Śmierć

Teoretyczne wprowadzenie do lekcji

Nic w naszym życiu nie jest tak pewne jak… śmierć – prędzej czy później każdy z nas umrze.
Chociaż czasami wydaje nam się inaczej, to jednak życie pokazuje, że człowiek nigdy nie jest za
młody na umieranie. Nikt z nas nie wie, kiedy nadejdzie ten moment: czy za chwilę, czy też za kilka
tygodni, a może za kilkanaście lub kilkadziesiąt lat. Nie znamy też okoliczności naszej śmierci: czy
nastąpi w sposób naturalny, może na skutek choroby, czy też będzie tragiczna; czy zaskoczy nas
nagle, czy raczej będzie to powolne umieranie. Zawsze wydaje nam się, że śmierć przyszła nie w porę
i za wcześnie – nieważne czy zabrała osobę dwudziesto –, czy osiemdziesięcioletnią. Zawsze
zaskakuje, nawet wtedy, gdy zabiera człowieka dotkniętego śmiertelną chorobą, teoretycznie
przygotowanego na wszystko. Nie chcemy umierać, chcemy żyć. „Ten” świat jest nam znany,
„tamten” – jeśli istnieje – pozostaje tajemnicą. Może się co prawda zdarzyć, że człowiek,
doświadczając wielkiego cierpienia, pomyśli nagle: „Panie Boże, ja już nie mogę, lepiej mnie zabierz
z tego świata. Nie jestem w stanie dalej dźwigać tego ciężaru, śmierć będzie najlepszym
rozwiązaniem”. Nie znaczy to jednak, że nie pragnie żyć, nie chce jednak dalej cierpieć i boi się, że
nie starczy mu sił. Takie myśli są przejawem bezsilności, nie zaś pragnienia śmierci.
Zagadnieniem śmierci od samego początku interesowała się filozofia. Dla Platona np. refleksja
filozoficzna jest niczym innym, jak tylko… przygotowaniem się do śmierci. Dlatego też nikt nie jest
tak gotowy na „spotkanie” z nią, jak filozof. Skąd jednak takie przekonanie u Platona? Wiąże się ono z
głoszoną przez niego wizją rzeczywistości. Dla niego świat prawdziwy, rzeczywisty, to nie ten świat,
w którym teraz żyjemy, bo on – zdaniem Platona – jest tylko pozorny, niedoskonały i przemijający.
Świat prawdziwy, rzeczywisty, który mamy dopiero odnaleźć, to świat idei. Człowiek kiedyś w nim
przebywał, ale w wyniku popełnionego grzechu, został strącony do tego świata, gdzie musi się teraz
„męczyć”. I co robi filozof na tym „łez padole”? Swoim umysłem, poszukując prawdy, odrywa swój
wzrok od tego zmysłowego, przyziemnego świata w kierunku świata idei. Chce już teraz w nim
przebywać, obcować z nim za pomocą umysłu. Ponieważ filozof odrywa się od cielesności i wpatruje
w świat idei, po części już za życia umiera. Uprzedza to, co w sposób najdoskonalszy będzie miało
miejsce w chwili śmieci biologicznej. Dlatego filozofia jest niczym innym jak ćwiczeniem się w
śmierci. I o to właśnie chodzi filozofom, o wyzwolenie i oddzielenie duszy od ciała – twierdzi Platon.
Cele lekcji
Cel ogólny: Omówienie zagadnienia śmierci.
Cele szczegółowe: uczeń wie, jakie są poglądy filozofii na temat śmierci; uczeń rozumie,
dlaczego śmierć jest obiektem zainteresowania filozofii; uczeń potrafi
przedstawić stanowisko Platona na temat śmierci; postawy – kształtuje
postawę szacunku wobec tajemnicy śmierci innych osób.
Metody dydaktyczne zastosowane na lekcji: metoda problemowa, metoda refleksyjna, można
zainicjować pracę w grupach (ćw. 51). Bibliografia:
M.-D. Goutierre, Człowiek w obliczu własnej śmierci. Absurd czy zbawienie?, tłum. A. Kuryś, Kraków
2001;
A. Siemianowski, Śmierć i perspektywa nadziei, Gniezno 1992;
I. Zimiński, Zagadnienie śmierci w filozofii analitycznej, Lublin 1999;
I. Zimiński, Zarys ontologii śmierci. Próba filozoficznego opisu istoty śmierci, „Kwartalnik
Filozoficzny” 28 (2000)1, s. 129-158.
Ćwiczenie 51

Jak rozumiesz stwierdzenia, że śmierć jest: powszechna, indywidualna, ważna, banalna, bliska,
daleka, przypadkowa, godna.

1. powszechna
Śmierć jest powszechna, ponieważ każdy z nas prędzej czy później umrze. Śmierć jest pewna nie
ważne czy jesteśmy młodą, czy starą osobą. Dotykają nas choroby, występuje coraz więcej
wypadków, a więc śmierć jest to rzecz powszechna czyli taka, która występuje bardzo często
(niemal codziennie) i na którą nie mamy wpływu.
2. indywidualna
Śmierć jest indywidualna to znaczy, że nie ma sposobu na umieranie, każdy przechodzi ją na swój
sposób. Jedni jej wyczekują, ponieważ boją się na przykład postępującej choroby, a inni nie chcą
aby przyszła, ponieważ nie są jeszcze na to gotowi. A więc umieramy na różne sposoby: jedni w
wypadkach komunikacyjnych, inni w szpitalach, na stołach operacyjnych, a niektórzy po prostu
kładą się spać i nie wstają.
3. ważna
Śmierć jest ważna, ponieważ całe nasze życie było pewną próbą, próbą dobrego i uczciwego życia,
które w chwili śmierci zostanie zweryfikowane. A więc całe nasze dotychczasowe życie zostanie
sprawdzone w ilu procentach je wykorzystaliśmy. Nagrodą za nasze wszystkie dobre uczynki
będzie szczęśliwe życie po śmierci bez żadnych zmartwień, bólu i smutku. A więc jest ona bardzo
ważna chociażby dlatego, że po śmierci będziemy mogli spotkać się ze wszystkimi bliskimi nam
osobami, które przed nami zostały poddane tej próbie.
4. banalna
Śmierć jest banalna, ponieważ jest ona rzeczą naturalną. To znaczy, że nie potrzebujemy
specjalnych zdolności aby umrzeć. Bardzo często zdarza się myśleć, że jest ona jedynym
rozwiązaniem naszych problemów. A więc każdy, kto będzie chciał umrzeć (na przykład dlatego,
że nie radzi sobie z gnębiącymi problemami) po prostu to zrobi, nie czekając na to aż śmierć
przyjdzie sama.
5. bliska
Śmierć jest bliska, ponieważ świat jest coraz bardziej zautomatyzowany. Coraz modniejsze staje
się popisywanie przed kolegami, zażywanie wszelkiego rodzaju używek czy alkoholu. Niestety
człowiek w takim stanie nie potrafi racjonalnie myśleć, poddaje się presji otoczenia co nie zawsze
kończy się dobrze. A więc przez naszą nieodpowiedzialność bardzo często ocieramy się o śmierć
czy też wieloletnie inwalidztwo.
6. daleka
Śmierć jest daleka, ponieważ mało jaka osoba o niej myśli. Każdy żyje tempem rozwijającego się
świata. Żyjemy z dnia na dzień i nie sięgamy myślami w tak daleką przyszłość. Interesuje nas to,
co jest tu i teraz. Skupiamy się na karierze, marzeniach, rodzinie. Chcemy wykorzystać w 100%
szanse, jakie dostajemy od życia często jednak zapominając, że kiedyś może nas zabraknąć.
7. przypadkowa
Śmierć jest przypadkowa, ponieważ nikt nie wie kiedy umrzemy. Nie znamy dnia i godziny kiedy
możemy się jej spodziewać. Coraz częściej zdarza się, że umierają osoby, które miały jeszcze całe
życie przed sobą. Giną one podczas niefortunnych wypadków, dostają zawałów. Wiele osób
uważa taką śmierć za przypadek, przypadek, że to akurat my znaleźliśmy się w wyznaczonym
miejscu i o określonej porze.
8. godna
Każdy zasługuje na godną śmierć. Często słyszymy, że ktoś odszedł godnie. Mamy wtedy na
myśli to, że pozostawił wszystkie sprawy, konflikty czy nieporozumienia wyjaśnione. A więc
odchodzi w zgodzie z samym sobą. Często w otoczeniu najbliższych mu osób. Ma wtedy czas na
powiedzenie tego co czuje, za co dziękuje i za co przeprasza tym samym mając nadzieję, że po
śmierci czeka na niego szczęśliwe i godne życie.