1.

Eğitimde rehberlik
hizmetlerinin yeri
Dr. İsmail KESKİN
 Giriş
• Son yüzyıldaki sosyo-kültürel, ekonomik ve teknolojik
gelişmeler, bilim alanındaki yeni buluşlar, demokratik
düşünceler ve insan haklarındaki gelişmeler eğitimin amaç
ve işlevi yönünden değişmesine neden olmuştur.
Geleneksel eğitim, öğrenciye bilgi yükleyerek sadece
zihinsel gelişime önem veren amaç içerisinde olmuştur. Bu
bağlamda geleneksel eğitimin işlevi, öğretim ve yönetim
olmuştur.
 Giriş
• Günümüzde ise bu anlayışın yerini, çağdaş eğitim anlayışı
almıştır. Çağdaş eğitim anlayışında; öğrencileri bilgi
yüklenen değil, öğrenciyi merkeze alan, öğrenmeyi
öğrenen, kişilikleri gelişmiş, yeteneklerini kullanan, ilgi ve
değerlerinin farkında olan, problem çözebilen, analiz ve
sentez yapabilen, akılcı, yaratıcı, yapıcı, sorgulayan, duygu
ve düşünceleri dengeli, sevgi dolu, hoşgörülü, ulusal ve
evrensel değerlere saygılı vatandaşlar olarak gelişmelerini
sağlamak vardır.
 Giriş
• Çağdaş anlayışa göre eğitim bireyin bedensel, duygusal,
zihinsel, sosyal vb. yeteneklerinin kendisi ve toplumu için
en uygun şekilde geliştirilmesi oluşumudur. Çağdaş
eğitimin amacı, bireyin doğuştan getirmiş olduğu gizil
güçlerini/kapasitelerini ya da özünü gerçekleştirmesi
suretiyle kendisi ve toplum için yetişmesine yardımcı
olmaktır. İşte bu amacı gerçekleştirebilmek için çağdaş
eğitimin işlevi ise, öğretim, yönetim ve öğrenci kişilik
hizmetleri (ÖKH) olarak değişmiştir.
 Giriş
• Eğitim kavramına ilişkin yapılan tanımlara• İnsanı olgunlaştırma sürecidir.
bakıldığında genel olarak şu özelliklerin• İstenilen özellikleri kazandırma
vurgulandığı görülmektedir. Eğitim; sürecidir.
• Bir bilim alanıdır. • Yaşama uyum sağlamada bilgi, duygu
• Toplumsal ve siyasal bir hizmettir. ve becerileri kazandırma sürecidir.
• Yetişmiş neslin, yetişmekte olan nesli• Hayata çok yönlü hazırlanma
kültürlemesidir. işlemleridir.
• Sosyalleşme ve sosyalleştirme sürecidir. • Bireyin bir bütün olarak geliştirilmesi
• İletişim ve etkileşim sürecidir. oluşumudur.
• Bireydeki gizil olan güç ve yetenekleri• Bireyin kendi ve toplumu için yararlı
ortaya çıkarma ve geliştirme sürecidir. olması oluşumudur.
• Çocukları yetiştirme ve insan yapma
sanatıdır.
 Giriş
Yapılan bu ve benzeri tanımlama gayretlerinde özellikle
birkaç yönün ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlar;
• Eğitim bir süreci ifade eder.
• Davranış değişikliğini gerektirir.
• Yaşantıyı içerir.
• Kendi ve toplumun faydasına olma esastır.
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
Okul denilen eğitim kurumu, toplumda genç kuşaklara
öğretilecek şeylerin "düzenli ve etkili" bir şekilde “yetkili"
kimselerce verilmesi amacıyla ortaya çıkmış ve gelişmiştir. O
halde okul, esas itibariyle, genç kuşaklara, bireyin ve
toplumun muhtaç olduğu düşünülen bilgi ve becerileri
öğretmek amacına yöneliktir. Bu hizmetler, öğrenci-
öğretmen ekseni etrafında döner.
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
Öğretimi daha kolaylaştırmak ve etkili hale getirmek için
yapılan bir grup hizmet daha gelişmiştir. Bu hizmet grubu da
yönetim hizmetleridir. Ancak, örgün eğitimin toplumun her
kesimine yayılması ve bireysel farklılıklar nedeniyle öğretim
ve yönetim hizmetleri öğrencinin bir bütün olarak "her
yönden" gelişmesini sağlamada yeterli olamamıştır. Bu
durumda okullarda üçüncü bir hizmet grubu daha ortaya
çıkmıştır. Bu hizmet Öğrenci Kişilik Hizmetleridir. Burada asıl
amaç ise öğretimdir.
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
Öğretimi daha kolaylaştırmak ve etkili hale getirmek için
yapılan bir grup hizmet daha gelişmiştir. Bu hizmet grubu da
yönetim hizmetleridir. Ancak, örgün eğitimin toplumun her
kesimine yayılması ve bireysel farklılıklar nedeniyle öğretim
ve yönetim hizmetleri öğrencinin bir bütün olarak "her
yönden" gelişmesini sağlamada yeterli olamamıştır. Bu
durumda okullarda üçüncü bir hizmet grubu daha ortaya
çıkmıştır. Bu hizmet Öğrenci Kişilik Hizmetleridir. Burada asıl
amaç ise öğretimdir.
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
Yönetim: Yönetim, eğitim sürecinin fonksiyonunu yerine
getirebilmesi için gerekli olan liderliğin alınması, yetki ve
sorumlulukların kullanılması ile ilgilidir. Eğitimde yönetimin
görevi, okulu amaçlarına göre çalıştırmak ve devam
ettirmektir. Planlama, gerekli personel, araç, gereç vb.
sağlama gibi hizmetler bu alana girer. Okulda öğretimin
gerçekleştirilmesinde ve geliştirilmesinde okul yöneticisinin
liderliği önemli bir etkendir. Okul müdürlüğü sadece okul
müdürü ile sınırlı değildir, okul yönetimi üzerinde
merkezileşir.
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
Yönetim: Yönetici aynı zamanda öğretim lideridir. Öğretim
lideri, okuldaki tüm etkinliklerin öğretimin geliştirilmesine
yönelik bütünleştirilmesine çalışır.
Öğretmenlerin algılarına göre okul yöneticileri, öğretim
liderliğinde başarılı olabilmeleri, öğrencilere daha çok
zaman ayırabilmeleri için günlük bazı işlerini yardımcılarına
devretmesi, sınıfta olup bitenleri bizzat sınıfları ziyaret
ederek görmesi ve sürekli olarak öğrenci ile temas halinde
olması, yöneticilerin ilk önce kazanmaları gereken
davranışlar olarak belirtilmiştir.
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
Öğretim: Planlı bir eğitim kurumunda araç-gereçlerden
yararlanarak bireyin davranışlarında daha çok bilişsel
anlamda değişiklikler meydana getirmek üzere yürütülen
etkinlikler bütünüdür. Öğretim, eğitimin planlı olarak
yapılan kısmını oluşturur.
Öğretim, akademik öğrenme ile ilgili tüm bilgi ve becerilerin
kazandırılması bu alan içine girer. Öğretim alanının en
önemli sorumlusu öğretmendir. Öğretim alanı, öğrenciye
bilgi ve beceri kazandırmak suretiyle zihinsel güçlerinin
geliştirilmesine yönelik yapılan etkinliklerin tümünü kapsar.
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
Öğrenci Kişilik Hizmetleri: Öğrenci Kişilik Hizmetleri,
eğitimde yönetim ve öğretim çalışmalarının dışında kalan ve
öğrencilerin kişisel gelişim ve gerçekleşim ihtiyaçlarını
karşılamaya yönelik tüm yardım hizmetlerini kapsar.
Öğrencilerin öğretim faaliyetlerinden en etkili bir biçimde
yararlanabilmeleri ve her yönüyle bütün olarak
gelişebilmeleri için uygun ortam sağlamaya yönelik
hizmetlerdir. Rehberlik hizmetleri de Öğrenci Kişilik
Hizmetleri kapsamında bir hizmet alanıdır.
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
Öğrenci Kişilik Hizmetleri kapsamına giren etkinlikler aşağıda kısaca
açıklanmıştır:
1. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri:
Doğrudan Psikolojik Danışma ve Rehberlik (PDR) Hizmetleri: Psikolojik
danışma, oryantasyon, bireyi tanıma, bilgi toplama ve yayma,
yöneltme ve yerleştirme, izleme hizmetleri.
Dolaylı Psikolojik Danışma ve Rehberlik (PDR) Hizmetleri:
Müşavirlik/koasültasyon, çevre ve veli ile ilişkiler, okul PDR
programının hazırlanması, araştırma ve değerlendirme hizmetleri.
Öğrenci kişilik hizmetleri, çağdaş eğitimin ayrılmaz bir parçasını
oluşturur. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri ise öğrenci kişilik
hizmetlerinin en önemli ve vazgeçilmez bir alt alanıdır.
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
2. Sağlık Hizmetleri: Sağlık eğitimi verme, bulaşıcı hastalıklar
ve koruyucu sağlık, tedavi gibi hizmetleri kapsar.
3. Sosyal Yardım Hizmetleri: Burs-kredi hizmetleri,
barınma/yurt-pansiyon hizmetleri, ek görev-iş bulma
hizmetleri, beslenme hizmetleri, ulaşım gibi hizmetleri
kapsar.
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
4. Özel Eğitim ve Özel Yetiştirme Hizmetleri: Başarısızlığı
giderici çalışmalar ve kurslar, özel yetenekleri geliştirici
çalışmalar, öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin eğitimi,
başarısızlık nedenleri ve verimli ders çalışma becerileri
kazandırma gibi hizmetleri kapsar.
5. Sosyal ve Kültürel Hizmetler: Serbest zaman eğitimi, spor,
sanat ve kültür alanında çeşitli etkinlikler gerçekleştirme
gibi hizmetleri kapsar .
 Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri ve
Önemi
Yönetim, öğretim ve öğrenci kişilik hizmetlerinin amacı,
bireyin doğuştan getirmiş olduğu gizil
güçlerini/kapasitelerini ya da özünü gerçekleştirmesi
suretiyle kendisi ve toplum için yetişmesine yardımcı
olmaktır.
 Psikolojik Danışma ve Rehberlik
Hizmetlerinin Anlamı, Amacı ve İlkeleri
Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri, 20. yüzyılın
başlarında sanayileşme ve kentleşme olgusunun yarattığı
toplumsal sorunları çözmek amacı ile geliştirilen yardım
hizmetlerinden biridir. Giderek karmaşıklaşan toplum
yaşamına uyum sağlayabilmeleri için bireylerin yeni
toplumsal beceriler kazanmaları ve yine giderek artan,
çeşitlenen okul programları ve meslek seçenekleri arasından
kendine en uygun olanı seçebilmeleri amacına yönelik bu
hizmetler, çağdaş eğitim sisteminin vazgeçilmez bir öğesi
olmuştur.
 Rehberliğin Anlamı
Geleneksel eğitim sisteminin yetersizliğini gidermeyi
amaçlayan, öğrenci kişilik hizmetlerinin bir grubunu
oluşturan ve eğitim sürecinin tamamlayıcı ve ayrılmaz bir
parçası olarak kabul edilen rehberliğin, çeşitli tanımları
yapılmıştır. Bu tanımlardan bazıları aşağıda verilmiştir:
Shertzer ve Stone a (1971) göre "Rehberlik, bireyin kendisini
ve çevresini tanımasına yardım etme sürecidir".
 Rehberliğin Anlamı
Baymur’a (1975) göre Rehberlik, bir insanın başka bir insana
veya gruba, o insanın ya da grubun en iyi bir biçimde
yaşamasına, insanların kendilerini gerçekleştirmelerine en
elverişli yolları bulabilmeleri için yapılan yardımlardır".
 Rehberliğin Anlamı
Kuzgun a (1992) göre "Rehberlik, bireye kendini anlaması,
çevresindeki olanakları tanıması ve doğru kararlar vererek
özünü gerçekleştirebilmesi için yapılan sistematik ve
profesyonel bir yardım sürecidir".
Tan a (1995) göre "Rehberlik, bireyin en verimli bir şekilde
gelişmesi ve tatminkâr uyumlar sağlamasında gerekli olan
seçimleri, yorumları, planları yapmasına ve kararları
vermesine yarayacak bilgi ve becerileri kazanması ve ulaştığı
bu seçim ve kararları uygulaması için kişiye yapılan sistemli
ve profesyonel yardımdır".
 Rehberliğin Anlamı
Özoğlu'a (1997) göre Rehberlik, bireyin yeterlikleri ve
yetenekleriyle en üst düzeyde gelişerek gereksinimlerini
doyurmasında, benliğine uygun rol kavramları geliştirerek
çevresindeki durumlarla ilişkisinde uyum sağlaması için
gerekli problem çözme, karar verme bilgi ve becerisini
kazanmasında, benlik kavramı ile bağdaşan doğal ve
toplumsal gerçeği içinde bir öğrenen olarak anlamlı ve
mutlu bir yaşam sürmesinde bireye profesyonel kimselerce
yapılan bilimsel ve sistematik yardım sürecidir ’.
 Rehberliğin Anlamı
Kepçeoğlu'na (1999) göre Rehberlik, bireyin kendini
anlaması, problemlerini çözmesi, gerçekçi kararlar alması,
kapasitelerini kendine en uygun düzeyde geliştirmesi,
çevresine dengeli ve sağlıklı bir uyum yapması ve böylece
kendini gerçekleştirmesi için uzman kişilerce verilen
psikolojik yardımlardır’’.
Erkan’a (1999) göre Rehberlik, bireylere çağdaş dünyanın
ihtiyacı olan, mutlu ve üretken insanlar olabilmeleri için
gerekli niteliklere ulaşmaları amacıyla uzman kişilerce
yapılan yardımları içeren bir süreçtir".
 Rehberliğin Anlamı
Bu tanımlar incelendiğinde ortak birtakım unsurların olduğu görülmektedir. Bunlar;
• Rehberliğin merkezinde “birey" vardır ve bu birey "normal bir birey" dir.
• Rehberlikte bireyin "kendini tanıması" önemlidir.
• Rehberlik "psikolojik bir yardım "dır
• Rehberlikte bireyin "çevreye uyumu" önemlidir.
• Rehberlikte bireyin "seçim yapabilmesi" önemlidir.
• Rehberlikte bireyin “karar verme "sine yardımcı olmak önemlidir.
• Rehberlikte bireyin “başarılı ve mutlu" olması önemlidir.
• Rehberlik hizmetleri "bilimsel"dir
• Rehberlik, alanda yetişmiş uzmanlarca verilebilecek "profesyonel" bir hizmettir
• Rehberlik hizmetleri bireyin "kendini gerçekleştirme”sine yöneliktir.
• Rehberlik bir "süreç "tir.
 Rehberliğin Anlamı
Yukarıda verilen tanımlardan ve ortak unsurlardan hareketle
bir tanım vermek gerekirse kısaca rehberlik, bireylerin
günümüz bilgi donanımına sahip (çağdaş) ve bunları
kullanabilen, seçimler yapabilen, kararlar alabilen,
sorumluluk sahibi, çevresine sağlıklı uyum yapabilen, mutlu
ve başarılı bireyler olmalarına ve kendini
gerçekleştirmelerine yardım etmeye çalışan bilimsel ve
profesyonel bir yardım sürecidir.
 Öğretim, Rehberlik ve Psikolojik Danışma
Arasındaki Benzerlik ve Farklar
Başlangıçta sadece "rehberlik" olarak anılan hizmetler, son
yıllarda "rehberlik ve psikolojik danışma", "psikolojik
danışma ve rehberlik" ya da "danışma psikolojisi" olarak
adlandırılmaya başlanmıştır. Hatta son yıllarda rehberlik ve
psikolojik danışma alanı için sadece "psikolojik danışma'
kullanılması da önerilmektedir. Hangi kavram ya da
kavramlar kullanılırsa kullanılsın söylenmek istenilen alan
aynıdır.
Öğretim, Rehberlik ve Psikolojik Danışma
Arasındaki Benzerlik ve Farklar
 Öğretim, Rehberlik ve Psikolojik Danışma
Arasındaki Benzerlik ve Farklar
• Bütün psikolojik danışma hizmetleri, rehberlik hizmetleri
içerisindedir; ancak bütün rehberlik hizmetleri, psikolojik
danışma değildir.
• Rehberlik hizmetlerinde "bilgi verme" söz konusu iken psikolojik
danışma daha ziyade "psikolojik etkileşim" içerisinde
gerçekleştirilir.
• Rehberlik hizmetlerinde belirli bir gündem var iken, psikolojik
danışmada gündemi danışan ya da danışanlar belirler.
• Hem rehberlik hem de psikolojik danışma, bireye yönelik ve
bireye yardım etmeye çalışan hizmetlerdir.
 Öğretim, Rehberlik ve Psikolojik Danışma
Arasındaki Benzerlik ve Farklar
• Psikolojik danışma; bireyin uyum sağlamasında, planlar
yapmasında, isabetli kararlar almasında ve bunları ortaya
koymasında bireye yardımı hedef alan bütün diğer
rehberlik etkinliklerinden farklıdır.
• Her ikisinde de amaç ortaktır. Bireyin kendini
gerçekleştirmesi esastır.
 Öğretim ve PDR İlişkisi;
• Öğretim, öğrencilerin "bilişsel" yeteneklerinin, rehberlik
ise "duyuşsal" yeteneklerinin geliştirilmesine ağırlık verir.
• Öğretim, genellikle gruplara, rehberlik ise doğrudan
doğruya bireye ilişkin hizmetlerdir.
• Öğretim bireye kendi dışında olup biten olaylar, durumlar
hakkında bilgi aktarır. Rehberlik ise bireye kendini tanıma,
kendine ve topluma yararlı ve uyumlu olmada gerekli
davranış ve değerler geliştirmesine yardım eder.
 Öğretim ve PDR İlişkisi;
• Öğretim genellikle bireyin dış dünyasına, rehberlik ise iç
dünyasına yönelir. Öğretim, hedef aldığı grup için zorlayıcı
olma özelliğine sahiptir.
• Rehberlik hizmeti bireyin gönüllü olarak katılımını
gerektirir.
• Öğretimin konusu programlarla belirlenmiştir, rehberliğin
konusu ise bireyin özel gereksinimlerine yöneliktir.
 Öğretim ve PDR İlişkisi;
• Öğretim genellikle bireyin dış dünyasına, rehberlik ise iç
dünyasına yönelir. Öğretim, hedef aldığı grup için zorlayıcı
olma özelliğine sahiptir.
• Rehberlik hizmeti bireyin gönüllü olarak katılımını
gerektirir.
• Öğretimin konusu programlarla belirlenmiştir, rehberliğin
konusu ise bireyin özel gereksinimlerine yöneliktir.
 Rehberliğin Amacı
• Rehberlik çalışmaları ile erişilmek istenen bir sonuç olarak
rehberliğin amacı bireyin kendini gerçekleştirmesine
yardım etmektir.
• Bu kavram insancıl (hümanist) psikologların geliştirdiği bir
kavramdır. İnsancıl psikoloji içinde düşünülen psikologlar;
'fenomenciler', 'benlik psikologları', 'varoluşçular', algı
kuramcıları' gibi farklı isimlerle bilinmekteler ve felsefede
varoluşçu ve fenomenci görüşlerden, psikolojide ise geştalt
kuramından etkilenmelerdir.
 Rehberliğin Amacı
• Rogers'a göre, organizmada çok çeşitli ihtiyaçlar ve güdüler
yerine, bütün organik ve psikolojik süreçlere egemen, tek
bir güdü vardır. Bu güdü de 'kendini gerçekleştirme
güdüsüdür. Bu gelişme güdüsünü Lecky ‘benliğin
tutarlılığı', Rogers ‘benlik doyumu' ve 'tam olarak
fonksiyonda bulunma', Maslow ‘özünü gerçekleştirme’
olarak adlandırmışlardır.
 Rehberliğin Amacı
• İnsancıl yaklaşımın önemli temsilcileri arasında Maslow ve
Rogers sayılmaktadır. Rogers, kendini gerçekleştirme
kavramını, organizmanın bir iç yönelimi, tam verimliliği
olarak tanımlamış ve gözlenebilir bir yönelim olarak
açıklamıştır. Kendini gerçekleştirme, bireyin kendine
güvenerek, kendi yaşantılarını kabul ederek tam bir işleyişe
ulaşması ve karşı karşıya olduğu gerçekliğin, tüm yönlerine
uyum sağlamasını ifade emektedir.
 Rehberliğin Amacı
• Maslow ise, insanların doğuştan kendini gerçekleştirme
güdüsüne sahip olduğunu ve bu kendini gerçekleştirme
kavramını, insanın gizil gücünü kullanması ve geliştirmesi
olarak ifade etmektedir.
• Kendini gerçekleştirme, bir bireyin, ne olabiliyorsa onu
olmasıdır. Bu, bireyin kendini tam olarak ifade etme
isteğini ve sahip olduğu potansiyeli gerçekten göstermeye
başlaması eğilimidir. Bireyin kendini gerçekleştirebilmesi
için kendini tanıması ve anlaması esastır.
 İhtiyaçlar Hiyerarşisi ve Psikolojik Danışma ve
Rehberlik Hizmetleri İlişkisi
• Maslow'a göre bireyde güdülenme olgusuna neden olan
ihtiyaçlar vardır. Bu ihtiyaçlar, hiyerarşik bir sıra izler.
Bireyler ancak alt düzeydeki ihtiyaçları karşıladıktan sonra
üst düzeydeki ihtiyaçları karşılamaya yönelik davranışlara
yönelirler. Temel ihtiyaçları giderilmeyen birey, özünün
farkında olmayacak ve kapasitesini ortaya koyamayacaktır.
 İhtiyaçlar Hiyerarşisi ve Psikolojik Danışma ve
Rehberlik Hizmetleri İlişkisi
• Maslow'un ihtiyaçlar piramidindeki ihtiyaçlar aşağıdaki gibi
sıralanmaktadır (Bacanlı, 2003):
1. Fizyolojik ihtiyaçlar
2. Güvenlik
3. Ait olma, yakınlık/sevgi
4. Saygınlık
5. Bilme/tanıma
6. Estetik ihtiyaçlar
7. Kendini gerçekleştirme ihtiyacı
 İhtiyaçlar Hiyerarşisi ve Psikolojik Danışma ve
Rehberlik Hizmetleri İlişkisi
• Maslow, her bireyin değerli ve iyiye yönelik bir özbene
sahip olduğunu, imkân sağlandığında her insanın gizil
güçlerinin farkına vararak kendini gerçekleştirebileceğini
ifade etmektedir. Bireyin kendini gerçekleştirmesi,
Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisindeki en üst basamağına
ulaşması demektir.
 İhtiyaçlar Hiyerarşisi ve Psikolojik Danışma ve
Rehberlik Hizmetleri İlişkisi
Maslow kendini gerçekleştirmiş bireylerin bazı•
özelliklerinin olduğunu ifade etmiştir. Bunlar;
• Kendini, başkalarını ve doğayı olduğu gibi•
kabullenebilme,
• Gerçeği olduğu gibi algılama ve içinde
bulunan ortama uyum sağlama,
• Derin kişilerarası ilişkiler kurabilme,
• Yaşamdan zevk alabilme,
• Çevresinden bağımsız olma ve özerk bir yapı
gösterme,
• Yaratıcı olma,
• Demokratik karakter yapısına sahip olma,
• Kendiliğinden, doğal davranabilme,
Kendileri dışında sorunlarla ilgilenme ve
sorumluluk alabilme,
Kendine özgü bir yaşamının olması,
• Toplumsal kalıplara karşı direnç gösterme ve
herhangi bir kültürü aşabilme,
• Düşmanca olmayan ince bir mizah anlayışına
sahip olma,
• Yaşamın değişik boyutlarını görebilmeyi
sağlayacak derin duygular yaşama
• Amacı araçtan ayırabilme,
• Sempati, empati gibi şefkat duygularını
geliştirmiş olma
 İhtiyaçlar Hiyerarşisi ve Psikolojik Danışma ve
Rehberlik Hizmetleri İlişkisi
Rogers'a göre ise, kendini gerçekleştiren bireylerde bulunan
bazı özellikler;
1. Değişik yaşantılara açık olabilme,
2. Bireyin kendine güvenmesi, kendini içsel olarak
değerlendirebilmesi,
3. Değişmeye istekli olabilmedir.
 İnsancıl psikologlara göre kendini gerçekleştirmekte
olan bireyin taşıdığı özellikler:
Psikolojik sağlığı yerinde olan çağdaş insanda bulunması gerekli
özelliklerdir. Bu özelliklerden genel olarak benimsenen bazıları
şöyle özetlenebilir.
Daha yeterli bir kişiliğe sahiptir, daha verimlidir, kim olduğu ve kim
olacağı hakkında tutarlı ve gerçek bir görüşe sahiptir, hem kendisi
hem de başkaları hakkında iyi düşüncelere sahiptir, insan
değerlerine saygı duyar, onları benimser ve geliştirir, zamanı iyi
kullanır, geçmişten daha çok geleceğe dönüktür, yaratıcıdır,
kendine saygı duyar ve kendini olduğu gibi kabul eder, duygularını
açığa vurmaktan kaçınmaz, değişmeye ve yeni yaşantılara açıktır.
 İnsancıl psikologlara göre kendini gerçekleştirmekte
olan bireyin taşıdığı özellikler:
Maslow'a göre tarihte çok az insan kendini gerçekleştirme
düzeyine ulaşabilmiştir. Bu insanlar, her zaman tanınmış
olmayabilir. Yaşamını anlamlı gören ve yaşamının her dakikasını
doyarcasına yaşayabilen herkes, kendini gerçekleştirmiş kabul
edilir.
 Rehberliğin Amacı
Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliğine
göre (2017) Rehberlik hizmetleri; Türk Milli Eğitiminin genel
amaçları çerçevesinde eğitimde rehberlik hizmetleri; kendini
tanıyan, kendisine sunulan eğitsel ve mesleki fırsatları
değerlendirebilen sorumluluk alabilen bireyler
yetiştirilmesini ve bireylerin toplum içinde sağlıklı bir birey
olarak yaşamlarını sürdürerek kendini gerçekleştirmelerini
amaçlar.
 Rehberliğin Amacı
Yukarıda yapılan genel açıklamalar doğrultusunda ülkemizde
okullarımızda sunulan rehberlik hizmetlerinin amaçlarını şu
şekilde ifade edilebilir:.
Öğrencilerin;
❖Türk Milli Eğitiminin amaçlarına uygun olarak zihinsel, bedensel,
sosyal yönden gelişmelerine,
❖Topluma uyum sağlama sürecinde ortaya çıkan problemleri
çözebilme yeterliliği kazanabilmelerine.
❖Yeni durum ve ortamlara uyum sağlayabilmelerine,
 Rehberliğin Amacı
❖Etkili iletişim becerileri kazanabilmelerine,
❖Sosyal ilişkileri geliştirebilmede, gerekli tutum ve beceriler
kazanabilmelerine,
❖Bedensel ve zihinsel yeteneklerini tanıyıp etkili bir şekilde
geliştirebilmelerine,
❖İlgi, yetenek ve ihtiyaçlarına uygun dersleri ve ders dışı
etkinlikleri tanıma ve seçmelerine,
❖İlgi yetenek ve değerlerine uygun bir işi veya mesleği tanıyıp,
seçebilmelerine,
 Rehberliğin Amacı
❖Boş zamanlarını etkili bir şekilde değerlendirmelerine,
❖Verimli çalışma alışkanlığı kazanabilmelerine,
❖Kendileri ve çevreleri hakkında edindikleri bilgileri' özümseyip,
gerçekçi bir "ben kavramı« geliştirmelerine,
❖Var olan seçenekleri etkili bir şekilde değerlendirerek doğru
kararlar verebilen bireyler olabilmelerine,
 Rehberliğin Amacı
❖Kendini tanımalarına, gizil güçlerini geliştirmelerine,
❖Çevrede kendisine açık olan fırsatları öğrenmelerine ve
❖Kendilerini gerçekleştirmelerine yardımcı olmaktır.
 Rehberliğin İlkeleri
Rehberliğin gelişimine dayalı olarak bazı temel ilkeler ortaya
konulmuştur. Rehberlik hizmetlerinin anlaşılması mesleki
olarak sürdürülebilmesi ve hizmetlerin başarıya ulaşmasında
bu ilkelerin bilinmesi önkoşuldur. Rehberliğin ilkeleri, konuyla
ilgili literatür ışığında aşağıdaki gibi açıklanabilir.
Rehberliğin İlkeleri
1) Rehberlik hizmetlerinde demokratik ve insancıl bir
anlayış vardır, her birey saygıya değer bir varlıktır.
Taraflar birbirinin varlığına ve kişiliğine saygı gösterir,
birbirine güvenir. Saygı, bir başkasını değerli bir varlık olarak
algılamak, onun ihtiyaçlarına karşı duyarlı olmak demektir. Bir
başkasının arzularına, düşüncelerine, tercihlerine ve
kararlarına önem vermek, onu değerli bulmaktır. Bu bir
başkası', dinini, ırkını, cinsiyetini, sosyal sınıfını, fiziksel ve
psikolojik özelliklerini dikkate almaksızın, tüm insanları
kapsayacak kadar yaygın olmalıdır.
Rehberliğin İlkeleri
2) Rehberlik anlayışı, her türlü çalışması ile öğrenciyi
merkeze alan bir eğitim sistemini öngörür.
Böyle bir eğitim sisteminde, programlar öğrencilerin gelişim
özellikleri, ihtiyaçları, yetenek ve ilgilerine göre düzenlenir. Bu
sistemde rehberlik hizmetlerinden beklenen de her öğrencinin
bireysel farklılıkları, sorunları, ilgi ve ihtiyaçlarına göre gelişimine
yardımcı olmasıdır. Öğrenci merkezli eğitim yaklaşımında rehberlik,
sadece başarısız, sorunlu, haylaz gibi etiketlenmiş öğrencilere
değil, her bir öğrencinin kendisini daha iyi tanıması, kendine uygun
kararlar alması ve seçimler yapması için sunulmalıdır .
Rehberliğin İlkeleri
3) Rehberlik hizmetlerinden yararlanmada gönüllük esastır.
Psikolojik danışmanın yardım vermeye, danışanın da yardım
almaya gönüllü olması hizmetin amacına ulaşması
bakımından önemlidir. Öğretmenler ve yöneticiler öğrencileri
rehberlik servisine yönlendirirken gönüllülük ilkesini dikkate
almalıdır. Öğrenci zorla danışmana gönderilemez. Aksi
takdirde yardım ilişkisi amacının dışına çıkar. Böyle bir ilişkide
psikolojik danışmadan bahsetmek mümkün değildir.
Rehberliğin İlkeleri
4) Rehberlik hizmetlerinde gizlilik esastır.
Psikolojik danışma oturumlarında öğrenciler, psikolojik danışman
ile çok özel sorunlarını paylaşabilirler. Güven ilişkisi kurulmuşsa,
öğrenciler gerek psikolojik danışmanlarla gerek öğretmenlerle
kimseye söyleyemeyecekleri sırlarını açıklayabilirler. PDR
hizmetlerinde danışanın özeline saygı gösterilmelidir. Özellikle
psikolojik danışma sürecinde, öğrenciye özel bilgilerin onun izni
olmaksızın başkaları ile paylaşılması mesleki etik açısından uygun
bir davranış değildir. Bu durum güven kaybına neden olur ve
danışanla iletişimi bozar.
Rehberliğin İlkeleri
5) Her birey seçme özgürlüğüne sahiptir.
Çağımızda insanın kendi yönünü çizme, kendi hayatı hakkında
karar verme özgürlüğüne sahip olduğu ve çeşitli durumlarda
yaptığı seçimlerle varoluşunu belirlediği kabul edilmektedir.
Rehberliğin görevi, bireyin seçme özgürlüğünü kullanabilmesi
için seçenekleri algılayabilmesine ve doğru tercihler
yapmasına yardımcı olmaya çalışmaktır (Kuzgun, 1992).
Rehberliğin İlkeleri
6) Rehberlik uygulamalarında birey ile yakından ilgili olan
herkesin anlayış ve işbirliği içinde olması gerekir.
Rehberlik hizmetleri bir takım çalışmasıdır. Bu takımdaki
yöneticiler, öğretmenler, uzmanlar ve hatta ailelerin
yüklenecekleri görev ve sorumluluklar vardır. Ortak amacın
gerçekleştirilmesi için işbirliği esas olmalıdır. Gerekli
görüldüğünde okul dışındaki kişi ve kurumlarla işbirliği
yapılabilir.
Rehberliğin İlkeleri
7) Rehberlik hizmetleri tüm öğrencilere yöneliktir, ancak
hizmetlerin odağında birey vardır.
PDR hizmetlerinin amacı öğrencilerin kendini tanımalarına ve
kendini gerçekleştirmelerine yardımcı olmaktır. O halde
rehberlik hizmetlerinden özünü en üst düzeyde kullanmak
isteyen bütün öğrenciler yararlanabilir. Ancak, burada esas
olanın, birey olduğunu gözden kaçırmamak gerekir.
Hizmetlerin sunulmasında birey sayısı kadar, rehberliğe
ihtiyaç duyan her bir bireyin hizmetlerden faydalanması
önemlidir.
Rehberliğin İlkeleri
8) Rehberlik hizmetleri öğrencilerin tüm yönleriyle
gelişmelerine yöneliktir.
Her birey bedensel, sosyal, zihinsel, psikolojik ve benzeri özellikleri
olan bir varlıktır. Yani bireyin bir alandaki gelişimi diğer alanlarının
gelişimi ile ilişkilidir. Örneğin, çocuğun fiziksel gelişimi onun
hareket gelişimi ile yakından ilgilidir. Hareket gelişimi ise, sosyal
gelişim ile ilgilidir. Çünkü hareket edebilen bir çocuk insanlarla
daha sık etkileşime girer; böylece sosyal gelişim hızlanır. Sosyal
etkileşimlere girdiğinde ise, zihinsel gelişimi hızlanır. Sonuç olarak,
bir alandaki gelişim diğer alanlardaki gelişimle etkileşerek çocuğun
genel gelişimine katkıda bulunur
Rehberliğin İlkeleri
9) Rehberlik hizmetlerinden hayat boyunca yararlanılabilir.
Burada öncelikle kastedilen rehberlik hizmetlerinin
anaokulundan başlayarak, üniversite eğitiminin sonuna kadar
olan zaman dilimidir. Ancak, örgün eğitimin dışında da bu
hizmetler verilebilir. Yaygın eğitimde, halk eğitimde de bu
hizmetlerden yararlanılabilir. Hatta aileler aile danışmanlığı
ve rehberliği olarak da okul dışında bu hizmetlerden
yararlanabilir. Rehberlik, günümüzde; özünü en üst düzeyde
kullanmak isteyen, başarılı, mutlu ve üretken bireylerin her
zaman alacağı bir yardım olmuştur.
Rehberliğin İlkeleri
10) Rehberlik nimetlerinde bireysel farklara saygı esastır.
Rehberlik anlayışına göre her birey kendine özgü ve benzersiz
bir varlıktır. Bu bakımdan biricik olan öğrencileri tanımak ve
onu kendisine tanıtmak önemlidir. Sınıflarımızda
öğrencilerimizin boyları, cinsiyetleri, zekâları, kişilikleri,
fiziksel görünüşleri, aslında bütün özellikleri birbirinden
farklıdır. Bunu bir çeşitlilik ve zenginlik olarak görmek
mümkündür. Bu nedenle rehberlik hizmetlerini sunarken,
bireyler arasındaki farkları dikkate almalıyız.
Rehberliğin İlkeleri
11) Rehberlik hizmetlerinde toplumsal sorumluluklar ihmal
edilemez.
Bireyin belli bir anda yaşadığı huzursuzluk, ihtiyaçlarını gidermede
karşılaştığı engellenmelerden kaynaklanır. Kişisel ihtiyaçları ile
toplumun beklentileri arasında gerekli dengeyi kuramadığı zaman
birey kaygıya düşer ve danışmana başvurur. Danışmanın görevi
bireyi toplum kurallarına uymaya zorlamak olmadığı gibi, topluma
rağmen isteklerini gerçekleştirebileceğini, toplumsal yasak ve
kuralların yanlış ya da gereksiz olduğunu söyleyerek birey ile
toplumu karşı karşıya getirmek hiç değildir.
Rehberliğin İlkeleri
11) Rehberlik hizmetlerinde toplumsal sorumluluklar ihmal
edilemez.
Bireyin toplumun desteği olmadan özünü gerçekleştirmesi hatta
yaşaması mümkün olmadığına göre, isteklerini toplumla
çatışmadan gidermeyi öğrenmesi gerekmektedir. Psikolojik
danışmanın amacı bireyin topluma körü körüne uyum göstermek
yerine, dinamik bir uyum gösterebilmesi için gerekli duyarlığı ve
beceriyi kazanmasına yardımcı olmaktır.
Rehberliğin İlkeleri
12) Rehberlik hizmetleri planlı, programlı, örgütlenmiş bir
biçimde ve profesyonel bir düzeyde sunulur.
PDR hizmetleri görev tanımları yapılmış, görev ve sorumlulukları
ilgili yönetmeliklerle belirlenmiş; bakanlık, il, ilçe ve okul düzeyinde
güçlü bir örgüte sahiptir. PDR hizmetleri, herkesin kendine göre
uygulayacağı bir dizi etkinlik değildir. Belirli amaç ve ilkeler
doğrultusunda gerçekleştirilir. Okullarımızda öğretim hizmetleri
öğretmenlerimiz tarafından belirli bir müfredat programı dahilinde
yürütülmektedir.
Rehberliğin İlkeleri
12) Rehberlik hizmetleri planlı, programlı, örgütlenmiş bir
biçimde ve profesyonel bir düzeyde sunulur.
PDR hizmetleri de okul psikolojik danışmanları tarafından
hazırlanan plan ve program çerçevesinde yürütülmektedir.
Rehberlik programını öğretmenler değil, alanda eğitim almış
uzmanlar gerçekleştirmelidir. Çağdaş anlamda bütün
öğretmenlerin rehberlik anlayışına sahip olması esastır. Ancak,
profesyonel bir yardım olan rehberlik hizmetlerinin gerektirdiği
davranışları ve eğitimi her öğretmenden beklemek mümkün
değildir.
Rehberliğin İlkeleri
13) Rehberlik uygulamaları her okulun amaç ve ihtiyaçlarına
uygun olan alanlarda yoğunlaştırılmalıdır. Her okul için geçerli
olabilecek tek tip ve standart bir PDR programı yoktur.
Hangi öğretim kademesinde ya da hangi türde olursa olsun her
düzeydeki okulda PDR hizmetlerine ihtiyaç bulunmaktadır.
Okullarda uygulanan rehberlik hizmetlerinin temel felsefesi ve
ilkeleri değişmemekle birlikte, okulun yapısı, niteliği, eğitim düzeyi,
koşulları, olanakları, sınırlılıkları, hedefleri, öğrencilerin gelişim
sorunları, ihtiyaçları, olanakları, sınırlıkları, hedefleri ve beklentileri
tespit edilerek rehberlik uygulamaları planlanır.
Rehberliğin İlkeleri
14) Okullarda nitelikli ve etkin eğitim programı, PDR
hizmetlerinin etkin bir biçimde sunulmasını gerektirir. Rehberlik
hizmetleri eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır.
Rehberlik eğitimden farklı ama eğitim için yürütülen bir hizmet
olarak algılanmalıdır. Böyle bir anlayış, okul psikolojik
danışmanlarının aynı zamanda bir eğitimci olarak yetişmelerini,
eğitim-öğretim sürecini çok iyi bilmelerini gerektirmektedir. Bu
anlayışın aksi, okul danışmanlarını bir psikolog ya da psikoterapist
olarak görmek ve çalışmalarının eğitimin diğer fonksiyonlarından
ayrı olduğunu kabul etmektir.
Rehberliğin İlkeleri
15) Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin yürütülmesinde
bilimsellik esastır.
Bilim kavramı, bilmek, bilinen şey ve bilgi sözcüklerinden
üretilmiştir. En genel tanımıyla bilim, sistematik yollarla elde
edilen, sistematik bilgiler bütünüdür. Başka bir ifadeyle bilim,
gözlem ve deneye dayalı sistemli bilgiler bütünüdür. Bilimin temel
amacı kuram geliştirmektir. Kuram, birbiri ile ilişkili birkaç
hipotezin, anlamlı bir bütün olarak bir olayı açıklamasına denir.
Hipotez, İncelenmekte olan olaylar arasındaki ilişkileri ve bu
alayların nedenlerini geçici olarak açıklayan fikirler, yargılar veya
tahminlerdir.
Rehberliğin İlkeleri
15) Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin yürütülmesinde
bilimsellik esastır.
Hipotezler, yapılacak incelemeler ve yaşantılarla doğrulanır veya
çürütülür. Böylece, bir konu üzerine toplanmış veriler anlamlı
olarak birbirine bağlanarak kuramlar gelişir. Kuram, ilkeler ve
kanunlar geliştirir. Kuram 'nasıl' ve 'niçin' sorularına cevap bulur.
Kuram sosyal olayların ya da davranışların açıklama ve kestirimini
sağlama sürecidir. Dolayısı ile rehberlik hizmetleri gücünü bilimin
evrensel değerlerinden ve bilimin aydınlığından alır.
Rehberlikte Yanlış Anlayışlar (Rehberlik ne
değildir?)
Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri süreç içerinde
zaman zaman anlamının dışında anlaşılmış ve
değerlendirilmiştir. Ancak alanda yetişen uzmanların sayısının
artması ve güçlü bir mesleki örgüt yapısının oluşması
rehberlik hizmetlerinin bilimsel anlamda anlaşılmasında etkili
olmuştur. Bütün olumlu gelişmelere rağmen rehberlikle ilgisi
olmayan çeşitli yanlış anlayışların da olduğu bilinmektedir.
Rehberlikte Yanlış Anlayışlar (Rehberlik ne
değildir?)
Buraya kadar olan kısımda rehberliğin ne olduğunu
açıkladıktan sonra ne olmadığını da kısaca belirtmekte yarar
vardır. Bunlar:
1) PDR yardımı bireye tek yönlü olarak doğrudan doğruya
yapılan bir yardım değildir.
PDR süreci psikolojik danışman ya da rehber öğretmenin
aktif, yardım; almaya gönüllü birey ya da öğrencinin pasif
olduğu bir süreç değildir. Yardımı veren psikolojik danışman
ile yardımı alan öğrenci arasındaki etkileşim karşılıklıdır.
Rehberlikte Yanlış Anlayışlar (Rehberlik ne
değildir?)
2) PDR yardımı, temelinde bireye acımak, onu kayırmak, kol
kanat germek, yol göstermek, nasihat etmek ve teselli etmek
yardımı değildir.
Burada ifade edilen özellikler bireyin aciz, yardımsız ayakta
duramayan, bir başkasının kontrolünde yaşamaya zorunlu kılan
özelliklerdir. Bireyin yol gösterilmekten ziyade kendi kararını kendi
vereceği bilgiye ihtiyacı vardır. Nasihat ve teselli etmek empati
kurmak olarak değerlendirilebilir, ancak bu empati olmayıp,
bireysel farklılığı kabul etmeyen yanlış bir anlayışın ürünüdür. PDR
her bireyin güçlü ve değerli olduğuna inanır. Her birey kendi
kararını verebilir, seçimler yapabilir.
Rehberlikte Yanlış Anlayışlar (Rehberlik ne
değildir?)
3) PDR yardımı bireyin sadece duygusal yanı ile ilgilenmez.
Gelişim bir bütündür. Yani bireyin zihinsel, ahlaki, sosyal, bedensel,
duygusal ve benzeri bütün alanlar birbiri ile ilişkilidir. Bu bakımdan
bireyin duygusal yanı önemlidir, ancak diğer alanlardan bağımsız
olarak değerlendirilemez.
Rehberlikte Yanlış Anlayışlar (Rehberlik ne
değildir?)
4) PDR de kullanılan bütün yöntem ve teknikler amaç değil,
sadece araçtırlar.
Her birey kendine özgü bir varlıktır. Bireyi tanımada çok çeşitli
yöntem ve tekniklerden yararlanılır. Bunlar test ve test dışı
teknikler olarak gruplandırılır. Bu tekniklerin kullanılmasında asıl
amaç, bireyin kendini tanımasına yardımcı olmaktır. Her teknik, her
bireye gerekli olmayabilir. Bu bakımdan tüm öğrencilere,
gereksinimlerini dikkate almadan eldeki tüm araçların hepsini
uygulamak sadece zaman ve enerji kaybıdır. Sonuçları
kullanılmayacak araç ve tekniklerin kullanılmasından kesinlikle
kaçınılmalıdır
Rehberlikte Yanlış Anlayışlar (Rehberlik ne
değildir?)
5) PDR yardımı akademik bir öğrenme ya da ders değildir.
Okullarınızda rehberlik dersi olması, rehberliğin akademik olarak
verilen bir ders olduğu gibi bir yanlış anlayışın doğmasına neden
olmuştur. Aslında, okullarımızda rehberlik dersleri grupla rehberlik
uygulamaları olarak değerlendirilmektedir. Bu süreç bilişsel ve
duyuşsal boyutta, karşılıklı etkileşime dayalı, gündemli, süreli ve
gönüllülük esasına uygun olarak sunulmalıdır.
Rehberlikte Yanlış Anlayışlar (Rehberlik ne
değildir?)
6) PDR yardımı yargılamaz ve ceza vermez, bir disiplin görevi
değildir.
Okullarımızda öğrenci disiplin olayları ile ilgili olarak rehberlik
servislerinden disiplin kuruluna sunmak üzere raporlar
istenilmektedir. Geçmişte bazı okul yöneticileri tarafından rehber
öğretmenlerin de sınıf ya da branş öğretmeni gibi görülmesi, bir
dersle görevlendirilmesi ve nöbet tutmaya zorlanması gibi
durumlar böyle bir yanlış anlayışın oluşmasına neden olmuştur. Bu
anlamda rehberliğin görevi yargılamak ve ceza vermek olmayıp,
ilgili yönetmeliğin kendisine verdiği görevi yerine getirmektir.
Rehberlikte Yanlış Anlayışlar (Rehberlik ne
değildir?)
7) PDR yardımı her türlü problemi çözecek sihirli bir güce sahip
değildir.
Rehberlik yardımı bir süreçtir ve sorunun özelliğine göre yardım
süreci uzun zaman alabilmektedir. Zaman zaman öğretmenlerimiz
rehberlik yardımına gereksinimi olduğunu düşündüğü öğrenciyi
rehberlik servisine yönlendirmekte, bir teneffüs arasında
değişmesini beklemektedir. Bu durum hem PDR hem de
öğretmenlik formasyon bilgisi ile çelişmektedir. Buna göre, süre,
süreç ve gönüllülük gibi ilkeler göz ardı edilmemelidir.
Rehberlikte Yanlış Anlayışlar (Rehberlik ne
değildir?)
8) PDR yardımı sadece sorunlu olan öğrencilere verilen bir
hizmet değildir.
Psikolojik danışma yardımı sadece sorunu olan öğrencilere yönelik
değildir. Bütün öğrencilerin kişisel, sosyal, eğitimsel, mesleki her
konuda bütün olarak gelişmesine yardım eder.