Professional Documents
Culture Documents
2017 2 Esperanto
2017 2 Esperanto
UNESKO
UNESKO
Tagordo 2030:
Organizaĵo de
Unuiĝintaj Nacioj
por Edukado,
Scienco kaj Kulturo
Respubliko de Koreio
Belgio Hyung-sun Kim
Patricia Willocq Egiptio
Mahmoud Hussein
Turkio
Gvineo Selçuk Japanio
Koumanthio Zeinab Diallo Shin Tani
Francio/ Alĝerio
Yacine Aït Kaci Ĉinio
Kubo Peng Liyuan
Chucho Valdés
Brazilo
Rosental Calmon Alves
Niĝero/Malio
Barato
Alphadi Jyoti Hosagrahar
Maŭricio Bangladeŝo/Aŭstralio
Ameenah Gurib-Fakim Nahid Afrose Kabir
Maroko Francio/Togolando
Ali Benmakhlouf Ayoko Judith Mensah
Ĉi-numere
Jam de 1948 Unesko-Kuriero servas la CDE, estas ĉe la koro de daŭripovaj En la rubriko Aktualaĵoj de la jar
kiel platformo por internaciaj debatoj pri evoluigpolitikoj (p. 12). Elyx, la gaja kvarono aprilo-junio 2017, La Kuriero
temoj koncernantaj la tutan planedon. fikciulo kreita de Yacine Ait Kaci (YAK) festos la lanĉon de la programo Monda
Ĉi tiu unua numero de 2017, kiu signas kaj nomumita virtuala ambasadoro de Libra Ĉefurbo de la Libro en Konakrio la
la reaperigon de la Kuriero post kvinjara UN, subtenas la Kurieron en ĝia misio 23-an de aprilo (p. 70) kaj la Internacian
paŭzo, ne estas escepto de la regulo: por igi palpeblaj la malsamajn realaĵojn Ĵaztagon, kun la kuba pianisto Chucho
fakuloj, famuloj, artistoj kaj ĵurnalistoj el la ĉirkaŭ la mondo. Ili estas ilustritaj per Valdés (p. 58) la 30-an de aprilo en
tuta mondo kuniĝis por diskuti aktualajn kelkaj CDE kaj reliefigas la rolantojn Havano. La Kuriero ankaŭ partoprenos
aferojn. kiuj partoprenas en la efektivigo de la celebradon de aliaj internaciaj tagoj
tiu tagordo por ĉiuj. Tiuj inkluzivas la dediĉitaj al la gazetara libereco, la 3-an
Klimata ŝanĝiĝo kaj daŭripova
internacian komunu mon, ŝtatojn, la de majo (p. 62), al la oceanoj,la 8-an
energio (p. 23), la estonteco de urboj
civilan socion, lokajn komunumojn kaj de junio (p. 65), kaj al la forigo de seksa
kaj inteligentaj urboj (p. 15), aliro al
aŭtoritatulojn, la privatan sektoron, kaj perforto en tempo de konflikto, la 19-an
akvo kaj la stato de grundakvo (p.19),
la partnerecojn kiujn roluloj starigas unu de junio (p. 61).
edukpolitikoj kaj la graveco, kiun
kun la aliaj.
ili atribuas al knabinoj (p. 8), novaj Ĉi tiu numero de la Kuriero ankaŭ
teknologioj kaj ilia rolo en la starigo de La rubriko Ideoj, kiu estas dediĉita invit as vin plonĝi en la propran kaj
efikaj demokratiaj institucioj (p. 27), al alia tre aktuala temo – la nuntempa plejparte nekonatan mondon de
aliancoj kaj partnerecoj forĝendaj por percepto de Islamo - invitas al la Haenyeo-j el la insulo Ĵeĵu, la sub
strebi al pli bona mondo (p. 31) - jen reinterpretado de la Korano (p. 42) kaj naĝantaj virinoj el Korea Respubliko.
resume la temoj kiuj konsistigas la ĉefan Ŝario (p. 48). Tiu ĉi numero de la Kuriero Malkovru, per la imponaj bildoj de la
dosieron, larĝangulo, de ĉi tiu numero ankaŭ prezentas referencan tekston pri rubriko Zomo, la esceptajn destinojn de
dediĉita al Celoj por Daŭripova Evoluigo la Diferencaj Aspektoj de Islama Kulturo. tiuj eksterordinaraj virinoj (p. 36).
(CDE). Lanĉite en 1977, sekve de monumenta
Ni esperas ke vi ĝuos la legadon de
verko eldonita de la Unesko-eldonejo
Unesko estas strikte ligita kun la ĉi tiu numero!
pri ĝenerala kaj regiona historioj, ĉi tiu
evoluo kaj efektivigo de tiu internacia
ampleksa verko estis kompletigita en La artikolon el la angla lingvo tradukis
itinero celanta atingi la dek sep celojn
novembro 2016, per la publikigo de Pablo León, Ĵurnalisto, Argentino, kaj
starigitajn de UN, kiu estas konvinkita ke
du volumoj, kiuj konsistigas gravan Nicola Minnaja, Italio.
kulturo, kvankam oficiale forestanta de
kontribuon al la nuna debato pri Islamo.
2 Unesko-Kuriero
2017 - n° 1
Enhavo
Eldonata ekde 1948
Unesko-Kuriero aperas kvarfoje jare en sep lingvoj fare
de la Organizaĵo de Unuiĝintaj Nacioj por Edukado, Scienco
kaj Kulturo (Unesko). Ĝi antaŭenigas la idealojn de Unesko,
diskonigante ideojn pri internacie gravaj temoj, konforme al
ĝia mandato.
LARĜANGULO
Unesko-Kuriero estas eldonata danke al la grandanima Peng Liyuan: "Ŝancegaleco estas fundamento" 8
apogado de Ĉina Popola Respubliko. Intervjuo de Jasmina Šopova
Kulturo: la kerno de CDE 12
Eldondirektoro: Éric Falt
Plenumdirektoro: Vincent Defourny Jyoti Hosagrahar
Redakcia direktoro: Jasmina Šopova Generacio entreprenistoj 15
Produkta kaj antaŭeniga direktoro: Ian Denison Ayoko Mensah
Asista redaktoro: Katerina Markelova Akva krizo en Angkor 19
Bita redaktoro: Malahat Ibrahimova
Chamroeun Sok
Lingvaj redaktoroj: Ameenah Gurib-Fakim: "Scienco estas la bazo de socia
• Araba: Anissa Barrak progreso" 23
• Ĉina: Xiaomei Wang kaj Camille Yihua Chen Intervjuo de Isabelle Motchane-Brun
• Angla: Shiraz Sidhva
• Franca: Isabelle Motchane-Brun Tutmondaj lecionoj el la teknologiema registaro de Estonio 27
• Portugala: Ana Lúcia Guimarães Mari Roonemaa
• Rusa: Marina Yaloyan Novigaj partnerecoj por nova dinamiko 31
• Hispana: Lucía Iglesias Kuntz Shiraz Sidhva
• Esperanta: Trezoro Huang Yinbao
3
El la redaktejo
4 Unesko-Kuriero
Irina Bokova
Ĝenerala direktoro de Unesko Ekde sia naskiĝo en 1948 Unesko- Nacioj adoptis en septembro 2015. Tiu
© Yulian Donov kuriero disvastigas tra la mondo la nova agendo reprezentas humanisman
idealon de homaro kunveninta en sia ŝanĝon de la mondaj disvolvo-politikoj,
diverseco, unuiĝinta ĉirkaŭ universalaj ĉar ĝi baziĝas sur la kapabloj de la
valoroj kaj la fundamentaj rajtoj, kun la popoloj levi la defiojn de paco kaj de
riĉeco de siaj kulturoj, de siaj konoj, de klimata ŝanĝiĝo, per klerigado, per la
siaj faroj. sciencoj kaj per la kulturo troviĝanta sub
ĉiu el la Celoj de Daŭripova Evoluigo.
La Kuriero estas ĉefa elemento
de la identeco de la Unesko, kaj Ni havas la konvinkon, ke en la
unu el la elstaraj instrumentoj de ĝia mondo limigita – kun limoj de niaj
humanisma mandato. En 1988, Sandy resursoj, limoj de niaj rimedoj – la
Koffler, fondinto kaj unua ĉefredaktoro homaro povas kalkuli pri la renovigeblaj
de la revuo, esprimis sin jene: „Inter resursoj de sia inteligento, de sia
ĉiuj gazetoj eldonataj de la Unuiĝintaj kreemo, de sia inventemo. Tiu riĉeco,
Nacioj kaj de ĝiaj specialaj institucioj, la nutrata de la etika postulo respekti
Unesko-kuriero ĉiam okupis la unuan la rajtojn kaj la dignon de ĉiu, estas
pozicion laŭ la nombro de siaj legantoj senfina fonto de progreso. Por liberigi
kaj la varieco de sia publiko.” Tra ĉiuj tiun potencialon, ni devas ankaŭ
kontinentoj, la Kuriero enkarnigas la helpi konsciiĝi pri la krea riĉeco de la
mision de la Unesko: konstrui la pacon homaro, kaj la Kuriero povas kontribui
en la mensoj de homoj, per disvastigo al tio, per disvastigo de la vorto de
de konoj kaj de kulturoj, per libera paco, de konfido kaj de inteligento,
cirkulado de la ideoj kaj per vortaj responde al la vorto de malamo, de
kaj bildaj informoj, kiuj helpas fortigi timo aŭ de ekskludo, kiu nuntempe tre
la reciprokan komprenon, la spiriton facile disvastiĝas per Interreto kaj sur
de toleremo, la kleran debaton, kaj la niaj stratoj. Unesko-kuriero estas krome
pacon. potenca instrumento de tiu fundamenta
aspiro, kaj mi hodiaŭ alvokas ĉiujn
La reapero de tiu ĉi historia revuo membroŝtatojn kaj partnerojn de
en 2017, danke al la larĝanima subteno Unesko, kaj unuavice intelektulojn,
de Ĉina Popola Respubliko, estas ja pli artistojn kaj fakulojn, aŭdigi siajn voĉojn,
ol la daŭrigo de eldonhistorio: ĝi estas nutri la paĝojn de tiu ĉi Kuriero, kiu
la altvalora okazo por renovigi nian inspiris tiom da generacioj de legantoj
fidelecon al ĝiaj fondo-valoroj. kaj daŭre faros tion.
La aperigo de tiu ĉi numero, kiu Irina Bokova
montras la relanĉon de la Unesko-
kuriero, estas des pli oportuna, ĉar La artikolon el la franca lingvo
ĝi troviĝas en la Tagordo 2030 por la tradukis Vilhelmo Lutermano, Kubo.
daŭripova disvolvado, kiun la Unuiĝintaj
5
Wide angle
LARĜANGULO
UNESKO
Organizaĵo de
Unuiĝintaj Nacioj
por Edukado,
Scienco kaj Kulturo
CELOJ por
DAŬRIPOVA KA
DO
EVOLUIGO
DU
ITAE
L
VA
NK
BO
O
EC
AL
A EG
KS
SE
K
AJ J
OK J KA
TEC UCIO VO
S IT
, JU ST AK
CO J IN RA O
PA RTA PU GIEN
FO HI
MO
TE
O EN RO
VIV , INV UKTU
RA IO R
TR ST
RTE US RA
SU IND J INF
KA
J
BO
UR J
IVO VAJ UMO
AV IPO UN
KV ŬR M
UBA DA J KO
S KA
E IĜO
O D ANĜ
ILDIG TA Ŝ
M IMA
KL
ELYX desegnita de YAK
6 6 Unesko-Kuriero
The UNESCO Courier
Tagordo 2030:
Defio por ni ĉiuj
Unesko kaj la CDE
Adoptitaj en septembro 2015 riĉeco (CDE 1) kaj la malgrandigo ne estas daŭripova evoluigo (CDE 9).
de Unuiĝintaj Nacioj, la Celoj por de malegaleco (CDE 10), kaj kalkul Ĝi disvastigas oceanologiajn sciojn
Daŭripova Evoluigo (CDE) konsistigas ante je partneroj por la realigo de la kaj partoprenas en la plikapabligo por
novan mondan tagordon por plibonigi celaro (CDE 17), la organizo speciale daŭripova mastrumado de la oceanoj
la vivon de la monda loĝantaro de nun engaĝiĝas en la kunordigon de la kaj marbordoj (CDE 14); subtenas la
ĝis 2030. tagordo Edukado 2030, kies celo protektadon kaj daŭripovan utiligon
estas inkluziviga kaj kvalita edukado de la vivdiverseco kaj mastrumadon
Temas pri 17 ambiciaj celoj, reci kaj antaŭenigo de la lernebloj por ĉiuj, de la naturaj rimedoj danke al la
proke dependaj, kun ŝlosilaj vortoj kiel vivlonge (CDE 4). mondheredaĵaj lokoj kaj la biosferaj
inkluzivigo, integrado kaj universaleco. rezervejoj (CDE 15); subtenas la
Temas pri gvidlinioj sekvindaj ne Unesko intensigas siajn klopodojn klopodojn por mildigo kaj adaptiĝo al la
nur de la registaroj, sed ankaŭ de la por la egaleco inter seksoj kaj la klimataj ŝanĝiĝoj (CDE 13).
privata sektoro, de la civila socio kaj memstareco de la virinoj kaj knabinoj
eĉ de individuoj cele al la partopreno (CDE 5) en ĉiuj siaj programoj: laŭ aliro Unesko aktive partoprenas en la
en tiu komuna projekto por malaperigi al edukado, por la partopreno de virinoj kreado de inkluzivigaj urboj, sekuraj kaj
la malriĉecon, protekti la planedon kaj en decidaj sferoj, aparte en scienco, daŭripovaj, celante i.a. la konservadon
havigi prosperon al ĉiuj. por la edukado de virinoj, la agantoj de la kultura kaj natura mondheredaĵo
de socia transformado, por luktado (CDE 11). Ĝi agadas por publika aliro
Kiel aktiva membro de tiu monda kontraŭ perforto al la virinoj. al la informado kaj por sekureco de
koalicio, Unesko kontribuas specife ĵurnalistoj, same por la antaŭenigo de
al la realigo de naŭ celoj de CDE en Per siaj esplorprogramoj pri la taŭga administrado kaj de la jurstato
la agadkampoj, kie ĝia ekspertizo kaj mastrumado de akvaj rimedoj, de (CDE 16).
gvidanteco estas agnoskataj. Kvankam fortigo de la sciencaj kaj teknologiaj
neniu celo estas specife ligita al kapabloj, la organizo plibonigas la La artikolon el la franca lingvo
kulturo, ties rolo estas rekonata kiel sekuran aliron al trinkakvo (CDE 6) tradukis s-ro James Rezende Piton/
ŝlosila por la realigo de ĉi tiu tagordo. kaj partoprenas en la rekono de la Ĵajro, komputilisto, Brazilo.
Surbaze de la malaperigo de mal scienco, teknologio kaj novigo, sen kiuj
7
Peng Liyuan: "Ŝancegaleco estas
fundamento"
Kiel sur la nivelo de ŝtata politiko, tiel ankaŭ sur la nivelo de subteno al
la internacia disvolvado, Ĉinio atribuas gravecon al la tutpopola edukado. Al
ŝanco de enlernejigo, egala traktado en lernejoj, edukado de plenkreskuloj,
profesia orientado ktp, la certigo de seksegaleco firme alkroĉiĝas al la menso
de sinjorino, profesorino Peng Liyuan, la ĉina unua edzino kaj speciala
sendito de Unesko por akceli la edukadon de knabinoj kaj virinoj.
Rilate la ĝeneraligon de virinoj; pli ol duono de la infanoj en la ĝuu la ŝancon je enlernejiĝo, eniro en
seksegaleco en la eduka kampo vi tuta mondo, kiuj restas ekster lernejo, pli altan lernejon, dungiĝo, kaj socia
ricevis abundan laŭdon. Kiam do estas knabinoj; kaj amaso da virinoj, akcepteblo. Volonte kaj laŭeble mi
vi komencis dediĉi vian atenton al kiuj ofte mankas kapablo regi sian faras kontribuon por tia celo.
al la seksegaleco en la eduka sorton, suferas plenan vivomizeron.
kampo? Kaj kia privata motivo en Virinoj plej aspiras al egaleco kaj Ĉu vi, kiel speciala sendito de
la komenco instigis vin sekvi kun respekto, kaj tial, por la edukado de Unesko, povus doni ekzemplon
intereso tiun ĉi problemon? knabinoj kaj virinoj, mi volas fari mian kaj ekspliki, kiel vi altigas la rajtojn
plejeblon. de knabinoj kaj virinoj? Vi kutime
Multe influite de mia patro mi frekventis lernejon dum via vizito
entreprenis edukan laboron. En la Kio estas la ĉefa tasko por vi, eksterlanda, kian informon do vi
mezo de la dudeka jarcento la ĉinaj kiel speciala sendito de Unesko esperas komuniki el tio?
kamparaj edukaj kondiĉoj estis tre por akceli la edukadon de knabinoj
malfortaj, multaj homoj, precipe virinoj, kaj virinoj? Kaj kio plej gravas Rolante pli ol du jarojn kiel speci
ne konis skribon. En tiu tempo mia je ŝa nĝo, laŭ vi, en la e duk a ala sendito de Unesko, mi ofte vizitis
patro servis kiel vesperlerneja estro en kampo, en kiu oni devas certigi, lernejojn, instituciojn por infanoj kaj
iu vilaĝo, kaj likvidi la analfabetecon ke knabinoj, same kiel knaboj, ĝuu junuloj, kaj strukturojn por evoluigo
estis lia respondeco. Li sin engaĝis egalan ŝancon disvolvi sian eblon? de edukado de virinoj, kun la celo
entuziasme en la laboron. Helpate de informiĝi pli multe pri la realo, ĉerpi
li, multe da homoj unuafoje komplete La edukado de knabinoj kaj virinoj saĝon kaj forton el tiuj ĉi lokoj, kaj
skribis sian nomon, unuafoje legis kun estas nobla kaj grava afero. En marto dividi kun ili spertojn. En la koncernaj
kompreno ĵurnalon, gazeton kaj eĉ 2014, kiam mi ricevis el la manoj de aktivaĵoj mi kutime alvokis, ke oni
libron. Aparte notinde, ke iuj patrinoj, Irina Bokova, la ĝenerala direktoro rekonu la gravecon de instruistinoj,
liberigitaj de nelegipovo, komencis de Unesko, atestilon de speciala la gravecon akceli la edukadon de
instrui al siaj infanoj kion ili ellernis. sendito pri la edukado de knabinaj knabinoj kaj virinoj, – ekzemple, en
Mi elkreskis sub la influo de mia kaj virinoj, mi sentis min glorigita la altnivela kunveno por la pormonda
patro, kaj mi fariĝis instruistino kaj kaj samtempe ŝarĝita per granda iniciato “primareco de edukado”,
patrino. En tiu tempo mi komprenis la devo. La peno akceli, ke virinoj, okazigita kadre de Unuiĝintaj Nacioj,
gravecon de klerigado pli profunde. same kiel viroj, ĝuu egalan ŝancon mi alvokis, ke ĉiuj landoj devas doni
disvolvi siajn kapablojn, estas grava pli grandan prizorgon al la akcelo
Seksa neegaleco estas persista premiso progresigi la socion, egaligi de eduka egaleco kaj al la altigo de
malsano, kiun suferas la tuta la seksojn, kaj ebligi al la homaro eduka kvalito.
mondo. En multaj lokoj virinoj estas daŭripove disvolviĝi. En tiu ĉi procezo
marĝenigitaj: 70 procentoj de la la funkcioj de edukado montriĝas tre En Ĉinio ekzistas projekto, nomata
malriĉaj loĝantoj sur nia planedo gravaj. La edukegaleco inkluzivas “florburĝono”, kiu celas helpi knabinojn
estas el virinoj; preskaŭ du trionoj egalecon de ŝanco, proceduro, kaj preni instruadon. Ekde la jaro 1989,
de la plenkreskuloj en la mondo, rezulto, kaj nia penado devas direktiĝi kiam ĝi lanĉiĝis, per tiu ĉi projekto oni
suferantaj pro nelegipovo, formiĝas el al tio, ke la virinoj kaj viroj samrajte jam finance helpis 3,42 milionojn da
8 Unesko-Kuriero
En Pekino, la 6-an de junio 2016, la premiitoj venintaj el Zimbabvo kaj Indonezio ricevas © UNESCO
la diplomon respektive de la manoj de Irina Bokova, la ĝenerala direktoro de Unesko, kaj
de sinjorino Peng Liyuan, en la unua premiada ceremonio de Unesko por la edukado de
knabinoj kaj virinoj.
knabinoj, konstruigis 1 489 lernejojn la ŝanco, esti instruata, estas disdonis diplomojn al la unuaj
kun la nomo “florburĝono”, trejnis 52,3 fundamento, sur kiu la homo povas premiitoj. Ĉu vi povus iom paroli
dekmilojn da knabinoj en praktikaj evolui en ĉiuj direktoj kaj vivi signifan pri tiuj premiitoj laŭimprese? Kian
teknikoj, kaj kompilis kaj distribuis vivon, kaj ĝi ankaŭ estas unu el la gravan rolon havas tia premio, laŭ
1,5 milionojn da kolektoj da libroj pri decidaj faktoroj por fari, ke la homaro via opinio, por altigi la gradon de
la flegado de knabinoj. Kiel speciala daŭripove disvolviĝu. Mi kredas atentemo pri edukado de knabinoj
sendito pri la edukado de knabinoj, ke, se nur kun revo, kaj se nur kun kaj virinoj mondskale?
kadre de la projekto “florburĝono”, kuraĝo kaj volforto bataladi por revo,
mi vizitis someran kampadejon, kie la knabinoj kaj la virinoj ĉiu havu la La premio por la edukado de
mi spektis artisman prezentadon de ŝancon briligi sian vivon. knabinoj kaj virinoj, proponita kaj
knabinoj, kiuj iam estis ekster lernejo. financata de la ĉina registaro, estas
Mi sentis ĝojon, kiam mi vidis, ke ili La ĉina registaro monrimede la unua kaj ĝisnune unika premio
vivas multetalentaj kaj plengajaj. instalis la premion destinitan por la kadre de Unesko, kun la celo
edukado de knabinoj kaj virinoj. En premii personojn kaj instituciojn,
Mi volas diri, ke ĝuado de ega 2016 en Pekino vi kaj Irina Bokova kiuj faris elstaran kontribuon por la
9
disvolvado de la afero pri la edukado kaj kapablecon, kaj konstante kreskigi garantii, ke la knabinoj kaj virinoj ĝuu
de knabinoj kaj virinoj, kaj instigi pli sin en talenteco; li devas esti taktema la rajton kaj ŝancon je edukado, en
multe da homoj engaĝiĝi en tiu ĉi kulturi homojn per civilizado, edifi kiu ili ĉiam kreskos laŭ sia klereco.
entreprenado. En 2016 en Pekino mi homojn per belaĵoj, modli lernantojn Nun Ĉinio jam atingis la seksegalecon
renkontiĝis kun la premiitoj venintaj homoj kun perfekta temperamento en edukado laŭ la Jarmilaj Evoluigaj
el Indonezio kaj Zimbabvo. Ili kaj tiuj per arta forto; li devas teni en si Celoj, kaj grandaj amasoj da ĉinaj
institucioj, kiujn ili reprezentis, faris respektecon, inkluzivemon kaj kom virinoj multe levis sin en la kapablo
multajn realajn aferojn por akceli la prenemon, kaj en siaj instruado kaj regi pri si mem kaj engaĝiĝi en
aferon pri klerigado de virinoj. Al mi kondutado kulturi lernantojn bonkoraj, evoluigado de la socio.
imponis iliaj agoj. Ĝuste ĉar ekzistas pardonemaj kaj akceptemaj, por ke ili
ili kaj aliaj homoj, kiuj, kiel ili, sin bone servu en estonteco al la socio Samtempe, Ĉinio aktive grandigas
oferas kaj senlace faras penojn, ni ja kun tia bona fundamento. aleksterlandajn kunlaboron kaj
havas la mondon pli varmiĝanta. Al helpadon en la eduka kampo. En la
ili mi esprimas noblan respekton kaj Ĉinio energie kondukas eduk Universala Virina Pintkonferenco de
sinceran dankon. adon kaj rikoltis rimarkindajn 2015 la ĉina prezidanto Xi Jinping
atingojn. Kiuj flankoj do estas vortigis, ke Ĉinio donos 10 milionojn
Vi mem estas instruisto. Ĉu vi plej gravaj en la eduka politiko de da usonaj dolaroj por subteni la
povus dividi kun ni iun sperton, kiu Ĉinio? plenumon de la koncernaj celoj de
tuŝis vin interne? Kiujn apogojn La Pekina Deklaracio, Programo de
la instruistoj plej bezonas laŭ via En Ĉinio, akceli justan klerigadon Agado kaj Tagordo de Daŭripova
opinio? kaj fari, ke ĉiu havu egalan ŝancon Evoluigo 2030. Ĉinio, cetere, pere de
esti instruata, estas ŝtata fundamenta Unesko instalis fonduson, premion kaj
Ĉinio ĉiam havas tian tradicion, politiko pri edukado. Ĉinio praktikas aliajn formojn por subteni evoluantajn
t.e. respekti la instruistojn kaj doni financadon al malriĉaj lernantoj kaj landojn elradikigi la nelegipovecon,
grandan atenton al instruado. Kiam liveradon de nutraĵoj al ili. La leĝoj kaj trejni instruistojn kaj antaŭenigi la
Han Yu, la ĉina fama literaturisto el politikoj ellaboritaj de la ŝtato garantias edukadon de knabinoj kaj virinoj.
la dinastio Tang (618 - 907), parolis la rajton de la knabinoj kaj virinoj esti
pri la tasko de la instruisto, li difinis klerigataj. Ĉinio eldonis Ĉina Agoplano Mi plenumos mian devon,
ĝin kiel “prediki doktrinojn, doni pri Tutpopola Edukado (2001-2015)-, kiun devas fari speciala sendito,
sciojn kaj forigi dubojn”. La bona laŭ kiu oni ĉiujare faras superrigardon subtenante la edukadon de knabinoj
instruisto, por la lernantoj, estas kiel pri la tutpopola edukado en tiuj kaj virinoj, kiun kondukas Unesko
ilia vojmontranto: li ne nur donas lokoj, kiuj sin montras malfortaj en mondskale. Mi plu agos kiel onidiro
sciojn kaj inspiras saĝon, sed ankaŭ edukado; en ĉiu kvina jaro publikiĝas diras: faru, kion vi povas.
disvastigas pensojn kaj ekscitas Ĉina Evoluiga Programo por Virinoj
pasion; kaj, por la socio, li estas kiel kaj Ĉina Evoluiga Programo por
prisemanto de kampo, en kiun – en Infanoj, en kiuj oni difinas la celojn kaj La artikolon el la ĉina lingvo
la korojn de la lernantoj – li semas rimedojn validiĝantajn ĝis 2020, ĝuigi tradukis Xiong Linping, alinome
bonkorecon, justecon kaj pacon. al la virinoj egalan rajton en sano, Minosun el Ĉina Radio Internacia,
Laŭ mi, la bona instruisto devas esti klerigado, ekonomio kaj aliaj kampoj, poluris Johan Derks, Nederlando.
diligenta kaj lerta en lernado, ĉiam postuli, ke nepre necesu ĉiuflanke
nutri en si kreivan dinamikon, viglecon efektivigi la principon pri egaleco,
10 Unesko-Kuriero
Premio por edukado de knabinoj
11
Kulturo: la kerno de CDE
Kulturo estas rimedo por konsciiĝi pri kiu ni estas kaj kioj formas
nian identecon. La meto de kulturo en la kernon de la disvolva politiko
estas la sola maniero por certigi homocentran, inkluzivan kaj justan
disvolvadon.
de Jyoti Hosagraher
12 Unesko-Kuriero
infrastrukturo estas valoraj resursoj 610 senlaboraj gejunuloj ricevas
por produkti vivrimedojn. Tio ĉi trejnadon pri profesia sceneja
validas precipe pri disvolviĝantaj manaĝerado kaj pri prezento-
landoj, riĉaj je kreivaj industrioj. artaj kapabloj. La projekto, fondita
Aldone: signifa parto de dungatoj de International Fund for Cultural
estas virinoj (CDE 5: seksa egaleco). Diversity (IFCD), helpis studentojn
en perfektigo de siaj kapabloj,
La fortigo de komerco per kulturaj tiel ili povis trovi laboron kaj iĝi
varoj kaj servoj donas impeton entreprenistoj.
al lokaj kaj naciaj merkatoj, kiuj
siavice liveras dungoportunojn por Urbopartoj, riĉaj je kulturaj he
inda laboro (CDE 8.3 kaj 8.5) kaj red a ĵoj kaj havantaj viglan sekto
antaŭenigas lokan produktadon. ron kreivan, estas pli allogaj por
Kulturaj politikoj, antaŭenigantaj negocistoj. La antaŭenigo de
preferan traktadon en komerco inkluziva kaj daŭripova kresko
por lokaj produktaĵoj, kontribuas al ekonomia per dungado en kulturo kaj
reduktiĝo de malegalecoj ene de kaj aktivado kuraĝigas indan laboron. La
inter landoj (CDE 10). ekonomio de kelkaj urbegoj grand
mezure baziĝas sur heredaĵoj de
Ilustraĵe pri tio servas la penoj tiaj artoj kiel metioj, muziko, danco,
de Teatro Argentino de la Plata belartoj, tradicia kulinaro, teatro, kiuj
en Buenos Aires, rezulte de kiuj oftakaze prezentas integran flankon
13
de historiaj partoj de urbegoj. (CDE 16: paco, justeco kaj fortaj sekurigi la metion pri farado de ŝtofo
institucioj), preventas konfliktojn, de tia speco, kontribuis al la atingo
Urbego de muziko protektas la rajtojn de marĝeniĝintaj de medio-rilataj celoj kaj certigis
grupoj. Ankaŭ la lastatempaj eventoj enspezojn.
Medellin, la dua plej granda demonstris, kiel gravaj estas la
urbego de Kolombio, servas modele protekto de kulturo, kultura diverseco La enrigardo en la scio-sistemojn
pri kiel donas muziko impulsojn al kaj socia kohero en armitaj konfliktoj. kaj medio-manaĝerajn praktikojn de
urbego, uzante kulturon, edukadon Kulturo havas evidentan interri la indiĝenaj kaj lokaj homoj ebligis
kaj novigadon. Krom fortigi civilan laton kun klimata agado (CDE 13). pli bonan manaĝeradon de ekologiaj
kulturon, sociajn justecon kaj pacon Pluraj tradiciaj okupiĝoj kaj metioj defioj, antaŭmalhelpon de perdoj
precipe por gejunuloj, la urbego baziĝas sur lokaj kono de ekosistema en la biodiverseco, reduktadon de
allogas milojn da turistoj, kreas manaĝerado, ekspluatado de naturaj malfekundiĝo de grundoj kaj mildigon
enspezeblojn kaj laborlokojn pere de resursoj kaj lokaj materialoj. de efikoj de klimatŝanĝiĝoj. Kulturo,
serio da muzikaj eventoj kaj merkato Bezonante malpli altan nivelon precipe la tradiciaj scioj, kontribuas
de la populara muziko. de teknologio, energio kaj investado, ankaŭ al rezistemo kaj resaniĝo
multaj el ili helpas la kreadon de okaze de naturaj katastrofoj.
Intervenoj por humana disvolvado daŭripovaj vivrimedoj kaj kontribuas
sur tiaj terenoj, kiel CDE 3: sano kaj al verdaj ekonomioj. La baza sistemo de Tagordo
bonstato kaj CDE 4: kvalita edukado, 2030, malgraŭ ĝiaj aludoj al kulturo,
plej efikaj estas tiam, se ili respondas Sistemoj de scioj neadekvate rekonis la signifan
al la kultura kunteksto kaj specifaĵoj kontribuon de kulturo al la realigo
de la loko kaj komunumo. Kulturo En Ugando, kadre de projekto, de CDE. Pri la preciza rolo kaj la
estas notita precipe en la subcelo 4.7 celanta sekurigon de belartaj efiko de kulturo en daŭripova evoluo
(CDE 4), kiu pledas por edukado al heredaĵoj, oni trejnis metiistojn, estas bezonata sistema esplorado
antaŭenigo de la kulturo de paco kaj precipe junajn, pri la antaŭlonga kaj operacieca pretigado. Dum la
senperforteco, aprecado de kultura metio pri farado de ŝelŝtofo. Kadre realigo de CDE progresas, necesas
diverseco kaj kontribuado de kulturo de la sama projekto oni ankaŭ plia laborado por konstrui sistemon
al daŭripova disvolvado. establis la daŭripovan praktikon utiligi kaj mezureblan atestobazon por
La antaŭenigo de respekto al la indiĝenan arbon Mutuba (vivanta demonstri ĉiun kontribuaĵon de
kultura diverseco ene de aliro, bazita ankaŭ en aliaj regionoj), kiu estis kulturo al la daŭripova disvolvado.
sur homaj rajtoj, aldone, faciligas la neglektita pro la intercivitanaj militoj
kulturan komprenemon kaj pacon en la regiono. Tiu ĉi fortostreĉo, krom
14 Unesko-Kuriero
Generacio entreprenistoj
Startigaj inkubatoroj, Fab Lab, retejoj kaj ciferspacaj atelieroj – la afrikaj
junuloj plonĝis rekte en la informadikan epokon kaj en la ideon de Inteligentaj
Urboj. Fervoraj cifereckompetentaj Afrikcentritaj entreprenistoj kaj artistoj
retumas kaj novigas, kaj uzas kreivajn kaj kulturajn industriojn kiel liverantojn
de evoluado.
de Ayoko Mensah
15
WAZIHack Togo!, dutaga evento (2017) celanta akceli la adopton © www.lafricainedarchitecture.com/
de IdeA (Interreto de la Aĵoj)-solvoj en Afriko. www.woelabo.com
De Inteligenta Urbo al Vulgara Kazablanko, kaj tiel ankaŭ en Ruando demokratio". Ĝia celo estas igi pintan
Urbo kaj Sud-Afriko. teknologion akirebla por ĉiuj lokaj
homoj.
Diamniadio ne estas la sola Kvankam tiuj novaj urbaj evoluigoj
Inteligenta Urbo en Afriko. Kiel atest sendube malfermas novajn ŝancojn Ĝi estas speco de “fabrik-labo
antoj de la okazanta revolucio, la por afrikaj junuloj, ili ankaŭ levas ratorio je la nivelo de la strato”.
disvolviĝo de multaj urbaj projektoj kelkajn demandojn. En 2010, "Ni devas iri preter la Inteligenta
kaj elstaregaj ciferecaj centroj Senamé Koffi Agboginou, la sendep Urbo al la morgaŭa vulgara urbo,
komenciĝas ankaŭ en aliaj landoj. enda togolanda antropologo kaj la kundividema urbo", diras S.K.
En Niĝerio, Jabo (Yaba), antaŭurbo studento pri arkitekturo, fondis la Agboginou, kiu evoluigis sian teorion
de Lagoso, estas jam famkonata afrikan arkitekturan platformon. Li de "malalta altteknologio", farante
teknologia nabo kromnomata kredas ke afrikaj Inteligentaj Urboj ne teknologion alirebla al la malriĉaj
Jabakon-Valo (Yabacon Valley). devus klopodi reprodukti okcidentajn konsumantoj. Li proponas specon
En Kenjo, Konza Teknologia Urbo ekzemplojn, sed devus inventi siajn de cifereca demokratio kaj kolektiva
gastigas 250 novajn firmaojn kaj proprajn modelojn devenantajn de inteligenteco, kiu aŭtonomigas la
estas konata kiel la Afrika Silicia lokaj kuntekstoj. Li disvolvas la ideon loĝantojn de tiu areo: "Ni estas la solaj
Savano. Similaj ekzemploj ekzistas pri "enradikiĝinta moderneco" en en Afriko, kunigantaj dezajnistojn,
en Benino, kie la registaro disvolvis kvartalo de Lomeo, La togolanda programistojn, masonistojn, ĉar
la projekton Benina Inteligenta ĉefurbo, kie li malfermis Woelab, p e n ti s t o j n , v e s t d e z a j n i s t o j , k a j
Urbo; en Maroko, kie estas lanĉita la kiun oni priskribas kiel "la unua eĉ senhejmulojn en unu loko por
projekto Inteligenta Urbo e-Madina en afrika spaco dediĉita al teknologia kundividi projektojn," li klarigas en
16 Unesko-Kuriero
artikolo aperinta en la revuo Forbes rekonon kiel platformo por projektoj,
Afrique. Homoj ĉie parolas pri Woelab eventoj, debatoj, diskutoj, kaj arta kaj
kiel kovejo por novaj entreprenoj socia eksperimentado. Ker Thiossane Reto por kreivaj urboj
kaj loko, kie trejnado kaj laborejoj intencas esplori la potencialon de
estas atingeblaj por ĉiuj. La teamo novaj amaskomunikiloj por stimuli Dum kelkaj urboj kiel Kaburbo,
reliefigis sian teknologian lertecon ĉe lokan disvolviĝon, kiu estu inkluziva Dakaro, Prajo, Johanesburgo,
la elpenso de W.Afate, altteknologia kaj daŭripova, dum observado Vagaduguo, Kinŝaso kaj Brazavilo
3D-printilo tute farita el elektronikaj de tio, kio povas difini la apartajn - celas kulturajn kaj kreivajn
rubaĵoj. trajtojn de afrika kreiva urbo. Tiel, en industriojn kiel lokan vektoron de
2016, la temo de la kvina festivalo daŭripova evoluo, la koncepto pri
Kulturo kun forta socia orientiĝo Afropixel estis "Kundividita Urbo", Kreiva Urbo estas ankoraŭ sufiĉe
ampleksa temo rezultiganta abundan nova en Afriko. Tion evidentigas la
La apero de ĉiam-kreskanta programon de fabrik-laboratoriaj malforta reprezentateco de Afriko en
nombro de ciferecaj entreprenistoj ne laborejoj, artistoj en loĝejo, malfermaj la Reto de Kreivaj Urboj de Unesko
devus eklipsi la agemon kaj kreivon atelieroj, ekspozicioj, publikaj naskiĝinta en 2004. Ĝis nun, nur
de junaj artistoj kaj kulturaj agantoj en instalaĵoj, projekciadoj de video- kvar afrikaj urboj (Brazavilo en
ĉiuj afrikaj urboj. Ĉi tiuj artistoj laboras mapado, kaj multnombraj interŝanĝoj. 2012, Dakaro en 2014, Kinŝaso kaj
por aŭdigi siajn voĉojn, provante Lubumbaŝo en 2015) aliĝis al la reto,
vivteni sin per sia arto, kaj laboras por Dum la lastaj dek jaroj, kelkaj kiun konsistigas 116 urboj en 54
plibonigi siajn urbojn malgraŭ limigitaj eventoj ligitaj al hiphopo floris tra landoj.
rimedoj kaj malfacilaj cirkonstancoj. la kontinento. Rimarkinde, tio iom
En Brazavilo, Kinŝaso, Lubumbaŝo, post iom estigis tutan reton de Dakaro jam estis nomumita de
Dualao, Segou kaj Nĵameno estas artistoj, produktistoj kaj festivaloj, Unesko kiel "Kreiva Urbo por Ciferecaj
pluraj prototipaj projektoj, kiuj ligas kiuj nuntempe helpas impulsi artan Artoj''. Por la urbestro de Dakaro,
artan aliron kun socia efiko. kunlaboradon, solidarecon kaj Khalifa Sall, ĉi tiu rekono sendas
socian transformon. Repistoj multe fortan signalon, ne nur al investantoj
La Atelieroj Salm, fonditaj de la engaĝiĝis en komunumajn celojn kaj kaj politikaj decidoprenantoj, sed
skulptisto Bill Kouélany en Brazavilo, protestajn sociajn movadojn, kiel la ankaŭ al Dakaraj junaj entreprenistoj,
subtenas novan generacion de tre muzikgrupo Y'en a Marre (Troas por kiuj jam estis evoluigantaj kulturajn
talentaj junaj artistoj. La Lubumbaŝa mi) en Senegalo, Le Balai Citoyen kaj kreivajn industriojn kiel parton de
Bienalo, okazinta por la kvara fojo en (la Civitana Balailo), politika desuba la cifereca ekonomio sufiĉe pli frue ol
2015, altiris internacian atenton. En movado en Burkino, kaj la movado oni donis la etikedon.
Kinŝaso, jam konata pro sia muziko, Iyina [kio signifas "ni estas lacaj" en
estas pli kaj pli da festivaloj kiuj loka araba lingvo] en Ĉado.
reliefigas la urban esceptan kulturan
riĉecon. En majo 2016, Smokey [Serge
Bambara], la burkina repisto,
En Dakaro, krom la renoma aktivulo kaj kunfondinto de Le Balai
Dak'Art Biennale pri nuntempa afrika Citoyen, estis la unua ricevanto de la
arto, la festivalo Afropixel, organizita prestiĝa premio Music in Exile Fund
de la Ker Thiossane-Asocio, gajnas
17
Fellowship, kiu ĉiujare rekompencas
la artistojn el la tuta mondo, kiuj metis
sian arton je la servo de libereco.
Du monatojn poste, kiam la studio
de la muzikisto en Vagaduguo, estis
detruita pro brulego, forta internacia
mobilizado tuj manifestiĝis ĉe sociaj
retejoj kaj estis lanĉita mon-kolektado
por financi ĝian rekonstruon.
18 Unesko-Kuriero
Akva krizo en Angkor
Ĉu la templaro de Angkor kaj la urbo Siem Reap estas viktimoj de
sia sukceso? El la turisma prospero kaj la kreskanta loĝantaro rezultas
akvaj elĉerpoj, kiuj devigas la aŭtoritatojn eltiri grundakvon, kio danĝere
mallevas la grundakvan supraĵon. Tio minacas la protektadon de la
teraj ekosistemoj kaj kaŭzas enprofundiĝon de la grundo, sur kiu
staras la loko enskribita en la listo de Monda Heredaĵo. La Unesko, en
konsiliĝo kun internaciaj ekspertizistoj kaj lokaj aŭtoritatoj, studas la
eblecon pumpi akvon el la Biosfera Rezervo de Tonlé Sap, por asekuri
la daŭrigeblan administradon de la akvaj fontoj, kaj por haltigi la
enprofundiĝon de la grundo, sur kiu staras la sanktejoj.
de Chamroeun Sok
19
Ĉiun jaron, la templaro de Angkor altiras pli ol kvar milionojn da vizitantoj, nombro
kies kreskado oni atendas.
20 Unesko-Kuriero
© UNESCO/Éric Esquivel
21
provinco de Siem Reap eblas, se la Angkor-zono, averti la pumpejojn la pluvsezono kaj liveri akvon por
reala kunlaborado okazos inter la kaj la privatajn konsumantojn kaze hejma kaj kampkultura uzado dum
registaro, la aktivuloj kaj la loĝantoj. de transpaŝo de krizaj sojloj, por la sekaj sezonoj, konstruis sistemon
La ŝtato povus ekzemple respektigi la ke ili interrompu la elpumpadon ĝis de akvostrukturoj, kiuj subtenis tiun
malpermeson ekspluati lignon, kiun ĝi reŝarĝiĝo de la akvoniveloj. Unue civilizacion dum ses jarcentoj. La
mem starigis pri la monto Kulen. oni devus instrui la homojn ne ĵeti kompleksaj akvosistemoj entenis
la rubaĵojn en la riveron. Oni povus artefaritajn lagojn kaj kanalojn
Mastroj pri akvosistemoj ankaŭ prizorgi la riveron Siem por akcepti kaj direkti pluvakvon,
Reap por fari ĝin turisme alloga konstruitajn rezervujojn por stoki
Por solvi la esence gravan kaj samtempe zono de daŭrigebla akvon por akvumado, basenojn el
demandon de akvo-mastrumado oni provizado je surfaca akvo. Kaj renovigi laterito, ringfosaĵojn, pontojn kaj
devus disponi pri precizaj datumoj aliajn templojn ĉirkaŭ Angkor povus digojn.
pri tiel esencaj informoj kiel la ankaŭ protekti la ĉefan turisman celon
kvanto de pumpado, la nivelo de kontraŭ la uzdifektoj kaŭzataj de la La Departemento pri mastrumado
la subtera grundakvo kaj la kvoto kreskanta turismo. de akvo de la nacia instanco
de ĝia reŝarĝiĝo, kaj disdoni ilin APSARA dum ok jaroj faris teoriajn
al la koncernataj lokaj kaj naciaj Lastatempaj esploroj montris, kaj praktikajn esplorojn por restarigi
organizaĵoj. Oni povus ankaŭ celi ke la kmeroj, kiuj antaŭ mil jaroj la antikvan akvosistemon de Angkor.
kaj plani la akvoresursojn de la konstruis Angkoron, estis majstroj Ekzemple la fosoj ĉirkaŭ la temploj
regiono. La donitaĵoj pri pumpado pri akvomastrumado. La regantoj, de Angkor Thom kaj Angkor Vat estis
ebligus precize ekkoni la bezonon je kiuj – same kiel administrantoj de replenigitaj de akvo post centoj da
subtera akvo, kaj danke al sistemo niaj modernaj urboj – devis protekti jaroj.
de superrigardo de tiuj resursoj en la loĝantojn kontraŭ inundoj dum
Templo
Templo
Grundakvo nivelo
Grundakvo nivelo
© Hang-Peou/Éric Frogé
Falo de subteraj niveloj pro kontraŭleĝa pumpado povas tuŝi la stabilecon de Angkor. © Hang-Peou/Éric Frogé
22 Unesko-Kuriero
Ameenah Gurib-Fakim:
"Scienco estas la bazo de
socia progreso"
Por kontraŭi la klimatan ŝanĝiĝon kaj ĝiajn konsekvencojn, kiuj aparte
influas Malgrandajn Insulajn Ŝtatojn (Small Island States), necesas, pli ol
iam ajn, stimuli esploradon kaj novigadon, kaj subteni afrikajn esploristojn,
asertas Ameenah Gurib-Fakim, Prezidantino de Maŭricio kaj renoma scienc
istino.
Intervjuo de
Isabelle Motchane-Brun
23
inter aliaj. Mi devas unue diri ke Maŭricio,
kiel la tuta afrika kontinento, ne vere
Ĉu la multiĝo de la organizoj kontribuis al forcejaj gasoj (GHG),
kun similaj celoj kaŭzas riskon sed ni estas inter la plej tuŝitaj.
de interkovro kaj diluon de finan
cado? Ni agas en solidareco kun la
mondo per klopodado por plue
Ne estas interkovro inter tiuj or redukti GHG-on. Ni jam komencis
ganizoj kaj ili laboras en komplemen evoluigi nian strategion en
teco. renovigeblaj energioj, plibonigi akvan
mastrumadon kaj revizii planadon
Vi scias, la bezonoj estas tiom kaj kultivadon. Sed ni devas duobligi
grandaj en Afriko, ĉar la kontinento niajn klopodojn por certigi ke niaj
estas postrestinta, kaj risko de infrastrukturoj renkontas "verdajn"
financa "diluo" ne estas. Ni devas normojn, per pli da sunaj paneloj
subteni ĉiujn iniciatojn kiuj celas trejni ekzemple, aŭ ke ili plenumas ajnan
homrimedojn kaj evoluigi esploradon. alian normon, kiu estas parto de
daŭrigebla evoluo.
Mi memorigas al vi ke la konti
nento bezonas plurajn milionojn da Ni devas kuraĝigi al ĉiuj tekno
inĝenieroj kaj sciencistoj por atingi la l o g i o j k i u j k o n d u k o s a l m a l p l i
proporcion de la loĝantaro/inĝeniero malŝparema uzo de rimedoj, pli bonaj
en evoluintaj landoj. ebloj pri recikligado kaj energio-
efikaj, malalt-konsumaj industrioj.
Malgrandaj Insuloj Ŝtatoj kiel Ĉi tiuj konceptoj estas malrapide
ekzemple Maŭricio estas laŭdifine akceliĝantaj; precipe iuj tekstilaj
vundeblaj. Kion ili faras por batali entreprenoj jam funkcias uzante
kontraŭ ekologiaj minacoj? sunan energion.
Maŭricio estas jam en la listo Edukado kaj konsciigo restas en
de landoj ĉe risko, precipe en du gravaj terenoj, ĉar estas esence
la kunteksto de klimata ŝanĝo. bezonate, ke la loĝantaro kaj ekono
Bedaŭrinde, la nombro de solvoj por miaj partoprenantoj subtenu tiun ĉi
kontraŭstari la leviĝantan marnivelon koncepton, en ĉiuj iniciatoj kiujn la
estas limigita, sed ni devas plifirmigi ŝtato volas preni.
kaj fari bonan uzon de la teritorio.
Ekzemple, la erozio de niaj plaĝoj Kiel Maskarenoj vicas tutmonde
povas esti reduktita per la programo laŭ produktado de ren ovi geblaj
planti pli da mangrovoj. Ili donas energioj? Kaj kio pri Maŭricio
bonegan ekosistemon por fiŝoj kaj kompare kun siaj najbaroj, kiel
aliaj maraj bestoj. ekzemple Reunio?
24 Unesko-Kuriero
Ameenah Gurib, la Prezidanto de la Respubliko de Maŭricio, montras muskatoj en la Pamplemousses botanika ĝardeno.
© Micheline Pelletier
Unue, mi dankas la revuon por trejnado. Se virinoj povus forigi ĉiujn La validigo de tradiciaj receptoj
tiu rekono. Mi pensas ke ĉi tiu speco ĉi tiujn obstaklojn, ni certe vidus estas projekto al kiu mi direktis min
de videbleco estas ĉiam bona por konsiderindajn plibonigojn en la kiam mi estis en universitato en
la lando. Mi estus tre feliĉa, se mi nivelo de produktado de nutraĵoj. 1990-aj jaroj.
povas helpi montri al la mondo, ke
Maŭricio, kvankam malgranda lando, Ti o ĉ i v e r a s a n k a ŭ p r i a l i r o La rezultoj de ĉi tiu esploro estis
povas havi grandajn ambiciojn! al edukado en kaj la unuagrada pli aprezita kiam mi kreis en 2009
kaj la triagrada edukado: tro ofte la centron por Kuracherba Esploro
En Twitter vi diris: "afrikaj virinoj knabinoj ankoraŭ estas metataj en (Centre for Phytotherapy Research
estas ĉe la koro de la tagordo por malavantaĝon. -CEPHYR), kiu en 2015 iĝis la Centro
la kontinenta disvolvado, sed iliaj International de Développement
kontribuoj estas malofte taksataj kaj Se tiu potencialo estos plene Pharmaceutique (Internacia Centro
rekonataj" ... disvolvita kun konvena gvido, virinoj por Farmacia Evoluigo), CIDP R&I.
povus vere helpi la kontinenton
Jes, estas evidente, ke la vera superi la nunan situacion. Krei varion de kurac-plantaj
valoro de virinaj kontribuoj ne ĉiam medikamentoj estas ankoraŭ en
rekoniĝis en la afrika kontinento. Se Antaŭ kelkaj jaroj, vi volis la listo de celoj por CIPD R&I, sed
ni konsideru la agrikulturon, estas la evoluigi fitodrogojn (phyto-drugs), transiri de esplorado al merkatumado
afrika virino kiu nutras la kontinenton. drogoj surbaze de plantoj, por postulas tempon kaj vastan skalon
Sed kondiĉoj ne ĉiam estas pretaj trakti mals anojn je pli malalta da rimedoj.
por certigi ilian plenan disvolviĝon kosto. Ĉu vi progresas?
laŭ aliro al financo, ter-posedo aŭ La laboro daŭros eĉ kiam mi ne
25
plu estos tie. Ekzemple, danke al la per kiuj ni devas provizi junulojn por
laboro ĉe CIDP R&I, la esenca oleo eviti fuĝon de talentoj, evoluigante
ĉerpita de Rodrigues-citronoj trovis iliajn potencialojn kaj la medion en
aĉetanton en la parfum-industrio! kiu ili laboros. Tio postulas rimedojn
Multaj kuracaj plantoj de Maŭricio kaj mi estas konvinkita, ke tiuj fariĝos
estas uzataj kiel kuracherbaj pli facile haveblaj. Ĉi tiuj agoj helpos
ingrediencoj kiuj renkontas la landojn de la regiono Emerge.
bezonojn de la kosmetika kaj farma Historio ĉiam montris, ke landoj kiuj
cia industrioj. multe investas en scienco, teknologio
kaj novigado, plej sukcesas.
Por vi, potenco estas la kapa
blo havi longatempan influon per
laso de legaco. Kiel Prezidanto kaj
rekonita sciencisto, kiun heredaĵon
vi ŝatus lasi al posteuloj?
Kiel Prezidanto de la Respubliko
Mia devontigo al scienco
Maŭricio ekde junio 2015 kaj laŭreato
kaj novigado restas senŝanĝa.
de la premioj "L'Oréal" 2017 Uensko
Malsaman formon ĝi prenis nur
por virinoj en scienco, Ameenah
pro tio ke mi estas engaĝita kun
Gurib-Fakim estas rekonita pro sia
decid-farantoj kaj aliaj institucioj.
scienca laboro pri la medicinaj plantoj
Mi forte kredas je la neceso investi
de la insuloj Maskarenoj. Ŝi ankaŭ
en institucioj por doni al junuloj la
estas membro de la Lineo-Societo
rimedojn labori pri temoj kiuj estas
Societo ILinneus de Londono, la
prioritato por la kontinento kaj kiuj
Afrika Akademio de Sciencoj, la
postulas bonan instruadon de la
Monda Islama Akademio de Scienco
scienco. Ni lanĉis ĝuste kun tia celo
de Jordanio kaj la Afrika Scienca
la koalicion por afrikaj esplorado,
Instituto en Usono.
novigado kaj entreprenemo, kiun vi
menciis pli frue.La heredaĵo kiun mi
La artikolon el la angla lingvo
forlasos al posteuloj, mi esperas,
tradukis Hamzeh Shafiee (Irano) in
estas la konscio pri la neceso havi
ĝeniero pri telekomunikado.
fortajn instituciojn, kaj pri la rimedoj
Sur la bordo de insulo kiu povos malaperi pro la leviĝanta marnivelo. © Daesung Lee
26 Unesko-Kuriero
Tutmondaj lecionoj el la teknologiema
registaro de Estonio
La malgrandega Estonio, kun loĝantaro de 1.3 milionoj da homoj,
rangas inter la ciferece plej progresintaj socioj el la mondo. Laŭ
Freedom House, ĉi tiu lando, kiu troviĝas kaŝite en la nord-okcidenta
angulo de Eŭropo, ankaŭ ĝuas unu el la plej grandaj ekonomia, presa kaj
interreta liberecoj el la mondo. La sekreto de la leviĝo de ĉi tiu eta lando
al cifereca potenculo estas la pioniraj progresoj faritaj de ĝia registaro
sub ĝia iniciatema 'e-Estonio'-iniciativo - antaŭeniganta iniciateman
edukadon, virtualan komercon kaj ciferecan civitanecon.
de Mari Roonemaa
27
TransferWise, eksterlandan valutser kiel unu el la landoj, kiuj plej bone
Lando de Skajpo von, kaj Jobbatical, laboran retpaĝ inkluzivigas NROjn (ne-registarajn
aron kiu ebligas al mondvojaĝantoj organizaĵojn) en la procezo de
Estonio malfermis siajn landlimojn daŭrigi siajn vojaĝojn. konsultado de la malfermita registara
por altiri talenton kaj kreskigi la agadplano. Pasintjare, oni lanĉis
entreprenan ekonomion de la lando. La triaranga aŭ "libera sektoro" la civitanan iniciativan portalon
La New York Times iam diris, ke de Estonio ludis aktivan rolon en la Rahvaalgatus.ee, ebligante, ke
Tallinn, la ĉefurbo, kun pli ol 400 formado de malferma regado kaj oni verku kaj sendu kolektivajn
entreprenemaj kompanioj, estas e-demokratio. Por kunordigi publikajn iniciativojn al la Estonia Parlamento.
"speco de Silicon Valley sur la kontribuaĵojn por la politika debato,
Balta Maro". Ĉi tiu estas la lando, kreiĝis tri malsamaj portaloj financitaj Estonio ankaŭ aŭdace eksp eri
kie kreiĝis Skajpo, la senkosta de impostpagantoj. Laŭ la Sekretario mentis pri modernaj metod oj de la
videa servo, revolucia rimedo de de Ŝtato Heiki Loot, "Estonio estas decidfarada procezo. Rahvakogu
komunikiĝo. Ĝi estas telefona konata kiel la sola lando, kie la aŭ la Popola Asembleo estas bona
karto kiu metis Estonion firme sur redaktado de la leĝaro kaj intermini ekzemplo. Origine ĝi estis platformo
la mondan mapon. Nun Skajpo steriaj kunordigaj procezoj estas tiom por kune kolekti ideojn por amendi
ankaŭ estas vorto en la Oxford- malkaŝitaj." balotajn leĝojn, nun jam tri el dek kvin
Angla Vortaro! Aliaj rimarkindaj proponoj senditaj al la parlamento
entreprenemaj kompanioj inkluzivas En 2016, Estonio estis agnoskita per la enreta platformo fakte leĝiĝis.
Ĉe la Gustav Adolph-Elementa Lernejo en Tallinn, unu el la plej malnovaj mezlernejoj en Eŭropo (fondita en 1631), lernantoj
el ĉiuj niveloj laboras kun komputiloj kaj tabulkomputiloj ekde la aĝo de 7. © Stefano De Luigi/VII
28 Unesko-Kuriero
Infanoj komencas frue per komputiloj: leciono pri programado ĉe la Gustav Adolph Elementa Lernejo, Tallinn, unu el la plej maljunaj
mezlernejoj en Eŭropo (fondita en 1631), lernantoj el ĉiuj niveloj laboras kun komputiloj kaj tabulkomputiloj ekde la aĝo de 7 jaroj.
© Stefano De Luigi/VII
29
bezonas komenci ion similan por la
Al 2020 pli juna generacio, Vilo asertas.
30 Unesko-Kuriero
Novigaj partnerecoj
por nova dinamiko
Nova generacio de partnerecoj inter registaroj, entreprenoj kaj civila
socio estas la plej bona vojo antaŭeniri por atingi la strategiajn celojn
de la internacia komunumo. Per dialogo kaj komuna cerbumado, tiu
inkluziva platformo de partnerecoj povas helpi atingi nunajn celojn, kaj
helpi elpensi estontajn defiojn.
de Shiraz Sidhva
31
solvos la problemon de malriĉo, entreprenoj gajnis sian lokon ĉe
kiu plene solvos la problemon de la negoctablo. Organizoj kiel la
klimatŝanĝiĝo.” La ĉambro plena je Tutmonda Komerca Konsilio por
entuziasmaj studentoj tute silentiĝis Daŭripova Evoluigo (WBCSD) —
post lia sekva deklaro: “Mi kutimas internacia organizo, kiu havas pli ol
diri, ke mi reprezentas unu el la plej 200 membro-firmaojn, 19 milionojn
grandaj NRO-oj en la mondo.” da dungitoj, 70 landajn sekciojn, kaj
valoras sume 8.5 trilionojn da dolaroj
Tiu estis certe eksterordinara — laboras por krei efikajn komercajn
diskurso por entreprenisto, sed solvojn al la plej defiaj problemoj
estas harmonio inter liaj vortoj kaj de daŭripoveco. En ĝia administra
agoj. Pasintjare la tiama Ĝenerala komitato partoprenas Paul Polman,
Sekretario de UN, Ban-Ki Moon, kaj ankaŭ Ana Botín, prezidanto de
akceptis lin en grupo de eminentaj la Banko Santander, kaj la sola virino
homoj invititaj por helpi “per siaj inter 15 membroj.
unikaj spertoj kaj gvidkapabloj” al
atingo de la celaro, de nun ĝis 2030. “Ĉar ni bezonas 5-7 trilionojn
da dolaroj jare simple por financi al
La Fondaĵo por realigo de la CDE mem, (...) entreprenoj havas
celaro, kreita de la Programo de gravan rolon kiel fonto de investoj
Unuiĝintaj Nacioj por Disvolvado kaj katalizilo de teknologia novigo
(UNDP) en 2014, faciligas la kaj evoluigo, krom certe motoro por
kunlaboradon inter publikaj kaj la ekonomia kresko kaj kreado de
privataj institucioj por atingo de laboroportunoj”, diris Peter Bakker,
evoluigaj rezultoj. Tiu strategio ĝenerala direktoro de WBCSD. Laŭ
por inkluzivigi la merkaton havas Bakker, la celaro prezentas al ĉiuj
du celojn: ekde la komenco asocii entreprenistoj “tre malfacilan taskon,
entreprenojn en ĉiuj siaj programoj, kiu estas labori super 17 celoj kaj
kaj krei konsilan komitaton de 169 subceloj”.
entreprenoj mondnivele.
En la strebo direkti entreprenojn
Itinero de aliancoj al ĝusta vojo, WBCSD kunlaboradis
kun la Monda Pakto de Nacioj [UN
La Konsila Grupo de la privata Nations Global Compact] kaj la
sektoro ĉe la CDE-Fondaĵo, kiu Internacia Raporta Iniciato (Global
konsistas el estroj de diversaj Reporting Initiave (GRI)), internacia
mondaj industriaj firmaoj, helpas krei sendependa kunordiga organizo,
“itineron por ebligi, ke la aliancoj inter kiu helpas al entreprenoj kompreni
la publika kaj privata sektoroj rezultu kaj komuniki pri siaj agadoj sur
el grandskalaj solvoj por atingo de kampoj kiel klimatŝanĝiĝo, homaj
la CDE.” Krom asisti ĉe la kreado rajtoj kaj korupto. Tiu kunlaboro celis
de modeloj por agado, la Grupo krei novan ilon kun la nomo CDE-
kontribuas per partopreno en diskutoj Kompaso. Tiu “kompaso” gvidas la
kun publikaj kaj privataj roluloj, per entreprenojn koncerne la Celaron kaj
aktivaĵoj por konsciigo, ofero de mezuras ĝian efikon. Aldoniĝas al ĝi
fakkonsilaj servoj, kaj kunlaborado alia ilo, la CDE-Entrenprena Pivoto,
kun la akademio por elpensi novajn “interreta dinamika platformo, en kiu
ideojn pri kunlaboraj solvoj, interalie. troveblas komercaj ideoj, novaj iloj
kaj rimedoj sur tiu kampo”, aldonis
Danke al publik-privataj part Peter Bakker.
nerecoj (PPP-oj), respondecaj
32 Unesko-Kuriero
Ombroj de interplektitaj manoj. Centro Niemeyer. Avileso, Asturio, Hispanio © Julio Calvo/Millennium Images, UK
33
aŭto” engaĝado ĉe la Departemento de UN
pri Ekonomiaj kaj Sociaj Aferoj (UN-
Nova vidpunkto bezonatas DESA) kaj kunaŭtoro de la raporto
Laŭ kritikantoj de PPP-oj, la de DESA titolita: “Publik-Privataj
tradiciaj PPP-oj ne funkcios kadre de Partnerecoj kaj la Agendo de 2030
la Programo de 2030, kiu postulus por Daŭripova Evoluigo: Ĉu taŭga
la aldonon de kvara “P”, de popoloj, vojo al la proponitaj celoj?”
kiu devas veni unue. La internacia
fakcentro pri PPP-oj ĉe la Ekonomia “Por garantii, ke PPP-oj estu
Komisiono de UN por Eŭropo (UN- efika ilo por liveri gravajn servojn,
DESA) apogas tiun kvaran “P”, kiu kiel infrastrukturo, tre gravas, ke
postulus engaĝiĝon kun ĉiaj roluloj landoj havu institucian kapablon krei,
en signifoplenaj diskutoj por fortikigi administri kaj evoluigi PPP-ojn, ĉefe
la kapablon de ĉiuj sektoroj realigi rilate al aliaj financebloj”, konkludis
tiujn projektojn. Krom esti ekonomie Chowdhury, “por multaj evolulandoj,
plenumeblaj, tiuj projektoj devas havi tio postulus asiston de la internacia
ekonomie ŝanĝajn rezultojn. komunumo per teknika subteno kaj
“helpo al sinhelpo”.”
“PPP-oj ne estas simple panaceo
aŭ mirakla solvo por la granda La artikolon el la angla lingvo
financa deficito ĉe infrastrukturaj tradukis Lucas Barbosa da Silva,
investoj”, diras Anis Chowdhury, studento pri Intern aciaj Rilatoj.
aŭstralia (naskiĝinta en Bangladeŝo) Brazilo.
esploristo, eksa fakulo pri multrola
34 Unesko-Kuriero
35
ZOMO
Her Kyungsuk, Hamo Jeju 2014. © Hyung S. Kim Kang Sunok, Hamo Jeju 2014.
© Hyung S. Kim
36
36 Unesko-Kuriero
La Haenyeo:
Vivanta legendo de Jeju
La fotoj estas mirigaj. Plonĝ Haenyeo,” klarigas Kim. Sen iaj ajn plejmulto de ili estas super la aĝo
i s t i n o j , p l i o l 6 0 - j a r a j , k u n l a malhelpaj videlementoj la spektantoj 60, laŭ New Yorker. Depost la 1970-
malnovaj plonĝvestoj rigardas povas koncentriĝi sur la vizaĝoj kaj aj jaroj la laboro de Haenyeo ne
la kamerolensojn. La raraj bildoj korpoj en la fotoj, kiuj estas, laŭ la plu estas deviga; ĝi fariĝas konscia
provokas demandojn: “Ŝia vizaĝo klarigo de la fotisto, la aŭtentikaj elekto.
impresas, kvazaŭ ŝi tuj volas preni “ilustritaj gvidiloj al Haenyeo.” Tiuj
profundan spiregon […]. La homo fotoj atestas la malfacilan vivkondiĉon Kun la intenco rezervi la riĉan
estas Haenyeo,” Hyung-sun Kim de tiuj virinoj, la simboloj de la insulo heredaĵon la lokaj aŭtoritatoj realigas
diras kun emocio. Li longtempe Jeju. diversajn rimedojn, el kiuj la plej
observis “la gutojn de akvo [falantajn] ŝatataj estas la senpaga medicina
de la surfaco de ŝia [la marvirina] La eksterordinara fenomeno, prizorgo de post 2002 kaj la senpaga
plonĝovesto, kiu estas grasa same – kiu devenis de la viro-unua Kon provizo per plonĝvestoj.
kiel la haŭto de maranimaloj.” fucea nisma socio – la kulturo de
Jeju Haenyeo estis registrita en “La akva surfaco de la maro
Tiu ĉi Sudkorea fotisto vizitis la la Unesko-Listo de Senforma estas la limo inter vivo kaj morto.
insulon Jeju – situantan fore de la Nemateria Kultura Heredaĵo en Haenyeo ofte transpasas tiun ĉi
suda marbordo de Korea Respubliko 2016. Ĝia registriĝo kontribuas al la limon,” komentariis la artokritikisto
– kelkajn fojojn inter 2012 kaj 2014, plibonigo de la rango de la virinoj en P a r k Yo u n g - t a i k . S u r p r i z e l a
por foti la Haenyeo. La virinoj la socio kaj ankaŭ al la ekologio per Haenyeo-oj, kiuj estas kaj modestaj
plonĝas 10 metrojn submare sen ĝia medio-amika fiŝkapta metodo. La kaj maltimemaj, ŝajne ne konas “la
iu ajn oksigenmasko por kolekti komunumo, organizante fiŝkaptan gravecon de iliaj kontribuoj al la vivo
marmanĝaĵojn. Tiu aparta formo de kunlaboron, malpermesas la uzon de la familioj kaj ankaŭ al la loka
plonĝo estas nomata Muljil. En la de modernaj teknologioj por eviti ekonomio,” klarigas Lee Sun-hwa,
ĉiutaga vivo de Haenyeo la vorto superfluan fiŝkapton. membro de la Konsilantaro de la
signifas 7-horan plonĝadon en unu Speciala Aŭtonoma Provinco Jeju,
tago, 90 tagojn en unu jaro tra ĉiuj Ili komencis plonĝi en la maron al la ĵurnalo Korea Times. Tra la
sezonoj. pro la malfekunda vulkana grundo registriĝo en la Listo de Nemateria
ne taŭga por grandskala agrikulturo, Kultura Heredaĵo, la internacia
La fotisto decidis foti la marvirinojn sed nun la virinoj estas sin turnantaj rekono kredeble plialtigos ilian
antaŭ blanka kanvaso, forigante ilian al aliaj kampoj, ekzemple la memestimon kaj memfidon.
laborscenon. Iliaj fotoj estis faritaj, prosperanta turisma industrio. Inter la
kiam ili eliris el la akvo post la Muljil. 600 000 loĝantoj de Jeju, nur 4 500 La artikolon el la angla lingvo
“Ne troviĝas maro, ilia laborejo, nek virinoj ankoraŭ praktikas la submaran tradukis D-ro Giwan Bak, Koreio.
marbordo, kie marmanĝaĵoj estas fiŝkaptadon. Ekzistas 2 500 plonĝistoj
disŝutitaj el iliaj retsakoj. Troviĝas nur ankoraŭ efektive laborantaj, kaj
37
37
La Haenyeo-oj de Jeju iras al la maro por la laboro Muljil, la plonĝo por rikolti marajn produktaĵojn sen la helpo de oksigenmaskoj.
© Haenyeo Museum
La Haenyeo-oj de Jeju varmigas sin ĉirkaŭ Bulteok, la eksterdoma fajrejo. Ili ŝanĝas vestojn kaj sin preparas por Muljil ĉi tie,
reveninte por ripozo, kiam la laboro estas finita. © Haenyeo Museum
38
38 Unesko-Kuriero
La Jeju Haenyeo-oj faras ŝamanisman riton, preĝante al la mara diino por sia sekureco. © Haenyeo Museum
Du Jeju Haenyeo-oj purigas siajn marokulvitrojn, dum ili preparas la plonĝon. © Haenyeo Museum
39
39
La maraj produktaĵoj rikoltitaj de la Haenyeo-oj de Jeju tre grave kontribuas al iliaj familiaj enspezoj.
40
40 Unesko-Kuriero
© Haenyeo Museum Hyun Kyungchun, Onpyeong Jeju 2014. © Hyung S. Kim
41
41
IDEOJ
42 Unesko-Kuriero
La Korano inter teksto
kaj kunteksto
Kial islamanoj ne reagas pli forte kontraŭ la teroristaj organizaĵoj,
kiuj agas en la nomo de variaĵo de islamo, kiun la islamanoj mem ne
sekvas. Mahmud Husajn [Mahmoud Hussein] respondas la demandon
per analizado de la antaŭkondiĉo de la korana daŭra valideco.
de Mahmoud Hussein
43
Nerva sistemo, de la persa filozofiisto Abu-Sina/Avicenna La leĝoj de medicino,
enciklopedio en 5 libroj, kompletigita en 1025.
44 Unesko-Kuriero
Ibn-Abd-Al-Mutalib, patra onklo de la la Koranon ol esti invadita de ĝi,
profeto.]. Tiu periodo havis la econ igi sin mem ensorbi ĝian naturon
de variaj escepte fieraj penso-fluoj. pere de ĝia laŭlitera legado senfine
La mutazilaj [Islama filozofia skolo. ripetata. Kaj tiel la teksto akiris la
Vidu ‘mutazilismo’ en Vikipedio.] statuson de absoluta, netuŝebla vero,
teologiistoj argumentis, ke homa el kio elsaltis la ideo de la korana
libera volo estas nekongrua kun senfina valideco.
la dia absoluta povo. Dio provizis
homojn per la kapablo por racia La ideoj pri senfina valideco en la
juĝado kaj per krea forto, nomita fino estis venkaj en la kontraŭstarado.
qudra, danke al kiu ili povas agi Ĉi tiel tra multaj jarcentoj la ideo pri
libere. La filozofiistoj (Falasifas en libera volo estis forigita el islama
la araba el la greka) estas alia skolo teritorio, kaj ĝi nur reaperis ĉe la fino
de raciismo, kiu metis sin ekster la de la deknaŭa jarcento.
kampon de teologio; ilia celo estis
enpreni ĉiujn kampojn de scienco, Gvidita de tre eminentaj islamaj
daŭrigante la grekan filozofian intelektuloj, la reformisma pensado
tradicion. provis subfosi la doktrinon de daŭra
© Wellcome Library, London/Wellcome
valideco. Ĝi estis inspirita de la
Images Sed la mutazilistoj kaj la filozo spirito de klerismo kaj ĝi baziĝis sur
fiistoj renkontos kreskantan kaj eĉ la modernaj sciencoj de historio,
pli potencan konformisman tajdon. antropologio kaj lingvistiko. Sen
Ĉar la gardistoj de la tradicio, juristoj pridemandado pri la dia origino de
Dio mem, parto de ĝia dia naturo
kaj teologiistoj iĝis decidiĝintaj, la Revelacio, la movado komencis
kaj eterna kiel li estas. Sed fakte
en la respektivaj sciencoj, detrui okupiĝi pri la historieco de la
ĉi tiu antaŭideo tute kontraŭas la
iun ajn ideon pri libera volo per la unuaj manifestiĝoj. Kiel rezulto ĝi
Koranon. En la Korano Dio kaj lia
aserto, ke ĝi defias la ĉiopovecon kontraŭrenkontis la gardistojn de
vorto ne havas la saman statuson.
de Dio. La decida kontrasto inter la la tradicio, kiuj misfamigis la novan
Dio pretertempas, sed lia vorto
du pensofluoj finfine fiksiĝis je tio, pensadon donante la nomon de
estas kunligita kun la tempo. La
kiel ĉiu grupo vidis la naturon de la 'eksterleĝa' al ĝia metoda ilo – kritika
vorto interplektas la absoluton kaj
korana teksto. rezonado – kiu regis en la sociaj kaj
la relativon, la universalon kaj la
homaj sciencoj. Laŭ la gardantoj de
apartaĵon, la spiriton kaj la mondaĵon.
Laŭ la mutazilistoj, la Korano la dogmo la aserto ke la revelacio
Jen kial la Korano ne povas esti
estis 'kreata' de Dio, kaj tio signifas, de la Korano similas al io alia ol la
legata kiel teksto de ordonoj laŭlitere
ke ĝi estas aparta rilate al Dio kaj eterna volo de Dio – kaj penso pri tio,
sekvindaj ĉie kaj ĉiam.
ke ĝi aperis en difinita momento de ke ĝi povus esti kunligita iumaniere
lia kreado. Tempa elemento estas, al iu aparta historia kunteksto –
Kiel tia dogmo estis akceptita
do, enplektita, kio lasas al homoj estas devojiĝo inventita fare de
en la islama mondo dum tiel longa
ian spacon por interpretado. Por nekredantoj. Ĝi rigardas al io dia el
tempo, kiam ĝi tiel klare estas kontraŭ
iliaj kontraŭluoj, ĉiuokaze, la Korano ekstera vidpunkto. Jen la pruvo,
la korana pruvo? Ĝi gajnis nur ĉe la
estas 'nekreita'. En aliaj vortoj ĝi ke ĉi tiu devojiĝa ideo estas bazita
fino de longa batalo, kiu datas de
estas samsubstanca kun Dio kaj ĝi sur temoj eltiritaj el laikaj sciencoj
la naŭa jarcento, en la Bagdado de
dividas kun li lian eternecon. El tiu eksteraj al islamo.
la kalifoj abasidaj [Sekvantoj de la
vidpunkto iĝas malpli grave kompreni
unua kalifo de la tiu dinastio: Abas
45
Je la lumo de la naŭa-jarcentaj Post lia morto la tasko transdoni de la vivo de la profeto, kun la ĉefaj
kronikoj tion, kion ili lernis de la buŝo de la eventoj, kiuj sekvas proksimuman
profeto, al la kreskantaj grupoj de temposkemon.
La demando por ni nun iĝas: ĉu novaj kredantoj transiris al liaj kunuloj
ni povas preteriri ĉi tiun rimarkon? - iliaj vortoj nun estis pliriĉigitaj de la Danke al ili ni posedas proksim
Ĉu ni povas montri la necesan ligon propraj memoroj de la tempo kaj la uman mapon de la sinsekvaj
inter teksto kaj kunteksto, ne petante loko kiam la linioj estis revelaciitaj al momentoj de la revelacio, kiu
la helpon de laikaj sciencoj, sed ili. Post la morto de la lastaj kunuloj permesas al ni loki centojn da linioj
baziĝante komplete sur la religiaj de la profeto oni komencis kolekti laŭ la tempo, ĉiun el ili rilate al aliaj,
tekstoj, konsiderataj ne disputeblaj de tiujn atestojn kaj skribi ilin. Ĉe la kaj ankaŭ enmeti ĉiun el ili en ĝian
la plej akraj gardantoj de la dogmo? fino de la naŭa jarcento aperis unua propran kuntekston.
La respondo estas: jes! kompilaĵo kun la titolo 'La vivo de
la profeto Muhamad' (Al-Sîra al- Legante la tekston de la Korano
Ekzistas religiaj tekstoj, kiuj nabawîyya) subskribita de Muhamad en la lumo de ĉi tiuj kronikoj, ni estas
permesas ĉi tiun interpreton kaj ili Ibn-Ishak. Tiu unua kompilaĵo estis impresataj de memkomprenebla
ekzistas de longa tempo. Ili ekestis sekvata de pluraj aliaj, rimarkinde fakto: en neniu loko en la Korano
el prema bezono jam rekonata de la de tiuj de kvar grandaj kronikistoj, estas permesate kombini Dion kaj
koranaj skoloj en la unua jarcento kiuj laboris dum la abasida dinastio: lian vorton. Neniam estas permesate
en islamo. Kleruloj bezonis plene Al-Ŭakidi (al-Wâqidî), la verkinto de eltiri la eternecon de lia vorto el
kompreni plurajn liniojn, kiuj estis la 'Libro de historio kaj kampanjoj' la eterneco de Dio mem. Legado,
malfacilaj, se ne neintrepreteblaj sen (Kitâb al-Maghâzî); Muhamad Ibn- kiu remetas la tekston ree en
analizado de la cirkonstancoj ĉirkaŭ Sad (Muhammad Ibn Sa‘d), kiu sian kuntekston portas nin eltiri tri
ilia Revelaciado. verkis la 'Libron de la plej grandaj fundamentajn konkludojn. La unua:
klasoj', ankaŭ konata kiel 'La libro en la Korano la vorto de Dio alprenas
Ili alfrontis la defion kaj revenis de kunuloj, helpantoj kaj sekvantoj' lingvon, kulturon kaj pensomanieron,
al la fonto de ĉiu havebla informo (Kitâb al-Tabaqât al-Kabîr); Al-Tabari kiu redonas la zorgojn en Arabujo
rilate al la tempo de la Revelacio - la (al-Tabarî) (839-923), verkinto de en la sepa jarcento. La dua: en la
atestoj postlasitaj de la kunuloj de la la 'Libro de profetoj kaj reĝoj' (Kitâb Korano la vorto de Dio ne estas
profeto. Granda parto de la sekvantoj alRusul wal-Mulûk); kaj Al-Balazuri prezentata kiel monologo, sed
ne ĉiam komprenis la signifon de la (al-Balâdhurî), kiu verkis la 'Libron de prefere kiel interŝanĝo inter la
linioj, kiujn la profeto recitis al ili. Ili genealogioj de nobeloj' (Kitâb Ansâb ĉielo kaj la tero. Dio interparolas
iris solaj aŭ en grupoj kaj petis lin al-Ashrâf). samtempe kun la komunumo de la
interpreti tiujn liniojn. Kaj la profeto unuaj islamanoj pere de la profeto.
respondis, klarigante, prikomentante La ĉefa intereso de tiuj kronikoj La tria: Dio ne ĉiam donas al siaj
kaj ekzemplante la unuopajn liniojn. estas tio, ke ili diras al ni la rakonton vortoj saman pezon. La Korano
46 Unesko-Kuriero
"Du amantoj, tri vortoj", skulptaĵo en neonaj lumoj, 60 x 100 cm, 2010. © Zoulikha Bouabdellah
prezentas malsamajn rangojn de kiuj linioj estas devigaj kaj kiuj ne plu
vero, kelkaj estas absolutaj kaj aliaj Neniu linio povas esti ‘pli bona’ ol koncernas ilin.
relativaj, kelkaj eternaj kaj kelkaj iu ajn alia, se ni restas en la regno
ligitaj al la cirkonstancoj. de la absoluto. En la absoluto ĉio La Korano tiam ĉesas aperi al
estas egala kaj neniu komparo estas la kredantoj kiel aro de ordonoj kaj
Tiel vera estas tio, ke Dio foje ebla. Por ke unu linio estu ‘pli bona’ malpermesoj sekvindaj ĉie kaj ĉiam.
anstataŭigas iujn verojn per aliaj, kaj ol la alia, ili devas ambaŭ ekzisti en Ĝi ree iĝas tio, kio ĝi estis dum dudek
li dekretas tiun forigon de iuj linioj per kampo de relativeco. Kaj ili ne povas du jaroj por la profeto kaj liaj kunuloj,
poste revelaciitaj linioj. ambaŭ esti veraj se ili ne rilatas al malfermita teksto pri la refarado de la
malsamaj cirkonstancoj aŭ, en aliaj mondo; voko pensi kaj agi en plena
Ĉi tiu estas la principo de eks vortoj, al ŝanĝiĝantaj tempoj. Tiel respondeco, eblaĵo prezentita al ĉiu,
validigo formulita en la sekvanta linio: estas sinsekvaj momentoj en la trovi la vojon de Dio en la ĉiutaga
’Ni ne eksvalidigas linion aŭ igas ĝin Korano, tempoj, kiuj estas antaŭaj vivo.
forgesita krom tio, ke ni proponas pli kaj postaj kaj ankaŭ momentoj, kiuj
bonan ol aŭ similan al ĝi.’ (Linio 2, forviŝas unu la alian – el kio venas
106). vere tempa dimensio. La konkludo
estas memevidenta: la vorto de Dio
Tiel el tiu vidpunkto la koncepto de ne povas esti konfuzita kun Dio mem.
tempo en la Korano iĝas neevitebla. La vorto ne povas esti asimilita en la
dian esencon de Dio. Ni ne povas –
Fakte nur la koncepto de tempo kaj ni ne devas – legi la Koranon, kiel Mahmoud Hussein (Mahmud
povas restarigi la plenecon de la se ĉiu el la linioj enhavas la diecon Husajn) estas la kuna kaŝnomo de
potenco de Dio. Kaj estas ĝuste ĉar de Dio, kaj kiel se la plej malgranda Bahgat Elnadi kaj Adel Rifaat, du
Dio intervenas laŭtempe, ke li povas devojiĝo prezentas perfidon al Li. francaj-egiptaj verkistoj, kiuj aperigis
liveri relativajn verojn, kiuj estas kvanton da normaj tekstoj: Al-Sira
kunligitaj al malsamaj cirkonstancoj. Kiam la vorto de Dio estas dividita (2005), Kompreni la Koranon Hodiaŭ
Kaj kiam situacioj ŝanĝiĝas relativaj de Dio, kaj kiam la vorto estas (Understanding the Qur’an Today)
veroj ŝanĝiĝas kun ili. Tiel, se Dio enmiksita kun la homa tempeco, la (2009), kaj lastatempe en 2016
hazarde diras du sin kontraŭantajn postulo de la eterna valideco de la Islamanoj defiataj de la islama ŝtato
a fe ro jn , ti o o ka za s ĉar l a ve ro Korano ne plu povas esti defendata. (Les musulmans au défi de Daech).
ŝanĝiĝis intertempe. Dio ĉiam pravas Ĝi ne nur ne plu reflektas la veron
en la momento, en kiu li parolas. de la Korano, ĝi eĉ kontraŭdiras ĝin.
Por kompreni liajn relativajn verojn, Kredantoj estas vokataj de la Korano La artikolon el la angla lingvo
ni nur devas kunligi ĉiun el ili al la mem uzi sian rezonon kaj ekzerci sin tradukis d-ro Renato Corsetti,
cirkonstancoj, en kiuj ili estis diritaj. pri la libera volo, decidi por si mem, prezidinto de UEA, Italio/Britio.
47
Kio NE estas ŝario
Laŭ la Maroka filozofo Ali Benmakhlouf, ŝario en la origino ne estas
fiksita kodo. Ĝi estas spirita fonto orientita per etiko por limigi misuzon
de politika povo. Jen li ekzamenas kiel ŝario transformiĝis al leĝo.
de Ali Benmakhlouf
La vorto ‘ŝario’ estas ofte uzata la islamo, estas la ununura fonto de per administrataj reguloj aplikeblaj
termino kiu indikas kelkajn fantas la leĝoj. Ili jam emfazis la fakton ke la en certaj arenoj kaj specifaj kazoj.
magoriajn signifojn: suvereneco de Dia leĝo ne povas esti komplete trovita Tio estas nomata kiel ‘Siasa Ŝar’iyya’
hororo, korpa punado, eksigo de en la revelaciitaj tekstoj. Alivorte, ne (kompilita politiko laŭ revelaciita
geedziĝo, ekstremistaj tendencoj de ekzistas tiel nomata ŝaria kodo. Kaj tia leĝo), kiu aplikeblas kontraŭ misuzo
teroristaj grupoj, arkaikaj leĝoj de kodo nek troveblas en la eldiroj de la de politika povo. Tiun fakton klarigas
malnova epoko de Islamo, aro de Profeto, nek en la Korano mem. Hallaq en sia libro An introduction to
sankcioj kiuj ne kongruas kun hom Islamic Law [Enkonduko al Islama
rajtoj ktp. En pli novaj epokoj, egipta teologo, Leĝo] (2009).
Ali Abderrazik (1888-1966), atentigis
Oni devas kompreni ke la konsti nin pri la fakto ke ŝario estas spirita En antaŭ-modernaj ŝtatoj, ŝario
tucio de ŝario kiun oni konsideras gvidilo kun neniu leĝa direkto. Do la emis ne-asociiĝi kun politika povo, sed
kiel fiksitan estaĵon aŭ kiel korpuson afero konstitui sistemon por organizi okazas ke de ŝtato al alia, tiu limo inter
de leĝaro kies efiko ne dependas de propran komunumon - surbaze de aliaj ĉi du tute ne estis klara. Inverse en
tempo kaj historio; esence servas je fundamentoj - estas liverata al popolo modernaj postkoloniaj societoj, ŝario
favoro de aŭtoritataj reĝimoj. Dum tiuj mem. konsideriĝas kiel parto de la ŝtata
reĝimoj fondis la konstantecon de sia leĝaro malgraŭ ke en kelkaj landoj ĝia
politika povo surbaze de tiu imune ne- Ŝario kaj politiko kadro estas limigita nur al individuaj
ŝanĝebla leĝo. personaj aferoj (geedziĝi, heredi ktp).
Debato, kiu dum la mezepoko La moderna koncepto de leĝo en tiaj
En la araba lingvo, ŝario etimologie komenciĝis kaj daŭras ĝis hodiaŭ, socioj estas bazita sur enkodigo kaj
signifas ‘strato’, ‘ekmalfermo’ aŭ ‘vojo’. ankoraŭ havas signifon. Temas pri regado fare de la ŝtato kaj la ŝtato
Wael Hallaq, profesoro ĉe Kolumbia kontraŭeco de du pensaj fluoj. En mem interpretas ĝin.
Universitato, eksplikas la terminon kiel la unua fluo estis tiuj kiuj kredis, ke
“metodo pri kiel vivi en kaj rigardi al la la vorto ŝario devas havi politikan Fatwa [fatva-o] ŝanĝiĝas dum la
mondo laŭ kompleta kreda korpuso.” signifon kun politika signifo por ekpreni tempo pasas
leĝdonan statuson. Juĝistoj tra tiu
La neceso de interpretado de tiu infuzo transformiĝas al la homoj, kiujn Do, ŝario estas ekkonteoria kon
tutaĵo kaŭzis, ke ŝario transformiĝis Montesquieu en sia traktaĵo de 1748 cepto kiu dum longa tempo estis
al teologia leĝo laŭ proceduro, kiu difinas kiel ‘Sprituloj / Ekzegistoj de fleksebla kaj adaptebla. La eldiro
nomiĝas Ijtihad[iĝtihad-o]. Kaj ĝi la Leĝoj’. Ili nenio estos krom buŝoj, “Fatwa ŝanĝiĝas dum la tempo pasas”
estas la rezulto de konsideroj pri kiuj kiuj eldiras la vortojn de leĝo, tute bone montras ke leĝa opinio ne estis
respondecas kvalifikitaj islamaj juristoj, pasivaj ekzistaĵoj, kiuj ne plu kapablas konsiderata kiel ne-ŝanĝebla vero kiu
kiuj “tradukis” koranajn versojn al leĝaj moderigi la forton aŭ rigoron de la ne dependas de la tempo. Dum fatwa
normoj. leĝo. En alia flanko staras tiuj kiuj en sia origina senco signifas neligita
kontraŭe kredas ke justico devas leĝa opinio. La leĝo estis submetita
Nur jarcenton post la revelacia permesi al juĝisto aŭtonome eltiri la al modifiĝo okaze de “ŝanĝo de
apero de la Korano, tra la Islama konsiston el ŝario la religian inspiron, tempo aŭ…ŝanĝo de kondiĉoj de la
mondo jam fondiĝis nombro da leĝaj dum la proceso. Kaj tiel la juĝisto socio”, kaj tion Hallaq memorigas al la
skoloj kiuj havis siajn malsamajn estos kontraŭpezulo, kiu staras super legantoj en la libro Authority, Continuity
modelojn por taksi la valorojn de la politika povo. and Change in Islamic Law [Aŭtoritato,
Dia leĝo. Sen konsideri interpretojn kaj Kontinueco kaj ŝanĝo en Islama Leĝo]
diferencojn inter juristoj kaj filozofoj, Laŭ tiu dua pensa fluo, la suveren (2001).
ĉiuj skoloj jam akceptis ke la sanktaj ulo havos diskretan povon restriktan, Fakte, la neceso de ŝanĝo eks
tekstoj, kaj ne la aktuala enhavaĵo de kiu povas anstataŭigi religian leĝon plicite klare estas rigardata kiel precipa
48 Unesko-Kuriero
karakterizo de Dia leĝo. La mezepoka opinion.
filozofo Al-Farabi (870-950), kaj ankaŭ
aliaj pensistoj jam priskribis kiel la Tra la disvolvo de la moderna leĝo
sukcesaj leĝ-farantoj devas modifi de kiu estiĝas la povo de la ŝtato
la leĝojn. Farabi en sia “Libro de kaj tra disvastiĝo de parlamentaj
Religio” klarigas, ke la ŝanĝoj helpas institucioj en iamaj koloniitaj landoj
ke oni unue ŝtopu la leĝajn truojn de tiel nomataj okcidentaj potencoj
postlasitajn de antaŭaj leĝ-farantoj, (menciinde de Francio kaj Britio) la
kiuj emis dekreti leĝojn nur laŭ la ŝaria leĝo iom post iom trovis sian
kutima grado de plej alta graveco, la lokon paralele kun la leĝa sistemo
plej granda utilo, valora koncepto, kaj plejparte modeligita laŭ la Napoleonaj
efike pliproksimigi membrojn de la kodoj kaj “parlamenta proceduro”
komunumo unu al la aliaj kaj postlasi donis sian aŭtoritaton al Islama normo.
restaĵon al la aliaj personoj. Kaj due Ĉi frazon diras Baudouin Dupret kaj
ke oni renovigu multon da reguloj de Leon Buskens en antaŭparolo de sia
antaŭuloj kaj dekretu novajn regulojn libro publikigita en 2012, La charia
konsideratajn pli taŭgaj por la nuna aujourd`hui [La ŝario hodiaŭ].
momento.
Hodiaŭ la konstitucioj de malsamaj
Tiel ni deduktas de Farabi, ke Dia Islamaj nacioj citas la ŝarion ne same.
leĝo ne povas esti disigebla de homa Dum ĝi ie estas plenuminda; ie aliloke
interpretado kaj kompreneble la tasko ĝi estas nur referenco kaj nenie ĝi
de interpretado devas esti konfidata estas konsiderata kiel kodigita leĝo.
al kompetentaj fakuloj kaj ne al ne-
trejnitoj. Ni devas konscii ke la vorto ŝario
ne estas sufiĉe klara termino. Ke ĝi
“Islama leĝo do estas karakterizita ne aludas al serio de reguloj konataj
per leĝdona plurismo", asertas Hallaq de ĉiuj homoj kaj oni ne povas tiel
en sia libro An Introduction to Islamic diri ke la aŭtoritatoj aplikas ĝin ĉi tie
Law [Enkonduko al Islama Leĝo]. aŭ tie. Do se ni parafrazu la eldiraĵon
Li eksplikas ke “ne nur ĉar la religio de Dupret, ni devas klarigi ke ju pli ni
rekonas lokajn kutimojn kaj konsideras klopodas pingli la ĝustan signifon de
ilin seriozaj; sed ankaŭ ĉar la leĝo ŝario; des malpli facilas kapti ĝiajn
prezentas tabelon de simila serio de formon kaj funkcion. Do sen rilatigi ĝin
faktoj.” al povo, politiko kaj ideologio, kiel ni
povos difini la terminon de ŝario?
Tio kaŭzas ke Hallaq opinas
tiun aferon tre ironiinda, ke eŭropaj
koloniistoj akuzis la Islaman leĝon
kiel tro rigidan por juĝado, kaj tial Ali Benmakhlouf (Maroko)
anstataŭigis ĝin per novaj Napoleonaj estas profesoro de filozofio en
kodoj.Tiel malmuntiĝis la ŝario kaj UPEC (Université Paris-Est Créteil)
la kontribuo de tiu okazaĵo estas la kaj altranga membro de la Institut
percepto ke “la ŝario estas super- Universitaire de France. Lia longa
historia kaj super-tempa”. listo de publikaĵoj inkludas Averroés
[Ibn Ruŝd] (2000), la conversacion
Kiam spiritaj gvidlinioj transform comme maniére de vivre [konversacio
iĝas al diktaĵoj kiel vivmaniero] (2016) kaj Philo
sopher à Bagdad au Xe siécle [la
Tiu malmuntado de ŝario daŭris praktiko de filozofio en la 10-jarcenta
dum la dua duono de la 20-a jarcento, Bagdado] (2007) kiujn li poluris, kaj
kiam la vorto ŝario jam ekhavis la multnombrajn aliajn librojn pri Orientaj Parto de la serio de fotoj, "Minareto
formon de diktaĵo malaperanta tra kaj Okcidentaj pensantoj. Ĉapeloj", de de la italdevena bildartisto
Fatwa, kaj oni konsideris ĝin kiel La artikolon el la angla lingvo tra Maïmouna Guerresi, kiu uzas simbolojn de
sia adoptita religio, islamo, en sia arto.
decidfaran povon; malgraŭ la fakto ke dukis Saed Abbasi, Irano, poluris
© Maïmouna guerres
fatwa mem reprezentas nur konsilan Vilhelmo Lutermano, Kubo.
49
La referenca verko por
nia epoko
La Diferencaj Aspektoj de Islama Kulturo, Volumoj 1-6, Parizo:
UNESKO Eldonejo, 1977 – 2016
50 Unesko-Kuriero
Interno de la Profeto-Moskeo (al-Masjid al-Nabawi), Medina,
Sauda Arabio. © Enciktat/Shutterstock
51
NIA GASTO
Alphadi estis kiel artisto de paco nomumita de la ĝenerala dikretoro de Unesko Irina Bokova, Parizo, 2016 © UNESCO/P. Chiang-Joo
52 Unesko-Kuriero
Alphadi:
meti afrikan kreivon
sur la mondan mapon
El la konvinko, ke “Kulturo estas fundamenta starto al disvolvo”,
Alphadi sin dediĉis al la teksindustrio en Afriko kaj klopodas disvastigi
la tradician metion tra la tuta afrika kontinento. Tiu monde konata
desegnisto kaj kreinto de la Internacia Festivalo de Afrika Modvesto
(IFAM) nun fariĝis simbolo de ekonomia disvolvo, lia nova revo ----
fondi modvestan kaj artan lernejon en Niameo ---- baldaŭ realiĝos. Ni
intervjuis tiun “dezertan magiiston”.
Intervjuita de
Jasmina Šopova
53
el materialoj de Afriko. En 2005 mi kaj nun la prezo de uranio multe
desegnis serion da sport-vestoj, malaltiĝis, kaj la modvesta industrio
inkluzive de T-ĉemizoj kaj ĝinzoj kun prospere disvolviĝas.
prezoj elteneblaj por junuloj.
Vi f a r i ĝ i s p r e z i d a n t o d e l a
Mi klopodas krei valoron por Afrika Federacio de Modvestaj
afrikanoj kaj provizas ilin per Desegnistoj de ĝia fondiĝo. Ĉu vi
laborŝancoj, kaj realigas ilian povas paroli pri via laboro tie?
kreivecon. Mi produktas teksaĵojn en
Niĝerlando, Niĝero, Ganao, Ebur- Tiu federacio fondiĝis en Ganao,
bordo, Malio, Senegalo, Maroko kaj kaj pro ŝanĝiĝo de la politika situacio
aliaj landoj, kaj samtempe mi alvokas inter afrikaj landoj fojfoje ĝia ĉefsidejo
refondi teksaĵajn fabrikojn en Afriko. translokiĝis. Mi devas konfesi, ke ni
ne havas sufiĉan kapitalon por realigi
Kiel vi subtenis la refondadon nian ambicion. Tamen mi kiel eble plej
de tiuj fabrikoj? klopode antaŭenpuŝas la disvolvon
en abundigo de afrikaj modvestoj
Ekzemple, en 2014 mi vizitis kaj desegnoj. Mia ĉefa tasko estas
Togolandon, kie mi partoprenis en la protekti mian produktmarkon, precipe
Parea Festivalo (Le Pagne en fête), plenumi kunlaborojn kun afrika kaj
kiu celas subteni la refondiĝon de la monda organizoj pri protektado
teksindustrio de la lando. En Datcha, de intelektaj propraĵoj, kaj kuraĝigi
vilaĝo najbare de Atakpame, estis afrikajn landojn al observado de la
fabriko kun 3 000 laboristoj, kiu antaŭ internacia produktmarka sistemo.
15 jaroj bankrotis, kaj konsekvence
la laboristoj perdis sian laboron. Kaj Vi kreas modvestan festivalon
la indieno antaŭe de ili produktita en dezerto! Parolu pri tiu aventuro.
estis transprenita de Nederlando.
Mi ne volas ofendi iun ajn, tamen Tio estas la plej granda fieraĵo
mi kredas, ke ni havas pli bonan por mi! La Internacia Festivalo de
kondiĉon en produktado de afrikaj Afrika Modvesto (IFAM) lanĉiĝis
teksaĵoj. en la dezerto Tiguidit de Niĝero en
1998. Ĝi estis kulmino de miaj pluraj
Reprosperigi teksan industrion revoj: prezenti kreivecon de Afriko,
en Afriko kaj altigi la nivelon de diskonigi junajn desegnistojn, akceli
tradicia metio estas kerna tasko kulturajn interŝanĝojn, koheriĝon,
de la komenco de mia kariero kiel diversecon, pacon… Ĉio ĉi tio por mi
desegnisto, mia tuta laboro klopodas estas alte atentata valoro.
en tiu direkto.
Ne forgesu, ke dum la unua
Kiom da laborantoj vi dungas? modvesta festivalo okazis en Niĝero
ribelo de Touareg, tial la emblemo
Nun mi havas 150-200 laborantojn de la tiujara festivalo estis desegnita
sen kalkulo de sub-kontraktantoj, kiel kaptuko de Touareg. Mi volas
Ĉar ankaŭ produktanto de modvesto reaperigi la honoron de tiu kaptuko,
estas kreanto de laborpostenoj. Mi kaj per tio mi volas ŝanĝi ĝin en
ĉiam kredas, ke kulturo estas esenca simbolon de paco anstataŭ milito.
starto de disvolvo de lando. Mi donu
ekzemplon: kiam mi eniris en la Ankaŭ la festivalo en 2016
modvestan kampon, Niĝero estis karakterizis sin per paco.
la kvara produktlando de uranio,
sed delonge mi substrektis, ke la Jes, nia slogano estas “konstrui
modvesta kampo por Niĝerlando interkomunikan kaj pacan Afrikon”,
povas fariĝi riĉiga fonto pli sekura ni salutas ankaŭ al Nelson Mandela,
ol urani-industrio. Tamen siatempe simbola homo de paco. Mi desegnis
neniu serioze rigardis mian opinion, altklasan almezuratan serion en
54 Unesko-Kuriero
Alphadi en Parizo, Majo 2016. © Leonardo Džoni-Šopov
blanka koloro, kaj organizis paŝadon Industrio pri la Kunordigita kaj Paca Ĉu junaj afrikaj desegnistoj
sur stratoj, en kiu ĉiuj partoprenantoj Afriko”. Mi tre ĝojas pri la sukceso trovis sian lokon en la festivalo?
sin vestis per blankaj vestoj, tio ja de tiu festivalo. En 2015 pro okazo
estis emocia momento! de serio da monde skuaj eventoj Fakte ili havas specialan statuson
en okcidenta Afriko mi ne povos en la festivalo! De 2003 ni okazigis
Paco, kulturo kaj disvolvo ne nuligi la modvestan festivalon konkurson de junaj desegnistoj en
estas kern-vortoj de ĉiu IFAM, kiu laŭplane okazontan en novembro. ĉiu dua jaro kunlabore kun la Franca
okazas en ĉiu dua jaro kaj altiris al Ĉar estas ne eble elimini ĉiun riskon, Asocio pri Arta Agado, kaj depost
si desegnistojn el diversaj lokoj de ni opiniis, ke ni ne povas garantii la 2010 ni okazigas ĝin kunlabore kun
la afrika kontinento, kaj gastojn el sekurecon de la publiko kaj aliĝintoj. la Franca Kultura Instituto.
Eŭropo, Ameriko kaj Azio. Kvankam
la afrika modvesta kulturo ludas Assoumana Mallam Issa, niĝera Ĉiufoje ni ricevis materialojn
ĉefan rolon en la festivalo, tamen en ministro pri kultura reprospero, de 250-300 konkursantoj. Pri tio la
la lasta tago la tuta mondo kolektiĝas arto kaj socia modernigo prezidis internacia ĵurio okazigas kunvenon
por prezenti sin en la komuna la inaŭguron de la 10-a IFAM, en en la Muzeo de Dekoracia Arto por
scenejo. kiu li publikigis sian subtenon al elekti tri venkintojn. En la lastaj kvin
la Internacia Festivalo de Afrika jaroj la monpremio estis subvenciata
Decembre de 2016 ni kunlabore Modvesto kaj mision de disvolvo pri de la Okcident-Afrika Fonduso pri
kun la Niĝero Meti-industria kaj modvesta kaj altklas-vesta industrio. Ekonomio kaj Mono.
Komerca Asocio okazigis la 10- Nun la festivalo estas grava kultura
an Internacian Festivalon de Afrika evento de Niĝero, kaj ni okazigos ĝin Ni lanĉis ankaŭ premion por
Modvesto. La temo estas “Eduko kaj ĉiujare. modelinoj por doni al ili ŝancojn fariĝi
55
supera modelino. akcepti ĉirkaŭ 30 desegnistojn el
Niĝero kaj aliaj landoj. En ĝi ili povas
Ĉu vi povas paroli pri “Karav desegni siajn vestojn. Se necesas,
ano Alphadi”? tie ili povas produkti kaj vendi siajn
verkojn. Ni intencas doni tranokton
La ideo venis el mia nomada kaj manĝon por alilandaj desegnistoj
memoro. Nome post okazo de la kaj instruistoj, konstrui modvestan
festivaloj nia grupo, konsistanta el pli butikon, starigi modvestan muzeon
ol 40 desegnistoj, modelinoj, fakuloj kun salono de teksilaĵoj, kaj konstrui
en la moda kampo, subvenciintoj ĉambron por modvesta prezentado.
de la festivalo kaj ĵurnalistoj, vizitis
diversajn lokojn de Afriko por okazigi La ideo estis parte inspirita de
modvestajn prezentadojn. Tiele ni Xavier Niel, fondinto de la franca tele-
havas ŝancon konatiĝi kun junaj komunika kompanio Free. Li fondis
talentuloj en diversaj lokoj, kaj nia la lernejon 42, privatan neprofitan
ĵurio elektis desegnistojn por prezenti komputil-programan lernejon, kiu
ilin en la venonta festivalo. celas kulturi lernantojn kun talento
kaj kunlaborado. Ankaŭ la ateliero
Ĉu vi havas alian planon por Ĉardon-Savard en Parizo helpas nin
progresigi junajn desegnistojn en por realigi tiun projekton.
Afriko?
Ni konstruas la lernejon kun
Nun mia granda plano estas monhelpo de kontribuantoj, tamen
lanĉi internacian modvestan kaj ni insistas pri memstareco. Tio
artan lernejon. Tiun revon mi tenas estas la kaŭzo de tio, ke ni postulas
(/ nutras) jam de dek jaroj. Antaŭ du kotizon de lernantoj. La Alphadi-
jaroj mi akiris terpecon por konstrui fonduso liveros stipendion, aŭ
la lernejon, la niĝera registaro lernantoj vendis siajn verkojn en
disponigis al ni terpecon de 3 000 la modvesta butiko en la lernejo
kvadratmetroj. Nun mi atendas alian por lukri monon. La lernejo lanĉos
financan helpadon por kiel eble plej “kulturan infanĝardenon” donantan
rapide realigi mian revon. 6-8-monatan kurson pri arta kreivado
kaj modvesta desegnado por
Nun la plano pri konstruado jam adoleskantoj kun la aĝo de 9-10 jaroj.
estas preta. Ni intencas konstrui
atelieron kun produkta kapablo por
Alphadi celebras afrikanan desegnaĵan semajnon, Parizo, 2013. © Dou Matar Gueye
56 Unesko-Kuriero
La unua FIMA en niĝera dezerto, 1998 © Laure Maud Photographer
57
AKTUALAĴOJ
Chucho Valdés koncertas en la Blanka Domo, la 29an de Aprilo 2016, okaze de la internacia ĵaztago. © 2016 Steve Mundinger
58 Unesko-Kuriero
Chucho Valdés piane :
Mi iras ĉiavoje !
Post Vaŝingtono kaj La Blanka Domo en 2016, la sesa eldono de la
internacia ĵaztago, la 30-an de aprilo, aperigas Havanon kiel mondan
ĉefurbon de tiu senlima muziko. Dum la preparado de la evento, ni
renkontis unu el la ĉefroluloj, la kuban pianiston Chucho Valdés. Li
klarigas, kion li atendas de tiu granda festo.
59
Mi patras al ses infanoj, ĉiuj
muzikantoj kaj bonaj muzikistoj. Kaj
ne ĉar mi trudis al ili muzikon, sed ĉar
ili estas veraj pasiuloj. Ja la muzika
hejmetoso kontribuas al tio. Mi ludis
kun Ĉuĉito, mi ludis kun Lejanis, mia
filino, bonega pianisto diplomita en
Italujo kaj en Kubo kaj kiu komponas
kaj ludas nun laŭ nekredebla maniero.
Emilio ludas perkutinstrumentojn,
kaj Jusi studis ĥorgvidadon kaj
ludas drumojn, kiel Jesi, kiu ankaŭ
estas drumisto. La pli juna, Julián,
estas dekjaraĝa kaj mi ĵus donis al li
Portreto de Chucho Valdés fare de Frank Steward. lecionon.
60 Unesko-Kuriero
"Rigardu min, mi estas bela!"
Tiu foto estis juĝita kiel la plej perfortojn ekde 1990. Esther prenas "La serioj impresas kiel afrika
bona bildo en la mondo pri la la centran lokon en ĉiuj fotografiaĵoj, feina rakonto," la juĝistaro asertis,
temo de paco, kaj estas parto de dum sia kreskiĝo, ĉiam ĉirkaŭita de "en kiuj turmentantoj fariĝas
"Rigardu min, mi estas bela!", viroj kiuj subtenis kaj protektis ŝin. Ili protektantoj, bonaj venkoj superr
serioj/kolektaĵode 15 fotografaĵoj de estis multaj viroj kiuj en realo estis la malbono. Tio estas analogio por
Patricia Willlocq (Belgio), venkinto turmentantoj, sed en la fotografaĵoj, ili bona vivo: la rajtoj de infanoj en
de Alfred Fried Photography Award protektis ŝin kaj provizis ŝin per amo edukadoj, profesioj, familio kaj
2015 (Alfred Fried Fotografia Premio kaj digneco kiujn ŝi meritis. memrealigo estas respektataj. La
2015). fotoj ne estas en melankolio sed en
Ĉiuj infanoj montritaj en la bildoj kruda humaneca aserto, ke paco
La serioj priskribas la vojaĝon de naskiĝis pro seksperforto en "la reala temas precipe pri toleremo, respekto
knabineto naskiĝinta de seksperforto, mondo", kaj ĉiuj virinoj estis sekse kaj aprezo."
iranta tra ĉiuj grandaj stadioj de sia perfortitaj. Fotografaĵoj de Patricia
vivo: sia naskiĝo, siaj paŝoj, sia unua estas intence enscenigitaj preskaŭ Ĉi tiu paĝo de Unesko-Kuriero
tago en lernejo, sia edziniĝo, sia afekte por provoki malagrablon estas dediĉita al la Internacia Tago
unua tago kiel patrino, ktp. kaj kolerigon. Sed tiu neprudenta por Forigo de Seksa Perforto en
alproksimiĝo estis kalkulita por Konfliktoj (la 19-an de junio 2017).
Patricia nomis la filinon Esther, provoki – la idilia scenejo redonas
kaj elektis kiel ŝian naskiĝlokon, dignecon kaj memvaloron al tiuj La artikolon el la franca lingvo
Goma – la urbon en la Demokratia virinoj, kun siaj festaj vestaĵoj kaj tradukis s-ro James Rezende Piton/
Respubliko Kongo – kiu atestis belaj ekridoj. Ĵajro, komputilisto, Brazilo.
hororajn militkrimojn kaj seksajn
61
Trejni la juĝistojn rektlinie por
protekti la ĵurnalistojn
MOOC (Massive Open Online Courses), speciale elpensitaj por
latinamerikaj juĝistoj, trejnas ilin antaŭenigi kaj protekti la liberecon
de esprimo kaj varbas ilian helpon igi la regionon malpli danĝera por
ĵurnalistoj. La tutmonda Tago de la libereco de la gazetaro, celebrata
la 3-an de Majo, havos ĉi-jare kiel temon «Kritikaj Mensoj por Krizaj
Tempoj». Kiu estas pli bona maniero atingi kritikajn mensojn ol instrui la
gardistojn de la jura sistemo ?
62 Unesko-Kuriero
© UNESCO/Marc James
nian entuziasmon, baldaŭ kunigatan direktoro ĝenerala pri komunikado trejnado – tiuĉiokaze ses semajnoj,
de Guilherme Canela Godoi, kaj informado ĉe Unesko kaj de la 8a de Majo ĝis la 10a de Juno
konsilanto pri komunikado kaj Catalina Botero estas dekanino de la 2017. La kursa enhavo estas dividita
informado de Unesko por Argentino, Fakultato de Juro de la Universitato en semajnaj modjuloj, ĉiu kun aro
Brazilo, Paragvajo kaj Urugajo de la Andes, en Bogota en Kolombio, de videoprelegoj, legomaterialo kaj
(MERCOSUR) kaj Ĉilio. Kune, ni sia naskiĝlando. Kun Edison foiroj, kie studentoj devas diskuti la
decidis konkretigi nian revon kaj lanĉi Lanza, la speciala raportanto pri la temojn kaj respondi al demandoj
MOOC destinatan al la juĝistaro. libereco de esprimo de IACHR, ili starigitaj de la instruistoj. Tiuj kiuj
laboras pri la kvina eldono reviziata plenumas la postulojn de la kurso
Proponita kvar fojojn inter 2014 kaj plibonigata de MOOC pri la ricevas ateston.
kaj 2016, la rektlinia kurso, kun la libereco de esprimo, kiu startas la
titolo «Internacia Jura Kadro de 8an de Majo, kelkajn tagojn post la Palpi la terenon
la libereco de esprimo, de la aliro konferenco organizita de Unesko en
al informado kaj de la protekto de Jakarta (Indonesio) por la Tutmonda La prova programo, lanĉita aŭtune
la ĵurnalistoj» profitigis pli ol 3 000 Tago de la libereco de la gazetaro. 2014 kun subvencio de la Internacia
juĝistojn kaj jurajn dungitojn de Programo por la evoluo de la komu
Latina Ameriko. Frukto de kunlaboro Tiu ĉi MOOC reprenas la modelon nik ado (IPDC) de Unesko, estis
inter Unesko, IACHR kaj Knight de trejnado al ĵurnalistiko uzitan ekskluzive destinata al juĝistoj kaj
Center, ĝi sin direktas al ĉiuj landoj de Knight Center. La kurso estas juraj dungitoj de Meksiko. Tio estis
latinamerikaj, krom Kubo. malsinkrona, tiamaniere ĉiu studento palpi la terenon kaj ni ne sciis ĉion pri
povas labori en tagoj kaj tempoj la reago de la meksikaj magistratoj.
Frank de la Rue estas hodiaŭ sub kiuj plaĉas al li dum la periodo de Tiu ĉi transpasis ĉiujn niajn esp
63
erojn: ni ricevis pli ol 1000 petojn, kaj Monitoroj pruvas esti efektivaj valortaksado. Juĝisto de apelacia
ne malpli ol 932 juĝistoj, magistratoj, kortumo, kiu sekvis la MOOC en
prokuroroj, aktuarioj kaj aliaj Dua MOOC estis lanĉita la 2016, diris ke la kurso donis al ŝi
funkciuloj tra Meksiko estis akceptitaj sekva ntan jaron, kun pli severa «pli larĝan perspektivon de la temo
al tiu ĉi unua MOOC. La subteno de elekta proceso preferanta juĝistojn. [libereco de esprimo]» kaj estis
la Meksika Supera Korto kontribuis La plej grava ŝanĝo por la 624 oportuno lerni pli detale la gravecon
al ĝia eksterordinara sukceso. Ni partoprenantoj elektitaj estis la de ĝi sur la internacia nivelo, ĉar
sciis tiam ke ni prenis la bonan vojon enkonduko de teamo de monitoroj efektive ĝi estas kolono por plifortigi
elektante ciferecon por proponi – grupo de advokatoj el diferencaj la konstitucian ŝtaton en demokrata
kvalitan trejnadon kun bona proporcio regionoj de Latina Ameriko – kiuj socio. Kompreni ĝin estis impone por
inter kostoj kaj profito, kompare kun estis speciale trejnitaj de Botero por mi. Mi konsideros ĝin en miaj decidoj
la tradicia, ĉeesta trejnado. stiri la kurson. Ekzemple, la monitoroj kiel magistrato en apelacia kortumo.»
gvidas aktivadojn en la diskutaj foiroj
Ĉar tiu ĉi prova versio celis la – centra konsistigaĵo de MOOC – Kvar jarojn post la konferenco
juran meksikan sistemon, ni petis kaj respondi al leĝaj demandoj de la en Kostariko, Latina Ameriko restas
Miguel Rábago, profesoron en la studentoj. Por la unua fojo, la foiroj unu el la plej danĝeraj regionoj de
Jura Lernejo de la Ibero-amerika estis dividitaj en certaj regionoj aŭ la mondo por ĵurnalistoj. Sed pli
Universitato en Meksiko, pritrakti landoj, kio faciligis la diskutojn kaj da juĝistoj estas lernantaj pri la
la meksikan leĝdonadon koncerne prezentadon de kazoj kaj referencoj. internacia leĝaro pri libera esprimo,
la liberecon de esprimo. Margarita La monitoroj estis tiel sukcesaj ke ili aliro al informado kaj la protekto de
Torres, kiu instruas ĵurnalistikon en estis dungitaj en la kurso de 2017. ĵurnalistoj. La MOOC estas ekzemploj
la sama universitato, estis komisiita de konkretaj agoj kiuj povas kontribui
arbitracii la diskutojn en MOOC kaj Kiel en ĉiuj projektoj de distanca al pli bona kompreno de temoj pri
faciligi la kontaktojn inter studentoj trejnado de la Knight Center, stud libereco de esprimo en la regiono.
kaj instruistoj. entoj estis invititaj partopreni
valortaksadon pri la kurso kaj
Post la sukceso de la du provaj instruistoj por ĉiu MOOC. La rezultoj
projektoj en Meksiko – unu sur nacia estis tre pozitivaj ĝis nun, kun altaj
nivelo, la alia en la Ŝtato Coahuila – rangoj de kontenteco pri la kurso, la
la unua MOOC destinita al juĝistoj de uzo de nia platformo kaj la instruistoj
Latina Ameriko komenciĝis aŭtunon kaj monitoroj. Rosental Calmon Alves, pioniro
2015. La sveda registaro subtenis la de rektlinia ĵurnalistiko en sia
projekton. Ĝin subtenis ankaŭ la reta La MOOC «ŝanĝis mian manieron naskiĝa Brazilo, estas la fondinta
instruo de Ibero-amirika lernejo, kaj pensi pri la neceso gardi kaj protekti direktoro de la Knight Center
la Ibero-amerika Jura Pinto: 1 200 la rajton al libereco de esprimo,» for Journalism in the Americas,
partoprenantoj povis tiel profiti. unu partoprenanto skribis ĉe la programo de distanca trejnado kiu
helpas milojn da ĵurnalistoj tra la
mondo. Alves okupas la Katedron
Knight pri internacia ĵurnalistiko de la
universitato de Texas en Austin, kie li
ankaŭ okupis la Katedron de Unesko
pri komunikado de 2004 ĝis 2016.
Li estis prezidanto de Orbicom, la
internacia reto de katedro de Unesko
pri komunikdo.
64 Unesko-Kuriero
Kompreni oceanojn
"Ni scias pli pri la topografio de Marso ol pri la tera marfundo," diras
Shin Tani, kvankam oceanoj "havas multe pli grandan rektan efikon
sur nian ĉiutagan vivon ol la surfaco de Marso." Sed hodiaŭ, ni havas la
kapablon mapi la mondan marfundon pli detale ol iam ajn, kaj tio ĉi estas
kerna por administri fiŝrezervojn kaj median ŝanĝon, kompreni sedimentan
transmoviĝadon, prognozi cunamojn, mini mineralojn kaj multo alia.
de Shin Tani
Plurradia mapado
65
Tamen, ĉio ĉi bezonas tempon, administrado, sed ankaŭ por
investadon kaj kunordigon. Precipe, kreskanta kiomo da aliaj uzoj. Ĝi estas
la respondeco falas sur la sciencan fundamenta por esplori cirkuladon de
komunumon kiu klarigu al la publiko profundaj akvoj kaj, tajdoj, prognozon
kaj financivaj organizaĵoj kial de cunamoj, leviĝon de malvarma
profundaĵmetrio - la esplorado de akvo elprofunde, fiŝresursojn,
oceanfunda profundo kaj topografio, influon de la ondoj, sedimentan
meritas pli da atento. En ĉi tiu kampo transmoviĝadon, median ŝanĝiĝon,
oni vidas certan progreson. stabilecon de deklivoj pratempan
oceanografion; ankaŭ por elektado
En junio 2016 ĉe la Forumo por de lokoj por platformoj, kabloj, tuboj
Estonta mapado de la oceanfundo kaj enmaraj ventomueliloj, senrubigo,
en Monako, s-ro Yohei Sasakawa, minado de mineralaj resursoj, kaj
Prezidanto de The Nippon Foundation en multaj aliaj kampoj. Eble plej
[Fonduso por Japanujo], la plej facile el komerca vidpunkto eblus
granda privata fonduso en Japanujo ekzempli ke ju pli bone ni scias pri
kun longa historio de subteno de la oceanfundo, des pli efike ni povos
ŝlosilaj marrilataj aferoj, uzis sian mastrumi marajn mediojn por certigi
konferencan paroladon por anonci nin ke ni fiŝkaptadas daŭripovece
planon mapi la tutan oceanfundon ĝis kaj produktivece. Profundaĵmetrio
2030. Tion oni faros partnerece kun estas kerna por nia kompreno de la
la Ĝenerala profundaĵmetria mapo profundakvaj vivmedioj de mara vivo.
de la oceanoj [General Bathymetric Pli bona kono de la oceanoj ankaŭ
Chart of the Oceans (GEBCO)], kiun helpas plie sekurigi kaj efikigi la
la Nippon-Fonduso subtenas de minindustriojn.
multaj jaroj. GEBCO estas komuna
projekto de la Internacia Hidrografia Cunama efiko
Organizo (IHO) kaj la Interregistara
Oceanografia Komisiono [Intergo La utileco de oceanfunda mapado
vernmental Oceanographic grave superas nure komercajn
Commission (IOC)] de Unesko. interesojn. Ekzemple, cumanstude,
Trovi kialojn por enfokusigi pli da se sciencistoj scios pli pri la konturoj
rimedoj por ocean-mapado ne estas de la marfundo kaj oceanaj profundoj
malfacile. La oceanoj estas regionoj tiam prognozo pri kiel kondutos la
kiuj estas almenaŭ tiom fascinaj kaj vastaj akvaj amasoj malordigataj de
Profundaĵmetrio de supraĵaj akvoj en
defiaj por homoj kiom aliaj medioj submaraj tertremoj, iĝos pli preciza. Venecia Laguno, Italujo, unu el la plej
sur tiu ĉi aŭ iu ajn alia planedo. Laŭ La modelado de cunama dis grandaj lagunoj en Eŭropo.
pasinta sperto, la oceanoj ankoraŭ vast i go postulas kaj profundan
retenas multege da surprizoj por ni, oceanprofundaĵmetrion kaj alte
kun miriado da utilaj malkovroj farataj distingivan mapadon apud la
dum oceanaj esploroj. Eĉ pli, ili rekte marbordo por disponigi kompletan
efikas sur nia ĉiutaga vivo multe pli ol bildon pri tio kiel akvo moviĝos de
la surfaco de Marso. grandaj al malgrandaj profundoj, kaj
kiel ĝi efikos sur la marbordon.
Profundaĵmetrio esence gravas Dum pli bona oceanfunda
por la navigacio kaj marborda
66 Unesko-Kuriero
© Marzia Rovere
67
mapado plibonigos nian kapablon Por iuj fjordoj ni havas preskaŭ
prognozi kiam okazos cunamoj, ja neniun profundaĵmetrion, kaj por areoj
ilin ekkaŭzas sismologiaj okazaĵoj, ĝi sub glaĉerkovriloj datumoj estas ĉefe
ebligos al ni pli precizajn prognozojn akirataj de sporadaj eksperimentaj
pri ilia movdirekto kaj probabla invadoj de aŭtonomaj submarŝipoj.
severeco post la ekesto. Plibonigita oceanfunda mapado en
tiuj areoj plie komprenigos ekstreme
Oceanfunda mapado estas kompleksajn procezojn.
ankaŭ esenca ilo en la klopodado
por spuri kaj prognozi plilongdaŭrajn Dum la gajnoj pro la plibonigita
mediŝanĝojn, kiuj grave efikos sur profundaĵmetriaj datumoj estas
nian vivon. Ni scias, ke klimata signifaj, estas klare, ke mapi vastajn
ŝanĝiĝo okazas, ke la oceanoj oceanareojn eblas nur per internacia
plivarmiĝis kaj ke la oceanaj kunordigo kaj kunlaboro engaĝante
fluoj ŝanĝiĝis. Kiel tiuj ĉi eventoj la sciencan komunumon, ŝipajn
interligiĝas estas pridiskutenda, sed instituciojn kaj industrion.
ni ja scias ke ili okazas kaj ni devas
trakti ties efikon.
68 Unesko-Kuriero
La Konferenco de Unuiĝintaj
Nacioj por Subteni la Efektivigon de
Celo 14 de la Celoj de Daŭrigpova
Evoluo [Sustainable Development
© Martin Jakobsson
Goals - SDG], "Daŭripova
Konservado kaj Ekspluato de
Oceanoj, Maroj kaj Maraj Resursoj
por Daŭripova Evoluo", estas
okazigata ĉe la UN-ĉefsidejo en Nov-
Jorko de la 5-a ĝis la 9-a de junio
2017, paralele kun la Monda Tago de
la Oceano (la 8-a de junio).
69
Festi librojn kaj legadon
por ĉiuj
Konakrio estas la Monda Libra Ĉefurbo
por 2017
de Koumanthio Zeinab Diallo
De la grandaj urboj ĝis la plej etaj Les Ballets africains [Afrikaj baletoj]. aktivaĵojn de Konakrio al Labe. Tiuj
vilaĝoj, la novaĵo disvastiĝis fulme. Gvineaj eldonistoj vidas la nomumon inkludas la inaŭguron de kvar novaj
Konakrio, la ĉefurbo de Gvineo, ŝanco por promocii siajn produktojn, lernejaj kluboj de la Gvinea PEN-
estis nomumita de la Fakulkonsila renkonti aliajn eldonistojn kaj Centro, la eldonon de katalogo de la
Komitato kunveninta en la Unesko- redaktistojn, kaj malkovri novajn regionaj verkistoj, kaj de fotoalbumo
ĉefsidejo en Parizo, la Monda Libra aŭtorojn. de la ekspozicio Merveilles du Fouta
Ĉefurbo por 2017. Ĉi havenurbo [La Mirindaĵoj de Fouta] ĉe la muzeo
sur Atlantiko estas la dek-sepa urbo Verkistoj, eldonistoj, librovendistoj, Fouta Djalon. En la universitato kaj
en la mondo por esti nomumita, kaj presistoj, universitataj profesoroj, en altlernejoj oni ankaŭ organizos
nur la dua en Afriko por ricevi tiun ĵurnalistoj, studentoj, kaj esence ĉiuj pridiskuton de libroj kaj legado.
rekonon. La starto estas en la 23-a kiuj sentas sin engaĝitaj en la libra
de aprilo 2017, la tago de Monda mondo, ĉiuj klopodas sukcesigi tiun En Konakrio, oni gluis afiŝojn kun
Libro kaj Kopirajto. ĉi jaro-longan eventon. La Ministro pri anoncoj pri la Monda Libra Jaro sur
Kulturo, Sporto kaj Historia Heredaĵo la urbomuroj, kaj ĉie disdonadas
La novaĵo, diskonigita de la certigis ke la eventon oni emfazos broŝurojn pri la evento. Oni deter
amaskomunikiloj kaj komunuma dum la regionaj tagoj dediĉitaj al la minis lokojn tra la urbaj distriktoj
radio, estis plejparte entuziasme ellaboro de kulturpolitiko por Gvineo, kaj eĉ en apudaj vilaĝoj por establi
bonvenigita, kvankam iuj opinias, okazigitaj en kvar el la regionoj de informtekojn kaj legejojn.
ke kulturo kaj libroj ne estas io plej la lando inter meze de novembro kaj
grava, dum la loĝantaro dronas en meze de decembro 2016. La ĉefcelo malantaŭ ĉi grava
povreco. evento estas, finfine, havebligi
Institucioj respondecaj pri librojn al kiel eble plej multaj homoj.
Ta m e n , m u l t a j a g n o s k a s l a antaŭenigo de libroj kaj legado Ja estus maleble kutimigi kulturon
nomumon ŝanco por la gvinea klopodegis inde soleni la eventon. de legado se libroj estus malfacile
kulturo esti montrata internaciskale. En la Labe-regiono, la Inspektorejo troveblaj, kaj bibliotekoj ne ekzistus.
Iuj eĉ esperas ke la okazaĵo alportos pri Kulturo antaŭenigas librojn kaj
ekonomiajn avantaĝojn, kun la legadon kunlabore kun la Fouta- La Monda Libra Jaro helpos
nombro da altirotaj vizitantoj kaj la Muzeo kaj la Gvinea PEN-Centro, kiu kuraĝigi la kleran loĝantaron legi pli,
aktiveco tiel generota. Por avidaj establis kvardek lernejajn klubojn kun antaŭenigi la evoluon kaj efikadon
literaturamantoj, ĝi estas ŝanco por kamparaj bibliotekoj. de libroj, kaj plifaciligi la haveblon de
doni al libroj kaj kulturo rekonon kiun libroj egale al studentoj kaj civitanoj,
tiuj meritas. Inter aŭtoroj atentotaj Labe, la dua plej granda por ke ili povu sperti la ĝuon per
estos Camara Laye (1928-1980), kiu Gvinea urbo, kiu fanfaronas pri alta legado en la ĉiutaga vivo. Kaj, kiu
verkis la aŭtobiografion L'enfant noir koncentriĝo de verkistoj, ĵurnalistoj, scias, eble finfine estos informtekoj
[La Nigra Infano] kaj Keita Fodeba literaturaj kluboj kaj bibliotekoj; kaj legejoj en ĉiu regiono tra Gvineo.
(1921-1969), verkisto, komponisto establis renkontejojn por festi la Tiam la revo de mia avinjo finfine
kaj kreinto de la danca kompanio eventon. Oni proponis transloki iujn realiĝos: simile al multaj virinoj de ŝia
70 Unesko-Kuriero
tempo, ŝi volis ornami sian gastan
ĉambron per bretaroj kun libroj. Kaj
pro sia enhavo, ili evidentiĝis esti ne
simpla libraro sed bibliaro!
Enhavriĉa programo
Kelkaj el la agadoj asociitaj kun
Konakrio kiel Monda Libra Ĉefurbo
inkludas:
• Diskutojn pri la defioj alfrontatajn • Monaton de poezio, rakontoj kaj
de la libra kaj eldona industrioj en legendoj, kaj komiksoj;
Gvineo; • Slam-Festivalon;
• Prezenton de Gvineaj aŭtoroj al • Omaĝojn al la verkistoj Laye
publiko; Camara kaj William Sassine;
• Kunvenojn kun Gvineaj kaj • Monaton dediĉitan al virinoj,
fremdaj aŭtoroj; franclingvaj literaturo kaj la teatro.
• Tagojn dediĉitajn al alilanda
literaturo;
71
NOVAĴOJ
Sporto por paco
Oni celebras la Internacian Tagon La kontribuo de fizika aktiveco priraportata mediate kiel nun.
de Sporto por Evoluo kaj Paco la al klerigado, homa disvolviĝo kaj la
6an de aprilo, jam ĉiujare ekde ĝia adopto de sanaj vivstiloj estis vaste Sporto estas ne plu konsiderata
proklamo de Unuiĝintaj Nacioj en pruvita. Se temas pri sano, ekzemple, lukso sed pli ĝuste investo, precipe
2013. estis pruvite ke nesufiĉa ekzercado en evoluantaj landoj. Unesko propo
respondecas pri 6% de koronariaj na s helpon kaj kompetentecon
malsanoj, 7% de diabeto de la dua al neregistaraj organizaĵoj kaj
tipo kaj 10% de la brusta kaj kojla membroŝtatoj kiuj deziras ellabori
kanceroj. Krome, infanoj, kiuj fizike disvolviĝajn programojn rilatajn
aktivadas malpli, emas fumi, havi al sportoj, aŭ evoluigi kaj plifortigi
altriskan seksan konduton aŭ uzi ties sistemojn pri fizika eduko. Ĝi
drogojn. Sporto ankaŭ kontribuas ankaŭ partoprenas aktive en la lukto
al pacigo. Ĝia unuiga rolo, trans kontraŭ dopado kaj funkcias kiel
geografiajn, kulturajn kaj sociajn sekretariejo por la Interregistara
limojn, kreas potencan instrumenton Komitato por Sporteduko kaj Sporto
por antaŭenigi la idealojn de frateco, [france Comité intergouvernemental
solidareco, ne-perforto, toleremo pour l'éducation physique et le sport
kaj justeco. Ĝi kunigas homojn (CIGEPS)]. Hodiaŭ do estas la eblo
ĉirkaŭ komunaj, universalaj valoroj por rekonfirmi la gravecon de sporto
kiel ekzemple respekto, teama ne nur kiel homa rajto respektenda,
La ridetoj de ĉi junaj knaboj en Nagpur, Barato, laboro, egaleco, disciplino, penado, sed ankaŭ kiel faktoro por paco sur
ilustras la potencon de sporto por alporti ĝojon persisto, honesto kaj honesta ludo. la tutmonda ludkampo.
kaj esperon, eĉ kiam mankas bazaj provizoj.
(En.unesco.org/sportvalues)
Sporto - konkurade, konkurse, lude,
© Unesko / Ashutosh Sharma ktp - neniam estis tiel populara kaj
72 Unesko-Kuriero
Informkompetento: klaku saĝe!
© UNESCO
Kiom ni musklakas ĉiutage? Literacy, Intercultural, Citizenship, lernado kaj sindevontigo por ke ĉiuj
Milionojn da fojoj: por ludi, trovi Knowledge and Sustainability] povu lerni musklaki kritike kaj saĝe,"
informojn, legi, spekti filmetojn, Kritikajn pensadon kaj kreivon, diras programa fakulo Alton Grizzle.
aŭskulti muzikon, dividi enhavon, Legoscion, Interkulturon, Civitan
subteni rilatojn kun aliaj, ktp - econ, Scion kaj Daŭripovon. Ties "Ĉi tiu devontigo iras man-en-
tutdume sen konscii pri la efiko de tiuj celoj inkludas instruadon por pritaksi mane kun la kontribuo de la retaj
enhavoj sur nia vivo aŭ sur tio kiel ni informojn, identigon kaj trovadon de uzantoj al la paco-konstruado kaj
vidas la mondon kaj foje eĉ sen certi fidindaj fontoj, kaj ellaboron de kritika antaŭenigo de toleremo, diverseco,
pri ties valideco. pensado kaj kreivo. egaleco kaj esprimlibereco."
La uzo de la interreto kaj sociaj Nuntempe, la nova iniciato Musklaku saĝe kaj aliĝu al la
retoj do implicas la bezonon de Unesko ekzistas en la angla, monda komunumo de Inform
evoluigi novajn scipovojn rilatajn al portugala kaj serba lingvoj kaj uzas kompetento – "MIL musklakoj".
Kompetento pri mediatoj kaj informoj sociajn retojn kiel Facebook, Twitter
- "MIL" [angle Media and Information kaj Instagram por disvastigi kaj
Literacy]. konigi konsilojn, scion kaj rimedojn
por instigi uzantojn akiri tiujn MIL-
Tial Unesko lanĉis MIL CLICKS, scipovojn en siaj ĉiutagaj interagoj.
kies akronimo signifas [en la angla
Critical thinking and creativity, "Ni deziras inkluzivigi ĉi nocion pri
73
Vizito de urslagaj homoj
En la Nordokcidentaj Teritorioj
de Kanado, la biosfera rezervejo
Ts á Tu é ĉ i a m e s t i s l a p a t r u j o
de la Sahtuto'ine, la "Urslagaj
homoj". La regiono ampleksas
la Grandan Urslagon, la lastan
senmakulan Arktan lagon kaj parton
de ĝia akvodislimo. Setlinte sur
la maldekstra bordo de la rivero,
la Sahtuto'ine-oj sin vivtenas per
agrikulturo kaj turismo.
74 Unesko-Kuriero
LIBROJ
Raporto de Unuiĝintaj Nacioj pri Klerigo por Celoj de Daŭripova Raporto pri observado de la monda
Akvo-evoluo en la mondo 2017 Evoluigo klerigado 2016
Kloaka akvo: la neuzataj rimedoj Lernceloj Klerigo por homoj kaj planedo: krei
daŭripovan estontecon por ĉiuj
ISBN 978-92-3-100209-0 62 pp.,
ISBN 978-92-3-100146-8
21.0 x 29.7 cm, molbindita. Havebla
162 pp., 21 x 29,7 cm, molbindita ISBN 978-92-3-100167-3
ĉe www.unesdoc.unesco.org
45 eŭroj 556 pp., 21,5 x 28 cm, molbindita
Por krei pli daŭripovan mondon 45 eŭroj
Imagu ke ni devus konsideri la kaj engaĝiĝi en temoj rilataj al
egajn kvantojn de kloaka akvo el daŭripovo kiel priskribite en la CDE La nova Raporto pri observado
la hejmoj, agrikulturo kaj industrio [angle Sustainable Development de la monda klerigado [angle
ĉiutage disverŝata en la naturmedion Goals - Celoj de Daŭripova Global Education Monitoring –
prefere valora rimedo ol multekosta EvoluIigo], individuoj fariĝu ŝanĝuloj GEM] de Unesko montras la eblon
problemo? Jen estas fundamenta de daŭripovo. Tio postulas la scion, por klerigado cele antaŭenigi ĉiujn
ŝanĝo pledata en la ĉi-jara Raporto scipovojn, valorojn kaj sintenojn tutmondajn celojn skizitajn en la nova
pri Akvo-evoluo en la mondo. Ĝi kiuj kapabligas ilin por kontribui al Prioritataro por Daŭripova Evoluigo
daŭripova evoluo. Klerigo estas do
argumentas ke ektraktate, kloakakvo (angle Sustainable Development
kerna por atingi daŭripovan evoluon,
povus pruviĝi valorega fronte al la Goals – SDG) 2030. Ĝi ankaŭ
kaj Klerigo por Celoj de Daŭripova
kreskanta postulado je freŝakvo kaj Evoluigo estas precipe necesa ĉar ĝi montras ke klerigado bezonas gravan
aliaj krudmaterialoj. Ĉe la konstanta povigas lernantojn decidi informite kaj transformon por plenumi la eblojn kaj
kreskado de bezonoj pri freŝakvo agi respondece por media integreco, alfronti la nunajn defiojn de la homaro
mondskale, kaj kun ĉiame kreskantaj ekonomia vivkapablo kaj justa socio, kaj la planedo. Estas urĝa bezono
limigoj pri akvaj rimedoj pro troa por la nunaj kaj estontaj generacioj. por pli granda progreso en klerigado.
forbaro, poluado kaj klimata ŝanĝo, Kun la aktualaj tendencoj, la mondo
neglektadi la ŝancojn aperantajn el La artikoloj en la rubriko LIBROJ atingos universalan bazan kleriĝon
plibonigo de kloakaĵa mastrumado el la angla lingvo tradukis Andrej A. en 2042, universalan bazan mezan
estas nenio malpli ol nepensebla en Peĉënkin, Rusio. kleriĝon en 2059 kaj universalan
la kunteksto de ekonomie reuzeblaj superan mezan kleriĝon en 2084.
rimedoj. Tio signifas ke la mondo malfruos je
jarcenta duono por la CDE-limdato
2030.
75
Regajnu la konversacion en la sekva numero de Unesko-Kuriero
Malfortiĝinta gazetaro
Malaktuala negocmodelo
Aboni la Unesko-Kurieron.