naime, istorijom suprotstavljali vremenu.

Njome su ljudska dela

pokušavali spasti od zaborava. Vreme je za njih bilo cikličan, u
prirodi otelotvoren poredak kojem ljudi podređuju vlastite živote.
Pobediti vreme značilo je stupiti u beskonačnost, premestiti smrt­
nika u carstvo besmrtnosti. Za Hrišćane je pak vreme linearno,
počinje stvaranjem sveta a završava se drugim dolaskom Hrista
i sudnjim danom. Negde između te dve tačke nalazi se prelomni
trenutak otelotvorenja boga, odnosno Hristov dolazak, koji vreme
deli na dva dela: vreme pre Hrista i vreme posle njega.
Hrišćansko shvatanje vremena značilo je preokret i u ra­
zumevanju istorije. Od tada, predstavu o prošlosti odlučujuće je
određivala hebrejska tradicija koja razvoj proteklih događaja pri­
pisuje takozvanom božjem proviđenju. S obzirom na to, istori­
ografija nije ni mogla da bude mnogo više od golog svedočenja
o brizi tvorca za sve što je stvorio. Po mišljenju Čarlsa Frime­
na (Freeman C.), autora izuzetnog dela Sumrak zapadnog uma 1 ,
ovakav razvoj događaja pogubno je uticao na veći deo grčke in­
telektualne tradicije. Konkretne razloge za to, čini se, treba tražiti
u Pavlovom napadu na grčku filozofiju i kasnijem hrišćanskom
preuzimanju platonizma. A razloge za konačnu i uspešnu prevagu
mišljenja po kojem traganje za uzrocima i posledicama ljudskog
razvoja ozbiljno ugrožava božju volju moguće je pripisati pravo­
vemosti vizantijskih vladara koji su snažno podržali hrišćanstvo,
a time i hrišćansko objašnjenje nastanka i razvoja sveta. Na prvi
pogled ne tako važna legenda - da se godine 312. upravo hri­
šćanski bog pobrinuo za pobedu Konstantina I nad Rimom kod
Milvijskog mosta - imala je odlučujuće posledice. Iz današnje
perspektive može se reći da su kasniji ekumenski sabor u Nikeji i
spor oko Hristove (podređene) uloge u odnosu na boga oca (ari­
janstvo), samo prve značajnije posledice careve odluke da prihva­
ti hrišćanstvo. Na sličan način može se razumeti i Konstantinovo
krštenje (337. g.) na samrtničkoj postelji i neuspeli Julijanov po­
kušaj obnove paganstva (361-363).

1
C. Freeman, The Closing ofthe Western Mind. The Rise ofFaith and
Fali ofReason, New York 2002.

9
 Među važnije posledice ovog preokreta takođe ubrajamo
istovremeno povećanje uloge i smanjenje značaja istorije u ži­
votu ljudi. !storija je, naime, postala ogledalo svega i svakoga,
odraz božje volje, ali je ujedno postala manje važno kako i zašto
se nešto dogodilo, a mnogo važnije šta iz toga može da se nauči o
onome koji je sve to kreirao. Prema mišljenju Marka Bloka (Mare
Bloch), hrišćani srednjeg veka shvatali su stvarni svet kao masku
koja skriva sve što je istinski važno.
Ovakvo gledište je već u ranom srednjem veku doprinelo
uopštavanju istorije. Ako, naime, bog čitavom čovečanstvu nudi
spasenje, onda nema razloga da svi ne dele i istu istoriju. Jedan
od najranijih pokazatelja tog uopštavanja predstavljaju Evsevije­
ve vremenske tablice pomoću kojih je taj lukavi istoričar, vladika
i diplomata učinio korespondentnim različite sisteme računanja
vremena. Na osnovu njegovih odrednica bilo je moguće duž iste
vremenske ose rasporediti zapise različitih naroda koji su koristili
različite načine računanja vremena. Evsevijeva hronika se inače
smatra prvom latinskom hronikom.
Četiri stoleća kasnije ovaj sistem je upotpunio Beda Pre­
časni (Beda Venerabilis) i tako konačno učvrstio hrišćanski na­
čin računanja vremena, ujedno potvrđujući i značaj otelotvorenja
boga za hrišćansko shvatanje istorije. Slično tome, za stapanje
rimske i hrišćanske istorije pobrinuo se već Evsevije, kada je u
svojoj Crkvenoj istoriji (Historiam Ecclesiasticam, oko 325. g.)
Konstantinova preobraćenje uzeo za temelj istorije, čiji ključni
orijentir su time postali pre svega događaji povezani sa hrišćan­
skom verom i crkvom.
Projekat uporedivog obima i uticaja, mada prilično druga­
čijeg filozofskog usmerenja, uspešno je u 5. veku izveo Avgustin,
koji u delu O Državi Božjoj (De civitate Dei, 413-426) 1 kao uzrok
za neminovna preplitanje svetog i svetovnog u ljudskoj istoriji
navodi iskonski greh. Otad se smatralo da su Adam i Eva ovoze-

1 Savremeni prevodioci su više naklonjeni novom prevodu O božjem

gradu, koji sve češće susrećemo u drugim jezicima, ali smo se, po savetu na­
ših filologa mi odlučili za stari prevod.

10