Pierwsza pomoc w przypadku krwotoku

Różnego rodzaju rany stanowią nieodłączną część naszego życia. Im szybciej i intensywniej
żyjemy, tym bardziej jesteśmy narażeni na wszelkie urazy w szkole, podczas uprawiania
sportu lub po prostu w domu. Najskuteczniejszą metodą postępowania przy zranieniu jest
zachowanie spokoju, zadbanie o własne bezpieczeństwo oraz wykorzystanie swoich
umiejętności i wiedzy.

Rodzaje ran
Zranienie lub rana to urazy powstające w wyniku przerwania ciągłości skóry, a często
również głębiej położonych tkanek i narządów (mięśni, nerwów i naczyń krwionośnych).
Rany można dzielić ze względu na: rodzaj uszkodzonych naczyń (tętnicze, żylne i włosowate),
miejsce gromadzenia się krwi (zewnętrzne i wewnętrzne) lub ze względu na mechanizm
urazu rany (cięte, kłute, szarpane, tłuczone, kąsane i postrzałowe). Małe krwawienia nie
wymagają zwykle specjalistycznej pomocy i ustępują samoistnie. Z kolei duże rany muszą być
natychmiast zatamowane, ponieważ może dojść do krwotoku, a w konsekwencji do wstrząsu
i śmierci w wyniku wykrwawienia.

Każdy rodzaj ran ma charakterystyczny wygląd oraz unikalne cechy odróżniające je od

pozostałych. Trzeba jednak zaznaczyć, że nierzadko powstają one w wyniku działania kilku
czynników i trudno je dopasować do konkretnego rodzaju.

Otarcie naskórka to uraz o niedużej sile, uszkadzający wierzchnią warstwę skóry. Nawet
niewielkie otarcia są zazwyczaj bolesne i mogą prowadzić do zakażenia, dlatego trzeba je
dokładnie umyć chłodną wodą z mydłem lub wodą utlenioną, następnie założyć opatrunek.
Otarcia goją się szybko i nie pozostawiają blizn.
Rana kłuta zadana jest długim przedmiotem o ostrym zakończeniu, jak np.: nóż, sztylet, igła,
dłuto, widły, bagnet itp. Rany te mogą być bardzo głębokie, ale brzegi są zwykle blisko siebie
(zajmują niewielką powierzchnię). Ryzyko zakażenia jest duże. Szczególnie niebezpieczne są
rany kłute klatki piersiowej i brzucha – ich powikłaniem może być uszkodzenie organów
wewnętrznych (płuca czy jelita). Jeżeli w ranie tkwi ciało obce, to nie należy go wyjmować,
lecz umocować w taki sposób, aby się nie przemieszczało i nie powodowało dalszych
obrażeń. Wyciągnięcie ciała obcego z rany grozi uszkodzeniem naczyń krwionośnych
i krwotokiem wewnętrznym, który jest bardzo trudny do zatamowania.

Rana szarpana ma nieregularny kształt i poszarpane, nierówne brzegi. Powstaje w wyniku

działania zakrzywionego narzędzia o tępej krawędzi (hak, bosak), godzącego w skórę pod
kątem mniejszym niż kąt prosty. Powoduje zazwyczaj powstawanie płata uszkodzonych
tkanek. Rana zajmuje większą powierzchnię, widoczne są ubytki tkanek. Krwawienie nie jest
intensywne, ale przy rozległych ranach może wystąpić utrata dużej ilości krwi, prowadząca
do rozwoju wstrząsu. Ryzyko zakażenia jest duże, a blizny powstające w wyniku gojenia się
tego typu ran są bardziej rozległe.
Rana postrzałowa powstaje w wyniku postrzału pociskiem z broni palnej. Ze względu na losy
pocisku w ciele poszkodowanego wyróżniamy:

 rany postrzałowe styczne, kiedy uszkodzona jest tylko zewnętrzna powierzchnia ciała;
 rany postrzałowe ślepe, gdy pocisk pozostaje w tkankach, a rana ma wlot i kanał (nie
ma wylotu);
 rany postrzałowe przelotowe (przestrzałowe), jeśli pocisk przebija tkanki na wylot
(ma wlot, kanał i wylot); rana wylotowa w tym przypadku jest większa niż rana
wlotowa i ma poszarpane brzegi (ma wygląd rany szarpanej).

Rany postrzałowe są bardzo niebezpieczne, gdyż nigdy nie wiadomo, jakie organy
wewnętrzne zostały uszkodzone.
Rana tłuczona (miażdżona) powstaje w wyniku bezpośredniego działania siły (kamień,
młotek itp.) na powierzchnię skóry pod kątem prostym, powodując jej zmiażdżenie oraz
uszkodzenie skóry i tkanej leżących poniżej. Jest wypełniona krwią, także skrzepłą, często
zawiera ciała obce (grudki ziemi, fragmenty ubrania, metalu, plastiku, włosy itp.)
Charakterystyczny dla tego typu rany jest obrzęk, zasinienie i bolesność. Ulgę przynosi
schłodzenie okolicy rany.
Rana kąsana powstaje po ugryzieniu przez zwierzę lub człowieka. Może mieć postać szeregu
ran kłutych (odwzorowanie szczęki) lub rany tłuczonej. Czasem dochodzi do wyszarpania
fragmentu tkanek. Rany kąsane są siedliskiem bardzo dużej liczby rożnych bakterii,
w związku z tym istnieje wysokie ryzyko zakażenia rany, a gojenie jest często przedłużone.
Powinien je zawsze ocenić i oczyścić chirurg.

Rana cięta powstaje zwykle w wyniku kontaktu z ostrym przedmiotem, jak np.: nóż, blacha
czy szkło. Rany te mają gładkie, rozchodzące się brzegi. Głębokość zazwyczaj jest trudna do
ustalenia i zależy od tego, jakim narzędziem oraz z jaką siłą została zadana. Ranom ciętym
towarzyszy zazwyczaj bardzo silne krwawienie – przy rozległych ranach istnieje
niebezpieczeństwo utraty dużej ilości krwi oraz powstania wstrząsu, ale wypływająca krew
wypłukuje z rany bakterie i ewentualne ciała obce, więc ryzyko zakażenia jest stosunkowo
niewielkie.
 Krwawienie a krwotok
Z krwawieniem mamy do czynienia wtedy, gdy zostają uszkodzone małe, drobne naczynia
krwionośne (żylne i miąższowe). Nie wymagają one zwykle specjalistycznej pomocy
i ustępują samoistnie, gdy w miejscu rany utworzy się skrzep. Z kolei o krwotokach mówimy,
gdy uszkodzeniu ulegają naczynia tętnicze, bądź duże naczynia żylne. Silny wypływ krwi musi
zostać natychmiast zatamowany, ponieważ w przeciwnym razie może dojść do wstrząsu
i nawet śmierci w wyniku wykrwawienia.

Ciekawostka
Za niebezpieczną dla życia uznaje się utratę ok. 1/3 objętości krążącej krwi (u dorosłego
mężczyzny jest to ok. 1,5-2 l). Uszkodzenie takich naczyń jak tętnica ramienna, udowa lub
szyjna może spowodować śmierć w ciągu kilku minut.

Rany wymagające natychmiastowej pomocy to krwotoki.

Powodem wystąpienia krwotoku tętniczego jest uszkodzenie naczynia tętniczego.

W naczyniach tych panuje wysokie ciśnienie, dlatego też krew tryska z rany z siłą tym
większą, im większą średnicę ma uszkodzone naczynie. Krew tętnicza jest żywo czerwona (ze
względu na dużą zawartość tlenu) i wypływa z rany pulsacyjnie, co zostało zobrazowane na
pierwszej grafice poniższej galerii. Takie krwotoki są trudne do zatamowania i zawsze
wymagają fachowej pomocy medycznej.

Krwotok żylny natomiast powstaje w wyniku uszkodzenia żyły. Krew jest ciemnoczerwona,
(duża zawartość dwutlenku węgla) i wypływa z rany jednostajnym strumieniem, którego
szybkość uwarunkowana jest wielkością uszkodzonego naczynia. Uszkodzenie dużej żyły
może być bardziej niebezpieczne niż uszkodzenie tętnicy, ponieważ ściany naczyń żylnych są
wiotkie i mogą się rozszerzać, zwiększając utratę krwi.

Krew wypływa z rany jednostajnym strumieniem i jest koloru ciemnoczerwonego

Ważne!
Z naczyń tętniczych krew wypływa pod dużo większym ciśnieniem, dlatego zatamowanie
krwotoku żylnego jest zdecydowanie łatwiejsze od tamowania krwotoków tętniczych.

Krwotoki można podzielić również ze względu na miejsce gromadzenia się krwi:

 krwotok zewnętrzny – jest łatwy do rozpoznania i dobrze widoczny, ponieważ krew

wypływa z rany bezpośrednio na zewnątrz; objawami ogólnymi krwotoku są: bladość
skóry, zimny pot, przyspieszenie akcji serca, ogólne osłabienie, szum w uszach
i niepokój, a w przypadkach dużego krwotoku – wstrząs i utrata przytomności;
 krwotok wewnętrzny – w takiej sytuacji nie widać krwi, ponieważ wylewa się ona
wewnątrz ciała człowieka; można go rozpoznać tylko po ogólnych objawach
krwotoku, które są identyczne jak w przypadku krwotoku zewnętrznego.

Postępowanie przy zranieniach

Pierwsza pomoc w przypadku zranienia polega na:

 osłonięciu rany przed światem zewnętrznym – uszkodzona skóra stanowi otwarte

wrota dla drobnoustrojów chorobotwórczych;
 zatamowaniu krwotoku – człowiek posiada ograniczoną ilość krwi, która pełni wiele
bardzo ważnych funkcji; znaczna jej utrata stanowi zagrożenie zdrowia i życia osoby
poszkodowanej.

Małe krwawienia nie wymagają zwykle specjalistycznej pomocy i ustępują samoistnie. Taką
ranę należy przemyć chłodną, bieżącą wodą lub wodą utlenioną, a następnie nałożyć
opatrunek osłaniający, który zabezpieczy ranę przed zabrudzeniem.

Instrukcja: Zakładanie opatrunku osłaniającego

Krok 1: - Załóż rękawiczki ochronne.

Krok 2: - Przemyj ranę wodą utlenioną lub chłodną bieżącą wodą.
Krok 3: - Przyłóż w miejscu rany jałową gazę. W przypadku gdy jej nie posiadasz, użyj czystej,
najlepiej wyprasowanej bawełny lub bielizny osoby poszkodowanej.

Krok 4: Zabandażuj miejsce zranienia.

Krok 5: - Pamiętaj, by bandaż nie był zbyt ciasno założony, gdyż może wtedy stać się opaską
uciskową.
W odróżnieniu od krwawień, krwotoki muszą być natychmiast zatamowane, ponieważ
w przeciwnym razie może dojść do wstrząsu i śmierci w wyniku wykrwawienia. Ran tych nie
przemywamy, tylko zakładamy opatrunek uciskowy.

Krok 1: - Załóż rękawiczki ochronne.

Krok 2: - Przyłóż w miejscu rany jałową gazę. W przypadku gdy jej nie posiadasz, użyj czystej,
najlepiej wyprasowanej bawełny lub bielizny osoby poszkodowanej.

Krok 3. - Jeżeli to możliwe, unieś zranioną kończynę powyżej poziomu serca – zmniejszysz
w ten sposób ciśnienie krwi i pośrednio prędkość wypływu krwi.
Krok 4. - Dokładnie w miejscu zranienia przyłóż wałek ze zwiniętego bandaża lub inny
materiał, który uciśnie miejsce, z którego wypływa krew.

Krok 5. - Zabandażuj dokładnie miejsce zranienia.

Krok 6. - Jeżeli po jakimś czasie opatrunek przemoknie krwią, nie zdejmuj go, lecz dołóż
kolejną jałową gazę i zabandażuj ranę, zwiększając siłę ucisku.

Wyjątkiem przy tamowaniu krwotoków są rany głowy, gdzie zawsze należy podejrzewać
złamanie kości czaszki. Zakładając opatrunek uciskowy, możemy spowodować
przedostawanie się krwi pod czaszkę, dlatego przy urazach głowy zawsze zakładamy
opatrunek osłaniający.

Zakładając opatrunek, nie należy zaniedbywać oceny czynności życiowych poszkodowanego,

ani kontroli jego ogólnego stanu, aby nie przeoczyć innych zagrożeń. Pamiętaj, że duży
ubytek krwi może doprowadzić do wstrząsu.
W sytuacjach, gdy nie możemy założyć opatrunku uciskowego (amputacja czy krwotok
w wyniku złamania otwartego kości), należy założyć opaskę uciskową, którą można wykonać
np. z chusty trójkątnej i kawałka drewna. Zakłada się ją powyżej zranienia, starając się, aby
nie uciskała stawów.

Instrukcja: Zakładanie opaski uciskowej

Krok 1 - Załóż rękawiczki ochronne.
Krok 2 - Weź chustę trójkątną lub szeroki bandaż i umieść go powyżej zranienia.
Krok 3 - Końce bandaża zawiąż tak, aby można było włożyć w węzeł kawałek drewna
(np. gałąź)
Krok 4 - Umocowany w węźle kij obracaj tak długo, aż krwawienie ustąpi.
Krok 5 - Koniec kija przymocuj tak, aby nie doszło do poluźnienia opaski.
Krok 6 - Przyłóż w miejscu rany jałową gazę.
Krok 7 - Zabandażuj miejsce zranienia tak, by opaska uciskowa była widoczna.
Krok 8 - Zapisz dokładną godzinę założenia opaski uciskowej.

Opaskę stosuje się na kończynach i zakłada w miejscu, gdzie można docisnąć tętnicę do
jednej kości (ramię lub udo). Szerokość opaski powinna wynosić co najmniej 4-5 cm (nie
wolno używać drutu czy sznurka).

Ważne!

Opaskę uciskową można stosować tylko w ostateczności, gdy nie można w inny sposób
opanować krwotoku. Pamiętaj, że opaska uciskowa upośledza ukrwienie wszystkich tkanek
poniżej miejsca jej założenia i dlatego nie powinna być założona na dłużej niż 2 godziny.
Wstrząs
Wstrząs stanowi bezpośrednie zagrożenie życia poszkodowanego. Występuje w momencie
dysproporcji między zapotrzebowaniem, a zaopatrzeniem w tlen poszczególnych narządów,
zwłaszcza serca, płuc i mózgu. Najczęstszą przyczyną wstrząsu jest niedobór krwi
spowodowany krwotokiem.

Objawy wstrząsu to przede wszystkim:

 blada, zimna skóra pokryta potem,

 pragnienie i suchość w ustach,
 osłabienie,
 lęk,
 zaburzenia świadomości.

Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanemu z objawami wstrząsu polega na

zatamowaniu wszystkich krwotoków i krwawień, ułożeniu poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej i jak najszybszym wezwaniu służb ratunkowych. Pamiętaj również
o komforcie cieplnym i wsparciu psychicznym poszkodowanego. Jeśli nie ma śladów urazu,
na czas oczekiwania na zaawansowaną opiekę medyczną należy rozważyć bierne uniesienie
kończyn dolnych poszkodowanego.

Ułóż poszkodowanego na plecach i unieś jego nogi powyżej poziomu serca

W pozycji przeciwwstrząsowej nie układamy osób nieprzytomnych i z urazami głowy.
Najlepszą pozycją dla takich osób jest pozycja boczna bezpieczna.

Ciało obce w ranie

Jeżeli w ranie utkwiło jakieś ciało obce (np. kawałek metalu, drewna, pręt itp.), nie wyciągaj
go z rany. Ciało obce wbite w nasze ciało działa jak korek: uciska uszkodzone naczynia
krwionośne i tamuje krwawienie. Nieumiejętne usunięcie takiego ciała grozi silnym
krwotokiem i możliwością uszkodzenia nieuszkodzonych dotychczas naczyń krwionośnych
i nerwowych sąsiadujących z ciałem obcym. Dlatego wokół ciała obcego ułóż jałową gazę,
ustabilizuj je poprzez obłożenie z obu stron opatrunkami (np. zrolowanymi bandażami)
i zabandażuj ranę wraz z ciałem obcym w sposób, jaki prezentuje poniższa galeria.

Podsumowanie
Rany to urazy spowodowane uszkodzeniem skóry, a często również głębiej położonych
tkanek i narządów (mięśni, nerwów, czy naczyń krwionośnych). Obok bólu najczęstszym,
choć nie zawsze występującym, objawem zranienia jest krwawienie lub silne krwawienie
nazywane krwotokiem. Najprościej rany można podzielić na małe i duże. Małe to najczęstsze
urazy w obrębie skóry, takie jak otarcia, skaleczenia i zadrapania. Takie drobne urazy
najlepiej przemyć wodą utlenioną lub chłodną, bieżącą wodą i osłonić przed światem
zewnętrznym gazą lub plastrem z opatrunkiem. Rany duże, mocno krwawiące, należy
opatrzyć opatrunkiem uciskowym.

Opatrunek uciskowy najlepiej wykonać przykładając na ranę jałową gazę oraz zrolowany
bandaż lub inny materiał, który uciśnie uszkodzone naczynia krwionośne, a następnie
wszystko mocno zabandażować. Gdy pojedyncza warstwa opatrunku przemaka, należy
nałożyć na niego drugą warstwę i zwiększyć siłę nacisku.

Tamowanie krwawień zależy w dużym stopniu od odpowiedniej siły nacisku i długości jego
trwania. Do przymocowania gazy można również wykorzystać specjalną siatkę opatrunkową.

Do tamowania krwawień nie powinny być stosowane opaski uciskowe, chyba że ucisk
bezpośredni jest nieefektywny lub niemożliwy do wykonania, a poszkodowanemu grozi
wykrwawienie (np. złamanie otwarte kości).

Znaczna utrata krwi może doprowadzić do wstrząsu, czyli dysproporcji między

zapotrzebowaniem, a zaopatrzeniem w tlen poszczególnych narządów, zwłaszcza serca, płuc
i mózgu. Udzielając pomocy poszkodowanemu z objawami wstrząsu, należy zatamować
wszystkie krwawienia i krwotoki, ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej i jak
najszybciej wezwać służby ratunkowe.

Ciała obcego, które utkwiło w ranie, nie wyciągamy. Za pomocą materiałów opatrunkowych
stabilizujemy je i bandażujemy ranę.

Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowych.

112