-———————————————————-Nabłonki gruczołowe ———————————————————

Gruczoły - struktury wydzielnicze zbudowane z nabłonkowych komórek receptorowo -

wydzielniczych; nabłonek wrasta w tkankę łączną i tworzy wysepki połączone z
nabłonkiem odnogą, z wysepek powstają części wydzielnicze gruczołów, a z odnogi przewód
wyprowadzający
Schemat powstawania gruczołów:

Podział gruczołów

• Zewnątrzwydzielnicze (egzokrynowe) - wydzielina wyprowadzana przewodem

wyprowadzającym na powierzchnię nabłonka
• Wewnątrzwydzielnicze (endokrynne) - wydzielina transportowana do przestrzeni
zewnątrzkomórkowej a dalej przez ścianę naczyń do krążenia (!! nie ma przewodu
wyprowadzającego)

Kryteria podziału gruczołów

I. Zewnątrzwydzielnicze
A. Układ przewodów wyprowadzających
1. Gruczoły proste - brak przewodu wyprowadzającego (gruczoły jelitowe) lub
jeden, krótki przewód wyprowadzający (gruczoły potowe)
2. Gruczoły rozgałęzione - jeden przewód - kilka odcinków wydzielniczych
3. Gruczoły złożone - przewody rozgałęzione (część zewnątrzwydzielnicza trzustki)
B. Kształt (budowa) odcinków wydzielniczych
1. Pęcherzyki - gruczoły pęcherzykowe, okrągłe struktury, zbudowane z
piramidalnych komórek, małe światło, duże okrągłe jądra w centralnej części
komórki
2. Cewki - gruczoły cewkowe, owalny kształt, komórki sześcienne, duże światło,
płaskie jądro tuż przy błonie podstawnej
3. Pęcherzyki i cewki - gruczoły cewkowo - pęcherzykowe
 C. Rodzaj produkowanej wydzieliny
1. Gruczoły surowicze - wydzielina surowicza, wodnista, bogata w białko, enzymy
2. Gruczoły śluzowe - wydzielina śluzowa, gęstą, lepka, zawiera glikoproteiny
(mucyny)
3. Gruczoły mieszane - produkują oba rodzaje wydzieliny
D. Mechanizm wydzielania

Komórki mioepitelialne - występują w odcinkach wydzielniczych gruczołów

egzokrynowych, leżą na powierzchni komórek pęcherzyków i cewek, komórki kurczliwe,
podobne do nabłonkowych, cytoplazma zawiera liczne lamenty aktynowe i miozynowe,
kurcząc się wyciskają wydzielinę do przewodów odprowadzających

Gruczoły cewkowe proste

• pojedyncze, proste, cewkowe światło

• do światła uwalniane są produkty wydzielnicze
• komórkami wydzielniczymi mi są komórki kubkowe
• w innych miejscach śluz produkują komórki walcowate (cylindryczne)
• gruczoły jelita grubego

Gruczoły proste kłębkowe

• odcinek wydzielniczy w postaci prostej cewki zwiniętej w trzech wymiarach

• części gruczołu są widoczne w różnych płaszczyznach przekroju
• gruczoły potowe

Gruczoły cewkowe rozgałęzione

• kilka cewkowatych odcinków wydzielniczych

• tworzą jeden nierozgałęziony przewód wyprowadzający
• występują głównie w żołądku

Gruczoł pęcherzykowy rozgałęziony

• odcinki wydzielnicze zawierają kilka pęcherzyków

• pęcherzyki uchodzą do jednego przewodu
wyprowadzającego
• gruczoł łojowy

Gruczoł pęcherzykowy złożony

• odcinki wydzielnicze w postaci pęcherzyków

• uchodzą do rozgałęzionego układu przewodów
• część zewnątrzwydzielnicza trzustki
fi
 Gruczoł cewkowy złożony

• odcinki wydzielnicze w postaci cewek rozgałęzionych lub

zwiniętych
• rozgałęziony układ przewodów
• gruczoły dwunastnicze Brunnera

Gruczoł cewkowo - pęcherzykowy złożony

• trzy rodzaje odcinków wydzielniczych:

• cewkowe rozgałęzione
• pęcherzykowe rozgałęzione
• cewkowe rozgałęzione z elementami surowiczymi
• ślinianka podżuchwowa

Pęcherzyki surowicze

trójkątne, piramidalne komórki

okrągłe jądra komórkowe w dolnej części
komórki (rozproszona chromatyna)
dolna część komórki - zasadochłonna,
wybarwiona na oletowo
rozbudowana RER
w górnej części, ponad jądrem - ziarna
wydzielnicze (kwasochłonne, różowy kolor)

Cewki śluzowe

jasna część - cewki śluzowe z komórek

śluzowych
po lewej - elementy surowicze
w komórkach śluzowych (przy błonie
podstawnej) - ciemne jądra komórkowe
ciemno oletowe elementy blisko cewek
śluzowych to komórki surowicze, ich
obecność sprawia ze ten odcinek
wydzielniczy ma charakter odcinka
mieszanego (el. śluzowe i el. surowicze)
preparat to ślinianka
fi
fi
Gruczoły mieszane

większa dominacja elementów surowiczych

strzałki - komórki surowicze na cewkach
śluzowych
jasne struktury to komórki śluzowe tworzące
cewki śluzowe

Mechanizmy wydzielania

I. Wydzielanie merokrynowe
A. wydzielina transportowana jest na powierzchnię komórki na drodze egzocytozy, bez
ubytku błony komórkowej i cytoplazmy
B. gruczoł potowy, pecherzyki trzustki
II. Wydzielanie apokrynowe
A. wydzielina usuwana z komórki wraz z jej szczytową częścią (niewielka ilość
cytoplazmy otaczającej wydzielinę i fragment błony komórkowej)
B. wydzielanie lipidów w gruczole mlekowym
III. Wydzielanie holokrynowe
A. przemiana całej komórki wydzielinę i jej wydalenie
B. miejsce zużytych komórek zajmują komórki nowe, powstałe z komórek
macierzystych

Gruczoł łojowy

• nazywany wielopokładowym
• rozgałęziony gruczoł pęcherzykowy, odcinki wydzielnicze tworzą woreczki o budowie
zrazikowej
• pęcherzyki łączę się w krótki przewód wyprowadzający, uchodzący do mieszka
włosowego
• na obwodzie leżą komórki macierzyste, dzielą się i komórki potomne przesuwają się do
środka gruczołu
• komórki te wypełniają się tłuszczem, rozpadają i zamieniają w wydzielinę

na obwodzie - komórki macierzyste, one

dzieląc się dają młode komórki potomne,
które będą produkowały i wydzielały
wydzielinę same przekształcając się w
materiał wydzielniczy

Komórka kubkowa

kształt żarówki lub odwróconej butelki

w dolnej części - organella i jśdro komórkowe
rozdęta część zawiera śluz