TANZİMAT DÖNEMİ EDEBİYATI
(1860-1896)
❖ Tanzimat Edebiyatı adını,Mustafa Reşit
Paşa tarafından 3 Kasım 1839 tarihinde
ilan edilen ve Gülhane Hattı Hümayunu
olarak bilinen Tanzimat Fermanı’ndan
alır
TANZİMAT DÖNEMİ GAZETECİLİK
▪ TAKVİM-İ VAKAYİ (1831)
İlk resmi gazete/II.Mahmut zamanı
▪ CERİDE-İ HAVADİS (1840)
Yarı resmi gazete/William Churchill
▪ TERCÜMAN-I AHVAL (1860)
İlk özel gazete/Şinasi ve Agah Efendi
İlk makale Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi /
Şair Evlenmesi tefrika
▪ TASVİR-İ EFKAR (1862)
İkinci özel gazete/Şinasi
▪ MUHBİR (1866)
Ali Suavi
▪ HÜRRİYET (1868)
Namık Kemal-Ziya Paşa/yurt dışında ilk gazete
(Londra)
▪ İBRET (1870)
Namık Kemal/İstanbul
▪ BEDİR –DEVİR (1872)
Ahmet Mithat Efendi
▪ TERCÜMAN-I HAKİKAT (1878)
Ahmet Mithat Efendi/en uzun soluklu
▪ İKDAM (1894)
Ahmet Cevdet
▪ SABAH
▪ Şemsettin Sami
TANZİMAT DÖNEMİ ŞİİR
• Divan edebiyatı nazım şekilleri kullanılmaya
devam edilmiş
• Fransızcadan şiir çevirileri yapılmış
• Yeni nazım şekilleri denenmiş
• Aruz kullanılmaya devam etmiş
• Medeniyet,hak,hukuk,adalet,özgürlük,hürriyet
,vatan temaları işlenmiş
• Nazım birimi beyittir
• Felsefi düşünce şiire yansımış(Abdülhak Hamit-
ölüm,yokluk,varlık temaları)
• Kafiyesiz şiirler yazılmış
• Bütün güzelliği esastır,şiirlere başlık konulmuş
TANZİMAT DÖNEMİ ROMAN VE HİKAYE
• Çeviri romanlar
• Yusuf Kamil Paşa-Fenelon’dan Telemak
çevirisi(1859)
• “Atala, Paul ve Virgine, Sefiller, Robinson,
Kamelyalı Kadın” çevirileri
• Aşk ve entrika, beklenmedik tesadüfler, tarihi
olaylar, görücü usulüyle evlilik, kölelik,
cariyelik,yanlış batılılaşma
• Kişiler tek yönlü(iyiler iyi kötüler kötü)
• Meddah tekniği
• Yazar olay akışına müdahale eder okuru
bilgilendirir(özellikle Ahmet Mithat)
• Mekan İstanbul
• Romantizm,realizm,naturalizm
Tanzimat Dönemi Roman ve hikaye
İLKler
• İlk çeviri roman-Yusuf Kamil Paşa/Telemak
• İlk yerli roman-Şemsettin Sami/Taaşşuk-ı Talat
ve Fitnat
• İlk edebi roman-Namık Kemal/İntibah
• İlk tarihi roman-Namık Kemal/Cezmi
• Batılı anlamda ilk yerli hikaye-Ahmet Mithat
Efendi/Letaif-i Rivayat
• İlk modern hikaye-Samipaşazade Sezai/Küçük
Şeyler
• İlk hikaye denemesi-Emin Nihat
Bey/Müsameretname
• İlk köy romanı-Nabizade Nazım/Karabibik
• İlk psikolojik roman denemesi-Nabizade
Nazım/Zehra
TANZİMAT DÖNEMİ TİYATRO
• Batı tiyatrosu örnek alınır
• Çeviri ve adapteler
• Konular tarih ve günlük hayattan
• 1.dönem tanzimatta tiyatrolar oynanmak için
2.dönem tanzimatta okunmak için
• 1.dönem dil sade / 2.dönem dil ağır
• 1.dönemde konular aile, gelenek, görenek,
vatan / 2.dönemde bireysel
• Komedi ve dram ağırlıklı
• İlk yerli tiyatro: Şinasi-Şair Evlenmesi
• Sahnelenen ilk tiyatro: Namık Kemal-Vatan
yahut Silistre
TANZİMAT DÖNEMİ SÖZLÜKLER
 Ahmet Vefik Paşa-Lehçe-i Osmani
  Muallim Naci- Lügat-i Naci • İlk makale (Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi)
 Şemsettin Sami- Kamus-i Türki • İlk atasözleri sözlüğü (Durub-ı Emsal-i
 Vankulu Mehmet Efendi-Vankulu Lügati Osmaniye)
• İlk şiir çevirisi (Tercüme-i Manzume)
• İlk defa noktalama işaretlerini kullanan yazar
(Şair Evlenmesi’nde)
TANZİMAT DÖNEMİ ELEŞTİRİ
Eserleri:
• İlk eleştiri Tasvir-i Efkar ve Ceride-i Havadis
arasında MESELE-İ MEBHUSATUN ANHA Şiir: Müntehebat-ı Eşar
• Namık Kemal-Bahar-ı Daniş/Mukaddime-i
Oyun: Şair Evlenmesi
Celal (divan edb.eleştirir)
• Ziya Paşa-Şiir ve İnşa (divan edb. Eleştirisi) Sözlük: Durub-ı Emsal-i Osmaniye
• Ziya Paşa-Harabat ön sözü(halk edb.eleştirisi)
• Namık Kemal-Tahrib-i Harabat(Ziya Paşa’yı Çeviri Şiirler: Tercüme-i Manzume
eleştirir)
• Namık Kemal-Takip
• Recaizade Mahmut Ekrem-Zemzeme NAMIK KEMAL
• Muallim Naci-Demdeme
• Vatan şairi
• Sanat toplum için anlayışı
• Romantizm akımı
TANZİMAT EDEBİYATI 1.DÖNEM • Söylev üslubu
• Vatan,millet,hak,adalet,hürriyet vs.temalar
• Sanat toplum içindir
• Hürriyet Kasidesi/Vatan Şarkısı/Vaveyla
• Dilde sadeleşme savunulur,uygulamaya önemli şiirleri
geçilemez
• Tiyatro, fikirlerini yaymak için araç
• Fransız edebiyatı örnek alınır
• Klasisizm,romantizm etkisi
• Divan edebiyatı nazım şekilleri devam
Eserleri:
• Şiirde yeni konu,eski nazım şekli
• Konu: vatan, millet ,hak ,hukuk, özgürlük, Roman:
hürriyet,yanlış batılılaşma vs.
• Noktalama işaretleri ilk kez bu dönemde ▪ İNTİBAH: İlk edebi roman (Ali
kullanılır Bey,Mahpeyker,Dilaşub)
• Sanatçılar hem edebiyatçı hem siyasetçi ▪ CEZMİ: ilk tarihi roman (Adil Giray,Cezmi)
• Romanlar teknik açıdan zayıf Tiyatro:
• Batılı türlerin örnekleri (roman,hikaye,eleştiri
vs) ilk bu dönemde verilir ▪ ZAVALLI ÇOCUK: görücü usulüyle
• Heceyi savunmuşlar,aruza devam etmişler evlenmeye zorlanan genç kızlar(Şefika,Ata)
• “Kafiye göz içindir” anlayışı ▪ AKİF BEY: göreve giden deniz subayının
eşinin bağlılık göstermeyişi (Akif
Bey,Dilruba)
▪ GÜLNİHAL: baskı ve zulme duyduğu tepki
1.DÖNEM SANATÇILAR ▪ CELALEDDİN HARZEMŞAH: İslam birliği
düşüncesi
İBRAHİM ŞİNASİ ▪ KARA BELA: Osmanlıdaki harem ağalarının
entrikaları
• Yeniliklerin öncüsü
▪ VATAN YAHUT SİLİSTRE:Vatanperverlik ve
• Klasisizmin öncüsü
kahramanlık duyguları (İslam
• Şiir dilini sadeleştirmeye çalışmış
Bey,Zekiye,Sıtkı Bey) SAHNELENEN İLK
• Şiirdeki yeniliği içerikte TİYATRO
• İlk tiyatroyu yazmış (Şair Evlenmesi)
• Tercüman-ı Ahval/Tasvir-i Efkar gazeteleri Eleştiri:
 ▪ TAHRİB-İ HARABAT • Yazı makinesi(iki yüze yakın hikaye
▪ TAKİP roman)
▪ RENAN MÜDAFAANAMESİ • Hace-i evvel
▪ LİSAN-I OSMANİNİN EDEBİYATI • Halk için roman
HAKKINDA BAZI MÜLAHAZATI • Akışı kesip okuyucuya bilgi
ŞAMİLDİR vermiş,romanları teknik açıdan kusurlu
• Meddah tekniğini kullanmış
Tarih:
• İlk eserleri romantizm,sonra realizm ve
▪ DEVR-İ İSTİLA naturalizm etkisi
▪ BARİKA-İ ZAFER
▪ EVRAK-I PERİŞAN Eserleri:
▪ KANİJE VE SİLİSTRE MUHASARASI
Hikaye:
▪ KISSADAN HİSSE
ZİYA PAŞA ▪ LETAİF-İ RİVAYAT (İLK ÖYKÜ)

• Eski ve yeni arası ikilem Roman:

• Sade dil savunmuş ama Arapça-Farsça dil ▪ FELATUN BEY’LE RAKIM EFENDİ:yanlış
kullanmış batılılaşma
• Heceyle yazdığı bir türkü hariç tüm şiirleri ▪ HASAN MELLAH
aruzla ▪ HÜSEYİN FELLAH
• Hukuk,adalet,kanun gibi kavramlar ▪ DÜRDANE HANIM
• Hikemi tarzda şiirler,kimi dizeleri atasözü gibi ▪ MÜŞAHEDAT
dillerde dolaşmış ▪ PARİS’TE BİR TÜRK
▪ KÖN TÜRK
Eserleri:
▪ HENÜZ ON YEDİ YAŞINDA
Şiir: ▪ YENİÇERİLER
▪ DÜNYAYA İKİNCİ GELİŞ
▪ EŞ’AR-I ZİYA: ölümünden sonra şiirleri bir ▪ ESRAR-I CİNAYAT
araya getirilmiş
▪ ZAFERNAME: Sadrazam Ali Paşa’yı över Tiyatro:
gibi görünür ama hicveder
▪ ÇERKES ÖZDENLER
▪ TERKİB-İ BENT
▪ AÇIK BAŞ
▪ TERCİ-İ BENT
▪ GÖNÜL
Anı: ▪ EYVAH
▪ HÜKM-İ DİL
▪ DEFTER-İ AMAL: çocukluk hatıraları ve çocuk ▪ ÇENGİ
eğitime dair görüşleri
Gezi Yazısı:
Makale:
▪ AVRUPA’DA BİR CEVELAN
▪ ŞİİR VE İNŞA: divan edebiyatını eleştirir-halk
edebiyatını yüceltir
▪ RÜYA: Ali Paşa’yı eleştirir
AHMET VEFİK PAŞA
Antoloji:
• Bursa’da valiliği sırasında tiyatro
▪ HARABAT: divan şiiri antolojisi-ön sözünde alanında çalışmalar yapmış
divan edebiyatını yüceltir,halk edebiyatını • Bursa’da tiyatroda kendi tercüme ve
küçümser adaptelerini oynatmış
• Moliere’den çeviriler
• İlk Türkçe sözlüklerden Lehçe-i
Osmani’yi yazmış
AHMET MİTHAT EFENDİ • Şecere-i Türki adlı eseri çevirmiş
Eserleri: Eserleri:
Tiyatro: Tiyatro:

▪ SAVRUK ▪ KOKANA YATIYOR

▪ TARTÜF ▪ AYYAR HAMZA
▪ DON CİVANİ ▪ TOSUN AĞA
▪ DUDU KUŞLARI
▪ İNFİAL-İ AŞK
▪ KADINLAR MEKTEBİ
▪ KOCALAR MEKTEBİ
▪ DEKBAZLIK Gezi:
▪ MERAKİ
▪ ZOR NİKAH ▪ SEYAHAT JURNALİ (batılı anlamda ilk
▪ ZORAKİ TABİB günlük)
▪ YORGAKİ DANDİNİ
▪ TABİB-İ AŞK
AHMET CEVDET PAŞA

ŞEMSETTİN SAMİ • İlk kadın romancımız Fatma Aliye’nin

babasıdır
• Dil ve sözlük alanında çalışmalar • Tarih ve hukuk alanında
yapmıştır • Osmanlının medeni kanunu kabul
• Kamus-ı Türki batılı anlamda ilk sözlük edilen MECELLE’yi yazmıştır
• İlk yerli roman Taaşşuk-ı Talat ve • Tarih-i Cevdet (hukuk kitabı)
Fitnat’ı yazmıştır (görücü usulüyle • Kavaid-i Osmaniye (dil bilgisi kitabı)
evliliğin sakıncaları)
• Robinson Crusoe ve Sefiller
(Mağdurin) romanlarını çevirmiştir TANZİMAT EDEBİYATI 2.DÖNEM
• Göktürk Yazıtları’nı ve Kutadgu Bilig’i
Türkiye Türkçesine çevirmiştir • Sanat sanat içindir
• Kamusu’l-Alam (6 ciltlik ilk Türkçe • Bireysel konular
ansiklopedi) • Hikaye ve romanda realizm,naturalizm
• Tiyatro oynanmak için değil,okunmak
Tiyatroları: içindir
• Gazetecilik ilk dönemdeki etkisini
▪ Besa yahut Ahde Vefa yitirmiştir
▪ Seydi Yahya • Roman ve hikayede ilk döneme göre
▪ Gave eserler teknik açıdan daha sağlamdır
▪ Mezalim-i Endülüs • Hece denenmiş,aruzla yazmaya devam
▪ Vicdan edilmiştir
• Şiirin konusu genişlemiş,”güzel olan
her şey şiirin konusu olabilir.” anlayışı
• Ölüm,karamsarlık,aşk,felsefi
DİREKTÖR ALİ BEY
düşünceler,metafizik konular
• Türk tiyatrosuna katkısı büyüktür işlenmiştir
• Komedi türünde yazmıştır • Bu dönem şiiri Servetifünun şiirine esin
• DİYOJEN dergisinde mizahi yazılar kaynağıdır.
yazmıştır
• Mizahi hikayelerini SEYYARELER adıyla
kitaplaştırmış 2.DÖNEM SANATÇILARI
• Lehçetü’l Hakayık (ilk mizahi sözlük)
ABDÜLHAK HAMİT TARHAN
• “Şair-i azam” • Tabiat,sevgi,ölüm temalarını çok işler(özellikle
• Batılılaşma hareketinin ve yeniliklerin asıl genç yaşta çocuklarını kaybetmesi üzerine
öncüsüdür “ölüm” teması)
• Şiirde ölçü,dil,uyağa önem vermemiştir • Muallim Naci ile “Demdeme-
• “tezatlar şairi”dir Zemzeme”tartışması
• Dili süslü ve sanatlıdır • Naci’nin “göz için uyak” anlayışına karşı “kulak
• Ölüm ve metafizik konular,felsefi konular için uyak” anlayışını benimsemiştir
• Kırkı aşkın eserinin yirmi biri tiyatrodur • Araba Sevdası,ilk realist roman
• İlk eşi Fatma Hanım’ın ölümü üzerine MAKBER • Yeni nazım şekillerini denememiş,divan
şiiri ünlüdür (şiire metafizik ürpertiyi getiren edebiyatı nazım şekillerini kullanmıştır
şair) • Edebiyat kuramcısı,teorisyen olarak
• “Sahra şiiri”, Türk edebiyatında ilk pastoral yeniliklere öncülük etmiştir
şiir
• “Validem” şiiri, ilk uyaksız şiir örneğidir. Eserleri:
Şiir:

▪ ZEMZEME
Eserleri:
▪ NEJAT EKREM(ölen oğlu için yazdığı
Şiir: şiirler)
▪ NAĞME-İ SEHER
▪ DİVANELİKLERİM YAHUT BELDE ▪ YADİGAR-I ŞEBAP
▪ ÖLÜ ▪ PEJMÜRDE
▪ BUNLAR ODUR
HİKAYE:
▪ HACLE
▪ GARAM ▪ ŞEMSA
▪ SAHRA ▪ MUHSİN BEY
▪ MAKBER
▪ BALADAN BİR SES TİYATRO:

TİYATRO: ▪ ÇOK BİLEN ÇOK YANILIR

▪ AFİFE ANJELİK
▪ FİNTEN ▪ VUSLAT
▪ MACERA-YI AŞK ▪ ATALA
▪ SABR-U SEBAT
▪ İÇLİ KIZ ELEŞTİRİ:
▪ TARIK
▪ NESTEREN ▪ TAKDİR-İ ELHAN
▪ LİBERTE ▪ KUDEMADAN BİRKAÇ ŞAİR
▪ EŞBER
DERS KİTABI:
▪ İLHAN
▪ TURHAN ▪ TALİM-İ EDEBİYAT
▪ HAKAN
▪ SARDANAPAL
▪ DUHTERİ HİNDU
SAMİPAŞAZADE SEZAİ
• Batılı anlamda ilk gerçekçi öyküler
RECAİZADE MAHMUT EKREM KÜÇÜK ŞEYLER’in yazarıdır
• SERGÜZEŞT (Dilber adlı kölenin
• Yeni edebiyatı savunanlarca “üstat”olarak macerası) adlı romanıyla ünlenmiş
bilinir • Roman ve hikayelerinde realizm akımı
• Şiirde “fikri,hayali,hissi” olmak üzere üç
güzellik olduğunu söyler (zerreden küreye her Eserleri:
şey şiirin konusu olabilir)
Roman:
 ▪ SERGÜZEŞT ŞİİR:

HİKAYE: ▪ ATEŞPARE
▪ ŞERARE
▪ KÜÇÜK ŞEYLER ▪ FÜRUZAN
DÜZYAZI: ANI:

▪ İCLAL (yeğeni İclal’in ölümü üzerine ▪ ÖMER’İN ÇOCUKLUĞU

mersiye/düz yazıları,hatıraları)
▪ RUMUZU’L-EDEP(gezi,makale) ELEŞTİRİ:

TİYATRO: ▪ DEMDEME

▪ ŞİR SÖZLÜK:

▪ LÜGAT-I NACİ

NABİZADE NAZIM
• İlk köy romanı KARABİBİK’in yazarı
• İlk psikolojik roman denemesi
ZEHRA’da başarılı tasvir ve tahliller
yapmıştır MİZANCI MURAT
• Realizm/naturalizm etkisi
• Asıl adı Mehmet Murat
Eserleri: • MİZAN gazetesini çıkardığı için o adla
anılmıştır
ROMAN: • Osmanlıcı,İslamcı
▪ KARABİBİK Eserleri:
▪ ZEHRA
ROMAN:
ŞİİR:
▪ TURFANDA MI YOKSA TURFA MI?
▪ HEVES ETTİM (turfa:yeniyi–turfa:eskiyi/ tezli
roman)
ANI:
TARİH:
▪ YADİGARLARIM
▪ TARİH-İ UMUMİ
▪ MUHTASAR TARİH-İ UMUMİ
MUALLİM NACİ TİYATRO:
• Asıl adı ÖMER ▪ TENCERE YUVARLANDI KAPAĞINI
• Ahmet Mithat Efendi’nin damadı BULDU
• Recaizade Mahmut Ekrem’le ▪ AKILDAN BELA
“Demdeme-Zemzeme”tartışması
• Aruzu çok iyi kullanmış,Tevfik Fikret ve
Mehmet Akif Ersoy’u da bu konuda
etkilemiştir
• Köylü Kızların Şarkısı şiiri
edebiyatımızda ilk köy şiiridir
• ISLAHAT-I EDEBİYE adlı yapıtı edebi
bilgiler içerir

Eserleri: