PROCES DYSOCJACJI JONOWEJ

W XIX wieku szwedzki naukowiec Arrhenius odkrył zjawisko dysocjacji. Za swoje dokonanie
uhonorowano go Nagroda Nobla w 1903r.

Definicja dysocjacji elektrolitycznej

Proces ten polega na rozpadzie na jony cząsteczek, w których występują wiązania jonowe lub
spolaryzowane pod wpływem rozpuszczalnika - wody. Cząsteczki zjonizowane maja zdolność
przewodzenia prądu elektrycznego. Dysocjacja jest odwracalna.

Podział związków chemicznych ze względu na zdolność dysocjacji:

 Nieelektrolity (nie ulegają dysocjacji)

 Elektrolity (które rozpadają się na jony pod wpływem wody):

o
 mocne
 średniej mocy
 słabe

Przykłady elektrolitów:

 Kwasy i wodorki
 Wodorotlenki
 Sole

Dysocjacja kwasów

Związki te dysocjują na kationy wodorkowe H+ i aniony reszt kwasowych Rn- (n- liczba
atomów wodoru):

HnR ↔ nH+ + Rn-

Kationy wodorkowe zabarwiają papierek wskaźnikowy na czerwono.

Dysocjacja wodorotlenków

Związki te ulegają dysocjacji prowadzącej do powstania katonów metali Mn+ i anionów

wodorotlenkowych OH-:

M(OH)n ↔ Mn+ + OH-

Z kolei występowanie jonów hydroksylowych powoduje wybarwienie papierka

wskaźnikowego na kolor niebieski.
Dysocjacja soli

Substancje te ulegają dysocjacji na katony metali Mn+ i aniony reszt kwasowych:

MmRn ↔ mMn+ + nRm-

Oczywiście dysocjacji ulegają tylko związki rozpuszczalne w wodzie.

Symbol ↔ oznacza, że reakcja zachodzi w obie strony.

Stopień dysocjacji

Stopień dysocjacji określa stosunek liczby moli cząsteczek zdysocjowanych do liczby moli
cząsteczek wprowadzonych do roztworu. Jego wartość świadczy o mocy elektrolitu.

Czynniki wpływające na stopień dysocjacji:

 rodzaj elektrolitu
 rodzaj rozpuszczalnika
 stężenie roztworu (zwiększa się przy spadku stężenia)
 temperatura (zazwyczaj w podwyższonej temperaturze wzrasta)
 obecność innych substancji w roztworze

Mała wartość stopnia dysocjacji (rzędu <5%) jest charakterystyczna kwasów

wieloprotonowych i zasad z kilkoma grupami OH.

W przypadku elektrolitów o słabej mocy w jednym roztworze tworzy się równowaga

pomiędzy jonami a niezdysocjowanymi cząsteczkami, która jest opisana przy pomocy stałej
równowagi K.

Jest ona wyrażona stosunkiem iloczynu określającego stężenie jonów np. [A+] [B-] do stężenia
cząsteczek niezdysocjowanych [AB]:

Na stałą dysocjacji maja wpływ:

 stężenie elektrolitu
 temperatura
 rodzaj rozpuszczalnika

Czym większą wartość ona przyjmuje tym związek jest lepiej zdysocjowany.
Woda jedynie w niewielkim stopniu ulega dysocjacji. Iloczyn jonowy wody jest wartością
stałą nie tylko w wodzie, ale także w roztworach kwasów i zasad, a wynosi 10-14.

Dysocjacja cząsteczki wody (w sposób uproszczony ) przebiega następująco:

H2O = H+ + OH-

Pojęcie pH wprowadził Sorensen ze względu na wygodę, bo zamiast 10-14 stosuje się 14.

pH jest ujemnym logarytmem określającym stężenie kationów wodorowych.

Roztwory kwaśne mieszczą się w zakresie do 7, obojętne są równe 7, a zasadowe powyżej 7

Stężenie H+ 10-1 10-2 10-3 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8 10-9 10-10 10-11 10-12 10-13 10-14
pH 1 2 3 4 5 6 7 10 9 10 11 12 13 14
kwaśne obojętne zasadowe

Wskaźniki kwasowo - zasadowe

Bardzo ważne jest szybkie i precyzyjne odróżnienie środowiska kwasowego od zasadowego.

W tej materii wykorzystywane są indykatory (wskaźniki) barwiące się na określone kolory

w zależności od pH.

Do tego celu używa się substancji, których jony zmieniają zabarwienie w stosunku
do obojętnych cząsteczek. Powszechnie znanymi i stosowanymi są : papierki uniwersalne,
fenoloftaleina, oranż metylowy czy błękit metylenowy.

W poniższej tabeli zamieszczono zmianę zabarwienia indykatora pod wypływem różnego

środowiska:

środowisko zasadowe obojętne kwaśne

Papierek uniwersalny niebieski pomarańczowy czerwony
Oranż metylowy czerwony żółty żółty
Fenoloftaleina bezbarwny bezbarwny malinowy

Teorie kwasowo zasadowe

Powstały w głównej mierze w związku z odkryciem zjawiska dysocjacji. Do najważniejszych z

nich należą:

Teoria Arrheniusa, głosząca, że kwasy to substancje typu HnR, które w roztworach wodnych
ulegają dysocjacji na kationy wodorowe H+ i aniony reszty kwasowej R-

Zasady to substancje typu: M(OH)m, które ulegają reakcji dysocjacji w roztworze wodnym
na kationy metalu M+ i aniony wodorotlenowe OH-
Sole to substancje typu: MnRm, które ulegają reakcji dysocjacji na kation metalu M+ i anion
reszty kwasowej R-

Teoria Brunsteda (donorowo - akceptorowa) mówi że:

Kwas jest substancją mogącą oddawać proton

Zasada jest substancją mogącą przyjmować protony

Oprócz tych wymienionych istnieje wiele innych koncepcji definicji kwasów i zasad,
np. teoria Lewisa, które nie maja już takiego ścisłego związku z dysocjacją.