«Το Δαχτυλίδι της Μάνας» του Γιάννη Καμπύση

Το «Δαχτυλίδι της Μάνας» γράφτηκε το 1896 και εκδόθηκε για πρώτη φορά δυο χρονιά
αργότερα, το 1898 μαζί με την ποιητική συλλογή «ο Ίσκιος της Σοφίας» και το διήγημα το
«Μάτι του Δράκοντα». Γράφεται στη μνήμη του ηπειρώτη ποιητή Κώστα Κρυστάλλη από
τον οποίο κιόλας ο συγγραφέας δανείζεται στοιχεία από την ζωή του για τον κεντρικό ηρώα
του έργου.

Το αναπόφευκτο του θανάτου, ένα γεγονός που απασχολεί αιώνια τους ανθρώπους
αποτελεί το κεντρικό θέμα του έργου. Η διαχρονικότητα αυτή του κεντρικού θέματος με
έκανε να επιλέξω το συγκεκριμένο έργο για σχολιασμό.

Η πλοκή του πραγματεύεται ουσιαστικά την τελευταία μέρα του ηρώα και την αποδοχή
του θανάτου του τόσο από τον ίδιο αλλά και από την οικογένεια του και πως αυτός επιλεγεί
να φύγει από τη ζωή. Το έργο διαδραματίζεται Χριστούγεννα μέσα στο φτωχικό σπίτι του
Γιαννάκη όπου ζει μαζί με την μητέρα του και τον αδερφό του. Αυτοί είναι οι βασικοί ήρωες
οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με το γεγονός του θανάτου του Γιαννάκη. Ως εξωτερικοί
παρατηρητές οι οποίοι επηρεάζουν την κατάσταση μέσα στο σπίτι έρχονται η γειτόνισσα με
την κόρη της, με την οποία είναι ερωτευμένος ο ήρωας. Ιδιαίτερη σημασία λαμβάνει επίσης
και εξαιτίας του τίτλου του έργου το δαχτυλίδι, το οικογενειακό κειμήλιο το αυτό το οποίο η
μάνα είναι αποφασισμένη να πουλήσει εξαιτίας της δυσμενούς οικονομικής της
κατάστασης, συνδέεται με θρύλους που φέρνουν συμφορές με όποιον το πουλήσει. Η
πλοκή του έργου αναπτύσσεται σε δυο επίπεδα ,το πραγματικό και το ονειρικό . Στο
επίπεδο του ρεαλισμού ο δραματικός χώρος και χρόνος ορίζονται με σαφήνεια ενώ και τα
κεντρικά πρόσωπα του έργου (μάνα, αδελφός του Γιάννη, η γειτόνισσα και η κόρη της )
εντάσσονται στο πεδίο αυτό. Αντίθετα ένα μεγάλο μέρος του έργου και εκεί που ουσιαστικά
εστιάζει το ενδιαφέρον είναι το ονειρικό στοιχείο το οποίο πηγάζει από το όνειρο του ηρώα
στις τελευταίες το στιγμές μεταξύ ζωής και θανάτου. Στην πραγματικότητα τα στοιχεία του
ρεαλισμού αποτελούν ένα πεδίο για την εξέλιξη της ουσιαστικής δράσης του έργου που
εκτυλίσσετε στο χώρο του ονείρου.

Οι χαρακτήρες λοιπόν του Καμπύση εντασσόμενοι στο ρεαλιστικό πλαίσιο του έργου είναι
πέραν για πέρα αληθινοί. Διαγράφονται με απλότητα και ιδανικά. Χαρακτηριστικά,
ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένος χαρακτήρας και ευκολά ταυτίσιμος είναι αυτός τα
μάνας. Η αγάπη της και η ακούραστη προσπάθεια της να ξορκίσει το σχεδόν προ
τετελεσμένο γεγονός του θανάτου του γιου της την καθιστά πρόσωπο τραγικό. Ο κεντρικός
ήρωας ο Γιαννάκης κατά τρόπο παράδοξο φαίνεται να έχει αποδεχτεί πλέον την μοίρα του
και με την φαντασία επιλεγεί να επισκεφτεί και να «ταξιδέψει» στα μέρη εκείνα που δε
πρόλαβε να επισκεφτεί χωρίς όμως να καταφέρνει να κατακτήσει το ιδανικό του τόσο στο
όνειρο όσο και στη ζωή, εξαιτίας του πρόωρου θανάτου του. Όμως δεν έχει σημασία. Το
γεγονός αυτό φαίνεται και από τα λόγια της νεράιδας που τελικά τον δικαιώνουν: «την
κορφή μου κι αν δεν είδες ποιος άλλος σαν κι εσένα ανέβηκε εδώ πάνου» προωθώντας την
ιδέα ότι πολλές φορές τελικά σημασία δεν έχει ο προορισμός αλλά το ταξίδι και όσα
κατέκτησε κάποιος σε αυτή τη διαδρομή. Επιπλέον, αν και πρόκειται για δευτερεύον
χαρακτήρα, στο πρόσωπο της Ερωφίλης ενσαρκώνεται ο έρωτας στη ζωή του ποιητή, που
φαίνεται πόση σημασία έχει γι’ αυτόν καθώς τελευταία του επιθυμία είναι να πεθάνει στην
αγκαλιά της αγαπημένης του.

Το έργο αυτό του Καμπύση δε μοιάζει με προγενέστερες δουλειές του καθώς στόχος του
δεν είναι να δώσει ένα δράμα με κοινωνικό ή ψυχολογικό περιεχόμενο. Η γλώσσα του είναι
δημοτική με ιδιωματισμούς . Στη δράσης η πραγματικότητα εναλλάσσεται με το όνειρο και
ο πεζός με τον έμμετρο ποιητικό λόγο. Υπάρχουν ακόμα έντονα παραμυθικά στοιχεία: οι
νεράιδες, τα μαγεμένα αντικείμενα, το αδιαπραγμάτευτο της μοίρας αλλά και ήθη και έθιμα
που αποτελούν στοιχεία της λαϊκής παράδοσης. Όλα αυτά συναντώνται και με τις
επιδράσεις του γερμανικού συμβολισμού (η αναζήτηση της ομορφιάς , η κατάκτηση της
κορυφής) του συγγραφέα οδηγώντας σε ένα άρτιο θεατρικό αποτέλεσμα.

Σκεύη Παναγιώτα