‫کابل پوهنتون‬

‫اقتصاد پوهنځی‬

‫د لیسانس دورې پایلیک‬

‫په لوګر والیت کی د کوچنیو کاروبارونوپه‬

‫وړاندی د مالیاتو اغیزی‬

‫ترتیب کونکی‪ :‬کامران ( درویش)‬

‫الرښود استاد‪ :‬پوهنیار سمیع الله (نعیمی)‬
‫څانګه‪ :‬ادراه او منجمیټ‬

‫کال‪۱۴۰۲ :‬هـ‪.‬ش‬
 ‫تقریظ (‪)Endorsement‬‬
‫دا چي کامران درویش د محمدنبی زوی (په لوګر والیت کی په کوچنیو کاروبارونو د مالیاتو اغیزی ) تر عنوان الندی څیړنه زما‬
‫د الرښونې الندي تر رسه کړې او د مونو ګراف په بڼه یی ترتیب کړې زه یی په اړه خپل نظر په الندې ډول څرګندوم !‬
‫په نوموړې تر رسه شوی څیړنه کی د یوې علمي څیړنې ټول اصول تر رسه شوی دي د نوموړې څیړنې په پیل کی د موضوع په‬
‫پس منظر رڼا اچول شوې ده او په ډیره ښه توګه د څیړنی ستونزه ذکر شوې ده او ورپيس د څیړنې اهداف ذکر شوي دي د نوموړې‬
‫څیړنې د اهدافو د تر السه کولو لپاره د لومړی او دوهمي الس معلوماتو څخه استفاده شوې ده ‪ .‬چی لومړی الس معلومات د‬
‫پوښتنلیکونو له الرې او دوهمی الس معلومات له مختلفو کتابونو ‪ ،‬مجلو ‪ ،‬انټرنیټ ‪،‬مستندو رپوټونو او بیالبیلو سایټونو څخه‬
‫راټول شوي دي د نوموړو معلوماتو څخه په لوګر والیت کی په کوچنیو کاربارونو دمالیاتو اغیزی معلومی شوی دی او دا پکی‬
‫معلوم شوی دی چی کوم ډول مالیات په کوچنیو کاربارونو زیاته اغیزه لری‪.‬‬
‫زه د الرښود استاد په صفت د ښاغيل کامران (درویش) له لوری نوموړې تر رسه شوې څیړنه او ترتیب شوی مونوګراف د لیسانس‬
‫دورې د فراغت د یو رشط په توګه کافی بومل او په راتلونکي کي ورته د الله تعالی له دربارڅخه د ال ډیرو بریاوو غوښتونکي یم‪.‬‬

‫په درنښت‬

‫پوهنیار سمیع الله ( نعیمي)‬

‫د کابل پوهنتون د اقتصاد پوهنځي استاد‬

‫أ‬
 ‫ډالۍ!‬
‫خپل ګرانی او خوږې مورجانې ته ډالۍ ‪ ،‬چاچی زما د تعلیم لپاره هرې‬
‫ستونزې ته اوږه ورکړې ده او تل د هغی نیکی دعاکانی له ما رسه وی او شته‪.‬‬
‫او خپل مرحوم پالر جان ته چې دا یې ارمان وه چې کله به زه دولسم صنف ته رسیږم‪.‬‬
‫او په اخر کې هغه خوږي خورکۍ ته چې بعد د پالر له وفات نه ی زموږ لپاره هر ډول مالې او تعلیمي زحمتونه‬
‫پر ځان تیر کړل او زموږ د تعليم پایه یې ودروله‪.‬‬

‫ب‬
 ‫مننلیک)‪)Acknowledgement‬‬
‫له هر څه څخه تر مخه له خپل څښنت تعالی څخه ډیر رايض او منندوي یم ‪ ،‬چا چی ماته دا توان ‪ ،‬پوهه او وړتیا راکړه چی له‬
‫ډیرو ننګونو رسه رسه خپلې لوړې زده کړې پاي ته ورسوم دا دی په دې وتوانیدم چی خپله څیړنه (په لوګر والیت کی په کوچنیو‬
‫کاروبارونو دمالیاتو اغیزی) تر عنوان الندې په بریالیتوت رسه بشپړ کړم‪.‬‬
‫غواړم په دوهم قدم کې له خپل دروند استاد پوهنیار سمیع الله( نعیمي) څخه نړی مننه وکړم ‪ ،‬چا چی مارسه د دی څیړنې په تر‬
‫رسه کولو کی الزمې الرښونی ‪ ،‬نه ستړی کیدونکې او اړینې هلې ځلې وکړې لوي رب دی ورته اوږد عمر او سامله روغتیا ورته‬
‫نصیب کړي تر څنګ یی د اقتصاد پوهنځي له د ټولو قدرمنو استادانو نړي مننه کوم چی په تیرو څلورو کلونو کي یی خپل قیمتي‬
‫وخت د راکولو لپاره وقف او قرباين کړي وو کور مو آباد‬
‫د کابل پوهنتون د ریاست مقام او اقتصاد پوهنځي د رهربۍ له شورا څخه منندوی یم ‪ ،‬چی زموږ لپاره یی مسلکي استادان ګامريل‬
‫او موږ یی د وخت له غوښتنو رسه سم روزيل یو له خپلو ټولګیوالو څخه نړي مننه چی له موږ رسه یی څلور کلنه دوره د میني په‬
‫فضا کې پای ته ورسوله ‪ ،‬د متقابل احرتام تر څنګ یی هر ډول مرستې زموږ څخه دریغ نه کړې‪.‬‬
‫له ټولو هغو ملګرو څخه مننه چی د محصيل په دی اړمنه دوره کی یی زموږ په شونډو مسکا راوستې او له موږ څخه یی هیڅ‬
‫ډول مادی او معنوي مرستې نه دی سمولې ‪ .‬زه د خپل مور جانی او د درنې کورنۍ څخه د دوی د دوعاګانو ‪ ،‬پاملرنې ‪ ،‬مالتړ او‬
‫ستاینی لپاره ډیره مننه کوم چی زما د راتکونکي او د اکاډمیکو الس ته راوړنو لپاره هر ډول قرباين ته تیار شول او زه یـی د‬
‫بریالیتوب تر پولو ورسومل‪.‬‬

‫کامران (درویش)‬
‫د اقتصاد پوهنځی د څلورم ټولګی محصل‬

‫ج‬
 ‫لنډیز)‪(Abstract‬‬
‫کاروبارونه د تجارت د مال د تیر حیثیت لری ‪،‬او دغه کاروبارونه د دولت لپاره د مالیاتوپه برخه کی د عوایدو منبع ده چی بعضی‬
‫وخت دغه مالیات د کاروبارونو د سقوط سبب کیږی‪ .‬نو همدغی ستونزی ته په کتو رسه ما هم (په لوګر والیت په کوچنیو‬
‫کاروبارونو د مالیاتواغیزی) تر عنوان الندی څیړنه تر رسه کړه چی موخه پکی په کوچنیو کاروبارونو د مالیاتوپه اغیزه پوهیدل وو‬
‫نوموړی څیړنه یوه کیفی او کمی څیړنه ده همدارنګه په دغه څیړنه کی د اول الس او دوهم الس معلوماتو څخه استفاده شوی ده‬
‫‪،‬چی لومړی الس معلومات یی د ‪ ۱۰۰‬پوښتنلیکونو په مرسته راټول شوی او دوهم الس معلومات پکی د نړیوالو څیړنو‪،‬او معتربو‬
‫کتابونو او نړیوالو ژورنالونو څخه راخیستل شوی دی‪ .‬د دغی څیړنی په پایله کی دا معلومه شوه چی د مالیاتو په لوړوالی رسه‬
‫معاشات کمیږی‪،‬د معلوماتو له مخی ‪٪۲۰‬کاروباریان پدی نظر وو چی د مالیاتو لوړوالی د کاروبارونو د سقوط المل ګرځی‪٪۴۰،‬‬
‫کاروباریان بیا پدی نظر وو چی لوړمالیات د قیمتونو د لوړیدو المل ګرځی‪ ۶٪ ،‬کاروباریانو دا په ګوته کړی وه چی د مالیاتو‬
‫لوړوالی په رشکتونو او کاروبارونو کی بیکاری رامنځته کوی‪ ٪۳۴،‬کاروباریانو بیا ویلی دی چی دولت خپل زیات عواید د‬
‫کاروبارونو څخه د مالیاتو په شکل تر السه کوی‪ ،‬همدارنګه ‪ ٪۲۸‬کاروباریانو ویلی دی چی دولت دکاروبارونو د ملکیت څخه‬
‫هم مالیات او ټکس اخلی‪،‬په دغه څیړنه کی چی موږ تررسه کړی ده په کاروبار کی دمشغولو کسانو شمیر چی عمر یی له‪ ۱۰‬څخه‬
‫تر ‪ ۲۵‬کلونو پوری دی ‪ ٪۳۵‬ده‪ ،‬همدارنګه د هغو کسانو شمیرچی عمر یی د ‪ ۲۵‬څخه تر ‪ ۵۰‬کلونو پوری دی ‪ ٪۶۵‬ده ‪.‬‬
‫په پای کی داسی نتیجه تر السه شوه چی دولت باید د موثره مالیاتو د راټولو لپاره ښه او منظم میکانزم ولری او د نویو کاروبارونو‬
‫رسه د مالیاتو د معاف کولو په عوض کی بال عوضه مرستی وکړی‪.‬تر څو په خپلو پښو ودریږی او په دوامداره شکل خپلو فعالیتونو‬
‫ته ادامه ورکړی‪.‬‬
‫یعنی دولت باید دومره اندازه مالیات واخلی چی دکاروبارونو دسقوط المل نشی‪.‬‬

‫کلیدی ټکی‪ :‬کاروبارونه‪ ،‬کوچنی کاروبارونه‪ ،‬مالیات‬

 ‫فهرست(لړلیک)‬

‫مخ‬ ‫عنوان‬

‫پیژندنه)‪2 ............................................................................................................................. ( Introduction‬‬

‫د څیړنی ستونزه)‪3 ......................................................................................................... (Research Problem‬‬

‫د څیړنی موخه )‪4 ...................................................................................................... ( Research Objective‬‬

‫د څیړنی اصيل پوښتنی )‪4 ................................................................................ (Main Research Questions‬‬

‫د څیړنی اړتیا)‪4 ................................................................................................... (The Need for Research‬‬

‫د څیړنی اهیمت )‪4 .................................................................................................. (Research Importance‬‬

‫تیرو لیکنو ته کتنه ‪5 ...........................................................................................................................................‬‬

‫د کاروبار )‪ ) Business‬تعریفونه ‪6 ......................................................................................................................‬‬

‫د کاروبار خاصیت ‪6 ...........................................................................................................................................‬‬

‫دکاروبار اجزاوی ‪7 ............................................................................................................................................‬‬

‫صنعت )‪7 ............................................................................................................................... ( Industry‬‬

‫تجارت)‪7 ............................................................................................................................. )Commerce‬‬

‫د کاروبار ډولونه ‪7 ...........................................................................................................................................‬‬

‫کوچنی کاروبارونه ‪9 ...........................................................................................................................................‬‬

‫د کوچنيو کاروبارونو اهميت ‪9 ..............................................................................................................................‬‬

‫د کوچنيو کاروبارونو منونې ‪12 .............................................................................................................................‬‬

‫د کوچنیو کاروبارونو د رشوع کولو فرصتونه ‪13 ..........................................................................................................‬‬

‫د کوچنیو کاروبارونو په وړاندی پراته خنډونه ‪14 ........................................................................................................‬‬

‫مالیات ‪17 .......................................................................................................................................................‬‬

‫مالیه په افغانستان کې پنځه زره کلن غیر رسمي تاریخ لري‪ .‬چې دوه سوه او پنځوس کاله دمخه د لومړي ځل لپاره په رسمي ډول د احمدشاه بابا‬
‫په وخت کې د دیوان بیګي په نامه یوه ادراه جوړه شوه چې اوسنی نوم یې د مالی وزارت څخه عبارت دي‪17 ..................................... .‬‬

‫دمالیاتو لغوی پیژندنه ‪17 ....................................................................................................................................‬‬

‫د اقتصاد پوهانو له نظره دمالیې تعریفونه ‪18 ..............................................................................................................‬‬

‫د مالیاتو ډولونه ‪19 ............................................................................................................................................‬‬

‫دریم څپرکی ‪23 ....................................................................................................................................................‬‬

‫د څیړنی میتودو لوژی)‪23 ............................................................................................ (Research methodology‬‬

‫د څيړنی ډیزاین)‪23 ......................................................................................................... (Research Design‬‬

‫د څیړنی جوړښت ‪24 ........................................................................................................................................‬‬

‫د پوښتنلیک ډیزاین( ‪24 .......................................................................................... )Questionnaire Design‬‬

‫د څيړنی نفوس( ‪24 .............................................................................................)Population of the Study‬‬

‫د منونی اندازه(‪24 ..................................................................................................................... )Simple size‬‬

‫د منونی اندازه(‪25 ............................................................................................................. )Data Collection‬‬

‫د معلوماتو تحلیل او تخنیکونه ‪25 ..........................................................................................................................‬‬

‫څلورم څپرکی ‪25 ..................................................................................................................................................‬‬

‫تحلیلی برخه ‪25 ...............................................................................................................................................‬‬

‫پنځم څپرکی ‪38 ...................................................................................................................................................‬‬

‫پایله)‪38 ........................................................................................................................................... (Result‬‬

‫نتیجه ګیری ‪39 ................................................................................................................................................‬‬

‫د څیړنی محدودیتونه ‪39 ....................................................................................................................................‬‬

‫وړاندیزونه ‪39 ..................................................................................................................................................‬‬

‫ماخذونه )‪41 .............................................................................................................................(References‬‬

 ‫مقدمه‬
‫لکه ځنګه چې تاسو ته معلومات دی چې کوچنی کاروبارونه نه تنها په افغانستان کې بلکې په ټوله نړۍ کې نظر لویو او متوسطو‬
‫کاروبارونو ته زیات دي او همدغه کوچنې کاربارونه دي چې لوی او متوسط کاربارونه ترې منځ ته راځي کوچنې کاروبارونه دي چې‬
‫په يو هیواد کې په زیاته اندازه بې کاري له منځه وړي‪ ،‬افغانستان چې یو پرمختیايې هیواد ده نو پی زیاته اندازه کوچنې کاروبارونه پکې‬
‫شتون لري او د دولتونو لپاره د عوایدو يوه موهیمه منبع هم ده نو موږ په دغه څیړنه کې مو تر خپل وسه پورې د لوګر په والیت کې د‬
‫کوچنیو کاروبارونو پر وړاندې د د مالیاتو تر اغیزې الندې څیړنه تر رسه کړه‪ .‬او په دې څیړنه کې مو د کاربارونو‪ ،‬مالیاتو ¸د کوچنیو‬
‫کاروبارونو منونې او هم مو هغه سل پوښتنلکونه چې په لوګر والیت کې پر خلکو ویشلې وه په ګرافیکې ډول راوړي چې مالیات په‬
‫لوګر والیت کې د خلکو په کوچنیو کاروبار باندې څومره اغیزه لري او تر څنګ ی هغه نور کوم عوامل دی چې په کوچنیو کاربارونو‬
‫باندې تأثیر لري او کوچنې کاروبارونه متأثر کوي ‪،‬په اخر کې مو هغه موضوعاتو ته اشاره کړي چې موږ څنګه کولی شو چې هم‬
‫کوچنې کاروبارونه چې د تجارت د مال د تیر حیثیت لري تقویه کړو او هم مالیات چې د دولت عواید تر السه راوکړو ‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫لومړی څپرکی‬
‫پیژندنه )‪( Introduction‬‬
‫دولتونه پدی هڅه کی دی چی د خپلو ټولنو لپاره اقتصادی او ټولینز انکشاف ولری یعنی داسی ټولنه ولری چی خلک پکی‬
‫سوکاله او ارامه ژوند ولری تعلیم ته الرسسی ولری بیکاری پکی اصغری حالت کی وی اقتصاد په ښه قوی حالت کی وی‬
‫همدارنګه د امن فضا موجوده وی چی د دغو اسانتیاوو په موجودیت کی دولت له منابعو څخه موثره استفاده کولی شی دا هر څه‬
‫هغه وخت ممکن دی چی موثره پالن ګذاری تر رسه شی او موثره پالن ګذاری هغه وخت کیدلی شی چی دولتی اداری له فساده‬
‫خالی وی‪ ،‬خامو موادو ته الرسسی ولری ‪،‬او په رهربیت کی اهل کسان شتون ولری په منطقوی سطحه موثریت او په ملی سطحه‬
‫پرمختګ م نځته راوړل شی منطقوی باصالحیته ارګانونه باید د اقتصادی پرمختیا پر بنسټ سرتاتیژیو ته پرمختګ ورکړی تر څو په‬
‫منطقوی سطحه ټاکلی اهداف د سرتاتیژیو په چوکاټ کی تر السه شی‪.‬‬
‫پرمختګ او سوکالی هغه وخت منځته راځی چی د بیکاری کچه ټیټه تولیدات او خدمات زیات او دکاروبار په برخه کی اړین‬
‫ګامونه واخیستل شی دا هغه وخت شونی ده چی دولت د کاروبار لپاره موثره پالن ګذاری او لومړیتوبونه ولری‪.‬د کاروبارلپاره زمینه‬
‫مساعده کړی په ځانګړی توګه زیربنایی چاری چی د لویو او کوچنیو کاروبارونو لپاره اصلی اواساسی عنارص بلل کیږی نو‬
‫دغی موخی ته د رسیدو لپاره دولت اړ دی چی عواید تر السه کړی چی دولت دغه عواید د کاربارونو څخه د مالیاتو په واسطه‬
‫پوره کوی‪،‬خو دلته دولت باید دومره مالیات له دغو کاروبارونو څخه واخلی چی د دغو کاربارونو د سقوط المل نشی‪.‬‬
‫له بلی خوا کاروبارونه د دولت لپاره مالیاتی رسچینی دی نو دولت باید د راتلونکی لپاره داسی پالن جوړ کړی چی دغه مالیاتی‬
‫رسچینی دولت ته دوامداره شی او زیاتوالی پکی راشی‪ ،‬خو دغه زیاتوالی باید د تولیداتو اوخدماتو د زیاتوالی په اساس وی نه د‬
‫مالیاتو د سلنی د کچی د زیاتوالی په اساس‪.‬‬
‫په نړی کی کاروبارونه په الندی دری شکله دی لوی متوسط او کوچنی چی د اکرثه پرمختللیو هیوادونو د پرمختګ المل همدغه‬
‫کوچنی اومتوسط کاروبارونه دی‪ .‬ځکه دغه کاروبارونه د یو هیواد په اقتصاد کی اساسی رول لری هغه داسی چی دغه کاروبارونه‬
‫په اسانی رسه پیل کیدی شی او د دولت لخوا هم ډیر قوانین ورباندی نه وی وضع شوی نو ځکه په نړی کی تقریباَ د ټولو هیوادونود‬
‫اقتصاد مهمی برخی دغه کاروبارونه تشکیلوی چی دغه کاربارونه د ښو اوباکیفیته تولیداتو په وړاندی کولو اود دولت په حامیت‬
‫رسه د وخت په تیریدو رسه په لویو کاربارونو بدلیږی او د بدلیدو په حال کی دی‪.‬‬
‫که چیرته مو ږ خپل ګران هیواد افغانستان ته متوجه شو نو دا به راته معلومه شی چی په افغانستان کی هم د اقتصادی فعالیتونو‬
‫اساسی برخه همدغه کوچنی او متوسط کاروبارونه جوړوی‪،‬د یادولو وړ ده چی په افغانستان کی لوی کاروبارونه هم شته خو د‬
‫ګوتو په شمیر یو څو دانی دی‪،‬رسبیره پردی چی د افغانستان د اقتصاد زیاتره برخه کوچنیو کاروبارونو نیولی ده خو دولت بیا هم‬
‫دغو کاربارونو ته توجه نه کوی او له هغوی څخه لکه څنګه چی الزم ده هغسی حامیت نه کوی‪ .‬یعنی مالیات ورباندی زیات‬
‫وضع کوی‪ ،‬چی په نتیجه کی دغه کاربارونه له خنډونو رسه مخ کیږی او په راتلونکی کی کیدای شی له منځه الړ شی‪.‬نو د په‬
‫همدی خاطر ما دغه څیړنه تر رسه کړی تر څو دا معلومه شی چی د دولت لخوا په کوچنیو کاربارونو دمالیاتو وضع کول او د یا‬
‫دوضع شویو مالیاتو لوړول پر کوچنیو کاروبارونو څه اغیزه لری چی دا به د دغی څیړنی په پای کی معلومه شی‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫د دغی څیړنی په لومړی برخه کی د څیړنی ستونزه ‪ ،‬دڅیړنی هدف‪ ،‬دڅیړنی پوښتنی‪،‬د څیړنی اړتیا او د څیړنی اهمیت تر بحث‬
‫الندی نیول شوی‪.‬او دوهمه برخه کی تیرو لیکنو ته لنډه کتنه شوی او همدارنګه په افغانستان کی اقتصادی او ټولنیز حالت تر‬
‫بحث الندی نیول شیوی او د کاروبار او مالیاتواړوند لنډ او مخترصمعلومات راټول شوی‪ .‬په دریمه برخه کی د څیړنی میتودولوژی‬
‫تر بحث الندی نیول شوی‪،‬او په څلورمه برخه کی راټوله شوی ډیټا تحلیل شوی‪ .‬او په پنځمه برخه کی د څیړنی لنډیز‪ ،‬وړاندیزونه‬
‫او ماِخذونه ذکر شوی دی ‪.‬‬

‫د څیړنی ستونزه)‪(Research Problem‬‬

‫لکه څرنګه چی په تیرو تقریبا شل کلونو کی هر څه د صفر څخه رشوع شوی او افغان ملت غواړی چی د اوسنی عرص سم هیواد‬
‫د پرمختګ په لور الړ شی‪ ،‬چی نوموړی موخی ته د رسیدو لپاره باید سیاسی ‪،‬اجتامعی‪،‬کلتوری‪،‬او اقتصادی پرمختګ رامنځته‬
‫شی‪،‬او په دغو برخو کی باید ډیر کار وکړل شی‪.‬اقتصاد چی د یو هیواد د مال تیر ګڼل کیږی او د هیواد په پرمختګ کی سرت رول‬
‫لری‪،‬نو ځکه باید په دغه برخه کی زیات کار وشی‪،‬اقتصاد باید قوی شی او د اقتصاد اساسی موخی چی بیکاری له منځّه‬
‫وړل‪،‬اقتصادی پرمختیا رامنځته کول او داسی نوری دی باید تر السه شی‪،‬نو د دی لپاره باید کاروبارونو ته موثر پالنونه جوړ شی‬
‫له بلی خوا پر کاروبارنو مالیات وضع کول هم د دولت له عوایدو څخه شمیرل کیږی خو د دغو مالیاتو زیاتوالی د کاروبارونو د‬
‫کموالی او حتی بعضی وخت د کاروبارونو سقوط المل کیږی چی له دی رسه بیکاری زیاتیږی ‪،‬سوکالی له منځه ځی او اقتصادی‬
‫کمزورتیا رامنځته کیږی ‪ ،‬اوس د دی لپاره چی اقتصاد قوی شی نو باید کاروباونه تقویه او تشویق کړل شی ‪ .‬دا چی د‬
‫هر هیوا د او دولت د عایداتو سرته رسچینه مالیات دی او له دی الری څخه حکومتونه خپل مصارف جربان کوی او دغه مالیات‬
‫پرکاربارونو مستقیامَ اغیزه کوی نو که چیرته په کاروبارونو زیات مالیات وضع شی نو دغه کاربارونه نشی کولی چی توسعه وکړی‬
‫او پرمخ الړ يش د يو هیواد خلک هم بیا دغو کارونو ته زړه نه ښه کوي ځکه هر څوک چې يو کاروبار رشوع کوی نو د ګټې‬
‫لپاره هغه کار کوي يا دا چې يو اندازه عاید پکې السته راوړي نو د دغی ستونزی د حل لپاره باید د مالیاتو تاثیرات په‬
‫کاروبارونوباندی په ښه په غور رسه باید مطالعه شی او دا معلومه شی چی باید د کوم ډول مالیاتو څخه کار واخیستل شی تر‬
‫څوهم د حکومت د عاید رسچینه چی مالیات دی جاری وی او هم کاروبارونه توسعه او خلک زړه ورته ښه کړي او هم‬
‫پرمختګ وکړی او دا کار تر یوه حده پوری ستونزمن ده چی همدا د دی څیړنی اساسی ستونزه ده‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫د څیړنی موخه )‪( Research Objective‬‬
‫پورته ستونزی ته په کتو رسه زه غواړم چی دمالیاتو اغیزه په کوچنیو کاروبارونو باندی وڅیړم ترڅو معلوم شی چی مالیات او‬
‫کوچنی کاربارونه یو له بل رسه څه اړیکی لری او مالیات په کوچنیو کاروبارونو څه تاثیرات لری او تر کومه اندازه تأثیر ورباندې‬
‫لري‪ ،‬همدارنګه که چیرته مالیات په کوچنیو کاربارونو منفی تاثیرات لری نو د هغو لپاره مناسبی حل الری کومی دی تر څو له یو‬
‫خوا کاروبارونه له رکود څخه وژغورل شی او له بلی خوا دولت ته دوامداره عاید چی مالیات دی راشی‪.‬‬

‫د څیړنی اصيل پوښتنی )‪(Main Research Questions‬‬

‫په کوچنیو کاربارونو باندی دمالیاتو مثبتی او منفی اغیزی کومی دی؟‬
‫ایا مالیات دکاربارونو د توسعی او پرمختګ د خنډ باعث ګرځی؟‬

‫د څیړنې فرعي پوښتتنې (‪)Research Sub-Questions‬‬

‫ایا خلک په کوچنیو کاروبارونو باندې کومه مالیه چې ورکوي په هغې خرب دي؟‬
‫ایا خلک په کوچنیو کاروبارونو باندې د مالیه په ورکړه خوښ دي؟‬

‫د څیړنی اړتیا)‪(The Need for Research‬‬

‫د دغه او یا دی ته ورته عنوانونو الندی څیړنی د نړی په ټولو هیوادونو کی تر رسه شوی دی‪ .‬تر څو د خپل هیواد اقتصاد تحلیل‬
‫کړی ستونزی یی په ګوته کړی او د اقتصاد د رونق لپاره مناسبی طرحی او حل الری وړاندی کړی‪ .‬دا چی افغانستان ډیر مهم او‬
‫سرتاتیژیک موقیعت لری نو اقتصاد یی یوازی د افغانانو لپاره مهم ندی بلکی د نړیوالو قدرتونو او همسایه هیوادونو لپاره هم ډیرد‬
‫ارزښت وړ دی‪ ،‬کاربارونه د اقتصاد اساس جوړوی مهمه دا ده چی کاربارونه څرنګه رهربی شی او څنګه ورته توسعه او پرمختګ‬
‫ورکړل شی‪.‬‬

‫د څیړنی اهیمت )‪(Research Importance‬‬

‫د دی څیړنی په تررسه کیدو رسه به دولت ته دا روښانه شی چی په کاروبارونو کوم ډول مالیات وضع کړی‪.‬یعنی په کوم ډول‬
‫کاروبار کوم ډول مالیات وضع کول اړین او موثردی‪.‬همدارنګه نوموړی څیړنه د مالیاتو د زیاتوالی اغیزی په کاربارونوباندی‬
‫دولت ته روښانه کوی او دا هم روښانه کوی چی دولت باید کوم اړین ګامونه واخلی چی دکاروبار د ځواکمن کیدو لپاره اړین‬
‫دی ترڅو له یوی خوا کاروبار زیامنن نشی او له بلی خوا د دولت مالیاتی عواید دوام ومومی‪.‬همدارنګه نوموړی څیړنه به د‬
‫راتلونکو څیړونکو لپاره د رسچینی په ډول هم یوه رسچینه وی‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫دوهم څپرکی‬

‫تیرو لیکنو ته کتنه‬

‫په نایجیریا هیواد کی په ‪ ۲۰۰۶‬میالدی کال کی( د مالیاتو اغیزه په کاروبار) باندی تر عنوان الندی یوه څیړنه تر رسه شوی چی‬
‫موخه په کوچینو کاربارنو دمالیاتو د اغیزی څیړل وو‪ .‬چی په پایله کی یی دا په ډاکه شوه چی د تجارتی زیربناوو نشتون‪،‬د متویل‬
‫کمښت‪،‬د سود لوړ نرخ‪،‬اداری فساد‪،‬او همدارنګه لوړ مالیات کوچنی کاروبارونه د خنډ رسه مخ کوی‪.‬او همدارنګه دکوچنیو‬
‫کاروبارونو د رشوع کولو لپاره هم زیاتو مصارفو ته اړتیا وه رسبیره پر دی مالیاتو په دغه هیواد کی د کوچنیو کاربارونو د بقا لپاره‬
‫ډیر خنډ جوړ کړی وو‪.‬‬
‫په کاناډا هیواد کی ( د مالیاتو د ورکړی اغیزی په متوسطو او کوچنیو کاربارونو باندی) تر عنوان الندی څیړنه تر رسه شوه چی‬
‫موخه یی په متوسطو او کوچنیو کاروبارونو باندی دمالیاتو اغیزی څیړل وو‪.‬چی په پایله کی دا نتیجه تر السه شوه چی کله په کاناډا‬
‫هیواد کی د مالیاتو په کچه کی تغیر رامنځته کیږی نو له دی رسه جوخت د مختلفو اجناسو او خدماتو په قیمتونو کی هم تغیر‬
‫رامنخته کیږی‪،‬په داسی ډول رسه چی د مالیاتو اندازه په لوړه شوه نو له دی رسه به تولیدات او د تو لیداتو مصارف لوړیدل چی‬
‫له دی رسه همزمان قیمتونه هم لوړیدل او مرصف کونکی خپلی روحیی ته تغیر ورکاوه او خپل مصارف یی راکمول چی پدی‬
‫رسه خرڅالو کمیده ځکه کی د خرڅالو څخه دالسته راغلی ګټی زیاته برخه دولت د مالیاتو په ډول د کاروبارونو څخه اخیستله‬
‫او متشبثیو نشوی کولی چی خپلو کاروبارونو ته وسعت ورکړی چی بالخره د دغو زیاتو مالیاتو له وجی کوچنی او متوسط‬
‫کاروبارونه د سقوط رسه مخ شول‪.‬‬

‫په جنوبی افریقا کی په ‪ ۲۰۱۵‬م کال کی (د مالیاتو د ورکړی اغیزه د کاروبارونو په کړنو باندی) تر عنوان الندی تررسه شوه‪.‬چی‬
‫موخه یی په جنوبی افریقا کی د کاروبارونو په کړنو باندی د مالیاتو د اغیزی څیړل وو ‪.‬چی په پایله کی د مالیاتو له وجی په‬
‫کاروبارونو زیات تاثیرات واردیدل چی د مالیاتو له وجی کاربارونه له منځه تلل او ځنی یی تړل کیدل‪ .‬ځکه چی دغو کاروبارونو‬
‫ته د زیاتی مالیی په ورکولو رسه دومره عواید نه پاتی کیدل چی دوی خپل کاروبار ته وسعت ورکړی‪.‬نو ځکه ژر د سقوط رسه‬
‫مخ کیدل او د مالیاتو له وجی یی دی ته زړه نه ښه کاوه چی کاروبارونه رشوع کړی‪.‬‬

‫په ‪ ۱۹۱۹‬م کال کی( د محدوداملسولیت او سهامی رشکتونو د رسمایی په جوړښت باندی د خطر او مالیاتی توپیرونو تاثیر) تر‬
‫عنوان الندی څیړنه شوی ده او په دغه څیړنه کی دا ثابته شوی چی ټکس یا مالیه د محدود املسولیت او سهامی رشکتونو تر منځ‬
‫د رسمایی په جوړښت باندی تاثیر کونکی عوامل دی‪.‬‬

‫د کاروبار)‪ (Business‬مفهوم او پيژندنه‬

‫د برش د پیدایښت له ورځې څخه انسانان د ژوندانه د پرمخ بېولو او ښه کولو لپاره هڅه او هاند کوي‪ ،‬تر څو خپل د رضورت وړ‬
‫اجناس او خدمات تر السه کړي او خپل ژوند ته پایښت او بقا ورکړي؛ نو دا چې برشي ټولنه دغه ډول اجناسو او خدماتو ته اړتیا‬

‫‪5‬‬
‫لري مجبور دي چې ددغو اجناس و او خدماتو د ترالسه کولو لپاره يو اندازه عواید ولري چې ددغو عوایدو د تر کولو په پار کې‬
‫انسانان بېال بېل فعالیتونه رسته رسوي او ددې هڅو او کوښښونو په لړ کې د برشي ټولنې په ژوندانه کې د پام وړ بدلونونه رامينځته‬
‫شوي دي او په نتيجه کې بیال بیل کاروبارونه راټوکېديل دي‪ ،‬مثآل یو کس دی په مستقیم ډول رسه خپل شغل ځانته انتخابوي او‬
‫بل چاته په دې کې اړتيا نلري لکه‪ :‬خیاطي‪ ،‬نجاري‪ ،‬مسرتیتوب او داسې نور‪.‬‬
‫او ځینې نور کسان بیا داسې شغل ځانته انتخابوي چې يو بل شخص پورې د ده دغه فعالیتونه تړلې وي لکه‪ :‬يو کس رشکت‬
‫مالک رسه د حق الزحمې په بدل کې کار کوي او خپل عواید السته راوړي تر څو د اړتيا وړ شیان او خدمات تر السته کړي؛ د‬
‫اقتصادي ادبیاتو له نظره د کاروبار)‪ (Business‬معنا د مرصوفيت د حالت څخه عبارت دی؛ خو په حقیقت کې د کاروبار معنا‬
‫عبارت له ټول هغه کارونو څخه دي چې د اجناسو او خدماتو د تولید او توزیع پورې اړه ولري او د ګټې د السته په مقصد د‬
‫مثال په ډول يو دهقان چې پټی کري‪ ،‬يو ماهی نیونکی چې ماهی نیيس‪ ،‬يو صنعتګر چې خام مواد په نیمه يا متام شوي اجناس‬
‫بدلوي يواځنی مقصد د هغه دا ده چې هغه ګټه تر السه کړي‪.‬‬

‫د کاروبار )‪ ) Business‬تعریفونه‬
‫د کاروبار اصطالح د ډیرو لیکونکو لخوا تعریف شوی چی د ځینو څخه یی په الندی ډول یادونه کوو‪.‬‬
‫د‪L.H.Haney‬له نظره کاروبار‪ :‬له هغه انسانی فعالیت څخه عبارت ده چی د شتمنی د اماده کولو یا شتمنی د تهیه کولو او تر السه‬
‫کولو لپاره د اخیستلو او خرڅالو په ذریعی رسه تررسه کیږی‪.‬‬
‫د ‪Hunt‬او ‪ Urwick‬له نظره ‪ :‬کاروبار له هغی فعالیت څخه عبارت ده چی هغه اجناس او خدمات جوړوی او توزیع کوی یی‬
‫کو م چی د ټولنی خلک ورته رضورت لری‪،‬او د ټولنی خلک د هغه اجناسو د اخیستلو خواهش لری او د هغه جنس د قیمت د‬
‫تادیه کولو توانایی لری‪.‬‬
‫‪ R.N.Owen‬له نظره کاروبار‪ :‬ل ه هغه تجارتی ا و صنعتی فعالیت څخه عبارت ده ‪ ،‬کوم چی د ګټی د ترالسه کولو لپاره د ټولنی‬
‫خلکو ته اجناس او خدمات تهیه کوی‪.‬‬

‫په عمومي ډول ویلی شو چې د مفادو د السته راوړلو له پاره هر ډول فعالیت اختیارول کاربار بلل کیږي‪ ،‬خو دا خربه باید په یاد‬
‫ولرو چې په کاروبار کې د انسان یوازې هغه فعالیتونه شاملیږي چې د اخالقي او قانونې غوښتنو رسه سمون ولري همدارنګه د‬
‫ممنوع اجناسو کاروبار لکه قاچاق د اجناسو ذخريه کول او داسې نور‪.‬‬

‫د کاروبار خاصیت‬
‫د کاروبار معنی د ادبیاتو له نظره د مشغولتیا د حالت څخه عبارت ده‪ .‬خو په حقییقت کی د بزنس معنی عبارت له ټول هغه‬
‫کاربارونواو فعالیتونو څخه دی چی د اجناسو او خدماتو د تولید او توزیع پوری اړوند وی‪ .‬او هدف یی د ګټی ترالسته کول وی‬
‫د مثال په ډول لکه مخکې مو چې یادونه وکړه؛ یو دهقان چی پټی کری‪ ،‬یو ماهی نیونکی چی ماهی نیسی ‪ ،‬یو صنعتګر چی خام‬
‫مواد په نیمه متام شویو او متام شویو موادو بدلوی یواځینی هدف یی دا وی چی ګټه تر السه کړی چی د غه دول فعالیتونه عبارت‬

‫‪6‬‬
‫له کاروبار څخه دی رسبیره پردی د اجناسو انتقالول له یو ځای څخه بل ځای ته د انتقالونکی په واسطه هم په دغو فعالیتونو کی‬
‫شامل دی‪.‬همدارنګه د مسلکی اشخاصو لکه داکټرانو‪،‬محاسبینو‪ ،‬وکیالنو‪،‬استادانو او داسی نورو اشخاصو فعالیتونه چی د ګټی د‬
‫تر السه کولو لپاره یی تر رسه کوی هم په کاروبار کی شاملیږی‪.‬‬

‫دکاروبار اجزاوی‬
‫د کاروبار مفهوم ډیر وسیع ده او تول هغه فعالیتونه به بر کی نیسی چی د ګټی د تر السه کولو لپاره د اجناسو او خدماتو دتولید او‬
‫توزیع پوری اړه لری نو د دی له مخی د کاروبار فعالیتونه په دوه عمده برخو ویشل کیږی‬
‫‪ :۱‬صنعت)‪ :۲ ( Industry‬تجارت)‪)Commerce‬‬
‫صنعت )‪( Industry‬‬
‫د صنعت اصطالح د کاروبار هغه فعالیتونو ته اشاره کوی چی د اجناسو د استخراج او تولید پوری اړه لری‪ .‬ټول اجناس چی‬
‫استخراج کیږی‪ ،‬تولیدیږی‪،‬او یا د پروسس د مرحلی څخه تیریږی د صنعت په واسطه کیږی‪.‬‬
‫یا هم صنعت یو اقتصادي فعالیت دی چې مترکز یې خامو موادو په استخراج او تولید شوي توکو پروسس کوي چې وروستې‬
‫مرصف کونکی ته رسیږي‪،‬همدارنګه د صنعت په واسطه هغه اجناس چی د مستهلک لخوا په مرصف رسیږی چی دی ته د‬
‫مستهلک اجناس وایی تر اخری مرصف کونکی پوری رسیږی‪.‬‬
‫صنعت زیات اقسام لری چی دلته یی یوازی د یو څو نومونه ذکر کوو‪.‬‬
‫تعمیراتی صنعت‪،‬استخراجی صنعت‪،‬تولیدی صنعت‪،‬خدماتی صنعت او نور‬
‫تجارت)‪)Commerce‬‬
‫تجارت د کاروبار مهمه برخه ده چی داجناسو او خدماتو د اخیستلو او پلورلو رسه اړیکی لری او ټول هغه فعالیتونه په برکی نیسی‬
‫چی د اجناسو د یو ځای څخه بل ځای ته په انتقالولو کی تررسه کیږی‪.‬‬
‫یا هم تجارت د دوو يا ډیرو ادارو تر منځ د توکو او خدماتو تبادلې ته ویل کيږي‪،‬په دې کې معموال د ارزښت لرونکي شیانو پريود‬
‫او پلور شامل وي‪.‬‬
‫تجارت الندی دوه برخی لری‪:‬‬
‫تجارت‪،‬د تجارت رسه کومک کونکی عوامل‬

‫د کاروبار ډولونه‬
‫که چیری موږ خپل شا وخوا ته فکر وکړو نو وبه وینو چی خلک په مختلفو کارونو باندی بوخت دی‪ .‬لکه‬
‫ترکاڼی‪،‬خیاطی‪،‬معلمی‪،‬دوکانداري‪،‬مدیریت او داسی نور او د دغو کاروبارنو په مرسته خپل ژوند مخته وړی یعنی د خپل ځان‬
‫لپاره کار کوی ‪،‬خو ځینی بیا رسه له دی چی د خپل ځان لپاره کار کوی نورو ته یی هم د کار زمینه برابره کړی وی او نور خلک‬
‫یی هم په کار کړی وی چی د اقتصاد له نظره استخدام د تولید او نورو اقتصادی عواملو د پرمختګ تر ټولو سرت او لوی فکتور‬
‫ګڼل کیږی‪.‬ځکه که چیری یو څوک د دی هوډ ولری چی زه به پانګونه کوم نو یوازی په دغه فکر کولو رسه دغه شخص خپلی‬
‫غوښتنی چی د ده په زړه کی دی نشی پوره کولی بلکه د دی لپاره عمل ته رضورت دی یعنی دغه شخص باید د کاروبار د رشوع‬
‫کولو وړتیا او اراده هم ولری‪ ،‬چی د دی لپاره باید څیړنه وکړی تر څو معلومه کړی چی کوم ډول کاروبار رشوع کړی او دا معلومه‬
‫کړی چی زه کوم ډول کاروبار ښه په مخ وړلی شم‪ ،‬د کاروبار لپاره مالی منابع له کومه کړم یعنی متویل له کومو منابعو څخه وکړم‬

‫‪7‬‬
‫خپلنی پانګه او که پردی پانګه ‪،‬همدارنګه هغه توکی چی غواړی تولید یی کړی ایا دغو توکو ته په مارکیت کی تقاضا شته او که‬
‫نشته رسبیرره پر دی باید دا هم معلومه کړی چی مارکیټ کوم ډول مارکیټ دی رقابتی دی او که نه یعنی رقابت کونکی شته په‬
‫مارکیت کی او که نشته دا ټولی هغه پوښتنی دی چی یو متشبث یا کارکونکی یی د کاروبار له رشوع کولو څخه تر مخه باید‬
‫ځواب کړی ‪.‬نو د همدی لپاره هر شخص چی غواړی یوکاروبار رشوع کړی نو هغه باید د کاروبارد مختلفو ډولونو رسه اشنایی‬
‫ولری‪.‬نو ویلی شو چی کاروبار الندی ډولونه لری‪.‬د ال ښه پوهیدو لپاره مو د کاروبار ډولونه په الندی جدول کی ځای په ځای‬
‫کړی دی ‪.‬‬
‫سکتور‬

‫خدماتی سکتور‬ ‫تولیدی سکتور‬

‫هغه رسمایه ګذاری‬ ‫د رسمایه ګذاری هغه‬
‫د کارکونکو تعداد‬ ‫د کاروبار ډول‬
‫چی په تجیهیزاتو‬ ‫انداه چی په تولیدی‬
‫او خدمانی برخو‬ ‫ساحو او ماشین االتو‬
‫کی شوی وی‬ ‫شوی وی‬

‫‪1M‬‬ ‫‪2.5M‬‬ ‫‪5‬‬ ‫کوچنی‬ ‫ډیر‬

‫کاروبارونه‬

‫‪1____2M‬‬ ‫‪2.5____10M‬‬ ‫‪6___19‬‬ ‫کوچنی کاروبارنه‬

‫‪2_____5M‬‬ ‫‪5_____10M‬‬ ‫‪20_____99‬‬ ‫متوسط کاروبارونه‬

‫‪ 5M‬څخه زیات‬ ‫‪ 10M‬څخه زیات‬ ‫‪ 100‬څخه زیات‬ ‫لوی کاروبارونه‬

‫په پورته جدول کی د کاروبار ډولونه د هغوی دکارکونکو او د هغوی د سکتورونو په اساس ترتیب شوی دی ‪.‬‬
‫دا چی زمونږ د څیړنی اصلی موضوع په کوچنیو کاروبارونو راڅرخیږی ‪ ،‬نو د کاروبار د نورو ډولونو له تفصیل او وضاحت څخه‬
‫رصف نظر کوو او یوازی په کوچنیو کاروبارونو باندی بحث کوو‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫کوچنی کاروبارونه‬
‫کوچني کاروبارونه د شخيص مالکیت‪ ،‬رشاکت او پرچون فروشو په توګه تعریف شوي دي دا کاروبارونه عموماً هغه کاروبارونه‬
‫دي چې په انفرادي ډول رسه پر مخ وړل کیږي نسبت منځنیو او لویو کاروبارونو ته د تولید لږ مقدار‪ ،‬لږ کارکوونکي او لږ کلنی‬
‫عاید لري‪ ( .‬عادل او ورین‪.)۱۳۹۴ ،‬‬
‫کوچني کاروبارونه په ټیټه کچه اجناس او خدمات عرضه کوي چې په وسیله یې دسیمې دخلکو ستونزې حلیږي‪(Thomas W. .‬‬
‫)‪Zimmer and N.M, 2019‬‬
‫د هیوادونو د سوداګرۍ د قوانینو د معیار له مخې کاروبارونه په جال جال ډول راپیژندل شوي دي هر هیواد د خپلو وضع شویو‬
‫قوانینو او مقرراتو له مخې کاروبارونه تفکیک کړي دي او هر یو ته یې د تولید ځانګړي حدود او رشایط ټاکيل دي ‪ ،‬دلته به‬
‫کوچني کاروبارونه د بیالبیلو هیوادونو له نظره وڅېړو چې کوچني کاروباونه یعنې څه؟‬
‫د امریکا متحده ایاالت هغه کاروبارونه کوچني ګڼي چې د کارګرو شمیر یې لږ تر لږه ‪ ۱۰۰‬تنه وي‪ ،‬برطانیه بیا هغه کاروبارونه‬
‫کوچنی کاروبارونه ګڼی چې تر د ‪ ۲۰۰‬کم کارګر ولري‪ ،‬خاوند یې پخپله دکنټرول او سمبالښت چارې په غاړه ولري‪ ،‬د ونډو په‬
‫بازار کې نسبتاً کمه سهمیه او په بازار کې کمه پانګه ولري ‪.‬‬
‫فرانسه د خپلو سوداګریزو قوانینو له مخې هغه کاروبارونه چې د کارګرو شمیر یې تر ‪ ۱۰‬تنو کم وي ډېر کوچني او هغه چې‬
‫دکارګرو شمیر یې تر ‪ ۴۰‬تنو پورې وي کوچني کاروبارونه ګڼيل دي‪ ،‬ددې تر څنګ جاپان هیواد هغه کاروبارونه کوچني ګڼي‬
‫چې دکارګرو شمیر یې ‪ ۲۰۰‬تنه وي او نوموړی کاروبار ټوله ‪ ۵‬ملیونه پانګه ولري‪) Desai, D.V, 2011).‬‬
‫خو افغانستان بیاکوچني کاروبارونه په جال توګه راپیژين‪:‬‬
‫دصنایعو په سکتور کې هغه کاروبار چې پر کارخانه او ماشین آالتو یې ‪ ۵‬ملیونه افغانۍ او پر نورو تجهیزاتو یې تر ‪ ۲‬ملیونه افغانۍ‬
‫پانګونه کړې وي په داسې حال کې چې دکارګرو شمیر یې له ‪ ۵‬تنو څخه تر ‪ ۱۹‬تنو پورې وي کوچني کاروبارونه دي (درد‬
‫عبدالرحمن‪.)۱۳۹۴ ،‬‬

‫د کوچنيو کاروبارونو اهميت‬

‫په دې کې شک نشته چې لرې پرتې سیمې چې دښارونو او پرمختګونو څخه یې په کايف واټن کې ژوند غوره کړی دی دځانګړو‬
‫او ډیرو ستونزو رسه به الس او ګریوان وي هغه کورنۍ چې دعاید اندازه یې نا مناسبه او یا معیاري نه ده د ژوندانه د اسانتیاوو او‬
‫تولیداتو د رانیولو په برخه کې محرومې پاتې شوې دي‪ ،‬ځینې وختونه توکو او خدماتو ته ډیره اړتیا پیښیږي چې رانیول یې حتمي‬
‫وي او پرته له هغې ستونزه نه حل کیږي کله چې یوه کورنۍ ددغه توکو معیاري تولید نه يش رانیوالی نو ددې په بدل کې نسبتاً‬
‫ټيټ کیفیته جنس پیري څو ستونزه پرې حل يش (دردعبدالرحمن‪.)۱۳۹۴ ،‬‬
‫دنړۍ لویې کمپنۍ چې کوم تولیدات بازار ته عرضه کوي د هغې رانیول د منځنيو او یا کم عاید لرونکو کورنیو د توان څخه پورته‬
‫وي په دې وخت کې کورنۍ ددغه اړتیا د رفع کولو لپاره د یوه بدیل په لټه کې وي چې هغه بدیل د کوچنیو کاروبارونو په وجود‬
‫کې رامنځته کیدای يش څو دسیمې دذوق او غوښتنې مطابق اجناس او خدمات تولید او بازار ته عرضه کړي‪(Norman, 2018) .‬‬
‫کوچني کاروبارونه د اقتصادي پرمختګونو او السته راوړنو لپاره مهم عامل ګڼلی شو چې الندې نقطې یې اهمیت راښایي‪:‬‬
‫کورين لګښتونه پوره کوي‪ :‬د یوې سیمې او یو هیواد د کورنیو او داخيل لګښتونو لپاره کوچني کاروبارونه په کايف اندازه تولیدات‬
‫کوي چې د همدې تولید په وسیله د اړونده سیمې ستونزې حل کېږي د مثال په توګه په افغانستان کې دافغان بوټ جوړولو‬

‫‪9‬‬
‫فابریکه‪ ،‬سپین غر غوړیو فابریکه‪ ،‬د کوکاکوال او پیپسی دنړیوالې کمپنۍ رسه قرارداد او د هغوی دفارمولې په اساس د نوشابو‬
‫تولید او نور چې دا ټول د داخيل مرصف کوونکو لپاره یو څه قناعت بښونکی تولید کوي‪(Hitesh, 2018 .‬‬
‫د دندو فرصتونه پیدا کوي‪ :‬کوچني کاروبارونه د سیمې د خلکو لپاره د کار زمینه هم برابروي په ځانګړې توګه په لرو پرتو سیمو‬
‫کې چې د دندو کمښت هم موجود دی د یوې وړې تصدۍ لکه د بورې ميل‪ ،‬د ګوړې جوړولو یوه تصدۍ‪ ،‬د ماشومانو د لوبو د‬
‫توکو د تولید یوه کوچنۍ فابریکه کوالی يش یو څه اندازه خلکو ته مرصوفیت پیدا کړي( نیازی‪.)۱۳۹۱ ،‬‬
‫د خلکو نه استفاده کېدونکي سپام په حرکت راويل‪ :‬کله چې یو کاروبار په فعالیت پیل کوي نو ښکاره ده چې په دې کاروبار‬
‫به یوه اندازه پانګونه کیږي دا پانګونه د هغه سپام شویو پیسو څخه کیږي چې له کوم ځانګړي جریان پرته په بکسونو کې قلف‬
‫پرتې دي کله چې پرې پانګونه صورت ونیيس نوره ګټه السته راوړي او دغه د بکس په کونج کې پرتې بې حرکته پیسې داسې په‬
‫حرکت راځي چې دسپام د زیاتوايل او ټولنې ته دخیر رسولو وسیله ګرځي )‪.(Hutten, 2015‬‬
‫د یوهیواد د سیمو تر منځ د پرمختګ توازن برابروي‪ :‬په دې مانا هغه سیمې چې خپل تولید نه لري او په دې برخه کې وروسته‬
‫پاتې دي د هغو سیمو رسه چې هغوی خپل تولیدات لري یو شان کوي د بېلګې په توګه د نورستان والیت خلک خپل تولیدات‬
‫نه لري مګر ننګرهار والیت تر یوه بریده تولیدات لري او نسبت نورستان ته د خپلو تولیداتو په وسیله یو څه پرمخ تللی دی نو که‬
‫چیرته په نورستان والیت کې کوچني کار وبارونه پېل يش لرې نه ده چې اقتصادي توازن یې دننګرهار رسه یو شان يش بیا به دغه‬
‫دوه سیمې د پرمختګ په یوه مسیر رسه هم الرې او ملګرې يش دواړه به د پرمختګ په لور په یوه الره د حرکت کولو جوګه وي‬
‫)‪.(Mohammad, 2013‬‬
‫د تولید عوامل (ځمکه‪ ،‬کارګره قوه‪ ،‬پانګه) په کار اچوي‪ :‬یانې کله چې کوچنۍ تصدۍ د تولید او محصول په منظور په کار‬
‫پېل وکړي نو ښکاره ده چې د تولید د عواملو څخه به په خپل؛ خپل ځای استفاده کوي چې د تولید د عواملو څخه دغه ګټه‬
‫اخیستنه پخپله د تولید د عواملو د حرکت سبب ګرځي او په دې وسیله پرې اقتصادي پرمختګونه صورت نیيس (نیازی‪.)۱۳۹۱ ،‬‬

‫تکمیلوونکی رول اداء کوي‪ :‬کوچني کاروبارونه د لویو او پرمختللو تصدیو لپاره د یو تکمیلوونکي رول داسې اداء کوي چې‬
‫د هغوی د لویو تولیداتو لپاره کوچني توکي تولیدوي لکه د موټر په جوړولو کې بیالبیلې توکو ته اړتیا ده او یاد ټول توکي یوه‬
‫لویه کمپنۍ په یوازې ځان یا نه تولیدوي او یا یې نه يش تولیدوالی نو همدغه ځای دی چې کوچني کاروبانه خپل ارزښت ثابتوي‬
‫او د لویو کمپنیو لپاره د کوچنیو توکو په تولید رسه د تولیداتو د تکمیلوونکي رول اداء کوي ‪(Thomas W. Zimmer and N.‬‬
‫)‪.M, 2019‬‬
‫مسلکي او کالسیکو (پخوانیو) اليس صنایعو او دندو ته پراختیا ورکوي‪ :‬هغه ارزښتونه چې نوښت ته اړتیا لري او باید دوخت‬
‫رسه سمې او یو شان حرکت وکړي په هغې برخه کې همکاري کوي (درد‪)۱۳۹۴ ،‬‬
‫د کوچنیو کاروبارونو اهمیت په افانستان کې او د هغه تطبیق‬
‫د کوچنیو کاروبارونو اهمیت ښايي تاسې هم لیدلی وي‪،‬ډيری خلک کوچنیو کاروبارونو ته په کمه سرتګه ګوري‪،‬مګر د کوچنیو‬
‫کاروبارونو اهمیت او ارزښت د ددوی تر نوم ډیر لوړ دی ‪.‬چې دلته به په لنډو ټکو ورته اشاره وکړو ‪.‬‬
‫‪ ۱‬ـ د سرتو تجارتونو لپاره لپاره بنسټ او تهداب ‪ :‬کوچنې کاروبارونه کوچنې نه پاتې کیږي‪ ،‬بلکه وده کوي او په لویو تجارتونو‬
‫بدلیږي ‪ .‬د نړۍ اکرثیت لوی تجارتونه له وړو کاروبارونو راټوکیديل او په سرتو کاربارو بدل شوي دي‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪۲‬ـ مالې ازادۍ‪ :‬کوچنې کاروبارونه خپل مالکني له مايل خپلواکۍ څخه برخمن کوي او پر ځان بسیا کوي‪ .‬دوې کولی شی‪ ،‬په‬
‫خپلواک ډول عمل پریکړې وکړي ‪ .‬لکه په خپله خوښه لګښت‪ ،‬پیر او پلور‪ ،‬د کاري ساعتونو شمیر ټاکل رخصتي‪..‬‬
‫‪ -۳‬نوی پیل ‪ :‬کوم کس چې غواړي‪ ،‬تجارت وکړي مګر زیات امکانات او پانګه ونلري‪ ،‬د دوي لپاره د وړوکي کاروبار جوړول‬
‫غوره انتخاب او نوی پیل دی‪ .‬دوي کوالی يش د خپل ځانګړي استعداد ‪ ،‬نوښتګر فکر او مهارت له مخې وړوکې کاروبار ته وده‬
‫ورکړي او له دې الرې عاید ترالسه کړي‪.‬‬
‫‪ -۴‬کاري فرصتونه‪ :‬وړوکي کاروبارونه غوره کاری فرصتونه ایجاوي‪ .‬د بې کاري کچې په کمولو کې زیات او مهم رول اداء کوي‪.‬‬
‫‪ -۵‬اړیکه ‪ :‬معموال د کوچنیو کاروبارونه د کارکوونکو شمیر کم وي‪ .‬ځکه نو د دوی تر منځ اړيکه اسانه وي‪ ،‬پریکړه او تصمیم‬
‫په چټکۍ رسه نیول کيږي او تطبیق کیږي‪.‬‬
‫‪ -۶‬محيل اقتصاد ته وده ورکول‪ :‬محيل اقتصاد هغه اقتصاد دی‪ ،‬چې په یوې ځانګړې جغرافیوي سیمې پورې اړه لري‪ ،‬یو کوچنی‬
‫کاروبار چې په يوه محلې سیمه کې رامینځته کیږي‪ ،‬د هغه ځای خلکو او اقتصاد ته په مستقیم او غیر مستقیم ډول ګټه رسوي‪ .‬د‬
‫هغوی د ژوند سطحه لوړوي او اقتصاد ستونزې حلوي‪.‬‬
‫‪ -۷‬سامله سیايل‪ :‬کوچني کاروبارونه د کاروباریانو تر منځ د سامل رقابت په وده کې مهم رول لري‪ .‬کله چې په يوه ځانګړي سیمه‬
‫کې کوچنی کاروبار جوړ يش‪ ،‬نوخلک ورڅخه الهام اخيل او د تجارت د پيل لپاره د رسچينې په توګه استفاده ورڅخه کوي‪ .‬نور‬
‫خلک کاروبارونو ته مخه کوي او وده ورکوي‪.‬‬
‫‪ -۸‬اقتصادي وده‪ :‬کله چې د کوچنیو کاروبارونو له امله د هري سیمې محيل اقتصاد پیاوړی يش‪ ،‬دا په ټولنه کې د هامغه هېواد په‬
‫اقتصادي وضعیت مثبت تأثیر لري او د هياد ټوله شتمني وررسه زیاتيږی ‪.‬‬

‫په افغانستان کې د کوچنيو کاروبارونو ایجاد د الندې دالیلو له مخې مهم او د تطبیق وړ دي‬
‫‪ -１‬په افغانستان کې د اکرثیت وګړو اقتصادي وضعیت کمزوری دی او د لویو تجارتونو د رامینځته کولو وس توان‬
‫نه لري‪ .‬دا چې د کوچنیو کاروبارونو ایجاد لږه پانګه غواړي‪،‬ځکه نو هر څوک کوالی يش‪ ،‬رامينځته يې کړي‪.‬‬
‫‪ -２‬متأس فانه په افغانستان کې د شخيص کاروبارونو په برخه کې د هغو کسانو تعداد کم دی‪ ،‬کوم چې د کاروبار د تر‬
‫رسه کولو اړین مهارتونه ولري‪ .‬دا چې وړکي تجارتونه پیچيل مهارتونه نه غواړي‪ ،‬ځکه هر څوک کوالی يش په‬
‫کم مهارت یې ایجاد او مخته یويس‪.‬‬

‫)‪(Momin Mubarez‬‬

‫د کوچنيو کاروبارونو ځانګړنې‬

‫کوچني کاروبارونه چې په یوه محدوده او مالومه برخه کې د تولیداتو توان او اجازه لري د ځینو ځانګړتیاوو درلودونکي دي‪.‬‬
‫کاروبارونه عموما ً شخيص وي او د یو شخص په پانګه‪ ،‬ترصف او مدیریت باندې متکي وي (نیازی‪.)۱۳۹۱ ،‬‬

‫‪11‬‬
‫دمراتبو سلسله نه لري او که وي هم په ډيره کمه اندازه وی چی دغه دمراتبو سلسله په یوه اداره کې د دندو سطحې او د راپور‬
‫ورکولو اړیکه راښايي لکه عمومي رئیس‪ ،‬رئیس‪ ،‬آمر‪ ،‬عمومي مدیر‪ ،‬مدیر او مامور (درد‪،‬عبدالرحمن‪.)۱۳۹۴ ،‬‬
‫د تجارت خاوند د خپل کاروبار په اړه وروستی او نهايي پرېکړه کوونکی دی یانې ټولې پریکړې په یوه شخص پورې ارتباط پیدا‬
‫کوي)‪.(Desai, 2011‬‬
‫د کوچنيو کاروبارونو د تولیداتو د فعالیت ساحه محدوده ده پر دې رس بره یې رسچینې هم محدودې دي (نیازی‪.)۱۳۹۱ ،‬‬

‫څو ځانګړنې یې په الندې ډول درپیژنو‪:‬‬

‫ناپییلی او خپلواک وي ‪:‬لويې کمپنۍ د خپل جوړښت او ځانګړنو له مخې داسې وي چې څو تنه پکې رشیکیږي او سهم پکې‬
‫لري نو که چیرته د کمپنۍ په اړه کومه تصمیم نیونه او یا پریکړه کیږي په دې وخت کې به ټول رشیکان حارض وي او په پریکړه‬
‫کې به برخه اخيل خو کوچني کاروبارونه داډول نه دي دلته یو تن ټولې پریکړې نیيس‪.‬‬
‫کارګر یې د ځانګړو مهارتونو درلودونکي دي‪ :‬لکه مخکې مو چې یادونه وکړه مث ً‬
‫ال دپوزکیو او ټوکریو جوړولو لپاره په کارپوه‬
‫او ځانګړو اشخاصو ته اړتیا ده همدا ډول ټول واړه کاروبارونه ماهرو او په خپله برخه کې په کارپوه اشخاصو ته رضورت لري‪.‬‬
‫داچې دا کاروبارونه لوی نه دي نو ځکه په لوړه کچه تولیدات هم نه کوي‪:‬په همدې بنسټ ددې کاروبارونو مترکز د نړیوالو‬
‫بازارونو پر ځای په سیمه ییزو بازارونو وي)‪.(Nasir, 2010‬‬

‫د کوچنيو کاروبارونو منونې‬

‫دلته د هغو کاروبارونو څخه یادونه کوو چې د قانون او نوعیت له مخې کوچني ګڼل شوي دي‪:‬‬
‫پرچون پلورنه‪ :‬هغه پلورنې چې په کمه اندازه او د یو یو جنس پلورنه وي پرچون یې بويل لکه په یو دوکان کې د وړو وړو اجناسو‬
‫پلورل‪.‬‬
‫خدمات‪ :‬دلته موږ ټول خدمات کوچنی نه شو بللی د بیلګې په توګه باخرت هوايي رشکت په حقیقت کې یو لوی هوايي تجاريت‬
‫رشکت دی هغوی په لوړه سطحه خدمات وړاندې کوي خو د هغې په مقابل کې بیا د کوچنیو موټرو یو رشکت په ټیټه کچه‬
‫خدمات وړاندې کوي نو دغه کوچني خدمات په کوچنیو تجارتونو کې شمیرل کيږي‪.‬‬
‫ساختامين تصدۍ‪ :‬ټولې ساختامين تصدۍ کوچنۍ نه دي ځینې تصدۍ دي چې ډيرې لویې پروژې پرمخ وړي او په لوړه کچه‬
‫خدمات عرضه کوي لکه په دوبۍ کې دبرج الخلیفه ودانۍ جوړول چې دترکیې‪ ،‬برتانیې‪ ،‬امریکا او هند څخه ورته انجنیران او‬
‫کارګر راغوښتل شوي دي دا اوس وړه کمپنۍ نه ده دلته هدف یوه وړه تصدۍ ده چې واړه ودانیز خدمات وړاندې کوي‪.‬‬
‫عمده پلورنه‪ :‬په لویو مغازو کې چې کوم خدمات عرضه کیږي په حقیقت کې همدغه خدمات وړاندې کول عمده پلورنه ده د‬
‫بیلګې په توګه په اوسني عرص کې په هیواد کې جوړ شوي سوپر سټورونه‪.‬‬
‫د معامالتو د الرښوونې دفرتونه ‪ :‬هغه ادارې چې د ځمکو د اخیستلو او خرڅولو د ځمکو‪ ،‬کورونو او دوکانونو د کرايې‪ ،‬اجارې‪،‬‬
‫ګروي او خرڅون په اړه چې کوم خدمات تررسه کوي هم په کوچنیو کاروبارونو کې راځي‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫د بیمې رشکتونه‪ :‬البته دلته هم کوچنیو بیمو ته اشاره شوې ده د نړۍ په سطحه لویې بیمې په کوچنیو کاروبارونو کې نه‬
‫راځي(نیازی‪)۱۳۹۱ ،‬‬
‫تولید کول‪ :‬په دې مانا هغه تولیدات چې د نورو کمپنیو په تولید شویو پرزه جاتو تررسه يش او په اصطالح په یوه کمپنۍ کې یې‬
‫فیټنګ او پروسس ويش دا تولید هم په کوچني کاروبار کې شمیرل کیږي لکه د نوکیا کمپنۍ د خپلو ډیرو نورو کارونو له کبله د‬
‫خپلو پرزه جاتو د پروسس چارې چین ته سپارلې دي هغوی خپلې پرزې چین ته په واک کې ورکوي او هغوی ترې موبایلونه‬
‫جوړوي)‪(Norman , 2018‬‬

‫د کوچنیو کاروبارونو د رشوع کولو فرصتونه‬

‫د اقتصادی نوساناتو په مقابل کی مقاومت‪:‬دا کاروبارونه د اقتصادی نوساناتو په مقابل کی ډیر مقاوم دی هغوی د بازار د تغیراتو‬
‫په مقابل کی ژر عکس العمل ښیی او هغه د کوچنیوالی په اساس د بازار د اوضاع رسه ځان عیاروی که چیری د ټولو کاروبارونو‬
‫څخه یو هم د افالس رسه مخ شی نو د هیواد په اقتصاد باندی ډیره اغیزه نه کوی‬
‫اعظمی مولدیت او اخرتاعات‪ :‬په ننی نړی کی چی څه کاروبارونه روان دی دوی په دی هڅه کی دی چی یو د بل څخه وړاندی‬
‫شی او د دی لپاره په خپلو تولیداتو او خدماتو کی نوښتونه راولی تر څو چی رقیب یی په ورته عمل الس پوری کوی دوی تر‬
‫هغه یو قدم وړاندی تللی وی او یو بل نوښت یی رامنځته کړی وی او داسی په ترتیب رسه یی خپلو رقیبانو ته نوښت د سرتاتیژی‬
‫په مرسته ماته ورکړی وی خو دغه نوښت د همدی کوچنیو کاروبارونو څخه شوی همدا کوچنی کسان دی چی سرتی سرتی‬
‫اخرتاعاګانی لری نو په همدی اساس دا ډول کاروبارونه په اقتصاد کی د مولدیت د زیاتوالی باعث ګرځی او د اخرتاعاتو او‬
‫نوښتونو لپاره الره هواروی او په دی ډول کاروبارنو کی د کارکونکو او استعدادونو څخه اعظمی استفاده کیږی او دکارکونکو‬
‫استعدادونو ته وده ورکول کیږی هغوی هڅول کیږی چی د خپلو استعدادونو په مرسته د ارګان اهداف په ښه او اسانه الره تر السه‬
‫کړی‪.‬‬
‫د بیکاری کموالی‪ :‬بیکاری د یوه هیواد په اقتصاد باندی مستقیمی اغیزی لری په دی معنی که چیری په یوه هیواد کی بیکاری‬
‫شتون ولری په نوموړی هیواد کی د جرمونو کچه زیاته وی ساالنه عاید به یی کم وی خلک به د فقر تر کرښی الندی ژوند کوی‬
‫او داسی نوری سلګونه ستونزی به وجود ولری په همدی ا ساس دا تشبثات د بیکاری د کموالی او د یو هیواد د استختدام د سطحی‬
‫د لوړوالی لپاره ارزښت لرونکی رول لری د نړیوال بانګ د راپور ارقام ښیی چی دا ټول تشبثات د چین هیواد د مجموعی استخدام‬
‫‪۸۰‬سلنه او د افغانستان له ‪۳۵‬تر ‪ ۴۵‬سلنه جوړوی‪.‬‬
‫اسانه رشوع‪:‬د هر کار رشوع ستونزمنه وی هر فعالیت د پیل په وخت کی خورا لوی ښکاری او د رشوع کولو توان یی یویوکس‬
‫لری ځکه پښتانه متل کوی چی کاراسان خو رشوع یی ګرانه ده خو زموږ موخه دلته واضح ده موږ په دی فکر یو چی هر سوک‬
‫کولی شی چی په کم متویل او په اسانی رسه یو کاروبار رشوع کړی د هغه منجمنټ او اداره وکړی او کاروبار د بریالیتوب تر کچو‬
‫پوری ورسوی نو دغه وجه ده چی د اشخاصو لپاره د دی ټولو تشبثاتو اهمیت دا دی چی کولی شی په کمه پانګه دغه کاروبار‬
‫رشوع کړی چی د هغه کاروبار پرمختګ د متشبث په تفکر او فعالیت پوری اړه لری چی څنګه څه وخت او کوم ډول تولیدات‬
‫او خدمات خپلو مشرتیانو ته وړاندی کړی‪.‬‬
‫سامل رقابت‪ :‬اوسنی عرصی وخت د دی غوښتنه کوی چی مونږ باید په رقابت کی واوسو او داسی رقابت چی پایله یی د ښو‬
‫خدماتو وړاندی کول او د ښو تولیداتو عرضه وی په همدی اساس مونږ وینو چی نن سبا په نړی کی سرتی کمپنی د رقابت په‬

‫‪13‬‬
‫اسا س نوښتونه کوی قیمتونه د عرضی او تقاضا په اساس په ښه او سامل شکل رسه ټاګل کیږی ځکه نو په اقتصاد کی د نوښت‪ ،‬د‬
‫کیفیت ښه والی او د ښو خدماتو وړاندی کول د سامل رقابت په اساس رامنځته کیدای شی نو په همدی دلیل دا ډول تشبثات کولی‬
‫شی چی هرڅه ته الره هواره کړی‪.‬‬
‫د پورتینیو دالیلو په اساس کوچنی او متوسط تشبثات د پام وړ ګڼل شوی دی‪.‬‬

‫د کوچنیو کاروبارونو په وړاندی پراته خنډونه‬

‫دپورته یادو شویو موضوعاتو په اساس د کوچنیو کاروبارونو ډیر صفات بیان شول خو اوس د پوښتنی ځای دا دی چی رسه د‬
‫دومره مزیتونو چی کوچنی کاروبارونه لری ولی پانګوال په دی برخه کی پانګونه نه کوی؟‬
‫د دی پوښتنی په ځواب به هغه وخت ښه وپوهیږو چی د کوچنیوکاروبارونو په وړاندی له شته خنډونو او مشکالتو څخه خرب شو‪.‬‬
‫د کوچنیو کاروبارونو په وړاندی الندی خنډونه پراته دی‪.‬‬
‫دکافی متویل نشتون‪ :‬په ډیرو هیوادونو کی که کوم څوک د کاروبار په اړه فکر ولری نو ستونزمنه خربه نده چی خپله نظریه‬
‫عملی کړی ځکه یوازی څو شیبی وخت نیسی تر څو بانګ ته ورشی او د بانګ څخه د سود په مقابل کی پور تر السه کړی خو‬
‫الحمد الله زموږ د اسالم مقدس دین مونږ ته د دی کار اجازه نه راکوی تر څو د سود په مقابل کی متویل وکړو دلته د متویل لپاره‬
‫نوری منابع شتون لری چی اسالم یی د مسلامنانو لپاره غوره بولی خو دا چی زموږ هیواد د جنګ او جګړو له کبله هر څه دالسه‬
‫ورکړی دی زمونږ دولت د خپلی بودیجی متویل نشی کولی هغه بیا څنګه وکولی شی چی دکاروبارونو متویل وکړی ځکه نو‬
‫دکوچنیو کاروبارونو دمتویل دمنابعو کمبود د دی باعث شوی چی دا ډول کاروباونه په چټکی رسه وده ونکړی‪ .‬همدارنګه بانکونه‬
‫هم په ډیرو سختو رشایط و رسه پورونه ورکوی دا د دی سبب ګرځیدلی چی د پانګونی او کاروبارونو د رشوع کولو فکر لرل تر‬
‫هغه پوری بریالی کیدای نشی ترڅو چی دمتویل منابع پیدا کړی نه وی خو الحمد الله په دی ورستیو کی د اسالمی امارت مرشان‬
‫او مسولین تل هڅه کوی تر څو کوچنی کاروبارونه تشویق کړی او د دغو کاروبارونو رسه په متویل کی تر ډیره حده مرسته کوی‪.‬‬
‫د ضعیفه زیربناوو شتون‪ :‬د یو هیواد اقتصادی ‪،‬ټولنیز او سیاسی پرمختګ لپاره الزمه ده چی نوموړی هیواد د زیربناوو له اړخه‬
‫بسیا هیواد وی یا په دی معنی چی هلته لویی الری په اساسی شکل جوړی شوی وی هوایی او زمینی ترانسپورت الری روغی وی‬
‫هلته د برق‪،‬ګاز او نورو رضوریاتو لپاره منظم سیستم وجود ولری‪ ،‬ترڅو هر څوک وکولی شی په اسانی رسه خپلی تجارتی چاری‬
‫پرمخ یوسی‪ ،‬خو برعکس کله چی لویی الری خرابی وی ‪،‬برق نه وی ‪،‬هوایی ترانسپورت مشکالت ولری‪،‬د اورګاډی الری شتون‬
‫ونلری او دا سی نور مشکالت موجود وی نو په داسی حالت کی یو هیواد نشی کولی چی د اقتصادی پرمختګ او ودی څخه‬
‫برخمن شی‪.‬‬
‫په دولتی اداراتو کی زیات فساد‪ :‬هغه پرمختیایی هیوادونه چی هلته د فقر کچه لوړه وی او خلک یی دفقر تر کرښی الندی‬
‫ژوند کوی هلته د دی راز ستونزو سلنه لوړه وی هغ ه که په هره اداره کی وی اداری فساد‪ ،‬په اداراتو کی د داسی کسانو په دنده‬
‫ګامرل چی هغوی د همدی دندی وړتیا نلری‪ .‬کار اهل کار ته نه سپارل هغه ستونزی دی چی د یوه اقتصاد د الزمی ودی مخه‬
‫نیسی متاسفانه زمونږ د هیواد په ډیرو دولتی اداراتو کی پراخ فساد شتون لری د یو عادی کار لپاره په ورځو ورځو مراجعین مراجعه‬
‫کوی خو نوموړی پروسیجر یی پای ته نه رسوی په اړخ کی په ګمرکاتو کی د فساد له کبله هغه ګمرکی تعرفه چی د داخلی تصدیو‬
‫د حامیی لپاره وضع شوی ده کوم ارزښت نلری‪ ،‬ځکه نوموړی توکی د نورو توکو په نوم په ارزانه ګمرکی تعرفه باندی محصول‬
‫کیږی او په پایله کی یی هغه توکی چی د باید داخلی توکو تر قیمت لوړ وارد کړل شی نه واردیږی‪ ،‬همداسی کله چی په دولتی‬

‫‪14‬‬
‫اداراتو کی د فساد خربه کیږی ډیری ستونزی د همدی پدیدی له السه رامنځته کیږی او د پرمختګ مخه نیسی خو اوس د دغه‬
‫راز ستونزو مخه تر یوه حده نیول شوی ده او ال د ښه کیدو په لور ده‪.‬‬
‫دمسلکی کاری قوی نه موجودیت‪ :‬کله چی موږ د عربی ماملکو اقتصاد مطالعه کړو نو د دغو ماملکو اقتصاد په طبعی منابعو‬
‫والړ دی‪ .‬رسه له دی چی په عربی ماملکو کی د نورو هیوادونو مسلکی کاریګر په کار بوخت دی ‪،‬لکه په ډیری مالی شبعاتو کی‬
‫یی د هندوستان او پاکستان مسلکی کاریګر کار کوی‪،‬همدارنګه په پوځی ‪،‬نظامی ‪ ،‬سیاسی او تکنالوژیکی برخه کی یی داسی‬
‫کاریګر کار کوی چی اصلی مملکت یی عربی هیواد نه وی‪.‬نو دلته داسی سوال پیدا کیږی چی ولی عرب خپله د کارشوق نه‬
‫لری او که یی لری ولی خپله کار نه کوی ؟‬
‫د پورته پوښتنی ځواب دا دی چی په عربی ماملکو کی عرب مسلکی کاری قوه نلری ځکه نو زمینه دنورو ماملکو مسکی کاری‬
‫قوی ته مساعده شوی ده تر څو هلته کار وکړی‪،‬مسلکی کاری قوی کولی شی چی د یو هیواد اقتصاد لپاره کار وکړی او په هیواد‬
‫کی پرمختګ رامنځته کړی ‪.‬خو متاسفانه زموږ په هیواد کی جنګ او جګړو زموږ د هر څه رسه رسه کاری قوه هم له منځه یوړه‬
‫نو لویه ستونزه دا ده چی موږ مسلکی کاری قوه نلرو تر څوی فعالیتونه اجرا کړی او زموږ په ځان بسیا کولو ته رهنامیی وکړی‪.‬‬
‫دمثبت ذهنیت نشتون‪ :‬په هغه هیواد کی چی هلته جنګ وی ‪ ،‬هلته ټولی اقتصادی زیربناوی له منځه تللی وی خلک یی د‬
‫جنګ جګړو له کبله نورو هیوادونو ته مهاجر شوی وی ‪،‬په داسی حالت کی د پانګی جوړښت تشبث یو ستونزمن کار دی خو‬
‫وروسته د نړیوالی ټولنی په همکاری په افغانستان کی څه ناڅه اقتصادی فعالیتونه رشوع شول خو بیا هم زموږ د تجار‬
‫‪،‬معلم‪،‬مامور‪،‬محصل او نورو اشخاصو رسه دا ذهنیت شتون لری چی پانګونه دلته هسی د وخت ضایع او دمنابعو بی ځایه مرصف‬
‫کول دی ‪،‬خو حقیقت داسی ندی بلکه پانګونه کولی شی یو هیواد په اقتصادی ډکر کی د پرمختګونو رسه مخ کړی او ټولنه د فقر‬
‫‪،‬غربت او تنګ السی څخه وژغوری اوس چی په هیواد کی اسالمی نظام حاکم دی او په هیواد کی تقریبا نسبی امن راغلی‬
‫جنګونه ختم شوی او سولی او امن فضا په هیواد کی شتون لری نو د هیواد وګړی باید د هیواد په داخل کی پانګونه وکړی دا به‬
‫هم د هیواد په ګټه وی او هم به د پانګوال په ګټه وی ‪.‬‬

‫په افغانستان کې د کوچنیو کاروبارونو د سقوط الملونه‬

‫لومړی او سرت عامل دادی چې‪ ،‬په افغانستان کې پیلیدونکی او ایجاد کېدونکی کاروبار یوازې په میخانیکي توګه پیلیږي د عرضې‬
‫او تقاضا په بنیاد یې نه څرخوو بلکې د هامغه وخت رسه په فرصتونو او ګټې وټې رسه یې پیلوو چې اکرثه یې سیزين اړخ هم لري‬
‫تاسې به اوریدلې وي چې په کوم کلې کې یو نفر تریرش اخیستی ويو بیا یې په لومړي کال کې زیاته ګټه کړي وه نو چريته به‬
‫کیناسته نو همدا به یې ویل چې دومره ګټه مې وکړه ټولو کلیوالو همدې ګټې ته کتل نو کله چې بل کال راغلی وو نو په هر کور‬
‫کې یو تریرش والړ وو چې‪ ،‬بیا یې هامغه خپل غنم تریرش کول‪.‬‬
‫زموږ واړه کاروبارونه هم همداسې یو اړخ لري او هامغه څه یوازي د ګتې په اړه مو اوریديل وي د بازار د تقاضا او عرضې مطابق‬
‫فکر نه لرو همدا وجهه ده چې په یوه وړه نقطه کې ورته او مشابه کاروبارونه دومره زیات يش چې بیا ټول رسمایه داران مجبوریږي‬
‫چې خپل کاروبارونه د زیات تاوان له امله بند کړي‪.‬‬
‫‪ -１‬د کاروبارونو د ایجاد لپاره د یوه رهنام نه شتون‪ :‬د کوچنیو کاروبارونو لپاره د ایجاد او هڅوونې داسې منظم میکانیزم نه‬
‫دولتې کچه دې برخې ته توجه شته او نه هم خصويص سکتور کې داسې ادارې شته چې کوچنیو کاروبارونو د ایجاد لپاره‬

‫‪15‬‬
‫طرحه او زمینه برابره کړي یوازي ځینې نړیوالې اداري د کلیوايل صنعت او سوداګرۍ لپاره په پروژو يې ډول خپل لنډ مهاله‬
‫پروګرامونه پر مخ وړي چې دومره حساب وړ نه دي ‪.‬‬
‫‪ -２‬د کاري ساحې او تقاضا کم والی‪ :‬د کاري ساحې او تقاضا کم والی خپله یوه سرته ستونزه ده چې افغانستان غوندې‬
‫هیوادونه وررسه زیات مخ کیږي کوچنې کاروبارونه له ایجاد رسه سم خپل خدمات او تولیدات عرضه کوي نو مارکیټ‬
‫کې تقاضا کوونکي ډیر ژر مشبوع کیږي او بیا د همدې تولیداتو او خدماتو اړتیا نه حس کیږي کوم مارکيټ ته چې دوی‬
‫الس رسی لري هغې کې تیار ددوي تولیدات پراته وي او له لدې مارکیټ پرته ی بل ځای ته د انتقال او لیږد لپاره رسمایه‬
‫او بازار موندنې ته د زیاتو پیسو د نشتون له امله نه يش کولی وړاندې کړي‪.‬‬
‫‪ -３‬د افرادو په ملنځه تلو رسه کاروبارونه هم له منځه ځي‪ :‬دا دلیل نه یوازي په افغانستان کې دی بلکې په نورو هېوادونو کې‬
‫هم یو دلیل ګڼلی شو خو په افغانستان کې یې د واقع کیدو زمینه زیاته برابریږي دا ځکه چې واړه کاروبارونه اکرثه د کورنیو‬
‫د مرشانو په مرشۍ را پیل او خپله پکې په کار بوخت وي کله چې همدا کارکن معیوب یا مړ يش نو بیا یې د همدې‬
‫کاروبار د چلولو څوک نه وي که چیرته وي هم هغسې یې پر مخ نه يش وړلی او هتمن ترې سقوط کیږي‪.‬‬
‫‪ -４‬تر السه شوې پیسې پر ځان مرصفول‪ :‬په افغانستان کې د وړو کاروبارونو مالکین ډیر ژر خپله تر السه شوې ګټه په‬
‫کور‪،‬موټر او بل اوده باندې لګوي ډیر کم کاروباریان دي چې خپله تر السه شوي ګټه بیرته په همدې کاروبار باندې‬
‫لګوي مخکې یادونه وشوه چې واړه کاروبارونه باید همداسې واړه پاتې نشې بلکې په سرتو او خدماتې کمپینو بدل او بیا‬
‫رسمایه يش دا په ګذارۍ رسه بدلیږي او پر مخ تللی يش‪.‬‬
‫‪ -５‬له حده زیات پرمختګ نه کنرتولول‪ :‬تاسې به لیدلې وي چې ځینې کوچنې کاروبارونه په ناځاپې ډول پرمختګ وکړي‬
‫فروشات یې زیات او په مارکيټ کې د ښه نوم له امله مشهور يش خو دا حالت بیا د کافې تجربې او مدیریت نه شتون له‬
‫امله ګډوډ او له منځه الړ يش یا په اصالح الره ترې ورکه يش‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫مالیات‬

‫مالیه په افغانستان کې پنځه زره کلن غیر رسمي تاریخ لري‪ .‬چې دوه سوه او پنځوس کاله دمخه د لومړي ځل لپاره په رسمي ډول‬
‫د احمدشاه بابا په وخت کې د دیوان بیګي په نامه یوه ادراه جوړه شوه چې اوسنی نوم یې د مالی وزارت څخه عبارت دي‪.‬‬

‫دمالیاتو لغوی پیژندنه‬

‫مالیه یوه عربی کلمه ده چی د مال څخه اخسیتل شوی او مال هغه څه ته وایی چی انسان ورته رضورت لری او تل یی د السته‬
‫راوړلو لپاره هڅه کوی ‪ ،‬د یادی کلمی څخه په پښتو او دری ژبو کی هم استفاده کیږی او په التینی ژبه کی ورته د (‪)finance‬‬
‫کلمه کارول کیږی په داسی حال کی چی د مالیی کلمه ( ‪ )finance‬پوره مفهوم نشی افاده کولی د(‪ )finance‬کلمه د(‪)fines‬‬
‫دکلمی څخه اخیستل شوی ده چی د پای یا اخر معنی ورکوی او په حقوقی لحاظ د (‪ )fines‬کلمه دمعامالتو تررسه کولو ته هم‬
‫وایی او همدارنګه د دولتی عاید د السته راوړلواو مرصفولو لپاره هم استعامل شوی ده او (‪ )finance‬د دوو کلمو څخه جوړ شوی‬
‫دی چی یوه یی(‪ )fin‬اوبله یی (‪ )ance‬کلمیه چی د یو مقدار پیسو د تادیه کولو معنی ورکوی ‪.‬‬
‫نو ویلی شو چی دمالیی کلمه په دوه مفهومو رسه استعاملیږی‪ ،‬یو د فاینانس په مفهوم او بل د ټکس په مفهوم رسه چی په الندی‬
‫ډول یی تر مطالعی الندی نیسو‪:‬‬
‫الف‪ :‬دمالیی کلمه د ټکس په مفهوم رسه‪:‬‬

‫ټکس د پیسو له یو معین مقدار څخه عبارت دی‪ ،‬چی د یو ټاکلی فیصدی له مخی اخیستل کیږی‪.‬‬
‫مثال که دارایی ځمکه وی نو د ځمکی مالیه د ټاکل شویو اصولو له مخی اخیستل کیږی‪.‬‬
‫ب‪ :‬دمالیی کلمه د فاینانس په مفهوم رسه‪:‬‬

‫فاینانس د پیسو له تدارک څخه عبارت ده‪،‬چی د ځانګړو موخو لپاره د مالیی د علم مطابق صورت نیسی‪.‬‬

‫د مالیی اصطالحی تعریف‪:‬‬

‫مالیه په اصطالح کی د هغه اجباری ورکړی څخه عبارت ده چی خلک یی د دولت د مصارفو د متویل په خاطر د دولت د غیر‬
‫مستقیمو خدمتونو په بدل کی دولت ورکوی‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫د اقتصاد پوهانو له نظره دمالیې تعریفونه‬
‫دیوې اجباري ورکړې له یوه ډول څخه عبارت ده ‪ ،‬چې د یوه ټاکيل خدمت په موخه وي‪ .‬یا په بل عبارت له یوې اندازې پیسو‬
‫څخه عبارت دي ‪،‬چې خلک او دولت يې د عامه خدمتونو د تررسه کولو او د خپلې ټولنې د پرمختګ لپاره ورکوي‪( .‬قاری محمد‬
‫حلیم ‪ ،۱۳۹۲،‬دمالیی پیژندنه)‪.‬‬
‫د منطقي مفهوم له مخې مالیه د هغې فداکارۍ څخه عبارت دي‪،‬چې خلک هغه دولت د وظیفو د ممکن کولو په منظور په غاړه‬
‫اخيل(ارسطو)‪.‬‬
‫د بیمي د تیوري له مخې هوپرس روتیک له خوایې هم تصدیق شویدی‪ ،‬دا وایې چې مالیه د هغې جایزي څخه عبارت ده‪ ،‬چې د‬
‫دارايئ د حامیت په بدل کې د افرادو څخه اخیستل کیږي‪ (.‬هوپرس روتیک)‬
‫د قرارداد د تیوري له مطابق چې د هغې څخه روسو او مونستکو هم دفاع کړیده‪ .‬افراد باید د هغو خوندونو په بدل کې مالیه ورکړي‬
‫چې ددې دولت څخه یې السه ته راوړي‪.‬‬
‫د مسیحیت د فلسفې له مخې مالیه مانا له ګناه څخه پرته یوه غال ده‪ .‬دغه نظریه د توماسفون اکوین له خوا ارایه شویده‪.‬‬

‫د مالیاتو ورکړه عبارت له هغې برخې څخه ده‪ ،‬چې دولت يې د خپلو ځانګړو خدمتونو د تررسه کولو په مقابل کې د ریښتینو‬
‫ورکړو له شتمنۍ او السته راوړنو څخه او یا د رشکتونو له خصويص افرادو او اشخاصو څخه په مستقیم او یا غیر مستقیم ډول غالباً‬
‫د بازارونو له الرې د غیرمستقیمو مالیاتو په بڼه ترالسه کوي‪ .‬دغه ټکی باید په پام کې ونیسو چې په پرمختللو هیوادونو کې د مالیې‬
‫ورکړه پويل اړخ لري‪ .‬خو باید وویل يش چې یوازې په وروستیو لسیزو کې د مالیې اخیستنه دپیسو له اخیستنې رسه عمومیت‬
‫موندلی دی او له هغو څخه په مخکنیو کلونو کې دمالیې ورکړه په غیر پويل بڼه دود درلود؛‬
‫مثال د فرانسی بزګرانوتر ‪ ۱۳۳۶‬کال پورې خپلې مالیې د تعمیراتو د جوړولو او ترمیمولو په ډول اداء کولې‪ .‬اما نن ورځ څرنګه‬
‫چې تخنیکي وسایل او مډرن اخرتاعات منځته راغيل او ډیری یې د انساين او برشي ځواک لخوا کارول کیږي نو له همدې امله‬
‫د مالیې رانیونی یوه پويل بڼه ځانته غوره کړی ‪( .‬قاری محمد حلیم ‪ ،۱۳۹۲،‬دمالیی پیژندنه)‪.‬‬
‫مالیه یو لرغونی او اوږد تاریخ لري؛ مثالً‪ :‬مرصیانو به د جګړې‪ ،‬تعمیراتو او د عامه اړتیاوو د رفع کولو او د دوی د لګښتونو مالیه‬
‫به یې زیاتره په جنيس او خدمايت ډول ادا کوله‪ .‬له میالد څخه شپږ پیړۍ مخکې ځینې نښې نښانې شته چې مالیه په مختلفو ډولونو‬
‫رسه ښیي‪ .‬په لرغوين یونان کې هم یو ډول مالیه موجوده لګښت ؤ‪ ،‬چې په مرص کې یې له مروجه مالیې رسه ډیر توپیر درلود‪،‬‬
‫ځکه چې په یونان کې د دریاب لګښت ډیر کم ؤ‪ ،‬چې زیاتره یې د مال کانو یا قوانینو له لګښتونو څخه تادیه کیده او لرغونو‬
‫رومیانو بیا له هغو هیوادونو څخه مالیه اخیسته‪ ،‬چې د دوی تر الس الندې وو‪.‬‬
‫په ایران کې د ساسانیانو په دوره کې یو څه مالیاتو شتون درلود‪ .‬لنډه دا چې د مالیې د ادا کولو ډول له پیل څخه په دې ډول و‪.‬‬
‫دبرش له ټولنیزو جوړښتونو څخه موجود ؤ‪ .‬اما د وخت په تیریدو رسه د دولت د دندو په ټاکلو او د علم او تخنیک په پرمختګ‬
‫رسه د مالیې د ورکړې او اندازې ځانته بیالبیل ډولونه غوره کړي وو‪.‬‬
‫(قاری محمد حلیم ‪ ،۱۳۹۲،‬دمالیی پیژندنه)‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫د مالیاتو ډولونه‬
‫مالیات به دوه ډوله دي‪.‬‬
‫‪:۱‬مستقیم مالیات‬
‫‪:۲‬غیر مستقیم مالیات‬
‫مستقیم مالیات‬
‫مستقیم مالیات هغه مالیاتو ته ویل کیږی چی د خلکو څخه د هغوی د فعالیت او او ملکیت په اساس اخیستل کیږی‪.‬‬
‫يا هم مستقیمه مالیه هغه مالیه ده چې د مالیې ورکوونکي پیژندل کیږي‪ ،‬په بل عبارت دا ویل کیدی يش چې دا مالیه د مودي پر‬
‫بنسټ یې د ملکیت مالیه او د عایداتو مالیه ده‪.‬‬
‫یا‪ :‬مستقیمې مالیې هغو مالیاتوته ویل کیږي‪ ،‬چې پرته له واسطې او له هغه فهرست رسه سم چې د جمع جز جدول نومیږي‪ ،‬موندل‬
‫کیږي ‪.‬په یاد شوي فهرست کې له اشخاصو څخه د هر یوه د نامه په مقابل کې هغه مبلغ‪ ،‬چې د یوه شخص په واسطه مستقیام باید‬
‫ي‪ ،‬نو ځکه خو شتمن اشخاص له‬
‫دولت ته ورکړل شوي وای‪ ،‬معین او مشخص شوي او له شتمنو اشخاصو څخه اخستل ش ًو ً‬
‫تحصیل دارانو څخه د مالیې رسه مستقیام مخامخ شوي او خپله مالیه ادا کوي او په مقابل کې داسې سند چې د ده د مالیې په‬
‫داللت کوي‪ ،‬ترالسه کوي‪ .‬رس بیره پردې مستقیمې مالیې همیشه له هغو عوایدو څخه چې په منظمه توګه رسه په معینو‬
‫ً‬ ‫ورکولو‬
‫زمانونو کې د افرادو عاید ګرځي وضع کیږي او دهغوی وړاندوینه اسانه او امکان نه منونکې ده ‪.‬‬
‫د مستقیمو مالیاتو ډولونه ‪:‬‬
‫‪ -１‬په عایداتو مالیه ‪ :‬که تاسې په افغانستان کې د عاید رسچینه لرئ‪ ،‬تاسو باید د عاید تر السه کولو لپاره مالیه ورکړئ‪ .‬ددې‬
‫هدف لپاره‪ ،‬تاسو باید د ټاکل شوي نیټې په اوږدو کې خپل مالیه بیرته وسپارئ او خپله مالیه په وخت او ټاکلې مودې کې‬
‫تادیه کړئ‪ ،‬او همدارنګه طبیعي او قانونې اشخاص چې د مالیې تابع دي باید د خپلې ګټې او زیان بیانات په اعالمیې کې‬
‫وسپاري ‪.‬‬
‫د عایداتو د مالیې ډولونه عبارت دي له‪:‬‬
‫د کرنې او څارویو د مالدارۍ د عایداتو مالیه‪ :‬په دې ډول مالیاتو کې هر ډول کرنیز فعالیتونه شامل دي‪ ،‬په شمول د څارویو‬
‫پالنه‪ ،‬بڼوالۍ‪ ،‬د مچیو ساتنه او داسې نور‪ ،‬چې د مالیې څخه معاف دي‪.‬‬

‫‪ -２‬د امالکو د عایداتو مالیه‪ :‬د کرایې او ملکیت لیږد څخه عاید چې د ټول کرایې مقدار ‪ ۲۵٪‬کمولو وروسته به د استهالک‬
‫لګښتونو په توګه شامل يش‪.‬‬
‫‪ -３‬د سوداګریزو عایداتو مالیه ‪:‬د هغو خلکو عاید چې په سوداګریزو او خدمايت کارونو کې بوخت وي‪ ،‬د لګښتونو له کمولو‬
‫وروسته د توکو یا خدماتو د ټول پلور په بڼه‪ ،‬چې د مالیې اعاملیې پر بنسټ وي چې ګټه اخیستونکي باید د مالیې چارو ته‬
‫وسپاري‪.‬‬
‫‪ -４‬په عایداتو مالیه ‪ :‬غیر دوامداره عاید لکه انعامونه او وړیا معاملې چې د تادیې مقدار د عاید ډول پورې اړه لري توپیر لري‪.‬‬

‫غیر مستقیم مالیات‬

‫غیر مستقیم مالیات هغه مالیاتو ته ویل کیږی چی له یوه شخص څخه نه اخیستل کیږی‪.‬لکه ګمرکی محصول‬

‫‪19‬‬
‫یا‪ :‬غیر مستقیمې مالیې له هغه ډول مالیې څخه عبارت دي‪ ،‬چې د اجناسو په قیمت او په اقتصادي کالیو وراضافه شوې وي او‬
‫مستهلکین یې د اخستنې پر مهال دولت ته ورکوي‪ .‬د مستقیمو مالیو په اخیستنه کې د دولت موخه دا ده‪ ،‬چې د خلکو له اوږو‬
‫څخه د غیر مستقیمو مالیو بار کم کړي‪ .‬په تیرو دورو کې غیر مستقیمې مالیې له مستقیمو مالیو څخه مهمې وې ‪،‬ځکه چې‬
‫غیرمستقیمې مالیې د تجاريت مالونو له پلور څخه اخستل کیږي‪ .‬د غیر مستقیمو مالیو ورکول په غیر محسوس ډول رسه تررسه‬
‫کیږي‪ ،‬یع نې د جنس پلورنې پر مهال مالیې پرهغه اضافه کیږي او له اخستونکي څخه اخستل کیږي‪ .‬غیر مستقیمې مالیې په هیڅ‬
‫وجه له دفر رسه دجمع برخه نه ده په هغو شیانو پورې تعلق نیيس‪ ،‬چې د هغه حقیقي څښنت د مالیو د حصول پر مهال مشخص او‬
‫معلوم نه وي‪.‬‬
‫د غیر مستقیم مالیاتو ډولونه ‪:‬‬
‫‪ .1‬د وارداتو مالیه‪ :‬هغه مالیه ده چې په توکو باندې د محصوالتو او سوداګریزې ګټې په توګه وضع کیږي‪ .‬دا ډول مالیه د‬
‫کورنیو تولیدونکو د مالتړ په موخه لګول کیږي او دا ځکه چې واردايت توکي زموږ لپاره ګران دي‪.‬‬
‫‪ .2‬د مرصف مالیه ‪ :‬په دې ډول غیر مستقیم مالیه کې‪ ،‬پیرودونکي هغه یو محصول اخيل‪ ،‬کوم چې هغه د یو ځانګړي‬
‫محصول څخه ډیر مالیه ورکوي‪ .‬توکې لکه سګریټ او پطرول ورته ګڼل کېږي‪.‬‬
‫د مستقیمو او غیر مستقیمو مالیاتو ډولونو توپیرونه‬
‫‪ -１‬د مالیې د تادیې په طریقه کې د غیر مستقیم مالیاتو او مستقیمو مالیاتو تر منځ توپیر‪ :‬د غیر مستقیم مالیاتو او مستقیم‬
‫مالیاتو تر منځ لومړی توپیر د ددې دوه ډوله مالیاتو طبیعت دی‪ .‬ځکه مستقیمه مالیه د رشکت له عایداتو او د فرد له‬
‫شتمنیو څخه راټولیږي‪ ،‬په داسې حال کې چې غیر مستقیم مالیه د محصول له مرصفوونکي څخه راټوليږي او تولید‬
‫کونکی د منځګړی په توګه مالیه راټولوي او دولت ته یې سپاري‪.‬‬
‫‪ -２‬په لیږد کې د غیر مستقیم او مستقیمو مالیاتو تر منځ توپیر‪ :‬د غیر مستقیم مالیاتو او مستقیم مالیاتو تر منځ بل توپري دا‬
‫دی چې په مستقیم مالیه کې د مالیاتو بار له یو شخص څخه بل نيش لیږدول کیدی او مالیه ورکونکی باید خپله مالیه‬
‫ورکړي‪ ،‬مګر په غیر مستقیم مالیه کې د مالیاتو بار په اسانۍ رسه له یو کس څخه بل شخص ته لیږدول کیږي‪ ،‬د‬
‫بیلګې په توګه‪ ،‬کله چې پرچون پلورونکی یو محصول په یو کس پلوري مالیه د پیرودونکي یا د محصول وروستي‬
‫مرصف کونکي له خوا ورکول کیږي‪.‬‬
‫‪ -３‬مستقیم مالیه یو لوی شمیر خلک پوښي او هر هغه څوک چې یو محصول یا خدمت ترالسه کوي چې مالیې تابع‬
‫وي‪ ،‬د هغه محصول مالیه ورکوي چې په وروستي قیمت کې اضافه کیږي‪ .‬مګر په مستقیم مالیه کې یوازې د خلکو‬
‫یوه برخه پوښل کیږي‪ .‬ځکه مستقیم مالیه د شخص د عاید له مخې راټولیږي‬

‫اخر کې ویلی شو چې مالیه یو ډول لګښت دی چې د یو شخص په معاش‪ ،‬د کار څخه ګټه‪ ،‬یا د دولت لخوا په ځینو توکو‬
‫او اجناسو باندې لګول کیږي‪ .‬له دې طریقې څخه تر السه شوې پیسې د عامه او عامو اړتیاوو د متویل لپاره او همدارنګه د‬
‫مختلفو دولتې لګښتونو او پراختیا لپاره کارول کیږي‪ .‬د دې ډول کار رسه د مرستې لپاره‪ ،‬خلک باید د مالیې له تیریدو څخه‬
‫ډډه وکړي او خپل مالیه په وخت او ټاکلې شوې موده کې ورکړي‪.‬‬
‫دمحصوالتو مالیات‬

‫‪20‬‬
‫مالیې د عایداتو محصول دی او هغه اشخاص چې دغه عایدات ورکوي‪ ،‬مالیه ورکوونکي نومول کیږي‪ .‬دغه عواید د دولت او یا‬
‫هم د ښاروالی مربوط دي‪ .‬وجه د یاد شوې مالیايت په خاصیت کې تغیر نه پیدا کوي‪.‬په دواړو صورتونو کې یې خپل اساسيتوب‬
‫او قانوين والی د هیواد په قوانینو کې حایز وي‪.‬په بین املليل رسنیو کې دمالیاتو او محصوالتو په اړه ډیر تعریفونه یاد شوي دي‬
‫‪.‬اما د کتاب لیکونکي په عقیده‪ ،‬د هغو اسانه او ساده تعریف په الندې ډول دي ‪.‬‬
‫مالیه یو ډول ورکړه او عایدات دي چې یوازې د یوه هیواد د منابعو اسايس عواید دي ‪.‬دعمومي لګښتونو د تر رسه کولو لپاره‬
‫حکومت هغو ته اړتیا لري‪ ،‬دغه حصه د آيب او للمي ځمکو په مالیو پورې اړه لري او همدا راز په مال‪ ،‬څارویو او نورو اضايف‬
‫اسبابو پورې اړوندیږي‪ .‬محصول یو ډول عایدات دي‪ ،‬چې د هیواد له بنسټیزو منابعو څخه ګڼل کیږي او هیواد د عمومي لګښتونو‬
‫د اکامل لپاره رضورت لري‪.‬‬
‫اما په عین وخت د یوه ډول خدمت په توګه محسوسیږي‪ ،‬چې هیواد يې د محصول ورکوونکي لپاره اجرا کوي‪ .‬په دې برخه کې‬
‫پستې‪ ،‬تیلګراف محصول‪ ،‬د معابرو محصول او دځینو اسنادو محصول لکه قباله‪ ،‬حجت وکالت او داسې نور چې وثیقه نومیږي‪.‬‬
‫د ُ‬
‫د ورکړل شوي محصول او مالیې په اړه بیلګې د پورتنیو دوو جملو لپاره بس دي ‪.‬‬
‫که چیرې د مال او څارویو عایدات په مثال کې را واخلو ډیر زر کیداي يش‪ ،‬درک يش‪ .‬چې دغه عاید یوازې د هیواد د اړتیاوو‬
‫د رفع کولو لپاره او د مجموعي الزمه لګښتونو د تکمیل په موخه چې په پورته کې د عمومي لګښتونو په نامه نومول شوي دي او‬
‫په نقدي ډول اخستل کیږي‪ ،‬دغه په مالیې پورې اړوندیږي‪ .‬که چیرې نور عایدات په مثال کې راوړو‪ ،‬لکه د معابرو عایدات‪ ،‬وبه‬
‫وینو چې د پیسو ورکړه په داسې مهال کیږي‪ ،‬چې هیواد یې په مقابل کې زموږ لپاره د هغه سړک ساتنه او حفاظت وکړي‪ ،‬چې‬
‫پستې محصول هغه وخت مونږ ورکوو چې هیواد زمونږ‬
‫پستې په محصول کې یانې د ُ‬
‫مونږ ورباندې تیریږو او راتیریږو‪ .‬همدا راز د ُ‬
‫د لیکونو د لیږلو هغه خپل مقصود او مرجع ته خدمت تررسه کوي‪ .‬همدغه ځای دی چې دغه برخه په محصول پورې اړوندیږي‪.‬‬
‫لنډه دا کوم ترشیحات چې پورته ذکر شول په داسې ډول واضح کیږي‪ .‬یانې مالیه په کيل ډول رسه یو ډول ملکفیت دی‪ ،‬که‬
‫چیرې مکتوبونه رسیږي‪ ،‬نو د پستې محصول به نه ورکوي او که څوک له جادې څخه تیر نه يش‪ ،‬نو هیڅ څوک به له تاسو څخه‬
‫د تېریدو محصول نه اخيل‪ .‬ا ّما د مالیې او محصول تر منځ اصيل توپیر تر هغې قاعدې پورې منحرص دی‪ ،‬چې پورته یې ترشیح‬
‫وشوه‪ .‬یانې د حق الزحمې محصول هغه ځانګړنه ده چې حکومت يې په خپله موقع له ستاسو څخه غواړي‪.‬‬
‫په هغه صورت کې چې بااملقابل مالیه د هیڅ کوم یوه ځانګړي خدمت درلودونکې نه وي‪ ،‬د عمومي لګښتونو د اړتیاوو د تکمیل‬
‫لپاره تأسیس شوي وي‪.‬‬

‫د مالیاتو رضورت‬

‫دا یو تشکیل شوي ټولنې د نظم او اداري حفاظت لپاره د یو شمیر سازمانونو موجودیت حتمي او رضوري امر ګڼل کیږي‪ .‬چې دغو‬
‫سازمانونو کې اداري سازمانونه‪ ،‬دفاعي‪ ،‬او همدارنګه اقتصادي سازمانونه شامل دي‪ .‬دغه سازمانونه په مجموعې ډول د یو هیواد د رامنځ‬

‫‪21‬‬
 ‫شوي او منظمي ټولنې د حکومت اساس جوړوي‪ .‬حکومت په خپل وار رسه د یو شمیر وظایفو د اجرا کولو لپاره یوه اندازه مصارفو ته‬
‫رضورت پیداکیږي‪ .‬چې د مجموعې مصارفو په نوم یادیږي ‪.‬‬

‫دولت ددې اهدافو د پوره کولو لپاره مجبوره او مکلف دی چې د هیواد افرادو او مسساتو څخه یوه څه اندازه عایدات السته‬
‫راوړي‪،‬یعنې هغه عایدات چې دولت یې د خلکو او مسساتو څخه السته راوړي د عمومې عوایدو په نامه یادیږي‪.‬‬

‫د عمومې اهدافو په ټاکنه کې او همدانګه د عمومې عوایدو په وسیله ددغو اهدافو تأمینول په حقیقت کې د عمومې مالې د علم اساس‬
‫تشکیلوي او همدارنګه د مالی په علم کې ددې چارو رسته رسولو لپاره چې څومره عایدات السته راځي او کوم چې یې په مرصف‬
‫رسیږي د بحث او مطالعې الندې نیول کیږي‪ .‬همدارنګه واضح ده چې دولت د خپلې بقا او حاکمیت د دوام لپاره عواید او مصارفو ته‬
‫رضورت لري‪ .‬که چیری دولت عواید السته رانه وړي نو په هغه صورت کې به د دولت بقا نا ممکنه وي‪ .‬دغه راز که چیرته مصارف د‬
‫عوایدو په نسبت اضافه يش نو دولت به د اقتصادي مشکالتو رسه مخامخ او هم ویلی شو چې شاید د دولت سقوط سبب يش ‪.‬له دغه‬
‫امله ویالی شو چې عامه مالیات د دولت مايل اساس تشکیلوي څرنګه چې دولت د خلکو څخه مالیه راټولوي نو دغه مالیه د خلکو د‬
‫نیستی او نابودۍ سبب نه ګرخي‪ .‬بلکه او هوساینه هغه وخت ښه تامین کیدای يش چې دولت د خپلو لپاره د ژوند ښه وسایل برابر کړي‬
‫او بیا دولت ددغه خدماتو په مقابل کې د هغوې څخه سامله او درسته مالیه تر السه کړي‪.‬تر څو د هیواد د هوساینې په الره کې مرصف‬
‫او ورڅځه استفاده ويش‪ .‬څومره چې د دولت به اوږو بارونه اضافه کیږي په هامغه اندازه د عمومې مالیاتو راټولولو ته اړتیا ډیره او د‬
‫هغي اغیزمنتوب د ټولنې د افرادو په اقتصادي ژوند کې زیاتیږي‪.‬‬

‫که چیرته د تیرو ټولنو تاریخ مطالعه کړو وبه لیدل يش چې په ټولنو کې د دولتونو او حکومتونو سیايس دندې یواځې او یواځې د دولت‬
‫د دفاع پورې مربوط وي په دې ډول د دولت دندې یو د بل پسې زیاتيږي‪ .‬لکه د ‪ ،‬الروجوړنه‪ ،‬ساختامنونه ‪،‬فرهنګي او تعلیمي او دیته‬
‫ورته نورې چارې د دولت غاړې ته لویدلې دي ‪.‬‬

‫د شلم ي پیړۍ په ملړي رس کې د دولت په اوږو ځینې نور مکلفیتونه هم ور زیات شول لکه د وزګارتیا رسه مبارزه‪ ،‬اقتصادي پرمختیا ته‬
‫تیزوالی ورکول او د پويل نورم مخنیوی کول‪ .‬د مايل سیستم له یوې خوا د دولتونو لپاره د سیاسې او ټولنیزو چارو د رسته رسولو لپاره ښه‬
‫وسیله ګڼل کیږي او د بلې خوا د اقتصادي ژوند د ښه وايل لپاره دولت ته د مداخلې زمینه برابر وي‪.‬‬

‫د ټولنې مالیاتې روحیه‬

‫څ رنګه چې یادونه وشوه مالیايت عاید د دولت د عاید د منابعو له هغو مهمو عایداتو څخه ګڼل کیږي‪ ،‬چې د افرادو او مؤسسې یې د‬
‫دولت هغو درنو مسؤلیتونو ته په پام رسه د خپلې شتمنۍ او عاید یوه برخه د دولت د مايل وظایفو د تأمین لپاره ورکوي‪ .‬د یوې ټولنې د‬
‫افرادو د همکارۍ میزان د دولت له دستګاه رسه او د هغوی متایل مالیاتو په داوطلبانه ورکړې د رسه له یوه لوري د ټولنیزې ودې درجه‬
‫او له بل لوري د دولت د دستګاه په نسبت د هغوي د خوښ بینۍ او د باور په میزان پورې تړاو لري‪ ،‬یوې ټولنې په غړو د باور او اعتامد‬
‫ایجاد او مساعده روحیه د څو رشایطو د شتون مستلزم ده‪ ،‬چې د هغوی د ټولو په رأس کې د موندونکو مالیو برابروالی او د مايل ادارو د‬
‫دستګاوو د مکلفیتونو انجام او د دولتي لګښتونو سموالی دی‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫خلک باید دا باور پیدا کړي چې د مالیو وضع او حصول یو داسې ترتیب دی‪ ،‬چې هر څوک خپله عادالنه برخه اداکوي او که چريې‬
‫دغه احساس په افرادو کې عمومیت پیداکړي چې ځینې د هغوې د ډیرې شتمنۍ او عاید رسه نسبتا لږې مالیې اداکړي او یا پرته له کوم‬
‫موجب څخه له لوړو معافیتونو څخه برخورداره يش‪ .‬د ټولنې د مالیې ورکړې روحیه تضعیفیږي‪ .‬د افرادو د مالیې ورکړې ځانګړنې‪ ،‬که‬
‫په شتمنیو او یا فقیرو هیوادو کې وي‪ ،‬د هغوي ځانګړنې په دې زمینه کې متفاوتې دې‪.‬‬

‫د ساري په توګه ممکن‪،‬چې ایراين‪ ،‬ایټالیوي یا فرانسوي رشیف تجاران او صنعت کاران د خپلې مالیايت اظهار نامې په تنظیم کې د‬
‫امانت او صداقت رعایت وکړي‪.‬‬

‫دریم څپرکی‬
‫د څیړنی میتودو لوژی)‪(Research methodology‬‬
‫د څيړنی ډیزاین)‪(Research Design‬‬
‫په لوګر والیت کی د کوچنیو کاروبارونو په وړاندی د مالیاتو اغیزی تر عنوان الندی چی کومه څیړنه تر رسه شوه دا یوه ډیره مهمه‬
‫او با ارزښته څيړنه ده د نوموړی څيړنی لپاره لومړی الس معلومات د پوښتنلیک رسوی په اساس راټول شوی دی تر څو معلوم‬
‫شی چی په لوګر والیت کی مالیات په کوچنیو کاروبارونو باندی څه تاثیرات لری ‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫د دغو معلوماتو د تحلیل لپاره د ( ‪ )Microsoft Excel‬څخه کار اخیستل شوی او معلومات ورباندی تحلیل شوی دی دغه څیړنه‬
‫په لوګر والیت کی یوازی پر کوچنیو کاروبارونو باندی متمرکزه ده په دغه څیړنه کی د ( ‪)Simple size calculator‬څخه استفاده‬
‫شوی همدارنګه په دغه څيړنه کی د غیر احتاملی منونه ګیری یا ( ‪ )None probability Sampling‬منونی اخیستنی له میتود او‬
‫(‪ )Convenience Sampling‬له تخنیک څخه استفاده شوی ده ‪.‬‬

‫د څیړنی جوړښت‬
‫نومړی څيړنه یوه ګډه څیړنه یعنی هم کمی معلومات پکی راټول شوی او هم کیفی او ترتیب یی په الندی ډول ده‪.‬‬
‫د څیړنی په لومړی څپرکی کی د څیړنی ستونزه ‪،‬د څیړنی اړتیا‪،‬د څیړنی موخه‪،‬د څيړنی پوښتنی او د څیړنی اهمیت ذکر شوی دی‪.‬‬
‫او په دوهم څپرکی کی تیرو لیکنو او څیړنو ته په مختلفو هیوادونو کی کتنه تررسه شوی ده ‪،‬او همدارنګه په دی څپرکی کی‬
‫تیوری برخه چی د موضوع ترشیح ده هم ځای په ځای شوی‪.‬‬
‫د څیړنی په دریم څپرکی د څیړنی میتودولوژی ذکر شوی ده‪.‬‬
‫او په څلورم څپرکی کی د څیړنی تحلیل او پایلی ځای په ځای شوی دی او په دغه برخه کی د راټول شویو معلوماتو تحلیل‬
‫صورت نیولی ده‪.‬‬
‫په پای کی د څیړنی په پنځم څپرکی کی د څيړنی پایله ځای په ځای شوی او همدارنګه په دی برخه کی مو مناسبو وړاندیزنو ته‬
‫هم ځای ورکړی دی‪.‬‬

‫د پوښتنلیک ډیزاین( ‪)Questionnaire Design‬‬

‫د نوموړی څيړنی لپاره پوښتنلیک په دریو برخو کی ترتیب شوی چی په لومړی برخه کی یی د څیړونکی په اړه لنډ معلومات‬
‫ذکر شوی او په دوهمه برخه کی یی د ډیموګرافی په اړه پوښتنی ځای په ځای شوی دی او په دریمه برخه کی د کوچنیو کاروبارونو‬
‫په وړاندی دمالیاتو اغیزی اړوند پوښتنی ځای په ځای شوی دیپه دغو پوښتنو کی (‪ )۱۰‬پوښتنی د (‪ )Closed Question‬په شکل‬
‫ترتیب شوی دی تر څو څیړونکی ته په ځوابونو کی مشکالت نه وی او پاتی(‪ )۲‬پوښتنی پکی خالصی پریښودل شوی دی‪.‬‬

‫د څيړنی نفوس( ‪)Population of the Study‬‬

‫زموږ څیړنه په لوګر والیت کی په کوچنیو کاروبارونو دمالیاتو اغیزی تر عنوان الندی وه او زیات مترکز یی په کوچنیو کاروبارونو‬
‫باندی وو نو زموږ د څیړنی نفوس هم کوچنی کاروبارونه وو دا په لوګر والیت کی د کوچنی کاروبارونو اندازه زیاته ده او د ټولو‬
‫کاروبارونو څخه د معلوماتو راټولول ستونزمن دی او زیات وخت ته اړتیا لری نو د همدی لباره ما هم د غیر احتاملی منونه ګیری‬
‫په اساس(‪ )۱۰۰‬په کوچنیو کاروبارونو وویشل او معلومات می ورڅه ترالسه کړل‪.‬‬

‫د منونی اندازه(‪)Simple size‬‬

‫دا چی په لوګر والیت کی د کوچنیو کاروبارونو شمیر دقیق ندی نو په دی اساس می غوره وګڼله چی د غیر احتاملی منونه‬
‫ګیری(‪ )None probability Sampling‬او (‪ )Convenience Sampling‬تخنیک څخه استفاده وکړم چی د(‪ )۱۰۰‬پوښتنلیکونو‬
‫په واسطه می له کوچنیو کاروبارونو څخه معلومات تر السه کړل‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫د منونی اندازه(‪)Data Collection‬‬
‫د نوموړی څيړنی لپاره لومړی الس معلومات په لوګر والیت د کوچنیو کاروبارونو څخه د پوښتنلیک رسوی په واسطه راټول‬
‫شوی‪.‬‬

‫د معلوماتو تحلیل او تخنیکونه‬

‫د نوموړی څیړنی تحلیل د (‪ )Microsoft Excel‬په واسطه شوی ده‪.‬‬

‫څلورم څپرکی‬
‫تحلیلی برخه‬
‫په دی برخه کی به په دی وپوهیږو‪،‬چی مالیات په کوچنیو کاروبارونو باندی څه تاثیرات او اغیزی لری‪ .‬لکه څرنګه چی د دی‬
‫څیړنی موضوع او هدف د مالیاتو تاثیرات په کوچنیو کاروبارونو ده‪.‬نو په کوچنیو کاروبارونو باندی د مالیاتو لوړوالی او ټیټوالی‬
‫مختلف تاثیرات لری‪،‬چی په الندی ډول مو د پوښتنلیک د جوابولو او معلوماتو د تحلیل او تجزیی څخه وروسته داسی نتیجه تر‬
‫السه کړی ده‪.‬‬
‫د ال ښه پوهیدو لپاره هره یوه پوښتنه او جواب یی په جال جال ډول د ګرافونو په مرسته ښیو‪:‬‬
‫په کاروبار کی د مشغولو کسانو عمرونه‪:‬‬

‫‪25‬‬
 ‫لومړی پوښتنه‪:‬ستاسو عمر څو کاله ده؟‬
‫‪70%‬‬
‫‪65%‬‬
‫‪60%‬‬

‫‪50%‬‬

‫‪40%‬‬

‫‪30%‬‬
‫‪23%‬‬
‫‪20%‬‬

‫‪10%‬‬
‫‪10%‬‬
‫‪2%‬‬
‫‪0%‬‬
‫‪25-Oct‬‬ ‫‪25-50‬‬ ‫‪50-65‬‬ ‫‪age‬‬

‫‪10%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪50%‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫‪70%‬‬ ‫‪80%‬‬ ‫‪90%‬‬ ‫‪100%‬‬

‫منبع‪:‬د څیړونکی راټول شوی معلومات‬

‫په پورته شکل کی لیدل کیږی‪ ،‬چی د دی پوښتنی په جوابولو کی ‪ ٪۲۳‬هغه کاروباریان وو چی عمرونه یی د ‪ ۱۰‬څخه تر ‪۲۵‬‬
‫کلونو پوری دی‪.‬همدارنګه ‪۶۵٪‬هغه کاروباریان دی چی عمرونه یی د ‪ ۲۵‬څخه تر ‪ ۵۰‬کلونو پوری دی‪.‬او‪ ٪۱۰‬هغه کاروباریان‬
‫دی چی عمرونه یی له ‪ ۵۰‬څخه تر ‪ ۶۵‬کلونو پوری دی ‪،‬او ‪ ٪۲‬هغه کاروباریان دی چی عمرونه یی د ‪ ۶۵‬کلونو څخه زیات وو‪.‬‬

‫په لو ګر والیت کی د کارو بارونو شکلونه‪:‬‬

‫‪26‬‬
 ‫دوهمه پوښتنه‪:‬ستاسو د کاروبار ډول کوم دی؟‬
‫‪90%‬‬

‫‪80%‬‬
‫‪78%‬‬
‫‪70%‬‬

‫‪60%‬‬

‫‪50%‬‬

‫‪40%‬‬

‫‪30%‬‬

‫‪20%‬‬ ‫‪20%‬‬

‫‪10%‬‬

‫‪0%‬‬
‫‪2%‬‬
‫انفرادی‬ ‫شراکت‬ ‫محدوالمسولیت‬

‫‪10%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪50%‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫‪70%‬‬ ‫‪80%‬‬ ‫‪90%‬‬ ‫‪100%‬‬

‫منبع ‪ :‬د څیړونکی راټول شوی معلومات‬

‫په پور ته شکل کی لیدل کیږی چی کوم پوښتنلیک موږتوزیع کړی وو د هغه پوښتنلیک د سوالونو له جملی څخه یو هم دا وو‬
‫چی په لوګر والیت کی د کاروبارونو کوم اشکال وجود لری‪،‬چی د دی پوښتنی په جواب کی دا معلومه شوه چی په لوګر والیت‬
‫کی ‪ ٪۷۸‬کوچنی کاروبارونه او ‪ ٪۲۰‬رشاکتی کاروبارونه او ‪ ٪۲‬محدوداملسولیت کاروبارونه شتون لری‪.‬‬

‫کاربارونه د سکتور په اساس‪:‬‬

‫‪27‬‬
 ‫دریمه پوښتنه‪ :‬ستاسو د کاروبار سکتور کوم دی؟‬
‫‪70%‬‬
‫‪65%‬‬
‫‪60%‬‬

‫‪50%‬‬

‫‪40%‬‬
‫‪35%‬‬
‫‪30%‬‬

‫‪20%‬‬

‫‪10%‬‬

‫‪0%‬‬
‫خدماتی‬ ‫تولیدی‬

‫‪10%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪0%2‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫‪70%‬‬

‫منبع د څیړونکی راټول شوی معلومات‬

‫په پورته شکل کی لیدل کیږی چی په لوګر والیت کی د موجوده کاروبارونو له جملی څخه ‪٪۶۵‬خدماتی سکتور جوړوی او‬
‫‪ ٪۳۵‬یی تولیدی سکتور جوړوی‪ ،‬د دی څخه معلومیږی چی په لوګر والیت کی زیات فوکس په خدماتی سکتور ده‪.‬‬

‫په مالیاتو باندی د مشغولو کسانو عامه پوهاوی‬

‫‪28‬‬
 ‫څلورمه پوښتنه‪:‬ایا تاسی د هغه مالیی څخه خبر یاست چی تاسو یی دولت ته‬
‫ورکوی؟‬
‫‪100%‬‬
‫‪90%‬‬
‫‪90%‬‬

‫‪80%‬‬

‫‪70%‬‬

‫‪60%‬‬

‫‪50%‬‬

‫‪40%‬‬

‫‪30%‬‬

‫‪20%‬‬
‫‪10%‬‬
‫‪10%‬‬

‫‪0%‬‬
‫اګاهی لرونکی‬ ‫اګاهی نه لرونکی‬

‫‪10%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪50%‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫‪70%‬‬

‫منبع د څیړونکی راټول شوی معلومات‬

‫په پورته شکل کی لیدل کیږی چی د مالیاتو اړوند د اګاهی لرونکی کسان‪ ۹۰٪‬او پاتی ‪۱۰٪‬بیا د هغه مالیاتو څخه اګاهی نه لری‬
‫چی دولت یی ورکوی‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫د مالیاتو د تاثیراتو څرنګوالی په کاروبارونو‬

‫پنځمه پوښتنه‪:‬مالیات پر کوچنیو کاروبارونو کوم ډول تاثیرات لری؟‪:‬‬

‫‪70%‬‬
‫‪65%‬‬
‫‪60%‬‬

‫‪50%‬‬

‫‪40%‬‬

‫‪30%‬‬ ‫‪25%‬‬
‫‪20%‬‬ ‫‪15%‬‬
‫‪10%‬‬

‫‪0%‬‬
‫مثبت‬ ‫منفی‬ ‫مثبت او منفی دواړه‬

‫‪10%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪50%‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫‪70%‬‬

‫منبع د څیړونکی راټول شوی معلومات‬

‫د دی پوښتنی په جواب کی داسی نتیجه تر السه کیږی چی‪ ۱۵٪‬کاروباریانو دا ویل چی مالیات په کوچنیوکاروبارونو مثبت‬
‫تاثیرات لری‪ ،‬همدارنګه ‪ ۶۵٪‬کوچنیوکاروباریانو بیا ویل چی مالیات په کوچنیوکاروبارونو باندی منفی تاثیرات لری‪،‬او‪۲۵٪‬‬
‫کاروباریانو ویل چی مالیات په کوچنیو کاروبارونو هم مثبت تاثیرات لری او هم منفی تاثیرات لری‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫دمالیاتو د زیاتولی تاثیرات په کوچنیو کاروبارونو باندی‬

‫شپږمه پوښتنه‪:‬د مالیاتو زباتوالی په کاروبارونو باندی څه تاثیرات لری؟‬

‫‪50%‬‬

‫‪45%‬‬
‫‪44%‬‬

‫‪40%‬‬

‫‪35%‬‬
‫‪32%‬‬
‫‪30%‬‬

‫‪25%‬‬

‫‪20%‬‬
‫‪15%‬‬
‫‪15%‬‬

‫‪10%‬‬
‫‪9%‬‬

‫‪5%‬‬

‫‪0%‬‬
‫معاشات کمیږی‬ ‫قیمت لوړیږی‬ ‫د تولید کیفیت خرابیږی‬ ‫د تولید ذخیره کمیږی‬

‫‪5%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪35%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪45%‬‬ ‫‪50%‬‬

‫منیع د څیړونکی راټول شوی معلومات‬

‫مالیات پر کاروبارونو باندی مختلف تاثیرات لری چی د هغه له جملی څخه په پورته شکل کی د دغه سوال چی مالیات پر‬
‫کاروبارونو کوم تاثیرات لری چی د هغه له جملی څخه ‪ ۳۲٪‬کاروباریانو ویل چی مالیات د کاربارونو په معشاتو منفی تاثیرات‬
‫لری او د معاشاتو سطحه کموی‪ ۴۴٪،‬کاروباریانو ویل چی مالیات په کاروبارونو باندی وضع کول د قیمتونو د لوړیدو باعث‬
‫کیږی‪ ۱۵٪،‬کاروباریانو ویل چی مالیات د کاروبارونو د تولیداتو د کیفیت د خرابیدو المل ګرځی‪،‬همدارنګه‪ ۹٪‬کاروباریانو ویل‬
‫چی د مالیاتو په لوړیدو رسه د کاروبارونو د د تولید سطحه یا ذحیره کمیږی‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫د مالیاتو دکموالی مثیت تاثیرات په کوچنیو کاروبارونو باندی‬

‫اوومه پوښتنه‪ :‬دمالیاتو کموالی په کوچنیو کاربارونو باندی کوم مثبت څه‬
‫تاثیرات لری؟‬
‫‪50%‬‬

‫‪45%‬‬
‫‪44%‬‬

‫‪40%‬‬

‫‪35%‬‬
‫‪32%‬‬
‫‪30%‬‬

‫‪25%‬‬

‫‪20%‬‬

‫‪15%‬‬
‫‪11%‬‬
‫‪10%‬‬
‫‪7%‬‬ ‫‪6%‬‬
‫‪5%‬‬

‫‪0%‬‬
‫د کاروبار ګټه زیاتیږی‬ ‫تولیدات زیاتیږی‬ ‫کیفیت یی ښه کیږی‬ ‫نوری وظیفی ایجادیږی د بهرنی کاروبار په مقابل‬
‫کی رقابت کولی شی‬

‫‪5%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪35%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪45%‬‬

‫منبع‪ :‬د څیړونکی راتول شوی معلومات‬

‫په پورته شکل کی لیدل کیږی چی د مالیاتو کموالی پرکاروبارنو باندی مثبت تاثیرات واردوی چی د هغه جملی څخه د مالیاتو د‬
‫کموالی د تاثیراتو اړوند ‪۴۴٪‬کاروباریانو وویل چی د مالیاتو کموالی په صورت کی د کاروبارونو ګټه ډیریږی‪۳۲٪ ،‬کاروباریانو‬
‫بیا وویل چی د مالیاتو په کموالی رسه تولیدات ډیریږی‪ ۱۱٪ ،‬کاروباریانو بیا وویل چی د مالیاتو په کموالی رسه کاروبارونوته‬
‫اضافه عواید پاتی کیږی او دوی کوښښ کوی چی د خپلو تولیداتو کیفیت ور بهرت کړی‪۷٪ ،‬کاروباریانو بیا وویل چی د مالیی په‬
‫کموالی رسه کاروبارونه د بهرنیوهیوادونو د اجناسو په مقابل کی رقابت کولی شی‪ ۶٪ ،‬کاروباریان بیا وایی چی د مالیاتو کموالی‬
‫د مصارفو کموالی رامنځته کوی چی په نتیجه کی کاروبارونه نوی اشخاص په کار ګامری او نوی وظیفی ایجادوی د متناسبی‬
‫مالیی د وضع کیدو رسه کاروبارونونه د خنډ رسه نه مخ کیږی‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫د متناسبی مالیی په وضع کولو رسه دکاروبارونو له ځنډ رسه مخ کیدل‬

‫اتمه پوښتنه‪:‬ایا د متناسبی مالیی په وضع کولو سره کاروبارونه له خنډ سره‬
‫مخ کیږی؟‬
‫‪40%‬‬ ‫‪38%‬‬

‫‪35%‬‬
‫‪32%‬‬

‫‪30%‬‬

‫‪25%‬‬

‫‪20%‬‬
‫‪15%‬‬
‫‪15%‬‬

‫‪10%‬‬
‫‪10%‬‬
‫‪5%‬‬
‫‪5%‬‬

‫‪0%‬‬
‫ډیر لږ وخت‬ ‫لږ وخت‬ ‫کیدای شی‬ ‫همداسی ده‬ ‫ډیر وخت همداسی ده‬

‫‪5%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪35%‬‬ ‫‪40%‬‬

‫منبع‪:‬د څیړونکی راټول شوی معلومات‬

‫په پورته شکل کی لیدل کیږی چی د متناسبی مالیی د وضع کولو څخه وروسته کاروبارونه د خنډ رسه مخ کیږی چی د دی‬
‫پوښتنی په جواب کی مو داسی نتیجه السته راوړه ‪۳۸٪‬کاروباریانو داسی وویل چی ډیر وخت همداسی وی چی مالیاتو د وضع‬
‫کیدو څخه وروسته کاروباریانو د خنډ رسه مخ کیږی‪۳۲٪ ،‬کاروباریانو بیا داسی وویل چی همداسی ده‪۱۵٪ ،‬کاروباریانو بیا داسی‬
‫وویل چی امکان لری متناسب مالیات کاروبارونه د خنډ رسه مخ کړی ‪ ۱۰٪،‬کاروباریانو بیا وویل چی لږ وخت داسی پیښیږی‬
‫چی متناسب مالیات کاروبارونه د خنډ رسه مخ کړی ‪،‬او په همداسی ډول ‪٪۵‬کاروباریانو بیا وویل چی ډیر لږوخت داسی پیښیږی‬
‫چی متناسب مالیات کاروبونه د خنډ رسه مخ شی‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫د کاروبارونو لخوا دولت ته د مختلیفو مالیاتود ورکړی په اساس‬

‫نهمه پوښتنه‪:‬تاسو دولت ته کوم ډول مالیات ورکوی؟‬

‫‪40%‬‬
‫‪36%‬‬ ‫‪34%‬‬
‫‪35%‬‬

‫‪30%‬‬ ‫‪28%‬‬

‫‪25%‬‬

‫‪20%‬‬

‫‪15%‬‬

‫‪10%‬‬

‫‪5%‬‬
‫‪2%‬‬
‫‪0%‬‬
‫پر عوایدو مالیات‬ ‫د ملکیت مالیات‬ ‫د مارکیټ څخه د پور د تر د تجارت د جواز مالیات‬
‫السه کولو مالیات‬

‫‪5%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪35%‬‬ ‫‪40%‬‬

‫منبع ‪ :‬د څیړونکو راټول شوی معلومات‬

‫په پورته شکل کی لیدل کیږی چی په لوګر والیت کی د کوچنیو کاروبارونو اړوند ‪ ۳۶٪‬کاروبارونه د دوی د عوایدو په اساس‬
‫باندی دولت ته مالیه ورکوی‪ ۲۸٪ ،‬کاروبارونه د ملکیت مالیات ورکوی‪۳۴٪ ،‬کاروبارونه د تجارتی ملکیتونوپه مقابل کی یا د‬
‫تجارت د جوازپه مقابل کی مالیات ورکوی‪ ،‬او همدارنګه ‪ ۲٪‬کاروبارونه وجود لری چی د مارکیټ څخه د پور په مقابل کی‬
‫دولت ته مالیات ورکوی‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫د مالیاتو اړوند سیمینارونو ته د کاروبار یانود تللو په اساس‬

‫لسمه پوښتنه‪ :‬تاسی څو واری د مالیاتو د ورکړی اړوند سیمینارونو ته‬

‫مراجعه کړی ده؟‬
‫‪60%‬‬

‫‪50%‬‬
‫‪50%‬‬

‫‪40%‬‬

‫‪30%‬‬
‫‪25%‬‬

‫‪20%‬‬
‫‪15%‬‬

‫‪10%‬‬
‫‪10%‬‬

‫‪0%‬‬
‫یو واری‬ ‫‪۲‬تر ‪ ۵‬واری‬ ‫‪۶‬تر ‪ ۹‬واری‬ ‫‪۱۰‬تر ‪ ۱۵‬واری‬
‫‪20%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪50%‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫‪70%‬‬ ‫‪80%‬‬ ‫‪90%‬‬ ‫‪100%‬‬

‫منبع د څیړونکی راټول شوی معلومات‪:‬‬

‫د دی پوښتنی له جوابونو څخه داسی نتیجه تر السه شوه چی په لوګر والیت کی ‪۲۵٪‬کاروباریانو د مالیاتو د ورکړی اړوند‬
‫سیمینارونو ته رصف یو واری مراجعه کړی ده‪،‬او ‪ ۵۰٪‬کاروباریانو بیا دغو سیمسنارونو ته له دوو تر پنځو واری مراجعه کړی ده‪،‬‬
‫او همدارنګه‪ ۱۵٪‬کاروباریانو بیا شپږ تر نهه واری مراجعه کړی ده‪ ،‬او ‪ ۱۰٪‬کارروباریانو له لس تر پنځلس واری مرراجعه کړی‬
‫ده‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫د کاربارونو د وسعت او پرمختګ لپاره د دولت د همکاری او مرستی په اساس‬

‫یولسمه پوښتنه‪:‬ستاسوپه اند دولت باید د کاروبارونو د وسعت او پرمختګ‬

‫لپاره څه وکړی؟‬
‫‪40%‬‬
‫‪37%‬‬
‫‪35%‬‬

‫‪30%‬‬ ‫‪28%‬‬

‫‪25%‬‬ ‫‪24%‬‬

‫‪20%‬‬

‫‪15%‬‬
‫‪11%‬‬
‫‪10%‬‬

‫‪5%‬‬

‫‪0%‬‬
‫دمالیاتو کموالی پر دغو د بهرنی تولیداتو په مقابل‬ ‫په لومړیو کلونو کی‬ ‫بال عوضه مرستی‬
‫کی مالیه‬ ‫کاروبارونو باندی‬ ‫مالیاتی معافیت‬

‫‪5%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪35%‬‬ ‫‪40%‬‬

‫منبع ‪:‬د څیړونګی راټول شوی معلومات‬

‫په پورته شکل کی لیدل کیږی چی د دولت د دی لپاره چی کاروبارونو ته وسعت ورکړی باید څه وکړی چی د دغه سوال جواب‬
‫کی ‪ ۳۷٪‬کاروباریانو وویل چی دولت باید بهرنی تولیداتو په مقابل کی کاروبارونه حامیه کړی ترڅو هغوی رقابت وکولی شی‬
‫‪۲۸٪‬کاروباریانو بیا وویل چی دولت پر دغه کاروبارونو باندی نسبتا مالیات کم کړی تر څو هغوی ځپل کاروبارونو ته پرمختک‬
‫ورکړی ‪ ۲۴٪‬کاروباریانو بیا وویل چی دولت باید د کاروبارونو د رشوع کولو په لومړنی کلنیو کی مالیات بیخی معاف کړی دی‬
‫تر څوهغوی په پښو ودریږی او وروسته مالیات پری وضع کړی ‪۱۱٪‬کاروباریانو بیا وویل چی دولت باید د کاروبارونو رسه بال‬
‫عوضه مرستی وکړی تر څو د هغوی اجناس په کم مرصفه رسه تولید شی او تر بهرنی اجناس په کم قیمت رسه بازار ته وړاندی‬
‫کړل شی ‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫هغه مشکالت چی په لوګر والیت کی کوچنی کاروبارونه وررسه مخ دی‬

‫دولسمه پوښتنه‪:‬ستاسو په اند هغه کوم مشکالت دی چی په لوګر والیت کی‬

‫کوچنی کاروبارونه ورسره مخ دی؟‬
‫‪30%‬‬

‫‪26%‬‬
‫‪25%‬‬ ‫‪24%‬‬

‫‪20%‬‬
‫‪20%‬‬
‫‪18%‬‬

‫‪15%‬‬
‫‪12%‬‬

‫‪10%‬‬

‫‪5%‬‬

‫‪0%‬‬
‫د امنیت خرابوالی‬ ‫د بهرنی اجناسودقیمت‬ ‫د دولت بی غوری د دغه د قاچاق اجناسو راوړل د‬ ‫د مالیاتو لوړوالی‬
‫ټیټوالی‬ ‫کاروبارونو په حمایه کی همسایه هیوادونو څخه‬

‫‪5%‬‬ ‫‪10%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪20%‬‬ ‫‪25%‬‬ ‫‪30%‬‬

‫منبع‪:‬د څیړونکی راټول شوی معلومات‬

‫په پورته شکل کی لیدل کیږی چی په دغه والیت کی ډیر مشکالت وجود لری چی کاروبارونه وررسه الس او ګریوان دی چی‬
‫د هغه مشکالتو له جملی څخه ‪ ۲۰٪‬کاروباریانو ویل چی غال او داسی نور مشکالت د دغوکاروباریانو د فعالیت د مخنیوی‬
‫سبب کیږی ‪ ۱۸٪‬کاروباریانو وویل چی بهرنی اجناس په کم قیمت رسه وجود لری نو دوی نشی کولی چی د دغو بهرنیو اجناسو‬
‫په نسبت په کم قیمت رسه اجناس بازار ته وړاندی کړی ‪ ۲۶٪‬کاروباریانو بیا وویل چی ځینی اجناس په قاچاقی ډول رسه د لوګر‬
‫والیت ته راوړل کیږی چی په نتیجه کی هغه ارزانه متامیږی او خلک هم همغه اجناس رانیسی ‪۲۴٪‬کاروباریانو بیا وویل چی‬
‫دولت د دغه کاروبارونو په حامیه کی بی غوری کوی‪۱۲٪‬کاروباریانو وویل چی د مالیاتو لوړوالی د کاروبارانو د عمده مشکالتو‬
‫څخه دی چی د دوی کاروبارونه وررسه الس او ګریوان دی ‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫پنځم څپرکی‬
‫پایله)‪(Result‬‬
‫دولتونه د خپل پایښت لپاره اړ دی چی د عوایدو منابع ولری چی خپل عواید د نورو منابعو رسبیره په منظم ډول تر السه‬
‫کوی‪.‬مالیات هغه څه دی چی د کاروبارونو ګټه کموی اوبعضی وخت ان د کاروبارونو د سقوط المل ګرځی‪.‬نو د دی لپاره چی‬
‫افغانستان کی دمالیاتو اغیزه په کاروبار باندی معلومه شی نوپه کوچنیو کاروبارونو دمالیاتو اغیزی تر عنوان الندی څیړنه تر رسه‬
‫شوه چی موخه یی دمالیاتو اغیزه په کوچنیو کاروبارونو باندی معلومول وو چی د مالیاتو زیاته اندازه د کاروبارونو او رشکتونو د‬
‫سقوط المل ګرځیپه دغه څیړنه کی چی موږ تر رسه کړه ‪۴۴٪‬کاروباریانو د مالیاتو لوړوالی د قیمتونو لوړیدو المل بللی ‪،‬‬
‫‪۶٪‬کاروباریانو بیا دا په ګوته کړی وو چی د مالیاتو په لوړیدو رسه په رشکتونه او کاروبارونو کی بیکاری رامنځته کیږی‪ .‬همدارنګه‬
‫‪ ۳۶٪‬کاروباریانو بیا ویلی وو چی دولت خپل زیات عواید د کاروبار د عوایدو څخه د مالیاتو په شکل تر السه‬
‫کوی‪ ۲۸٪.‬کاروباریانو بیا ویلی دی چی دولت د کاروبارونو دملکیت څخه هم مالیه اخلی‪.‬په کاروبار کی دمشغولو کسانوشمیر له‬
‫‪۱۰‬ـ‪ ۲۵‬کلونوعمرلرونکی ‪ ۲۳٪‬وو‪ .‬له ‪۲۵‬ـ‪ ۵۰‬کلونو عمر لرونکی ‪ ۶۵٪‬وو‪.‬په نوموړی څیړنه کی د پوښتنلیکونو له جوابیدو وروسته‬
‫دا معلومه شوه چی ‪ ۷۸٪‬شخصی کاروبارونه وو‪ ۲۰٪،‬یی رشاکتی کاروبارونه وو‪.‬او ‪۲٪‬یی محدوداملسولیت کاروبارونه وو‪ .‬د ا‬
‫چی په لوګر والیت کی د خلکو د تعلیم کچه لوړه ده نو زیاتو خلکو د مالیاتوپه اړه عام پوهاوی او مثبت نظر درلوده‪.‬همدارنګه‬
‫په نوموړی والیت کی ‪ ۲۰٪‬کاروبارونه د رسقت غال او داسی نورو مشکالتو له امله له خنډ رسه مخ وو‪ ۱۲٪،‬کارباریانو بیا دمالیاتو‬
‫د لوړوالی څخه شکایت درلوده او ویل یی چی د مالیاتو لوړوالی دکاروبارونو د خنډ المل ګرځی‪،‬همدارنګه ځینی نورمشکالت‬
‫او خنډونه هم وو چی کاروبارونه یی له خنډ رسه مخ کول ‪ .‬د دی څیړنی له تر رسه کولو څخه وروسته داسی نتیجه السته راغله‬
‫چی په لوګر والیت کی د کوچنیو کاربارونو په برخه کی زیات شمیر ستونزی او مشکالت موجود وو لکه لوړ مالیات‪ ،‬قاچاق‬
‫‪،‬اداری مشکالت‪،‬فساد ‪،‬رشوت او نور‪ .‬چی موږ په دغه څیړنه یوازی لوړ مالیات او د هغو تاثیرات تر بحث الندی نیولی او د‬
‫مالیاتو د منفی تاثیراتو د مخنیوی لپاره مو مناسبی حل الری په ګوته کړی دی چی دولت او مسول ارګانونه باید ورته جدی پاملرنه‬
‫وکړی‪.‬‬
‫بالخره د څیړنی په پای کی داسی نتیجه تر السه کوو چی زموږ په ګران هیواد افغانستان کی په کاروبارونو باندی د مالیاتو اغیزه‬
‫کمه ده نسبت نورو هغه عواملو ته چی په کاروبارونو باندی تاثیرات لری ‪،‬همدارنګه زمونږ د څیړنی نتیجه دا ښیی چی د مالیاتو‬
‫تاثیرات تر زیاته حده د توکو ا و اجناسو په قیمتونو لویږی همدارنګه دا هم راته معلومه شوه چی متناسبه مالیه کاروباونه په زیاته‬
‫اندازه له خنډ رسه نه مخ کوی نو د دی لپاره چی هم کاروبارونه تشویق شی او هم د کاروبارونو لپاره تسهیالت او اسانتیاوی‬
‫رامنځته شی نو باید دولت له متناسبی مالیی څخه استفاده وکړی چی په دی رسه به کاروبارونه تشویق شی تر څو د عاید د زیاتوالی‬
‫لپاره هڅه وکړی‪.‬‬
‫او بل خوا به دکاروبارونو په پراختیا رسه د دولت په عاید کی هم زیاتوالی راشی او تر څنګ یی دکاروبارونو په پراختیا رسه خلکو‬
‫ته د کار زمینه برابریږی او کله چی استخدام سطحه لوړیږی او خلک کار پیدا کوی او په عاید کی یی زیاتوالی راځی نو په دی‬
‫صورت کی به له یوی خوا د مالیی د ټیټوالی رسه قیمتونه ټیټیږی او له بلی خوا د مالیی تاثیر په قیمت باندی د خلکو د عاید د‬
‫لوړوالی رسه عوض کیږی او د خلکو د خرید قدرت به نور هم زیاتوالی وکړی‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫همدا شان باید یادونه وکړو چی دولت باید یواځی په لویو کاروبارونو باندی مالیه وضه کړی او د کوچنیو کاروبارونو لپاره باید‬
‫مالیاتی معافیت او د متوسطو کاروبارونو لپاره تسهیالت او اسانتیاوی موجودی اوسی تر څو د کاروبارونو په پراختیا کی وررسه‬
‫مرسته وکړی او بل خوا به خلکو ته د کار زمینه برابره شی‪.‬‬

‫نتیجه ګیری‬
‫دا څیړنه ما ځکه تررسه کړه تر څو معلومه شی چی په لوګر والیت کی مالیات او د هغو مختلف ډولونه په کوچنیو کاروبارونو‬
‫باندی څه تاثیرات لری ایا تاثیرات یی مثبت دی او که منفی چی د دغی څیړنی په پایله کی د څيړنی هدف چی په لوګر والیت‬
‫کی په کوچنیو کاروبارنو د مالیاتو تاثیرات معلومول وو تر السه شوی دی‪.‬‬
‫نومړی څيړنه یوه ګډه څیړنه یعنی هم کمی معلومات پکی راټول شوی او هم کیفی لومړی الس معلومات پکی د پوښتنلیک په‬
‫واسطه راټول شوی دی او دغه معلومات په لوګر والیت کی د مختلفو کوچنیو کاروبارونو د مالکانو څخه تر السه شوی دی ‪،‬د‬
‫دغی څيړنی د تررسه کولو لپاره مو ‪ ۱۰۰‬پوښتنلیکونه ویشلی وو او د دغی څيړنی لپاره مو د )‪(Simple size calculator‬څخه‬
‫استفاه کړی ده او بیا مو د )‪(Excel‬سافټویر په واسطه تحلیل کړی ده‪.‬‬
‫د څيړنی په پایله کی دا معلومه شوه چی په لوګر والیت کی په کوچنیو کاروبارونو باندی د مالیاتو اغیزه کمه ده نسبت نورو هغه‬
‫عواملو ته چی په کاروبارونو باندی تاثیرات لری‪ ،‬دمالیاتو په برخه کی یوازی دومره مشکالت وو چی بعضی کاروباریانو دمالیاتو‬
‫اړوند هیڅ رقم معلومات نه درلودل او نه ورته چا په دی اړه رهنامیی کړی وه همدارنګه دمالیاتو لوړوالی هم له مشکالتو څخه وو‬
‫چی لوړ مالیات بالخره کاروبارونه له سقوط رسه مخ کوی همدارنګه زمونږ د څیړنی نتیجه دا ښیی چی د مالیاتو تاثیرات تر زیاته‬
‫حده د توکو ا و اجناسو په قیمتونو لویږی همدارنګه دا هم راته معلومه شوه چی متناسبه مالیه کاروباونه په زیاته اندازه له خنډ رسه‬
‫نه مخ کوی نو د دی لپاره چی هم کاروبارونه ت شویق شی او هم د کاروبارونو لپاره تسهیالت او اسانتیاوی رامنځته شی نو باید‬
‫دولت له متناسبی مالیی څخه استفاده وکړی چی په دی رسه به کاروبارونه تشویق شی تر څو د عاید د زیاتوالی لپاره هڅه وکړی‪.‬‬

‫د څیړنی محدودیتونه‬
‫‪:۱‬په نوموړی څيړنه کی مونږ یوزی لوګر والیت په نظر کی نیولی‪.‬‬
‫‪:۲‬په دغه څيړنه کی مو یوازی کوچنی کاروبارونه په نظر کی نیولی‪.‬‬

‫وړاندیزونه‬
‫دولت ته وړاندیزونه‬
‫که چیری دولت پر کاروبارونو د هغوی د فعالیت او یا د هغوی د د اندازی او سایز مطابق مالیات وضع کړی نو پدی‬ ‫‪‬‬
‫رسه به کاروبارونو ته یوه اندازه ګټه پاتی شی او کاروبارونه به ال پرمختګ وکړی ‪.‬‬

‫‪39‬‬
‫که چیری دولت د هغی مالیی مقابل کی چی له کاروبارونو څخه یی اخلی له کاروبارونو رسه بال عوضه مرستی وکړی‬ ‫‪‬‬
‫نو له دی رسه کاروبارونو د بهرنیو تولیداتو په مقابل کی رقابت وکولی شی‪.‬‬
‫که چیری دولت په کاروبارونو باندی مناسب مالیات وضع کړی نو له دی رسه د کاروبارونو د تولیداتو کیفیت ال ښه‬ ‫‪‬‬
‫شی‪.‬‬

‫کاروباونو ته وړاندیزنه‬
‫ښه به وی چی کاروبارونه د دولت دمالیاتی سیستم څخه آګاهی ولری تر څو د دولت دمالیاتی سیستم مطابق پالیسی‬ ‫‪‬‬
‫جوړی کړی‪.‬‬
‫کاروبارونه باید د داخلی خامو موادو څخه استفاده وکړی ترڅو د تولید مصارف کم شی‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪40‬‬
 (References) ‫ماخذونه‬

‫ایران‬،‫تهران‬، ‫مالیه عمومی‬،۱۳۴۸،‫حسین‬،‫بیرنیا‬:۱

‫کتاب علم مالیه‬،۱۳۴۱،‫محمد اسامعیل‬،‫جهلنت یار‬:۲
‫ګودر خپرندویه اداره‬،‫ عامه مالی چارو بنسټونه‬،۱۳۹۸،‫محمد بشیر‬،‫دودیال‬:۳
‫ مالی حقوق‬،‫نیازمحمد‬،‫همدرد‬:۴
‫دعوت خپرندونه ټولنه‬،‫کاروبارپیژندنه‬،۱۳۹۶، ‫صفی الله‬،‫خلیلزی‬:۵
‫اثر علمی مالیه عامه‬،۱۳۵۵،‫سمع الدین‬،‫ترکی‬:۶
7: Alaina ,Alberto ,Adana ,Silvia, Periotic, Roberto,Schiantarelli, Fabio, 2001, monetary policy, profit and
investment.
8:carrol,Robert,mark,scholes,A,mark,douglas,holtz,eakin,
s.harvey1986, effect, of changing, in taxes lawn company’s structures.
9: excel books privet limited, 2012, introduction to business, New Delhi, excel books privet limited.
10: flee nor, Patrick, 1994, analysis of tax on assets of corporation.
11: NGONG, CLOUDIN, 2015, the effect of taxes on the perforations.
12: achene, Stephen, 2015, impact analysis of tax policy and the performance of SMEs in Nigeria
economy, American research institute for policy development, page 41-94
13: ONWE, GODWIN, 2006, the effects of multiple taxation on small scale enterprises .page 37-38
14: S, Myron, A, mark, 1989, Effect of change in taxation law on company operational activity.
15: TEE, Even, 2016, the effect of taxes on the performance of SMEs. Page 41-43
16: Thom’s, Omar, tornado, William, 1999, effect of risk and taxation on investment.

41
 ‫پوښتنلیک‬

‫محرتم جواب ویونکی ته!‬

‫زه کامران درویش د کابل پوهنتون د اقتصاد پوهنځی د څلورم صنف محصل یم او د خپلی تحصیلی دوری د پای ته رسیدو لپاره‬
‫می( په لوګر والیت کی په کوچنیو کاروبارونو د مالیاتو اغیزی) تر عنوان الندی څیړنه انتخاب کړی ده ‪،‬نو د همدی په خاطر می‬
‫دغه پوښتنپاڼه تاسو ته وړاندی کړی تر څو خپله څیړنه تکمیل کړم باید یادونه وکړم چی کوم معلومات د تاسو لخوا ماته راکول‬
‫کیږی یوازی د اکاډمیک هدف لپاره دی او دغه معلومات به زما رسه محرم وی‪.‬‬
‫د اړیکی شمیره‪0779309443:‬‬
‫نو له تاسو څخه هیله کوم ترڅو دغه پوښتنپاڼه تکمیل کړی‪.‬‬
‫نوم‪..................................‬‬
‫‪:۱‬ستاسو عمر څوکاله دی؟‬
‫(د)له ‪۶۵‬لوړ‬ ‫( ج)‪۵۰‬تر‪۶۵‬‬ ‫(الف)له‪۱۰‬تر‪ ( ۲۵‬ب)‪۲۵‬تر‪۵۰‬‬
‫‪:۲‬ستاسود کاروبار ډول کوم دی؟‬
‫(د) کمپنی‬ ‫( ج)محدوداملسولیت‬ ‫(الف)شخصی تجارت ( ب) رشاکت‬
‫‪:۳‬ستاسود کاروبار سکتور کوم دی؟‬
‫( ب)تولیدی سکتور‬ ‫(الف)خدماتی سکتور‬
‫‪ :۴‬ایا تاسو د هغی مالیی څخه خرب یاست چی تاسو یی باید دولت ته تادیه کړی؟‬
‫(ب) نه‬ ‫(الف)هو‬
‫‪ :۵‬مالیات پرکوچنیو کاروبارونو کوم ډول تاثیرات لری؟‬
‫(الف) منفی تاثیرات لری (ب) مثبت تاثیرات لری ( ج) دواړه لری ( د) نه پوهیږم‬
‫‪ : ۶‬د مالیاتو زیاتوالی پرکوچنیو کاروبارونو کوم تاثیرات لری؟‬
‫(ب)کیفیت خرابوی‬ ‫(الف)قیمتونه لوړوی‬
‫( د) وظیفی کموی‬ ‫( ج) عرضه کموی‬
‫‪ :۷‬دمالیاتو کموالی پر کوچنیو کاروبارونو باندی کوم مثبت تاثیرات لری؟‬
‫( ج)کیفیت ښه کیږی‬ ‫( ب)تولیدات زیاتیږی‬ ‫(الف)ګټه زیاتیږی‬
‫‪ :۸‬یا د متناسبی مالیی په وضع کیدلو رسه کوچنی کاروبارونه له خنډ رسه مخ کیږی؟‬
‫(الف) ډیر لږ وخت (ب) لږ وخت (ج) کیدای شی (د) اکرثه وخت همداسی ده‬
‫‪ :۹‬تاسو دولت ته کوم ډول مالیات ورکوی؟‬
‫(ب) دملکیت مالیات‬ ‫(الف) عایداتی مالیات‬
‫(د) د مارکیټ څخه د پور د ترالسه کولو مالیات‬ ‫(ج) د تجارت دجواز مالیات‬
‫‪ :۱۰‬تاسی څو واری د مالیاتو د ورکړی اړوند سیمینارونو ته مراجعه کړی؟‬

‫‪42‬‬
 ‫(د)‪ ۱۰‬تر ‪ ۱۵‬واری‬ ‫(ج)‪ ۶‬تر ‪ ۹‬واری‬ ‫(ب) د ‪ ۲‬تر ‪ ۵‬واری‬ ‫(الف)یو واری‬

‫‪ :۱۱‬ستاسو په اند دولت باید ستاسو د کاروبارونو دوسعت او پرمختګ لپاره څه وکړی؟‬
‫‪...........................................................................................................................................................................‬‬
‫‪................................................................................................................................................‬‬

‫‪ ۱۲‬هغه کوم مشکالت دی چی په لوګر والیت کی کوچنی کاروبارونه وررسه مخ دی‪ :‬ستاسو په اند ؟‬

‫‪...........................................................................................................................................................................‬‬
‫‪........................................................................... .....................................................................‬‬

‫‪43‬‬