Hardware i kompjuterit dhe

Gjuha Assembler

Leksion 2

MSC ILMA LILI 1

Hardware i Kompjuterit
Struktura dhe organizimi i te gjithe kompjuterave modern bazohen ne nje
model te vetem teorik i cili njihet si: arkitektura e Von Neuman , ne nder
te matematicienit i cili e propozoi ne vitin 1946.
Makina e Von Neuman ka karakteristikat e meposhtme :

Perbehet nga 4 njesi baze:

✓ Kujtesa
✓ Pajisjet I/O
✓ ALU- Njesia aritmetike logjike
✓ CU- Njesia e kontrollit

MSC ILMA LILI 2

Hardware i Kompjuterit
Perdor konceptin e programit te ruajtur ne kujtese
- Instruksionet qe do ekzekutohen paraqiten si vlera binare dhe ruhen ne
kujtese.

Ekzekutimi sekuenciale i instruksioneve

- Instruksionet merren nga kujtesa dhe i kalohen njesise se kontrollit ne te
cilen dekodohen dhe ekzekutohen

MSC ILMA LILI 3

Kujtesa
Eshte njesia funksionale e cila ruan te dhenat dhe instruksionet. Te gjitha informacionet e ruajtura
ne kujtese paraqiten ne sistemin binare te numerimit. Njesia e kujteses njihet si RAM(Random
Access Memory).Kujtesa përbëhet nga grupe qelizash, secila e aftë për të mbajtur informacione të
domosdoshme për ekzekutimin e një programi të cilat janë të dhënat dhe numrat.
Informacionet në çdo qelizë mund të jetë:
1. Pjesë informacioni që përpunohet nga kompjuteri në zgjidhjen e problemit.

2. Pjesë informacioni që prodhohet në proçesin e punës llogaritëse.Këto pjesë informacioni zakonisht

referohen si rezultate ndërmjetëse.

3. Një pjesë informacioni për ta nxjerrë në shtyp.

4. Instruksion që përdoret nga kompjuteri.

MSC ILMA LILI 4

Kujtesa
Çdo qelizë ka një numër
identifikues të vetëm ose ndryshe
quhet adresë.
Figura ilustron faktin që çdo
qelizë ka një numër që është
adresa e saj dhe një vlerë tjetër
që është përmbajtja e saj .

MSC ILMA LILI 5

Kujtesa
Njësia bazë e kujtesës është byte , i cili përbëhet nga tetë bite.

MSC ILMA LILI 6

Veprimet në Kujtesë
• Lexo(adrese)- lexohet permbajtja e qelizes se kujteses me adrese specifike.
Permbajtja e vete qelizes se kujteses ngelet e pandryshuar.

• Ruaj(adrese, vlere)- Ruan vleren e specifikuar ne adresen e dhene, ne kete rast

mbishkruhet vlera e mepareshme e qelizes se kujteses.

Qeliza është njësia me e vogel e aksesueshme e kujteses

MSC ILMA LILI 7

Pajisjet e Input/Outputit
Pajisjet e Input/Outputit- I mundesojne sistemit kompjuterik komunikimin me boten e
jashtme dhe ruajtjen e te dhenave.

Pajisjet e I/O I ndajme ne dy grupe:

• Ato qe paraqesin informacion ne forme te lexueshme per njeriun i cili perdoret nga
njerezit:
tastjera, monitori, printer.
• Ato qe ruajne informacion ne forme te lexueshme nga makina:
flash memory, cd, dvd

MSC ILMA LILI 8

Njësia aritmetike logjike

Njesia Aritmetike Logjike(ALU)- eshte pergjegjese per kryerjen e veprimeve aritmetike logjike .

Njesia aritmetike dhe logjike është e ndërtuar nga:

1. regjistrat aritmetik dhe logjik, të cilët mbajnë numra (që zakonisht janë të dhëna)dhe me anë të tyre kryhen
veprime aritmetike dhe logjike;
2. regjistri indeks që mban zakonisht adresat e qelizave;
3. pajisja aritmetike dhe logjike, e cila kryen operacionet aritmetike dhe logjike.

Një regjistër është një kujtesë e thjeshtë elektronike e vendosur në procesor, ku numrat vendosen dhe
përpunohen. Ndryshe nga qelizat e kujteses, regjistrat nuk kane adresa por idendifikohen me ane te emrave.

MSC ILMA LILI 9

Njësia e kontrollit

• Lexon nga kujtesa instruksionin e radhes qe do te ekzekutohet

• Dekodon instruksionet
• I ekzekuton instruksionet duke i derguar komanda ALU-se, kujteses ose I/O

Nga pikëpamja e shkëmbimeve të informacioneve ndërmjet pjesëve të ndryshme skema do

të paraqitej si në figuren e mesiperme. Vijat me shigjeta tregojnë drejtimin e fluksit të
informacionit: nga paisja e hyrjes në kujtesë, nga kujtesa në paisjet e daljes, ndërsa kujtesa
qendrore me procesorin qendror kanë komunikim të dyfishtë .

MSC ILMA LILI 10

 Gjuhët e Programimit
Me gjuhë programimi kuptojme mjetin që përdorim per te komunikuar me kompjuterin.

Kemi 3 lloje kryesore gjuhesh:

• Gjuha makine- eshte gjuha qe kupton dhe perdore kompjuteri, cdo komande i jepet
kompjuterit si nje sekuence me 0 dhe 1.
• Gjuha Assembler- Eshte e ngjashme me gjuhen makine me ndryshimin qe vargjet me 0, 1
zevendesohen me vargje karakteresh te cilet jane me te lehte per tu mbajtur mend.
• Gjuhe te nivelit te larte- Perdoren per ta bere programimin me te lehte . Ne gjuhet e nivelit
te larte ne e pershkruajme programin me nje gjuhe afer gjuhes natyrore. Nje komande e
vetme ne nje gjuhe te nivelit te larte mund te jete ekuivalente me disa komanda te gjuheve
natyrore.

MSC ILMA LILI 11

 Gjuha Assembler
• Gjuha Assembler na lejon ne qe te perdorim nje simbolike mnemonike per te pershkruar veprimet ne
gjuhe makine.
• Cdo gjuhe assembler lidhet me nje arkitekture te caktuar hardware dhe mund te perdoret vetem
ne kete arkitekture.
• Nje program i shkruajtur ne gjuhen assembler duhet te perkthehet ne gjuhe makine perpara se te
ekzekutohet. Programi i cili i thote kompjuterit se si ta beje kete perkthim quhet Asemblues.
• Cdo instrunksioni ne gjuhen makine i jepet nje emer duke e bere me te lehte shkrimin e kodit nga
njerezit.
• Ekziston nje lidhje nje me nje ndermjet instruksioneve mnemonike te gjuhes assembler dhe
instruksioneve numerike te gjuhes makine.
• Nje bashkesi kodesh te instruksioneve ne gjuhen assembler quhet program ne assembler.

MSC ILMA LILI 12

Gjuha Assembler

MSC ILMA LILI 13

 Tipet e Instruksioneve
Klasat e instruksioneve të makinës janë:

1. Hyrja-kryen futjen e të dhënave në kujtesë nga një paisje hyrëse.

2. Dalja- kryen daljen e informacioneve nga kujtesa në një pajisje dalëse.
3. Aritmetike- kryen veprimet aritmetike me të dhënat e ruajtur në regjistrat e ALU.
4. Logjike- kryen veprimet logjike me dhënat e ruajtur në regjistrat e ALU.
5. Ngarkimi i regjistrave- ngarkon përmbajtjen e ndonjë qelize të kujtesës në regjistrat e ALU.
6. Ruajtja- bën që përmbajtja e një regjistri ALU ose indeks të kalojë në kujtesë.
7. Krahasimit dhe Transferimi i kushtëzuar- bën transferimin e ekzekutimit në varësi të rezultatit të
krahasimit në një instruksion tjetër të makinës. Adresa e instruksionit në të cilin do të bëhet transferimi
përmbahet në instruksionin e kontrollit të transferimit.
8. Zmadhimi dhe zvogëlimi i regjistrit indeks- bën zmadhimin ose zvogëlimin e përmbajtjes së regjistrit
indeks.
9. Ndalimi- bën që kompjuteri të ndalojë ekzekutimin e programit

MSC ILMA LILI 14

Tipet e instruksioneve
Instruksionet e ekzekutuara nga një kompjuter përbëhen prej tre pjesësh:

Ne do të përdorim dy shifra dhjetore për të identifikuar instruksionin (kjo mund të

shihet si kod operacioni), e para do të shërbejë për të treguar tipin, ndërsa e dyta për të
identifikuar operacionin aktual lidhur me këtë tip.

MSC ILMA LILI 15

Tipet e instruksioneve
Le të shoqërojmë me secilin kod instruksioni një simbolikë mnemonike , e cila do të përdoret në vënd të kodit
numerik.

Ne do të pranojmë që makina jonë ka dy regjistra A dhe B.

• Të gjithë operacionet aritmetike dhe logjike do t’i vendosin rezultatet e tyre në regjistrin A
dhe/ose në regjistrin B.
• Informacioni mund të merret nga kujtesa ose të kthehet mbrapsht në të nëpërmjet regjistrave A
dhe B.
• Do të kemi një regjistër indeks per te cilin do te përdorim emrin simbolikë X .
• Do te perdorim shenimin ADDR për të treguar adresën e kujtesës respektivisht.
• X mund të marrë vetëm vlerat 0 dhe 1, ndërsa ADDR mund të jetë ndonjë numër që tregon adresa
të vlefshme

MSC ILMA LILI 16

Tipet e instruksioneve

MSC ILMA LILI 17

Instruksionet aritmetike

MSC ILMA LILI 18

Instruksionet aritmetike

MSC ILMA LILI 19

Instruksionet aritmetike

MSC ILMA LILI 20

Instruksionet logjike

MSC ILMA LILI 21

Instruksionet e ngarkimit te regjistrave

MSC ILMA LILI 22

Instruksionet e ruajtjes

MSC ILMA LILI 23

Instruksionet e krahasimit dhe te trasferimit te kontrollit instruksionet
logjike

MSC ILMA LILI 24

Instruksionet e krahasimit dhe te trasferimit te kontrollit
instruksionet logjike

MSC ILMA LILI 25

Instruksionet e zmadhim/zvoglimit te regjistrit
dhe ato të ndalimit

MSC ILMA LILI 26

Shembull 1
Të ndërtohet një program në assembler që shkëmben përmbajtjen e dy adresave të kujtesës I dhe J

MSC ILMA LILI 27

Shembull 2
Të ndërtohet një program në assembler që lexon 2 numra nga përdoruesi dhe afishon diferencen e të parit
me të dytin.

MSC ILMA LILI 28

Shembull 3
Jepen 2 numra a dhe b të vendosur në adresat AD1 dhe AD2. Të nxirret në shtyp më I madhi prej tyre

MSC ILMA LILI 29

Ushtrime
1. Jepen 3 numra a, b dhe c te ruajtur ne rregjistrat A,B dhe adresen ADDR te afishohet shuma e
tyre?

2.Jepet një numër nga përdoruesi. Nëse numri është >=0 të afishohet mesazhi “Pozitiv” në rast të
kundërt mesazhi “Negativ”.

3.Jepet një numër nga përdoruesi. Të gjendet vlera absolute e këtij numri në gjuhën assembler

4. Jepen 2 numra a, dhe b të vendosur respektivisht në adresat AD1, AD2 .Të nxirren në shtyp
numrat e renditur ( më I madhi te më I vogli)

MSC ILMA LILI 30

USHTRIME
5. Te shkruhet nje program ne assembler qe lexon nje numer nga perdoruesi dhe afishon 1 ne qofte
se numri plotepjestohet me 5 dhe 0 ne te kundert

6. Jepen 4 numra a, b,c dhe d të vendosur respektivisht në adresat AD1 dhe AD2 dhe regjistrat A e
B.Të ndërtohet një program në assembler që afishon c–a dhe b + d.

MSC ILMA LILI 31

Pyetje?

MSC ILMA LILI 32