Ünite

Sözcük Türleri
 hangikpssturkcedersnotu

Hayvan adları:

Hangi Tipte Sorulur ? Pamuk, Karabaş, Tekir…

Yer Adları:
2021 KPSS: Öznesi sıfat tamlamasıdır olarak sordu.
Karadeniz, Artvin, Diyarbakır…
2020 KPSS: Numaralanmış sözcüklerden hangisinin türü farklıdır, yüklemi
belirtili isim tamlamasıdır? Dil, din adları:
2019 KPSS: Öznesi sıfat tamlamasıdır? Türkçe, Müslümanlık, Sünnilik…
2018 KPSS: Altı çizili sözcüklerin türleri nelerdir?
Millet adları:
2017 KPSS: Altı çizili sözcüklerin türü nelerdir, numaralanmış sözcüklerden
hangisi nitelendirme görevinde kullanılmıştır, öznesi sıfat tamlamasından Türkler, Araplar, İngilizler…
oluşmuştur?
Ülke adları:
Türkiye, Azerbaycan, Bosna Hersek…
Sözcük Türleri
Kitap, dergi, gazete adları:
İsim Sıfat Zamir Zarf Edat Bağlaç Ünlem Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Türk Dili dergisi, Servetifünun
gazetesi…

İSİMLER Cadde, sokak, apartman adları:

Fatih Sultan Mehmet Bulvarı, Turan Sokak, Huzur Apartmanı…
İSİM:
Kurum, dernek, okul vb. adları:
▪ Canlı ve cansız varlıklara, çeşitli somut ve soyut kavramlara ad
Türk Dil Kurumu, Kızılay, Çelebi Mehmet Lisesi…
olan sözcük türüdür.
Coğrafya ile ilgili gezegen, kıta, bölge, ova, dağ, deniz, göl, nehir
Özel İsimler
adları:
▪ Özel adlar, benzerleri bulunmayan, yaratılışta tek olan varlıklara
Mars, Avrupa, Anadolu, Gediz Ovası, Mazıdağı, Van Gölü, Kı-
verilen adlardır.
zılırmak…
Kişi adları:
Köroğlu, Ercan, Leylâ…
98
 hangikpssturkcedersnotu

Cins İsimler (Tür Adları) Çoğullama

Aynı türden olan canlı cansız bütün varlık ve kavramlara verilen Kitaplar, ağaçlar…
ortak adlardır.
Aile, çevre
Hayvan, bitki adları:
Elifler bize gelecek.
kedi, köpek, elma, ağaç…
Dayımlar İzmir’e taşındı.
Araç adları:
Benzerleri
çekiç, iğne, tarak…
Çelebiler, Orhan Gaziler buralarda yatıyor.
Akrabalık adları: Yeni Necip Fazıllar yetişiyor.

anne, baba, dayı… Abartma

Organ adları: Seni dünyalar kadar seviyorum.

baş, gövde, kalp, ayak… Genelleme

Giyecek, yiyecek, içecek adları: Sabahları burada koşu yaparım.

gömlek, armut, zeytin, su… Aşağı yukarı

Renk adları: O zamanlar on yaşlarındaydım.

siyah, beyaz… Saygı

Tekil Ad Müdür Bey’ler birazdan burada olur.

Sayıca tek bir varlığı karşılayan adlardır. Küçümseme

ev, ağaç, çocuk, kitap, güneş… Hanımefendiler nihayet uyanabilmişler.

8. ÜNİTE: Sözcük Türleri

Çoğul Ad Aynı gruptan varlıklar

▪ Sayıca birden çok varlığı karşılayan adlardır. Adlara “-lar, -ler” Sürüngenler, kemirgenler…
çokluk eki getirilerek yapılır.
Sayı basamakları
▪ Çoğul eki alan sözcükler çeşitli anlamlara gelen adlar oluştu-
Onlar basamağı
rurlar:
99
 hangikpssturkcedersnotu

On yıllık zaman dilimi İSİM TAMLAMALARI

Hâlâ 1980’lerin müziğini dinliyor. A) BELİRTİLİ İSİM TAMLAMASI
Topluluk Adı ▪ Tamlayanın “-in” ilgi ekini, tamlananın da “-i, si” 3. tekil kişi
iyelik ekini aldığı tamlamalardır.
Biçim bakımından tekil olduğu hâlde anlamca topluluk kavramı
taşıyan adlardır. tamlayan (-ın) tamlanan (-ı)

millet, ordu, kafile, halk, orman, sürü… Dİyarbakır’ın akşamı Artvin’in kebabı
siyahın beyazı Müslüman’ın imanı

Bazı sözcükler cümle içinde kazandığı anlamla topluluk adı olabilir.

Tamlama ekleri kişi zamirinden oluşan tamlamalarda veya
Dikkat
Edilmeli
Sınıfta kim var? ‘tekil ad’ Dikkat tamlayanı düşmüş isim tamlamalarında –im –im ya da –in –in’e
Bu sınıf çok başarılı. ‘topluluk adı’ Edilmeli dönüşebilir.
Okul yazın temizlenecek. ‘tekil ad’ Benim derdim
Okul geziye gitti. ‘topluluk adı’ senin kalemin

Somut Adlar 1) İsim tamlamaları sıfat ve fiil dışında diğer bütün sözcük tür-
Duyu organlarımızla görüp kavrayabildiğimiz ve tabiatta madde leriyle oluşabilir.
olarak var olan gerçek nesne ve varlıkların adlarıdır. öğrencilerin soruları önerilerin bazısı
insan, ağaç, rüzgâr, kedi… onların birçoğu çocukların ahı
fakatın sebebi OHAL’in süresi
gelenlerin selamı senin gibisi
Soyut Adlar
2) Sadece belirtili isim tamlamarında tamlayanla tamlanan yer
Görünürde madde olarak var olmayan, duyu organlarımızla kav- değiştirebilir.
ranamayan, ancak düşüncelerimizde var olan kavramlara karşılık olan Toprakları verimlidir bu uçsuz bucaksız ovanın.
adlardır. (tamlanan) (tamlayan)
düşünce, bilgi, hayal, öfke, sevgi…
Durumu günbegün iyileşiyor Cerrahpaşa’da yatan hastanın.
(tamlanan) (tamlayan)

100
 hangikpssturkcedersnotu

Derdimiz var bizim, bitmek bilmeyen. 6) Bazen bir tamlayan birden fazla tamlanan tarafından ortak
(tamlanan) (tamlayan) kullanılabilir.
Diyarbakır’ın tarihi, güzellikleri dillere destan.
3) Sadece belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan ara-
sına sözcük girebilir. Hayatın en önemli özü, bilinmesi gereken özeti şükretmektir.
Bahçenin her yıl yeniden açan çiçekleri görülmeli.
7) Bazen bir tamlanan birden fazla tamlayan için ortak kullanı-
(tamlanan) (tamlayan)
labilir.
Ülkenin sürekli unutulan çocukları hâlâ umutlu. Avrupa’nın ve dünyanın başkentidir, İstanbul.
(tamlanan) (tamlayan)
Beklentilerin, isteklerin bir sonu olmalı.
4) Tamlayan ve tamlanan sıfat alabilir.

Eğer soruda tamlayanı veya tamlananı sıfat almıştır derse direkt B) BELİRTİSİZ İSİM TAMLAMALARI
Dikkat olarak belirtili isim tamlaması aranmalıdır. Bir tamlama sıfat ▪ Tamlayanı yalın hâlde bulunan, tamlananı 3. kişi iyelik ekini alan
Edilmeli tarafından nitelenmiştir derse belirtisiz isim tamlaması aranmalıdır! tamlamalardır.
tamlayan (X) tamlanan (-i)
Sessiz gecelerin derin yalnızlığı var hayatımda.
Türkçe dersi öğrenim kredisi toprak kokusu
(sıfat) (sıfat)
şehir merkezi mahalle bekçisi isim tamlaması
Huzur, bazı insanların tek isteği bir gün gelir mi?
(sıfat) (sıfat)

1) Belirtisiz isim tamlamasının başına gelen sıfat sadece tamlayanı

5) Tamlayan ya da tamlanan düşebilir.
ya da tamlananı değil tamlamanın bütününü etkiler.
Yâdımda ezelî ve mor bir fecir memleketi gibi kalan doğduğum

8. ÜNİTE: Sözcük Türleri

yeri gözümün önüne getirmek isterim.
Bir isim tamlamasının tamamını nitelemiştir soru kalıbında belirtisiz
Çocukluğum mutluluk içinde geçti. Dikkat isim tamlaması aranmalıdır!
Edilmeli
(benim çocukluğum)

Yol onun, varlık onun, gerisi hep angarya. siyah masa örtüsü beyaz soru bankası
(onun yolu, onun varlığı) çözülemeyen ülke sorunu eski cami avlusu
101
 hangikpssturkcedersnotu

2) Belirtisiz isim tamlaması bir ismin sıfatı olabilir veya zarf olarak
Araya sıfat girmesi sözcüğü zincirleme yapmaz, zincirleme
kullanılabilir.
Dikkat olabilmesi için en az üç sözcük lazımdır ve bunların isim olması
Üzüm karası gözlerin öldürür beni. Edilmeli gerekir.
(sıfat)

Nehirler kan rengi akıyor. İslam dünyasının bitmek bilmeyen sorunları masaya yatırıldı.
(zarf)
Türkiye’nin eğitiminin güncellenmesi gerekiyor.

3) Belirtisiz isim tamlamalarında araya sözcük giremez, tamla-

yanla tamlanan yer değiştiremez. SIFAT (ÖN AD)
▪ Sıfatlar niteleme sıfatı ve belirtme sıfatları olarak ikiye ayrılır.
Dikkat Bu durum sadece belirtili isim tamlamasında olur.
Niteleme Sıfatları Belirtme Sıfatları
Edilmeli
Nasıl?
Sayı Sıfatları kaç? kaçıncı? kaçar? kaçta kaç?
Bursa eski valisi şehre geldi. (Anlatım Bozukluğu)
İşaret Sıfatı hangi?
Oğlu Ziraat Yüksek Mühendisi olmuş.
Belgisiz Sıfat hangi?
C) TAKISIZ İSİM TAMLAMASI: (ÖSYM Sormuyor)
Soru Sıfatı nasıl? hangi? kaç? kaçar? vb.
▪ Tamlayan ve tamlananın, tamlama ekleri almadan oluşturduk-
ları isim tamlamasıdır. Bu tür tamlamalarda tamlayan, tamla-
nanın neyden yapıldığını neye benzediğini anlatır. SIFATLARIN ÖZELLİKLERİ
Tamlayan (x) tamlanan (x)
▪ Sıfatlar bir istisna dışında daima isimlerden önce gelir.
ipek eldiven pamuk yorgan demir kapı
öteki günler, yoğun trafik, on iki konu
tahta kaşık yün kazak altın yüzük
▪ Sıfatların önünde isim bulunduğu için sıfat olan yerde sıfat tam-
laması vardır. (Adlaşmış sıfat hariç)
D) ZİNCİRLEME İSİM TAMLAMASI: Beklenmeyen olaylar istenmeyen sonuçlar doğurdu.
▪ Birden çok isim tamlamasının iç içe geçmesiyle oluşur.
102
 hangikpssturkcedersnotu

▪ Bir istisna dışında sıfatlar çekim eki almazlar, alırsa adlaşmış Sıcacık çorba içimizi ısıttı. (Küçültme)
sıfat, isim veya zamir olur. Minicik çocuklar sokaklarda dileniyor. (Küçültme)
Küçük çocuğun sesi duyuldu.
Unvan Sıfatları: Kişilerin toplumdaki yerini ve konumunu belirten
(sıfat)
sıfatlardır. İsimden önce de sonra da gelebilir.
Küçüğün sesi duyuldu. Doktor Mustafa Bey
(adl. sıf.) Ahmet Muhtar Paşa
Yaşlı insanlar bu aralar dışarı çıkmamalı. Gazi Osman Paşa
(sıfat)
Adlaşmış Sıfat: Sıfatlar önünde isim varken olan sözcük türleridir.
Yaşlılar bu aralar dışarı çıkmamalı. Sıfatın önündeki sözcükte yani isim olan sözcükte çekim eki olabilir,
(adl. sıf.) bazı durumlarda bu “isim” düşer ve isimde çekim eki varsa sıfata
Bu sorunu ülkemiz en kısa sürede aşacak. eklenir ve sıfat olan sözcük isimleşmiş olur yani adlaşmış sıfat olur.
(sıfat)
Önündeki isimde çekim eki olmadan da sıfatlar adlaşmış sıfat olabilir.

Bunu ülkemiz en kısa sürede aşacak.

Adlaşmış sıfatı daha kolay bulabilmek için adlaşmış sıfat olduğunu
(zamir)
Dikkat düşündüğünüz sözcüğün önüne “kişi, insan, şey, renk” sözcüklerini
Edilmeli koyun.
A. NİTELEME SIFATI
▪ İsme sorulan “nasıl” sorusunun cevabıdır.
Çalışkan öğrenciler, planlarını günlük yapar.
Sabırlı insanlar zor zamanları kolay atlatır.
(sıfat)
Çarpık kentleşme arasında kalan yorgun insan, yeni çareler
Çalışkanlar, planlarını günlük yapar.
arıyor.
(adl. Sıfat)
Pekiştirme Sıfatları: Niteleme sıfatlarının anlamlarını güçlendir-

8. ÜNİTE: Sözcük Türleri

Dinsiz insanın hakkından imansız kişi gelir.
mek için kullanılan sıfatlardır.
(sıfat) (sıfat)
Yalan yanlış sözlerle bizi oyaladı. (İkileme)
Şırıl şırıl sular bize huzur verdi. (İkileme) Dinsizin hakkından imansız gelir.
İzmir’e girince masmavi deniz bizi selamladı. (Pekiştirme) (adl. sıf) (adl. sıf.)

Sapasağlam duvarlarda tek bir çizik bile yok. (Pekiştirme) Akıllı köprü kurana kadar deli suyu geçer.
103
 hangikpssturkcedersnotu
B) BELİRTME SIFATLARI
KPSS Türkçe dersindeki sıfatlar konusunda yer alan belirtme sı-
fatları isimleri belirtmektedir. İsimlere “hangi, kaç, kaçıncı, kaçar”
gibi soruların sorulmasıyla bulunan sıfatlardır. Belirtme sıfatlarının 4
çeşidi vardır.
1) Sayı Sıfatları: İsimlerin sayılarını belirtir ve 5 çeşittir.
Asıl Sayı Sıfatları: On elma, tek kitap, bir çift kalem, bir düzine…
“Kaç” sorusu sorulur.
Sıra Sayı Sıfatları: Onuncu yarışmacı, birinci sıra, ilk kitap, son
baskı, ortanca kardeş… “Kaçıncı” sorusu sorulur.
Üleştirme Sayı Sıfatları: Birer kişi, onar kez, üçer elma, beşer
ceviz… “Kaçar” sorusu sorulur.
Kesir Sayı Sıfatları: Yüzde on hisse, çeyrek asır, yarım elma, bütün
arsa… “Kaçta kaç” sorusu sorulur.
Topluluk Sayı sıfatları: İkiz çocuk, üçüz bebek… “Kaçız” sorusu
sorulur.
“Bir” sözcüğü; sayı sıfatı, belgisiz sıfat veya niteleme sıfatı olabilir.
Dikkat Hangi sıfat türü olduğunu anlamak için şu yapılmalıdır:
Edilmeli
“Bir” sözcüğünün yerine başka sayı veya rakamlar (3, 5, 7)
Dikkat konulabilirse o sayı sıfatıdır.
Edilmeli
Bir paket tavuk suyu bir paket de tereyağı al.
104
“Bir” sözcüğünün önüne “herhangi” kelimesi konulabilirse o belgisiz
Dikkat sıfattır.
Edilmeli
Elbet bir gün buluşacağız.
“Bir” sözcüğünün yerine “aynı” sözcüğü konulabilirse o niteleme
Dikkat sıfatıdır.
Edilmeli
Onunla bir boydayız.
2) Belgisiz Sıfat: Belgisiz sıfatta isme “hangi” sorusu sorulur ancak
belli belirsiz isimleri belirtir.
Her an, her şey, her biri, hiç kimse, hiçbir soru, birkaç kez, bi-
raz zaman, birçok kişi, birtakım sözler, bazı insanlar, herhangi
bir bölüm, bir gün, tüm sorular, bütün gece, başka kişi, fazla
insan, az yemek, çok para, çoğu insan, kimi yazarlar, falan kişi,
filan insan…)
3) İşaret Sıfatı: İsme “hangi” sorusu sorulur. İsimleri işaret yoluyla
belirtir.
öte apartman, beri yer, öbür köpek, diğer soru, böyle sözler,
yukarı mahalle, aşağı ev, ileri taraf, geri yer, bu iş, şu ev, o
gün, böyle soru, şöyle iş, öyle durum, öteki gün, beriki sıra….
4) Soru Sıfatları: Cümle içinde isimden önce gelen, isim çekim eki
almayan, o ismi soru yoluyla belirterek sıfat tamlaması oluşturan soru
sözcükleridir.
Hangi çocuk, nasıl soru, ne kadar para, ne iş, kaç kişi, kaçıncı
sıra, kaçar kişi, neredeki ev…
 hangikpssturkcedersnotu

ZAMİRLER (ADILLAR) A. SÖZCÜK HåLİNDEKİ ZAMİRLER

KİŞİ ZAMİRLERİ
Sözcük Hâlindeki Zamirler Ek Hâlindeki Zamirler
İnsan isminin yerini tutan kelimelere kişi zamiri denir. Üç tekil, üç
Kişi Zamiri İlgi Zamiri de çoğul olmak üzere toplam altı tane şahıs zamiri vardır:
1. tekil kişi → ben
Dönüşlülük Zamiri İyelik Zamiri
2. tekil kişi → sen
İşaret Zamiri
3. tekil kişi → o
Belgisiz Zamiri 1. çoğul kişi → biz
Soru Zamiri 2. çoğul kişi → siz
3. çoğul kişi → onlar

Zamirler: Varlıkları ifade etmek istediğimizde onların ismini söy-

leriz: Ahmet, kalem, masa, çiçek vb. Zamirler isim çekim eklerini alabilirler. Bu yüzden kişi zamirleri
Dikkat karşımıza çekim eki almış şekilde çıkabilir.
“Hasan kalemi aldı.” cümlesini bazen varlığın yerine farklı kelime- Edilmeli

ler kullanarak ifade ederiz, örneğin “Hasan onu aldı.” deriz. “Hasan ben + e → bene → bana
onu aldı.” dediğimizde “onu” sözcüğünün “kalem” sözcüğü yerine kul- sen + i → seni
lanıldığını anlarız veya “O kalemi aldı” deriz, buradaki “o” sözcüğünün
o + (n) dan → ondan
“Hasan” için kullanıldığını anlarız. Bu şekilde ismin yerine kullanılan
biz + im → bizim
kelimelere zamir (adıl) adı verilir.
siz + de → sizde
onlar + ı → onları

8. ÜNİTE: Sözcük Türleri

Ben sana onunla konuşma demedim mi?
Zamirler isimlerin yerini tutan sözcüklerdir. Zamir olan yerde
Dikkat bağlantılı olduğu bir isim bulunmaz. Sizde onların söylediği filmler var mıydı?
Edilmeli
O sen olsan bari!
Benim derdim dağlardan çok, ben nasıl yanmayayım dağlar?

105
 hangikpssturkcedersnotu

DÖNÜŞLÜLÜK ZAMİRİ
Kişi zamirleri yapım eki alırsa zamirlik özelliğini kaybeder; isim, Dönüşlülük zamiri “kendi” sözcüğüdür.
Dikkat sıfat, zarf olurlar!
Edilmeli
“Kendi” sözcüğü dönüşlülük zamiridir. Bazı kaynaklar kişi zamiri
Sensiz kişi, dert çekmeye müpteladır. (sıfat) Dikkat olarak alsa da siz ilk etapta dönüşlülük zamiri kabul edin.
Edilmeli
Beni daraltan bu şehirde sensiz yaşayamıyorum. (zarf)
Bencil insan bir gün yalnız kalmaya mahkûmdur. (sıfat) Kendine iyi bak, beni düşünme, su akar yatağını bulur.
Onun bu olaylarda bencil davranması huzursuzluk yarattı. (zarf) Kendim ettim kendim buldum, dememek için dikkat etmeliyiz.
Kendi sorunlarını kendin çözmelisin.

Dikkat “O” sözcüğüne dikkat edilmelidir.

Edilmeli
Bir cümlede hem kişi eki hem iyelik eki hem de “kendi” sözcüğüyle
Dikkat dönüşlülük zamiri kullanmak anlatım bozukluğu yapmaz.
Edilmeli
Bu sorun benim kendi problemim. (Pekiştirme yapı-
yor, anlatım bozukluğu değil!..)
▪ Bir insanın yerine kullanılıyorsa kişi zamiri olur.
O, bana olanları düzgün anlatmadı.
İŞARET ZAMİRİ
▪ İnsan dışı bir varlığın yerini işaret yeriyle tutarsa işaret zamiri İsmin yerini işaret yoluyla tutan sözcüklerdir. Genellikle çekim
olur. eki alır.
Bu gömleği değil, şunu beğenmiştim. Bu – şu – o – bunlar – şunlar – onlar – öteki –beriki – diğeri
– bura – şura – ora – böylesi – öylesi – şöylesi
▪ İsmi işaret yoluyla gösteriyorsa işaret sıfatı olur.
O soruyu daha önce de görmüştüm. Onu buraya getirsene.
Böylesi de ancak bunlardan beklenir.
Onu şuraya, ötekini de buraya koyun.
Çiçekler solmasın, onları sulayalım.

Dikkat “O” sözcüğünden sonra virgül varsa “o” sözcüğü kişi zamiridir.
Edilmeli
106
 hangikpssturkcedersnotu

SORU ZAMİRİ
İşaret zamirlerinden sadece “o” ve “onlar” kişi zamiri olur. Diğer
İsmin yerini soru yoluyla tutan sözcüklerdir.
Dikkat işaret zamirleri kişi zamiri olmaz. Yani,
Edilmeli Ne – kim – nere – nereye – nerede – nereden – hangisi – kaçı
“Onlarla konuşmayın.” dersek “onlar” kişi zamiri,
– ne kadarı
“Onları veterinere götürdüm.” dersek “onlar” işaret
zamiri olur. Kimin kim olduğunu, nereden gelip nereye gittiğini bilemezsin.

Paranın ne kadarı bitti?

Ancak bir insandan bahsederek “Bu nasıl bir adam?” şeklinde bir Öğrencilerimizden kaçının ataması yapılmış?
cümle kurduğumuzda “bu” sözcüğü kişi zamiri olmaz, işaret zamiri
Hakkâri’ye atanan öğrencimiz hangisi?
olur.
Hangisinden başlayalım bilemedim.
BELGİSİZ ZAMİR
İsmin yerini tam olarak belirli olmayan sözcüklerle tutan zamir- Neyi anlamadın, söyle onu anlatalım.
lerdir. Belirsizlik zamiri olarak da geçer.
Bazısı – birkaçı – kimi – çoğu – hepsi – kimse – herkes – hiç- “Ne” sözcüğü “-ler” getirilebilecek şekilde kullanılıyorsa soru
Dikkat zamiridir.
biri – pek çoğu – birçoğu – birtakımı – azı – tümü - hiç kimse Edilmeli
– biri – her biri – bazıları – şey…
Mustafa Hoca ile ne konuştunuz? (Neler?)
Her birinizin gözlerinden öpüyorum, çoğunuzun hatta hepinizin
Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi? (Neler?)
atanacağına yürekten inanıyorum.
Edirne’den sana ne getirmemi istersin? (Neler?)
Sorunlarımızın birtakımını çözdük.

Umarım hepiniz atanırsınız, aranızda atanmayan hiç kimse

“Ne” sözcüğü “nasıl” ya da “hangi” anlamında kullanılırsa soru sıfatı
kalmaz. Dikkat

8. ÜNİTE: Sözcük Türleri

olur.
Edilmeli
Sözlerinin bazıları yüreğimi incitti.
Ne kadınlar sevdim, zaten yoktular. (Nasıl kadınlar?)
Ne demek istediğimizi pek çoğu anlamadı.
Kızınız ne işle meşgul? (Hangi işle)
Öğrencilerimizin çoğu atandı, atananlardan biri de Sibel.
Onun ne arkadaşları var, biliyor musun? (Nasıl arkadaşları?)
107
 hangikpssturkcedersnotu

ZARFLAR
Dikkat “Ne” sözcüğü “niçin” anlamlıysa soru zarfı olur.
Edilmeli ZARFLAR

Ne dönüp duruyor kuşlar havada? (Niçin dönüp duruyor?) Durum Zarfı nasıl?

Hafta sonu dershaneye ne gelmediniz? (Niçin gelmediniz?) Zaman Zarfı ne zaman?

Miktar Zarfı ne kadar?

Yer-Yön Zarfı nere?

B. EK HåLİNDEKİ ZAMİRLER
nasıl?, ne zaman?, ne kadar?, nere?
Soru Zarfı
İLGİ ZAMİRİ neden?, niçin?, niye?, ne diye?
Türkçede ilgi zamiri, tamlayan ekinden sonra gelen “–ki” ekidir. DURUM ZARFI
Bu zamir, “-imki, -inki, -ınki, -unki, -ünki” şekillerinde görülür. Fiil ve fiilimsilere sorulan “nasıl” sorusunun cevabıdır.
Oğuz Atay’ın kitapları, Orhan Pamuk’unkilerden zor anlaşılır. İyi insanlara nazik davranmalısın.

Benimki, onunkine kıyasla daha uzun bir eleştiri yazısı. Kötü kötü konuşup şişirme beni!

“Bizimkisi Bir Aşk Hikâyesi” adlı şarkıyı çok seviyorum. Yalnız benim için bak yeşil yeşil.

Güzel çalışıp sınava sağlam hazırlanmalıyız.

Kalemimi kaybettim, seninkini kullanabilir miyim?
Öğrencilerimi birini diğerinden üstün tutmadan seviyorum.

ZAMAN ZARFI
İYELİK ZAMİRİ Cümlede “ne zaman” sorusunun cevabıdır.
Aslında bildiğimiz iyelik ekidir ve iyelik eki gördüğümüz sözcük-
Dün söylediğini bugün inkâr ediyorsun.
lerde iyelik zamiri var diyebiliriz. Yani isim tamlamalarında tamlanan
sözcükleri iyelik zamiridir. İlkin Deniz’i ardından Serpil’i gördüm.
benim kalemim, kalemin, kalemi, kalemimiz, kaleminiz, kalem- Yirmi yıl önce Edirne’ye gitmiştik.
leri / adım, adın, adı, adımız, adınız, adları… Kuruma henüz öğretmen alınmadı.

Her şeyi sana anlatırım cumartesi günü.

108
 hangikpssturkcedersnotu
MİKTAR ZARFI
Fiile, fiilimsiye, sıfata ve zarfa sorulan “ne kadar” sorusunun ce-
vabıdır.
Çok kötü espriler yaptığı için herkes ondan biraz uzak duruyor.
Dayına fazla sert davrandın.
Ne güzel bir gün! (“Ne” sözcüğü “çok” anlamında.)
En güzel günlerim seninle geçti.
Vildan’ın projesi şirket tarafından daha uygun bulundu.
YER - YÖN ZARFI
Fiil ve fiilimsinin yönünü bildiren “aşağı, yukarı, ileri, geri, içeri,
dışarı, öte, beri” sözcükleri yer yön zarfıdır. “Nere” sorusunun ceva-
bıdır. Yer-yön zarfları yalın hâlde olmak zorundadır eğer yönelme,
bulunma veya ayrılma hâl eki alırsa isim olurlar ve dolaylı tümleç
görevinde kullanılırlar.
Arabayı aşağı park et. (Görevi = Yer Yön Zarfı, Türü = Zarf)
Arabayı aşağıya park et. (Görevi = Dolaylı Tümleç, Türü = İsim)
Biraz geri gider misin?
Önce ağlayarak aşağı indi, ardından gülerek yukarı çıktı.
Dışarı çıktığımda ılık bir rüzgâr yüzüme dokundu.
Öğretmen içeri girer girmez öğrenciler suspus oldu.
SORU ZARFI
Fiil ve fiilimsinin durumunu (nasıl), zamanını (ne zaman), sebebini
(neden, niçin, niye, ne), miktarını (ne kadar) soran zarflardır.
KPSS’ye başvurunu ne zaman yaptın?
Neden dün kursa gelmediniz?
Burada niye bulunduğunun farkında mısın?
Söyle bana, bunu niçin yaptın?
İnsanlarla nasıl konuşman gerektiğini bilmiyorsun?
Ne bakıyorsun bana? (“Ne” sözcüğü “niçin” anlamında.)
EDATLAR (İLGEÇLER)
EDAT
Tek başına anlamı olmayan, cümlede görev alan ve cümlenin de-
ğişik anlamlar kazanmasını sağlayan sözcüklerdir. Edatları cümleden
atarsak cümlenin anlamı bozulur. Türkçede belli başlı edatlar: “gibi,
için, göre, kadar, ile, üzere, karşın, yüzünden, -e doğru, -e karşı,
-den başka, -den önce, -den sonra, dolayı, ötürü, -mek üzere, dair,
ilişkin, sanki, sadece, salt, yalnız, ancak, bir, tek…” sözcükleridir. Edat,
8. ÜNİTE: Sözcük Türleri
cümleye değişik anlamlar katar.
Edatlarla ilgili sorular ya anlam farkı olarak ya da görev farkı olarak
Dikkat sorulmaktadır. “Hangisinde edatın anlamı farklıdır veya hangisinde
Edilmeli edat sıfat, zarf olarak kullanılmıştır?”
109
 hangikpssturkcedersnotu
Ben de senin gibi düşünüyorum. (Benzerlik)
Bilim insanları her zaman kitaplara göre konuşur. (Uygunluk)
Yağmur altında fazla dolaştığı için üşütüp hastalanmış. (Sebep)
Yengeçlerle ilgili araştırma yapmak üzere kütüphaneye gittim.
(Amaç)
Şebnem’in anlattıklarını yalnız seninle paylaşabilirim. (Özgülük)
İnsanlara alaycı yüz ifadeleriyle bakmak, onları incitebilir. (Du-
rum)
Dev gibi adam kahvehanenin önünde yere yığıldı. (Benzerlik–
Abartı)
▪ “Doğru – karşı” sözcükleri kendilerinden önce “-e/-a” yönelme
eki almış sözcüklerle öbek oluşturursa edat olur.
“Akşama doğru hafif bir rüzgâr çıktı kasabada.”
“Başkalarına karşı söylediğin kırıcı sözleri bana söyleme.
▪ “Başka, önce, sonra” sözcükleri, ayrılma durum eki (-den) almış
bir sözcükle öbekleşirse edat olur.
İnan ki senden başka dostum kalmadı.
Romanımdan sonra bir de şiir kitabım yayımlanacak.
Ankara’dan önce Eskişehir’e uğrayıp evrakları şubeye bırakın.
Edatlardan bazıları, kendilerinden önceki sözcüklerle birleşerek
Dikkat “edat öbeği / edat grubu” (ilgeç öbeği) oluşturur. Edat öbekleri,
Edilmeli cümlede özne, nesne, tümleç, yüklem gibi ögeler görevinde; isim,
sıfat, zarf gibi türlerde kullanılabilir.
Halil Bey de benim gibi düşünüyor.
(Durum zarfı – Zarf Tümleci)
110
Üzgünüm, size göre elbisemiz yok. (Sıfat – Öznenin içinde)
Yirmi kadar öğrenci kampüsün önünde eylem yaptı.
(Sıfat – Öznenin i.)
Bütün çabaları çocuklarını okutabilmek için. (Yüklem)
Ne demiş şair: “Bence sen de herkes gibisin. (Yüklem)
EDAT ÇEŞİTLERİ
İLE
▪ Her zaman ilgeç değildir. “ve” yerine koyabiliyorsak bağlaçtır.
Bunun dışında ilgeçtir.
▪ İle sözcüğü çoğu zaman -le, -la eki gibi kullanılır. Bu nedenle
gözden kaçabilir, dikkat edelim.
Kitaplarıyla defterleri bende. (Burada bağlaç olarak kullanılmış)
Kapının ziliyle uyandım, karşımda annesiyle gördüm.
Uçakla Diyarbakır’a oradan trenle Mardin’e geçtim.
Hızla içeri girdi, bir hışımla herkesi süzdü.
Telefonun alarmıyla zor da olsa yerimden kalktım.
GİBİ
▪ Her zaman edattır.
Babası gibi çalışkan bir adam olmak istiyordu.
Cennet gibi ülkemiz var, kıymet bilmeliyiz.
Havalar soğuyacak gibi gözüküyor.
Dağ gibi çamaşırları görünce canı sıkıldı.
Akşam 22.00 gibi Heykel’de görüşürüz.
İÇİN
▪ Her zaman edattır.
 hangikpssturkcedersnotu

Sorduğun için tekrar anlatıyorum. Akşam bizimle gelecek misin?

Buralara seni görmek için geldim. Eve girdi mi hemen ellerini yıkar.
O elbise tam senin için. Güzel mi güzel gözleriyle etrafı süzdü.
Bu eşyalar için bu oda küçük. Lütfen onu verir misin?
Bu vatan için her zaman ölünür.
-e kadar:
KADAR Okula kadar durmadan koştuk
▪ Her zaman edattır.
-e göre:
On kadar öğrenci derse geç kalmış.
Bana göre bir iş bulunur mu?
Ahmet, kardeşi kadar çalışkandır.
Bana göre olanların sebebi farklı.
Urfa kadar sıcağını görmedim.
Kardeşine göre daha uzun bir gençti.
Bu denli düşünmek seni yıpratıyor.
-mek üzere:
SANKİ
Çalışmak üzere kütüphaneye gitti.
▪ Her zaman edattır.
Biraz bekleyin, yemek pişmek üzere.
Burası sanki bir cennet.
Akşam sanki yağmur yağacak. Değil:
Ona söylemekle iyi etmedik sanki. Bugün değil, yarın gel.
Bu kadar güzel anlayıp yanlış yapmanız mümkün değil.
SADECE
▪ Her zaman edattır. Ancak bazı anlam yüklemelerinde edat-
lar içinde algılanmamalıdır. Eğer ki cümle içinde “ama” anla- Yalnız sözcüğü ismi nitelerse sıfat olur.
Dikkat
mında kullanılıyorsa bağlaç demektir.

8. ÜNİTE: Sözcük Türleri

Edilmeli
Beni sadece o anladı, o da yanlış anladı.
Tatlılardan sadece künefeyi severim. Yalnız insan Allah’a komşudur.
Sizinle gelirim sadece hesaplar benden. Yalnız sözcüğü isim olarak da kullanılabilir.

Mİ O, bu aralar çok yalnızdır.

▪ Her zaman edattır ve her zaman ayrı yazılır. Yalnız sözcüğü fiil, fiilimsi, sıfat ya da zarfı nitelerse zarf olur.
111
 hangikpssturkcedersnotu

Ahmet, İstanbul’da yalnız yaşıyor. Divan şiirini ister özümseyin ister özümsemeyin, o ve siz sanat
Yalnız sözcüğünün yerine “sadece”, “tek” sözcüklerini koyabili- vadisinde mutlaka karşılaşacaksınız.
yorsak edattır. Çünkü ben her gece seni düşünürüm, şiirini yazmadan uyu-
Tatlılardan yalnız künefeyi severim. mam bile.
Yalnız sözcüğünün yerine “ama”, “fakat” sözcüklerini koyabiliyor- Gece gece ayranla kokoreç ne iyi gider şimdi! (İle = ve)
sak bağlaçtır.
Gelirim yalnız hesaplar benden. Osmanlıca sınavına sözlüksüz girme, sonra (yoksa) bilmediğin
kelimelerin cevabını yazamazsın.

Her dediğini yaparım yalnız sen de benim dediklerimi yapacak-

BAĞLAÇLAR
sın.
Tek başına anlamı olmayan; sözcükleri, söz öbeklerini, cümleleri
“Ancak, yalnız” sözcükleri “ama” anlamında kullanılırsa bağ-
bağlayan kelimelere bağlaç denir. Belli başlı bağlaçlar: “ama, ancak,
laç olur.
fakat, lakin, yalnız, ne var ki, hâlbuki, oysaki, oysa, meğerki, illaki,
eğer, mademki, ise, ile, de, ki, ve, veya, ya da, yahut, veyahut, gel- ▪ Bağlaçlar anlamca ilgili cümleleri de birbirine bağlar. Bağımsız
gelelim, hatta, bile, dahi, yoksa, sonra, ne….. ne…., ya….. ya…., hem…. ayrı cümleler arasında kullanılır.
hem…., ister…. ister…., bir…. bir…., öyleyse, çünkü, demek ki, zira,
Kitabı aldım ama okumaya fırsat olmadı.
mamafih, binaenaleyh…” gibi sözcüklerdir.
Hem soruyorsun hem dinlemiyorsun.

Bağlaçla ilgili sorular çoğunlukla cümlenin hangi ögelerini İle Bağlacı: ‘Ve’ anlamındaysa bağlaçtır.
Dikkat bağladığıyla ilgili gelmektedir veya altı çizili sözcük sorularında
Künefeyle kadayıfı çok sever.
Edilmeli sorulmuştur. (ÖRN: Bağlaç özneleri bağlamıştır, nesneleri
bağlamıştır vs.) Çünkü (Zira) Bağlacı: Eş anlamlı bağlaçlardır. Sebep, gerekçe,
açıklama bağlaçlarıdır.
İnan ki her ne demişsem görüp de söylemişim. Buse derse gelmedi zira hasta.

Eski şiirin kendine has asil bir havası ve söyleyişi vardı ama Hatta, Üstelik Bağlacı: Her zaman bağlaçtır.
yeni şiir için durum hiç de iç açıcı değil. Ödevlerini yapmamışsın hatta hatırlamamışsın bile.

Turgut Özben roman boyunca ya Selim Işık’ın tanıdıklarına Sorularımı çözdüm üstelik hiç yanlışım yok.
112 gider ya da onun şiirlerini okur.
 hangikpssturkcedersnotu

De Bağlacı: Ayrı yazılan “de” her zaman bağlaç görevindedir.

ÜNLEMLER
Bağlaç olan “-de” ayrı bir sözcüktür ve her zaman ayrı yazılır. Ben-
Çeşitli duyguları anlatan (eyvah, tüh, ah, oh, of, aman, aşk olsun,
zeşmeden etkilenmez. Çoğu zaman “bile” ve “dahi” bağlaçlarının an-
yazık, yazıklar olsun…) ya da seslenme bildiren (ey, hey, bre, sakın,
lamlarını karşılar.
imdat…) gibi sözcüklere ünlem denir.
Bu saatten sonra gelsen de bir gelmesen de bir.
Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker!
O kadar yorgun ki numarasını bile hatırlamadı.
Koca Yusuf be!
İstikbalde dahi vazifen Türk istiklani muhafaza etmektir.
Çocuk boğuluyor, kurtarın çocuğu, imdat!
Sakın bir daha büyükler söz vermeden konuşma!
Ki Bağlacı: Ayrı yazılan “ki” her zaman bağlaçtır. Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!
Yeter ki konuyu iyice anlayın. Dur yolcu! Bilmeden gelip bastığın bu toprak, bir devrin battığı
Gözler ki birer parçasıdır sende ilahın. yerdir.
Mehmet Hocam, nasılsınız? (Özel isim seslenme görevli)

Yoksa Bağlacı: Ünlemlerin Görevleri

Erken yatın yoksa sabah kalkamazsınız.
Hitap Bildirmek (Seslenme): Hey, ey, bre, hu, alo, be hey, anne,
gençler, dostlar, Ali…
Sonra Bağlacı: Duygu Belirtmek: Eyvah, tüh, yazık, ne yazık ki, vah vah, oh, uf,
Düzenli paragraf sorusu çözün sonra sınavda vakit kaybeder- of, eh, ah, bravo, aferin, pes, yuh, aaa, eee, ya, yahu, imdat, hayret…
siniz. Ünlem Çeşitleri
1) Asıl (Gerçek) Ünlemler: Eh, eyvah, yazık, bravo…
Ne…. ne Bağlacı: Olumsuzluk anlamı ve arasına, ortasında anlamı 2) Aslında Ünlem Olmadığı Hâlde Duygu ve Seslenme Anlamı Olan
veren bağlaç türüdür. Ünlemler

8. ÜNİTE: Sözcük Türleri

Ne sen Leyla’sın ne de ben Mecnun. Allah’ım bana yardım et! Gençler, geleceğinizi düşünün!
Sen, ayağa kalk! Yaşasın, zil çaldı!
Anne! Kapıyı aç. Ali, ata bak.

Dikkat Ne… ne… bağlaçları biçimce olumlu anlamca olumsuz olur.

Edilmeli Bu cümlelerde asıl ünlemlerden olmamasına rağmen sözcükler,
Dikkat cümle içinde ünlem görevi almıştır.
Edilmeli 113
 hangikpssturkcedersnotu

NOTLAR ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————
114 ———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————