarw. Biz de yamna gidip konak-
larwk.»
Ebu 1smali el-Hanefi, Reyyan b.Sabure el-Hanefi'nin §oyle dedigini
rivayet etmi§tir:
«Ali ile birlikte Nehrevan sava§mda haz1r bulunduk. Mandic'i bul-
dugunda Hz. Ali, uzun bir secde yapb.»
Yunus b. Ebu 1shak, Habbe el-Ureni'nin §oyle dedigini rivayet et-
mi§tir: .
<<Nehrevanhlar geldiklerin de insanlar: <<Bunlarm kokiinii kaZiyan
Allah'a- hamd olsun ey mii'minlerin emiri!» demeye ba§lamlar. Hz. Ali
de onlara §oyle cevap verdi:
<<HaYir vallahi, bunlar erkeklerin bellerinde, kawnlarm da rahim-
.lerindedirler. Bunlar insanm damarlan arasmdan pkbktan sonra her
kiminle kar§Ila§Irlarsa mutlaka ona kar§I komplo kurmaya ~all§Irlar.»
Abdullah b. Vehb er-Rasibi (ki bu, Haricilerin liderlerindendi) ~ok­
ca ibadet ettigi ve secde yapb!1Jndan otiirii viicudundaki secde yerlE~ri
kurumu§tu. Ona beyyineler sahibi denirdi.
Heysem, Haricilerden birinin §Oyle dedigini rivayet etmi§tir: 4(Ab-
dullah b. Vehb, Ali'ye ofkeli oldugundan ona inkarcr ·anlamma gelen
"Cahid" kelimesinden ba§ka bir ad vermezdi.»
Heysem b. Adiy, Alkame b. Amr'm §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Nehrevanhlann durumu, Hz. Ali'ye soruldu:
- Onlar m ii§rik midirler?
- ~irkten ka~tllar.
- Onlar miinafik m1Chrlar?
- Miinaf1klar, Allah'1 ~ok az anarlar.
- Oyle ise onlar nedir ey mii'minlerin emiri?
- Bize isyan eden ve ta§kmhk yapan karde§lerimizdirler. Biz de is-
yan ve ta§kmhklan yiiziinden onlarla sava§bk.»

B. ISLAM TARlln, C.Vll, F.30

466 illNKESlR

HAR!C!LER HAKKINDA NAKLED!LEN HAD!S-! ~ER!FLER I

Sahih-i Miislim'de Zeyd b. Vehb el-Ciiheni'den rivayet olunduguna

gore Hz. Ali, ~oyle demi~tir:
«Ey insanlar! Ben, Raswullah (s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu ~ittim: e
"Ummetimden bir kavim 91-kacak. Bunlar Kur'an okuyacaklar. Si- 1
zin okuyu~unuz onlann okuyu~u yanmda hi~ kalacakbr. Namazlanmz c
da onlann namazlan yarunda hi~ kalacakhr. Oru~lanruz da onlann
oru~lan yanmda hi~ kalacakbr. Kur'an okuyacaklar ve bu okuyu~un ']
lehlerinde olaca~ru sanacaklar ama aleyhlerinde olacakbr. Onlarla s
kar~Ila~an ordu, peygamberlerinin lisaru ile kendi lehlerinde verilen ~
hiikmii bilseler, ellerini i~ten ~ekerler(sava~mak i~in ugra~mazlar). Bu- k
nun alameti de ~udur: Onlar arasmda bir adam vardlr. 0 adamm pazu- r.
su vardlr. Ama bilegi yoktur. Pazununun ba~mda meme ucu gibi b~ey b
vardlr. 0 u~ta baZI beyaz ti.iyler vardlr. Bazlian Muaviye ile ~amlliann s
iizerine gidecekler ve bunlan arkaruzda ~oluk ~ocugunuzun ve mallan-
mZin iizerinde brrakacaklardrr." l~te ben umanm ki, hadiste sozii edilen
kimseler, bu Harici1er o1acakbr. Qiinkii bunlar, haks1z yere kan ak.Itb-
1ar. !nsanlann siirillerine saldlrdllar. Siz de Allah'm adly1a harekete ge- d
u·
~ip yiiriiyiin.»
Ravi Zeyd b. Vehb, soziinii ~oy1e siirdiiriiyor: «Yo1umuza devam et- 1:
tik, bir kopriiye ge1digimizde Haricilerle kar~1la~bk. Ba~lannda Abdul- d
lah b. Vehb er-Rasibi vardl. Adamlanna ~oyle dedi: D
-M1zraklan bir tarafa atm. Klh~lanmz1 kmlanndan pkann, km- E
lanru kinn. Qiinkii bunlann Harura sava~mda size seslendikleri gibi D

seslenmelerihden korkanm. h
Hariciler, geri doniip m1zraklanm bir tarafa athlar. Klh~lanm SlJl· s
np geldiler. !nsanlarla birbirlerine girdiler. Ama bizimkiler, on1ara
m1zrak atmaya ba~1adllar. Birbirlerini oldiirdii1er. 0 giinde sadece iki 1:
ki~i oldiiriildii. Hz. Ali: «Bana Harici1er arasmda Mahdici bulun.» dedi.
Ar~di1ar, ama onu bu1amadllar. Hz. Ali, bizzat gelip aramaya ba~la<h. d
Bir grup insanm iist iiste Yl~1m1~ oldugunu gordii. Bunlan bir tarafa ~'
itin, onu alt tarafta bu1acaksmiz, dedi. Gel\!ekten de o, insan Jl~llll bir
tarafa attlklannda Mahdic'in alt tarafta oldugunu gordiiler. Bunun R
iizerine Hz. Ali, tekbir getirip: «Allah dogru soy1edi, Rasulii de teblig et- g
ti.» dedi. 1~
Ubeyde es-Se1mani, kalkip Hz. Ali'ye ~unu sordu: c:
-Ey mii'minlerin emiri! Kendisinden ba~ka ilah bulunmayan Al-
lah hakki i~in sen bunu Rasu1ullah'tan i~ittin mi?
-Kendisinden ba~ka i1ah bulunmayan Allah hakki ipn ben bunu
bizzat Rasulullah'tan i~ittim.
Ubeyde, bu yemini Hz. Ali'ye ii~ kez yaptrrdl. 0 da her defasmda ye-
 BOYOK ISLAM TARIHI 467

min ederek bizzat Rasulullah'tan i~itmi~ oldugunu soyledi.»

!mam Ahmed b.Hanbel, Siiveyd b. Gafle'den rivayet etti ki, Hz.Ali
~oyle demi~tir:
«Ben size Raswullah (s.a.v.)'dan hadis naklederken ona yalan isnad
etmektense gogun iizerime Ylkllmasm1 daha ~ok isterim. Ama sizinle
kendi aramdaki hususlarda konu~tugum zaman bilesiniz ki sava~ hile-
dir.Ben Rasulullah (s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu i~ittim:
«Ahir zamanda iimmetimden bir kavim ~kacakbr. Ya~lan gen~tir.
Toydurlar, aklllan hafiftir. Yarabklann en haYJ.rhsmm (Raswullah'm)
sozlerini soyleyecekler ve Kur'an okuyacaklardlr. Ancak okuduklan bu
~ey onlann han~erlerini ge~meyecektir. (Ravilerden Abdurrahman dedi
ki: Onlann imanlan han~erlerini ge~meyecektir.) Bunlar, okun hedefi-
ni delip ge~i~i gibi dinden ~1kacaklardlr. Kendileriyle kar~Ila~b~mzda
bunlan oldiiriin. Qiinkii bunlan oldiirmekte, kendilerini oldiiren kim-
seler ipn Allah katmda k1yamet giiniinde sevap vardlr.»
!mam Ahmed b.Hanbel, Velid b.Kas1m el-Hemedani'nin ~oyle dedi-
gi.ni rivayet etmi~tir:
«Ali, Nehrevan'a gitti. Biz de onunla birlikte gittik. Haricileri oldiir-
diik. Bize dedi ki: ''Mahdici araYJ.n~ zira Raswullah ~oyle buyurmu~tur.
"Bir kavim gelecektir. Bunlar hak sozii soyleyecektir. Ancak bu soz, on-
lann han~erlerinden a~a~ inmeyecektir. Okun hedefini delip gep~i gibi
dinden ~kacaklard1r. Onlann alametleri, aralannda eksik elli bir ada-
mm (Mahdic'in) bulunmas1dlr. 0 siyahidir. Elinde siyah lullar vard1r.
Eger aralannda o adam varsa ve onu oldiiriirseniz, insanlarm en ~erlisi­
ni oldiirmii~ olursunuz. Eger o, onlann arasmda yoksa, insanlann en
haYJ.rhsmi oldiirmii~ olursunuz.» Biz Mahdic'i onlar arasmda bulduk.
Secdeye kapandlk. Ali de bizimle birlikte secdeye kapandl.»
Muslim, Rasulullah (s.a.v.)'m azadhs1 Ebu Rafi'nin oglu Ubeydul-
lah'm ~oyle dedigi.ni rivayet etmi~tir: ·
«Haruriler ortaya ~1bklannda ben Ebu Talib oglu Ali ile birliktey-
dim. Onlar:«Hiikiim vermek, sadece Allah'a mahsustur« deyince Ali,
~oyle dedi:
«Bu soz, hak bir sozdiir. Ancak bununla babl ama~lanm1~br. Zira
Raswullah (s.a.v.), bir grup insamn evsafim bize anlatb. Ben de anlatb-
~ insanlann evsafm1 ~unlarda gormekteyim. Rasulullah (s.a.v.), bun-
lann evsafim analbrken ~oyle diyordu:«Dillerinde hak soz vardlr, an-
cak bu soz onlann ~urasmdan (boyle derken parma~yla bogaZim gos-
terdi) a~a~ya inmeyecektir. Allah'm en ~ok bugz ettigi. yarabklardan
biri, bunlardan Esved adlndaki bir adamd1r. Onun ellerinden biri, ko-
yun aya~ veya meme ucu ~eklindedir.»
Hz.Ali, onlan oldiiriince «~unlann halini ara~bnn.» dedi. Arkada~­
lar onlarl:l bakblar. Bi~ey goremediler. Hz. Ali; "Tekrar balop ara~bnn,
468 ffiNKESlR

vallahi ben yalan soylemedim ve bana yalan soylenmedi." dedi. Bu sozii-

nii iki yada ii9 kez tekrarlad1. Mahdic'i bir harabede buldular. Ahp
Hz.Ali'nin yanma getirdiler. Or..iine b1rakblar. Ben de oradaydlm. 0 si-
yahi adam1 (Mahdic'i) gordiim.» ll
1mam Ahmed b.Hanbel, Ubeyde'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Hz. Ali'nin yanmda Haricilerden soz edildi. Hz. Ali de onlar hak-
kmda ~oyle dedi:
«Hariciler arasmda eli kisa bir adam vardlr. Eger siz ~1maracak ol-
masaydmiz Cenab-1 Allah'm onlan oldiirenler hakkmda Muhammed a
(s.a.v)'m dili ile yapm1~ oldugu vaadleri size anlatirdim.»
Ben dedim ki: 0
-Ey mii'minlerin emiri! Sen bu vaadleri Muhammed (s.a.v.)'in ken- 11
disinden mi if?i ttin? v
- Evet, Ka'be'nin Rabbine yemin olsun ki, Muhammed (s.a.v.)'den
if?ittim.» 11
Muhammed b. Sirin'in rivayetinde de f?U ilave vardlr: "Ali bu vaadle-
ri bizzat Rasulullah (s.a.v.)'dan if?ittigine yemin etti ve ~oyle dedi: il
«Rasulullah (s.a.v.)'a yalan isnad etmektense gokten yere diif?meyi daha d
90k isterim.»
1mam Ahmed b. Hanbel'in oglu Abdullah, As1m'm babas1 Kiileyb'in d
~oyle dedigini rivayet etmif?tir: y
«Ben, Ali'nin yanmda oturmaktaydlm. 0 esnada iizerinde yolculuk
elbiseleri bulunan bir adam gelip Ali'nin yanma girmek i~in izinistedi.
Ali, o esnada insanlarla konuf?maktaydi. 0 adamla ilgilenemedi ve ~oy­
le dedi: «Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m yamna gitim. 0 esnada yamnda ~e
'
E
g
t
(r.anha)de oturmaktaydi.RasUlullah (s.a.v.), bana ~oyle bir soru sordu: ll
- Falan giinde sen nasil olacaksm, ne yapacaksm? t
-Allah ve Rasulii daha iyi bilirler. . I
- Bir kavim dogu tarafmdan ~1kacakbr. Kur'an okuyacaklar, an- ll
cak okuduklan Kur'an, onlann kiirek kemiklerinin a~a~sma inmeye- l
cektir. Aralannda eksik elli bir adam vardlr. Elleri, Habef?li adamm el- k
lerini andlnr.»
Allah af?kma soyleyin. Bu adamm bu kavim arasinda bulundugunu v
size haber vermif?miydim.»
Haf1z Ebu Bekir Hatib el-Bagdadi, Ebu Cuhfe'nin §6yle dedigini ri- }
vayet etmi§tir: ll
«Sava§ sona erdigi zaman Ali dedi ki: «~u Hariciler arasmda bir I:
adam vardlr. Onun pazusunda kemik yoktur. Sonra onun pazusu meme ll
ucunu andlnr. Uzerinde uzun ve egri k1llar olacakbr.»
Aradllar, o adam1 bulamadllar. Ben,o giinkii kadar Ali'nin sabirSIZ- v
hk gosterdigi ba§ka bir giin gormedim. Gelip dediler ki:
- Ey mii'minlerin emiri! Soziinii ettigin adam1 bulamadlk.
 BDYOK ISLAM TARIHI 469

- Yaz1klar olsun size. Bu yerin ach nedir?

- Nehrevan'chr.
- Yalan soyli.iyorsunuz. 0 adam bunlarm arasmda olmahchr.
Haricilerin cesetlerini kontrol ettik. Ama sozi.ini.i ettigi adam1 bul-
machk. Tekrar doni.ip dedik ki:
- Ey mi.i'minlerin emiri! Sozi.ini.i ettigin adam1 bulamachk.
- Bu mekamn ach nedir?
-Nehrevan'chr.
-Allah ve Rasuli.i dogru soylediler, siz yalan soylediniz. Ci.inki.i o
adam buradachr. Bunlar arasmdachr. Onu araYlp bulun.
Arad1k, onu su kanalmda bulduk. Ali'nin yanma getirdik.Ben de
onun pazusuna bakbm ki, pazusu kemiksizdi. Uzerinde kachn memesi-
nin ucunu anchran bir et per~es1 varch. Bu meme ucu i.izerinde de uzun
ve egri bi.igri.i lulllar vard1.»
1mam Ahmed b.Hanbel, Ensar'm azadhs1 Ebu Kesir'in ~oyle dedigi-
ni rivayet etmi!?tir:
«Ben, Nehrevanhlarla sava!?b~ zaman efendim Ebu Taibi oglu Ali
ile birlikteydim. Hz. Ali'nin, N ehrevanhlan oldi.imesinden oti.iri.i yanm-
daki insanlar biraz rahats1z olmu!?larch. Ali, onlara hitaben ~oyle dedi:
-Ey insanlar! Rasillullah (s.a.v.), bize okun yaydan ~~ln~1 gibi din-
den ~1kacak bir kavimden bahsetti. Bunlar, din den pkacaklar ve okun
yayma dfuii!?iine kadardinlerine geri donmeyeceklerdir. Bu kavmin ~a­
reti !?Udur ki, aralannda siyahi velusa elli bir adamm xrevcud olmas1chr.
Ellerinden biri kachn memesi gibidir. 'npki kachn memesinin ucundaki
gibi, onun da elinin ucunda biret p~as1 ve bu u~ da yedi kil bulunamk-
br. Onu araYln. Bence o adam, bunlann arasmdad1r.>> Arachlar ve o ada-
ml nehir kiYismda cesetlerin altmda buldular.Qlkarchklarmda Hz. Ali,
tekbir getirerek: «Allahu Ekber! Allah ve Rasuli.i dogru soylediler.» dedi.
Hz. Ali'nin i.izerinde o esnada Arap yapiSl bir yay varch. YaYI al1p o ada-
mm kisa eline di.irtti.i ve: «Allah ve Rasilli.i dogru soylediler.» dedi. lnsan-
lar da bu durumu gordi.iklerinde tekbir getirip sevindiler ve Hz. Ali'ye
k~1 duyduklan kirgmhk da kalplerindm silinip gitti.»
lmam Ahmed b. Hanbel'in oglu Abdullah, Ebu Talib oglu Ali'den ri-
vayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur:
«Bir kavim okun hedefini delip gep~i gibi lslfun'dan Clkacakd~r.
Kur'an okuyacaklar, ancak okuduklan bu Kur'an, onlann ki.irek ke-
miklerini a~mayacakbr. Onlann oldi.irdi.igu kimseye ve onlan oldi.irene
ne mutlu. Onlarm i!?areti de aralannda eksik hilkath Mahdicini bulun-
mas1d1r.»
"Si.inen" adh eserinde Ebu Davud, Ebu Meryem'in ~oyle dedigini ri-
vayet etmi!?tir:
«Mahdic denen bu adam, o gi.in mescitte bizimle beraberdi. Gece
470 IDNKESlR

giindiiz kendisiyle beraber oturup kalkarillk. Yoksul bir kimseydi. Dii~­ (l

kiin kimselerle birlikte Hz. Ali'nin yemegine katildi~m gordiim. Ben de (!
bir bornozumu ona giydirmi~tim. Kendisine memeli Nafi diyorlardi. Eli, t
kadm memesini and1nyordu. Klsaydi.Ucunda da meme ucu gibi bir et
parvaSl varm ki, i.izerinde kedi biJI~lll anmran klllar varm.» d
Haf1z Ebu Bekir el-Beyhaki, "Delail" adh eserinde Ebu Musa'mn d
~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Ali'yle birlikteydim. "Mahdic'i araJin," demeye ba~ladi. Arailllar,
ama bulamadliar. Hz. Ali, terledi ve ~oyle dedi: «Vallahi yalan soyleme-
dim. Bana yalan soylenmedi de.» Nihayet mahdic'i, Evdi ilye nehrinde Cl

buldular. Ali de secdeye kapanm.» E

Ebu Bekir el-Bezzar, Ebu Mii'min'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: k
«Haruriye savaf?mda Ebu Talib oglu Ali ile beraberdim. 0 benim t~
efendimdi. Dedi ki: "Bakln bakalrm hele, bunlar arasmda bir adam ola- 0
cak. Onun ellerinden biri kadm memesi gibidir. <;unkii peygamber, v
onunla kar~1la~aca~ml bana haber vermi~tir."
Cesetleri alt iist ettiler,ama o adam1 (Mahdic'i) bulamailllar. "Hur-
ma agacr altmda heniiz kontrol etmedigimiz yedi ceset daha var." deme- S1

leri iizerine Hz. Ali, onlara:«Yazhklar olsun size, ne duruyorsunuz?

Haydi gidin, onlara da bakln.» dedi. Ben bir adamm aya~nda iki ip bu-
lundugunu ve o ipleri tutarak cesedi siiriikleyip Hz. Ali'nin oniine birak- y
bklanm gordiim. Hz. Ali de secdeye kapanarak: «Size miijdeler olsun. d
Sizin oliileriniz Cennette'dir bunlann ki ise Cehennem'dedir dedi.» k
Bezzar, Habib b. Ebi Sabit'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: ~·
<<f;iakik b.Seleme'ye(Ebu Vail'e) dedim ki:
-Bana memeli adamdan bahset. <~
-Biz onlarla sava~b~m1zda Ali: «f;iu ve ~u vas1fta bir adam1 araym
bakahm, dedi.
Evsafrm belirttigi adam1 arad1k ama bulamad1k. Bunun iizerine F
Hz. Ali, aglamaya ba~lad1. Ve ~oyle dedi: «Onu araJip bulun. Allah'a ye- n
min ederim ki, ben yalan soylemedigim gibi bana yalan da soylenmedi.» y
Araillk, onu bulamaillk. Yine Hz. Ali, agladi ve ~oyle dedi: «Onu araJip ti
bulun. Allah'a yemin ederim ki, ben yalan soylemedigim gibi bana yalan 0
da soylenmedi. 0 adam1 araillk, yine bulamaillk.Bunun iizerine Hz. Ali, r
doru kabnna hindi. Biz de o adam1 aramaya devam ediyorduk. Nihayet 0
onu, Bereda nehrininin altmda bulduk. Hz. Ali, onu goriince secdeye a
kapand1.» n
imam Ahmed b.Hanbel'in oglu Abdullah, Ebu'l-Vadi Abbad'm ~oyle
dedigini rivayet etmi~tir:
«Kendisiyle birlikte Kufe'ye donmekte oldugumuz Ali, Mahdic'in
f?ahs1yla ilgili hadisten bahsedilmesi iizerine ~oyle dedi: Vallahi ben ya-
lan soylemedigim gibi bana yalan da soylenmedi. Ama dostum
 BOYOK ISLAM TARIHI 471

(Rasulullah) bana cinlerden uc karde§ hakkmda haber verdi ki,bu

(Mahdic) onlann en buyiigudiir.tkincisinin buyiik bir toplulugu var<hr.
U~uncusunde ise biraz za)'lfhk varchr.»
Bu ifadelerde cidden gariplik varchr.Ancak memeli adamm (Mah-
dic'in) cinlerden olmas1 mumkundur. Hatta insi veya cinni §eytanlar-
dan olmas1 da mumkundur.
!mam Ahmed b.Hanbel, Abdullah b.Mesud'dan rivayet etti ki,
Rasulullah (s.a.v.), §Oyle buyurmu§tur:
«Ahir zamanda baz1 beyinsiz gen~lerden olu§an bir kavim tureye-
cektir. Bunlar, insanlann en ha)'lrhsmm sozlerini soyleyecekler ve
Kur'an'l dilleriyle okuyacaklarchr. Ancak bu okuduklan §eyler, onlann
kurek kemiklerinin ilerisine ge~mez. Okun hedefini delip ge~tigi gibi
tslam'dan ~kacaklarchr. Onlan yakalayan kimse, onlan oldurstin. Zira
onlan oldurmekte, olduren kimseler i~in Allah katmda buyuk sevap
varchr.»
Bu hadisin ravisi Abdullah b. Mesud, Haricilerin ortaya ~Ikmala­
nndan yakla§Ik be§ sene once vefat etmi§tir. Onun bu konudaki haberi,
senedlerin en kuvvetlilerindendir.
!mam Ahmed b. Hanbel,Enes'in §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Ben, kendisinden i§itmedim ama Peygamber (s.a.v.)'in §Oyle bu-
yurdugu bana anlat1ld1: «Sizden bir f1rka vard1r ki, ibadet edecekler,
dindarhk yapacaklar. Oyle ki, insanlar onlan begenecekler." Nefisleri de
· kendilerini begenecektir. Onlar, okun hedefini delip ge~i§i gibi dinden
~1kacaklard1r.>>
!mam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said'den rivayet etti ki, Peygamber
(s.a.v.) §Oye buyurmu§tur: ·
«Ummetimde ihtilafve bolUnme olacakbr. Bir kavim ortaya ~Ika­
caktlr ki, bunlar guzel konu§acaklar, ama kotu fiil yapacaklard1r.
Kur'an okuyacaklarchr, ama bu okuduklan kiirek kemiklerinin ilerisi-
ne ge~meyecektir. Sizden birisi, kendi namazm1, onlann namazlanmn
yanmda hi~ gorecktir. Orucunu, onlann orucunun yamnda hie gorecek-
tir.Ancak onlar, okun hedefi:ni ge~i§i gibi dinden ~kacaklarchr. Sonra da
ok ya)'lna geri donunceye kadar dine geri donmeyeceklerdir. Onlar, ya-
rabklann ve mahlukatm en kotusudurler. Onlan Oldiirene veya onlann
oldurdugu kimseye ne mutlu. Onlar, Allah'm kitabma davet edecekler
ama on}ann kitapt:p1 hi~ pay}an yoktur. Kim on}ar}a SaVa§lrSa, onlara
nisbetle Allah'a daha yakm olur.»
Dediler ki:
- Ya Rasulallah, onlann alametleri nedir?
Buyurdu ki:
-Sa~lanm tra§ etmi§ olmalanchr.»
!mam Ahmed b. Hanbel, Cabir b. Abdullah'm §Oyle dedigini rivayet
472 IDNKES1R

etmi~tir: R
«Cirane umresi senesinde Rasulullah (s.a.v.)'la beraberdim. 0, Bi-
lal'm etegindeki giimii~leri insanlara payla~tlnyordu. Adamm birisi:
- Ya Rasulallah, adaletli ol, dedi.
Rasulullah (s.a.v.) da ona ~u cevab1 verdi: m
- Yaz1klar olsun sana! Ben adaletli olmazsam kim adaletli olacak?
Eger ben adaletli olmazsam kayba ugranm.
Hz. Orner dedi ki:
-Ya Rasulallah, izin verde ~u miinafikl oldiireyim.
-Allah korusun, ashablml oldiirdiigumii insanlarm dillerine dola-
malanndan Allah'a s1~mnm. Bu ve arkada~lan, Kur'an okuyacaklar- le
dlr ancak okuduklan, han~erelerini (veya kiirek kemiklerini) a~maya­ te
caktlr. Okun hedefini delip ge~i~i gibi d,inden pkaGaklardir.» y:
lmam Ahmed b. Hanbel, Cabir b.Abdullah'm ~oyle dedigini rivayet
etmi~tir: m
"Rasulullah (s.a.v.), Cirane'de Hevazin sava~mdan elde edilen ga-
nimetleri payla~tlnrken Beni Temim kabilesinden bir adam kalk1p. lll
-Adaletli ol ey Muhammed, dedi.
· Rasulullah (s.a.v.) da ona ~u kar~1h~ verdi: YE
-YaZiklar olsun sana. Ben adaletli olmazsam kim adaletli olacak?
Eger ben adaletli olmazsam kayba ugrar, hiisrana dii~erim.
Hz. Orner, dedi ki:
-Ya Rasulallah, §U miinafi~ oldiirmeme izin vermez misin?
- Ummetlerin "Muhammed ashabm1 Oldiiriiyor." diye aralannda
dedikodu yapmalanndan Allah'a s1~mnm. $u ve arkada~lan, Kur'an
okuyacaklard1r, ancak okuduklan, kiirek kemiklerini a~mayacaktlr.
Okun hedefini delip ge~i!?i gibi bunlar dinden pkacakdlr.»
Yakub b. Sufyan, Sa'd b.Ebi Vakkas'm !?6yle dedigini rivayet etmi~­
tir: le
«Rasulullah (s.a.v.)'m memeli adamdan (Mahdi~'ten) soz ederek
~oyle dedi: «Redhe !?eytan1, at ~oban1 gibidir. Biiceyle kabilesinden E~­ ki
heb veya lbni E~heb adlndaki bir adam, onu saklndlnr. 0 zalim kavim H
i~inde ~iddetli bir adamdlr.»
Sa'd b. Ebi Vakkas, Hz. Ali'nin, Haricileri oldiirdiigunii duyunca §0
!?Oyle dedi: •Ebu Talib oglu Ali, Redhe !?eytamm oldiirdii.» le:
lmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hudri'nin §Oyle dedigini riva-
yet etmi~tir: ye
«Ebu Bekir, Rasulullah (s.a.v.)'m yamna gelerek §Oyle dedi:
-Ya Raswallah, ben falanca vadiye ugradlm. Orada h~ulu, giizel al
goriiniimlii bir adamm namaz kllmakta oldugunu gordiim. H
- Git, onu oldiir. Al
Ebu Bekir gitti. O'nu o halde goriince oldiirmek istemedi. Tekrar de
 BDYOK lSl.AM TARlHl ~73

Rasulullah (s.a.v.)'a geldi. Bunun i.izerine Rasulullah (s.a.v.), Omer'e:

-Git, onu oldi.ir, dedi. Orner gidip onu Ebu Bekir'in gordi.igu halde
gori.ince oldi.irmek istemedi. Geri dondi.i ve ~oyle dedi:
- Ya Rasulallah, ben onu hu~ulu bir halde gordi.im, oldi.irmek iste-
medim.
Bunun i.izerine Rasulullah (s.a.v.), Ali'ye:
- Ey Ali, git onu Oldi.ir, dedi. Ali gitti. Onu bulamach, geri dondii ve
~oyle dedi:
-Ya Rasulallah, ben onu goremedim.
- 0 ve arkad~lan Kur'an okurlar. Ancak okuduklan ki.irek kemik-
lerini ge~mez. Okun hedefini delip ge~i~i gibi dinden ~Ikacaklardrr.Ok
tekrar yayma donmedik~e dine geri donmezler. Onlan oldi.iri.in. Onlar,
yaratiklanm en ~erlileridir.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Said el-Hud.ri'nin ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
«Peygamber (s.a.v.), insanlar arasmda bir firkamn ortaya pkaca~­
m ve onlan iki gruptan hakka en yakm olanm Oldi.irecegini bildirdi.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hud.ri'nin ~oyle dedigini riva-
yet etmi~tir:
«Rasulullah (s.a.v.), buyurdu ki: «Ebu Kas1m'm nefsi kudret elinde
bulunan zata yemin ederim ki, i.immetimden bir kavim ortaya ~kacak­
tir. Siz onlann amelleri yanmda kendi amellerinizi onemsiz goreceksi-
niz. Onlar, Kur'an okuyacaklar, ama okuduklan, ki.irek kemiklerini
ge~miyecektir. Onlar, okun hedefini delip ge¢~i gibi dinden pkacaklar-
dir.»
Dediler ki:
- Onlan tan1tacak bir alamet var m1d1r ya Rasulallah?
- Onlar arasmda memeli bir adam olacaktrr. B~lanm tra~ edecek-
lerdir.»
Ebu Said dedi ki: Raswullah (s.a.v.)'m ashabmdan yirmi veya yirmi
ki.isur ki~inin bana anlatb~na gore Rasulullah'm soziinii ettigi o kavmi
Hz. Ali oldi.irdi.i.
Ravi diyor ki: Ebu Said'in tekbir getirdikten sonra elleri titreyerek
~oyle dedigini gordi.im.«Onlan oldi.irmek, hence onlann SaJISmca Tiirk-
leri oldi.irmekten daha helaldir.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hud.ri'nin ~oyle dedigini riva-
yet etmi~tir:
«Hz. Ali, Yemen'de iken Rasulullah (s.a.v.)'a, topraga bulanmi§ bir
altm ki.itlesi gonderdi. Raswullah (s.a.v.), o ki.itleyi Akra' b. Habis el-
Hanzali, Beni Mi.ica~i kabilesinden bir adam, Uyeyne b. Bedr el-Fezari,
Alkame b. Ulase (veya Amir b. Ti.ifeyl ki, bu adam beni Kilab kabilesin-
dendir.) ve Zeyd el-Hayl et-Taf arasmda taksim etti. Sonra Beni Neba-
474 IDNKES!R

han kabilesinden birini onlara ortak yapti. Kurey!?lilerle Ensar, bu tak- m

simata k1zarak: «Raswullah (s.a.v) gii~li.i ve onde gelen §ah§iyetlere al-
tin veriyor ama bizi bir tarafa b1raklyor.» dediler. Raswullah (s.a.v.) da
bOyle diyenlere: «Ben, bunlann goni.illerini kazanmak istiyorum.» diye ok
cevap verdi. 0 esnada gozleri ~ukurda olan pklk almii, gi.ir sakalh, !?ah la
daman §i!?kin, ba§I tra§h bir adam gelip Rasulullah (s.a.v.)'a hitaben: la
- Ey Muhammed, Allah'tan kork, dedi.
Rasulullah (s.a.v.) da ona §U cevab1 verdi:
-Ben kendisine isyan ettigim takdirde ba!?ka kim Allah'a itaat or
eder? 0, beni yeryi.izi.i ahalisi i.izerine giivenilir bir kimse olarak kabul re
ediyor, ama siz beni giivenilir bir kimse olarak kabul etmiyorsunuz. ca
Orada bulunanlardan birisi (zannedersem o da Halid b. Velid idi.), o
adam1 oldi.irmek i~in Rasulullah (s.a.v.)'dan izin istedi. Ancak ye
Rasulullah (s.a.v.) izin vermedi. Bu itirazc1 adam gittikten sonra
Rasulullah (s.a.v.) §Oyle buyurdu: d::
«Bu adamm neslinden baz1 kimseler ortaya pkacakbr ki, onlar re
Kur'an okuyacaklar, ancak okuduklan, han~erelerini a§mayacakbr.
Bunlar, okun hedefini delip ge~mesi gibi islam'dan pkacaklar, islam
ehlini oldi.irecekler ve putperestleri b1rakacaklarmr. Eger ben kendile-
rine yeti§irsem onlan Ad kavmi gibi oldiiri.iri.im.» Ej
Ba!?ka bir rivayette anlahld1~na gore o adam1 oldi.irmek isteyen B1
kimse, kesinlikle Halid b. Velid'dir. Ama Hz. Omer'in bOyle bir istekte
bulunmu§ olmas1 mi.imki.indi.ir. Zaten Buhari ve Mi.islim'in sahihlerin-
de de bOyle bir ifade vardrr. Ancak Hariciler, o adamm soyundan ve si.ila-
lesinden gelmemektedirler. Haricilerden herhangi birinin dahi onun
soyundan geldigini bilmemekteyim. Belki de Rasulullah (s.a.v.), onun to
§ekil ve evsafmda olan baz1 kimselerin ortaya pkaca~m kasdetmi§tir. Sl:
Dogrusunu Allah bilir. 0 adam, Zi.i'l-Huveysira et-Temimi'dir. Baz1lan ni
ona Harkus adm1 vermi§lerdir. Dogrusunu Allah bilir. or
imam Ahmed b.Hanbel, Ebu Said el-Hudri'den rivayet etti ki, Pey- Sc
gamber (s.a.v.), §Oyle buyurmu§tur: ln
«Dogu tarafmdan baz1 kimseler ortaya ~1kacak. Bunlar, Kur'an d~
okuyacaklar ancak okuduklan ki.irek kemiklerini a§mayacaktir. Okun m
hedefini delip ge~mesi gibi dinden pkacaklar, sonra ok yayma geri don- dE
medik~e dine geri donmeyeceklerdir. VE
Orada bulunanlardan baz1lan sordular:
- Ya Raswallah, sozi.ini.i ettigin bu insanlarm alameti ve simas1 na- s::
sllmr?
Rasulullah buyurdu ki:
- Onlann simas1 tra§h olmak (veya yag si.iri.inmeyi terketmek)
tir.»
imam Ahmed b.Hanbel, Yezid el-Fakir'in §Oyle dedigini rivayet et-
 BDYOK ISLAM TARIHI 475

mi§tir.
«Ebu Said'e dedim ki:
- Aram1zda baz1 adamlar vardlr ki, onlar bizden daha iyi Kur'ful
okuyorlar. Bizden daha ~k namaz klhyorlar. Dostluk ve akrabahk bag-
larma bizden daha fazla riayet ediyorlar. Bizden daha cok oruc tutuyor-
lar, ama klhclanm cekerek kar§1m1za Cikblar.
Ebu Said dedi ki:
-Ben Peygamber (s.a.v.)'in §Oyle buyurdugunu i§ittim: Bir kavim
ortaya pkacakbr. Onlar, Kur'an okuyacaklar ama okuduklan, hance-
relerini gecmeyecektir. Okun hedefini delip gecmesi gibi dinden pka-
caklardlr.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hudrinin §Oyle dedigini riva-
yet etmi§tir:
«Bir gi.in Peygamber (s.a.v.), ganimet da~brken oradaydlk. 0 Slra-
da Temim ogullan kabilesinden Zii'l-Huveysira admda bir adam gele-
rek:
- Ya Rasulallah, adaletli ol, dedi.
Hz. Peygamber:
- Yaz1klar olsun sana, ben adil davranm1yorsam kim davramyor?
Eger ben adaleti yiiriitmiiyorsam biiyiik bir zarara ugrami§ olurum.
Ben adaleti yiiriitmedikten sonra kim yiiriitiir? dedi.
Hz. Orner:
- Ya Rasulallah, izin verde §unun boynunu vuraYlm, dedi.
Peygamber, §Ciyle buyurdu:
-Vazgec ondan, zira onun oyle arkada§lan vardlr ve onlar oyle bir
topluluktur ki, herhangi biriniz kendi namazm1 onlann namaZI kar§l·
smda ve kendi orucunu onlarm orucu kar§1smda kiiciik goriir. lslam di-
ninden okun hedefi delip geci§i gibi pkarlar. 0 okun temrenine balo.hr,
onda bir§eye rastlanamaz, ucuna baklhr, onda bir§eye rastlanamaz.
Sonra govdesine balo.hr, onda bir§eye rastlanamaz.Sonra telegine balo.-
hr, onda da bir§eye rastlanamaz. l§kembe, ba~rsak ve kana bula§ma-
dan delip gecmi§tir. 0 toplulugun alametleri, aralannda siyah bir ada-
mm bulunmas1dlr. Adamm iki kolundan biri, kadm memesi veya govde-
den kesilip sarkan et parcas1 gibi sallan1p durur. Halk arasmda tefrika
ve aynhk ba§ gosterince onlar ortaya pkarlar.»
Onlar hakklnda §U ayet-i kerime nazil oldu: «Sadakalar hakkmda
sana dil uzatanlar vard1r.>> (ct·Tcvbc, 58.)
Ebu Said dedi ki: «Ben bu hadisi bizzat Raswullah (s.a.v.)'dan duy-
duguma tan1khk ederim. Ve Hz. Ali'nin bunlan oldiirdiigu zaman bera-
berinde idim. Kendisine Raswullah'm niteledigi evsafta bir adamm ge-
tirildiginde yanmda bulunduguma tamkl1k ederim.»
lmam Ahmed b. Hanbel'in, Ebu Said'den yapb~ ba§ka bir rivayette
476 IBNKESlR

anlatlld1~na gore Zii'l-Huveysira'y1 oldiirmek i~in Rasulullah

(s.a.v.)'dan izin isteyen ki~i, Hz. Omer'dir. Ve yine bu rivayette anlabl-
ruW.na gore Rasulullah, onlar hakkmda ~oyle buyurmu~tur. «Onlar, in-
til
sanlann ooliindiikleri bir zamanda ortaya ~lkacaklar ve onlan iki grup-
tan Allah'a en yakm olam oldiirecektir.» tr:
imam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hudri'den rivayet etti ki,
Rasulullah (s.a.v.), iimmetinden bir grubun ortaya pkaca~m, onlann R:
simalannm tra~h olacaW.m, onlann yaratlklann en ~erlileri olduklan-
m ve onlan iki gruptan hakka en yakm olanm Oldiirecegini haber ver-
0~
mi~tir. Ve onlarla ilgili olarak da ~oyle bir misal vermi~tir: «Ki~i avma
ok atar. Okun ucuna bakar, bir~ey goremez. Govdesine bakar, bi~ey gO-
R:
remez. Telegine bakar, bir~ey goremez.» i~te ey Irakl1lar, Peygamber
(s.a.v.)'m soziinii ettigi 0 toplulugu siz oldiirdiiniiz.»
ce
Heysem b. Adiy, Humeyd b. Hilal'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
ca
«Ada.mm birisi, bir kavme gelip ~oyle deili:
- ~u ~aillr kimindir?
nc
- Selman-1 Farisi'nindir.
- Benimle birlikte gelmez misiniz? Selman'a gidelim, bize bir~ey-
til
ler anlatsm. Biz de dinleyelim.
la
0 kavimden bazllan, onunla birlikte Selman'm yanma gittiler.
m
Adam, Selman'a ~oyle dedi:
- Ey Abdullah'm babas1, ~admm bize yakl~trrsan da bize yakm ol-
R:
de
san, bize bir~eyler anlatsan, biz de seni dinlesek olmaz m1?
- Sen kim sin?
yu
- Falan oglu falamm.
ta
- Senin hakkmda iyi ~eyler duydum.Duyduguma gore sen, Allah
yolunda ~aha sarf eder, dii~manla sava~1r ve Rasulullah'm ashabma
hizmet edermi~sin. Eger bu ozelliklerinden birinden saparsan,
Rasulullah (s.a.v.)'m bize anlatbW. kavimden olursun.
be
0 adam1 ara~tlnp cesedini Nehrevanlllann oliileri arasmda buldu- gi1
lar.»
Gc
imam Ahmed b. Hanbel, Biisr b. Amr'm ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
go
"Sehl b. Hanifin yaruna gittim. Ona:«Rasulullah (s.a v.)'dan duydu-
R:
hi
gun bir hadisi bana naklet» dedim. 0 da Haruriye hakkmda bana bir ha-
le1
dis nakledecegini ifade ederek ~oyle dedi:
-Peygamber (s.a.v.)'den duydugum bir hadisi sana nakledecegim. ca
m
i~ittim ki, Rasulullah (s.a.v.), ~u taraftan (boyle derken Irak tarafim
ce
gosterdi) bir kavmin ~1kacaW.m, onlann Kur'an okuyacaklanm, oku-
is1
duklan Kur'anm han~erelerini a~mayacaW.m, okun hedefi delip ge~tigi
gibi dinden pcaklanm soyledi.
ra
- Onlann bir alametini de anlatb m1?
ok
 BOYOK ISLAM TARIHl 477

- Duydugum budur. Sana fazla bir!?ey soylemiyecegim.~

Sehl b. Hanif, Hz. Peygamber'in !?Oyle buyurdugunu rivayet etmi~­
tir:
«Dogu tarafmda, bir kavmin fitnesi gori.ilecektir. Onlar, ba§lanm
tra§ edeceklerdir.»
Haf1z Ebu Bekir el-Bezzar, ibn Abbbas'tan rivayet etti ki,
Rasulullah (s.a.v.), §Oyle buyurmu!?tur:
«Ummetimden baz1 kavimler Kur'an okuyacaklarmr. Ancak onlar,
okun hedefi delip ge~tigi gibi dinden ~1kacaklard1r.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Abdullah b. Omer'den rivayet etti ki,
Rasulullah (s.a.v.), !?Oyle buyurmu!?tur:
«Ummetimden bir kavim ortaya ~kacakbr. Onlar, kotii amel i!?leye-
cekler, Kur'an okuyacaklar. Ancak okuduklan han~erelerini a!?maya-
cakbr.»
Hadisin ravilerinden Yezid dedi ki:Ben, Peygamber(s.a.v.)'in yuka-
ndaki sozlere ek olarak §6yle buyurdugunu da biliyorum:
«Sizlerden birisi, kendi amelini onlann ameli yamnda az gorecek-
tir. Ancak onlar, islam ehlini oldiirecektir. Ortaya ~kbkl?nnda siz on-
Ian oldiiriin. Onlan oldiiren kimseye ve onlann oldiirdiigu kimseye ne
mutlu. Onlardan her bir nesil ortaya ~kb~ zaman Allah onu koparsm.~
Rasulullah (s.a.v.), bu soziinii yirmi kez veya daha fazla tekrarladi. Ben
de dinliyordum.
ibn Omer'den rivayet olunduguna gore Raswullah (s.a.v.), !?Oyle bu-
yurmu!?tur:«Fitne, !?eytan neslinin ~kaca~ !?Uradan (boyle derken dogu
tarafim gosterdi.) zuhur edecektir.»
imam Ahmed b. Hanbel, $ehr b. Hav!?eb'in !?6yle dedigini rivayet et-
mi!?tir:
«Bize, Muaviye'nin oglu Yezid'e bey'at yap1ldi~ haberi ul~b~nda
ben $am'a geldim. Nevf el-Bekkall'nin ikametgahm1ogrendim. Yamna
gittim. 0 esnada bir adam geldi. insanlar, onun iizerine bir aba attilar.
Gelen adamm Amr b. As'm oglu Abdullah oldugunu gordiim. Nevf, onu
goriince konu!?masma ara verdi. Abdullah da ~oyle dedi: ·Ben,
Rasulullah (s.a.v.)'m !?6yle buyurdugunu i!?ittim: «Hicretten sonra bir
hicret daha olacakbr. !nsanlar, ibrahim'in hicret ettigi yere ~ekilecek­
lerdir. Yerde sadece ahalisinin en !?erlileri kalacaktrr. Yerleri onlan ata-
cak. Rahman'm zab, onlardan igrenecek ve ate!?te onlan maymun ve do-
muzlarla birlikte ha!?redecektir. Onlar gecelediklerinde sen onlarla ge-
celersin. Giindiiziin s1cak vaktinde istirahat ettiklerinde sen de onlarla
istirahat edersin. Ve geri kalanlan yersin.»
Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m §Oyle buyurdugunu da i§ittim: «Dogu ta-
raflannda iimmetimden bir insan grubu ortaya ~cakbr. Onlar, Kur'an
okuyacaklar, ancak okuduklan Kur'an, onlann kiirek kemiklerinin ile-
478 IBNKESlR

risine ge~eyecektir. Onlardan her bir nesil ortaya pk.b~nda kopanla- y:

cakbr.» Rasulullah (s.a.v.), bu sozi.ini.i on defadan fazla tekrarlach. Son-
ra da §Oyle dedi: «Onlardan her bir nesil ortaya pkb~nda kopanlacak-
br. Nihayet onlann geride kalanlan arasmda Deccal pkacakbr.» ol
Mi.islim b. Haccac, Ebu Zerr'den rivayet etti ki, Raswullah (s.a.v.),
§Oyle buyurmu§tur:
«Benden sonra i.immetimden bir kavim ortaya ~okacaktrr ki, bun-
lar, Kur'an okuyacaklarchr. Ancak okuduklan Kur'an, onlann bogazla- b:
nnm otesine ge~meyecektir. Okun hedefini delip ge~mesi gibi dinden p-
kacaklarchr. Ve dine tekrar geri donmeyeceklerdir. Yarabh§lan ve huy-
lan koti.idi.ir.»
Bu hadisin ravilerinden lbn Samit demi§ ki: Ben Hakim el-
Gifari'nin karde§i Zi.ilfa b. Amr el-Gifari'ye rastlad1m. 0 da bu hadisi
Ebu Zerr'den duydugum §ekilde nakletti ve bizzat Rasulullah
(s.a.v.)'dan duymu§ oldugunu anlatb.
Hafiz el-Beyhaki, Hz. Ali'nin §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Ai§e de bilir ki, asiler ordusu ile Nehrevanhlar, Muhammed r~

(s.a.v.)'in dili ile lanetlenmi§lerdir.»

lsrail, bir adamdan naklen Ebu lshak es-Sebii'nin §oyle dedigini ri-
vayet etmi§tir:
«Hariciler hakkmdaki haber kendisine ula§b~ zaman Hz. Ai~e,
§oyle dedi: Ebu Talib oglu Ali Redhe §eytaruru (yani Mahdic'i) oldi.irdi.i.»
Hafiz Ebu Bekir el-Bezzar, Hz. Ai§e'nin §Oyle dedigini rivayet et- n:
mi§tir: K
«Rasulullah (s.a.v.), Haricilerden bahsederek §oyle buyurdu: Ol

«Ummetimin en §erlilerini, i.immetimin en haJirhlan oldi.irecek- di

tir.» / dt
Biz bu rivayetlerin tamamm1 burada naklettik ki, bunun i.izerinde K
di.i§i.inen kimse, bu anlatti~m1zm ger~ek oldugunu ve ayru zamanda Vl

peygamberlik delillerinden en bi.iyi.ik bir delil oldugunu anlasm. Nite- dt

kim bir~ok imamlar da bunu boyle anlatm1§larchr. Dogrusunu Allah bi- kt
lir. k:
"Delail'' adh eserde Hafiz Ebu Bekir el-Beyhaki, Mesruk'un §Oyle ul
dedigini rivayet etmi§tir:
«Hz. Ai§e, bana §Oyle dedi:
- Ali'nin, Haruriye sava§mda Oldi.irdi.igu memeli adam (Zi.issi.id)
hakkmda bilgin var degil mi? g:
-HaJir.
-Onlan gorenlerin tamkhklan hakkmda bana bir mektup yaZlp k:
gonder. k:
Ben de Kufe'ye dondi.im. 0 gi.in orada topluluklar varch. Her toplu-
luktan bu konudaki §ahadetleri al1p kayda ge¢rdim.Sonra bu tan1k11k
 BOYOK ISLAM TARlHl 479

yaz1lanm gotiiriip Hz. Ai~e'ye okudu~.Bana ~oyle sordu:

- Bu topluluklann hepsi onu gormii~ler mi?
- Kendilerine sordugum herkes onu (yam memeli adam1) gormii~
olduklanm bana soylediler.
- Allah, falana lanet etsin. Qiinkii o, M1s1r gecesinde onlara rastla-
di~m ve onlan vurdugunu bana yazm1~b.
Boyle dedikten sonra Hz. Ai~e'nin gozlerinden ya§lar bo~almaya
ba~lad1. Aglamas1 durunca ~oyle dedi:
-Allah, Ali'ye rahmet etsin. 0 hak yolda idi.Benimle onun arasmda
ge~en ~eyler, kadln ile kocas1mn akrabalan arasmda ge~en hadiselere
benzer.»
"Hariciler" kitabmda Heysem b. Adiy, Habib b. Hilal'in §Oyle dedigi-
ni rivayet etmi~tir: .
«Hicazhlardan iki adam Irak'a geldiler. Kendilerine ~oyle soruldu:
-Ni~in Irak'a geldiniz?
-RasUlullah (s.a.v.)'m bize anlatb~ ~u kavmi g()rmek iimidiyle bu-
raya geldik. Ama bizden once Ebu Talib oglu Ali'nin kendilerini yakala-
dl~m gordiik.
Boyle demekle onlar, Nehrevanhlan kastetmi~lerdi.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hudri'nin ~oyle dedigini riva-
yet etmi~tir:
«Oturmaktaydlk. Rasulullah (s.a.v;.)'m gelmesini bekliyorduk. Ha-
mmlanndan birisinin evinden ~1k1p bize dogru gelince ayaga kalkbk.
Kendisine klyam ettik. Ayakkab1smm bir tarafi koptu. Ali, geride kal1p
onu dikmeye ba:~ladl. Rasulullah (s.a.v.), yoluna devam etti. Biz de ken-
disiyle birlikte yiiriimeye ba~ladlk. Sonra Ali'yi beklemeye ba~ladl. Biz
de kendisiyle birlikte orada durduk. Bize ~oyle dedi:«Nasll ki ben,
Kur'an'm indirili~i hususunda sav·a~bysam sizden biri de Kur'an'm te-
vili hususunda sava~acakbr.» Orada aralannda Ebu Bekir ile Omer'in
de bulundugu baz1 kimselle~ peygamberin soziinii ettigi bu sava§~m
kendileri mi olaca~m sordular. Hz. Peygamber: «Hayrr, o sava§p ayak-
kablYl dikendir.» diye ceJap verdi. Biz de gidip bu miijdeyi Hz. Ali'ye
ula~brdl~m1zda kendisi bunu kula~yla duymu§ gibi idi.»
Haf1z Ebu Ya'la, ~i ~· Rebia'nm §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«~u minberiniz iizermoe Ali'nin §Oyle dedigini i§ittim:
«Ahdi bozanlar, zulmedenler ve dinden ~1kanlarla sava§maml Pey-
gamber (s.a.v.) bana soyledi.»
Bu hadiste sozii edilen ahdi bozanlarla cemel vak'asmda Hz. Ali'ye
kar§l pkanlar, zulmedenlerle ~amhlar, dinden pkanlarla da Hariciler
kastedilmi§tir. Qiinkii Hariciler, dinden ~1km1§lardl.»
Hakim Ebu Abdullah, Hz. Ali'nin §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Ben, ii~ grupla sava§makla emrolundum: Zulmedenler, ahdi bo-
480 lBNKEStR

zanlar ve dinden pkanlar. Zulmedenler $amhlarwr. Ahdi bozanlan bi- be

liyorsunuz. Dinden pkanlarsa Nehrevanhlarwr.» ill:
Hafiz tbn Asakir, Abdullah b. Mesud'un ~oyle dedigini rivayet et- n1
mi~tir: at
«Raswullah (s.a.v.), plop Ummii Seleme'nin evine geldi. Ali de ora-
ya geldi. Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurdu:
«Ey Ummii Seleme! Allah' a yemin ederim ki, ~u (Ali), benden sonra
ahdi bozanlar, zulmedenler ve dinden pkanlarla sava~acakhr.»
Hakim, Ebu Said el-Hudri'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Rasulullah (s.a.v.), ahdi bozanlar, zulmedenler ve dinden pkanlar- n
la sava~mam1z1 bize emretti. Ben de dedim ki: m·
-Ya Rasulallah, ~unlarla sava~mam1z1 emrediyorsun, ama kimin
maiyetinde sava~1hm? . I a:
-Ebu Talib oglu Ali'nin maiyetinde sava~m. Onun maiyetinde bu- ra
lunanlardan biri olan Ammar b. Yasir oldiiriilecektir.» fe1
Hakim, Mihnefb. Siileyman'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: le
«Ebu Eyyub'e gidip ~oyle dedi ki: nl
-Sen Rasulullah (s.a.v.)'m beraberinde bulunarak klhcm1 ~ekip
mii~riklerle sava~tm. Sonra gelip Miisliimanlarla m1 sava~1yorsun?
- Rasulullah (s.a.v.), bana,ahdi bozanlar, dinden pkanlar ve zul- ra
medenlerle sava~ma emrini verdi.>> ~e

Hatib el-Bagdadi, Alkame ile Esved'in ~oyle dediklerini rivayet et- ell
mi~tir: d::
«S1ffin sava~1 donii~iinde Ebu Eyyiib el-Ensanye ugrayip kendisi-
ne ~oyle dedik: ne
-Ey Ebu Eyyiib! Allah, Muhammed'i konuk etmen ve devesinin ra
b~kalarmm kap1sma degil de ozel olarak senin kapma gelip ~kmesi ile cil
sana ikramda bulundu. Sonra sen lohcm1 ahp geliyor, tevhid ehlini vu- yr
ruyorsun. Bu nas1l i~tir? llE
- Lider, kendi adamlanna yalan soylemez. Zira Rasulullah bize, bi
Ali'nin maiyetinde ii~ grubla sava~mam1Z1 emretti. 0 gruplar da §unlar- ye
drr: Ahdi bozanlar, zulmedenler ve dinden ~anlar. Ahdi bozanlarla sa- ki
va~bk. Onlar, Cemel sava~mda Hz. Ali'nin k~1sma pkan Talha ile Zii- de
beyr idi. Zulmedenlere gelince i~te ~imdi onlann yanmdan donmekte-
yiz. Biliyorsunuz ki onlar, Muaviye ile Amr b. As'br. Dinden pkanlara m
gelince onlar; Tarafat, Saifat, Nahilat ve Nehrevan hallowrlar. Vallahi VE
onlann nerede olduklanm bilmiyorum. Ama in~aallah onlarla mutlaka h~
sava~aca~z. Ben, Rasulullah (s.a:v.)'m Ammar'a ~oyle dedigini i~it­ k~
tim:«Ey Ammar, seni asi ve azgm bir grup oldiirecektir. 0 zaman sen Zi
hakkln yanmda olacaksm. Hak da senin yamnda olacakbr. Ey Yasir og- in
lu Ammar, eger Ali'nin bir vadiye gitmekte oldugunu, diger biitiin in- ki
sanlann da ba~ka bir vadiye gitmekte olduklanm goriirsen, sen Ali ile kE
 BOYOK ISLAM TARIHI 481

beraber git. Ci.inki.i Ali, seni bir ~ukura yuvarlamaz ve hidayet yolunun
di§ma da pkarmaz. Ey Ammar, bir kimse klhcrm ku§anarak di.i§manla-
nna kar§I Ali'ye yarrum ederse, k1yamet gO.ni.inde Cenab-1 Allah, ona
ate~ten iki ku§ak takacaktlr.»
- Yeter arhk Allah, sana rahmet etsin.»

FASIL

Hariciler hakkmda yazilan eserlerin en gO.zellerinden birinin yaza-

n olan Heysem b. Adiy, eserinde tsa b. Dabb'm §Oyle dedigini rivayet et-
mi§tir:
"Ali, Nehrevan donii§iinde kalklp insanlara bir hu.t be irad etti. Al-
lah'a hamdi.i senada, Raswullah'a da salati.i selamda bulunduktan son-
ra §Oyle dedi: Allah, sizin sayenizde bi.iyi.ik bir kotilli.igu yok et~ ve za-
ferinizi yi.iceltmi§ bulunuyor. Onun i~in bulundugunuz §U yerden siirat-
le dii§manlanmzm i.izerine yi.iri.iyi.ini.iz. ~amhlara kar§1 salrunya gep-
niz.»
Ancak onlar, Hz. Ali'nin bu ~agnsma §Oyle kar§1hk verdiler:
4(Ey mi.i'minlerin emiri, oklanm1z ti.ikendi, klh~lanm1z koreldi. M1z-
raklanm1zm u~lan k1nhp parainpar~a oldu. Bundan dolaYI bizi al1p
§ehrimize goti.ir. Orada haz1rhklara giri§elim. Umulur ki, mi.i'minlerin
emirinin bu haz1rhklanm1zda katkls1 olur ve bu da di.i§man1nnza :kal-§1
daha gO.~li.i duruma kavu~mamiZa sebep olur.»
Bu sozleri soyleyenin E~'as b. Kays oldugu ifade edilir. Bunun tizeri-
ne Hz. Ali, Nahile'ye gelip konaklami§ ve Mi.isli.imanlarm da burada ka-
rargah kurmalanm emretmi~ti. Aynca Hz. Ali, Mi.islilmanlara burada
cihad haz1rhklanna giri~melerini ve kendilerini ruhen sava§a hazrrla-
YlP ~oluk ~ocuklanmn ziyaretlerine az gitmelerini ve di.i§malarm i.izeri-
ne gitmek i~in iyice haz1rhkl1 olmalanm soylemi~ti. Askerler, Nahile'de
bir mi.iddet ikamet ettikten sonra yava§ yava§ karargahlanm terketme-
ye ba§lami§ ve Mi.isli.imanlann ileri gelenlerinin d1§mda karargahta
kimse kalmam1~tl. Bunun i.izerine Hz. Ali kallnp onlara hitaben §Oyle
dedi:
«Mahlukati yaratan, sabah1 gece karanh~ndan pkaran, oli.ileri
mezarlanndan diriltip ~1karan, mezarlardaki insanlara yeniden hayat
veren Allah'a hamd olsun. Allah'tan ba~ka ilah bulunmad1~na, Mu-
hammed'in de O'nun kulu ve el~isi olduguna §ahadet ederim. Allah'a
kar~1 gelmekten saklnman1z1, takval1 olman1z1 size tavsiye ediyorum.
Zira kulun Allah'a yakla~mak i~in edinecegi vesilelerin en faziletlisi
iman getirmek, Allah yolunda cihad etmek ve ihlash konu§makhr. Ci.in-
ki.i bu, fitratm geregidir. Bir de namaz kalmaktlr. Ci.inki.i bu da dinin
kendisidir. Zekat vermektir. Ci.inki.i bu da tslam'm farizalanillr. Rama-
B.lSLAM TARlHl, C.Vll, F.31
482 IBNKESlR

zan a)'lm oru~lu ge~irmektir. Qiinkii bu da Allah'm azabma ka~1 bir n

kalkandlr. Beyt'i haec etmektir. Qiinkii bu da fakirligi giderir, giinahla-
n yok eder. Akrabalan ziyarettir. Qiinkii bu, mal1 artmr, eceli uzabr. c
Aile arasmda sevgi meydana getirir. Bir de gizlice sadaka vermektir.
Qiinkii bu ~ekilde verilen sadaka, giinahlara keffaret olur, Rabbin gaza- d
bml sondiiriir. b
insam Allah'a yakla~hracak vesilelerin en faziletlerinden biri de IE
iyilik yapmakhr. Qiinkii iyilik yapmak, insam kotii bir oliimle olmekten u
korur. Allah'm zikrine dalm. Zira bu, zikirlerin en giizelidir. Takva sa- u
hiplerine vaad edilen ~eylere ragbet edip yonelin. Zira Allah'm vaadi, y
vaadlerin en dogrusudur. Peygamberimiz (s.a.v.)'in yolundan gidin,
ona uyun. Qiinkii bu, yollann en faziletlisidir. Onun siinnetlerine tabi
olun. Qiinkii onun siinneti, siinnetlerin en faziletlisidir. Allah'm kitabl-
m ogrenin, ~iinkii o, sozlerin en faziletlisidir. Dinin hiikiimlerini ogre-
nin. Zira bu, kalplerin bahandlr. Kalplere siikunet verir. Onun nuru ile VI
~ifa bulun. Qiinkii o nur, kalplerdeki hastahklar i¢n ~ifadlr. b
Kur'an'1 giizelce okuyun. Qiinkii onda klssalann en giizeli vardlr. u
Size Kur'an okundugu zaman dinleyin ve ona kulak verin ki, merhamet II
olunas1mz. Onun bilgisini ogrenirseniz, bildiklerinizle amel edin ki, hi- ol
dayete eresiniz. Qiinkii bildiginden ba~ka ~eyle amel eden alim, cahilli- II
ginden vazge~meyen,dogru yola girmeyen zorba ve zalim, cahil gibidir.
Hatta boylelerinin aleyhindeki hiiccet daha biiyiiktiir. llminin geregini y:
yapmayan, ilminin gosterdigi yolun d1~ma ~1kan alim, daha ~ok hasret 2.
ve pi~manhk i~inde kalacakhr. Boylesi, cehaleti i¢nde ~a~klna donen
cahilden daha pi~man olacaktlr. ikisi de saptlnr. ikiside helak olur. Siz e•
~iipheye dii~meyin. Aksi takdirde ku¥kulara kap1hrsm1z. $iiphelenme-
yin. Aksi takdirde kiifre saparsm1z. Y1
Nefsinize ruhsat vermeyin. Aksi takdirde gafil olursunuz. Hak hu- Zl
susunda gafil olmaym. Aksi takdirde hiisrana maruz kal1rs1mz. Dikkat 8(
edin, giiven duymamz, ak1lhh~n gereklerinaendir. Aldanmamak da B
giiven duymanm ve mutemet ki~i sa)'llmanm bir gostergesidir. Sizin b1
kendi nefsine en ~ok nasihat edeniniz, Rabbinize en ~ok itaat edeniniz- s~

dir. Nefsine en ~ok hile yapammz da Rabine en ~ok isyan edeninizdir. gi

Kim Allah'a itaat ederse, giivende olur ve miijde ile k~1l~1p sevinir. ii
Kim Allah' a isyan ederse korkar ve pi~man olur. Sonra Allah'tan sag- n:
lam bir inan~ ve yakin dileyin. O'ndan afiyet isteyin. Kalpte devam ede- kt
cek ~eylerin en haJirhsi, yakin ve kesin inan~trr. Azmedilmeye deger i§- m
lerse en faziletli i~lerdir. CE
i~lerin en ~erlisi, sonradan uydurulan ve ortaya konulan bid'atlar- li:
dlr. Sonradan ortaya konulan her§ey bid'atbr. Her kim bid'atlara uyar- Sl
sa heba olur. Bir kimse, bir bid'at ortaya atarsa o sebeple bir siinneti ter- d
ketmi~ olur. Asll aldatilan ki~i, dininde aldatiland1r. Aldablan kimse,
 BUYOK ISLAM TARIHI 483

nefsi hiisrana ugrayan kimsedir. Riyakarhk ~irktendir.lhlas ise amel

ve imandanrur. Eglence meclislerinde bulunmak, Kur'an'1 unutturur.
Oraya ~eytam getirir ve insam her tiirlii ta~kmhga sevkeder.
Karunlarla bir ararada oturmak, kalpleri haktan saptlnr ve gozleri
de oraya tamahland1nr ki, boylesi meclisler ~eytanm tuzakland1r. Al-
lah'a kar~1 samimi ve diiriist olun. Qi.inkii Cenab-1 Allah, diiriist ki.mse-
lerle beraberdir. Yalan dan uzak durun. Qiinkii yalamn kendisi imandan
uzaktrr. Dikkat edi~, dctrul ukinsam kurtul ~un ve iistiinliigun kiJisma
ula~bnr. Yalansa insan1 gayyalara veuvurumlara gotiiriir. Dogru soyle-
yin. Dogruyu bilin, dogrulukla amel edin ki., hak ehli kimseler olasrmz.
Size emanet b1rakan kimselere, emanetlerini zamanmda teslim
edin. Sizi ziyaret etmeyen dost ve akrabalanmz1 ziyaret edin. Sizi mah-
rum b1rakanlara siz fazlasm1 vererek ugraym. Sozle~me (va'd) yaptl~­
mzda sozle~menizin geregini yerine getirin. Ahde vefa gosterin. Hiikiim
verdiginizde adaletli olun. Babalanruzla oviinmeyin, birbirinize lakab
takmaJin. $akala~maJln. Birbirinize ofkelenmeyin. ZaJifa, haks1zhga
ugrayana ve bor~luya yard1m edin. Allah yolunda yarrumm1Z1 esirge-
meyin. Yolculara, dilencilere, kolelere yarrum elinizi uzatm. Dullara ve
oksiizlere merhamet edin. Aran1zda selam1 yaygmla~bnn, verilen sela- ·
m1 misliyle ya da daha giizeliyle aim.
«1yilikte ve takvada yard1mla~m. Gi.inah i~lemek ve a~1n gitmede
yarrumla~maJln. Allah'tan korkun. Allah'm cezas1 ~iddetlidir.~ (el-M4ide,
2.)
Misafire ikram edin, kom~uya iyilikte bulunun. HastaJI ziyaret
edin. Cenaze merasimlerine kablm. ey Allah'm kullan, karde~ olun.
Bilesiniz ki, di.inya arkas1ru doniip gitmektedir. Vedala~acagm1 du-
yurmu~tur. Ahiret ise, gelmekte ve yakla~maktad1r. Bugiin yan~a ha-
Zlrlanma gi.inii, yann ise yan~ giiniidi.ir. blum Cennet'tir. Vanlacak en
son yerse ate~tir. Dikkat edin, sizler bir mehil i~inde bulunuyorsunuz.
Bu mehilin sonunda da acele ile gelmekte olan bir ecel varrur. Her kim
bu mehil gi.inleri i~inde Allah i~in ihlash amel i~lerse, ameli giizel olur-
sa, umduguna kavu~ur. Her kim bu hususta kusurlu davranrrsa, ~ledi­
gi ameller bo~a gider, umduguna kavu~amaz. Siz hem korku hem de
. iimit i~inde ~al1~m.Eger umdugunuz ve arzulad1~mz ~eye kavu~ursa­
mz Allah'a ~iikredin. Ama bununla beraber yine de korkulu olun. Eger
korktugunuz ~ey ba~m1za gelirse Allah'1 anm. Yine de i.imidinizi yitir-
meyin. Qi.inki.i Cenab-1 Allah Mi.isli.imanlara giizel ~eyi (Cennet'i) vere-
cegini ilan etmi~tir. $iikredenlere daha fazlasm1 verecektir. Ben, talib-
lisinin uyumakta oldugu Cennet gibi bir matlub gormedim. Ben, kendi-
sinden ka~an ki~inin uyudugu Cehennem gibi korkun~ bir~ey de gorme-
dim.
Az1klann ve birikintilerin saklanru~ bir giin i~in kazarulan §eyden
484 IDNKESlR

daha karh bi~ey yoktur. 0 giinde kemikler ~fuiiyecek ve giinahlar Yl~­ N

lacakbr. Bir kimseye hak fayda vermezse, batil zarar verir. Bir kimse, la
E;
hidayet yolunda dosdogru yiiri.imezse, sap1kl1k onu si.iri.ikler goti.iri.ir.
Bir kimseye kesin inan~ yarar saglamazsa, ku~ku ve ~i.iphe ona zarar ti
verir. Bir kimseye ~u andaki zamaru yarar saglamazsa, giyabmdaki za- M
maru yani gelecegi me~hul olur. Ben g~menizi emrettim. Ama siz aZik- A
Sizhga dayanamadm1z. dl
Sizin hakklmzda en ~ok kortugum iki ~ey vard1r. Bunlardan biri dl
uzun emel, digeri de heva ve hevese tabi olmakbr. Uzun emel, ahireti M
unutturur. Heva ve hevese tabi olmaksa, insaru haktan uzakla~bnr. Bi- dl
r~
lesiniz ki, di.inya g~ etmek i.izeredir. Ahiret ise, size dogru gelmektedir.
Hem di.inyanm hem de ahiretin ~ocuklan vardir. Siz yapabiliyorsan1z H
Zl
ahiret ~ocuklan olun, di.inya ~ocuklan olmaym. Di.inya hayatmda ~ah~­
rE
ma vardir, hesap yoktur. Ahiret hayatmda ise hesap vardir, ~ah~ma
yoktur.»
Hz. Ali'nin bu belig hutbesi, ~ok yararh bir hutbe olup iyilikleri to-
parla)'lp bir araya getirmi~ ve ~erlerden de menetmi~tir. Allah'a hamd dt
ve minnet olsun. H
lbn Cerir'in anlatb~na gore Hz. Ali (r.a.), Iraklilann ~amhlar i.ize-
rine sava~a gitmekten vazge~meleri i.izerine kalkip kendilerine bir nu-
tuk irad etmi~, onlan kina)'lp azarlam1~, tehdit edip korkutmu~, mi.ite- bi
ferrik surelerdeki cihad ayetlerini kendilerine okumu~, di.i~manlanna
h·
kar~1 yola ~1kmalan i~in te~vikte bulunmu~tu. Ancak onlar, harekete
ge~memi~ler, bilakis ona muhalefet etmi~ler,
muvafakat etmemi~ler, kendi beldelerinde kalmaya devam etmi~ler, H
A
etrafmdan da~hp saga sola gitmi~lerdi. Kendisi de Kufe'ye girmi~ti.
tl
FASIL

Heysem b. Adiy'in anlatb~na gore Nehrevan sava~mdan sonra Ha-

ris b. Ra~id en-N aci admdaki birisi, Basrahlarla birlikte gelerek Hz. d·
Ali'ye kar~1 pkm1~ ve ona ~oyle demi~tir: k
"Hakem ola)'lna kan~m1~ olman1 protesto ettiklerinden oti.iri.i Neh- B
revan halkiyla sava~tm. Ve sen ~amhlara soz ve teminat verdin. Bu te-
minabm ve sozi.ini.i bozmayacagrm iddia ettin. l~te o iki hakem, seni go-
revden hal etme hususunda anla~1p Muaviye'yi halife yapblar. Ashnda
onu Amr b. As halifelige ge~irdi. Ebu Musa, bundan imtina etti. Ama iki-
sinin ittifakiyla sen hal edilmi~ oldun. Ben, seni ve Muaviye'yi birlikte
bu gt>revden hal ettim." Haris admdaki bu adama kavmi olan Beni Naci-
ye kabilesinden ve ba~kalanndan da ~ok sa)'lda adam tabi oldu. Bir ta-
rafa ~ekildiler. Hz. Ali, onlara bi.iyi.ik bir orduyla Makil b. Kayser-
Ramahiyi gonderdi. Makil, onlardan ~ok Sa)'lda adam oldi.irdft. Beni A
 BDYDK ISLAM TARIHI 485

Naciye kabilesinden 500 kif?iyi esir ahp Hz. Ali'ye getirdi. Yolda Maska-
la b. Hubeyb Ebu Miglez admda Hz. Ali'nin bir valisi karf?Ilanna ~kb.
Esirler s1zlamhlar ve baf?lanna gelen bu felaketi Maskala'ya ~?ikayet et-
tiler. Maskala da onlan 500.000 dirheme Makil'den satm al1p azad etti.
Makil, bu paraYl ondan isteyince Maskala ka~1p Basra'da bulunan !bn
Abbas'm yanma gitti. Makil, bu durumu bir mektupla tbn Abbas'a bil-
dirdi. Maskala da tbn Abbas'a: «Bu paraYl odemek i¢n senin yamna gel-
dim.» dedi.Sonra oradan da ka~p Hz. Ali'nin yanma gitti. tbn Abbas ile
Makil, bu durumu bir mektupla Hz. Ali'ye bildirdiler. Hz. Ali, esirlerin
diyetini kendisinden isteyince Maskala, ona 200.000 dirhem verdi. Son-
ra ka~p ~am'da bulunan Ebu Si.ifyan oglu Muaviye'nin yanma gitti.
Hz.Ali de esirlerin azad edilif?lerini onaylaYIP f?Oyle dedi:«Maskala'nm
zimmetinde ne kadar diyet kalmif?b?» Boyle dedikten sonra emir vere-
rek onun Kufe'deki evini Yikbrm.
Heysem, Ebu Tufeyl'in f?oyle dedigini rivayet etmi~?tir:
«Beni Naciye kabilesi irtidat etti. Hz. Ali, onlara Makil b. Kays'1 gon-
derdi. Makil, onlan esir alm. Maskala da 300.000 dirhem vererek onlan
Hz.Ali'den satm al1p azad etti,sonra ka~p Muaviye'nin yanma gitti.»
Heysem'in ifadesine gore bu, ~iilerin sozi.idi.ir. (:!i.inki.i Hz. Ebu Bekir
zamanmdaki irtidat hadiselerinden sonra Araplardan herhangi bir ka-
bilenin irtidat ettigi duyulmamif?br.
Heysem, Adiy b.Hatim'in f?oyle dedigini rivayet etmi~?tir: «Murre,
hutbe irad etmekte olan Hz. Ali'ye f?oyle dedi:
-Hakem olaYim protesto ettikleri i¢n Nehrevan halklm oldi.irdi.in.
Hakem tayin etmeni senden istedigi i¢n de Haris b. Raf?id'i oldi.irdi.in.
Allah'a yemin ederim ki, bu ikisi arasmda bir ayakl1k mesafe dahi yok-
tur.
-Sus! Sen bir bedevisin. Daha di.in Tay da~nda s1rtlan yerdin (bu
i~?ten anlamazsm).
-Vallahi biz de seni di.in Medine'de hurma ~aglas1 yerken gordi.ik.
Sonra Hz. Ali'ye Basral1lardan bir adam karf?I ~kb. Hz. Ali, onu ol-
di.irdi.i. Ef?res b. Avf ef?-~eybani de arkadaf?lanyla birlikte ona karf?I ~1-
kmca Hz. Ali, onu ve arkadaf?lanm Oldi.irdi.i. Sonra E~?heb b.Bif?r el-
Beceli, ondan sonra da Kufelilerden Ureyne kabilesine mensub bir
adam baf?kalmrm. Bunlar ve arkadaf?lan da Hz. Ali tarafmdan oldi.irill-
di.iler. Bundan sonra Said b. Nagd et-Temimi; bunun arms1ra Kufeliler-
den Beni Salebe kabilesine mensup bir adam da Hz. Ali'ye baf?kalmrdi-
lar. Bunlar, Medain'in i.ist taraflannda Deri Rabcan kopriisi.i yanmda
oldi.iri.ildi.iler. ))
FASIL
!bn Cerir'in rivayetine gore Ebu Mihnef ve Lut b. Yahya: «Hz.
Ali'nin Nehrevanhlarla yapb~ savaf?, hicri otuzyedinci senede meyda~
486 IBNKES1R

na geldi." demif?lerdir. Ama siyer alimlerinin ~oguna gore bu savaf?, hicri d:

otuzsekizinci senede vuku bulmuf?tur ki, bu goriit?ii ibn Cerir de dogru
bulmuf?tur.
Ben derim ki: inf?aallah ileriki sayfalarda da dikkatlerinizi ~ekece­
gimiz gibi bu savaf?m hicri otuzsekizinci senede yapiliDif? olmas1 akla da-
ha yatkmdlr. ibn Cerir dedi ki: Hicretin otuzyedinci senesinde insanla- n:
ra Abdullah b. Abbas haccettirdi. 0 sene de Abdullah, Yemen ve eyalet-
lerinin baf?mda bulunuyordu. Mekke valisi de Kusem b. Abbas'b. Medi-
ne valisi ise, Temmam b. Abbas'b.Medine valisinin o zaman Sehl b.Ha-
nif olduguna dair bir rivayet de vardlr.Basra valisi ise Abdullah b.Ab-
bas'b. Basra'nm kazalanna da Ebu Esved ed-Diiell bakmaktaydl. M1s1r S:
valisi ise, Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed idi. Mii'minlerin emiri Ebu m
Talib oglu Ali ise, KUfede ikamet etmekteydi. Ebu Siifyan oglu Muaviye dl
de $am'1 istila etmit?ti.
Ben derim ki: Muaviye, Mls1r'l Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'in
elinden alma diif?iincesindeydi.

HiCRi OTUZYEDiNCi SENEDE VEFAT EDEN $AHSiYETLER b~

81
HABBAB B. ERET B.CENDELE B. SA'D B. HUZEYME.

Bu zat, cahiliye doneminde esir ahnmif?b. Kadmlan siinnet eden

Enmar el-Huzaiye admdaki bir kadm, onu satm almif?b. Bu kadmm
kiinyesi, Ummii Siba b. Abdiluzza'd1r. Uhud savaf?mda Hz. Hamza tara- d~
fmdan oldiiriilmiit?tiir. n
Beni Ziihre kabilesinin miittefikidir. Habbab, Darii'l-Erkam'dan
once Miisliiman olmuf?tur. Allah yolunda eza gorenlerden, sab1r goste-
rip sevabm1 Allah'tan bekleyenlerdendi. Hicret etti. Bedir gazvesine ve
miiteakip gazvelere kabldl.
$abi: dedi ki: Habbab, bir giin Hz. Omer'in yanma gitti. Hz. Orner, m
meclisinde ona ikramda bulunarak kendisine f?Oyle dedi:
-Bilal dif?mda bu mecliste senden daha fazla ikram gormeye lay1k
baf?ka bir kimse yoktur.
-Ey mii'minlerin emiri, Bilal, Allah yolunda eza goriiyordu. Ama
onu koruyan bir kimse vardl. Fakat bana yard1m edecek hi~ kimse yok- ki
tu. Allah'a yemin ederim ki, bir giin beni atef?e atblar. Bir adam aya~m d:
gogsiime koyup bastird1. Ezilmemek i~in sirbmi yerden uzak tutmaya di
~ahf?Iyord urn. VE
Boyle dedikten sonra Habbab, Sirbm a~b. S1rtmda alacalar vard1.
Allah, ondan raz1 olsun. Hastaland1~nda ziyaretine baz1 sahabeler gi- v~

dip f?oyle dediler:

-Sana miijdeler olsun.Yarm dostlann olan Muhammed ve arka-
 BDYOK ISLAM TARIHI 487

da~?lanna kavu~?uyorsun.
-Vallahi benim karde~?lerim ge~ip gittiler. Diinyalanndan da bir-
~?ey yiyemediler. Oysa biz diinyanm olgunla~?IDll? iiriinlerini dev~?irdik.
i§te bu beni dii§iindiiriiyor.
Bu zat, hicretin otuzyedinci senesinde Kille'de vefat etti. Kille W§I-
na defnedilen ilk ki~?idir.

HUZEYME B.SABiT

Bu zatm soy kiitiigu ~?6yledir: Huzeyme b.Sabit b. Fakih b.Salebe b.

Saide el-Ensfui. iki ~?ehadet sahibidir. Mekke fethi giiniinde Beni Huta-
me kabilesinin bayraktan idi. Hz. Ali'nin yamnda Siffin sava~?ma kabl-
di ve o sava~?ta ~?ehid oldu. Allah ondan raz1 olsun.

RASULULLAH'IN AZADLISI SEFiNE

Bu hammla ilgili biyografiyi Rasulullah (s.a.v.)'m azadhlanndan

bahsederken vermi§tik. Allah'm salatii selam1 rasuliiniin iizerine ol-
sun.

ABDULLAH B. ERKAM B. EBi'L-ERKAM

Mekke f~thi senesinde Miisliiman oldu. RasUlullah (s.a.v.)'m yanm-

da katiplik yapb. Bu zatla ilgili apklama, vahiy katipleri boliimiinde ve-
rilmi§tir.

ABDULLAH B. BUDEYL B. VERKA EL-HUZAI

S1ffin sava§mda §ehid edildi. Hz. Ali ordusunun sag cenah komuta-
m idi. f?ehid edilince yerine E~?ter en-Nehai komuta etti.

ABDULLAH B. HABBAB B. ERET

Peygamber (s.a.v.), hayatta iken dogdu. Hayrrla nitelenmi~?ti. Once-

ki kis1mlarda da anlatb~m1z gibi bu senede yap1lan Nehrevan sava~?m­
da Hariciler tarafmdan oldiiriildii. Hz. Ali gelip Haricilere ~?6yle de-
di:«Abdullah b.Habbab'm katillerini bize teslim edin. Sonra size eman
verecegiz. Giivende olacaksm1z.»
Hariciler ise: "Onun katili hepimiziz.» deyince Hz. Ali, onlarla sa-
va§b ve hepsini oldiirdii.
488 IBNKES1R

ABDULLAH B. SA'D B. EBi SERH li

a
Bu da vahiy katiplerindendir. islamiyet'in ilk zamanlarmda Mus- R
luman oldu. Vahiy katipligi yapb. Sonra irtidat etti. Mekke fethi sene-
si:Q-de yeniden islam'a dondii. Hz. Osman, ona eman verilmesini sagladi. y
viinkii o, Hz. Osman'm ana bir karde§iydi. Miisliiman olduktan sonra n
islamiyet'i giizelce ya§adi. Amr b. As'm vefatmden sonra Hz. Osman,
onu M1s1r valiligine atadi. Afrika ve Nube beldelerine gidip sava§b, ora- A
Ian fethetti. Endiiliis'ii de fethetti. Rumlara kar§l Sevari gazvesini yap-
b. 0 kadar s:ok Rum oldiirdii ki, onlann kanlan sanki denizi klrm1z1ya s
boyadi. Hz. Osman, ku§atma altma almd1~ zaman Muhammed b. Ebi §
Hiizeyfe ona isyan etti ve kendisini M1s1r'dan surdii.Ali ve Muaviye ile
f:
ilgisi olmaks1zm bir tarafa s:ekilmi§ ve bu senede sabah namaz1m kllar- li
ken iki selam arasmda vefat etmi§ti. Allah ondan raz1 olsun.

AMMAR B. YASiR EBU'L-YAKZAN EL-ABSI h

Yemen'in Abs kabilesindendir. Beni Mahzum kabilesinin miittefi- d

kidir. islamiyet'in ilk zamanlannda islam'a girdi. Allah yolunda kendi-
si, babas1 ve annesi Siimeyye i§kence gordiiler. Anlabldi~na gore o, y
evinde ilk mescid yapan kimsedir. Yapml§ oldugu bu mescidinde ibadet
ederdi.Bedir gazvesine ve muteakib gazvelere kabldi. Onceki sayfalar-
da onun Slffin sava§mda oldiiriilmu§ oldugunu ve Rasulullah (s.a.v.)'m d
n
onun hakkmda §oyle buyurdugunu nakletmi§tik: «Seni azgm ve asi bir
topluluk oldurecektir.» !?
n
Tirmizi, Enes'ten rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.) §oyle buyur- r
mu§tur: n
«Cennet, iiS: ki§iye ozlem duyar: Ali, Ammar ve ~elman.»
Sevrl, Hz. Ali' den rivayet etti ki, Ammar, Rasulullah (s.a.v.)'m ya-
nma girmek is:in izin istemi§, is:eri girdiginde Rasulullah (s.a.v.), ona
§Oyle demi§tir: «HO§ ve kendisinden ho§lan1lan kimseye merhaba.»
ibrahim b. Hiiseyin, Amr b.~urahbil'den rivayet etti ki, sahabeler- il
den birisi, Rasulullah (s.a.v.)'m §oyle buyurdugunu nakletmi§tir: b
«Ammar ,aya~ndan kafatas1 kemigine kadar imanla dolmu§tur.» E
Yahya b. Mualla, Hz. Ai§e'nin §Oyle dedigini rivayet etmif?tir: 4
li
«Rasulullah (s.a.v.)'m sahabelerinden her biri hakkmda diyecegim
6
soz vardrr. Ancak Ammar b. Yasir hakkmda diyecegim yoktur. Zira ben, r
Rasulullah (s.a.v.)'m onun hakkmda §oyle buyurdugunu if?ittim: Dog- n
rusu Ammar b.Yasir, ayaklanmn tabanmdan kulak yumu§agma kadar !?
imanla dolmuf?tur.»
Yahya, Alkame'nin §Oyle dedigini rivayet etmif?tir:
~amhlann yanma gittim. Orada Halid, b. Velid'le karf?Ilaf?bm. Ha-
 BDYOK ISLAM TARIHI 489

lid, benimle sohbet ederken ~oyle dedi: <'Bir konuda Ammar, b. Yasir'le
aram1zda bir konu~ma ge~ti. Ammar beni kendisine ~ikayet edince
Rasulullah (s.a.v.), bana ~oyle dedi: ·
-Ey Halid, Ammar'a eziyet etme. Zira Ammar'a ofke duyan kimse-
ye Allah da ofke duyar. Ammar'a dii~manhk eden kimseye Allah da dii~­
manhkeder.
Rasulullah (s.a.v.)'m boyle demesinden sonra ben gidip durumu
Ammar'a arzettim. Ve onun kalbindeki klrgmh~ giderdim.»
Ammar b. Yasir'in faziletine dair bir~ok hadis-i ~erifmevcuttur. 0,
S1ffin sava~mda doksan,!>ir (veya doksanii~, ya da doksandort) ya~mda
~ehid edildi. Onu, Ebu Gadiye ~ehid etmi~ti.
Yere dii~tiikten sq_nra b~ka bir adam, Ammar'm i.izerine ~oki.ip ka-
fasmi koparm1~. Ebu Gadiye ile Ammar'm kafasrm koparan o adam, bir-
likte Muaviye'ye gitmi~ler ve ikisi de Ammar'1 oldiirdiiklerini iddia ede-
rek Amr b. As da onlara ~oyle demi~ti:
- <;ekilin bakahm, Allah'a yemin ederim ki, ikiniz de ate~e girme
hususunda miinaka~a etmektesiniz.
Amr'm boyle demesini duyan Muaviye, bu soziinii o iki adama i~itir­
diginden dolaYI Amr'l kmad1. Amr da ona:
-Allah'a yemin ederim ki, bunu sen de bilmektesin. Ben, bundan
yirmi sene once olmeyi arzulard1m, diye kar~Il1k verdi.»
Vakidi, As1m'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Ammar b. Yasir'in cenaze namaZim Hz. Ali klldirdi. Onu Yikama-
dan defnettiler. Hz. Ali, Ammar'la birlikte Ha~im b.Utbe'nin de cenaze
namazm1 klldirmi~ti . Ammar'm cenazesi Hz. Ali'nin tarafmda, Ha-
~im'in ki ise klble tarafmda idi. Denildigine gore Ammar, S1ffin sava~I­
nm yap1ldi~ yere defnedilmi~tir. Esmer tenli, uzun boylu idi. Omuzla-
nhm aras1 geni~ti. $ela gozliiydii. $a~lanndaki beyaz telleri kopanp at-
maz, ya da boyamazd1.»

REBi B. MUAVViZ B. AFRA

islamiyet'in ilk zamanlannda Miisliiman oldu.Rasulullah (s.a.v.)

ile birlikte gazalara gider, yarahlan tedavi eder, onlara su verirdi. Qok
hadis rivayet etmi~tir. Bu senede yani hicretin otuzyedinci senesinde
Slffin sav~nida ~ok saYida insan oldiiriildii. Rivayete gore $amhlardan
45.000, Irakl1lardan 25.000 ki~i oldiiriilmii~tiir. Ba~ka bir rivayete gore
ise bu sava~a katilan 120.000 ki~ilik Irak ordusundan ise 40.000 ki~i;
60.000 ki~ilik $am ordusundan da 20.000 ki~i oldiiriilmii~tiir. Bu oldii-
ri.ilenler arasmda onde gelen me~hur ~ahsiyetler vardi ki, onlann tama-
mmm adlanm burada sayarsak konu uzayacakhr. Yeterince anlatm1-
~Izd1r. Dogruyu yiice Allah daha iyi bilir.
 s~

VE
dE
d~
H
HiCRETiN OTUZSEKiZiNCi SENESt m

Bu senede Muaviye, Amr b. As'1 Mls1r'a gonderdi. Amr, Mls1r diyan- er

m Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'in elinden alill. Muaviye, M1s1r'a b~
Amr b. As'1 vali olarak atad1. Daha once Hz. Ali, oraya Kays b. Sa'd b. ii.l
Ubade'yi vali olarak tayin etmi~ti. Kays, oraJI istila eden Muhammed b. v~

Ebi Hiizeyfe'nin elinden kurtarm1~b. Hz. Osman, ku~atma altma alm- ot

ill~ zaman M1s1r valisi Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh idi. Abdullah, oraJI m
fethetmi~ olan Amr b. As'! M1s1r'daki gorevinden uzakla~brm1~b. Nite- di
kim bunu onceki sayfalarda da anlatm1~bk.Sonra Hz. Ali, Kays b.Sa'd'1, Ia
M1s1r valiliginden azledip oraya Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'i nE
atam1~b. Ancak Kays'I oradan azlettigine de pi~man olmu~tu. Qiinkii c.
Kays b.Sa'd, Muaviye'ye de Amr b. As'a da denk bir ~ahsiyetti. Hz. Ebu et
Bekir'in oglu Muhammed, oraya tayin edildiginde Muaviye'ye ve Amr b. A:c
As'a denk bir kuvvete sahip degildi. Kays b. Sa'd, M1s1r valiliginden az- K
ledildiginde doniip Medine'ye gitti. Sonra Irak'ta bulunan Hz. Ali'nin H
yanma gitti. Onunla beraber oldu. Muaviye, bu hususta ~oyle diyordu: St
«Allah'a yemin ederim ki, Kays b.Sa'd, beni Ali'nin yanmda bulu- ..J gi
nan 100.000 sava~vidan daha vok k1zillran bir ~ahsiyettir.» v::
Kays, S1ffin sava~mda Hz. Ali'nin saflan arasmda Muaviye'ye kar~1 m
sava~t1. Hz. Ali, S1ffin sava~mdan sonra M1s1rhlann yirmialb ya~mda ii:
genv bir vali olu~u yiiziinden Muhammed b. Ebu Bekir'i hafife alillklan- g(
m ve otoritesini tammaillklanm duyunca M1s1r valiligine tekrar Kays Ia
b.Sa'd'1 atamaya karar verdi. Giivenlik kuvvetlerini onun ya da Musul dl
ve Nusaybin valisi olan E~ter en-Nehai'nin uhdesine vermek istedi.
S1ff'm sava~mdan sonra Hz. Ali, bu durumu E~ter'e bir mektupla bildir- ta
di. Onu yanma va~rtti. Sonra M1s1r'a vali olarak atad1. d~
Muaviye, M1s1r valiligine Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'in yeri- d~
ne E~ter en-Nehai'nin atanill~m duyunca vok ofkelendi. Qiinkii o, Ml- bl
srr'I Hz.Ebu Bekir'in oglu Muhammed'in elinden almaya tamahlanml~­ et
ti. E~ter en-Nehai'nin akllh ve bahad1r biri olmas1 yiiziinden M1s1r'1 ta
kendisine kafl?I koruyaca~m biliyordu. E~ter, Mls1r'a gitmek iizere yola m
pklp Kalzum'a ula~b~nda harav toplama gorevlisi Hansar, onu ka~la­
ill. Hansar, E~ter'e yemek yedirdi ve hal ~erbeti ivirdi. E~ter de bu yiiz- m
den vefat etti. Muaviye, Amr b. As ve ~amhlar, bu hadiseyi duyunca: al
«Allah'm baldan askerleri varillr.» dediler. m
 BDYOK ISLAM TARIHI 491

''Tarih" adh eserinde ibn Cerir'in anlath~na gore Muaviye, Han-

sar'a haber gondererek E~ter'e tuzak kurmas1m ve oldi.irmesini istemi§
ve bunu yaph~ takdirde kendisine baZI vaadlerde bulunmu~tu. Bu yiiz-
den Hansar, E~ter'i oldurmu~tu. Ancak bu anlahlanlann dogrulugun-
da ihtilafvarillr. $ayet dogrulugunu var sayarsak demek ki, Muaviye,
Hz. Osman'm katillerinden biri oldugu icin E~ter'i oldurmeyi caiz gor-
mu~tur.
Klsaca anlatmak istedigimiz ~udur ki; Muaviye ile $amhlar, E~ter
en-Nehai'nin olumune cok sevindiler. Bundan haberdar olan Hz.Ali de
bahadlr ve yetenekli bir kimse oldugundan otiiru E~ter'in olumune
uziildu. Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'e de mektup yazarak M1s1r
valiligini devam ettirmesini emretti. Yalmz Muhammed'in M1s1r'daki
otoritesi zaJiflami~h. Aynca Hz. Osman'm Harbeta beldesinde bulu-
nan taraftarlan da ona muhalefet bayra~m acm1~lar ve giiclenmi~ler­
di. Hz. Ali, S1ff'm'den donerken ve hakem hadisesi vuku bulurken Irakli-
lar, $amhlarla yaphklan sava~tan bozguna ugram1~ vaziyette geri do-
nerken bunlar iyiden iyiye kuvvetlenmi~lerdi . $amhlar da Devmetu'l-
Cendel'de iktidann sars1lmas1 esnasmda halifeligi Muaviye'ye teslim
etmi~ler ve durumlan kuvvetlenmi~ti. 0 esnada Maviye, komutanlan
Amr b. As, $urahbil b. Semt, Abdurrahman b. Halid b. Velid, Dahhak b.
Kays, Busr b. Ebi Ertat, Ebu Aver es-Sulemi ve Hamza b.Sinan el-
Hemedani ile digerlerini toplanbya ca~rml~; MISlr diyanna gitme hu-
1 susunda fikirlerini sormu~, onlar da olumlu cevap vererek: «Sen nereye
gidersen biz de seninle beraberiz.» demi~lerdi. Fethettigi takdirde Mls1r
valiligini Amr b. As'a verecegini Muaviye, bu toplanb akabinde aCikla-
mi~, Amr b.As da buna sevinerek Muaviye'ye ~oyle demi~ti:«Misirhlann
uzerine sava~tan anlayan giivenilir bir adam komutasmda askerler
gondermeni uygun goruyorum.(:!unku M1s1r'da Hz.Osman'm taraftar-
lan vard1r. Gonderecegin orduya, mullaliflere ka~1 yarillmc1 olacaklar-
dir.»
Muaviye de ~oyle dedi:<<Oraya asker gonderecegimizi oradaki taraf-
tarlanmiza haber verecek bir adam gondermek istiyorum. Aynca ora-
daki muhaliflerimize de bir adam gonderip de bu adamm onlan ban~a
davet etmesini istiyorum. Ey Amr! Sen acelecilikle temayiiz etmi~ ve
bun dan haJir gorm ii~ bir kimsesin. Ben de a~r davranmakla temayiiz
etmi~ ve bundan hayu gormu~ bir kimseyim. Ey Amr! Allah sana neyi
takdir ederse onu yap. Yemin ederim ki, sen ve M1srrhlann durumu ara-
mzdaki bir sava~la sona erecektir.»
. Bundan sonra Muaviye, M1s1r diyanndaki Hz. Osman taraftarlan-
mnm ve Hz. Ali'ye bey'at etmeyenlerin, onun gonderdigi valilerin emri
altma girmeyenlerin reisleri olan Muaviye b. Hadic es-Sekuni ile Mesle-
me b. Mullalled el-Ensari'ye haber gondererek ordusunun M1s1r'a gel-
492 IDNKESlR

mek iizere oldugunu bildirdi. M1s1r'dak.i Osman taraftarlannm say:ts1 D

10.000 civannda idi. Bu haberi Sebi adh kolesiyle M1s1r'a ula~trrdl. b
Mektup, Mesleme ile Muaviye b. Hadic'e ula~mca bunlar sevindiler ve D
cevaplanm gondererek bundan mutluluk duyduklanm ve gonderecegi 11
orduya yardlmc1 olacaklanm heyan ettiler. Bunun iizerine Muaviye de D
6.000 ki~ilik bir orduyu Amr b. As komutasmda Mlsu-'a gonderdi. Mua-·
viye, orduyu yola pkardl. Amr b. As'la vedala~ti.Allah'tan kokmasrm,
takvah olmasm1, merhametli olmasm1, muhaliflerine sure tan1masrm,
aceleci olinamasm1, kendisiyle sava~anlarla sava~masm1, arkas1m dO-
niip ka9anlan affetmesini, insanlan ban~a ve cemaata davet etmesini ~
tavsiye etti. Ona: «Eger galib olursan yarrumcilann senin yamnda b~­ F
kalanna gore ayncalikli olsunlar.» dedi.Amr b. As, M1s1r'a hareket etti. s
Oraya vardl~nda Hz. Osman taraftarlan da onun askerlerine kahldl- ~
lar. Amr, onlan da komutas1 altma alarak. Hz. Ebu Bekir'in oglu Mu- k
hammed'e ~oyle bir mektup gonderdi: s
(($imdi sen buralardan uzakla~. Qiinkii benim elimle oldiiriilmeni ii
istemiyorum.Sana galip olma arzusunda degilim. $u beldelerde insan- k
lar sana kar~1 toplanm1~lar ve senin yonetimini protesto edip sana uy-
duklanndan otiirii pi~man olmu~larrur. Zahir ile hahn bir araya geldi- D
ginde seni yak.alay:tp oldiirecek olan kimseye teslim edeceklerdir. Bura-
lardan pklp git. Dogrusu ben sana ogut verenlerdenim vesselam.,.
0
Amr b. As, bu mektubu ile birlikte Muaviye'nin de kendisine yazm1~
0
oldugu mektubu Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'e gonderdi. Muavi- g
ye, mektubunda ona ~oyle demekteydi: a
((Ta~klnl1~n ve hak.s1zh~n sonucu, biiyiik bir vebalrur. Hak.s1z yere
s
kan akltan kimse diinyada intikamdan, ahirette azaph bir sorumluluk-
tan kurtulamaz. Dogrusu biz, Osman'a kar~1 senden daha sert muhale- v
fetli b~ka bir kimse bilmemekteyiz. Hani o zamanlar, sen elindeki han- b
9erinle onun bagrrsaklanna ve ~ah damarlarma vuruyordun ve senin bu F
yapbklanndan haberim olmad1~m samyordun. Nihayet geldin ve 0
memleketime kom~u bir diyara vali oldun. Oysa senin valilik yaptl~n 0
diyann ahalisinin biiyiik bir 90gunlugu benim taraftarlanmdlr. Ve sa- d
na kar~1 oyle bir ordu gonderdim ki, bu ordudaki askerler seninle cihad D
etmeyi Allah' a yakla~ma 'vesilesi saymaktad1rlar. Her nerede olursan D
ol, Allah bu intikam1 senden mutlaka alacak ve seni klsasa tabi tutacak.- b
hr. Vesselam.» ~
Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed, kendisine gonderilen bu iki mek- t
tubu diiriip Hz. Ali'ye gonderdi ve Muaviye'nin emri uzerine Amr b. b
As'm bir orduyla M1s1r'a geldigini bildirdi. Sonra da: «Eger Mlsrr diyan- v
na ihtiyacm varsa, bana mal ve adam gander vesselam.» dedi. Hz. Ali de d
sab1rh olmasm1, dii~manla sava~masm1 ve kendisine mal ve adam gon- r
derecegini, elden geldigince takviye birlikler gonderecegini Muham-
 BOYOK ISLAM TARIHI 493

med'e bir mektupla bildirdi. Muhammed de Muaviye'ye cevabi mektu-

bunu gonderdi. Mektubunda ~ok a~r ifadeler vardi. Aym seviyede bir
mektubu Amr b. As'a da gonderdi. Kendisi de kalkip halka bir nutuk
irad etti. Onlan cihada ve iizerlerine gelmekte olan ~amhlarla sava~-
. maya te~vik etti.
Amr b. As, kendi ordusuyla ve M1s1r'da ikamet etmekte olup kendi-
sinin saflanna katllan Osman taraftarlanyla toplam olarak 10.000 ki-
~ilik bir askeri birlikle M1s1r'a geldi.
Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed de ~agnsma icabet eden 2.000
M1s1rh siivariyle harekete ge~ti. Ordusunun oncii kuvvetlerinin b~ma
Kinane b. Bi~r'i komutan olarak atadi. Kinane, kar~1la~b~ ~amhlarla
sava~1yor, onlan maglub edip Amr b.As'a gonderiyordu. Amr b. As da
Muhammed'e kar~1 Muaviye b.Hadic'i gonderdi. Muaviye b. Hadic, ar-
kadan gelip Muhammed'in askerlerine salillrdi. ~amhlarda onden gelip
sal<hrd1lar. Boylece Muhammed'in ordusunu ~embere ald1lar. Bunun
uzerine Kinane, atmdan inip dii~manla sava~b. Sava~1rken de ~u ayet-i
kerimeyi okudu: ·
«Hi~bir kimse, Allah'm izni olmadan olmez.O,belli bir vakte baglan-
mi~br.» <An Imrlin, 145.)
Kinane saval?b, nihayet oldiiriildu.Bunun iizerine Hz. Ebu Bekir'in
oglu Muhammed'in askerleri da~hp gittiler.Muhammed'in kendisi de
oralardaki bir harabeye gidip s1~nru. Amr b.As, M1s1r'm Fustat kentine
girdi. Muaviye b. Hadic, Muhammed'i aramaya b~laru. Yolda bir cema-
ata rastlaru.Onlara: «Tanmmaru~mz bir adam buradan ge~ti mi?» diye
sordu. Onlar: "HaJir." diye cevap verince aralanndan biri ~oyle dedi:
«Ben ~u harabede pir adamm oturmakta oldugunu gordiim.» Mua-
viye b. Hadic de: «Ka'be'nin Rabbine yemin ederim ki odur.» dedi. Hara-
beye gidip Muhammed'i ru~an ~1karrular. Susuzluktan olmek iizereydi.
Karde~i Abdurrahman b.Ebu Bekir, Amr b.As'a gitti. Abdurrahman da
onunla birlikte M1s1r'a gelmi~ti. Amr b. As'a: «Karde~imi i~kenceyle mi
oldiireceksiniz?» diye ~ki~b. Amr b. As da Muaviye b.Hadic'e haber gon-
dererek Hz.Ebu Bekir'in oglu Muhammed'i oldiirmeden yanma getir-
melerini istedi. Ancak Muaviye b. Hadic, ~oyle dedi: «Hayrr vallahi ol-
maz. Onlar, Kinane b. Bi~r'i oldiirsiinler de ben Ebu Bekir'in oglu Mu-
hammed'i sag birakaJim! Bu olacak ~ey midir?» Hz.Ebu Bekir'in oglu
Muhammed, Hz. Osman'1 oldiirenlerdendi. Hz. Osman, onlardan su is-
temil? ancak vermemi~lerdi. Yakalanru~nda Hz. Ebu Bekir'in oglu Mu-
hammed, i~mek i~in su istemi~, ancak Muaviye b. Hadic, ~oyle kar~ilik
vermi~ti: «Eger ben sana bir damla su i~recek olursam Allah bana ebe-
diyete kadar su i~rmesin. Qiinkii siz Osman'! i~ecek sudan mahrum b1-
rakm1~tln~z. Allah da ona saf bir i~ecek verdi.»
lbn Cerir'le ba~kalanmn anlatbklarma gore Ebu Bekir'in oglu Mu-
494 IBNKESlR

hammed, Muaviye b. Hadic, Amr b. As, Muaviye ve Hz. Osman'a tahkir la

edici sozler sarfedince Muaviye b.Hadic, ofkelenerek onu Oldtirmii§, et
sonra cesedini e§ek le§leri arasma atarak yakm1§b. Hz. Ai§e, bunu du- ti
yunca ~ok i.iziilmii§ ve Muhammed'in ~ocuklanm yamna almi§h. Arala-
nnda oglu Kas1m da vardi. Hz. Ai§e, her namazdan sonra Muaviye ve B
h;
Amr b. As'a beddua etmeye ba§lami§b.
Vakidi'nin anlatb~na gore Amr b.As, aralarmda Ebu Aver es- YE
1r
Siilemi'nin de bulundugu 4.000 ki§ilik bir orduyla Mls1r'a geldi. Miisen-
M
na denen yerde M1s1rhlarla kar§Ila§b. ~iddetli bir §ekilde sava§b. Niha-
yet Kinane b.Bi§r b.Attab et-Tecib'i olduri.ildu. 0 esnada Hz. Ebu Be- h
h
kir'in oglu Muhammed ka~1p Cebele b.Mesruk arundaki bir adamm ya-
§~
mnda gizlendi. Cebele, Muaviye b. Hadic'e gidip Muhammed'in yanmda
gE
gizlenmekte oldugnnu ihbar etti. Muaviye b. Hadic'in adamlan da gelip .
y~
Muhammed'in gizlenmekte oldugu evi ~embere alrular. Muhammed~­
kip onlarla ~arpi§b. Nihayet oldi.iri.ildi.i. Bu hadise, hicri otuzsekizinci
senenin safer aymda vuku buldu. Muhammed oldiiri.ildukten sonra Hz. ti
Ali, E§ter en-Nehai'yi M1s1r'a vali olarak gonderdi. Ancak E§ter yolda bE
m
iken vefat etti. Dogrusunu Allah bilir.
Amr b.As, M1s1r'daki durumlanm, oradaki fethini, insanlann ken- k:
dilerine itaat ettiklerini, emirlerini dinlediklerini, cemaatm toplandi~­ la
m
m ve kendilerine verilen emrin yerine getirildigini bildiren bir mektubu
Sl
Muaviye'ye gonderdi.
SE
Hi§am b. Muhammed el-Kelbi'nin anlablb~na gore Muhammed b.
m
Ebi Huzeyfe b. Utbe de Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'in olduri.ilme-
fe
sinden sonra yakalanmi§b. Bu, Hz. Osman' a kar§I asileri kl§klrtanlar-
dan ve onu oldi.irmeleri i~n azmettirenlerdendi. Amr b. As, bunu yaka-
bl
laJip Muaviye'ye gonderdi. Kendisi hemen onu- oldi.irmek istemedi.
Qunku Muaviye'nin daJISI ogluydu. Muaviye, onu Filistinde hapsetti,
2.
ancak hapisten ka~p gitti. Belka diyannda Abdullah b. Amr b. Zalam ec
yc
arunda biri onu takibe ba§ladi. Muhammed, bir magaraya gizlenmi§ti.
m
Yabani e§ekler gelip magaraya girmek istediklerinde Muhammed'i gO-
kl
riince urkup ka~mi§lardi. Orada ekin bi~enlerden birka~ ki§i merkeple-
el
rinin ka~§bklanm gorunce bir tuhafhk oldugunu sezmi§ler, magaraya
gt
gidip bakbklannda Muhammed'in orada gizlenmekte oldugunu gor-
or
mii§lerdi. Bunlar gidip durumu Abdullah b. Amr b. Zalam'a bildirdiler.
Abdullah b. Amr, onu Muaviye'ye gonderdigi takdirde Muaviye'nin onu
m
affedeceginden endi§e etti. Kendisi onun boynunu vurdu.
ri
lbn Kelbi de boyle demi§tir. Vakidi ile digerlerinin anlattiklanna ~ la
gore Muhammed~· Ebi Hi.izeyfe, hicretin otuzaltmcr senesinde oldiiri.il-
u~
mi.i§ti.ir. Nitekim biz de onceki sayfalarda boyle demi§tik. Dogrusunu
Allah bilir. · Ir
).
bi
tbrahim b.Hi.iseyin b. Dizil kitabmda der ki: Amr b.As, Musluman-
 BUYOK ISLAM TARIHI 495

lann gizliliklerini Rumlara a~klayan Mlsrrh bir .KJ.ptinin su~unu tesbit

etmi~ ve yakla~1k 13.000.000 dinar tutarmdaki mahm ganimet saymi~­
ti.
Ebu Mihnef, baz1 senetlere dayanarak ~oyle demi~tir: Hz. Ali, Ebu
Bekir'in oglu Muhammed'in oldiiriildiigunii ve M1s1r'da cereyan eden
hadiseleri, Amr b.As'm oraJI ele ge~irdigmi, MISrrhlann onun ve Muavi-
ye'nin etrafi.nda toplanillklanm duyunca ~evresindeki halka bir nutuk
irad etti. Onlan, cihada ve sabra te~vik edip dii~manlan olan ~amhlara,
M1srrhlara kar~1 gazaya davet etti. Kille ile Hire arasmdaki Cerea mm-
bkasmda bulu~malanm soyledi. Ertesi giin oraya gitmek iizere yola ~­
b. Nihayet gidip Cerea'ya konaklaill. Fakat pe~inden gelen olmaill. Ak-
~am olunca ahalinin e~rafma haber gonderip yanma ~a~rtb. Yanma
geldiklerinde hiiziinlii ve umutsuzdu. Kalklp onlara ~oyle bir konu~ma
yapb:
«Bazi i~leri kaza buyuran ve baZI frilleri takdir eden, beni sizinle im-
tihan eden ve kendilerine emrettigimde bana itaat etmeyen kimselerle
beni s1myan, davet ettigimde davetime icabet etmeyen kimselerle beni
mihnete dii~iiren Allah'a hamdolsun. Hayret ediyorum, Muaviye, baz1
kab ve baya~ adamlan davet e'diyor, onlar onun davetine icabet ediyor-
lar. Oysa Muaviye, onlara hi9 bir ba~~ta bulunmuyor ve yardlmda et-
miyor. Ama buna ragmen senede iki ya da ii9 kez diledigi yere gitme hu-
susunda ona icabet ediyorlar. Ben sizi davet ediyorum, sizler aklll1 kim-
selersiniz, ba~~lara ve yarillmlara mazhar kimselersiniz. Buna rag-
men yanrmdan aynhp gidiyor, bana isyan ediyor ve bana k~1 muhale-
fette bulunuyorsunuz. Bu ne i~tir?»
Malik b. Ka'b el-Evsi, kalklp insanlan Hz. Ali'nin emrine uymaya,
buyruklanm dinlemeye ve kendisine itaatta bulunmaya davet etti.
2.000 ki~i onun bu ~agnsma icabet etti. Hz. Ali de bu ~agnya icabet
edenlerin b~ma Malik b. Ka'b'1 komutan yapb. Bunlar be~ giin siireyle
yol aldllar. Bu srrada M1s1r'dan Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'in ya-
nmda yer alm1~ olan bir grup gelerek M1s1r'daki hadiseleri, Hz. Ebu Be-
kir'in oglu Muhammed'in nas1l oldiiriildiigunii, Amr b. As'm oraJl nasll
ele ge~irdigini, Hz. Ali'ye bildirdiler. Hz. Ali de Malik b. Ka'b'a haber
gondererek onu yoldan geri ~evirdi. <;unkii onlann M1s1r'a ul~madan
once ~amhlann kendilerine bir tuzak kurmalanndan korktu.
Irakhlar, Hz. Ali'ye muhalefet etmeye ba~lailllar. Emirlerine uy-
madllar. Yasaklanna riayet etmediler. Ona ba~ kaldlrdllar. Hiikiimle-
rine, sozlerine ve ve fiillerine alilln~ etmediler. <;unkii cahildiler. Alnl-
lan kltb. Kaba ve kab kimselerdi. <;oklan facir ve giinahkarill. Bunun
iizerine Hz.Ali, Basra'daki valisi lbn Abbas' a,bir mektup gondererek
Irakl1lardan gordiigu muhalefet ve inaill ~ikayet etti.lbn Abbas da ona
bir teselli mektubu gonderdi. Hz. Ebu Bekir'in oglu Muhammed'in ol-
496 IBNKESlR

diiriilmesinden otiirii taziyetlerini sundu. lnsanlardan gordiigu anla- bir:

Yl~srzhga sabretmesini, kotiiliiklerine tahammiiLetmesini soyledi. Al- b.l
lah'm sevabmm diinyadan daha haYlrh olaca~ru ona ifade etti. Bundan gii~
sonra tbn Abbas, Basra'dan kalklp KUfe'de bulunan Hz. Ali'nin yaruna nrl
gitti. Yerine de Ziyad'l vali vekili olarak brrakh. lid
0 esnada Muaviye, Abdullah b. Amr el-Hadremi ile birlikte bir mek- gel
tubu Basralllara gondererek onlan, Amr b.As'm hakem olarak verdigi lad
hiikme uymaya davet etti. Abdullah b. Amr el-Hadremi, Basra'ya geldi- fa 1
ginde Beni Temim kabilesinin yaruna konuk oldu. Onu himaye etttiler. mt
tbn Abbas'm vekili ohm Ziyad da ona ~r harekete ge~ti. Ziyad, Abdul- du:
lah b. Amr el-Hadremi'ye kar~r A'yun b. Dabia'Y.l bir cemaatla birlikte di.
gonderdi. Bunlar gidip sava~hlar. A'yun b. Dabia oldiiriildii. Ziyad da
tbn Abbas'm aynh~mdan sonra Basra'da meydana gelen hadiseleri bir lar
mektupla Hz. Ali'ye bildirdi. 0 esnada Hz. Ali, Cariye b. Kudame et- lar
Temimi'yi elli ki~iyle birlikte kavmi olan Beni Temim kabilesine gon- Si2
derdi. Onunla birlikte onlara hitaben yazmr~ oldugu bir mektubu da ~k
gondermi~ti. Bunun iizerine Beni Temim kabilesinin ~ogu Abdullah b. lar
Amr el-HadTemi'den vaz ge~tiler. Onu yarrumsrz brrakhlar. Cariye de ad:
iizerine yiiriidii. Onu ve beraberindeki adamlan, bir evde ku~atma alh- ni
na alru. Beraberindeki adamlar, klrk veya yetmi~ ki~iydiler. Cariye, on- de
larm su~lanm beyart edip mazeretlerini dinledikten, onlan uyanp kor- ~:k
kuttuktan sonra hareketlerinden vazge~memeleri iizerine onlan ate~le . Bi:
yaktr. ad
grr
FASIL ole
ler
lbn Cerir'in sahih bir rivayette anlathgrna gore Hz. Ali, hicretin ki~
otuzsekizinci senesinde Nehrevanhlarla sava~mr~trr. Hirris b. R~id
en-Naci, bu senede Hz. Ali'ye ba~ kalrurmr~b. Hirris'in beraberinde ken- da
di kavmi olan Beni Naciye kabilesinden 300 ki~i varru. Hirris ve berabe- Be
rindekiler, Kufe'de Hz. Ali ile birlikteydiler. Hirris, bir giin Hz. Ali'nin git
yanma gelip ona ~oyle demi~ti: ffi(
- Ey Ali, vallahi arhk senin emrine itaat etmeyecek, arkanda na- lru
maz kllmayaca~m. Yann da senden aynhp gidecegim. ra
- Anan seni kaybetsin. Boyle yaptrgm takdirde Rabbine asi olm~, at:
ahdini bozmu~ olur ve sadece kendine zarar vermi~ olursun. Ni~n bOyle Fa
yapryorsun? od
- Ciinkii sen kitabm hiikiimleri hususunda ba~kasrm hakem tayin
ettin. t~ ciddiyete gelince hakkl tutmakta aciz kalrun.Zalim bir toplulu- sa
ga meylettin. Ben, seni klmyorum, senden intikam alaca~m. Hepimiz m
sana m uhalifiz. lal
Bu kon~madan sonra Hirris, arkada~lanrun yaruna doniip onlarla sa
 BDYOK ISLAM TARIHI 497

birlikte Basra beldesine dogru harekete ge~ti. Hz. Ali de pe~lerine Makil
b. Kays'1, sonra da Halid b. Madan et-Taf'yi gonderdi. Halid, din dar,
gi.i~lii, kuvvetli ve salih bir kimseydi. Hz. Ali, Halid b. Madan'1 yola CJ.ka-
nrken Makil'in sozlerini dinlemesini ve ona itaat etmesini emretti. Ha-
lid ve beraberindekiler, Makil'le bulu~unca birle~ip tek bir ordu haline
geldiler. Sonra Hirris ve arkada~lanmn pe~ine dii~ti.iler. Aramaya ba~­
ladilar. Ram Hiirmiiz daglanna vardilar. Hirris ve adamlanna k~1 sa-
fa dizildiler. Makil b. Kays, birliginin sag cenahma Yezid b. Dabbf'yi ko-
mutan yapti. Kendisi de beraberindeki Araplarla birlikte sag cenahta
durdu. Kendisine tabi olan Kiirtleri ve daghlan da sol cenaha yerle~tir­
di. Makil b. Kays, ilerleyip askerlerine hitaben f?oyle bir nutuk irad etti:
«Ey Allah'm kullan! Kar~1mzdaki adamlara once siz vurmaym. On-
lar sav~a baf?lamadik~a siz ba~lamaym. Gozlerinizi yumun. Konu~ma­
lanmzi azaltm. Kendinizi vurmaya ve m1zraklamaya konsantre edin.
Size bu vesileyle sevap verilecegini miijdeliyorum. <;unkii sizler, dinden
pkan bir firkayla, hara~ vermeyen daghlarla sava~maktasm1z. Hirsiz-
lar ve Kiirtlerle sava~maktasm1z. Size sald1nld1~nda sizler de tek
adam gibi hep birlikte ~iddetlice saldinn.» Bundan sonra Makil, binegi-
ni iki defa hareket ettirdi. U~iinciide dii~mana kar~1 saldinya ge~ti. Biz
de onunla birlikte topluca salmrmk. Allah'a yemin ederim ki o, dinden
Cikanlar kar~1m1zda bir saat dahi dayanamadilar. Sonra ka~1p gittiler.
Biz de o ayak taklmlanm ve Kiirtleri oldiirdiik. Onlardan 300 civannda
adam oldiirmii~tiik. Hirris de yenik diif?iip ka~IDlfil, lsrafmmtlkasma Sl-
~niDif?tl. Orada kavminden ~ok saJida adam vardi. Adamlan ona tabi
oldular. Hz. Ali taraftarlan, onu ve adamlanm Sifu'l-Bahr'da Oldiirdii-
ler. Hirris'i Numan b. Sahban oldiirdii. Bu savaf?ta Hirris'le birlikte 170
ki~?i oldiiriildii.
~a'bf dedi ki: Hz. Ali, Nehrevanllian oldiiriince kavminden ~ok SaJI-
da adamlar ona muhalefet ettiler. Etrafindaki saflar ~oziintiiye ugradi.
Beni Naciye kabilesi, ona muhalefete ba~lad1. lbn Hadremf, Basra'ya
gitti. Daghlar ahidlerini bozdular. Hara~ odemekte olanlar hara~ ode-
memeye ba~ladliar. Oradaki vali Sehl b. Hanifi Fars diyanndan kovdu-
lar. Bunun iizerine lbn Abbas, Hz. Ali'ye Ziyad b. Ebihi'yi oraya vali ola-
rak atamas1 tavsiyesinde bulundu.Hz. Ali de Ziyad'i oraya vali olarak
atadi. Ziyad, hicretin otuzdokuzuncu senesinde biiyiik bir toplulukla
Fars diyanna vali olarak gitti. Onlan zorladi ve nihayet onlar da harac
odemeye baf?ladilar.
lbn Cerir ve digerleri dediler ki: Hicretin otuzsekizinci senesinde in-
sanlara Mekke valisi Kusem b. Abbas haccettirdi. Kusem'in karde~i
Ubeydullah b. Abbas, Yemen valisi idi.Yine bunlann karde~leri Abdul-
lah da Basra valisi idi. Temman b. Abbas ise Medine valisi idi. Hora-
san'da Halid b. Kurre el-Yerbuf vali idi. Baf?ka bir rivayete gore Horasan
B. ISLAM TARIHl, C.VII, F.32
498 lBNKEStR

valisi lbn Ebzi idi. M1s1r diyanna gelince oras1 Muaviye'nin hiikmu alti- SE
na girmif?ti. Muaviye, oraya Amr b. As'l vali olarak atami§b. ol
m
HiCRETiN OTUZSEKiZiNCi SENESiNDE VEFAT EDEN h
$AH$iYETLER yi
si
SEHL B. HANiF n:
~
Bu zatm soy kutugu §oyledir: Sehl b. Hanifb. Vahib b. Alim b. Salebe z:
el-Ensari el-Evsl. Bedir sava§rna kabl<h. Uhud sava§mda sebat etti. Di- ir
ger gazvelerde de haZir bulundu.Hz. Ali'nin arkada§Iy<h. Onunla bera-
ber biitiin savaf?lara i!?tirak etti. Yalmz Cemel sava§mda haz1r bulun- v:
:rpa<h. ¢unku o zaman Hz. Ali, onu Medine'de vali olarak b1rakmi§b.
Sehl b. Hanif, hicri otuzsekizinci senede Kufe'de vefat etti. Cenaze na- d:
maZim Hz.Ali klld1rdi. Namazrnda bef? ya da alb tekbir al<h. Sehl'in Be- k
dir savaf?ma kablan sahabelerden oldugu soylenmif?tir. d
d
SiNVAN B. BEYDA a:
Sl
Bu zat, Sehl b. Beyda'nrn kardef?idir. Biitiin savaf?lara i!?tirak etmi§- ol
tir. Hicri otuzsekizinci senenin ramazan aymda vefat etmi§tir. Qoluk d
~ocugu yoktu.

SUHEYB B. SiNAN B. MALiK

h
"er-Ruml'' diye bilinir. Yemenlidir. Kiinyesi Ebu Yahya b. Kasid'dir. n
Babas1 veya amcas1 Kisra'ya bagh Eyle valisi idi. Bunlann evleri Mu- k
sul'da Dicle kiYisrnda idi. F1rat kiYisrnda oldugu da soylenir. Rumlar,
bunlann beldelerine baskin yapmlf? ve kii~iik ya§ta Siiheyb'i esir almi§-
lar<h. Bir sure Rumlann yamnda kalmif?, sonra Beni Kelb kabilesi onu
satm almif?, Mekke'ye gotiir, Abdullah b. Ciid'an onu Beni Kelb kabile-
sinden satm alarak azad etmi~ti. Bir sure Mekke'de kalmif?b. H
RasUlullah (s.a.v.)'m biseti esnasmda iman etti. islfuniyet'in ilk za- B
manlannda aym giinde Ammar b. Yasir'le birlikte Miisluman olm~tu. rr
Kendilerinden once otuz kiisur adam da islfun'a girmif?ti. Siiheyb, Allah d
yolunda i~kence goren miistazaflardan<h. Rasulullah (s.a.v.), hicret et- I-l
tiginde Siiheyb, ondan birka~ giin sonra hicret yolculuguna ~Ikm~ yolda tE
iken miif?riklerden bir topluluk onu yakalayarak hicretten vaz geprmek d
istemif?lerdi. Siiheyb, onlarm bu ama~lanm farkedince oklugunu ~Ika­ E
rarak i~indeki oklan online sermif? ve kendisini geri ~evirmek isteyenle- n
re hitaben f?Oyle demif?ti: t1
«Allah'a yemin ederim ki, benim sizden ~ok daha iyi ok atan bir kim-
 BDYUK IsLAM TAHIHI 499

se oldugumu bilmektesiniz.Yine Allah'a yemin ederim ki, oniimdeki §U

oklardan her biri ile sizlerden bir adam1 oldiirmedik~e beni ele ge~re­
mezsiniz. Oklanm tiikendikten sonra klhcrmla size kar§I sava§Ir ve ni-
hayet oldiirilliiriim. Eger mal pe~inde iseniz mahmm yerini size soyliye-
yim. Benim mahm falan yerde gomiiliidiir.» Malmm gomiilii oldugu yeri
soylemesinden sonra o mii~rik topluluk, Siiheyb'i b1rak1p dondiiler ve
mahru gomiilii oldugu yerden pkanp alilllar. Siiheyb, Medine'ye ula§b-
~nda Rasulullah (s.a.v.):«Ebu Yahya (yani Siiheyb) al1~ veri§inde ka-
zan~h oldu.» dedi. Cenab-1 Allah da onun hakklnda §U ayet-i kerimeyi
inzal buyurdu:
«insanlar arasmda, Allah'm nzasm1 kazanmak i~in can1ru verenler
varillr. Allah kullanna kar~1 ~efkatlidir." (cl-Bakara, 207.)
Siiheyb, Bedir, Uhud ve miiteakip gazvelere kabldi. Orner, vurulup
da kendisinden sonraki halife se~imi i~in alb ki~ilik §Ura meclisini te§-
kil ettigi zaman Siiheyb, Hz. Osman halife se~linceye kadar namaz kil-
dirdi. Hz. Omer'in cenaze namazm1 o kilchrdi. (:iinkii Hz. Omer'in arka-
da§Iydi. N e uzun ne de k1sayd1. Ka~lan biti~ikti. Giir sa~hydi. Dilinde
a~1n derecede Acem aksan1 vard1. Son derece dindar ve faziletli bir §ah-
siyet olmakla birlikte §akac1, mizah~1 ve ne~eli bir kimseydi. Rivayet
olunduguna gore Rasulullah (s.a.v.), onu, gozlerinden biri agndi~ hal-
de taze bir salatahk yerken goriince ~oyle demi~ti:
-Gozlerin agndi~ halde taze salatahk m1 yiyiyorsun?
-Ben bunu saglam goziimiin taraf1yla yiyiyorum.
Rasulullah (s.a.v.), onun bu cevab1 kar~1smda giilmii§tii. Siiheyb,
hicri otuzsekizinci senede Medine'de vefat etti. Hicri otuzdokuzuncu se-
nede vefat ettigine dair zaYJfbir rivayet de vard1r. Vefat ederken yetmi§
kiisur ya~mdayd1.

HZ. EBU BEKiR ES-SIDDIK'IN OGLU MUHAMMED

Bu zat, Peygamber Efendimiz'in sagh~nda Veda hacc1 esnasmda

Harem'de bir aga~ altmda dogdu. Anas1, Esma binti Umeys'tir. Hz. Ebu
Bekir, can ~eki~irken Esma'nm kendisini YJkamasiru vasiyet etmi§, Es-
ma da onu ylliami§b. Esma'run tiddeti sona erince Hz. Ali onunla evlen-
di. Boylece Muhammed de Hz. Ali'nin kuca~nda biiyiidii. Halife olunca
Hz. Ali, onu Kays b. Sa'd b.Ubade'den sonra M1srr'a vali olarak atadi.Ni-
tekim bunu onceki sayfalarda da anlatm1~bk. Hicri otuzsekizinci sene-
de Muaviye, Amr b. As'1 M1s1r'a gonderdi. Amr da M1s1r'I Muhammed b.
Ebi Bekir'in elinden aldi ve Muhammed'i oldiirdii. Bunu da onceki say-
falarda soylemi§tik. Oldiiriiliirken Muhammed, otuz ya§mdan kii~iik­
tii. Allah, ona rahmet etsin ve ondan raz1 olsun.
500 IBNKES1R

ESMA B1NT1 UMEYS

Bu hammm soy kutugu ~oyledir: Esma binti Umeys b. Mabed b.Ha-

ris el-Hasamiye. Mekke'de Musltiman oldu. Kocas1, Cafer b. Ebi Talib'le
Habe~istan'a hicret etti. Yine onunla birlikte Hayber'e gitti. Kocas1 Ca-
fer'le evli iken Abdullah, Muhammed ve Avn admda u~ erkek ~ocuk do-
gurdu. Cafer, Mu'te'de oldtirtiltince Ebu Bekir es-S1druk onunla evlendi.
Bu evlilikten de Ebu Bekir'in oglu Muhammed'i dogurdu. Muhammed,
M1s1r'a vali oldu. Hz. Ebu Bekir vefat edince Hz. Ali, Esma ile evlendi. V1
Bu evlilikten de Yahya ve Avn admda iki ~ocuk dogurdu. Esma, Meymu- hi
ne binti Haris'in klz karde~idir. Meymune, Peygamber (s.a.v.) Efendi- kt
miz'in zevcelerindendir. Meymune ile Esma, anadan tarafkarde~tiler. y:
Esma, ayru ~ekilde Hz. Abbas'm z~vcesi Ummu Fadl'm da ana bir karde- di
~idir. Esma'mn ana bir dokuz klz karde~i vard1r. Yine Esma, Hz. Ab- hi
bas'm Emmare arundaki klz ~~ugunun annesi Selma binti Umeys'in de gi
klz karde~idir. ef
lC
N
di
h.
d:
n
li
b1
y:
~(
h
p.
h
n
n
h
ci
r1
h

v
k
t;
k
y
 H1CRET1N OTUZDOKUZUNCU SENES1

Bu senede Muaviye, ~ok sa)Tlda askeri techiz ederek Hz.Ali'ye bagh

vilayetlere gonderdi. Zira Muaviye, Amr b. As'm, Ebu Musa el-E~'arl ile
birlikte Hz. Ali'yi halifelikten azletme hususunda ittifak ettikten sonra
kendisini halifelige nash etmesinden dolaYI halifeliginin kritik a~ama­
ya girdigini gordii. 1nancma gore itaat edilmesi gereken halife kendisiy-
di. Aynca Irakhlardan te~ekkiil eden baz1 ordularm ve askeri birliklerin
bi~ok hususta kendisine itaat etmediklerini, emrine uymaruklanru da
gordii. Durum bu merkezde iken amac1 olan halifelik ve otoriteyi elde
edemiyecegini dii~iindii. Oysa halifelige kendisinin daha laYik oldugu
iddiasmdayd1. Bu senede Muaviye'nin gonderdigi komutanlardan biri
Numan b. Be~ir'di. Bunu 2000 siivariyle birlikte Aynu't-Temr'e gonder-
di. Burada Hz. Ali'ye bagh 1000 siivarinin komutaru Malik b. Ka'b el-Er-
habi bulunuyordu. Bunlar, ~amhlann gelmekte olduklanm duyunca
da~ldliar. Malik b. Ka'b'm etrafinda sadece 100 ki~i kalru. Malik, bu du-
rumu Hz. Ali'ye bildiren bir mektup gonderdi. Hz. Ali de insanlara, Ma-
lik b. Ka'b'm etrafmda toplanmalan ~agnsmda bulundu. Ancak onlar,
bu ~agnya icabet etmekte a~r davranrular. Malik'in yanma gitmek i¢n
yap1lan ~agnya kulak asmarular. Bunun iizerine Hz.Ali, kalklp onlara
~oyle bir nutuk irad etti. «Ey Kille halkl! ~amhlann miifrezelerinden
her bir miifrezenin iizerinize gelmekte oldugunu duyunca eylerinize ka-
panlp kap1lanmZI iizerinize kilitliyorsunuz. Tlpkl kelerin deligine; sirt-
lanm da inine girip kapanmas1 gibi evlerinize kapamyorsunuz. Aida-
nan ki~i, vallahi sizin aldatb~mzrur. Sizden aynlan kimse, asian paJI-
m kazan1r ve zafer bulur. Qagn esnasmda hiirlerden soz edilmez. Kur-
tulu~ arunda da giivenilir karde~ler yoktur. lnna lillah ve inna ileyhi ra-
ciun. (Dogrusu biz Allah'a aidiz ve biz ona doniiciileriz.) Sizden neyi go-
rebildim ki? Gormeyen korler, konu~mayan dilsizler, i~itmeyen sa~r­
lar! 1nna lillah ve inna ileyhi raciun!»
Numan b. Be~ir, onlara kar~1 salrunya ge~ti, ~iddetli bir ~ekilde sa-
va~tllar.Malik b.Ka'b'm yanmda 100 adam varru. Klh~lanmn klnlanru
klnp sava~maya ba~lam1~larru. Onlar, bu halde iken Mihnefb. Sii.leym
tarafindan kendilerine elli ki~ilik bir takviye kuvveti geldi. Bu takviye
kuvvetin komutan1 Mihnefin oglu Abdurrahman'ru. ~amhlar, bu takvi-
ye birliginin geldigini goriince biiyii.k bir takviye birliginin geldigini sa-
502 IBNKESIR

narak ka~p gittiler. Malik b. Ka'b da onlan kovalamaya ba~la<h ve on-

lardan i.i~ ki~iyi oldi.irdi.i. Digerleri yollanna devam edip gittiler ve
ama~lanna eremediler. l]

Yine bu senede Muaviye, Si.ifyan b. Avf1 6.000 ki~ilik bir birligin ba- k
~mda Heyt ~ehrine baskm yapmak i.izere yola ~Ikard.I. Heyt ~ehrinin ~i­ I
ni tamamla<hktan sonra Enbar'a ve Medain'e gitmesini tenbihledi. Si.if- 0
yan b. Avfyola ~ktl. Heyt ~ehrine vannca orada kimseyi goremedi. Son- k
ra Enbar'a gitti. Orada Hz. Ali'ye bagh 500 ki~ilik silahh bir birlik var<h. li
Bunlar da~hp gittiler. Geride sadece 100 ki~i kal<h.Bunlar saYlca az oJ..
makla birlikte yine de Sufyan b. Avfla sava~blar. Sabredip dayand.Ilar.
Nihayet komutanlan E~res b. Hassan el-Belevi oldi.iri.ildi.i. Oldi.iri.ili.ir-
ken yanmda otuz kadar arkada~1 vard.I. Sufyan b. Avfm askerleri, En- 0
bar'da ele ge~irdikleri mallan ahp $am'a dondi.iler. Hz. Ali, bu durum- l]

dan haberdar olunca bizzat yola ~kti. Nahile'ye gelip konakla<h. Orada- y
kiler kendisine ~oyle dediler: «Ey mi.i'minlerin emiri, bu i~i senin yerine F
biz yapahm.» c
Hz.Ali: «Vallahi siz ne benim i~imi gorebilirsiniz ne de kendi i~inizi
gorebilirsiniz.» dedi ve $amhlann (Si.ifyan b. Avfbirliginin) pe~ine Sa'd e
b. Kays'1 gonderdi. Bu zat yola ~kti, onlan takibe ba~lad1. Nihayet I
Heyt'e vard1~ halde onlan yakalayamad.I, geri dondi.i. d
Bu senede Muaviye, Abdullah b. Mes'ad'a el-Fezari'yi 1700 ki~ilik 1l
askeri bir birlikle Teyma'ya gonderdi. Toph1yaca~ zekatlan ~oldeki be- d
devilere da~tmas1m, sonra Medine, Mekke ve Hicaz'a gelmesini emret- y
ti. Abdullah b. Mes'ada da bu emir i.izerine Teyma'ya gitti. Etrafinda ~ok 1l
saYida adam topland1. Hz. Ali, bu durumdan haberdar olunca Mi.iseyyeb t
b. Necibe el-Fezari'yi 2000 ki~ilik bir askeri birlikle oraya gondendi. Bu s
iki birlik Teyma' da kar~1la~blar. Gi.ine~in zevali esnasmda ~iddetli bir d
~ekilde sava~tllar. Mi.iseyyeb b. Necibe, ibn Mes'ada'ya sal<hr<h. Ona i.i~ v
darbe vurdu. Onu oldi.irmek istemiyordu. Aksine ona: «Kurtulmaya c
bak, kurtulmaya bak!>> diyordu. ibn Mes'ada da kendi kavminden bir c
grupla oradaki bir kaleye s1~nru. Geride kalan askerleri de ka~p $am'a I
gittiler. Bedeviler de Mi.iseyyeb b. Necibe'nin toplad.I~ zekat develerini s
yagmalaYIP goti.irdi.iler .Mi.iseyyeb b. Necibe, onlan i.i~ gi.in si.ireyle ku- (

~atma altmda tuttu. Sonra kap1ya odun atlp ate~e verdi. Kaledekiler ol- I
mek i.izere olduklanm hissedince bur~lardan a~a~ya egilip seslendiler. (

Kendilerinin de Mi.iseyyeb'in kavminden olduklanm soylediler. Bunun s

i.izerine Mi.iseyyeb, onlara ac1yarak ate~i sondi.irdi.i. Gece olunca da kale s
kap1sm1 a~b, onlar da korkudan ka~p $am'a gittiler.
Abdurrahman b. $ebib, Mi.iseyyeb b. Necibe'ye: «Yola revan ol, onla-
n yakala.» dedi. Ancak Mi.iseyyeb, «Hayrr, bu olmaz» deyince Abdurrah- }
man:«Mi.i'minlerin emirine hile yaptm, bunlarla antla~ma yaptm.» de- i
di.
 BiJYOK ISLAM TARlHl 503

Bu senede Muaviye, Dahhak b. Kays'1 3.000 ki~i ile yola pkardl. Hz.
Ali'nin askerlerinin bulundugu yere salillrmasm1 emretti. Hz. Ali de bu-
na k~1hk olarak Hicr b. Adiy'yi 4.000 ki~ilik bir askeri birlikle yola p-
kardl. Kendilerine masraf olarak ki~i ba~ma elli dirhem har~hk verdi.
Bu iki askeri birlik, Tedmi.ir'de karf?llaf?tllar. Dahhak'm adamlanndan
oridokuz ki~i, Hicr b. Adiy'nin adamlanndan da iki ki~i oldiiriildu. Gece
karanh~ ~okunce bunlar da~hp gittiler. Dahhak da arkadaf?lanyla bir-
likte kapp ~am'a dogru gitti.
Bu senede Muaviye, bi.iyuk bir ordunun baf?mda yola pkb. Dicle'ye
kadar gitti. Sonra geri dondu.
Bu sene Ebu Talib oglu Ali (r.a.), Ziyad b. Ebihi'yi Fars diyanna vall
olarak atadl. Farshlar, hara~ vermeye ve Hz. Ali'nin emrine itaata ya-
na~mamlf?lardl. Bunun sebebi de lbn Hadremi ve arkada~lannm Cari-
ye b. Kudame tarafmdan bulunduklan evde yakllmalanyill. Bu yiizden
Farshlar, hara~ vermemif? ve itaat Wf?ma pkmlf?lardl. Nitekim bunu on-
ceki sayfalarda da anlatmlf?tlk.
Cariye b. Kudame'nin lbn Hadremi ile arkadaf?lanm bulunduklan
evde yakmas1 hadisesi i.ilkede duyulunca bir~ok kimsenin kalplerinde
Hz. Ali'ye k~1 bir ~i.iphe meydana geldi. Ona karf?l muhalefet saflarm-
da yer aldllar ve bu beldelerin ahalisinin ~ogu da hara~ vermeye yana~­
madllar. Ozellikle Farshlar inatlaf?arak valileri Sehl b. Hanifi aralarm-
dan ~1kanp kovdular. Hz. Ali de Farshlann baf?ma kimi vali olarak ata-
yaca~ hususunda etrafmdakilere damf?b. lbn Abbas ile Cariye b. Kuda-
me, Fars1lann ba~ma vali olarak Ziyad b. Ebihi'yi atamasm1 tavsiye et-
tiler. Onun saglam gori.if?lii ve siyasetten anlayan bir kimse oldugunu
soylemeleri uzerine Hz. Ali: «Oyleyse Ziyad, Farshlann valisi olsun.»
dedi ve onu Fars ve Kirman f?ehirlerinin valiligine ataill. Onu 4.000 su-
vari ile oraya gonderdi. 0 da bu senede Fars ve Kirman vilayetlerine gi-
derek ahaliyi itaat altma alru. Hara~lanm ve i.izerlerindeki haklan ode-
diler. Tekrar itaat altma girip buyruklan dinlemeye baf?ladllar. Ziyad b.
Ebihi de onlan adalet ve e'manetle idare etti. Oyle ki, o beldelerin ahali-
si: «Yumuf?akllk ve idarecilikle gelecege dair ileri goru~luli.ik hususun-
da bu Arap (Ziyad) kadar Enuf?irvan Kisra'ya benzer baf?ka birini gore-
medik.» demif?lerdi. Onun adaleti, ilim ve keskin goruf?u sayesinde o bel-
delerdeki huzursuzluklar giderildi. Di.izen sagland1. Beytu'l-mal i~in
saglam bir kale edinildi. Oras1 Ziyad kalesi olarak biliniyordu. Daha
sonra Mansur Elif?keri oraya ordugah kurunca ''Mansur kalesi" denme-
ye ba~lanill.
Vakidi dedi ki: Bu senede Ebu Talib oglu Ali, Abdulllah b. Abbas'1
hac i~in Mekke'ye gonderdi. Muaviye de Yezid b. Sahbere er-Ruhavi'yi
insanlara haccettirmesi i~in Mekke'ye gonderdi. Bu ikisi Mekke'de kar-
§lla~bklannda ~eki~tiler. Her biri digerinin hac emirligi yapmasma n-
504 IDNKES1R

za gostermedi. Neticede ~eybe b. Osman b. Ebu Talha el-Hacibinin hac

emirligi yapmas1 hususunda anla~maya vardilar. 0 da bu anla~ma iize-
rine insanlara haccettirdi ve hac mevsimi boyunca onlara namaz klldlr-
dl.
Ebu Hasan el-Medaini dedi ki: Hz. Ali'nin halifeligi siiresince Ab-
dullah b. Abbas, hac mevsiminde Mekke'de haz1r bulunmadl. Ashnda
Yezid b. Sahbere'nin hac emirligi hususunda kendisiyle ~eki~tigi ki~i
Kusem b. Abbas'br. Bunlar, sonunda ~eybe b. Osman'm hac emirligi
yapmas1 hususunda anla~maya varmi~lardi.
lbn Cerir dedi ki: Hicretin otuzdokuzuncu senesinde Hz. Ali'nin ~e­ ol:
hirlerdeki valileri, otuz sekizinci senedeki valileri idiler. Yalmz lbn Ab- Zi
bas Basra'dan Kufe'ye gitmi~, yerine Basra'da Ziyad b. Ebihi'yi vekil bi- ye
rakmi~ti. Sonra Ziyad da hicretin otuzdokuzuncu senesinde Fars ve Kir-
man valiliklerine atanm1~b ki, bunu onceki kis1mlarda da nakletmi~­ k~
tik. dl
E;
H!CRETiN OTUZDOKUZUNCU SENES!NDE VEFAT EDEN Pl
~AHS!YETLER K

SA'D EL-KURAZI n1
til
· Bu zat, Rasulullah (s.a.v.)'m zamanmda Kuba Mescidinin miiezzin- m
ligini yap1yordu.Hz. Orner halifelige ge~ince onu Mescid-i Nebevinin
miiezzinligine tayin etti. Bu ki~i, aslen Ammar b. Yasir'in azadhs1 idi. bl.
Bayram giinlerinde Hz. Ebu Bekir'in, Hz. Orner ve Hz. Ali'nin oniine
kurban etmeleri i~n ke~iyi getiren ki~i bu idi. Miiezzinlik, uzun siire bu le,
zatm ziirriyetinin uhdesinde kaldi.
gt
UKBE B. AMR B. SA'LEBE gi
D
Bu zatm kiinyesi Ebu Mesud'dur. Bedir sava~ma katilmi~hr. Yal- yc
niz Bedir suyunun ba~mda durmu~, sava~a i~tirak etmemi~tir. Sahih m
olan kavil budur. Akabe bey'atmda haz1r bulunmu~ olup sahabelerin m
onde gelen ~ahsiyetlerindendir. Hz. Ali, S1ffin ve diger yerlere giderken bE
Kufe'de yerine vekil olarak bu zati b1rakmi~br. k1
or
 H1CRETlN KIRKINCI SENESt

tbn Cerir dedi ki: Bu Yil i~inde Muaviye, Amir b.Liiey kabilesinden
clan Biisr b. Ertat'1 3.000 ki~ilik bir kuvvetle Hicaz'a dcgru ycla ~kardl.
Ziyad b. Abdullah el Bekkarl, Avane'nin bu hususta ~oyle dedigini riva-
yet etmi~tir:
«Muaviye, hakemlerin hiikmetmelerinden scnra Beni Amir b. Liiey
kabilesinden clan Biisr b. Ertat'1 bir askeri birlikte ~am' dan ycla ~kar­
<h. Bunlar, Medine'ye vardliar. Medine'de c zaman Hz. Ali'ye bagh Ebu
Eyyiib valilik yapmaktay<h. Ebu Eyyiib, bunlann gelmeleri iizerine ka-
~p Kufe'de bulunan Hz. Ali'nin yanma var<h. Biisr de Medine'ye girdi.
Kimse cnunla sava~mad1. Minbere ~1klp ~oyle seslendi:
«Ey Dinar, ey Neccar, ey Ziireyk (Bunlar Ensar ailelerinin biiyiikle-
rinin isimleri idi). Ey Ceddim ey ceddim, dun sana burada bey'at etmi~­
tim. Fakat bugiin sen neredesin?» (Boyle demekle Hz. Osman'1 kasdet-
mi~ti) Bu ~ekilde hitap ettikten scnra sozlerini ~oyle siirdiirmii~tii:
«Vallahi eger Muaviye bana tavsiyede bulunmu~ clmasayd1, ben
burada kaqlla~h~m ~ccuklan dahi oldiirecektim.»
Boyle dedikten scnra Medinelilerle bey'atla~b ve Beni Seleme kabi-
lesine haber gondererek ~oyle dedi:
«Vallahi bana Cabir b.Abdullah'l teslim etmediginiz miiddet~e can
giivenliginiz soz kcnusu degildir. Ve sizin bey'atm1z1 de kabul etmeyece-
gim.» Bunun iizerine Cabir b. Abdullah, Rasulullah (s.a.v.)'m hamnn
Ummii Seleme'nin yamna vanp ~oyle demi~ti: «Bu kcnuda ne dii~iinii­
ycrsun? Boyle bir bey'ab yapmak ger~ekten dalalettir. Fakat oldiiriil-
mekten de kcrkuycrum.» Ummii Seleme ~oyle demi~ti: "Bence bey'at et-.
men uygun clur. Ben ~ahsert cglum Omer'e ve damad1m 1bn Zem'a'ya
bey'at etmeleri i~in ogut verdim.» Abdullah b. Zem'a, Ummii Seleme'nin
k1z1 Zeynep'in kccas1 idi. Bunun iizerine Cabir gidip Biisr'e itaat etti,
cnunla bey'atla~h.
Biisr, Medine'de baZI evleri Yikbktan scnra Mekke'ye gitmi~,crada
bulunan Ebu Musa el-E~'arl oldiiriilmekten kcrkmu~tu. Biisr, cna ~oyle
demi~ti: «Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m arkada~m1 Oldiirecek degilim.»
Boyle dedikten scnra Ebu Musa'Yl serbest b1rakm1~b. Ebu Musa, daha
once Yemenlilere bir mektup gondererek Muaviye yanmdan bir suvari
birliginin bu taraftara gelmekte cldugunu ve cnun hakimiyetini kabul
506 lBNKESlR

etmeyenleri oldiirecegini bildirmif?ti. Sonra Busr, Yemen'e gitti. Orada d~

Abdullah b. Abbas, valilik yapmaktay<h. Biisr'iin gelmekte oldugunu
duyunca Hz. Ali de Yemen'e Abdullah b. Abdullah b. Meddan el-Havi'yi ye
vali olarak atad1. Biisr Yemen'e girince Abdullah'1 ve oglunu oldiirdii. B:
Sonra Ubeydullah b. Abbas'm yiikiine rastlad1. Yiikiiniin ipnde Ubey- ra
dullah'm Abdurrahman ve Kusem a<hnda iki kii~iik oglunu gordii. Onla- dE
n da oldiirdii. Anlaill<h~na gore Biisr, bu seferinde Hz. Ali taraftarla- n;
nndan ~k saYida adam oldiirmiif?tiir. Bu, mef?hur bir haber olup megazi §€
ve siyer alimleri nezdinde de bilinen bir husustur. Ancak benim naza- m
nmda bu husus iizerinde diif?iinmek gerekir, dogrusunu yiice Allah da- dl
ha iyi bilir.» dE
Hz. Ali, bunu duyunca Cariye b. Kudame es-Sa'di'yi 2000 kif?ilik bir g(
kuvvetle ve arkasmdan Vehb b. Mesud'u da 2000 kif?ilik baf?ka bir kuv-
vetle Yemen'e gonderdi. Cariye, Necran'a ulaf?b~nda burada Hz. Os- lil
man'm taraftarlanndan bir grup adam1 oldiirdii. Bunu duyan Biisr ve
adamlan Yemen'den ka~blar. Cariye, Mekke'ye ulaf?mcaya kadar v~

Biisr'ii takip etti. Oraya vard1~nda Miisliimanlara: «Mii'minlerin emi- al

rine bey'at edin.>> diye seslenince Mekkeliler: «0 olmiif? bulunmakta<hr, nj
niye bey'at edelim?>> f?eklinde karf?Ihk verdiler. Cariye:«Ali'nin arkadaf?- Ia
lannm bey'at ettigi kimseye bey'at edeceksiniz.>> deyince onlar da kor- A
kularmdan bey'at ettiler.
Cariye b. Kudame, oradan Medine'ye gitmif?ti. 0 s1rada Medine'de
Miisliimanlara namaz kll<hran Ebu Hiireyre, Cariye'nin geldigini i§i-
tince oradan ka~p gitmif?ti. Cariye de:«Eger o kedi babasm1 gormli§ ol-
say<hm mutlaka boynunu vururdum.>> demif?ti. Sonra Medinelilere dO-
niip «Ali'nin oglu Hasan'a bey'at etmif?lerdi. Cariye, Medine'de on giin
kald1ktan sonra Kufe'ye dogru yola ~1klnca Ebu Hiireyre, geri gelip
Miisliimanlara namaz kll<hrmaya devam etmif?ti.
tbn Cerir dedi ki: Hicretin klrkmcr senesinde Ali ile Muaviye arasm-
da sava§m durdurulmas1 hususunda karf?1hkl1 yazi§malardan sonra
ate§kes yap1lru. Irak hakimiyeti Ali'ye, ~am hakimiyeti de Muaviye'ye
b1rakll<h. lkisinden biri digerinin iilkesine kar§I sal<hrmazhk sozii ver-
mi§ti. Sonra Ziyad lbn lshak'm ifadesine gore Muaviye, Hz. Ali'ye §Oyle
bir mektup gondermi§tir:
«Muhammed iimmeti birbiriri oldiirdii. Irak sana, ~am da bana ol-
sun.» Hz. Ali, bu teklifi kabul etti. Her biri digerine kar§l sal<hrmamaya
soz verdi. Ordular beldelerine gittiler. Diizen bu §ekilde sagland1.
lbn Cerir dedi ki: Bu senede tbn Abbas, Basra'dan ~klp Mekke'ye
gitti. Siyer alimlerinin ~ogunun ifadesine gore valiligi b1rakb. Diger ba-
Zilan ise bunu kabul etmeyerek onun, Ali ile Muaviye arasmda sulh ant-
la§masi yap1hncaya kadar Basra'da valilige devam ettigini soylemi§ler-
dir. Hatta onun sulh antla§mas1 esnasmda §ahid olarak bulundugunu
 BOYUK ISLAM TARlHI 507

da ifade etmil?lerdir.
lleriki sayfalarda da anlablaca~ gibi bunu kesin bir ifadP;·!~ soyle-
yenlerden biri de Ebu Ubeyde'dir. !bn Cerir, daha sonra !bn Abbas'm
Basra'dan ~1klp gidil?inin sebebini l?Oyle anlabr: tbn Abbas, bir gUn Bas-
ra kadls1 Ebu Esved ed-Di.ieliye tahkir edici sozler soylemil?. Ebu Esved
de bu durumu Hz. Ali'ye l?ikayet etmil? ve !bn Abbas'm kendisinin onu-
runu rencide ettigini bildirmil?ti. Aynca beyti.i'l-malm mallarmdan bir-
l?eyler ald1~m da ihbar etmil?ti. Bunun i.izerine Hz. Ali,lbn Abbas'a
mektup gondererek bu durumundan oti.iri.i onu klnami!? ve sorumlu ol-
dugunu bildirmil?tir. !bn Abbas da buna ofkelenerek Hz. Ali'ye ~u meal-
de bir mektup gondermi~ti:«Sen buraya diledigin bir adam1 vali olarak
gander. Ben buradan go~ecegim vesselam.»
Boyle dedikten sonra !bn Abbas, daJilan Beni Hilal kabilesiyle bir-
likte Mekke'ye gi tti. Kays kabilesinin tamam1 da onlara uyarak Bas-
ra' dan aynhp Mekke'ye gittiler. !bn Abbas, Basra'dan aynhrken kendi
valiJik maa!?Iyla ganimet payJarmdan birikep mallan beyti.i'J-maldan
air~ goti.irdi.i. Yola ~kb~ zaman b~kalan da onun pel?ine taklldllar. Be-
ni Ganem kabilesi yetil?iP onlan geri ~evirmek istediler; bu yi.izden ara-
lannda ~arp1!?ma meydana geldi. Sonra birbirlerinden el ~ektiler. !bn
Abbas da Mekke'ye girdi.
 m
di
ec

til
MU'MiNLERiN EMiRi HZ. ALi'NiN OLDURULMESl

Mu'minlerin emiri idi. Allah, ondan raZl olsun.l~leri sarpa sarml§,

ordusu da~lm1~, Irakhlar ona muhalefet etmi~, onunla birlikte ~amh­
lara kar~1 sava~a gitmekten geri durmu~lar, ~amhlann durumu kuv-
vetlenmi~, saga sola sald1rm1~lar, halifeligin hakemlerin hukmii gere-
gince Muaviye'nin hakkl oldugunu iddia etmi~lerdi. Qunku hakemler,
Hz. Ali'yi hilafetten hal edip Amr b. As da Muaviye'yi halifelige tayin
edince arbk ~amhlar, Muaviye'ye emir adm1 vermi~lerdi. ~amhlann
giicii fazlala~bk~a Irakhlann otoritesi zaJiflaml~b. Durum bu minval
uzereyken Irakhlann emiri Ebu Talib oglu Ali, o zamanda yeryiizu sa-
kinlerinin en haYirhs1, en abidi, en zahidi, en alimi ve Allah'tan en ~ok
korkan1 idi. Bununla birlikte Irakhlar, onu yalmz b1rakblar. Etrafm-
dan ~ekildiler. Oyleki Hz. Ali, ya~amaktan ho~lanmaz oldu. Oliimu ar- Vl

zulamaya ba~ladi. Qunku fitneler ~ogalm1~, mihnetler ortaya pkm1~b.

~u sozu ~ok soylemeye ba~lam1~b: «Dunyamn en ~aki adam1 daha neyi es
bekliyor, ni~in duruyor, ni~in oldurmuyor (beni)?» Sonra da ~oyle diyor- gc
n~
du: «Vallahi ~uras1 kana boyanacakbr.» Bunu derken eliyle, sakalmdan
ba~ma kadar olan kism1 gosteriyordu.
m
Beyhaki, Hz. Ali'niri ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: is
«Habbeyi yaran, canhYI halkeden zata yemin ederim ki, sakal1mla m
ba~1m kana bulanacakbr. Arbk dunyamn en bedbaht adam1 (olacak ca
olan katil) daha neyi bekliyor (beni ni~in oldurmuyor)?» Bi
Hz. Ali'nin boyle demesi uzerine Abdullah b. Sebe, ona ~oyle demi§- lil
ti: Zi
- Allah'a yemin ederim ki ey mu'minlerin emiri, eger bir kimse se- be
nin bu dedigini yaparsa (yani seni oldiiriirse), biz onun a~iretini mahve-
deriz. ~~
- Allah a~kina katilimden ba~kasml oldurmeyin. di
- Ey mu'minlerin emiri, senderi sonra kimi halife olarak blraka- er
caksm?
- Herhangi bir kimseyi halife olarak b1rakmayaca~m. Ben, ~l
Rasulullah (s.a.v.)'m sizi b1rakb~ gibi b1rakaca~m. Ir
- Bizi halifesiz brrakarak huzuruna vardi~n zaman Rabbine ne di- le
yeceksin? gc
- Diyecegim ki: Allah'lm, uygun gordugun surece beni, Muham- be
H
 BUYOK ISLAM TARIHI 509

med iimmetinin ba~mda halife olarak b1raktm. Sonra hayatrma son ver-
din. Ben de seni onlann ba~mda b1rak1yorum. Dilersen onlan 1slah
edersin,dilersen onlan ifsad edersin.»
Ebu Davud et-Teyalisi, Zeyd b. Vehb'in ~oyle dedigini rivayet etmi~-
tir:
«Hariciler, Hz. Ali'ye gelip ~oyle dediler:
- Allah'tan kork, sen oleceksin.
- HaJir, habbeyi yaran ve canliJI yaratan Allah' a yemin ederim ki
ben, ~uraya vurulacak ve kana boyayacak bir darbe neticesinde oldtirii-
lecegim. (Boyle derken eliyle sakahna i~aret etti.) Bu, verilen bir soz ve
kesinle~en bir htiktimdtir. iftira eden ziyana ugrami~br.»
Hafiz Ebu Ya'la, Hz. Ali'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Rasulullah (s.a.v.), bana dedi ki:
- Oncekilerin en bedbahb kimdir?
- Salih'in devesini bogazlayand1r.
- Dogru soyledin. Ya sonrakilerin en bedbahb kimdir?
-Ya Rasulallah, benim bu konuda bir bilgim yok.
- Ahvaz'daki Kutri b. Fticae'nin arkada~lan olan Ezarika'dan seni
vuracak olan kimsedir.»
ibn Cerir dedi ki: Bu senede Abdtilmelik b. Mervan, Haccac b. Yusuf
es-Sakafi'yi Mekke'yi ku~atmak tizere Abdullah b. Ztibeyr'in tizerine
gorderdi. Ba~kalanm degil de sadece Abdullah b. Ztibeyr'i ku~atma altl-
na almak tizere Haccac'I Mekke'ye gondermesinin sebebi ~uydu: Abdtil-
melik b. Mervan, Mus'ab'I oldtirtip Irak'1 alillktan sonra ~am'a donmek
istedigi zaman insanlan Abdullah b. Ztibeyr'e kar~1 Mekke'de sava~­
mak tizere davet ettigmde kimse onun bu davetine icabet etmemi~, Hac-
cac kalkip ona ~oyle demi~ti:«Ey mti'minlerin emiri, bu i~e ben vanm.»
Boyle dedikten sonra Abdullah b. Ztibeyr'i rtiyada gordtigunti Abdtilme-
lik'e anlatm1~ ve ~oyle demi~ti:«Ey mti'minlerin emiri, ben Abdullah b.
Ztibeyr'i rtiyamda gordtim ve onu ytiztiyordum. Beni ona gonder. Onu
ben oldtirecegim.»
Bunun tizerine Abdtilmelik b. Mervan, Haccac b.Yusuf es-Sakafi'yi
~amhlardan te~ekktil ettirdigi kalabahk bir orduyla Mekke'ye gonder-
di. Beraberinde -kendisine itaat ettikleri takdirde- Mekkeliler i~in bir
emanname de gonderdi.
Dediler ki: Haccac, hicri k1rkinci senenin cemaziyelevvel aymda
~am'm Farslanndan 2.000 ki~ilik bir birlikle Mekke'ye dogru yola ~tl.
Irak yolundan gitti. Medine'ye varmadan Taife gidip konaklaill. Heyet-
lerini Arefe'ye gonderdi. Abdullah b. Ztibeyr de stivarilerini o tarafa
gonderdi. iki askeri birlik kar~Ila~bklannda ibn Ztibeyr'in stivarileri
bozguna ugrailllar. Sonra Haccac, Abdtilmelik'e bir mektup gondererek
Harem'e girmek ve :hm Ztibeyr'i ku~atma altma almak i¢n izin istedi.
510 IBNKESIR

Aynca takviye birlikler de istedi. Bunun uzerine Abdulmelik, Tank b.

Amr'a mektup yazarak beraberindeki askerlerle birlikte gidip Haccac'a (s.
iltihak etmesini emretti. Haccac da Taiften hareket ederek Meymune
kuyusunun yanma gidip konaklach. ibn Zubeyr'i mescitte muhasara al-
tma alch.
Aym YJ.lm zilhicce aYJ. girdiginde Haccac, insanlara haccettirdi. Are-
fe'de kendisi ve adamlan silahh olarak vakfe yapblar. Aym ~ekilde si-
lahh olarak diger me~'arlere gittiler. ibn Zubeyr ise, bu senede ku~atma
altmda bulundugundan hac etme imkam bulamach. Aksine kurban
bayram1 giinunde kurbanlanm bogazlamakla yetindi. Onunla beraber
olan bir~ok kimse de hac etme imkamm bulamachlar. Aym ~ekilde Hac- De
cac ve Tank b. Amr'la bulunan kimselerin ~ogu da Beyt'i tavaf etme im-
kamm bulamadilar, ihramlannda kalmakta devam ettiler. Oyle ki, nu
ikinci tehelltilu (ihramdan ~1ki~1) yapamad1lar. Haccac ve arkada~lan, ne
Hacun ile Meymune kuyusu arasmda bulunuyorlard1. inna lillah ve
inna ileyhi raciun (dogrusu biz Allah'a aidiz ve ona donuculeriz.). cu
lbn Cerir dedi ki: «Hicretin klrkmc1 senesinde Abdulmelik, Horasan go
emiri Abdullah b. Hazim'e bir mektup gonderip onu, kendisine bey'ata da
davet etti. Bunu yaph~ takdirde Horasan'l yedi YJ.l sureyle kendisine im
ikta olarak verecegini soyledi. Bu mektubu kendisine goturdugu zaman zir
Abdullah b. Hazim, el~iye ~oyle dedi: di:
«Seni sineklerin babas1 m1 gonderdi? Allah'a yemin ederim ki, eger de
el~ilerin oldurtilmeyecegine dair bir kural olmasaych seni Oldtirtirdum. ye
Ama sen getirdigin ~u mektubu ye.» El~i de Abdulmelik'in gonderdigi on
bu mektubu yedi. de
Bunun uzerine Abdulmelik, Abdullah b. Hazim'in Merv'deki valisi lm
Bukeyr b. Vi~ah'a bir mektup gonderdi. Eger Abdullah b. Hazim'i hal ku
ederse kendisine Horasan valiligini verecegini va'd etti. Bukeyr b. Vi~ah kil
da bunun uzerine Abdullah b. Hazim'i hal etti. ibn Hazim gelip Bu- SII
keyr'le sav~h ve bu. sava~ta ibn Hazim'i Veki b. Umeyre achnda biri ol-
dtirdu. Ancak onu oldtirtirken Veki'e ba~kas1 da yarchm etmi~ti. Veki ol- ar:
dtirtirken ibn Hazim'in gogsu uzerine oturmu~tu. ibn Hazim can ~eki~i­ CeJ

yordu. Kalkmak istedi, ama buna gticu yetmedi. Veki de ona karde~i Du- H~
veyle'nin intikamm1 ald1~m soyledi. Qunku Duveyle'yi ibn Hazim ol- iw
dtirmu~tu. Yerde yatmakta olan ibn Hazim, gogsuntin uzerinde oturan
Veki'in suratma tukurdu. Veki: "Boyle bir durumda onun kadar ~k tu- Ar
kuren birini gormedim." demi~ti. Ebu Hureyre, bu durumu anlahrken: rir
"Vallahi bu kahramanh~n ta kendisidir» diyordu. ibn Hazim, kendisini yiJ
olduren Veki'ye ~oyle dedi:
- Yaziklar olsun sana, karde~inin intikam1m almak i~ mi beni ol- da
duruyorsun? Allah sana lanet etsin. Karde~inin kamna bedel olarak MI- ~u

Slr ko~unu mu olduruyorsun?» ku

 BDYOK ISLAM TARIHI 511

Hatip el-Bagdadi, Cabir b. Semtire'den rivayet etti ki, RasUJ.ullah

(s.a.v.), Hz. Ali'ye !?Oyle sormu!?tu:
- !Ik insanlann en bahts1z1 kimdir?
- Salih'in devesini bogazlayandir.
-Son insanlann en bahts1z1 kimdir?
- Allah ve Rasulti, bunu daha iyi bilirler.
- Seni oldurecek olan kimsedir.»
Beyhaki, Salebe el-Hammaninin l?Oyle dedigini rivayet etmi!?tir:
«Minber tizerinde Hz. Ali'nin !?Oyle dedigini i!?ittim:
«Allah'a yemin ederim ki; timmi peygamber bana !?Oyle demi§tir:
Dogrusu bu timmet benden sonra sana h1yanet edecektir.»
Beyhaki dedi ki: Eger bu hadis sahih ise, muhtemeldir ki Dogrusu-
nu Allah bilir, bununla; Hz. Ali'ye kar!?I ba!?kalillran Haricilerin hiya-
neti kastedilmi!?tir.»
A'me!?, Ztiheyr b. Erkam'm !?Oyle dedigini rivayet etmi!?tir: «Hz. Ali,
cuma gtintinde bize hutbe irad etti. Hutbesinde !?Oyle dedi: «Duyduguma
gore Btisr, Yemen'e girmi!?. Allah'a yemin ederim ki, bu Btisr ve etrafin-
dakilerin sizleri yeneceklerini samyorum. Sizi yenmelerinin sebebi de
imam1mza isyan etmeniz, onlannsa imamlanna itaat etmeleridir. Si-
zin ruyanette bulumnan1z, onlannsa gtivenilir olmaJ.anillr. Sizin kendi
diyanmzda fesat ~1karmamz, onlannsa 1slah etmeleridir. Falaru gon-
derdim, o hainlik etti. Falam gonderdim, o da hainlik etti ve mali Muavi-
ye'ye gonderdi. Size bir m1zra~ gtivenerek verecek olsam, siz mutlaka
onun askism1 ahrsm1z. Allah'Im, ben bunlardan b1kbm. Bunlar da ben-
den b1kblar. Ben bunlardan ho!?lanmaz oldum. Bunlar da benden ho§-
lanmaz ·oldular. Allah'1m, beni bunlardan kurtar. Bunlan da benden
kurtar.» Hz. Ali, bize hutbesini irad ettigi bu cumadan sonraki cumaJI
kilmadan oldtirtildti. Allah kendisinden raz1 olsun ve onu ho!?nud kil-
sin.»
ibn Cerir ile birka~ tarih alimi dediler ki: Haricilerden ti~ ki!?i, bir
araya geldiler. Bunlardan birincisi, Abdurrahman b. Amr'di. tbn Mill-
cern el-Himyeri el-Kindi diye tammrdi. M1s1r'm Kinde kabilesinin Beni
Hanife kolunun mtittefikiydi. Esmer tenli, gtizel ytizlti, seyrek sakalh
idi. Ytiztinde secde izleri vardi.
Bu ti~ ki!?iden ikincisi, Berk b. Abdullah et-Temimi idi. U~tincti de
Amr b. Bekr et-Temimi idi. Bunlar bir araya gelip Nehrevanl1 karde!?le-
rinin Hz. Ali tarafmdan oldurulmesini yad ettiler. Onlara rahmet dile-
yip ac1yarak l?Oyle dediler:
«Onlar gittikten sonra biz ne diye ya!?ayaca~z? Onlar, Allah yolun-
da kinaJicmm kinamasmdan korkmuyorlardi. Kendimizi feda etsek de
!?U sap1khk onderlerinin tistlerine gidip oldtirsek ve tilkeyi onlardan
kurtanp karde!?lerimizin octinti alsak iyi olmaz mi?»
512 IBNKES1R

lbn Miilcem dedi ki: «Bu i~ i~in Ebu Talib oglu Ali'nin katlini ben
iizerime al1yorum.»
Berk de:«Muaviye'yi oldiirmek de benim i~im olsun.» dedi. Amr b. ri
Bekr ise: «Amr b.As'1 oldiirmek de benim gorevim olsun» deyip sozle~ti­
ler. Her biri oldiirecegini soyledigi adam1 oldiirmedik~e veya bu ugurda v~

olmedik~e gorevden geri donmeyecegine teminat verdi. Klh~lanm ahp

zehirlediler ve ramazanm onyedisinde her biri oldiirecegi adam1 gidip
beldesinde oldiirmeye soz verdiler. ibn Miilcem, Kufe'ye gitti. Gorevini
orada bulunan Harici arkad~lanndan dahi bir s1r gibi saklaru. Bir giin
onlar, Beni Rebah kabilesininin toplanb yerinde oturmakta ve Nehre-
van sava~mda oldiiriilen adamlanm yad etmektelerken Katam binti
~ecine admda bir karun oraya geldi. Katam'm babas1 ve karde~i, Nehre-
van sava~mda Hz. Ali tarafmdan oldiiriilmii~tii. Katam, ger~ekten gii-
zelligi dillere destan olan bir karund1. Biiyiik camide uzlete ~ekilip ken- m
dini ibadete vermi~ti. ibn Miilcem, onu goriince akh ba~mdan gitti ve ru
Kufe'ye geli~ sebebini unuttu. Onunla evlenme talebinde bulundu. An- nl
cak Katam, kendisine 3.000 dirhem vermesini, bir cariye ve bir ~arkiCI
karun temin etmesini, aynca Ebu Talib oglu Ali'yi oldiirmesini ibn Miil- V2
cem'e ~art ko~tu. ibn Miilcem de ~oyle dedi:«Bu ~artlanm yerine getiri-
rim. Vallahi ben buraya sadece Ali'yi oldiirmek amac1yla geldim.» Evle- hi
nip gerdege girdiler. Sonra Katam, ibn Miilcem'i Hz. Ali'yi oldiirmeye ln
te~vik etmeye ba~laru. Aynca kendi kabilesi olan Teymii'r-Rebab kabi- c~
lesinden Verdan arunda birini de lbn Miilcem'e yarrumcr olmas1 ipn ~­ ki
~rd1. Abdurrahman b. Miilcem de ~ebib b. Necde el-E~cai el-Haruri ce
admda b~ka bir adam1 da bu suikasta ortak etmek istedi. Ve ona ~oyle ri.i
dedi:
- Diinya ve ahiret ~erefini kazanmak istemez misin? dl
- N eymi~ bu ~eref?
- Ali'yi Oldiirmektir.
- Anan seni kaybetsin! Sen ~ok kotii bir~eyi giindeme getiriyorsun.
Bunu nasll becereceksin? la
-Onu oldiimek i¢n mescitte gizlenecegim. Sabah namazma pkb~
zaman iizerine ablacak ve onu oldiirecegiz. Eger bu i~ten ba~anyla p- sa
kar ve kurtulursak, gonliimiizii rahatlatm1~ ve de t>ciimiizii alm1~ olu-
ruz. Eger bu yolda oldiiriiliirsek Allah katmdaki ~eyler, diinyadan daha ~o:
haJirhdir. pa
- Yaz1klar olsun sana, sen ne diyorsun? Eger oldiirecegimiz ki~i
ali'den ba~kas1 olsayd1, bu benim i~in daha kolay olurdu. Ben onun
lsh1m'a ilk giren bir kimse oldugunu ve Rasulullah'm arkabalanndan mi
biri oldugunu bilmekteyim. Onu oldiirmekle gonliimiin rahatlayaca~m
sanm1yorum. Si:
- Sen onun Nehrevan halkm1 oldiirdiigunii bilmiyor musun?
 BUYUK ISLAM TARIHI 513

- Evet biliyorum.
- l§te biz de onu, oldurdiigu karde§lerimizin kamna kar§Ihk oldii-
riiyoruz.
~ebib, bu teklife biiyiik bir zorlama ve 1srar neticesinde olumlu ce-
vap verdi. Ramazan aYI girdi. ibn Millcem ramazanin onyedinci gecesi
olan cuma gecesinde onlarla bulu§mak iizere sozle§ti ve:«Bu gece, diger
arkada§lanmm Muaviye ve Amr b.As'tan oc alacaklan bir gecedir ki,
bunu kendi aram1zda kararlai?briDI§bk.» dedi. ibn Miilcem, Verdan ve
~ebib, kih~lanru ku§anarak geldiler ve Hz. Ali'nin ~1kaca~ kapmm kar-
§ISma oturdular. Hz. Ali, kap1dan ~1kip insanlan namaza kalkmalan
i~in uykudan «N amaza namaza» diye seslenerek uyandirmaya ba§la-
ymca ~ebib, k1hcm1 ~ekerek Hz. Ali'ye saldirdi. Ancak kihcr kap1run ke-
nanna takildi. lbn Mulcem, gelip kihc1yla Hz. Ali'nin ba§ma bir darbe
indirdi. Kan1 sakalmm iizerine akmaya ba§lad1. lbn Miilcem, onu vu-
rurken: «Ey Ali, hukiim ancak Allah'mdir, senin degildir. Arkada§lan-
nm da degildir.» diyor ve §U ayeti okuyordu:
«lnsanlar arasmda, Allah'm nzasm1 kazanmak i~n can1ru verenler
vardir. Allah kullanna kar§I §efkatlidir.» (el-Bakara, 207.)
Hz. Ali:«Katili yakalaym!» diye seslendi. Verdan ka~ti. Hadramutlu
bir adam ko§up onu yakaladi ve oldiirdii. ~ebib ka~p kendini kurtardi.
lnsanlar onu yakalayamadilar. lbn Mulcem, ise yakaland1. Hz. Ali,
Ca'de b. Hubeyre b. Ebi Vehb'i one ge~rerek insanlara sabah namazm1
kildirtti. Hz. Ali'nin kendisi de evine gotiiriildu. Abdurrahman b. Mul-
cem de yakalanarak eli kolu bagh vaziyette Hz. Ali'nin huzuruna gotu-
ruldii. Allah, onu kahretsin. Hz. Ali, ona f?Oyle sordu:
-Ey Allah'm duf?mam! Sana ihsanda ve iyilikte bulunmamiEJ nny-
dim?
_:_ Evet.
- Peki cinayeti i§lemene seni siirukleyen sebep nedir?
-Ben, kirk giin durmadan kihCimi biledim ve Allah'tan bu kihCim-
la yaratiklannm en kotiisiinii oldiirmesini diledim.
- Oyle san1yorum ki, bu kih~la mutlaka sen olduriileceksin ve yine
san1yorum ki sen, Allah'm yarabklannm en f?erlisisin.
Hz. Ali, tbn Mulcem'le kari?Ihkh konui?tuktan sonra yakinlanna
i?Oyle dedi:«Eger olursem bunu da oldiiriin. Eger yai?arsam, buna ne ya-
paca~mi ben bilirim.»
Ciindeb b. ·Abdullah dedi ki:
- Ey mii'minlerin emiri! Eger sen olursen Hasan'a bey'at edelim
mi?
- Bu hususta size ne emir veririm, ne de sizi bundan men ederim.
Siz i1?inizi daha iyi bilirsiniz.»
Hz. Ali, can ~ekii?irken "la ilahe illallah" soziinii ~okca soylemeye
B. ISLAM TARIHI, C. VII, F.33
514 ffiNKESlR

ba~ladi. B~ka bir~ey de soylemiyordu. Rivayete gore soyledigi en son

soz ~u oldu: OJ
«<fim zerre kadar iyilik yapm1~sa onu goriir. Kim de zerre kadar kO- y:
ti.ili.ik yapm1~sa onu gori.ir.» (ez.Zilzdl, 7..S.) Sl
Hz. Ali, ogullan Hasan ve Hi.iseyin'e, takvah olmalanm, namaz kll- ~i
malanm, zekat vermelerini, ofkelerini yutmalanm, dost ve akrabalan- ri
na ziyarette bulunmalanru, a..ffedici olmalanru, dinde fakih olmalanm, z:
i~lerinde sebatkar olmalanm, Kur'an'a bagh olmalanm, kom~ulanyla A
iyi gepnmelerini, iyiligi emredici ve koti.ili.igu nehyedici olmalanm, Sl
. karde~leri Muhammed b. Hanefiye'ye iyi davranmalanm vasiyet etti. s<
Aynca Muhammed b. Hanefiye'ye de, Hasan ve Hi.iseyin'e yapb~ vasi- Sl
yetin aymsm1 yapb. Onlara kar~1 sayg1h olmas1ru, onlara dan1~madan aJ
karar vermemesini vasiyet etti. Bi.iti.in bunlan, vasiyetini yazdi~ ka~­
da kaydetti. Allah ondan raz1 olsun ve onu ho~nud kllsm. Vasiyetinin te
sureti ~oyledir: te
«Rahman ve Rahim olan Allah'm aillyla. Bu, Ebu Talib oglu Ali'nin n:
vasiyetidir ki, o, Allah'tan ba~ka ilah bulunmadi~na, O'nun ortaks1z ol- m
duguna, Muhammed'in de O'nun kulu ve elpsi olduguna ~ahadet ede,r. ti
Puta tapanlar ho~lanmasa da, dinini bi.iti.in dinlerden i.isti.in kllmak m
i.izere peygamberini dogru yol ve hak dinle gonderen Allah'br. Nama- m
Zirn, ibadetlerim, hayabm ve oli.imi.im, alemlerin Rabbi Allah i~indir.
Onun hi~bir orta~ yoktur. Boyle emrolundum ve ben Mi.isli.imanlann ~E

ilkiyim. fa
Ey Hasan, ey bi.iti.in ogullanm ve bu yaz1mm kendisine ula~b~ ey N
herkes; Allah'a kar~1 takval1 olmanizi, ancak Mi.isli.iman olarak olmeni-
zi size vasiyet ediyorum. Hepiniz topluca Allah'm ipine sanlm, da~lma­ m
ym. «';i.inki.i ben, Ebu'l-Kas1m (s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu i~ittim:«ln­
sanlann arasm1 bulmak, onlan ban~brmak, namazdan da oru~tan da ~(
daha faziletlidir.» Akrabalanruza bakln. Namazm1z1 klhn ki, Allah he- m
sabmiZI kolayla~brsm. Yetimlere haks1zhk etmekten saklnm. Onlan te
dinlememezlik etmeyin. Huzurunuzda onlara haks1zhk edilmesin.
Kom~ulanmza haks1zhk etmeyin. «';i.inki.i onlar, peygamberinizin size d~
emanetidir. Onlar hakklnda o kadar vasiyette bulundu ki, biz onlan bi-
ze miras~ kllaca~ru sanm1~bk. Kur'an'm emirleri di~ma ~Ikmaym. Siz-
den ba~kalan sizden once Kur'an'la amel etmesin. Once siz amel edin. m
Namaz1mza dikkat edin. «';i.inki.i o, dininizin diregidir. Rabbinizin
Beyt'inden uzak durmaym. Iss1z kalmasm. Hayatta bulundugunuz si.i-
rece onu ziyaret edin. Eger onu metruk biraklrsan1z, size rahmet naza- hl
nyla bakllmaz. Ramazan ayma dikkat edin. «';i.inki.i o ayda tutulan oru~, ce
Cehennem ate~ine k~1 bir kalkanrur. Allah yolunda mallanmz ve can- di
lanmzla cihad etmeye bakln. Zekat odememezlik yapmaym. «';i.inki.i ze-
kat, ~abbin ofkesini sondi.iriir.
 BOYOK ISLAM TARIHI 515

Peygamberinizin ashabm1 da kollaym. Qi.inkU Rasiilullah (s.a.v.),

onlara iyilik yapllmasm1 vasiyet etmi~tir. Yok3ullara ve di.i~ki.inlere
yarrumc1 olun, onlan ge~iminize ortak edin. Kole ve cariyelerinize hak-
sizhk etmeyin, zira Rasiilullah (s.a.v.), en son olarak onlar hakkmda
~oyle demi~tir: «iki zaJifi size vasiyet ediyorum, kadmlanruz ve sag elle-
rinizin malik oldvgu kimseler (yani kolelerle cariyeler). Namaza, nama-
za dikkat edin. Allah yolunda kmaJicmm kmamas1 sizi korkutmasm.
Allah, size koti.ili.ik yapmak ve size haks1zhk yapmak isteyenlere ka~I
sizin i~in yeterlidir. insanlara Allah'm emrettigi ~ekilde gi.izel sozler
soyleyin. iyiligi emretmeyi ve koti.ili.ikten men etmeyi terketmeyin. Ak-
si takdirde koti.ileriniz i~in ba~ma ge~erler. Sonra siz dua edersiniz, du-
aruza icabet edilmez.
Mi.i'min karde~lerinizle baglanmZI koparmaJin. Birbirinize iyilik-
te bulunun, birbirinize s1rt ~evirmekten, aramzdaki ili~kileri kopanp
tefrikalara di.i~mekten sakmm. iyilik ve takva i.izere yarrumla~m. Gi.i~
nah ve di.i~manhk i.izere yarrumla~maJin. Allah'a kar~1 gelmekten saki-
nm. Qi.inki.i Allah, azab1 ~iddetli olandrr. Allah, sizi ehl-i beytin ~ikaye­
tinden muhafaza etsin. Peygamberiniz, onlan sizin i.izerinize bekp kll-
mi~tir. Sizi Allah' a emanet ediyor, size selam soyli.iyorum. Allah'm rah-
meti i.izerinize olsun.»
Bundan sonra Hz. Ali, "la ilahe illallah" kelimesi ru~mda ba~ka bir-
~ey soylemedi. Nihayet hicretin klrklnc1 senesinin ramazan aJinda ve-
fat etti. Ogullan Hasan, Hi.iseyin ile Abdullah b. Cafer onu Yikarular.
N amazm1 Hasan kllrurru. Kllrunrken dokuz tekbir getirdi .
.lmam Ahmed b.Hanbel, Ebu Yahya'mn ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
"tbn Mi.ilcem, kendisini vurdugunda Hz. Ali, yanmdaki adamlara
~oyle dedi: «Buna Rasiilullah (s.a.v.)'m kendisini oldi.irmek isteyen ada-
rna yaptif!m yapm.Qi.inki.i Rasiilulullah (s.a.v.), kendisini oldi.irmek is-
teyen adam hakkmda: «Onu oldi.iri.in.Sonra yakm.» demi~ti."
Rivayet olunduguna gore Hz. Ali'nin kiZI Ummi.i Ki.ilsi.im, kar~Ism­
da duran lbn Mi.ilcem'e ~oyle demi~:
-Yaz1klar olsun sana! Emiri.i'l-Mi.i'minin ni~in vurdun?
-Ben sadace senin babam vurdum (boyle demekle Hz. Ali'nin
mi.i'minlerin emiri olmad1f!m soylemek istemi~ti.).
-Sen ona bir zarar vermi~ olmarun.
-Ni~in aghyorsun? Vallahi ben ona oyle bir darbe vurdum ki, eger
bu darbem ~ehir halklrurun tamamma isabet etmi~ olsayru hepsi de ole-
ceklerdi. Vallahi ben ~u klliCiml bir ay si.ireyle zehirledim. Ve bunu 100
dirheme satm al1p 1000 dirheme de zehirledim.»
Heysem b. Adiy dedi ki: Becile kabilesinden bir adam, kavminin
ya~hlanndan naklederek bana ~oyle dedi: Abdurrahman b.Mi.ilcem,
516 IDNKESl:R

Teymu'r-Rebab kabilesinden ~ok giizel bir kadm olan ve Haricilerle aym sa

B~
goru~u payla~an Katam admdaki bir kadlm gortince ona a~1k oldu.
Onunla evlenme talebinde bulununce Katam, ona ~oyle dedi:•Bana ye
3000 dirhem, bir kole ve bir de ~arki soyleyen bir cariye vermedik~e se- K«
ninle evlenmem.» lbn Mulcem de bu saYilan ~eyleri ona vererek onunla de
evlendi. Gerdege girince kadln, ona ~oyle dedi: «Be adam, i~te bekareti-
mi bozdun. Haydi ~1k da Ali'yi oldur.» lbn Mulcem, silahm1 ku~anarak
evden ~b. Katam da onunla birlikte ~Ikb. Mescitte Hz. Ali i~in bir kub-
be yap1lmi~h. Hz. Ali, sabah namaz1 i~in dl~an pkip insanlara: «Haydi
namaza, haydi namaza!» diye seslendi. Abdurrahman b. Mtilcem, ken-
disini takip ederek kihcrm Hz.Ali'nin kafasma vurdu.lbn Cerir'in ifade- yo
sine gore ~air lbn Miyas el-Muradi, bu hususta ~oyle demi~tir:
dt
«Comert kimselerin verdigi mehirlerin hi~ birini, Katam'a verilen
mehir kadar ~ok gormedim. Bu, apa~1k ve belirsiz olmayan bir mehirdi. da
3000 dirhem, bir kole ve bir de ~arkic1 cariye. ta
Aynca Ali'nin kemiklere i~leyen keskin bir kih~la oldurtilmesi.
Ali'nin canmdan daha pahah bir mehir yoktur. ya
lbn Mulcem'in Ali'yi oldurmesinin yanmda diger oldtirmeler hi~ ka- ki
hr.»
1~1
lbn Cerir, bu beyitlerin lbn $as el-Muradiye ait oldugunu soylemi~ Se
ve onlann Hz. Ali'yi oldurmeleriyle ilgili olarak ~oyle demi~tir: ot

«Biz, Hasan'm babas1 ve iyiligin sahibi Haydar'l ba~mdan vurduk, m:

kanlar akh. ba
Onun mulkunu, nizammdan bir klh~ darbesiyle sokup athk. Yuk- b.
selmi~ ve zorbala~m1~b. El
Biz kavgada ablgan ve cesur kimseler olup onurluyuz. sa
Olumun olumle siperlenip ortundugu zamanda ~ecaatliyiz.» Be
ce'
Tabiiler devrinde son Haricilerden biri olan ve Hz. Ai~e'den Sahih-i si1
Buhari'de rivayette bulunan abidlerden lmran b. Hattan, lbn Millcem'i ya
overek ~oyle demi~tir: da
re
«Ey takvah kimsenin eliyle vurulan darbe!
lbn Millcem, bu darbesiyle Ar~'m sahibi katmda ho~nutluga ermeyi na
ama~lam1~b.
H:
Ben onu bir giin anar ve onun Allah katmda yarabklann arasmda Ki
terazisi en a~r gelecek bir kimse olarak samyorum.» va
ve
IDl
Muaviye'yi o_ldtirmekle gorevlendirilen Berk'e gelince o, aym giinde
 BDYOK ISLAM TARIHI 517

sabah namazma pkan Muaviye'ye saldlrmu~ ve onu luh~la vurmu~tu.

B~ka bir rivayete gore ise zehirli bir han~erle vurmu~tu. Darbe, muavi-
ye'nin uyluguna isabet etmi~ti. Bu yiizden uylugu cerahatlanm1~tl.
Kendisini vuran Harici Berk de yakalamp oldiiriilmii~tii. Oldiiriilme-
den once Muaviye'ye ~oyle demi~ti:
- Beni b1rak. Sana bir miijde vereyim.
- Neymi~ o miijde?
- Karde~im bugiin Ebu Talib oglu Ali'yi vurdu ve oldiirdii.
- in~aallah onu oldiirememi~ ve buna gii~ yetirememi~tir.
- Hayrr oldiirmii~ ve bu i~i ba~arm.1~tlr. Qiinkii Ali'nin muhafizlan
yoktur.
Muaviye, kendisine boyle diyen Berk'i dinlememi~ ve emir verip ol-
diirtmii~tii. Tabib gelip Muaviye'ye ~oyle demi~ti:
-Yaran zehirlidir. istersen yaram daghyaYlm. lstersen de yaran-
daki zehiri gidermesi i9in sana bir ~erbet i~ireyim ama ~erbet i~irdigim
takdirde neslin kesilir. Arbk 90cugun olmaz.
-Ate~le daglamaya dayanamam. Bundan sonra 90cugumun olma-
yaca~na dair soyledigin soze gelince, benim Yezid ve Abdullah adlnda-
ki vocuklanm benim ivin yeterlidir.
Tabib, ona bir ~erbet i9irdi. Yaras1 iyile~ti. Allah on dan raz1 olsun.
i~te o zamandan itibaren biiyiik camide Muaviye i9in bir mahfel yapudl.
Secde halinde bile muhaf1zlan yanmda duruyorlarru. Bu hadiseden
otiirii kendisi ivin camide mahfel yaphran ilk ki~i Muaviye oldu.
Amr b. As\ oldiirmekle gorevli Amr b. Bekr'e gelince o, Amr'm na-
maza pkmas1m bekleyerek siperde beklemi~ti. Ancak o gece Amr b. As,
ba~rsak sanc1sma yakalanmlf?, namaza gitmemi~ti. Yerine Beni Amir
b. Liiey kabilesinden vekili ve ~urta komutan1 (polis miidiirii) Harice b.
Ebi Habibe namaza gitmek ivin dlf?an pkh~nda Harici Amr b. Bekr,
sald1nya ge9erek Amr b. As zanmyla onu oldiirmiif?tii. Harici Amr b.
Bekr yakalandl~nda: «Ben Amr'1 oldiirmek istedim, ama Allah da Hari-
ce'nin oldiiriilmesini istedi.» dedi. Onu da oldiirdiiler. Allah onu kahret-
sin. Rivayete gore bu sozii Amr b. As soylemif?tir. Harici Amr b. Bekr,
yakalamp getirildiginde Amr b. As: ((Bu nedir?» diye sonmu~. Onlar
da:<(Senin vekilini oldiirdii.» demi~ler. Bunun iizerine Amr, emir vere-
rek katilin boynunu vurdurmuf?tu.
Klsaca anlatmak istedigimiz ~udur ki Hz. Ali, vefat edince cenaze
namazm1 oglu Hasan lulrurd1 ve namazmda dokuz tekbir alru. Hz. Ali,
Haricilerin mezanm app cesedini pkarmalanndan korkuldugu i~in
Kufe'de darii'l-imareye (hiikiimet kona~na) defnedildi. Me~hur olan ri-
vayet budur. Onun cen:azesinin devesine bindirilerek sahverildigi ve de-
venin onu nereye gotiirdiigiiniin bilinmedigini soyleyen kimse hata et-
mif? ve bilmedigi bir iddiada bulunmuf?tur ki, bu iddiayi ne akll ne de ~e-
518 IDNKES!R

riat uygun goriir. CE:

Rafizilerin cahillerinden ~ogu, Hz. Ali'nin mezanmn Necef ~ehitli­ A
ginde bulunduguna inanmaktachrlar ki, bunun ne delili ne de ash var-
chr. Anlatllch~na gore Necef ~ehitliginde Hz. Ali'nin mezan olarak bili- n
nen mezar, Mugire b. $ube'ye aittir. Hatib el-Bagdadi, Matar'dan riva- 0
yet ederek ~oyle demi~tir: "Eger $iiler, Necef ~ehitliginde saygi goster- s~

dikleri mezann kime ait oldugunu bilseler onu ta~larlar. Qiinkii o me- di
zar, Mugire b. $ube'nin mezand1r.»
Vakidi, tshak b. Abdullah b. Ebi Ferve'nin ~oyle dedigini rivayet et- Cl

mi~tir: la
«Ebu Cafer Muhammed b. Ali el-Bak1r'a sordum:
-Ali oldiiriiliirken ka~ ya~mdaydi?
- Altm1~ii~ ya~mdaych.
- Nereye defnedildi? r~

- Geceleyin Kille' de defnedildi. Defnedildigi yer ise gizlendi. Cafer oi

Sad1k'tan rivayet olunduguna gore Hz. Ali, oldiiriiliirken ellisekiz ya-
~mdaymi~. Ba~ka bir rivayette anlabld1~na gore cenazesi Kufe'deki
biiyiik caminin kible tarafma defnedilmi~tir. Vakidi de boyle demi~tir.
Me~hur rivayete gore ise darii'l-imare'ye (hiikiimet kona~na) defnedil- bl
mi~tir.» yc
Hatib Bagdadl'nin, Ebu Nuaym Fadl b. Dekin'den rivayet ettigine be
gore Hz. Ali'nin cenazesini Hasan ile Hiiseyin ahp Medine'ye gotiirm~­ SE
ler ve onu Baki kabristanmda Hz. Fahma'mn mezanmn yanma defnet-
mi~lerdir. Sl
Ba~ka bir rivayette anlatilch~na gore Hasan ile Hiiseyin, onun ce-
nazesini bir deveye yiiklemi~ler, deve kaybolunca Tay kabilesi, iizerin- s~

deki yiikiin bir mal oldugunu sanarak deveyi yakalam1~lar yiikteki ~e­
yin bir sanchk oldugunu, sand1~n i~indeki ~eyin de bir cenaze oldugunu
goriince cenazeyi tamyamachklan i~in sand1kla birlikte defnetmi~lerdi. n:
Mezarmm nerede oldugu bilinmemektedir. Hatib bagdadi de boyle bir m
nakilde bulunmu~tur. r\

Haf1z ibn Asakir, Hz.Hasan'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: ol

«Ali'yi Caide ailesinin evlerinden bir hiicreye defnettim.»
Abdiilmelik b. Umeyr, ~oyle demi~tir: <<Halid b. Abdullah, oglu Ye-
zid'in evinin temelini kazarken beyaz sa~h ve beyaz sakalh sanki diin n:
defnedilmi~ gibi bir ihtiyann cesedini bulup pkarch. Onu yakmak iste- ~i
di. Sonra Cenab-1 Allah, onu bu dii~iinceden vazge~irdi. Bir aha getiril- b1
mesini istedi. Getirilen abaya o cenazeyi sarch.Koku siirdii ve yine aym
yerde b1rakti. Oras1, mescidin klblesindeki Babii'l-Verrakin hizasmda
idi. Her kim o evde ikamet etmeye ba~larsa, mutlaka aynhp ba~ka yere
go~erdi.»
Cafer b. Muhammed es-Sachk ~oyle dedi: «Ali'nin cenaze namaz1 ge-
 BDYOK ISLAM TARIHI 519

celeyin lolmdl. KUfe'ye defnedildi. Mezannm yeri belirsiz hale getirildi.

Ancak mezan, kasrii'l-imare (hiikiimet kona~) yanmday<h.»
tbn Kelbi dedi ki: «Ali'nin defnedilmesi esnasmda Hasan, Hiiseyin,
lbn Hanefiye, Abdullah b. Cafer ve diger aile efrad1 haz1r bulundular.
Onu, Kufe Ch~ma defnettiler. Haricilerin ve ba~kalanmn cenazesine
sal<hrmalanndan korkuldugu i~in mezannm yeri belirsiz hale getiril-
di.»
Hiilasa Hz. Ali, hicretin lorkmc1 senesinin ramazan aymm onyedin-
ci gecesinde cuma sabahl seher vakti oldiirilldii. Ba~ka bir rivayette an-
latildl~na gore o, rebiyiilevvel aymda oldiiriilmii~tiir. Ancak ramazan
aymda oldiirilldiigune dair gelen rivayet, daha sahih ve daha me~hur­
dur. Dogrusunu Allah bilir. Vefat ederken altm1~be~ ya~mdaydi. Alt-
mi~sekiz ya~mda olduguna dair bir ba~ka rivayet de vardlr. Allah ondan
raZI olsun. Halifeligi dort Yil dokuz ay siirmii~tiir. Hz. Ali vefat ettiginde
oglu Hasan, 11m Millcem'i yanma ~a~rth.lbn Miilcem, ona ~oyle dedi:
-Sana bir teklifte bulunaYlm.
- N eymi~ bu teklifin?
- Ka'be'nin Hatim denen yerinde Ali ve Muaviye'yi oldiirmek ya da
bu ugurda olmek i~in Allah'a soz vermi~im. Eger beni b1ralorsan Muavi-
ye'ye giderim. Onu oldiirmeye ~ah~Inm. Oldiiremez ya da Oldiiriir ve
ben hayatta kal1rsam, Allah'a yemin ederim ki, yamna gelecek ve elimi
senin eline koyaca~m.
- HaYir vallahi olmaz. Eninde sonunda Cehennem'i boylayacak-
Sln.
Bundansonra Hz. Hasan, onu tutup oldiirdii. Oldiirdiiktensonra in-
sanlar, tbnMiilcem'i ahp bir tarlaya gotiirdiiler ve yaktilar. Rivayetolun-
duguna gore Abdullah b.Cafer, onun elllerini ve ayaklanm kesip gozleri-
ne mil siirmii~tii. Bununla birlikte tbn Miilcem, lkra' sfuesini ba~tanso­
na okuyord u. Sonra dilini kesmek iizere yanma geldiklerinde dayana-
maYlp sabrrs1zhk gosterdi ve ~oyle dedi:«Bir an dali Allah'1 anmama du-
rumuyla kaJ.1?Ila~maktan korkanm.» Ama yine de dilini kestiler. Sonra
oldiiriip bir zenbil i~ine koyarak yaktilar. Ibgrusunu Allah bilir.
tbn Cerir, Muhammed b. Omer'in ~oyle dediginin rivayet etmi~tir:
«Ali, cuma giinii vuruldu. Hicretin lorkmc1 senesinin ramazan a)'l-
nm bitimine onbir gece kala pazar giinii vefat etti. Vefat ederken altmi-
~ii~ ya~mday<h. Vakidi dedi ki: Bizim nezdimizde sabit olan rivayet de
bulur. Dogrusunu Allah bilir.»

HZ. ALl'NlN E$LER1, OGULLARI VE KIZLARI

lmam Ahmed b. Hanbel, Hz. Ali'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:

«Hasan, dogdugu zaman Rasulullah (s.a.v.) gelip: «Oglumu bana
520 lBNKESlR

gosterin. Ona ne ad koydunuz?» dedi. Ben de: «Ona, Harb adm1 koy- Ya
dum.» dedim. Rasulullah (s.a.v.): «HaJir, o Hasan'd1r.» dedi. Hiiseyin
dogdugunda da Rasulullah (s.a.v.) gelip: ~Oglumu bana gosterin. Ona Bu
ne ad koyudunuz? diye sordu. Ben de:«Ona Harb arum verdim.» dedim.
Bunun iizerine Raswullah (s.a.v.):«HaJir, o Hiiseyin'dir.» dedi. U~iincii b. .I
~ocuk dogdugunda Rasulullah (s.a.v.) yine gelip: «Oglumu bana goste- Ay
rin. Ona ne ad koydunuz?» diye sordu. Ben de: «Ona Harb arum ver- Hz
dim.» deyince o:«HaJir, o Muhsindir.» dedi ve sonra da soziinii f?Oyle siir- ser
diirdii: «Ben, bu {!OCuklanna Harun'un {!OCuklannm arum verdim: ~ibr,
~ebir ve Mi.if?bir.» Mt
Muhammed b. Sa'd, Hz. Ali'nin f?Oyle dedigini rivayet etmif?tir: Ra
«Ben, Harb arum seven bir adamd1m. Hasan dogdugunda ona Harb
adm1 vermek istedim.» b. j

Hz. Ali, bu rivayette yukandaki ifadeleri nakletmif?, ancak ii~iincii am

~ocugundan bahsetmemif?tir. Baz1 hadislerde varid olduguna gore Hz. ike
Ali, oglu Hasan' a once Hamza arum vermif?, Hi.iseyin'e de once Cafer aru- dir
m vermif?, ancak Rasulullah (s.a.v.), bu ikisinin adlanm degif?tirmif?tir. vul
Hz. Ali'nin evlendigi ilk ef?i, Rasulullah (s.a.v.)'m k1z1 Fat1ma'd1r.
Bunlar, Bedir gazvesinden sonra gerdege girdiler. Bu evlilikten Hasan Ab
ve Hi.iseyin arunda iki {!OCUk dogdu. Muhsin arunda bir erkek ~ocugunun kl2
daha dogdugu ancak kiiviik yaf?ta iken oldi.igu soylenir. Aynca bu evli- ~oc
likten bi.iyi.ik Zeynep ile Ummi.i Ki.ilsiim de dogmuf? ve Hz. Orner -Onceki re 1
sayfalarda da anlath~m1z gibi- Ummii Ki.ilsi.im'le evlenmif?ti. Hz. Ali, . me
Raswullah (s.a.v.)'dan alh ay sonra vefat eden Hz.Fahma'nm sagh~n­
da baf?ka bir kadmla evlenmemi~tir. Hz. Fahma vefat edince, Hz. Ali on- me
dan sonra bir~ok kadmla evlendi. Bunlardan bir lusm1, Hz. Ali hayatta le 1
iken vefat ettiler. Bir lusmm1 Hz. Ali bof?aiDif?h. Hz. Ali, vefat ederken Du
dart zevcesi hay a ttayd1. Be
Zevcelerinden biri, Ummi.i'l-Benin binti Haram b. Muhil b. Halid b. Ve
Rebia b. Ka'b b. Amir b. Kilab'd1r. Bu evlilikten Abbas, Cafer, Abdullah mt
ve Osman arunda dart erkek vocuk dogdu. Bunlar, karde~leri Hiiseyin'le ba:
birlikte Kerbela'da oldi.iriildi.iler. Bunlardan Abbas, d1~mda hi~birinin ler
zi.irriyeti devam etmemi~tir. hal
Hz. Ali'nin zevcelerjnden biri de Leyla binti Mesud b. Halid b. Ma- IDE
lik'dir. Bu kadm, Beni Temim kabilesindendir. Hz. Ali'ye Ubeydullah ve
Ebu Bekir aillnda iki erkek vocuk dogurdu. Hi~am b. Kelbi'nin ifadesine edE
gore Ubeydullah ile Ebu Bekir de Kerbela'da oldi.iriilmiif?lerdir. ols
Vakidi'nin ifadesine gore Ubeydullah'l, ''Yevmu'd-dar" vak'asmda Muh- Ha
tar b. Ebi Ubeyd oldi.irmi.i~ti.ir. Fa
Hz. Ali'nin zevcelerinden biri de Esma binti Umeys el-Has'ami- ve
ye'dir. Bu kadm, ona Yahya ile Muhammed el-Esgar'1 dogurmuf?tur.
Kelbi, boyle demi~tir. Vakidi'nin ifa de sine gore ise bu karun, Hz. Ali'ye Zl'
 BOYCJK ISLAM TARIHI 521

Yahya ve Avn admdaki 90cuklan dogurmu~tur.

Vakidi dedi ki: Muhammed el-Asgar'm annesi, bir Ummii Veled'dir.
Bu kadm, Hz. Ali'nin miilkiyetindeydi.
Hz. Ali'nin zevcelerinden biri de Ummii Habibe binti Zem'a b. Bahr
b. Abd b. Alkame'dir. Bu kadm, Halid b. Velid'in Beni Taglib kabilesine
Aynu't-Temir'de basion yaptl~ zamanda ele ge9irilen cariyelerdendir.
Hz. Ali'ye Orner ve Rukiye admdaki 9ocuklan dogurmu~ olup otuzbe~
sene omiir siirmii~tii.
Hz.Ali'nin zevcelerinden biri de Ummii Said binti Urve b. Mesud b.
Mugis b.Malik es-Sakafi'dir. Bu kadm, Hz. Ali'ye Ummii'l-Hasen ile
Ramletii'l-Kiibra'Jl dogurm u~tur.
Hz. Ali'nin zevcelerinden biri de ibnetii imru'l- Kays b. Adiy b. Evs
b. Cabir b. Ka'b b. Alim b. Kelb el-Kelbiye'dir. Bu da Hz. Ali'ye, Cariye
admdaki loz 90cugunu dogurmu~tur. Cariye admdaki loZI, kii9iik ya~ta
iken Hz.Ali ile birlikte mescide gidermi~. Kendisine: «DaJilann kimler-
dir?» diye soruldugunda, o da Beni Kelb kabilesini kastederek «Vuh
vuh» diye kaq1hk verirmi~.
Hz. Ali'nin zevcelerinden biri de Umame binti Ebi'l-As b. er-Rebi b.
Abdi~ems b. Abdimenafb. Kusay'dir. Umame'nin annesi, Raswullah'm
k1z1 Zeyneb'tir. Rasulullah (s.a.v.)'m namaz k1larken omuzuna aldi~
9ocuk budur. Kalkti~ zaman omuzuna alrr, secdeye gittigi zaman da ye-
re b1ralordi. Umame,Hz. Ali'ye Muhammed el-Evsat'I (ortanca Muham-
med'i) dogurdu.
Muhammed el-Ekber (biiyiik Muhammed)'e gelince, bu Muham-
med b. Hanefiye'dir. Bu Muhammed'in anas1 Hanefiye'nin asll adi, Hav-
le binti Cafer b. Kays b. Mesleme b. Ubeyd b. Salebe b. Yerbu b. Salebe b.
Diiel b. Hanife b. Liiceym b. Sa'b b. Ali b. Bekr b. Vail'dir. Bunu, Hz. Ebu
Bekir'in zamanmda irtidat hadiseleri esnasmdaki sava~larda Halid b.
Velid, Beni Hanife kabilesinden esir alm1~ ve Hz.Ali'nin paJina dii~­
mii~tii. Hz. Ali'ye de i~te bu biiyiik Muhammed'i dogurmu~tur. ~iilerden
baZilan bu Muhammed'in masum bir imam oldugunu iddia etmektedir-
ler. Bu zat, Miisliimanlann biiyiiklerindendir. Ancak ne kendisi ne de
babas1 masum degildirler. Hatta babas1 Ali'den onceki r~id halifeler de
masumiyeti vacip kimseler degildirler. Dogrusunu Allah bilir.
Hz.Ali'nin 9e~itli zevcelerinden 90k saJida 90cuklan vard1. 0 vefat
ederken dart zevce ve ondokuz cariyeyi geride b1rakti. Allah, ondan raz1
olsun. Onun ~u 90cuklannm annelerinin adi bilinmemektedir: Ummii
Hani, Meymune, kii9iik Zeynep, biiyiik Remle, kii9iik Ummii Kiilsiim,
Fatima, Umame, Hatice, Ummii'l-Kiram, Ummii Cafer, Ummii Seleme
ve Ciimane.
ibn Cerir dedi ki: Hz. Ali'nin toplam olarak ondort oglu ve onyedi lo-
ZI vard1.
 522 IBNKES!R

Vakidi dedi ki: Hz. Ali'nin soyu Hasan,Huseyin, Muhammed b. Ha- M

nefiye, Abbas b. Kilabiye ve Orner b. Taglibiye vasitasiyla devam etmi§- Sll
tir. Allah hepsinden raz1 olsun. ill
ibn Cerir, Halid b. Cabir'in §6yle dedigini rivayet etmi§tir:
«Hz. Ali'nin Olduruldugu giinde oglu Hasan'm kallop insanlara bir ol
hutbe irad ettigini ve hutbesinde §6yle dedigini i§ittim: «Bu gece oyle bir H
adam1 oldurdiinuz ki, onun olduriilmu§ oldugu bu gecede Kur'an nazil lil
olmu§, Meryem oglu isa goge kald1nlmi§, Musa peygamberin hadimi se
Yu§a b. Nun oldurulmu§tiir. Oldurdugunuz bu adam (Hz. Ali) var ya T:
kendisinden oncekilerden hivbir kimse onu gevemedigi gibi kendisin-
den sonrakiler de onun mertebesine ula§amiyacaklarwr. Allah'a yemin so
ederim ki, Raswullah (s.a.v.), onu bir mufrezede gonderdigi zaman Ceb-
rail sag yanmda, Mikail de sol yanmda bulunurlarw. Vallahi o vefat or
ederken beklenmedik bir felaket i¢n yedekte b1rakb~ 800 veya 900 dir- G
hem veya dinar w§mda ba§ka bir§ey birakmami§br.» a~
Bu cidden garip bir rivayet olup munkerlik ivermektedir. Dogrusu-
nu Allah bilir.
imam Ahmed b.Hanbel, Hz. Ali'nin oglu Hasan'm §Oyle dedigini ri-
. vayet etmi§tir:
«Dun. bir adam (Hz. Ali), aram1zdan aynlw. Oncekiler ilim husu-
sunda onu ge9emediler. Sonrakiler de ona ula§amayacaklard1r. gi
RasUlullah, bayra~ ona vererek gazaya gonderirdi. Cebral sag yanmda, hi
Mikail de sol yanmda bulunurlard1. Fetih kendisine muyesser olmawk- E"
va gazadan geri donmezdi.» la
Ebu ishak, yukandaki rivayete §Unu da eklemi§tir:«Bir hizmet¢ E
satm almak ivin bir tarafta b1rakb~ 700 dirhemden ba§ka bir miras bi- ta
rakmadi.» aj
imam Ahmed b. Hanbel, Hz. Ali'nin §6yle dedigini rivayet etmi§tir: ii:
«Ben, kendimi Rasulullah (s.a.v.)'la beraber gordum. Ve avhktan kt
dolaYI kanumm uzerine ta§ baghyordum. Oysa bu gun verdigim sada- Vj

kanm miktan 40.000'e varmaktad1r.»

Esved, ~ureyk'in bu hususta §6yle dedigini rivayet etmi§tir:«Benim la
verdigim sadakamn miktan 40.000 dinara varmaktad1r.» (e·

MUMiNLERlN EMiRi ALi'NiN FAZiLETi

p
Hz. Ali, Cennet'le mujdelenen on sahabe arasmda Rasulullah II
(s.a.v.)'m en yalon akrabas1wr. 0, Ebu Talib'in ogludur. Ebu Talib'in S(
as1l ad!, ~eybe'dir. ~eybe,Ha§im'in ogludur. Ha§im'in as1l aw, Amr b. b
Abdumenafd1r. Abdumenafm as1l aw, Mug-ire b. Kusay'dlr. Kusay'Jin
asu am da Zeyd b. Kilab b. Miirre b. Ka'b b. Luey b. Galib b. Fihr b. Malik T
b. Nadr b. Kinane b. Huzeyme b. Murdrike b. ilyas b. Mudar b. Nizar b. n
 BDYOK ISLAM TARIHI 523

Maad b. Adnan'<hr. Hz. Ali'nin kiinyesi Ebu'l-Hasan'<hr. Kurey~ kabile-

sinin Ha~imi kolundan<h. Rasulullah (s.a.v.)'m amcas1 ogludur. Anast-
nm ad1, Fatima binti Esed b. Ha~im b. Abdumenafdrr.
Ziibeyr b. Bekkar'm ifadesine gore Hz. Ali'nin anas1 Fatima, Ha~imi
olarak dogan ilk Ha~imi kadmd1. Miisliiman olmu~ ve hicret etmi§tir.
Hz. Ali'nin babas1, Raswullah (s.a.v.)'m merhametli oz amcas1 Ebu Ta-
lib'tir. Ebu Talib'in astl ad1, Abdumenafbr. imam Ahmed ile bir~ok ne-
seb alimi ve tarih~ boyle demi~lerdir. Rafizilerin iddiasma gore ise Ebu
Talib'in as1l a<h, imran'd1r ve ~u ayetle kastedilen ki~i, Ebu Talib'tir:
«Allah, Adem'i, Nuh'u, ibrahim ailesini, imran ailesini -birbirinin
soyundan olarak- alemlere tercih etti.» <Al'i Imriln, 33.)
Rafiziler, bu iddiaJ1 ileri siirmekle ~ok hata etmi§lerdir. Bu iftirayt
ortaya siirmeden once Kur'an'l dii~iinmemi~lerdir. Qi.inkii bu iddialan,
Cenab-1 Allah'm mezkur ayetteki mura<hna ters dii~mektedir. Zira bu
ayet-i kerime'den sonraki ayette ~oyle denilmektedir:
«imran'm kans1: «Ya Rabbi! Karmmda olam, sadece sana hizmet et-
mek iizere ada<hm.» demi~ti.» <Al'i Imrlln, 35.) Bu ayet-i kerimede imran'm
k1z1 Meryem'in dogumundan bahsedilmektedir. Allah'm selam1 onun
iizerine olsun. Bu, a~1k~a anla~1lan bir husust·,r. Allah'a hamd olsun.
Ebu Talib, Rasulullah (s.a.v.)'a ~ok sevgi beslerdi. Bu, tabii bir sev-
giydi. Ancak vefat edinceye kadar RasUlullah (s.a.v.)'a iman etmedi. Sa-
hih-i Buhari'de de sabit oldugu iizere eski dininde kalarak vefat etti.
Ebu Talib, vefat etmek iizereyken RasUlullah (s.a.v.), ona: «la ilahe illal-
lah» demesini arzetmi~, ancak orada bulunan Ebu Cehil ile Abdullah b.
Ebi Umeyye ~oyle diyerek engel·olmu~lar<h: «Ey Ebu Talib! Abdiilmut-
talib'in dininden vaz m1 ge~yorsun?» Son nefesini verirken Ebu Talib'in
agzmdan «Abdiilmuttalib'in dini iizerine .... » sozleri ~kmu~ ve "la ilahe
illallah" demeye yana~mam1~ti. Rasulullah da onun yanmdan aynhr-
ken: «Yasaklanmadi~m siirece senin i~n magfiret dileyecegim.» demi~
ve hakkmda ~u ayet-i kerime nazil olmu~tu:
«Ey Muhammed! Sen, sevdigini dogru yola eri~tiremezsin, ama Al-
lah diledigini dogru yola eri~tirir. Dogru yola girecekleri en iyi 0 bilir.»
(el-Kasas, 56.)
Sonra Medine'de de ~u ayet-i kerime nazil olmu~tu:
«Cehennemlik olduklan anla~1l<hktan sonra, akraba bile olsalar,
puta tapalar i~in magfiret dilemek peygambere ve mii'minlere yara§-
maz. ibrahim'in, babas1 i~in magfiret dilemesi, sadece ona verdigi bir
sozden otiirii idi. Allah'm dii~man1 oldugunu anlaymca ondan uzakla~­
ti. Dogrusu ibrahim, ~ok i~li ve yumu~ak huylu idi.» (et-Tevbe, 113-114.)
Biz bu konuyu biset bahsinin ba§mda anlatml§ ve Rafizilerin Ebu
Talib'in Miisliiman olduguna dair iddialannm yanh§h~na ve sarih
naslara aykln ve delilsiz bir iftira olduguna dikkat ~ekmi§tik.
524 IDNKESIR

Hz. Ali'ye gelince o, me~hur kavle gore billuga ermeden islfuniyet'in d~

ilk gi.inlerinde Mi.isli.iman olmu~tu. Anlablchgna gore o, ~ocuklardan ilk (s
Mi.isli.iman olanchr. Nitekim Hatice de kachnlardan ilk Mi.isli.iman olan- ot
chr. Ebu Bekr es-S1ddfk da hi.ir erkeklerden ilk Mi.isli.iman olandlr. Zeyd te
b. Harise de kolelerden ilk Mi.isli.iman oland1r. Sll
Tirmizi, Enes b. Malik'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Rasulullah (s.a.v.), pazartesi gi.ini.i peygamberlikle gorevlendiril- di
di. Ali de sah gi.ini.i namaz kllch.» hl
Seleme b. Ki.iheyl, Hz. Ali'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Kendisine hi~ kimse ibadet etmeden once yedi sene Rasulullah d::
(s.a.v.)'la birlikte Allah' a ibadet ettim.» Bu, asla sahih olmayan bir riva- 011
yettir, yalanchr. ki
Si.ifyan-1 Sevri, Hz. Ali'nin:«Ben Mi.isli.iman olanlann ilkiyim.» de- n~
digini rivayet etmi~tir. Ancak bu da zaYifhr. Sahih degildir. Qi.inki.i bu
hadisin rivayet senedinde ach geven Habbe, zaYif ravilerdendir.
Si.iveyd b. Said, Muaze el-Adeviye'nin ~oyl e dedigini rivayet etmi ~tir:
«Basra minberi i.izerinde Ebu Talib oglu Ali'nin ~oyle dedigini i~i­ su
tim:<<En bi.iyi.ik s1dchk benim. Ebu Bekir, iman etmeden once ben iman ~0
ettim. 0 Mi.isli.iman olmadan once ben Mi.isli.iman oldum.» Bu da sahih gc
degildir. Buhari, boyle demi~tir. Bir rivayette sabit olduguna gore Hz. (s.
Ali, Kufe minberi i.izerinde ~oyle demi~tir: Kt
<<Ey insanlar! Peygamberinden sonra bu i.immetin en haYirhs1 Ebu ge
Bekir'dir. Sonra da Omer'dir. Eger isteseydim ondan sonraki en haYirh n::
ii~iincii ~ahsm da adm1 verebilirdim.» Bu rivayet, Ebu Bekir'le Omer'in di
faziletleri bahsinde gevmi~ti. Allah, onlardan raz1 olsun ve onlan ho~­
nut kllsm.
imamAhmed 1,>. Hanbel, ibn Abbas'm~oyle dedigini rivayetetmi~tir:
«Haticeden sonra Rasulullah (s.a.v.)'la birlikte ilk namaz kllan (ve- H:
ya ilk Mi.isli.iman olan), EbuTalib oglu Ali'dir.» gl
Tirmizi, Zeyd b. Erkam ile Ebu Eyyi.ib el-Ensari'nin ~oyle dedigini ki
rivayet etmi~tir: gl
<<Ali, insanlardan yedi sene once namaz klld1.» Bu, hi~bir cihetten ru
sahih degildir. se
Tirmizi ile Nesei, Zeyd b. Erkam'm ~oyle dedigini rivayet etmi~ler-
dir: _
<<ilk Mi.isli.iman olan Ali'dir.» Tirmizi, bunun hasen ve sahih bir ha-
dis oldugunu soylemi~tir. Hz. Ali, Raswullah'm vefatma kadar yamnda a)
bulunmu~tur. Rasulullah vefat ederken ondan memnundu. Hz. Ali, B1
onunla birlikte bi.iti.in gazvelerde haz1r bulundu. Qok yararhhklar gos- H:
terdi. Sava~ esnasmda onemli roller i.istlendi. Nitekim bunu sirette R:
apklam1~bk. Burada tekrarlamaya gerek yoktur. Ger~ekten Bedir sa- la
va~mda, Uhud sava~mda, Ahzab (Hendek) sava~mda, Hayber sava~m- «F
 BDYOK ISLAM TARIHI 525

da ve diger sava~larda buyuk yararhhklan gorulmu~tu. Rasulullah

(s.a.v.), Tebuk sava~ma giderken onu Medine'de ailesinin koruyucusu
olarak bmliorken ~oyle demi~ti:«Ey Ali! Musa nezdinde Harun'un mer-
tebesi gibi benim nezdimde bir mertebeye sahip olmaya raz1 olmaz ml-
sm? Yalmz ~u var ki, benden sonra peygamber gelmeyecektir.»
Hz. Ali'nin Peygamber (s.a.v.)'in klz1 Fabma'yla evlendigini ve Be-
dir sava!?mdan sonra gerdege girdiklerini anlatm1!?bk. Bu konuyu da
burada tekrarlamaya ihtiya~ yoktur.
Rasulullah (s.a.v.), Veda hacc1 doni.i!?i.inde Mekke ile Medine arasm-
da Gadir-i Hum denen yerde cemaata bir hutbe irad etmi!? ve zilhiccenin
onikinci gi.inunde irad etmi~ oldugu bu hutbesinde ~oyle demi§ti: «Ben
kimin dostu isem Ali' de onun dostudur.» Ba~ka rivayetlerde anlaturu~­
na gore Peygamber (s.a.v.), o hutbesinde !?Oyle demi!?tir: «Allah'1m!
Ali'ye dostluk edene dost ol. Ona di.i!?manhk edene du~man ol.Ona yar-
dim edene yarrum et. Onu yardlms1z b1rakam yard1ms1z b1rak.>>
Hz.Ali hakkmda bu hutbenin irad edilmesi ve onun fazileti husu-
sunda insanlann uyanlmasmm sebebi, ibn ishak'm anlatb~na gore
!?Oyledir: Rasulullah (s.a.v.), Ali'yi Halid b. Velid'le Yemen'e emir olarak
gondermi~ti. Donu~unde Mekke'de Veda haccr esnasmda Rasulullah
(s.a.v.)'la bulunmu~tu. Ancak hakkmda ~ok dedikodular yap1lmi§h.
Kendisinin ~abucak Rasulullah (s.a.v.)'a gelip gori.i§mek i~in ordusunu
geride b1rakb~ esnada vekilinin askerlere giydirdigi elbiselerin farkl-
na vanp da geri almas1 yuzi.inden hakkmda ileri geri konu§ulmu§ ve de-
dikodu yap1lm1§b. RasUlullah (s.a.v.) Veda haccm1 tamamlaillktan son-
ra Ali'ye yap1lan as1lsiz isnadlardan onu annillrmak istedi. Bu sebeple
mezkur hutbesini irad etti.
Rafiziler, bu hutbenin irad edildigi gi.inu bayram kabul etmi§lerdir.
Hicretin 400'lu Jillan hududunda Buveyhiler zamanmda Bagdat'ta bu
gi.inun Yil donumunde davullar ~almarak !?enlikler tertiplenirmi§. Nite-
kim yeri gelince bu hususu da in§aallah anlataca~z. Bu gi.inden yirmi
gi.in sonra di.ikkanlann kapilanna bornozlar asli1r, saman ve kuller sav-
rulur, ~oluk ~ocuk ve kadmlar §ehir sokaklannda Hz. Huseyin'in oliimu
sebebiyle a~t yakarlar. Bunu, a§ure gi.ini.ini.in sabahmda onun oldiirii.l-
mesiyle ilgili olarak uydurulmu§ bir m1sra okuyarak yaparlar. Biz onun
nasll olduruldugunu ger~eklere dayanarak a~khga kavu§turaca~z. -
EmeVilerden baz1lan, Ebu Ti.irab arum aldi~ndan dolaYI Hz. Ali'yi
aJiplamaktad1rlar. Oysa bu ad1 ona, Rasulullah (s.a.v.) takm1~br.
I

Buhari ve ~uslim'in sahihlerinde Sehl b.Sa'd'dan nakledildigine gore

Hz. Ali, e!?~ ~abma'ya klzarak evden ~kip mescide gitmi§ ve uyumU§tu.
RasUlullali (s.a.v.)'da gelip onu o halde gormi.i§ti.i. Vucuduna toprak bu-
la§ml~b. RasUlullah (s.a.v.), onun vi.icudundaki topraklan silkeleyerek:
«Kalk, otur bakal1m ey Ebu Ti.irab.» demi~ti.
526 lBNKESlR

KARDE~LiK HADiSi hi
y<
Hakim, Ebu Umame'nin §oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Rasulullah (s.a.v.), insanlan karde§ lulill~ zaman kendisi ile Ali R:
arasmda da karde§lik tesis etti.» Zi
Bence bu hadisin sahihligi iizerinde dii§iinmek gerekir.
Enes ve Omer'den rivayet olunduguna gore Rasulullah (s.a.v.), Hz. El
Ali'ye hitaben:«Sen diinyada ve ahirette benim karde§imsin.» demi~tir. es
Ancak bu hadislerin ve benzerlerinin senetleri zaYifbr ve bunlar bir de-
Iii saYilmamaktaillrlar. Dogrusunu Allah bilir.
Birka~ yolla gelen bir rivayette anlatilill~na gore Hz.Ali, ~oyle de-
mi§tir:
«Ben, Allah'm kuluyum. Rasuliiniin karde~iyim.» Bu sozii benden re
sonra herhangi bir kimse soylerse mutlaka o yalancrillr.»
Tirmizi, ibn Omer'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«RasUlullah (s.a.v.), ashab1 arasmda karde~lik tesis etti. Ali de goz-
leri ya~ararak oraya geldi ve ~oyle dedi: ·
-Ya Rasulallah, ashabm arasmda karde~lik tesis ettin. Benimle
herhangi bir kimse arasmda ise karde~lik tesis etmedin.
-Sen diinyada ve ahirette benim karde~imsin.»
Bu, hasen ve garip bir hadistir. Hz. Ali, Bedir sava~ma kablill. oh
Rasulullah (s.a.v.),Hz. Omer'e bir vesile ile ~oyle demi~ti:«Ne biliyor-
sun. Belki de Cenab-1 Allah, Bedir sava~ma kablan kimselere bakrm~ ve el
onlara: «Dilediginizi yapm. Ben sizi ba~~lam1~1md1r.>) demi~tir.»
Bedir sava~mda Hz. Ali, dii!?manm onde gelen bahaillrlanyla mii- ml
bareze yapb. Ve o giinde biiyiik yararhh~ goriildii. Heniiz yirmi y~m­ tir
da bir gen~ oldugu halde Rasulullah (s.a.v.), bayra~ ona verdi.
Hakem, ibn Abbas'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: du
«Biitun sava~larda Muhacirlerin bayra~ Ali'nin elindeydi.» Said b. "Y:
Miiseyyeb ile Katade de boyle demi~lerdir. sill
Hayseme b. Siileyman et-Trablusi el-Hafiz, Cabir b. Semiire'nin On'
~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
yru
«Sahabeler dediler ki: ki,
- Ya Rasulallah, luyamet giiniinde senin sanca~m kim ta~Iyacak­ dei
br? ve·
-Klyamet giiniinde sanca~m1 kim ta~1yabilir? lim
Onu diinyada ta~1yandan ba~kas1 ta~1yamaz. 0 da Ebu Talib oglu ~a~
Ali'dir.»
Bu rivayetin senedi zaYifhr. yet
Hasan b. Arefe, Ebu Cafer Muhammed b. Ali'nin §oyle dedigini riva-
yet etmi~tir: ) leri
-, b.
«Bedir giinii gokten bir sesin geldigini duyduk. Sesin goriinmez sa-
 BUYUK ISLAM TARIHI 527

hibi ~oyle diyordu: Zi.ilfikardan ba~ka klh~ yoktur. Ali'den ba~ka da yigit
yoktur.»
Hafiz ibn Asakir dedi ki: <<Zi.ilfikar kihei, Bedir sava~mda
Rasulullah (s.a.v.)'a hibe edildi. Daha sonra o da bunu Ali'ye hibe etti.»
Zi.ibeyr b. Bekar, Marner b. Mi.isenna'mn ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Bedir sava~mda mi.i~riklerin sancaktan Talha b. Ebi Talha idi.
Ebu Talib oglu Ali onu oldi.irdi.i. Bu hadiseyle ilgili olarak Haccac b.Ulat
es-Si.ilemi ~oyle bir ~iir soyledi:

«Allah i~in ey sava~mda · giinah i~leyen ki~i.Yani bol vergilere maz-

har olan Fatmia'nm oglu Ali!
Elin ~abuk davrandi, darbeyi vurdu. Boylece Tuleyha, alm i.izere ye-
re di.i~i.ip yatti.
Kahramanca ve ~iddetli bir ~ekilde saldirdin.
Onlan hak ile ortaya ~Ikardm.
0 zaman ba~~a mazhar olanlar bile hakir oluyorlardi.
Klhcm birinci kez kana bulanmktan sonra tekrar bulandi.
Pe~ pe~e adam oldu:dun.»

Hz. Ali, Ridvan bey'atma da kabldi. Yi.ice Allah, bu bey'atla ilgili

olarak ~oyle buyurmu~tur:
<<Ey Muhammed! Allah inananlardan, aga~ altmda sana ba~ egerek
el verirlerken, and olsun ki ho~nud olmu~tur.» (el-Fetih, 19.)
Rasulullah (s.a.v.) da bu bey'ata kahlanlar ha~kmda ~oyle buyur-
mu~tur: «Aga~ altmda bey'atla~anlardan hi~ kimse ate~e girmeyecek-
tir.»
Buhari ve Mi.islim'in sahihleri ile diger hadis kitaplannda sabit ol-
duguna gore Hayber sava~mda Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur:
"Yann bayra~ Allah ve Rasuli.ini.i seven, Allah ve Raswi.ini.in de kendi-
sini sevdigi bir adama verecegim. 0, cepheden ka~an degildir. Allah,
onun vasitasiyla fethi mi.iyesser kllacakhr." insanlar o geceyi, "Bayrak
yann kime verilecek" diye kendi aralannda tarh~arak ge~erdiler. Oyle
ki, Hz. Omer:«Emirligi o gi.in di~mda b~ka bir gi.inde elde etmek istemi~
degilim.» demi~ti. Sabah olunca Rasulullah (s.a.v.), bayra~ Ali'ye verdi
ve·Cenab-I Allah da fethi onun vastasiyla mi.iyesser kllch. Bayra~ tes-
lim etmeden once Rasulullah (s.a.v.), gozi.i agnmakta olan Ali'yi yanma
~a~rmi~, gozi.ine i.iflemi~ ve gozleri ~ifa bulmu~tu.»
Muhammed b.ishak, Seleme b.Amr b. Ekva'mn ~oyle dedigini riva-
yet etmi~tir:
«Rasulullah (s.a.v.), Ebu Bekir es-Sidmk'l bayra~ ile Hayber kale-
lerinden birine gonderdi. Sava~h, geri dondi.i.Fetih mi.iyesser olmaml~­
ti. Yorulmu~tu. Rasulullah (s.a.v.), ondan sonra Hattab oglu Omer'i
528 lBNKESlR

gonderdi. 0 da sava~b, sonra geri dondi.i. Fetih mi.iyesser olp:1ami~b. Yo- lbr
rulmu~tu. Bunun i.izerine Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tu:«Yann ler
bayra~ Allah ve RasUli.ini.i seven, Allah ve RasUli.ince de sevilen bir kim- n1
seye verecegim. Allah, onun vas1tas1la fethi mi.iyesser Jnlacakbr. 0, cep- ve
heden ka~acak degildir.» bu:
Rasulullah (s.a.v.), gozleri agnyan Ali'yi yanma ~a~rdi. Ali geldi. goz
RasUlullah, onun gozlerine iifledi. Sonra:«~u bayra~ al ve git. Allah, se- Ra
ay~
nin vas1tanla fethi mi.iyesser kilmcaya kadar sava~a devam et.>> dedi.
Ali, bayra~ al1p ko~arak gitti. Biz de pe~i s1ra gidiyorduk. Nihayet bay- (s.~
ra~ kale altmdaki bir ta~ ki.imesinin i.izerine dikiverdi. Yukandan bir dej
Yahudi ba~m1 uzabp bakb ve ona ~oyle sordu: (s.l
- Sen kim sin? S01
- Ebu Talib oglu Ali'yim. Rru
- Tevrat'1 Musa'ya indiren Allah'a yemin ederim ki maglub olduk. Ali
Ali, fetih tamamlanmadan geri donmedi. di.
lmam Ahmed b. Hanbel, Bi.ireyde b. Hasib'in ~oyle dedigini rivayet ke':
etmi~tir: ald
«Hayber'i ku~attik. Ebu Bekir, bayra~ aldi. Sava~b. Fetih nasib ol- sfu
madan geri dondi.i. Ertesi gi.in bayra~ Orner ahp cepheye gitti. Sav~b. bir
Fetih nasib olmadan geri dondi.i. 0 gi.in insanlar ~ok yorulup bitkin dii§- ~oy
mi.i~lerdi. Rasulullah, o zaman ~oyle dedi: "Yann bayra~ Allah ve cev
Rasuli.ince sevilen, Allah ve Rasuli.ini.i seven bir adama verecegim. 0, kip
fethi tamamlamadan cepheden donmeyecektir.» Ra:
Biz de yann fetih ger~ekle~ecek deyip goni.il huzuru ve rahath~ ~oy
i¢nde geceyi ge~irdik. Sabah olunca RasUlullah (s.a.v.), sabah namaZini ver
Jnldi. Sonra kalk1p bayra~n getirilmesini istedi. 1nsanlar safhalinde di- i.ize
zilmi~lerdi. Ali'yi ~a~rdi. Ali'nin gozleri agnyordu. Rasulullah, onun her
gozlerine i.ifledi. Bayra~ ona verdi. Ali de gidip sava§b ve fetih mi.iyes- Ra:
ser oldu. Ben de bayra~ Rasulullah'm kime verecegini gormek i¢n sar
ayaklanmm i.isti.ine dikilerek boynumu uzabp bakanlar arasmday-
dim.» zit
Ebu Ya'la, 1bn Abbas'tan rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.), ~oyle
buyurmu~tur:«Bayra~ yann Allah ve RasUli.ini.i seven, Allah ve Rasuli.i On
tarafmdan sevilen bir adama verecegim. Ali nerede?» (s.a
Dediler ki: «Bugday oguti.iyor» Buyurdu ki:« Onlardan hi~biri bug-. gar
day ogutmeye raz1 olmaz.» Nihayet Ali, Rasulullah'm yaruna geldi. gur
Rasulullah bayra~ ona verdi. Gidip sava~b ve Hi.iyey b. Ahtab'm kiZI le ~
Safiye'yi getirdi.» Bu garip bir rivayettir. Ser
lmam Ahmed b. Hanbel, Amr b. Meymun'un ~oyle dedigini rivayet Om
etmi~tir: «Ben, lbn Abbas'm yanmda oturmaktaydim.Yanma dokuz ki- zan
~ilik bir heyet geldi. Ona ~oyle dediler:«Ey lbn Abbas! Ya sen kalkip bi- SIUJ
zimle gel, ya da yanmdaki adamlan uzakla~br da ba~ ba~a go~elim.» ca;
 BDYOK ISLAM TARIHI 529

!bn Abbas:«HaYJ.r, ben sizinle gelirim.» dedi. 0 zaman !bn Abbas'm goz-
leri heni.iz ama olmam1~b. Gittiler, konu~maya b~lailllar. Ne dedikleri-
ni bilmiyoruz. Yalmz ibn Abbas, doni.ip geldiginde elbisesini silkeliyor
ve ~oyle diyordu: «Ofbunlardan, Rasulullah (s.a.v.)'m hakkmda ~oyle
buyurdugu bir adamm aleyhinde konu~tular: "Ben bir adam1 cepheye
gonderecegim. Allah, onu ebediyyen ri.isvay kllmayacakbr. 0, Allah ve
Rasuli.ini.i sever." Rasulullah boyle dedikten sonra orada bulunanlar,
ayaklan i.isti.ine dikilip ba~lanm one uzatarak bakblar. Rasulullah
(s.a.v.) da o esnada: «Ali nerede?» diye sormu~, orada bulunanlar Ali'nin
degirmende bugday ogi.itmekte oldugunu soyleyince Rasulullah
(s.a.v.):«Sizden hi~ kimse bugday ogutecek durumda degildir.» dedi.
Sonra Ali geldi. Gozleri agnyordu. Hemen hemen gormemekteydi.
Raswullah (s.a.v.), onun gozlerine i.ifledi, sonra bayra~ i.i~ kez sallaill ve
Ali'ye verdi. Ali de gidip sav~b ve Hi.iyey b. Ahtab'm kiZI Safiye'yi getir-
di. Rasulullah (s.a.v.), daha sonra falan adam1 tevbe sfuesi ile (Mek-
ke'ye) gonderdi. Arkasmdan Ali'yi de gonderdi. Ali, sfueyi o adamdan
alill. Sonra Rasulullah (s.a.v.), Ali ile ligili olarak ~oyle buyurdu: «Tevbe
sfuesini Mekke'ye ancak benden alan ve benim de kendisinden oldugum
bir adam goti.irmelidir.>> Sonra Rasulullah (s.a.v.), amcas1 ogullanna
~oyle dedi:«Hanginiz di.inya ve ahirette benimle dost olur?» Hi~ kimse
cevap vermedi. Ali de orada Rasulullah'm yanmda oturmaktayill. Kal-
kip ~u cevab1 verdi:«Ben di.inya ve ahirette sana dost olurum.»
Raswullah (s.a.v.), onu yerinde b1rakb. Sonra oradaki adamlara doni.ip
~oyle sordu:«Hanginiz di.inya ve ahirette bana dost olur?» Kimse cevap
vermedi. Ali:« Ben, di.inya ve ahirette sana dost olurum.» dedi. Bunun
i.izerine Rasulullah (s.a.v.), ona hitaben: «Sen di.inyada da ahirette de
benim dostumsun.» dedi. Hatice'den sonra ilk Mi.isli.iman ki~i, Ali oldu.
Rasulullah (s.a.v.), elbisesinin ucunu kalillnp Ali'nin, Fabma'mn, Ha-
san ve Hi.iseyin'in i.izerine koyup ~u ayet-i kerimeyi okudu:
«Ey peygamberin ev halkl! $i.iphesiz Allah sizden kusuru giderip si-
zi tertemiz yapmak ister.» (cJ.Ahzdh, 33.)
Hicret esnasmda Hz. Ali, kendini Rasulullah (s.a.v.)'a feda etti.
Onun elbisesini giydi, sonra yata~na yattl. Mi.i~rikler, Peygamber
(s.a.v.)'i oldi.irmek istiyorlarill. 0 esnada Ebu Bekir geldi. Ali, Hz. Pey-
gamber'in yata~nda uyumaktayd1. Ebu Bekir, onun peygamber oldu-
gunu zannederek: «Ey Allah'm peygamberi!» diye seslendi. Ali, ona ~oy­
le ~1hk verdi: «Allah'm peygamberi, Meymune kuyusuna dogru gitti.
Sen ona yeti~.» Ebu Bekir, hemen o tarafa gitti. Hz. Peygamber'e yet~ti.
Onunla birlikte magaraya girip saklanill. Mi.i~rikler, Peygamber (s.a.v.)
zannederek Ali'yi ta~lamaya ba~lailllar. 0 bundan acr duyuyordu. Kafa-
Slm yorgamn altma koymu~, sabaha kadar oylece kalm1~b. Sabah olun-
ca yorgai:n i.izerinden atlp d1~an ~1kti~nda mi.i~rikler ona ~oyle dedi-
B. ISLAM TARffil, C.VII, F.34
530 IDNKESlR

ler:«Sen yuksek mertebeli biri degilsin.Biz senin arkada~1m ta~hyor­ R:

duk. 0 bundan aCl duymuyor, s1zlanm1yordu. Oysa sen atbwm1z ~lar­
dan ac1 duyup s1zlamyorsun. Biz bunu yad1rgad1k.» b~
Rasulullah (s.a.v.) Tebuk gazvesi i~in yola ~kb. Hz. Ali, ona: w
-Ben de seninle beraber geleyim mi? diye sordugunda Rasulullah le
(s.a.v.), ona ~oyle dedi: ni
- Hayrr gelme, cevabm1 verdi. Bunun uzerine Ali aglam Raswullah
(s.a.v.), ona ~oyle dedi:
-Sen, Musa nezdinde Harun'un il?gal ettigi mevki gibi bir mevkiyi
benim yammda il?gal etmeye raz1 olmaz m1sm? ~u kadar ki, sen bir pey- bi
gamber degilsin. Ama ben mutlaka bu sefere gidecegim ve sen de benim d~
halifem olacaksm.»
Bir defasmde Rasulullah (s.a.v.), Ali'ye l?Oyle demi~ti: «Sen, benim a~
dostumsun. Benden sonra da butun mi.i'minlerin dostusun.» ag
Rasulullah (s.a.v.), mescitteki kap1lann tamamm1 kapatm1~b. Yal- ca
mz Hz. Ali'nin kap1s1ru a~k b1rakm1l?b. Ali, mescidin yan tarafi.nda bu- lu
lunan kendi kap1smdan mescide gelirdi. Bu onun yoluydu, ba~ka da yo- k::
lu yoktu. R:
Onun hakkmda Rasulullah, l?Oyle buyurdu: «Ben kimin dostuysam R:
Ali de onun dostudur.» Cenab-1 Allah, Kur'an-1 Kerim'de bize vermi~ ol- ilE
dugu bir haberde; R1dvan bey'atma kablan kimselerden raz1 ve ho~nud d::
·oldugunu bildirmil? ve onlann kalplarindeki ~eyi bilmi~tir. Bunu bildir-
dikten sonra Cenab-1 Allah, onlara daha sonra klzruwna dair bir beyan-
da bulunmu~ mudur? (HaYir, bulunmamll?hr.)
Hz. Orner, Mekkeli mul?riklere Musli.imanlann gazaya ~1kacaw ha-
berini bir mektupla bildiren Hahp b. Ebi Belta'Yl kastederek «Ya
Raswallah, izin verde l?U munafi.~n boynunu vuraytm.» dedigi zaman
Peygamber (s.a.v.), l?Oyle demil?tir: ((Ne biliyorsun? Belki de Allah, Bedir
saval?ma kahlm1l? olan Muslumanlann durumuna vaklfolmu~ ve onla- ni
ra l?Oyle demil?tir: Dilediginizi yapm, ben sizi ba~~lam1~1m.» so
"Tarih" adh eserinde Buhari, imran b. Husayn'dan rivayet etti ki,
Rasulullah (s.a.v.), Hayber sava~mda ~oyle buyurmu~tur: til
«Bayra~ Allah ve Rasuli.ix:u seven, Allah ve Rasulunce de sevilen
bir adama verecegim.» Boyle dedikten sonra Rasulullah, haber gonde-
rip Ali'yi yam1_1a ~a~h. Ali geldi, gozleri agnyordu. Raswullah (s.a.v.),
onun gozlerine ufledi ve bayra~ ona verdi. Hz. Ali de ylizlinu ~evirmedi Al
ve arhk gozlerinden !?ikayet~i olmam.» be
imam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said el-Hudrinin ~oyle dedigini riva- be
yet etmi!?tir: ye
«Rasulullah (s.a.v.), bayra~ al1p sallam ve ~oyle buyurdu: «Bunu
kim hakktyla ahr? Falan adam gelip: ((Ben ahnm» dedi. Rasulullah Sll

(s.a.v.), ona: ((Ge~» dedi. So~a ba~ka bir adam gelip: «Ben al1nm» dedi.

1
 BoYOK ISLAM TARIHI 531

Rasulullah (s.a.v.), ona da "Ge~" dedi. Sonra ~oyle buyurdu:

«Muhammed'in yuzunu ~erefli k1lan Allah'a yemin ederim ki, bu
bayra~ cepheden firar etmeyen bir adama verecegim.» Ali geldi, bayra-
~ ahp cepheye ko~tu, niyahet Cenab-1 Allah, ona Hayber ve Fedek kale-
lerinin fethini nasib etti. 0 da oralann hurmalanm ve kavrulmu~ etleri-
ni getirdi.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Abdurrahman b. Ebi Leyla'mn ~oyle dedi-
gini rivayet etmi~tir:
"Baham yazm kl~hk elbise giyen, kl~m da yazhk elbise giyen Ali ile
birlikte yolda i;tmekteydi. Bahama bunu Ali'ye sormas1m soylediler. 0
da ni~in boyle yapti~m sorunca Ali, ~u cevab1 verdi:
«Rasulullah (s.a.v.), arkamdan haber gonderdi. 0 zaman gozlerim
agnyordu. Hayber sava~mdaymk. Kendisine: «Ya Rasulallah, gozlerim
agnyor» dedim. Gozlerime illledi ve ~oyle dua etti: «Allah'1m, Ali'deki Sl-
cakhk ve sogukb1gu gider.» Ben de o giinden beri viicudumda ne soguk-
luk ne de s1cakhk hissetmiyorum. 0 sava~ta Rasulullah (s.a.v.), beni
kastederek ~oyle demi~ti: «Bayra~ Allah ve Rasulunu seven, Allah ve
RasulUncede sevilen, cepheden firar etmeyen bir adama verecegim.»
Rasulullah (s.a.v.)'m sahabeleri, ayaklan uzerinde dikilip boyunlanm
ileriye dogru uzatarak bayra~n kime verilecegini ara~hrmlar. 0 esna-
da Rasulullah (s~a.v.), bayra~ bana verdi.»
Ebu Ya'la, Hz. Ali'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
• «Rasulullah (s.a.v.)'m Hayber sava~mda ba~1m1 meshedip gozleri-
me illlemesinden ve bayra~ bana vermesinden sonra gozlerim artlk hi~
agnmad1. Ba~1m da agnmam.»
Buharl ve Muslim'in sahihlerinde, Sa'd b. Ebi Vakkas'dan rivayet
olunduguna gore Rasulullah (s.a.v.), Hz. Ali'ye ~oyle demi~ tir:
«Musa nezdinde Harun'un i~gal ettigi mertebe gibi bir mertebeyi be-
nim nezdimde de i~gal etmeye raz1 olmaz nnsm? $u kadar var ki, benden
sonra peygamber gelmeyecektir.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Ebi Vakkas'm ~oyle dedigini rivayet etmi~-
tir:
«Ebu Sufyan oglu Muaviye, bana ~oyle bir soru sordu:
- Ebu Turab'a (Ali'ye) sovmene engel olan ~ey nedir?
-Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m soyledigi ~u u~ ~eyi hatirlad1~m i¢n
Ali'ye sovmuyorum. Onun bah~ettigi bu u~ ~eyden birine sahip olmak,
· benim i~in kirmiZl tuylu davarlara sahip olmaktan daha ho~tur. Zira
ben, bir gazaya giderken aile efradmm i~lerini idare etmesi i~in kendi
yerine vekil b1rakb~ Ali'nin Rasulullah (s.a.v.)'a ~oyle dedigini i~ittim:
-Ya Rasulallah, beni geride kamnlar ve ~ocuklarl a m1 birakcak-
sm?
-Sen, Musa nezdinde Harun'un sahip oldugu makam gibi bir ma-
 532 IDNKESlR

kama benim nezdimde sahip olmaya raz1 degil misin? Yalmz ~u var ki, nE
benden sonra peygamber gelmeyecektir.» Hayber sava~mda da hj
Rasulullah (s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu i~ittim:«Bayra~ Allah ve R
Rasultinti seven, Allah ve Rasultince de sevilen bir adama verecegim.» llE
Ben de ayaklanm tistiine dikilip boynumu ileriye dogru uzatbm ve bay- ol
. ra~ kime verecegine baktlm. 0 esnada Raswullah s.a.v.); «Bana Ali'yi ge
~a~nn.» diye emir verdi. Ali, onwi yarnna getirildi. Ali'nin gozleri agn- hi
maktayd.I. Rasulullah (s.a.v.), onun gozlerine tifledi ve bayra~ ona tes- ol:
lim etti. Cenab-1 Allah da fethi onun vas1tas1yla mtiyesser klld.I. AJ
«Ey Muhammed! De ki: «Gelin, ogullanm1Z1, ogullanmZI, kad.Inlan- de
mizi, kad.Inlanmz1, kendimizi ve kendinizi ~a~rahm. Sonra lanetle~e­ «"Y
lim de Allah'm lanetinin yalanc1lara olmasm1 dileyelim.» <Al-i ImrAn, 61.) hi
Bu ayet-i kerime nazil oldugu zaman Raswullah (s.a.v.), Ali'yi, Fab- kl
ma'Yl, Hasan ve Htiseyin'i ~a~rill. Sonra: «Allah'1m, i~te bunlar benim
aile efrad1md.Ir.» dedi.» gu
Hasan b. Arfe el-Abdi, Sa'd b. Ebi Vakkas'm ~oyle dedigini rivayet gu
etmi~tir: de
«Muaviye, hacca geldi. Sa'd b. Ebi Vakkas da onun yanma ugrad.I. v~
Ali'den soz edildi. Sa'd, ~oyle dedi: «De ~ey vard1r ki, bunlardan birine
sahip olmam, dtinyaya ve i~indekilere sahip olmamdan daha ~ok ho~u­ gil
ma gider. Zira ben, Rasulullah (s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu i~ittim:
«Ben kimin dostu isem Ali de onun dostudur.» Yine Rasulullah ya
(s.a.v.)'m ~oyle buyurdugunu i~ittim:«Bayra~ Allah ve Rasultinti se-
ven, Allah ve Rasultince de sevilen bir adama yann verecegim.»
Raswullah (s.a.v.)'m Hz. Ali'ye hitaben ~oyle buyurdugunu da i~ittim: be
«Musa nezdinde Harun'un sahip oldugu bir makam gibi, sen de be- bu
nim yan1mda bir makama sahipsin. ~u kadar var ki, benden sonra bir
peygamber gelecek degildir.» «E
Ebu Zura ed-:Qimi~ki, Abdullah b. Ebi Necih'in babasmdan naklen olr
~oyle dedigini rivayet etmi~tir: tm
«Muaviye, hacca geldigi zaman Sa'd b. Ebi Vakkas'm elini tuttu ve H2
ona ~oyle dedi: Fa
- Ey Ebu lshak, ~u sava~ bizi yordu. HacC1m1za engel oldu. Oyle ki, Ne
hace1n baz1 stinnetlerini unutacak duruma geldik. Tavafta bize rehber- AI
lik et de seninle birlikte tavafim1z1 ifa edelim.»
Tavaf sona erdikten sonra Muaviye, Sa'd'1 Darti'n-Nedve'ye gottir- etr
dti. Onu, kendi kanepesi tizerinde yamnda oturttu. Sonra Ebu Talib og-
\ lu Ali'den bahsetti. Onun aleyhinde konu~tu. Sa'd, Muaviye'ye ~yle de-
di:
yrr
rill
«Beni evine soktun ve kanepenin tizerinde oturttun. Sonra da sal
Ali'nin alehinde konu~maya ba~laYIP ona sovdtin. Allah'a yemin ederim de
ki, Ali'nin sahip oldugu ozelliklerinden ti~ tanesi var ki, bunlardan biri-
 BDYOK ISLAM TARIHl 533

ne sahip olmak benim i¢n giine~in uzerine dogdugu ~eylerin tiimiine sa-
hip olmaktan daha ho~tur. Ke~ke Tebuk gazvesine gittigi esnada
Rasulullah, ~u sozu bana da soylemi~ olsaych: «Ey Ali! Harun'un Musa
nezdinde sahip oldugu makam gibi bir makama benim nezdinde sahip
olmak, ho~una gitmez mi? ~u kadar var ki, benden sonra bir peygamber
gelecek degildir.» Evet, Rasulullah (s.a.v.)'m bahsettigi bu makama sa-
hip olmak benim iS!in, giine~in uzerine dogdugu ~eylerin tumune sahip
olmaktan daha sevimlidir. Yine Hayber sava~mda Raswullah (s.a.v.)'m
Ali hakkmda soyledigi ~u soz, bana soylenmi~ olsaych, giine~in uzerine
dogdugu ~eylerin tamamma sahip olmaktan daha S!Ok ho~uma giderdi:
«Yann bayra~ Allah ve Rasulunu seven, Allah ve Rasuliince de sevilen
bir adama verecegim. Cenab-1 Allah, fethi o adam vas1tas1yla muyesser
k1lacaktir. 0 adam, cepheden kaS!an biri degildir.»
Ke~ke Ali gibi Raswullah'm damach olsaychm da klz1 bana ~cuk do-
gursaych. Klzmm doguraca~ S!Ocuk benim iS!in, giine~in uzerine dogdu-
gu ~eylerin tamamma sahip olmaktan daha klymetliydi. Artik bu giin-
den sonra senin yanma gelmeyecegim.» Boyle dedikten sonra Sa'd b. Ebi
Vakkas, yakasm1 silkeleyerek Muaviye'nin yanmdan ~kip gitti.»
!mam Ahmed b. Hanbel, babas1 Sa'd'dan naklen Ai~e'nin ~oyle dedi-
gini rivayet etmi~tir:
«Ali, Rasulullah (s.a.v.)'la birlikte Medine d1~ma S!Ikti. Veda tepesi
yakmma geldiklerinde Ali aglaYIP ~oyle dedi:
- Beni cepheden geri kalanlarla birlikte geride mi b1raklyorsun?
- Harun'un Musa nezdinde sahip oldugu makam gibi bir makama
benim nezdimde sahip olmaya raz1 degil misin? Yalmz peygamberlik
bundan mustesnad1r.»
Ebu Ya'la, Ebu Hiireyre'den rivayet etti ki; Hz. Orner ~oyle dem~tir:
((Ebu Talip oglu Ali'ye US! ozellik verildi. Bu ozelliklerinden birine sahip
olmak, benim iS!in klrm1z1 tiiylii davarlara sahip olmaktan daha ho~­
tur.» "0 ozellikler nelerdir ey mu'minlerin emiri?" diye sorduklarmda
Hz. Orner, ~u aS!IkmalaYI yapm1~ti: ((Ali'nin, Rasulullah (s.a.v.)'m kiZI
Fatima ile evlenmesi. Onun Rasulullah (s.a.v.)'la birlikte Mescid-i
Nebevi'de ikamet etmesi ve o mescitte Rasulullah'a helal olan ~eylerin
Ali'ye helal olmas1. Hayber sava~mda bayra~n Ali'ye verilmesi.»
· !mam Ahmed b. Hanbel, Abdullah b. Omer'in ~oyle dedigini rivayet
etmi~tir:
«Biz, Rasulullah (s.a.v.) zamamnda ~oyle derdik: tnsanlann en ha-
yrrhsi Ebu Bekir'dir, sonra Omer'dir.Ebu Talib oglu Ali'ye de uc ~ey ve-
rilmi~tir: Bu US! ~eyin bana verilmesi benim i¢n klrmiZI tuylu davarlara
sahip olmaktan daha ho~tur.» Abdullah b. Orner, bu US! ~eyden bahse-
derken her birini ayn ayrl aciklami~br.
534 IBNKESlR

HZ. ALi'NiN FATIMATU'Z-ZEHRA (R.A.) iLE EVLENMESl ol•

si1
Sufyan-1 Sevri, Hz. Ali'nin Kufe minberi tizerinde f?oyle dedigini ri- bl
vayet etmif?tir: m
«Rasulullah (s.a.v.)'dan k1z1 Fatima ile evlenme talebinde bulun- be
mak istedim. Ancak herhagi bir mala sahip olmailliPnn hatrrlaillm. Son- si.i
ra akrabahk ilif?kilerimizi duf?unerek gidip Rasulullah (s.a.v.)'a boyle m
bir talebte bulundum. Rasulullah (s.a.v.), bana f?Oyle sordu: m
- Yanmda bir!?ey var m1?
-HaYir.
- Falan gi.inde sana vermif? oldugum Hutemi z1rhm nerede? hi
- Yammda.
- Onu bana ver.
Zrrh1 kendisine verdim ve beni klz1yla evlendirdi. Gerdek gecesi Fa- uy
bma'nm yamna gidecegim zaman bana: «Ben yammza gelinceye kadar
bir f?ey yapmaym.» dedi.
Yamm1za geldi. Uzerimizde bir kadife veya ba!?ka bir ortu varill. m1
Onu gorunce acelece yerimizden kalkmak istedik. Bize:«Yerinizde du-
run» dedi. Sonra bir bardak su getirilmesini istedi. Getirilen suyun iize- mi
rine dua okudu. Sonra suyu benimle Fatrma'mn iizerine serpti. Ben ona
f?oyle bir soru sordum: n
- Ya Rasulallah, beni mi, yoksa Fabma'Ylml daha ~ok seviyorsun? ka
- Onu senden daha ~ok seviyorum. Ancak sen benim nazanmda R::
ondan daha k1ymetlisin.» du
Nesei, Bureyde'nin bu hadiseyi daha detayh bir !?ekilde anlatbiPm
rivayet etmi~tir. Bu rivayette anlablilliPna gore Hz. Ali, Sa'd'dan bir re1
ko~, Ensar'dan birka~ ki~iden de birka~ ol~ek M1s1r odun~ alarak Fati- ki
ma i~in dugun yemegi yapm1~br. Rasulullah (s.a.v.) da Fabma ile de
Ali'nin uzerine su serptikten sonra ikisi i~in dua etmi~ ve:«Allah'1m,
bunlann zifaflanm kendileri i~in mubarek kll.» demi~tir. mE
Muhammed b. Kesir, Ebu Hureyre'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~­ su
tir: ~o:
«Ali, Fabma'y1 istedigi zaman Rasulullah (s.a.v.), klzma giderek
~oyle demi~ti: «KlZim, amcan oglu Ali seninle evlenmek istiyor. Buna ne
dersin?» tee
"Babasmm bu sorusu kar~1smda Fatima aglam1~, sonra ~oyle de- ME
mi~ti:«Ey babac1~m oyle goruliiyor ki, sen beni Kurey~'in yoksuluna ni•
vererek ku~ultuyorsun. Oyle degil mi?» Fabma'nm boyle demesi kar~I­ ha
smda RasUlullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tu: «Beni hak peygamber ola- su:
rak gonderen Allah' a yemin ederim ki, goklerden bu hususta Allah bana m~

izin verinceye kadar bu evlilik hakkmda bir~ey soylemeyecegim.»

Babasmm boyle demesi uzerine Fatima: «Allah ve Rasuliiniin raz1
 BDYOK ISLAM TARIHI 535

oldugu ~eye ben de raz1 oldum.» demi~ti ve Fabma'nm da kabul etme-

sinden sonra Raswullah (s.a.v.), oradan kallup gitmi~ Musliimanlar da
bu i~ i~in toplanm1~lar, Rasulullah Ali'ye ~oyle demi~ti: ~Ey Ali! Evlen-
me talebine dair okunmas1 gereken hutbeyi sen kendin oku.» Peygam-
ber Efendimiz'in bu emri uzerine Ali kallup hutbeyi okumu~tu: ~Oliim­
suz olan Allah'a hamd olsun. t~te Allah Rasulu Muhammed, loZ1 FatJ.-
ma'Jl dart yuz dirhem tutanndaki mehir kar~1h~nda benimle evlendir-
mi~tir. Onun dedigini duyun ve ~ahid olun.»
Orada bulunan cemaat da ~oyle sormu~tu:
-Ya Raswallah, bu hususta ne buyuruyorsun? Raswullah da: ~~a­
hid olun ki, luz1m1 Ali ile evlendirdim.» dedi.
Veki, ~abl'den rivayet etti ki, Hz. Ali, ~oyle demi~tir:
«Bizim bir ko~ postundan ba~ka bir sergimiz yoktu.Bir tarafmda
uyurduk, bir tarafmda da Fabma hamur yogururdu.»
Mucahid, ~abf'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«0 ko~ postununun uzerinde giinduz devemize yem verirdik. Deve-
mize ondan ba~ka yem torbas1 yapacak bir ~eyimiz yoktu.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Zeyd b. Erkam'm ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
«Raswullah'm birka~ sahabesinin Mescid-i Nebevl'ye a~lan kaplla-
n varru. Bir gUn Rasulullah (s.a.v.): «Ali'nin kaplSl ru~mdaki ~u kaplian
kapatm.» dedi. Ancak baz1 kimseler, bu konuda dedikoduya ba~ladllar.
Raswullah (s.a.v.), bunun i.izerine kalklp Allah'a hamdu senada bulun-
du ve ~oyle buyurdu:
«Ben, Ali'nin kap1s1mn ru~mdaki diger kap1lann kapablmasrm em-
rettim. BaZilanmz bu hususta dedikodu yapblar. Allah'a yemin ederim
ki ben, bana verilen emir d1!?mda bir kap1 kapatm1!? veya bir kap1 a~m1~
degilim. Ancak bana bir emir verildi. Ben de o emre uydum.»
Sa'd b. Ebi Vakkas'tan rivayet olunduguna gore Rasulullah (s.a.v.),
mescidin i~ne a~Ilan kap1lann tamam1m kapatmi!?, yalmz Ali'nin kap1-
s1m a~1k b1rakmi!?b. Bu yi.izden baZl kimseler dedikodu yapmca kendisi
~oyle buyurmu~tu:
«0 kaplJl ben a~1k b1rakmad1m. Ancak Allah a~1k b1rakh.»
Bu rivayet, Sahih-i Buharl'de yer alan !?U rivayete ters du~memek­
tedir. ~oyle ki: Rasulullah (s.a.v.), alum hastah~nda iken caddeden
Mescid-i Nebevl'ye'ye a~1lan kap1lann tamammm kapablmasm1, yal-
mz Ebu Bekir es-S1druk'm kap1s1mn a~1k b1rakllmasm1 emretmi!?ti. Da-
ha once de Rasulullah (s.a.v.), hayatta iken onceki kap1 meselesi husu-
susda Ali'nin kap1smm apk b1rakilmasm1 emretmi!?ti. Qunku Fab-
ma'nm kendi evinden babas1mn evine ge~ebilmesi i~n o kap1dan ge~me­
ye ihtiyacl varru. Rasulullah (s.a.v.), ona acldl~ndan Ali'nin kaplSlmn
a~1k b1ralulmasm1 emretm.i~ti. Ama vefatmdan sonra bu gerek~e orta-
536 IBNKESIR

dan kalium~, sadece namaz lulillrmak maksad1yla Ebu Bekir'in mesci- dil
de gelebilmesi i9in onun kap1smm apk b1ralulmasma ihtiya9 duyul- la•
mu~tu. <;iinkii Rasill.ullah (s.a.v.)'m vefatmdan sonra halife Ebu Bekir
olacakb ve onun halifeligine bu da bir nevi i~aretti. ml
Tirmizi, Ebu Said' den rivayet etti ki, Rasill.ullah (s.a.v.), Ali'ye hita- be
ben ~oyle demi~tir:
«Ey Ali, benden ve senden ba~ka hi9bir kimseye mescitte ciiniip ol- de
mak helal olmaz.»
Ali b. Miinzir dedi ki: Ben, D1rar b. Sard'a bu hadisin ne anlama gel- ~ii
digini sordugumda o bana ~oyle dedi: «Yani ey Ali, benden ve senden bu
ba~ka bir kimsenin ciiniip olarak bu mescitten 91kmas1 helal olmaz.» lal
Tirmizi, bu hadisin hasen ve garip oldugunu soylemi~tir. ar,
ibn Asakir, Ummii Seleme'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: ~o:
«Oliim hastal1~nda Peygamber (s.a.v.), evinden pkb, mescidin av-
lusuna geldi. Orada yiiksek sesle ~oyle dedi: «Muhammed ve e~leri ile tir
Alive Muhammed'in lnZI Fatima ill~mda adet halindeki bir kaillmn ve-
ya ciiniip bir kimsenin mescide girmesi helal olmaz. Dikkat edin. Size Al:
isimleri apklad1m ki sapmayasm1z.» de
Bu hadisin rivayet senedinde gariplik vard1r ve zaJiftlr. da
Hakim, Biireyde b.Hasib'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Ali ile birlikte gaza i9in Yemen'e gittim.Ali'den biraz hakaret gor-
diim. Medine'ye dondiigiimde Ali'nin bana yapbklanm Rasulullah'a
anlattrm. Onu biraz yerdim. Rasulullah (s.a.v.)'m yiiziiniin renginin de-
gi~tigini gordiim. Bana ~oyle dedi:
-Ey Biireyde, ben mii'minlere kendi nefislerinden daha yalun degil
miyim?
-Evet oylesin ya Rasulallah. bu
-Ben kimin dostu isem, Ali de onun dostudur.»
imam Ahmed b.Hanbel, Biireyde'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~­ tir
tir:
((Rasulullah (s.a.v.), Yemen'e iki askeri birlik gonderdi. Bu birlik- ler
lerden birinin ba~mda EbuTalib oglu Ali, digerinin ba~mda da Halid b. se'
Velid varill. Rasulullah (s.a.v.), bunlan gonderirken kendilerine ~u tali- rilt
mat! vermi~ti: «ikiniz Yemen'de bir araya geldiginizde komutan Ali'dir. yeJ
Aynld1~mz zaman da herkes kendi askeri birliginin komutan1 olacak- etr
tlr.» gel
Nihayet Yemen'e vard1k. Yemenlilerden Beni Zeyd kabilesiyle kar- Ra
~Ila~bk. Sava~bk. Biz Miisliimanlar, Yemenli mii~rikleri maglub ettik. l
sm
Sava~91lanm oldiirdiik, 90luk 90cuklanm esir alillk. Ali, esir alman ka- tal<
dmlardan birini kendi ~ahsma ay1rdi.Halid b. Velid de beni Rasul- pk
ullah'a gondererek Ali'nin boyle yapti~m ihbar etmemi istedi. Rasul-
ullah (sa.v.)'m yanma vard1~mda Halid'in mektubunu kendisine ver- ve1
 BDYDK ISLAM TARIHI 537

dim. Mektup okundu.Rasulullah(s.a.v.)'m ofkelendigini yiiziinden an-

ladim ve ~oyle dedim:
-Ya Raswallah, ben Yemen'den donen bir adamrm. Sen beni bir ko-
mutanla Yemen'e gondermi~ ve ona itaat etmemi emretmi~tin.~imdi
ben onun sana gonderdigi mesaj1 teblig ettim.
- Ali'nin aleyhinde konu~ma. 0, bendendir. Ben de ondanrm. Ben-
den sonra sizin veliniz odur.»
Bu laf1z miinkerdir. Bu hadisin ravileri arasmda am ge~en Eclah,
~iidir. Boyle biri miifred olarak bir rivayette bulundugunda rivayeti ka-
bul edilmez. Ancak kendisinden daha zaJif bir kimse bu hususta Ec-
lah'a tabi olmu~tur. Dogrusunu Allah bilir. Qiinkii bu konudaki nakiller
arasmda mahfuz olan rivayette anlabld1~na gore Rasulullah (s.a.v.),
~oyle buyurmu~tur: «Ben kimin dostuysam Ali de onun dostudur.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Biireyde'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~­
tir:
«Rasulullah (s.a.v.), ganimetlerin be1?te birini teslim almas1 ipn
Ali'yi Halid b.Valid'e gonderdi. Ali, orada sabahlaw~ zaman (cariyeler-
den biri ile cinsel ili~kide bulundugu i\!in Jikanmi~b ve) ba~mdan su
damlamakta idi. Halid b. Velid, bu durumu goriince bana:
-Ey Biireyde, ~u adamm yap1t~m goriiyor musun?
Ben de Rasulullah (s.a.v.)'m yamna dondiigumde Ali'nin orada yap-
b~ ~eyi kendisine haber verdim.
Ben, Ali'ye k1z1yordum. Rasululah (s.a.v.), bana dedi ki :
-Ey Biireyde, sen Ali'ye klz1yor musun?
-Evet.
- Ona klzma, onu sev. Qunkii onun, ganimetlerin be~te biri ipnde
bundan (bu cariyeden) daha fazla hakkl var.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Biireyde'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~­
tir:
«Ali'ye k1zru~m kadar ba~ka hi\! kimseye klzm1yordum. Kurey~li­
lerden bir adam da Ali'ye klz1yordu.Ben o adam1 s1rf Ali'ye klzw~ i~in
seviyordum. l~te o adam, bir siivari birliginin ba~mda bir sefere gonde-
rildi. Ben de onun maiyetindeydim.S1rf Ali'ye klzw~ i\!in maiyetinde
yer alm1~hm.Seferimizde birka\! cariyeyi esir alm1~ ve ganimetler elde
etmi~tik. Rasulullah (s.a.v.)'a elde ettigimiz ganimetlerin be~te birini
gelip teslim alacak bir adam1 gondermesi i\!in bir mektup gonderdik.
Rasulullah (s.a. v.) da bu i~ i\!in bize Ali'yi gonderdi. Esir almanlar ara-
smda ~ok giizel bir cariye vard1. Ganimetler be~e boliindii. Be~te biri
taksim edilip Ali'ye teslim edildi. Sabah oldugunda Ali odasmdan ~an
~1karken sapndan su damhyordu. Kendisine:
- Ey Hasan'm babas1, bu ne haldir? diye sordugumuzda ~oyle cevap
verdi:
538 IBNKESIR

-Esirler arasmdaki cariyeyi gormuyor musunuz? Ben onlan tak.-

sim ettim. 0, be~?te birlik pay arasma dii~?tti, sonra o, Peygamber K~:
(s.a.v.)'in ailesinin haklu oldu. Sortra da benim paJ1ma dti§tti. Ben de
onunla cinsel ili§kide bulundum. lal
Ali'ye luzan o adam (komutannn olan Halid b. Velid), bu durumu Al-
lah'm peygamberine bildirmek i~in bir mektup yazdl. Ben, komutam-
ma: on
- Bu mektubu benimle Peygamber (s.a.v.)'e gonderir misin? dedim. ler
0 da beni bu durumun bir nevi tasdikcisi olarak mektupla birlikte dil
Rasulullah (s.a.v.)'a gonderdi. Mektubu gottirdugumde okumaya ba~?­ di.i
ladlm. Mektubun sahibini kastederek: «Dogru soyluyor.» diyordum. bu
Rasulullah (s.a.v.), elimi tuttu ve mektubu da ahp ~?oyle dedi: ha
- Ali'ye luz1yor musun?
-Evet. JII
- Ona luzma. ~ayet onu seviyorsan sevgini fazlala§br. Nefsim kud- m:
ret elinde bulunan Allah' a yemin ederim ki, Ali ailesinin ganimetlerin tir
be§te birindeki paJI, o cariyeden daha fazladlr. err
RasUlullah (s.a.v.)'m bana boyle demesinden sonra Ali' den daha ~ok nii
sevdigim bir kimse olmami~?br.» da
imam Ahmed b. Hanbel, imran b. Husayn'm §Oyle dedigini rivayet la~
etmi§tir: sa
«RasUlullah (s.a.v.), gazaya bir mufreze (birlik) gonderdi. Mtifreze- so:
nin komutanhg,.na da Ebu Talib oglu Ali'yi atadl. Ali, bu seferde bir ha-
dise yapb. 0 miifreze i~inde yer alan sahabelerinden dort ki§i, Ali'nin bu
.
-~
m(
rui
yapbg,.ru Rasulullah'a anlatacaklanna dair soz birligi yapblar. Biz de ((lV
bu seferden dondugumuzde once RasUlullah (s.a.v.)'m yanma gidip se- du
lam verdik. Ali'nin sefer esnasmda yapbg,. hadiseyi ihbar etmeye soz
vermi§ olan o dort ki§i de Rasulullah'm yanma geldi. Onlardan birisi
kallup §oyle dedi:
-Ya Rasulallah (s.a.v.), Ali §oyle ve §oyle yapb. Rasulullah, o
adamdan ytizunu ~evirdi. Sonra ikinci adam kallup §oyle dedi:
- Ya Rasulalhih, Ali §oyls ve §oyle yapb.
- Raslliullah (s.a.v.), ondan da ytiz ~evirdi. Sonra u~tincu adam kal-
lup l?Oyle dedi:
- Ya Rasulallah, Ali ~?oyle ve §oyle yapb.
Dordunculeri kalk1p §oyle dedi: lru
- Ya Rasulallah! Ali §oyle ve ~?oyle yapb. l§l
Rasulullah (s.a.v.), yuzu degi§mi~? olarak o dordtincu adama donup ce
~?oyle dedi: Til
«Ali'yi b1ralun. Ali'yi b1ralun. Ali'yi b1ralun. Qunku Ali, bendendir. R::
Ben de ondamm. Benden sonra o, her mu'minin velisidir.» le
imam Ahmed b. Hanbel, Ebu Said'in §oyle dedigini rivayet etmi§tir:
 BUYOK ISLAM TARlHl 539

«lnsanlar, Ali'yi ~ikayet ettiler. Rasulullah (s.a.v.) da arrumzdayd.I.

Kallup ~oyle bir nutuk irad etti:
-Ey insanlar, Ali'yi ~ikayet etmeyin. Allah'a yemin ederim ki o, Al-
lah'm zatl hususunda (veya Allah yolunda) en atak olan kimsedir.»
Haf1z el-Beyhaki, Ebu Said'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«RasUlullah (s.a.v.), Ebu Talib oglu Ali'yi Yemen'e gonderdi. Ben de
onunla birlikte Yemen'e gidenler arasmda bulunuyordum. Zekat deve-
leri getirildiginde Ali'den, o develere binerek kendi develerimizi dinlen-
dirmek istedigimizi kendisine bildirdik. Qiinkii develerimizin bitkin
dii~tiiklerini gormii~tiik. Ancak Ali, bu istegimizi kabul etmeyip: «Sizin
bu develerdeki paJimz, ancak diger Miisliimanlann paJI kadard.Ir. Da-
ha fazla bir hakklmz yoktur.» dedi.
Ali, Yemen'deki i~ini tamamlaJip donerken ba~1m1za birini emir ta-
. yin etti. Ali'nin kendisi acele edip hacca gitti. Haccm1 tamamlad.Ii?;l za-
man Peygamber (s.a.v.), ona:«Arkada~lanmn yanma don, onlan da ge-
tir.» dedi. Biz daha once Ali'ye ilettigimiz istegimizi bu defa ba~lmlza
emir tayin edilen adama ilettik. 0, bu istedigimizi yerine getirdi. Ali, do-
niip geldigi zaman zekat develerine binilmi~ oldugunu onlarm Slrtlarm-
daki izlerden anlad1. Yerine vekil b1rakbi?;l adam1, bu hareketinden do-
laJilunayip ay1plad.I. Ben de eger Medine'ye doner, Rasulullah'a ugrar-
sam Ali'nin bize yapbi?;l hakaret ve baslulan kendisine anlatacai?;lm1
soyledim. Medine'ye geldigimizde Rasulullah (s.a.v.)'a ugrad1m. Soyle-
meye yemin ettigim ~eyi ona soylemek istiyordum. Ebu Bekir'e rastla-
dim. 0, Rasulullah'm yanmdan VJ.kmakta idi. Beni goriince durdu. Bana
«Merhaba» dedi, hal-habr sordu, ben de kendisinden hal habr sor-
dum.Bana:
-Ne zaman geldin? diye sondu.
Ben de:
-Dun geldim, diye cevap verdim.
Benimle birlikte Rasulullah (s.a.v.)'m yanma dondii ve ona:
-Ya Rasulallah, i~te Sa'd b. Malik b. $ehid gelmi~tir, yanma gir-
mek i~in izin istiyor, dedi.
Rasulullah (s.a.v.) da:
-i~eri girmesine izin ver, dedi.
i~eri girip RasUlullah (s.a.v.)'a saygi gosterip selam verdim. 0 da se-
lamimi aldi. Benim ve ailemin durumunu sordu. Ancak hal hatlr sorma
i~ini gizli yapb. Ben de kendisine dedim ki: «Ya RasUlallah, Ali' den ~k
cefa ~ektik. iyi arkada~hk etmedi. Bizi s1ki~brd1.» Ali'nin bize yapbkla-
nm hirer hirer saymaya ba~lad1m. Soziimiin ortasma geldigimde
RasUlullah (s.a.v.) -yakmmda oturdugum i¢n- uyluguma vurdu ve ~oy­
le deyip soziimii kesti:
«Ey Sa'd b. Malik b. $ehid, karde~in Ali haklunda soylemekte oldu-
 ,.,
540 IBNKES!R '
gun sozlerinin bir lasmml kes. Allah'a yemin ederim ki, Ali'nin Allah yo- di
lunda bir asker oldugunu bilmekteyim.» tu
Raswullah (s.a.v.)'m boyle demesi i.izerine ben kendi kendime ~oyle Al
dedim: «Ey Sa'd b. Malik, anan seni kaybetsin. Bu gi.inden itibaren arllk ay
Ali'nin ho~una gitmeyecek durumlara girmeyecegim, artik onun ho~u­ dr
na gitmeyecek ~eyleri kesinlikle soyledigimi bilmiyorum. Vallahi onu
arhk ne gizli, ne de a~1kca koti.i sozlerle anmayaca~m.» bo
Yunus b. Bi.ikeyr, Hudeybiye ashabmdan olan Amr b. ~a~ el-
Esleml'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Rasulullah (s.a.v.)'m Yemen'e gonderdigi si.ivarilerle birlikte tu
Ali'nin yanmda yer alrum. Ali, bana biraz hakaret etti. Ona lanld1m. dii
Medine'ye dondi.igumde bir gi.in bir mecliste oturmakta olan Rasulullah B€
(s.a.v.)'m yaruna yoneldim. Rasulullah, bana balanca gidip yanma otur-
dum. ~oyle buyurdu: «Ey Amr, Allah' a yemin ederim ki, sen bana eziyet §0:
ettin.»
Dedim ki: «inna lillah ve inna ileyhi raciun. Rasulullah'a eziyet et- du
mekten Allah'a ve islam'a s1~mnm.» Benim boyle demem i.izerine
Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurdu:«Kim Ali'ye eziyet ederse, bana eziyet de
etmi~ olur.» lik
Seyfb. Orner de Abdullah b. Said vas1tas1yla Eban b. Salih'in ~oyle
dedigini rivayet etmi~tir: kl]
«Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurdu: «Her kim bir Mi.isli.imana eziyet va
ederse bana eziyet etmi~ olur, bana eziyet eden kimse de Allah'a eziyet I
v •
etmi~ olur.»
~?al
Ebu Ya'la, Sa'd b. Ebi Vakkas'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: yir
<<Mescidde ben ve iki adam oturmaktaydlk. Ali'nin aleyhinde konuf?-
tuk. Raswullah (s.a.v.), ofke ile bize yoneldi. Ben de onun ofkelenmesin- bel
den Allah'a SI~nd1m. Rasulullah (s.a.v.), bize l?Oyle dedi: do~
«Benimle sizin aramzda ne olmu~?? Kim Ali'ye eziyet ederse, bana rru
eziyet etmi~? olur.» ay:
GADIR-i HUM HADiSi del
ol.
imam Ahmed b. Hanbel, Ebu Tufeyl'in ~?oyle dedigini rivayet etmi~­ ral
tir:
<<Ali, Kufe mescidinin avlusunda insanlan toplaru. Sonra onlara ffil
~?oyle dedi:
-Her Mi.isli.imanm Gadir-i Hum gi.ini.inde Raswullah'tan duydugu gel
f?eyler i~n Allah ~lana ~ahitlik etmesini rica ediyorum. Orada bulunan
insanlardan bir ~ogu ayaga kalktilar ve Rasulullah (s.a.v.)'m Gadir-i
Hum'da Ali'nin elini tutup insanlara ~oyle dedigine ~ahitlik ettiler: «Be-
nim mi.i'minlere canlanndan daha yakm oldugumu biliyor musunuz?»
 BDYOK ISLAM TARIHI 541

Gadir-i Hum'da bulunan Miisliimanlarda: «Evet ya Rasulallah» de-

diler. Bunun iizerine Rasulullah (s.a.v.) ~oyle buyurdu: «Ben, kimin dos-
tu isem ~u Ali de onun dostudur. Allah'1m, Ali'ye dostluk edene dost ol,
Ali'ye dii~manhk edene de dii~man ol.» Bu konu~ma iizerine ben oradan
aynldlm. i~imde bir ~iiphe duymaya ba~ladlm. Zeyd b. Erkam'a rastla-
dlm. Ona ~oyle dedim: «Biliyor musun, Ali ~oyle ve ~oyle diyor.»
Zeyd: «Sen bunu inkar mi ediyorsun? RasUlullah (s.a.v.)'m Alii~
boyle dedigini ben de i~ittim» dedi.»
Ebu Bekir e~-~afii, Zeyd b. Erkam'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Ali, RasUlullah (s.a.v.)'m: «Ben kimin dostuysam Ali de onun dos-
tudur. Allah'1m, Ali'ye dostluk edene dost ol. Ona dii~manhk edene de
dii~man ol. » dedigine ~ahitlik yapmalan i~in insanlardan rica ettiler.
Ben de aralannda idim.»
Ebu Ya'la ile Abdullah b. Ahmed, Abdurrahman b. Ebi Leyla'nm
~oyle dedigini rivayet etmi~lerdir:
«Kufe mescidinin avlusunda Ali'nin insanlardan ~u ricada bulun-
dugunu gordiim:
- Gadir-i Hum giiniinde Rasulullah'm: «Ben kimin dostu isem Ali
de onun dostudur>>dedigini kim duymu~sa, Allah a~kma burada ~ahid­
lik etsin.
Hz. Ali'nin bu ricas1 iizerine Bedir sava~ma kablm1~ oniki ki~i kal-
klp ~ahitlik ettiler. Hatta onlardan birine bakbm. Uzerinde bir ~alvar
vardl. Onlar dediler ki:
- Gadir-i Hum giiniinde Rasulullah (s.a.v. )'m ~oyle buyurduguna
~ahid olduk: «Ben mii'minlere kendi canlanndan daha yakln degil mi-
yim? Benim zevcelerim de onlann anneleridir. Oyle degil mi?>>
- Evet oyledir ya Rasulallah, denilince, ~oyle buyurmu~tu: «i~te
ben kimin dostuysam Ali de onun dostudur. Allah'lm, Ali'ye dost olana
dost ol, ona dii~man olana da dii~man ob B~ka bir rivayette de Abdur-
ranman b. Ebi Leyla, bu ~ahitlikte bulunarak ~oyle demi~tir: «Oniki ki~i
ayaga kalklp ~oyle dediler:
- Evet ey Ali, o zaman Rasulullah (s.a.v.), senin elini tutarak ~oyle
demi~ti: «Allah'lm, Ali'ye dost olana dost ol, ona dii~man olana dii~man
ol. Ona yardlm edene yardlm et, onu y'ardlms1z brrakanl da yardlms1z bl-
rak.>>
imam Ahmed b. Hanbel, Rebah b. Hars'm ~oyle dedigini rivayet et-
mi~tir:
«Birka~ ki~i,Kufe mescidinin avlusunda duran Hz. Ali'nin yanma
gelerek ~oyle dediler:
- Selam sana ey Mevlam1z.
Hz. Ali, onlara ~oyle sordu:
- Siz Arap bir kavimsiniz, nas1l sizin mevlamz olabilirim?
542 IBNKESIR

- Gadir-i Hum giiniinde Rasulullah (s.a.v.)'m f?Oyle buyurdugunu ol1

i§itik: ki
«Ben kimin mevlas1 isem §U Ali de onun mevlas1dlr. 0 adamlar ora-
dan aynhp gittiklerinde ben de pef?lerine taklldlm. Onlarm kim oldgu-
nu sordugumda dediler ki: «Biz Ensar'dan bir topluluguz.» Aralarmda BE
Ebu Eyyiib el-Ensari de vardl. » BE
Ebu Bekir b. Ebi ~eybe, Rebah b. Hars'm f?Oyle dedigini rivayet et- do
mi~?tir: la:
«Kufe mescidinin avlusunda oturmakta ve Ali ile sohbet etmekte sa
iken iizerinde yolculuk izleri bulunan bir adam gelip Hz. Ali'ye hitaben: dl
«Selam sana ey Mevlam» dedi. 0 adamm kim oldugunu Hz. Ali'ye sor- di.
duklarmda Ebu Eyyiib oldugunu soyledi. Ebu Eyyiib, f?oyle dedi: so
- Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m §Oyle buyurdugunu i§ittim:«Ben ki- bt
min mevlas1 isem Ali de onun mevlas1dlr.» el1
imam Ahmed b. Hanbel, Zeyd b. Erkam'm f?Oyle dedigini rivayet et-
mi~?tir: ra
«Rasulullah (s.a.v.)'la birlikte Vadi Hum denen bir vadide mola ver- 1a:
dik. N amaz kllmam1Z1 emretti. N amaZl ogle s1cakll~nda klldlk. Bize bir d(;
hutbe irad etti. Hutbe irad ederken kendisi i~in giinef?in hararetinden
korunmasl amacryla semur agacmm iizerine bir ortii ortiilerek bir gol-
gelik yap1ld1. Hutbesinde bize f?Oyle dedi:
-Bilmez misiniz ki ( veya f?ahidlik etmez misiniz ki) ben her mii'min le:
kimseye kendi canmdan daha yakm1m? · (s.
- Evet oyledir ya Rasulallah.
- Ben, kimin mevlas1 isem Ali de onun mevlas1dlr. Allah'lm, Ali'ye
diif?manhk edene dii§man ol, ona dostluk gosterene de dost ol.»
Marufb. Harbud, Hiizeyfe b.Useyd'in f?Oyle dedigini rivayet etmi~?­
tir:
«Rasulullah (s.a.v.), Veda haccr doniif?iinde-ashablru Batha'daki bir-
birine yakm aga~lann ~evresinde mola vermekten menetti. Sonra onla-
ra haber gonderdi. Onlar da o agaclann altmda namaz klldllar. Sonra
Rasulullah (s.a.v.) kalklp ashabma f?Oyle dedi:
- Ey insanlar! ilmi her §eye niifuz eden ve kendisi de her f?eyden ha- ol
berdar olan Allah, bana haber verdi ki: Her peygamber, mutlaka kendi-
sinden onceki peygamberin yan omrii kadar ya§ayacakbr. Zannederim ra
ki yaklnda ben Rabbimin huzuruna davet edilecegim. Ben de bu davete
icabet edecegim. Benden sorulacak, sizden de sorulacak. Siz ne diyecek- m
siniz?
-Senin risaleti teblig ettigine, nasihat verdigine, ~aha sarfettigine
f?ahitlik edecegiz. Allah sana haYlr miikafat versin.
-Allah'tan ba§ka ilah bulunmadl~na, Muhammed'in de onun ku- m
lu ve el¢si olduguna, Allah'm Cennet'inin hak olduguna, ate~?inin hak gi:
 BUYOK ISLAM TARffil 543

olduguna, k:iyamet saatinin ku§kusuz gelecegine ve Allah'm mezarda-

kileri diriltecegine §ahitlik etmez misiniz?
-Evet, buna da §ahitlik ederiz.
- Allah'1m §ahid ol. Ey insanlar, dogrusu Allah benim mevlammr.
Bende mu'minlerin mevlaSIJIID ve onlara canlanndan daha yak:imm.
Ben kimin mevlas1 isem, §U (Ali) de onun mevlas1d1r. Allah'1m, Ali'ye
dostluk gosterene dost ol. Ona dii§manhk edene de dii§man ol. Ey insan-
lar, ben sizin el~inizim . Sizler, geni§ligi Basra ile San'a arasmdaki me-
safeden daha uzun olan bir havuzun ba§ma geleceksiniz. 0 havuzda yil-
dizlar SaJISmca kaplar varmr. iki de giimii§ bardak varmr.Yamma gel-
diginizde aran1zda b1rakti~m iki k1ymetli §eyi soraca~m. Siz benden
sonra onlara nas1l davranm~mza dikkat edin. 0 k:iymetli §eylerin en
biiyiigu, Allah'm kitab1d1r. Bir tarafi Allah'm elinde bir tarafi da sizin
elinizdedir. Ona sanlm ki, sapmayasm1z. Onun hiikiimlerini degi§tir-
meyesiniz. Size b1rakti~m iki kiymetli §eyden ikincisi de benim aile ef-
rammmr. Zira ilmi her §eye niifuz eden ve her §eyden haberdar olan Al-
lah, bana bildirdi ki, bu iki k:iymetli §ey sizin havuz yamna geli§inize ka-
dar birbirinden aynlmayacaklard1r. »
Abdiirrezzak, Bera b. Azib'in §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Rasulullah (s.a.v.)'la birlikte yola lYiktik.
Gadir-i Hum mevkiine varm~m1zda mola verdik. 0 esnada bir iin-
leyici toplanmam1z i~in ~agnda bulundu. Toplanm~m1zda Rasulullah
(s.a.v.), bize §Oyle dedi:
- Ben size cammzdan daha yakm de gil miyim?
- Evet ya Rasulallah.
- Ben size annelerinizden daha yakin degil miyim?
- Evet ya Rasulallah.
- Ben size babalanmzdan dah yakin de gil miyim?
- Evet ya Rasulallah.
- Oyle degilmiyim, oyle degilmiyim, oyle de gil miyim?
- Evet ya Rasulallah.
-Ben kimin dostuysam Ali de onun dostudur. Allah'1m, Ali'ye dost
olana dost ol, ona dii§manhk edene dii§man ol.
Hattab oglu Orner de Rasillullah (s.a.v.)'m bu konu§masmdan son-
ra Ali'ye §Oyle dedi:
- Tebrik ederim seni ey Ebu Talib'in oglu Ali! Bu giin sen biitiin
mii'minlerin velisi ve dostu oldun.»
Hafiz Ebu Bekir Hatib el-Bagdadi, Ebu Hiireyre'nin §Oyle dedigini
rivayet etmi§tir:
«Her kim zilhicce aJ1mn onsekizinci giiniinden oru~ tutarsa ona alt-
IDI§ ay oru~ tutmu§~sma sevap yaZihr. 0 giin Gadir-i Hum giiniidiir. 0
giinde Peygamber (s.a v.), Ebu Talib oglu Ali'nin elini tutmu§ ve sahabe-
544 IBNKES1R

lere §Oyle demi§tir:

-Ben mi.i'minlerin velisi degil miyim?
- Evet ya Rasulallah.
- Ben kimin dostu isem, Ali de onun dostudur. Rasulullah
(s.a.v.)'m bu konu§masmdan sonra Hattab oglu Orner, Ali'ye §Oyle dedi:
- Ey Ebu Talib'in oglu, sana ne mutlu! Bu giin sen hem benim hem
de her Mi.isli.imanm mevlas1 oldun.»
Bu hadise i.izerine Cenab-1 Allah, §U ayet-i kerimeyi inzal buyurdu:
«Bu giin size dininizi ikmal ettim.» (el-Maide, 3.)
Her kim receb aJimn yirmiyedinci giini.inde oruc tutarsa ona altmi§
ay oruc tutmu§casma sevap yaz1hr. Qi.inki.i o giin Cebrail'in risaleti in-
dirdigi ilk giindi.ir.»
Ben derim ki: Bu rivayette birkac baklmdan mi.inkerlik vardrr. Zira
yukardaki ayet-i kerimenin bu giinde nazil oldugu soylenmektedir. Oy-
sa mezkur ayet-i kerime, Buhari ve Mi.islim'in sahihlerinde de Hattab
oglu Orner' den rivayet olundugu gibi arefe giini.inde nazil olmu§tur. Ay-
nca arum zikrettiklerimizin di§mda bir diger sahabe toplulugundan da:
«Ben kimin mevlas1 isem Ali de onun mevlas1rur.» hadisi rivayet edil-
mi§tir. Ancak bu hadisin senedinin mezkur sahabelere ula§tl~ husu-
sunda zaYifhk vard1r.

KU~ HADiSi

Bu hadis hakkmda baZI alimler eserler tasnif etmi§lerdi. Bunun ce-

§itli rivayet yollan vardir. Ancak bu rivayet yollanmn tamam1 i.izerinde
tartl§maya apk hususlar vardir. Biz, burada once bu hadisi ele almak
istiyoruz:
Tirmizi, Enes'in §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Peygamber (s.a.v.)'in yanmda bir ku§ vard1. Peygamber (s.a.v.), o
ku§la ilgili olarak §Oyle dedi: «Allah'1m, mahlukatm arasmda en cok
sevdigin kimseyi bana gonder de benimle birlikte §U ku§un etinden ye-
sin» Peygamber boyle dedikten sonra Hz. Ali geldi ve ku§u onunla hera-
her yedi.»
Tirmizi, bu hadisin garib oldugunu soylemi§tir.
Ebu Ya'la, Enes b. Malik'in §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Rasulullah'a ekmegiyle birlikte klzarblmi§ bir keklik hediye edil-
di. Rasulullah (s.a.v.) da: «Allah'lm, yarabklanndan en cok sevdigin bir
kimseyi bana gonder de benimle birlikte bu yemegi yesin.» diye dua etti.
Hz. Ai§e de: «Allah'lm, bu yemegi Rasulullah'la birlikte yemesini baha-
ma nasip et.» dedi. Hafsa da: «Allah'lm, bu yemegi Raswullah'la birlik-
te yemeyi bahama nasip et.» dedi. Ben de: «Allah'1m, bu yemegi
Rasulullah'la birlikte yemegi Sa'd b. Ubade'ye nasip et.» dedim. Kap1mn
 BUYOK ISLAM TARffii 545

vuruldugunu i~ittim. Kapl}'l vuran adama: «Rasulullah me~guldur, ~i­

ne git.» dedim. Tekrar kapmm vuruldugunu i~ittim, dl~an ~kb~mda
kap1da duran adamm Ali oldugunu gordiim. Kendisine Rasulullah
(s.a.v.)'m me~gul oldugunu gidip sonra gelmesini soyledim ve i~eri gir-
dim. Tekrar kapmm vuruldugunu i~ittim. Ali selam verdi. Rasulullah
(s.a.v.), bir sesin geldigini duydu ve: «Bak bakahm hele kapl}'l vuran
kimmi~?» dedi. D1~an ~1kbm, kap1da duranm Ali oldugunu gordiim.
Rasulullah'a doniip kap1da duranm Ali oldugunu soyledim. Rasulullah
(s.a.v.) da:«i~eri girmesine izin ver.» dedi. Ben de izin verdim. Ali i~eri
girdi. Rasulullah (s.a.v.) da: «Allah'1m, ona dost olana dost ol.» dedi.
Ebu Ya'la, Siiddi'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Rasulullah (s.a.v.)'m yamnda bir ku~ vardl. «Allah'1m, yarabkla-
nndan en ~ok sevdigin kimseyi bana gander de benimle birlikte ku~un
etini yesin.» dedi. Ebu Bekir geldi. Rasulullah, onu geri ~evirdi. Orner
geldi, onu da geri ~evirdi. Osman geldi. Onu da geri ~evirdi. Sonra Ali
geldi, ona izin verdi.»
Ebu'l-Kas1m b. Ukbe, Enes b. Malik'in ~oyle dedigini rivayet etmi~­
tir:
«Rasulullah (s.a.v.)'a klzarblm1~ bir ku~ hediye edildi.Yemegi onii-
ne koydu. Sonra ~oyle dedi: «Allah'lm, yarabklanndan en ~ok sevdigin
kimseyi bana gander de benimle birlikte bu yemekten yesin.» Ali gelip,
kap1Yl vurdu. «Kim o?» diye sordum. «Ben Ali'yim» dedi. Ben de kendisi-
ne Rasulullah (s.a.v.)'m me~gul oldugunu soyledim. Kapl}'l ii~ kez vur-
du. Dordiincii kez aya~yla kap1ya vurup i~ri girdi. Peygamber (s.a.v.),
kendisine: «Ni~n geciktin?» diye sordu. Ali de ~oyle cevap verdi:«U~ kez
geldim. Ama Enes, i~eri girmeme engel oldu.» Peygamber (s.a.v.) bana:
«Ni~n bOyle yaptm?» diye sorunca ona ~oyle cevap verdim:«Bu yemegi
kendi akrabalanmdan bir adamm seninle birlikte yemesini arzuladl-
~m i~in boyle yapbm.»
Ebu'l-Kas1m el-Begaviile Ebu Ya'la el-Musili, Rasulullah'm azadh-
Sl Sefine'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~lerdir:
<<Ensar'dan bir kadm Raswullah (s.a.v.)'a iki ekmek par~s1 arasm-
da klzarblm1~ iki ku~ hediye etti. Evde de benden ve Enes'ten ba~ka
kimse yoktu. RasUlullah (s.a.v.) geldi.Yemeginin getirilmesini emretti.
Ben de kendisine: <<Ya Rasulallah, Ensar'dan bir kadln sana bir hediye
getirdi.» dedim ve o iki ku~u kendisine takdim ettim. Rasulullah (s.a.v.)
da: <<Allah'lm, yarabklann arasmda sana ve Rasuliine en ~ok sevgili
olan bir kimseyi bana gander.» diye dua etti. Ebu Talib oglu Ali geldi.
Kapl}'l gizlice vurdu. Ben de:
-Kim o? diye sordum.
- Hasan'm babasi}'lm, dedi. Sonra kapl}'l vurdu. Sesini yiikseltti.
Rasulullah (s.a.v.):
B. ISLAM TARffii, C.VII, F.35
546 IBNKES!R

- Kim kapl)'l vuruyor? diye sordu. Ben de:

- Ebu Talib oglu Ali'dir, diye cevap verdim. J
Rasulullah (s.a.v.):
- Kapl)'l ona a9, dedi.
Kap1Yl a9tlm, l9eri girdi. RasUlullah (s.a.v.), onunla birlikte o iki ku-
§U yedi.» .
Ebu Muhammed Yahya b. Muhammed b.Said, tbn Abbas'm §Oyle
dedigini rivayet etmi§tir:
«Peygamber (s.a.v.)'e k1zarblm1§ bir ku§ getirildi. Peygamber
(s.a.v.) de: «Allah'1m, Allah ve Rasuliinii seven bir adam1 bana gander.»
diye dua etti. Ali geldi. Peygamber (s.a.v.)de:«Allah'Im, benim de en 90k
sevdigim kimseyi bana gander» diyerek duas1m tamamladu>
Abbad b. Yakub, Hz. Ali'nin §oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Rasulullah (s.a.v.)'a toy denen bir ku§ hediye edildi. Klzarblmi§
olan bu kU§ sofraya konularak Rasulullah'a takdim edildi. Enes b. Ma-
lik de Rasulullah (s.a.v.)'m kap1cih~m yapmaktaydi. Sofraoniine ko-
nuldugu zaman Rasulullah (s.a.v.), ellerini goge kaldirarak §Oyle dua
etti: «Allah'1m, yarabklann arasmda en cok sevdigin kimseyi bana gan-
der de bu ku§u benimle beraber yesin.» Ben yamna gittim. lceri girmek
icin izin istedim. Enes onun me§gul oldugunu soyledi.Ben de geri don-
diim.Sonra Rasulullah (s.a.v.), duasm1 tekrarladi. Uciincii kez tekrar-
ladi~nda ben yine gidip yanma girdim.Rasulullah (s.a.v.), beni goriin-
ce: «Allah'lm, yarabklann arasmda benim de en cok sevdigim kimseyi
bana gander.» diyerek duasm1 tamamladi. Ben de onunla birlikte o kU§u
yedim. Yemegi yedikten sonra oradan aynldi~mda Enes, bana ~oyle de-
di: «Ey Hasan'm babas1, benim icin magfiret dile. Sana kar§I bir su9 ~le­
dim. Benim yammda da bir miijde vardir.» Enes boyle dedikten sonra
Peygamber (s.a.v.)'den duydugu miijdeyi bana anlatb. Bende Allah'a
hamdettim. Onun ipn magfiret diledim. 0 da memnun oldu. Bana ver-
digi miijde, bana kar§I i§ledigi su9u ortadan kaldirmi§ oldu.»

HZ. AL1'N1N FAZlLETiNE DA1R BA$KA BlR HADlS

Ebu Bekir e§-$afii, Cabir b. Abdullah'm §oyle dedigini rivayet et-

mi§tir:
«Rasulullah (s.a.v.)'la birlikte Ensar'dan bir kadimn lsraf adindaki
hurmal1~na gittik. Kadm, RasUlullah (s.a.v.) ipn kii¢k bir hurma aga-
cmm altma su serptikten sonra bir yaygi serdi. RasUlullah (s.a.v.) da o )
esnada §oyle dedi: «$imdi size cennetliklerden bir adam gelecektir.»
Ebu Bekir geldi. RasUlullah, sonra tekrar §O~le dedi: «$imdi size cennet-
liklerden bir adam gelecektir.» Boyle demesinden sonra Orner geldi.
Sonra yine §oyle dedi:«$imdi size cennetliklerden bir adam gelecektir.»
 BUYUK ISLAM TARIHI 547

Ba~m1 hurma agacmm altmda egmi~ durumda idi. Sonra ~oyle dedi:
«Allah'1m, dilersen gelecek olan o cennetlik adam1 Ali yaparsm.» Boyle
dedikten sonra Ali geldi. Sonra Ensar'dan plano kadm, Rasulullah
(s.a.v.)'a bir koyun kesti, ben de onu pi~irdim. Rasulullah (s.a.v.) yedi.
Biz de yedik. Ogle vakti oldugunda kalklp namaz kildi. Biz de kildik, ne
o abdest aldi, ne de biz aldik. lkindi vakti oldugunda namaz kildi, yine
ne o abdest aldi, ne de biz aldik.»
Ebu Ya'la, lbn Umeyr'in ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Babamla birlikte Ai~e'nin yanma gittik. Ona Ali'yi sordum.Hz. Ai-
~e dedi ki: Ali kadar Rasulullah tarafmdan ~ok sevilen ba~ka bir adam
gormedim. Ali'nin hamm1 (Fatrma) kadar Raswullah tarafmdan ~ok se-
vilen ba~ka bir kadm da gormedim.»
lmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah el-Beceli'nin ~oyle dedigini
rivayet etmi~tir:
«Ummii Seleme'nin yanma gittim. Bana dedi ki:
-Aramzda ya~amakta iken Rasulullah'a soviiliir miiydii?
-Allah korusun (veya siibhanallah), bOyle bi~ey yapllabilir mi hi~?
-Ben, Rasulullah (s.a.v.)'m ~oyle dedigini i~ittim: «Ali'ye soven ba-
na sovmii~ olur.»
Ebu Ya'la, Ebu Abdillah el Beceli'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Ummii Seleme, bana ~oyle dedi:
-Rasulullah (s.a.v.)'a minber iizerindeyken soviiliir miiydii?
-Bu nas1l olur?
-~imdi Ali'ye ve onu sevenlere soviilmiiyor mu?
Oysa ben, Rasulullah (s.a.v.)'m Ali'yi sevdigine §ahitlik ederim.»
Ummii Seleme, Cabir ve Ebu Said'den rivayet olunduguna gore
Rasulullah (s.a.v.), Ali'ye ~oyle demi~tir:«Beni sevdigini iddia edipde sa-
na ofke duyan kimse, beni sevdigine dair ileri siirdiigu iddiada yalancr-
dir.» Ancak bu rivayetlerin senedleri zaYifbr, delil olarak ileri siiriile-
mezler.
Abdiirrezzak, Zer b. Hubey~'in §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Ali'nin ~oyle dedigini i~ittim: «Habbeyi yaran ve canhYI yaratan Al-
lah'a yemin ederim ki, Peygamber (s.a.v.), bana ~oyle demi§tir: «Seni
ancak mii'min kimse sever ve sana ancak munaftk olan kimse ofke du-
yar.»
r lbn Ukbe, Abdullah b. Mesud'dan rivayet etti ki, Raswullah (s.a.v.),
~oyle buyurmu~tur: «Ali'ye ofke duymakla birlikte bana ve getirdigim
~eye iman ettigine dair iddiada bulunan kimse yalancrdir, mii'min de-
gildir» ·
Bu rivayet senediyle bir:likte uydurmadir. Sabit degildir, dogrusu-
nu Allah bilir. ·
· Hasan b. Arfe, Ammar b.Yasir'in ~oyle dedigini rivayet etmi§tir:
 548 1BNKES1R

«Peygamber (s.a.v.)'in Ali'ye ~oyle dedigini i~ittim:

«Seni seven ve senin hakkmda dogru soyleyen kimseye ne mutlu.
Sana ofke duyan ve senin hakkmda yalan soyleyen kimsenin de vay ha-
line!» Bu mealde bir~ok hadis rivayet edilmi~tir. <<A
Abdtirrezzak, ibn Abbas'm ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: tu
«Rasulullah (s.a.v.), Ali'ye balnp ~oyle dedi: «Sen dtinyada efendi- m·
sin, ahirette efendisin. Seni seven beni sevmi~tir. Senin sevgilin, Al- ra
lah'm sevgilisidir. Sana ofke duyan bana ofke duymu~tur. Seni sevme-
yeni Allah da sevmez . Benden sonra sana ofke duyan kimsenin vay hali-
ne.» ve
Haris b. Hasire, Hz. Ali'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir: lru
<<Rasulullah (s.a.v.), beni ~a~rill ve ~oyle dedi:<<Sende Meryem oglu
isa'dan bir ornek varillr. Yahudiler, ona ofke duydular. Oyle ki, onun
anasma iftirada bulundular. Onu Hnstiyanlara sevdirdiler. Oyle ki,
Hnstiyanlar da onu hak etmedigi bir mertebeye getirdiler.» ht
Dikkat edin, benden dolaYI iki ztimre insan helak olacaktir. Bunlar- Yc
dan birisi, benim haklnmda abartih bir sevgi besleyip ifrata ka~ ve be- El
ni laYik olmaill~m bir mertebeye ytikseltmeye ~al1~1r. Digeri de bana Of-
ke duyar, bana olan ofkesi ytiztinden iftira eder. Dikkat edin, ben pey-
gamber degilim. Bana vahyedilmez. Ancak ben Allah'm kitab1 ve pey- dii
gamberinin stinnetiyle elimden geldigi kadanyla amel ederim. Size, Al- ga
lah'm taatine dair verdigim emirler hakhr. Ho~unuza giden ve gitme- da
yen hususlarda bana itaat etmekle ytiktimlti.sti.ntiz.»
Yakub b. Sufyan, Hz. Ali'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«Ben, ate~in taksimcisiyim. Klyamet gtintinde ~u sana, ~u da bana le1
diyecegim.» U2
Ben derim ki: Avam arasmda yaygm olan yanh~ bir kanat ~udur ki, m:
gtiya Hz. Ali, Cennet'te Kevser havuzunun ba~mda durup insanlara su
da~tacaktir. Bunun ash yoktur. Saglam yollardan bOyle bir rivayet gel- "A
memi~tir. Rivayetlerde sabit olduguna gore Kevser havuzunun ba~mda 811
. insanlara su da~tacak olan ki~i, Rasulullah(s.a.v.)'d1r.
Klyamet gtinimde ~u dort ki~iden ba~ka hi~bir ~ahsm binek uzerin-
de gelmeyecegine dair nakledecegimiz hadis de aslls1zd1r. Gtiya Al
Rasulullah (s.a.v.) Burak tizerinde, Salih peygamber devesi tizerinde, m:
Hamza da Abda adh deve uzerinde, Ali de Cennet'in tizerinden bir dere
tizerinde gelecek ve tehlil getirerek sesini yiikseltecektir.
Yine baZI kimselerin a~zlannda Ali aillna yapuan yeminlerin de ~­ gi:
riatta yeri yoktur. "Ali a~lnna al", "Ali a~lnna ver" ve benzeri ~killerde
yeminler ediyorlar ki bunlar rafizilerin uydurmaland1r ve asilsiZ ~ey­ h.
lerdir. Bu gibi yeminler hi~bir cihetten sahih degildir. Hatta bunu ali~­ s~
kanhk haline getiren kimselerin oliim anmda imanlannm gidecegin- dt
den korkulmaktaillr. Allah'tan ba~kasmm adma yemin eden kimse, de
 BDYOK ISLAM TARllii 549

§irk ko§IDU§ olur.

imam Ahmed b. Hanbel, Hz. Ali'nin §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Rasulullah (s.a.v.), bana ugrad1. Ben rahats1zdim, §Oyle diyordum:
«Allah'1m, eger ecelim gelmi§se arbk beni (vefat ettirip) rahata kavu§-
tur. Eger ecelim gelmemi§se §U hastah~ iizerimden kaldir. Eger bu bir
musibetse bana sab1r ver.» Daha da baz1 §eyler soyledim ve duam1 tek-
rarladim. Rasulullah (s.a.v.) da aya~yla bana vurup:
- Ne soyledin? diye sordu.
Ben de soylediklerimi tekrarlaymca kendisi: «Allah'Im, ona afiyet
ver (veya §ifaya kavu§tur)» diye dua etti. Artik ondan sonra hi~ hasta-
lanmadim.»
Muhammed b. Muslim b. Darih, Rasulullah'm §Oyle buyurdugunu
rivayet etmi§tir:
«ilmi hususunda Adem'e; anlaJI§I hususunda Nuh'a, yumu§ak
huylulugu bak1mmdan tbrahim'e, zahidligi hususunda Zekeriya oglu
Yahya'ya, kuvvetli olma bakimmdan Musa'ya bakmak isteyen kimse
EbuTalib oglu Ali'ye baksm.»
Bu cidden miinker bir hadistir,senedi sahih degildir.
Hz. Ali'nin hatmna, giine§in battiktan sonra tekrar ufka dondiiriil-
diigune dair bir hadis te rivayet edilmi§tir. Biz bu hadisi bu kitabm pey-
gamberlik delilleri boliimiinde sened ve lafizlanyle nakletmi§tik. Bura-
da tekrarlamaya ihtiya~ yoktur.
Tirmizi, Cabir'in §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Taif sava§mda Raswullah (s.a.v.), Ali'yi ~~rdi. Ona gizlice bir§ey-
ler fis1ldadi. BaZI kimseler: «Raswullah (s.a.v.), amcasmm oglu ile uzun
uzadiya fis1lda§b.» deyince o, §Oyle kar§Ihk verdi: «Ben onunla fisilda§-
madim, aksine Allah onunla fis1lda§b. Ona s1rlar verdi.»
Bu, hasen ve garip bir hadistir. Bu hadiste Peygamber Efendimiz,
"Allah onunla fisilda§ti" demekle kendisinin onunla fisilda§masmi ve
sir vermesini Allah'm emrettigini soylemek istemi§tir.
Tirmizi, Ummii Atiyye'nin §Oyle dedigini rivayet etmi§tir:
«Rasulullah (s.a.v.), bir tarafa bir askeri birlik gonderdi. Aralarmda
Ali de vardi. Rasulullah (s.a.v.), onlan gonderdikten sonra ellerini se-
maya kalmrarak §Oyle·dua etti: «Allah'rm, Ali'yi bana gostermeden beni
oldiirme.»
imam Ahmed b. Hanbel, Abdullah b. Zalim el-Mazini'nin §Oyle dedi-
gini rivayet etmi§tir:
«Muaviye, Kufe'den pkti~nda yerine Mugire b. ~ube'yi vekil birak-
b. Hatipler kalk1p Hz. Ali'nin aleyhinde konu§maya ba§lamlar. Ben de
Said b. Zeyd b. Orner b. Niifeyl'in yan1ba§mda durmaktaydim. Said, bu
duruma ofkelenip kalkb, elimden tutup yiiriimeye ba§lam ve bana §Oyle
dedi:
550 IDNKESIR

«KUfelilerden bir adama lanet okunmasm1 emreden §U kendine ya-

zik eden adam1 gori.iyor musun? Oysa ben onlardan dokuz ki§inin cen-
netlik olduguna §ahitlik ederim. Onuncusuna da §ahitlik edersem gi.i-
nahkar olmam.»
Ben de Said'e §Oyle dedim: se
- Nedir bu ~ahitlik ettigin ~ey?
ll(
-Rasulullah (s.a.v.), §Oyle buyurmu~tu: «Ey Hira, yerinde dur, se-
nin uzerinde ancak bir peygamber veya bir s1dmk veya be§ ~ehid var- al
mr.» m
- Kimlerdir onlar? kl
- Raswullah, Ebu Bekir, Orner, Osman, Ali, Zubeyr, Talha, Abdur- il:
VI
rahman b. Avfve Sa'd b. Malik.
- Ya onunculan kimdir?
zi
-Benim."
1mam Ahmed b. Hanbel, Veda haccmda bulunan Habe§i b. Ciinade B
es-Seluli'den rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.), ~oyle buyurmu~tur: Ali h
bendendir, ben de ondamm, gorevimi ancak ben veya (benim yerime) Ali
ifa eder.»
tmam Ahmed b. Hanbel, Zeyd b. Besig'in ~oyle dedigini rivayet et-
mi§tir: k
«Rasulullah (s.a.v.), Ebu Bekir'i Benle sfuesi ile birlikte Mekkelile-
re gonderdi. 0 seneden sonra bir mu~rikin hac edemiyecegini, Beyt'in e
~1plak olarak tavaf edilemeyecegini, mu'min kimseden ba~kasmm Cen-
r
net'e giremeyecegini, Rasulullah (s.a.v)la kendisi arasmda belirli bir c
sureye kadar ban~ antla§mas1 bulunan kimselerin bu antla§malannm
belirlenen sure sonuna kadar ge~erli olaca~m, Allah ve Rasuluniin
2
mu§riklerden uzak oldugunu bildirmesini Ebu Bekir'e emretti. Ebu Be-
kir de bu emri ahp yola ~kb. D~ gun yol gittikten sonra Rasulullah
j
(s.a.v.), Hz. Ali'ye: «Hemen yola ~k, Ebu Bekir'e ula§, bu emirleri onun
yerine sen teblig et.» dedi. Bilahare Ebu Bekir, Raswullah (s.a.v.)'m ya-
mna dondugunde aglad1 ve: «Ya Rasulallah, benim hakklmda bi~ey mi
meydana geldi?» diye sorunca: Rasulullah (s.a.v.), ona ~oyle verdi:
«Senin hakkmda bir§ey meydana gelmi~ degildir. Ancak bu emirle-
rin §ahs1m tarafi.ndan veya ehl-i beytimden bir adam tarafmdan teblig
edilmesine dair bana bir emir geldi.»
Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Hz. Ali'nin §Oyle dedigini rivayet et-
mi§tir:
«Benle suresinden on ayet nazil oldugu zaman Rasulullah (s.a.v.),
Ebu Bekir'i ~a~rd!. Bu ayetleri Mekkelilere okumas1 i~n Ebu Bekir'i bu
ayetlerle Mekke'ye gonderdi. Sonra beni ~a~rd1 ve bana §Oyle dedi:
«Ebu Bekir'e yeti§. Onu buldugun yerde yaziYI kendisinden al. Mek-
kelilere gotiir ve onu onlara sen oku.» Ben de yola ~1ktim. Ciihfe'de Ebu
 BDYOK ISLAM TARIHI 551

Bekir'e ula~bm. YaZIYI kendisinden aldun. Ebu Bekir, Medine'ye doniip

Rasulullah (s.a.v.)'a ~oyle sordu:
-Ya Rasulallah, benim hakk1mda bir~ey mi nazil oldu?
- Ha)'lr, yalmz Cebrail bana gelip ~oyle dedi: Sana verilen emri ya
sen teblig et ya da ailenden bir adam teblig etsin.»
Bu rivayette miinkerlik vard1r. <;ukii Ebu Bekir'in hemen Medi-
ne'ye dondiigu soylenmektedir. Oysa Ebu Bekir, o sene geri donmem~,
aksine o senede (yani hicretin dokuzuncu senesinde) hac emirligi yap-
mi~br. 0, Hz. Ali'yi bir cemaatla birlikte Mirra diizliigune gondermi~,
kurban bayram1 giiniinde ve te~rik giinlerinde Berae'yi yiiksek sesle
ilan etmi~lerdi. Biz bu hususu Ebu Bekir es-S1ddlk'm haCCI meselesinde
ve Berae suresinin tefsirinin ba~ klsmmda apklam1~1zdlr.
Cabir'den rivayet olunduguna gore Rasulullah (s.a.v.):« Ali'nin yii-
ziine bakmak ibadettir.» demi~tir. Ancak bu rivayetler sahih degildir.
Bunlann senetlerinde ya yalanc1 kimseler ya da durumu belirsiz me~­
hul ~ahsiyetler ve ~iiler vardlr.
Taberani, Hz. Ali'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
~u ayet-i kerime, Rasulullah (s.a.v.)'a nazil olmu~tu:
«Sizin dostunuz ancak Allah, O'nun peygamberi ve namaz kllan, ze-
kat veren ve riiku eden mii'minlerdir.»(el- MAide, 55.)
Bu ayet-i kerime kendisine nazil oldugu zaman RasUlullah (s.a.v.),
evinden pklp Mescid-i Nebevi'ye girdi. 0 s1rada insanlann bir k1sm1
riiku halinde, bir klsm1 klyam halinde namaz kllmaktaydllar. Bir dilen-
ci gordii. Ona ~yle sordu:
- Ey dilenci, sana bir~ey veren oldu mu?
- Hayrr, ancak (Ali'yi gostererek) ~u riiku halindeki adam bana yii-
ziigunii verdi.»
Bu rivayet hi~bir cihetten sahih degildir. <;iinkii senedi za)'lfhr. Hz.
Ali hakklnda ozel olarak herhangi bir Kur'an ayeti nazil olmu~ degildir.
Baz1lan ~u a~a~da siraladi~miz ayet-i kerimelerin Ali hakkmda
nazil olduguna dair hadisler nakletmektelerse de bunlardan hi~biri sa-
hih degildir. Onun hakklnda nazil oldugu ileri siiriilen ayet-i kerimeler
~unlardlr:
«Sen ancak bir uyanc1sm. Her milletin bir yol gostereni vardlr.» (er-
Ra'd, 7.)
«Onlar, i~leri ~ektigi halde yiyecegi yoksula, oksiize ve esire yedirir-
ler.» (el-lnsan, 8.)
«Racca gelenlere su vermeyi, Mescid-i Haram'1 onarma)'l, Allah'a
ve ahiret giiniine inananla, Allah yolunda cihad edenle bir mi tuttu-
nuz?» (et-Tevbe, 19)
«l~te Rableri hakkmda tarb~maya giren iki taraf.» (el-Hacc, 19.)
Bu ayet-i kerimenin, Hz. Ali, Hz. Hamza ve Ubeyde; kafirlerden de
552 IBNKESlR

Utbe, ~ybe ve Velid b. Utbe hakkmda nazil oldugu, sahih hadisle sabit-
tir.
ibn Abbas'm: «Ali hakkmda nazil oldugu kadar; baf?ka bir kimse lar,
hakkmda Kur'an ayeti nazil olmuf? degildir.» ve «Ali hakkmda 300 ayet k1s1
nazil olmuf?tur.» gibi sozlerine gelince bunlardan hi~biri sahih degildir.
Ebu Said b. Arabi', Enes'in f?Oyle dedigini rivayet etmif?tir: yan
«Rasulullah (s.a.v.), mecsitte oturmaktay<h. Ashab1 onun ~evresini
kuf?atmif?lardL 0 esnada Ali gelip selam verdi. Sonra durup oturaca~
bir yer bulmak i~in bakb. Rasulullah (s.a.v.)'da Ali'ye kimin yer verece- Ka<
gini gormek i~in ashabmm yuzune bakb. Ebu Bekir, Rasulullah lah,
(s.a.v.)'m sag yarrmda oturmaktay<h. Yerinden biraz geri ~ekilerek: «Ey Om
Hasarr'm babas1, f?uraya buyur» dedi. Ali de Rasulullah ile Ebu Bekir'in dan
arasma oturdu. Bunun uzerine RasUlullah (s.a.v.)'m sevin~ duydugunu dim
yuzunden anla<hk. Sonra Rasulullah (s.a.v.), Ebu Bekir'e donup f?oyle
dedi:«Ey Ebu Bekir, arrcak fazilet sahibi kimselere ustlin ikramda bulu- en 1
nulur.» Ub€
«Ali, bef?eriyetin en haJirhsimr. Kim ona itaat etmezse kafir olur.
Kim onun emirligine raz1 olursa f?Ukretmif? olun> mealinde nakledilen laf?r
hadise gelince, bu uydurmad1r. Bunu uydurup ortaya atarr1 Allah kah-
retsin. etm
Tirmizi', Hz. Ali'den rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.), f?oyle buyur-
muf?tur: Ras
«Ben hikmetin eviyim, Ali ise kap1s1d1r.» olar
Bu, garip bir hadistir. yarE
Suveyd b. Said, Hz. Ali' den rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.), f?Oyle derc
buyurm uf?tur: onu
«Ben ilmin f?ehriyim Ali ise kapisimr. ilim elde etmek isteyen kimse, onu
f?ehrin kap1sma gelsin.» Ras
ibn Adiy, ibn Abbas'tan rivayet etti ki, Peygamber (s.a.v.), f?oyle bu- ti. E
yurmuf?tur:
«ilim ogrenmek isteyen kimse, Ali'nin pmarc1~na gelsin.»
ibn Adiy, Abdullah b. Amr'dan rivayet etti ki, hastal1~ zamarrmda
Rasulullah (s.a.v.), f?oyle buyurmuf?tur:
«Barra kardef?imi ~a~nn.» Ona Ebu Bekir'i ~a~rd1lar. Rasulullah, esm
ondan yliz ~evirdi. Sonra: «Barra kardef?imi ~a~nn.» dedi. Ona Omer'i gu,:
~a~r<hlar. Ondarr da yliz ~evirdi. Sonra: «Barra kardef?imi ~a~nn.» dedi. ce: ''
Osmarr'1 ~a~rdllar, ondan yuz ~evirdi. Sonra: «Barra kardef?imi ~~nn.» bir:
dedi. Ona Ebu Talib oglu Ali'yi ~a~r<hlar. Gelen Ali'yi bir ortu ile ortup
uzerine egildi. Ali yanmdan pkb~ zaman kendisine: «Rasulullah tm?
(s.a.v.) sana neler soyledi?» diye sorduklannda f?U cevab1 verdi:«Barra
ilimden baZI bablar ogretti ki, 0 bablardarr her biri kapiya aphr.» Bu, uy- rind
durmadlr.
 BUVOK ISLAM TARffil 553

11m Asakir, Abdullah'm !?Oyle dedigini rivayet etmi§tir:

«Peygamber (s.a.v.)'in yamnda oturmaktayd1m. Ona Ali'yi sordu-
lar, !?byle buyurdu: «Hikmet, on klsma boliindii. Dokuz kls1m Ali'ye, bir
k1sm1 da biitiin insanlara verildi.»
Bu miinker hatta uydurma bir hadistir. Bunu uydurup ortaya ko-
yan ve boyle bir iftirada bulunan kimseyi Allah kahretsin.
Ebu Ya'la, Ebu'l-Bahteri'den rivayet etti ki, Hz. Ali !?byle demi!?tir:
«Ben, gen~ ya!?ta iken Rasulullah (s.a.v.), beni Yemen'e gonderdi.
Kawhk hususunda bilgim yoktu. Elini gogsiime vurup !?byle dedi: «Al-
lah, senin kalbine dogru yolu gosterecek ve lisanma sebat verecektir.»
Onun elini gogsiime vurmasmdan ve benim ipn boyle dua yapmasm-
dan sonra arbk iki ki!?i arasmda hiikiim verirken hi~ !?iipheye dii!?me-
dim»
Rivayete gore Hz. Orner, Hz. Ali hakkmda !?byle demi!?: «Ali, kadiliw
en iyi bilenimizdir. Hiikiim verme hususunda en bilgili olan1mizd1r.
Ubey de Kur'an'l en iyi okuyamm1zdir.»
Hz. Omer:«Ebu Hasen'i yani Ali'si bulunmayan bir problemle kar!?I-
la!?maktan Allah'a s1~mrm.» dermi!?.
imam Ahmed b. Hanbel, Ummii Seleme'nin !?byle dedigini rivayet
etmi!?tir:
«Kendisine yemin ettigim Allah hakkl i~in Ebu Talib oglu Ali,
Rasulullah (s.a.v.)'la en son konu!?an kimse olmu!?tur. Ona en yakln
olan da oydu. Biz, RasUlullah (s.a.v.)'I hastahwesnasmda giin be giin zi-
yaret ederdik. 0 hep !?byle derdi:«Ali geldi mi?» Ben, Ali'yi bir i!?i ipn gon-
derdigini samyordum. Bilahare Ali geldiginde Rasulullah (s.a.v.)'m
onunla goriilecek bir i!?i oldugunu sanarak odadan W!?an pklp kap1
oniinde oturduk. Oturanlar arasmda kap1ya en yakln olan bendim. Ali,
RasUlullah'm kulawna egildi. Aym giinde de RasUlullah (s.a.v.) vefat et-
ti. Bu durumda Rasulullah (s.a.v.)'la en son konu!?an ki!?i Ali oldu.»
Ebu Ya'la, Cemi b. Umeyr'in !?byle dedigini rivayet etmi~tir:
Annemle teyzem, Hz. Ai!?e'nin yanma gidip !?Oyle dediler.
-Ey mii'minlerin annesi, bize Ali'yi anlat.
-Siz elini Rasulullah (s.a.v.)'m viicudunun iizerine koymu!? oldugu
esnada Rasulullah(s.a.v.)'m can verdigi ve onun da elini yiiziine siirdii-
gu, sonra Rasulullah'm defnedilecegi yer hususunda ihtilafa dii~iiliin­
ce: "Allah'm en ~ok sevdigi yer, Rasulullah'm vefat ettigi yerdir'' diyen
bir adam hakklnda bana daha ne soru soruyorsunuz?
- Peki madem boyleydi de ne diye Ali'ye k~1 ~ktm, onunla sav~­
tm?
- Bu olup bitmi!? bir!?eydir. Onunla sava!?mamak ipn yerkiire i.ize-
rindeki her !?eyi fidye olarak vermeyi ~ok isterdim.»
Bu, cidden miinker bir rivayettir. Sahih rivayetlerde buna ters dii-
554 ffiNKES1R

~en ve bunu ~i.iriiten ifadeler var<hr. Dogrusunu Allah bilir.

be
!mam Ahmed b. Hanbel, Hz. Ali'nin ~oyle dedigini rivayet etmi~tir:
«RasUlullah (s.a.v.)'a ~oyle bir soru soruldu:
-Ya Rasulallah, senin vefatmdan sonra kimi emir yapahm?
- Eger Ebu Bekir'i emir yaparsamz, onu diinyada giivenilir ve za-
hid bir kimse ve ahirete de yonelen bir insan olarak bulursunuz. Eger
Omer'i emir yaparsamz, onu gii~ii ve giivenilir, aym zamanda Allah yo-
lunda olarak bulursunuz. Eger Ali'yi emir yaparsamz -ki yapacag,.mzl
sanm1yorum- onu hidayete ermi~, hidayete erdiren ve sizi s1rat-1 musta-
kime yonelten bir kimse olarak bulursunuz.»
Hakim Ebu Abdillah en-Nisaburi, Abdullah b. Mesud'un ~oyle dedi-
gini rivayet etmi~tir:
«Cin heyetinin geldigi gecede Peygamber (s.a.v.)'le birlikte idik.
dil
Peygamber (s.a.v.), derin bir nefes al<h. Kendisine dedim ki:
-Ya Rasulallah, neyin var senin?
let
- Bana olecegim bildirildi.
- Oyleyse yerine bir halife tayin et.
«E
- Kimi tayin edeyim?
sa
- Ebu Bekir'i tayin et.
Ben boyle dedikten sonra sustu. Sonra ara verdi. Tekrar derin bir
de
nefes ald1. Kt=mdisine dedim ki:
- Neyin var senin ya Rasulallah?
ka
- Ey !bn Mesud, olecegim bana haber verildi.
- Oyleyse yerine bir halife tayin et.
lru
dif
- Kimi tayin edeyim?
- Omer'i tayin et.
na
Ben boyle dedikten sonra sustu. Bir siire ge~tikten sonra ·tekrar de-
oh
rin nefes al<h. Kendisine dedim ki:
nl
- N eyin var senin ya Rasulallah?
- Ey !bn Mesud, olecegim bana haber verildi.
- Oyleyse yerine bir halife tayin et.
- Kimi tayin edeyim?
- Ebu Talib oglu Ali'yi tayin et.
- Nefsim kudret elinde bulunan zata yemin ederim ki, eger ona ita-
at ederlerse hepsi topluca Cennet'e gireceklerdir.»
Ebu Ya'la, Hz. Ali'den rivayet etti ki, Rasulullah (s.a.v.), ~oyle bu-
yurmu~tur:
«Allah, Ebu Bekir'e rahmet etsin.O klzm1 benimle evlendirdi. Beni
hicret diyannda gotiirdii, malm1 vererek Bilal'1 hiirriyetine kavu~tur­
du. Allah, Omer'e rahmet etsin. 0, hakk1 -acr da olsa- sayler.
Allah, Osman'a rahmet etsin. Melekler, ondan utan1rlar.
Allah, Ali'ye rahmet etsin. Her nereye donerse hak da onunla hera-
 BUYOK ISLAM TARIHI 555

her doner.»
Ebu Ya'la, Ebu Said'in ~?oyle dedigini rivayet etmi~?tir:
«Rasulullah (s.a.v.)'m ~?oyle buyurdugunu i~?ittim:
- Sizden bazllan Kur'an'm indirilmesi hususunda sava~?ti~ gibi
tevili hususunda da sava~?acakbr.
Ebu Bekir dedi ki:
- Sava~?acak olan o ki~?i ben miyim ya Rasulallah?
-HaYJ.r.
Orner dedi ki:
- Sava~?acak olan o ki~?i ben miyim ya Raswullah?
- HaYJ.r! Ama o ki~?i ayakkabiYI diken ki§idir.
Hz. Ali de o esnada Rasulullah'm kendisine verdigi ayakkab1smi
dikmeyteydi.»
Biz bu hadisi, Hz. Ali'nin Haricilerle yapb~ sava§l anlabrken nak-
letmi§tik. Allah'a hamdolsun.
Yine o kls1mlarda naklettigimiz gibi Hz. Ali, Zubeyr'e ~?Oyle demi~?ti:
«Ey Zubeyr, RasUlullah (s.a.v.), senin haks1z yere benimle sava~?aca~m
sana soylemi~?ti.»
Hz. Ali'nin, boyle demesi uzerine Cemel sava~?mda Zubeyr, cephe-
den donmii§ ve donerken de Vadi's-Siba' denen vadide olduriilmii~?tii.
Hz. Ali'nin, Cemel ve S1ffin sav~lanndaki sabrii sebabm, ~?ecaat ve
kahramanh~, Nehrevan sava~?mda da gosterdigi ustiin kahramanlik-
lan ve Haricileri olduren taraftarlannm faziletine dair nakledilen ha-
disleri de onceki k1s1mlarda aktarmi~?tlk.
Ebu Said el-Hudrl ile Ebu Eyyiib el-Ensarl'den de rivayet olundugu-
na gore Raswullah (s.a.v.), Hz. Ali'ye, dinden vlkan Hariciler, zuliimkar
olan $amhlar ve ahdi bozan Cemel sav~mdaki kar§Itlan ile sava~?masi­
m emretmi~?tir. Ancak bu hadis de zaYJ.fbr.