Tasavvuf İlmine Dair

Kuşeyrî Risalesi
 ©İlk Harf Yayınevi, 2013
Kitabın tüm yayın hakları "İlk Harf Yayınevi"ne aittir.
Abdulkerîm el-Kuşeyrî • Tasavvuf İlmine Dair KUŞEYRÎ RİSALESİ

 İlk Harf Yayınevi, 25

Tasavvuf Serisi, 21

 ISBN
978-605-5457-88-4

 Özgün adı:
er-Risâletü'l-Kuşeyriyye
 Yazar
Abdulkerîm el-Kuşeyrî

 Tercüme
Muhammed Coşkun

 Yayın Yönetmeni/Editör
Ersan Güngör

 Sayfa Düzeni
İrfan Güngörür

 Kapak Tasarımı
Sercan Arslan

 Basım Tarihi
1. Baskı, İstanbul, Mayıs 2013

 Baskı / Cilt
Şenyıldız Yay. Matbaacılık Ltd. Şti.
Gümüşsuyu Cad. No: 3, K: 2 Topkapı/İstanbul
Tel: 0212 483 47 92 (Serti ika No: 11964)

 İLK HARF YAYINEVİ

Genel Dağıtım
Çelik Yayınevi
(Serti ika No, 14710)
Ticarethane Sokak No: 59 Cağaloğlu - Fatih / İstanbul
Tel: +90 212 511 28 11 - 513 73 19 • Fax: +90 212 511 28 12
www.celikyayinevi.com • info@celikyayınevi.com
 Abdulkerîm el-Kuşeyrî

Tasavvuf İlmine Dair

Kuşeyrî Risalesi

Tercüme
Muhammed Coşkun
 İçindekiler

 Takdim................................................................................................................11
 Risalenin Mukaddimesi .........................................................................13

 Sûfîlerin İnançları ......................................................................................19

 İlk Dönem Sûfîlerinin Hayatları ve İtikatları .........................35

1- İbrahim b. Edhem....................................................................................36
2- Zünnûn-i Mısrî...........................................................................................38
3- Fudayl b. İyâz .............................................................................................39
4- Maruf el-Kerhî ...........................................................................................41
5- Seriyyü’s-Sekatî .........................................................................................43
6- Bişr el-Hâfî ...................................................................................................46
7- Haris el-Muhâsibî.....................................................................................49
8- Davud et-Tâî ................................................................................................51
9- Şakîk-i Belhî ................................................................................................53
10- Bayezid-i Bistâmî ..................................................................................54
11- Sehl et-Tüsterî .........................................................................................57
12- Ebû Süleyman ed-Dârânî..................................................................59
13- Hâtemü’l-Asamm ..................................................................................60
14- Yahya b. Muaz .........................................................................................62
15- Ahmed b. Hadraveyh ..........................................................................63
16- Ahmed b. Ebû’l-Havârî .......................................................................64
17- Ebû Hafs el-Haddâd.............................................................................65
18- Ebû Turâb en-Nahşebî .......................................................................66
19- Abdullah b. Hubeyk .............................................................................67
20- Ahmed b. Asım el-Antâkî..................................................................68
21- Mansur b. Ammar.................................................................................69
22- Hamdûn el-Kassâr................................................................................70
23- Cüneyd-i Bağdâdî ..................................................................................71
24- Ebû Osman el-Hîrî ................................................................................74
25- Ebû’l-Hüseyin en-Nûrî .......................................................................76
26- İbnü’l-Cellâ................................................................................................77
27- Ruveym .......................................................................................................78
28- Muhammed b. Fazl...............................................................................79
29- Ebû Bekir ez-Zekkâk ...........................................................................81
30- Amr b. Osman el-Mekkî ....................................................................81
31- Semnûn b. Hamza.................................................................................82
32- Ebû Ubeyd el-Busrî ..............................................................................83
33- Şâh-ı Kirmânî ..........................................................................................84
34- Yusuf b. Hüseyin ....................................................................................84
35- Ebû Bekir Verrak...................................................................................85
36- Hakîm Tirmizî.........................................................................................86
37- Ebû Said el-Harrâz ...............................................................................86
38- Ebû Abdullah el-Mağribî...................................................................87
39- Ahmed b. Mesrûk..................................................................................87
40- Ali b. Sehl ...................................................................................................88
41- Ebû Muhammed el-Cerîrî ................................................................89
42- İbn Atâ.........................................................................................................90
43- İbrahim el-Havvâs ................................................................................90
44- Abdullah el-Harrâz...............................................................................91
45- Bünân el-Hammâl.................................................................................92
46- Ebû Hamza el-Bağdâdî ......................................................................92
47- Ebû Bekir el-Vâsıtî ................................................................................93
48- Ebû’l-Hasen b. es-Sâiğ ........................................................................94
49- İbrahim er-Rakkî ...................................................................................95
50- Mümşâd ed-Dineverî ..........................................................................96
51- Hayru’n-Nessâc ......................................................................................96
52- Ebû Hamza el-Horasânî ....................................................................97
53- Şiblî ...............................................................................................................98
54- Mürtaiş........................................................................................................99
55- Ruzbârî........................................................................................................99
56- İbn Münâzil ...........................................................................................100
57- Ebû Ali es-Sekafî .................................................................................101
58- Ebû’l-Hayr el-Akta’ ............................................................................102
59- Ebû Bekir el-Kettânî .........................................................................102
60- Nehrecûrî................................................................................................102
61- Müzeyyin ................................................................................................103
62- Ebû Ali b. el-Katib ..............................................................................104
63- Muzaffer el-Kirmisînî.......................................................................104
64- Ebû Bekir b. Tahir..............................................................................105
65- İbn Bünân...............................................................................................105
66- İbrahim b. Şeybân..............................................................................106
67- İbn Yezdânyâr ......................................................................................106
68- Ebû Said b. el-A’rabî..........................................................................107
69- Ebû Amr ez-Zeccâcî ..........................................................................107
70- Cafer el-Huldî .......................................................................................108
71- Ebû’l-Abbas es-Seyyarî....................................................................109
72- Dükkî.........................................................................................................109
73- Abdullah er-Râzî.................................................................................109
74- İbn Nüceyd.............................................................................................110
75- Bûşencî.....................................................................................................111
76- İbn Hafîf...................................................................................................111
77- Bündar .....................................................................................................112
78- Ebû Bekir et-Tamestânî ..................................................................113
79- Ebû’l-Abbas ed-Dîneverî ................................................................113
80- Ebû Osman el-Mağribî ....................................................................114
81- Nasrâbâdî ...............................................................................................115
82- Husrî..........................................................................................................116
83- İbn Atâ er-Ruzbârî.............................................................................116
 Tasavvufî Istılahlar.................................................................................121
1- Vakt ...............................................................................................................122
2- Makam ........................................................................................................124
3- Hâl .................................................................................................................125
4- Kabz-Bast ..................................................................................................127
5- Heybet-Üns...............................................................................................130
6- Tevâcüd-Vecd-Vücûd ...........................................................................133
7- Cem’- Fark .................................................................................................138
8- Cem’u’l-Cem’ ............................................................................................140
9- Fenâ-Bekâ..................................................................................................142
10- Gaybet-Huzur .......................................................................................145
11- Sahv-Sekr ................................................................................................148
12- Zevk-Şürb................................................................................................150
13- Mahv-İsbât .............................................................................................151
14- Setr-tecelli ..............................................................................................153
15- Muhâdara, Mükâşefe, Müşâhede...............................................155
16- Levâih-Tavâli’- Levâmi’ ....................................................................157
17- Bevâdih-Hücum ..................................................................................159
18- Telvîn- Temkîn .....................................................................................159
19- Kurb-Bu’d ...............................................................................................162
20- Şeriat-Hakikat ......................................................................................166
21- Nefes..........................................................................................................167
22- Havâtır......................................................................................................168
23- İlme’l-yakîn, ayne’l-yakîn, hakka’l-yakîn...............................170
24- Vârid ..........................................................................................................171
25- Şâhid..........................................................................................................171
26- Nefs ............................................................................................................172
27- Ruh .............................................................................................................174
28- Sır ................................................................................................................174

 Sûfilerin Makâm ve Hâlleri ..............................................................177

1- Tevbe............................................................................................................177
2- Mücâhede ..................................................................................................188
3- Halvet-Uzlet..............................................................................................194
4- Takvâ ............................................................................................................200
5- Verâ’ ..............................................................................................................206
6- Zühd .............................................................................................................213
7- Susmak........................................................................................................221
8- Havf (Allah korkusu) ..........................................................................228
9- Recâ (Ümit) .............................................................................................238
10- Hüzün .......................................................................................................249
11- Açlık ve Nefsânî arzuları terk ....................................................252
12- Huşû’-Tevâzu.........................................................................................257
13- Nefse Muhalefet ..................................................................................267
14- Hased ........................................................................................................272
15- Gıybet........................................................................................................275
16- Kanaat ......................................................................................................279
17- Tevekkül ..................................................................................................284
18- Şükür .........................................................................................................299
19- Yakîn..........................................................................................................306
20- Sabır ..........................................................................................................313
21- Murakabe................................................................................................322
22- Rızâ ............................................................................................................327
23- Ubûdiyyet ...............................................................................................334
24- İrâde ..........................................................................................................340
25- İstikâmet................................................................................................347
26- İhlâs ...........................................................................................................350
27- Sıdk ............................................................................................................354
28- Hayâ ...........................................................................................................359
29- Hürriyet ...................................................................................................364
30- Zikir............................................................................................................367
31- Fütüvvet ..................................................................................................374
32- Feraset......................................................................................................382
33- Ahlâk .........................................................................................................397
34- Cömertlik ................................................................................................405
35- Gayret .......................................................................................................415
36- Velayet ......................................................................................................421
37- Dua .............................................................................................................428
 38- Fakr ............................................................................................................439
39- Tasavvuf ..................................................................................................451
40- Edeb...........................................................................................................459
41- Sûfîlerin yolculuk âdâbı .................................................................466
42- Sohbet/Dostluk ...................................................................................475
43- Tevhid .......................................................................................................481
44- Evliyânın vefât hâlleri ......................................................................488
45- Marifetullah...........................................................................................500
46- Muhabbet ...............................................................................................509
47- Şevk............................................................................................................525
48- Tasavvuf büyüğü şeyhlere hürmet ..........................................532
49- Semâ’ .........................................................................................................535

 Velilerin Kerâmetleri ............................................................................557

 Sûfîlerin Rüyâları.....................................................................................605
 Müridlere Tavsiyeler .............................................................................623

 Dizin ..................................................................................................................645
 Takdim

İ mam Kuşeyrî’nin tasavvufa dair bu risalesi, tasav-

vufun bir ilim olarak tesisinde önemli bir yere sa-
hiptir. Eser üç ana bölümden müteşekkildir. Evvelemirde
sûfîlerin temel inanç esasları ortaya konulmakta, başlangıç-
tan Kuşeyrî’nin yaşadığı döneme kadar yaşamış olan tasav-
vuf büyüklerinin terceme-i hâlleri işlenmekte, sonrasında ise
hâller ve makamlar çerçevesinde tasavvuf ilminin ıstılahları
ele alınmaktadır.
Yaşadığı dönemde (h. 5, m. 11. asır) karşılaştığı ve kendi-
lerini sûfî olarak vasfeden bazı grupların hâllerinden şikâyetçi
olan Kuşeyrî, tasavvufun hakikatinin bu olmadığını, bu kim-
selerin zahiren sûfî olarak görünüyor olmakla beraber ger-
çekte yolun büyüklerinin yaşam ve hâllerinden uzak düştük-
lerini tespit etmekte ve bu tespitini temellendirme babında,
İbrahim b. Edhem’den (vf. 161/777) başlayıp İbn Atâ er-
Ruzbârî (vf. 369/979)’ye kadar toplam 83 büyük sûfî zâtın
hayat hikâyelerini ve tasavvuf ilmine dair yol gösterici söz-
lerini iktibas etmektedir. Yaklaşık iki asırlık bir dönemi kap-
sayan bu tabakât yazımı, tasavvuf ilminin sonraki yüzyılları
için önemli bir kaynak teşkil etmekte, bu yönüyle bu eserin
İslamî ilimler tarihi açısından önem arz etmesine de sebep
olmaktadır.
11 
  Abdulkerîm el-Kuşeyrî  Kuşeyrî Risalesi

Istılahların bir ilim için vazgeçilmez unsur olduğunu ifade

eden Kuşeyrî, bu minvalde eserinin üçüncü ana bölümünde
–ki bu kısım risalenin en uzun bölümüdür- tasavvuf ıstılahla-
rını ayrıntılı bir şekilde hâl ve makamlar çerçevesinde anlatır.
Eserin bu kısmı, yukarıda değindiğimiz sûfî tabakât yazımında
olduğu gibi, daha sonra yazılacak olan pek çok tasavvuf klasi-
ğinin de ıstılah bakımından temel kaynağı olmuştur.
Kuşeyrî’nin tasavvuf ilmine dair telif ettiği bu Risâle’nin
bir diğer önemli hususiyeti ise kanaatimizce müellifinin tasav-
vufu dışarıdan gözlemleyen bir tabakat yazarı veya düşünce
tarihçisi olmayıp bizzat bu ilmin içerisinde bulunması, Ebû
Ali ed-Dekkâk gibi büyük bir sûfî şeyhin manevî terbiyesini
görüp bu hâl üzere yetişmiş olmasıdır. Bu durum, Risâle’ye,
tasavvuf ilmine giriş ve bu alanın kavramsal ve tarihsel çer-
çevesine dair diğer çalışmalarda bulunmayan bir önem ve hu-
susiyet kazandırmaktadır. Dilimize çeşitli mütercimler tara-
fından çevrilmiş olan bu kıymetli eserin, tarafımızdan yapılan
tercümesinde risalenin Abdulhalim Mahmud tarafından ya-
pılan tahkiki (1989, Kahire) ile Mehdi Muhabbetî tarafından
yapılan tahkiki (2012, Tahran) esas alınmış, bununla beraber
tercümede yer yer Şeyhülislam Zekeriya el-Ensârî’nin ( vf. 926
/1519) İhkâmu’d-Delâle Âlâ Tahrîri’r-Risâle adlı şerhinden
ve Mustafa b. Muhammed b. Ahmed b. Musa el Ârûsî’nin (vf.
1293/1876) Netâicu’l-Efkâri’l-Kudsiyye fî Beyâni Maânî Şerhi
Risâleti’l-Kuşeyriyye adlı haşiyesinden istifade edilmiştir.
Son olarak eserin yeniden dilimize tercüme edilmesini
üstlenen İlk Harf Yayınları'na ve editörü Ersan Güngör’e, ter-
cümenin hemen her aşamasında değerli katkılarını gördü-
ğüm kıymetli dostlarım M. Nedim Tan ve Ercan Alkan’a mü-
teşekkirim.

Muhammed COŞKUN
Bağlarbaşı, 2013
 12
 Risalenin Mukaddimesi

M elekûtunun yüceliğiyle münferit; mahlûkata

hükümrânlığının cemâliyle biricik (yegâne);
vahdâniyetindeki ulviyetiyle muazzez (izzet sahibi); kâinatın
her dem kendisine muhtaç oluşunun üstünlüğü ile mukaddes;
zâtı itibariyle hiçbir şeye benzemeyecek kadar azamet sahibi;
ilim, irade, kudret gibi sıfatları açısından her türlü kusurdan
ve zevâlden münezzeh ve yaratmış olduğu mahlûkattan ken-
disini ayıran, rubûbiyyet sıfatlarına sahip olan Allah’a hamd
olsun.
O öylesine yüce ve muazzezdir ki; kendisini ihâtâ ede-
cek bir tanım veya sınır yapılamaz, künhüne vâkıf olunamaz,
vahdâniyetine çokluk sirayet edemez, kendisinden öncesi (ev-
vel) veya kendisinden sonrası (ahir) yoktur. Mevcûdâtı var
etme hususunda hiçbir kudret O’na yardım edemez. Birdir,
eşi-ortağı yoktur, zamandan ve mekândan münezzehtir. Hiçbir
akıl O’nu idrak edemez, hiçbir zihin O’nu tasavvur edemez.
Hakkında; “nasıldır?”, “nerededir?”, “nasıl bu kadar ce-
mal ve kemal sahibi olmuştur?”, “nasıl bütün kusur ve çirkin-
liklerden münezzehtir?” gibi sorular tasavvur edilemez. Ke-
mal ve tenzih noktasında mahlûkata muhtaç değildir, çünkü
“hiçbir şey O’nun gibi değildir, O’nun vasıflarına sahip değildir.
O, işiten ve görendir.” (Şura, 42/11) Kimse O’na galip gelemez.
13 
  Abdulkerîm el-Kuşeyrî  Kuşeyrî Risalesi

Yarattıklarının her hâlinden haberdardır, dilediğini var et-

meye de yok etmeye de kadîrdir.
Kullarına ihsan ettiği nice nimetlere mukabil olarak O’na
hamd eder, takdir buyurup kıstığı ve vermediği şeylere mu-
kabil olarak da O’na şükrederim. Her fiilimde O’na tevekkül
eder, verdiğine de vermediğine de tam bir rıza ile kanaat ge-
tiririm.
Tevhide yakînen iman etmiş ve ilahî inayetin mükemmel-
liğine itimad etmiş bir kul olarak Allah’tan başka ilah olmadı-
ğına, O’nun eşi-ortağı bulunmadığına şehadet ederim.
Yine şehadet ederim ki, efendim Hz. Muhammed (s.a.v.),
O’nun seçilmiş kulu ve bütün mahlûkata gönderilmiş elçisidir.
Allah’ın salât ve selamı O’nun, karanlıkları aydınlatan meşa-
leler mesabesindeki âlinin ve hidayet yolunun rehberleri me-
sabesindeki ashabının üzerine olsun.
İşbu risale, Kerem sahibi Rabbinin inayetine muhtaç kul
Abdülkerim b. Hevazin el-Kuşeyrî tarafından, hicri 437 sene-
sinde, İslam memleketlerindeki sûfîlere hitaben yazılmıştır.
Kardeşlerim! Allah cümlenizden razı olsun; bilesiniz ki
Yüce Allah bu sûfî taifesini seçkin kılmış, peygamberlerden
sonra en faziletli kimseler olma lütfunu onlara bahşetmiş,
ümmet içerisinde hususen onları ilahî nurların mükâşefe ile
üzerlerine doğacağı kimseler kılmış, kalblerini ilahî ilhamın
tecelligâhı hâline getirmiştir.
Bu hususiyetler neticesinde onlar insanlığın sığınağı ol-
muşlardır. Şehvet ve arzularının deverânından kurtulmuş ve
her daim Hak ile beraber olur olmuşlardır.
Kalblerine tecelli eden ilahî vahdaniyetin müşâhedesi
onları beşerî meşgalelerden, nefislerinin isteklerinden azade
kılmış, müşâhede makamına yükseltmiş, ubûdiyyet âdâbına
muvaffak olmalarını ve Yüce Allah’ın gerek kendileri gerek
 14
 Kuşeyrî Risalesi  Risalenin Mukaddimesi 

diğer mahlûkat üzerindeki tasarrufunu müşâhede etmele-

rini sağlamıştır.
Böylece bu kimseler, mükellef oldukları kulluk vazifele-
rini îfâ etmeye koyulmuş, Yüce Allah’ın kendileri hakkında
takdir buyurduğu her şeyi tam itmi’nan ve rıza ile tahakkuk
ettirmişlerdir.
Sonra bu kimseler Yüce Allah’ın dilediğini şeyi yapabi-
leceğini, kullarından dilediğini seçebileceğini, hükmü karşı-
sında mahlûkatın hiçbir şekilde söz sahibi olmayacağını; se-
vabının ihsan ve rahmet, azabının adalet, emrinin ise nihaî
karar olduğunu bildikleri için O’nun karşısında kendi amel-
lerine ya da yaşadıkları bu hâllerine itimat etmemiş, aksine
tam bir tezellül, huşû ve inkisâr hâli içerisinde ve O’nun rah-
metine muhtaç bir durumda O’na rucû etmişlerdir.
Kardeşlerim! Allah sizlere rahmeti ile muamele etsin;
şunu da biliniz ki, zamanımızda bu saydığım vasıflara sa-
hip kimseler çok azalmış, günümüzde bu taifenin sadece iz-
leri kalmıştır.
Şairin dediği gibi;
Çadırlar aynı onların (dostlarımızın) çadırları gibi,
Ama görüyorum ki içlerindeki kadınlar onların hanımları değil!

Evet, bu taifede bir kopukluk ve kesinti söz konusu ol-

muştur, hatta bu taifenin hakikî temsilcilerinin artık kalma-
dığını dahi söyleyebiliriz.
Hidayet rehberi büyük evliyâlar göçüp gitmiş, onların
izinden giden gençler de pek azalmış bulunmaktadır. Verâ’
büsbütün yok olmuş, helal-harama riayet etme ve bu hususta
titizlik gösterme diye bir şey kalmamış; mal ve makam sevda-
sından neş’et eden tamahkârlık başını alıp yürümüştür.
Artık insanların kalblerinde şeriatın hürmet ve saygınlığı
kalmamış bulunmaktadır. İnsanlar basit dünyevî amaçlarına
15 
  Abdulkerîm el-Kuşeyrî  Kuşeyrî Risalesi

erişebilmek için dinî hükümleri umursamamayı en sağlam yol

bellemişler, helali haramı ayırt etme gibi hassasiyetleri önem-
semez olmuşlar, büyüklere ve âlimlere hürmetsizlik etmeyi
huy edinmişler, Allah dostu insanlardan hayâ etmez olmuşlar,
ibadetleri yerine getirmeyi hafife almaya başlamış, ibadetle-
rin kulun kalbini Allah’a yönletmesi için birer vesile olduğunu
söyleyip namazı ve orucu basite alacak, bunlara ihtiyaçlarının
kalmadığını söyleyecek kadar gaflete dalmışlardır.
Üstelik bu kimseler bütün bu kötü fiilleri yapmakla da
kalmamış ve yüksek hakikatlere ulaştıklarını, mâsivâ sevgi-
sinden tamamen azade âzâde olduklarını, Allah’tan başkasına
dostluk ve kulluk bağlarını kopardıklarını, bütün vasıfları ile
Hak’ta fenâ’ bulduklarını, üzerlerinde tamamen Hakk’ın hük-
münün cereyan ettiğini, ilahî vahdaniyet sırrı ile kuşatıldıkla-
rını, kalblerinin ve ruhlarının kapıldığı bu cezbe neticesinde
artık Allah’tan başka hiçbir şeye gönüllerinde yer kalmadığını,
dolayısıyla yaptıkları veya yapmadıkları herhangi bir şeyden
dolayı ilahî ceza veya kınamaya muhatap olmayacaklarını, sı-
radan insanlar için geçerli olan hükümlerin kendileri için ge-
çerli olmayacağını iddia eder olmuşlardır.
Yine bu kimseler Hakk’ta fenâ’ bulmalarının ardından
ilahî samediyyet nuru ile bekâ bulduklarını, artık kendi dil-
leri ile Hakk’ın konuştuğunu, yaptıkları işlerinde de kendileri
tarafından değil, Hakk’ın tasarrufu olarak gerçekleştiğini id-
dia etmişlerdir.
Zamanımızda sûfîlere ta’an etmek, onları eleştirmek ol-
dukça yaygın olduğu için; yukarıda birazına değindiğim ve
uzun zamandan beri büyük bir müşkül olan bu meselelerin
üzerine gitmiyor, bunlar vesilesiyle sûfîlere saldırılmasına
fırsat vermek istemiyordum. Tasavvuf yolunda görülen bu
bozulmanın düzeleceğini ümit ediyor ve inşallah rabbim lüt-
feder de, Allah dostu zâtların örnek hayatlarından sapan ve
 16
 Kuşeyrî Risalesi  Risalenin Mukaddimesi 

tasavvuf yolunun âdâbını böylesine zayi eden bu kimseler gaf-

letlerinden uyanırlar diye dua ediyordum. Fakat zaman geç-
tikçe durum daha da kötüleşti. Zamanımızda bu bölgelerde
yaşayan bu insanlar, ıslah olmak bir yana, tutturdukları yolda
iyice ısrar eder, hatta bu yol ile övünür oldular. Durum öyle-
sine kötü bir hâle geldi ki, artık insanların bu kimselere ba-
kıp tasavvuf yolunun tamamen böyle olduğunu, geçmişteki
tasavvuf büyüklerinin de bunlar gibi olduklarını düşünmele-
rinden endişe eder oldum.
Ey sûfî dostlarım! İşte bu sebeple, oturup bu risaleyi ka-
leme aldım ve sizlere arz ettim. Geçmişte yaşamış büyük sûfî
zâtlardan bazılarının ahlâklarını, itikatlarını, edeblerini, vecd
ve ilhamlarını, bidayetten nihayete kadar takip ettikleri seyr
ü sülûklarını ortaya koydum ki, bu, tasavvuf yoluna koyul-
mak isteyenlere kuvvet versin. Ayrıca bunları yazarak, bu bo-
zuk gidişata razı olmadığına ve mevcut hataları tashih edip
tasavvuf yolunu saf ve berrak hâlini ortaya koymaya çalış-
tığıma şahit olmanızı istedim. Bunlarda da öte esas gayem,
Yüce Allah’ın sevap ve ihsanına nail olmaktır.
Yazacağımız hususlarda Rabbimin yardım ve mağfire-
tini niyaz ediyorum. Allah bana yardım etsin, beni hatalar-
dan muhafaza buyursun. O’nun fazlı, ihsanı büyüktür, kud-
reti dilediği her şeye yeter.

17 
 Sûfîlerin İnançları

A llah cümlenize rahmeti ile muamelede bulunsun, şunu

biliniz ki, sûfî taifesinin büyük zâtları, tevhid konusun-
daki inançlarını sahih temeller üzerine bina etmişler, böylece
itikatlarını bidatlerden muhafaza etmiş, selef-i salihinin ve
Ehl-i Sünnet’in inancını benimsemişlerdir. Bu çerçevede on-
lar temsil ve ta’tile1 sapmadan tevhid inancına iman etmişler,
kadîm (ezeli) olan Yüce Allah’ı layıkıyla tanımışlar, kendile-
rinin yoktan var edilmiş olduklarını bilerek Allah karşısında
huşû ve tezellül içerisinde olmuşlardır.
İşte bu nedenle, tasavvuf yolunun üstadı olarak bilinen
Cüneyd-i Bağdâdî (vf. h. 297) şöyle demiştir:
Tevhid; kadîm (ezeli) olan Yüce Allah’ın sonradan yaratılmış
varlıklardan ayrı olduğunu, yegâne olduğunu kabul etmektir.

Sûfîler itikat ilkelerini apaçık delillerle, kanıtlarla des-

teklemişlerdir. Nitekim Ebû Muhammed el-Cerîrî (vf. h. 311)
şöyle demiştir:
Tevhid ilmini delilleri ile bilmeyen kimsenin ayağı kayar, he-
lak çukuruna düşer ve telef olup gider.
1
Temsil; Allah’ın diğer varlıklara benzetilmesi; Ta’til ise temsil endişe-
sine kapılarak aşırıya gidip ilahî sıfatları inkâr etmektir.

19 
  Abdulkerîm el-Kuşeyrî  Kuşeyrî Risalesi

el-Cerîrî bu sözüyle şunu demek istemektedir: Taklide

meyden ve tevhidin delilleri üzerine düşünmeyen kimse, kur-
tuluş yolundan uzaklaşır ve helak çukuruna düşer.
Bu büyük zâtların sözlerini iyice araştırıp anlamları üze-
rine düşünen kimse, onların sözlerinin hem toplamında hem
de her bir cümlesinde; sûfîlerin bu mevzuları hakkıyla tah-
kik etmiş olduklarını, bu hususta hiçbir noktayı atlamadıkla-
rını görecektir.
İşte biz burada şimdi onların itikat meselelerine dair bazı
sözlerini zikredecek ve ardından da özet olarak, itikat konu-
sunda izah edilmesi gereken birkaç noktayı izah edeceğiz.
Ebû Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî
(vf. h.412)’den duyduğuma göre o, Abdullah b. Musa es-
Selâmî’nin Ebû Bekir eş-Şiblî (vf. h. 334)’den şöyle duydu-
ğunu aktarmıştır:
Bir olan Yüce Allah, kendisini belirleyecek bir cihet veya ifade
edecek bir sayı yok iken dahî, bilinmekte idi.

Şiblî’nin bu ifadesi, Yüce Allah’ın zâtının tanımlanama-

yacağını, kelamının da harflerden müteşekkil olmadığını sa-
rahatle ortaya koymaktadır.
Ebû Hatim es-Sûfî’den duyduğuma göre Ebû Nasr et-
Tûsî şöyle demiştir:
Kadı Ebû Muhammed Ruveym b. Ahmed el-Bağdâdî (vf. h.
302)’ye, Yüce Allah’ın mahlûkata ilk farz kıldığı şeyin ne olduğu
soruldu, o da, “Marifetullahtır, çünkü Yüce Allah; ‘ben cinleri ve
insanlar sadece bana kulluk etsinler diye yarattım’ (Zariyet, 51/56)
buyurmuştur” dedi. İbn Abbas buradaki ‘bana kulluk etsinler’
ifadesini, “beni tanısınlar” şeklinde tefsir etmiştir.

Cüneyd-i Bağdâdî şöyle demiştir:

Kulun hikmet itikadı itibariyle kulun ilk muhtaç olduğu şey,
kendisini var eden Yüce Yaratıcı’yı ve O’nun kendisini nasıl

 20