PHƯƠNG PHÁP CHỌC HÚT TẾ BÀO

BẰNG KIM NHỎ

 MỤC TIÊU

1. Trình bày được khái niệm, ưu, nhược điểm, chỉ định,
chống chỉ định và các bước tiến hành của phương pháp
chọc hút tế bào bằng kim nhỏ.
2. Thực hiện được các bước chọc hút tế bào bằng kim nhỏ
để chẩn đoán tế bào học.
 ĐẠI CƯƠNG

Xét nghiệm tế bào học bằng

chọc hút kim nhỏ (FNA) là kỹ
thuật dùng bơm tiêm gắn kim
đưa kim qua da vào vùng tổn
thương sờ thấy được, hú với áp
t
lực âm để các tế bào từ mô vào
kim, bơm bệnh phẩm ra lam kính
để làm phiến đồ tế bào học.
 ĐẠI CƯƠNG
Thường được áp dụng trong chẩn đoán các tổn thương sờ thấy được:

Hạch ngoại vi Tuyến giáp Tuyến vú

Mô mềm dưới da và ở da Bộ phận sinh dục ngoài

 ĐẠI CƯƠNG
• Chẩn đoán nhanh
• Độ chính xác cao, đáng tin cậy
ƯU ĐIỂM
• Đơn giản, dễ hiện
thực
• Chi phí thấp

• Mang tính chất định hướng, không

NHƯỢC ĐIỂM phải là chẩn đoán xác định
• Phụ thuộc vào kinh nghiệm của bác sĩ
giải phẫu bệnh – tế bào học
 CHỈ ĐỊNH VÀ CHỐNG CHỈ ĐỊNH
PHƯƠNG PHÁP CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ

 Chỉ định
Sử dụng rộng rãi cho mọi tổn thương dạng u, viêm ở các cơ

quan như mô mềm, xương khớp, hạch cũng như các cơ quan nội

tạng: phổi, gan, thận,…

 CHỈ ĐỊNH VÀ CHỐNG CHỈ ĐỊNH
PHƯƠNG PHÁP CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Chống chỉ định
• Cơ địa bệnh nhân dễ chảy máu hoặc máu lâu đông khi có khối u nội tạng.
• Bệnh nhân ở trạng thái nguy kịch: tăng huyết áp ác tính, đau thắt ngực, nhiễm
trùng, nhiễm độc, hấp hối, đang cấp cứu.
Cần thận trọng:
• Bệnh nhân có trạng thái hay cơ địa thần kinh nhạy cảm, dễ bị thích.
kích
• Vị trí đặc biệt của tổn thương dễ gây choáng như tinh hoàn, đầu núm vú.
 CHỈ ĐỊNH VÀ CHỐNG CHỈ ĐỊNH
PHƯƠNG PHÁP CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ

 Khả năng tai biến và cách xử trí

1% 10% Hiếm

Choáng nhẹ nhất thời Chảy máu nhẹ Di căn ung

thư
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Chuẩn bị dụng cụ:
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Thăm khám bệnh nhân
1. Hỏi tiền sử, bệnh sử
• Gia đình: Ung thư vú, ung thư đại
tràng, ung thư dạ dày
• Bản thân: đã mắc bệnh tật gì liên

quan đến bệnh lý hiện tại?

CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ

U có đau
Bệnh được phát
hay không?
hiện từ khi nào?

Bệnh có đáp ứng với

điều trị không?
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Thăm khám bệnh nhân
2. Bộc lộ rộng rãi vùng tổn thương và vùng liên quan
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Thăm khám bệnh nhân
3. Khám phát hiện tổn thương và các tính chất của tổn thương
• Mật độ u (độ chắc của khối u)
• Tính chất di động
• Màu sắc u
• Đánh giá di căn và biến chứng của bệnh
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ

 Thăm khám bệnh nhân

4. Giải thích tính an toàn và gi trị của
xé nghiệm á
t
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Các bước cụ thể
Bước 1. Khử trùng
Khử trùng bằng bông cồn 700.
Bước 2. Gây tê
Thực tế không cần thiết, trừ trường hợp cá biệt như u ở tinh hoàn, họng.
 CÁC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
BƯỚC
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
Bước 3. Đưa kim vào tổn thương

Chọc kim vuông góc với bề mặt da vùng khối u → Xoay và di chuyển kim
nhẹ nhàng trong khối u
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
Bước 3. Đưa kim vào tổn thương

Chọc hút kim nhỏ dưới hướng dẫn của siêu âm

 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
Bước 4. Hút bệnh phẩm
• Sử dụng áp lực âm để hút tế bào.
• Cố định đốc kim bằng 2 ngón trỏ và ngón cái, tạo thế 3 chân trên bề mặt da.
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG
PHÁP CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG
KIM NHỎ

Bước 4. Hút bệnh phẩm

• Tay còn lại hút nhanh, mạnh 3 – 5 lần.
• Trả bơm tiêm về vị trí nghỉ.
• Tháo rời kim ra khỏi bơm tiêm, kéo bơm tiêm ra

hết mức, gắn kim trở lại, xịt nhanh, mạnh toàn
bộ bệnh phẩm lên một đầu lam kính.
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
Bước 5. Xử lý bệnh phẩm
- Dàn bệnh phẩm:
+ Bệnh phẩm khô, đặc, sánh: Dùng

1 lam kính khác đặt ở đầu lam phía

có bệnh phẩm tạo một góc 30 – 450,

dùng tay nhẹ nhàng kéo đều bệnh

phẩm lên lam kính.
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KI NHỎ
M
Bước 5. Xử lý bệnh
phẩm
- Dàn bệnh phẩm:
+ Bệnh phẩm ướt, dịch
lỏng, máu: Dùng lam
kính khác áp hoàn toàn lên bệnh phẩm, day nhẹ
để dịch dàn đều giữa 2 lam kính, kéo nhẹ, đều

tay 2 lam kính ra 2 phía để có được 2 tiêu bản.

 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
Bước 5. Xử lý bệnh phẩm
• Nếu dịch hút được vài giọt thì giọt lên mỗi kính 1 – 2 giọt rồi dàn như trên.
lam
• Nếu dịch hút nhiều từ các khối u dạng nang, ly tâm trong máy quay ly tâm tế bào

(3000 vòng/phút trong 5 phút). Phết cặn bệnh phẩm lên lam kính.
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ

Bước 5. Xử lý bệnh phẩm

- Cố định tiêu bản:
+ Để bệnh phẩm khô tự nhiên trong

không khí.
+ Dùng dung dịch cồn ether (50%
ethanol và 50% ether) hoặc cồn 950
để cố định.
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
Bước 5. Xử lý bệnh phẩm
- Nhuộm tiêu bản:
Nếu nhuộm Giemsa, pha dung dịch thuốc nhuộm với tỷ lệ 2 ml dung dịch

Giemsa mẹ hòa với 10ml nước cất (tỷ lệ 1:5). Phủ thuốc nhuộm lên lam kính có
bệnh phẩm đã được cố định, để trong 7 – 10 phút, rửa sạch dưới vò nước
i
chảy, sấy khô nhẹ hay để khô tự nhiên trong không khí.
Đọc kết quả bằng kính hiển vi quang học.
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
Bước 5. Xử lý bệnh phẩm
- Nhuộm tiêu bản:
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Lấy mẫu bằng chọc hút kim nhỏ không sử dụng lực hút của bơm tiêm

− Áp dụng đối với các khối u mềm, giàu tế bào như tuyến giáp, hạch, u mỡ,…

− Cách tiến hành:

• Dùng kim cỡ 23 – 20G.

• Giữ kim bằng đầu ngón tay, đi

vào tổn thương, di chuyển kim
lên xuống theo nhiều hướng,
quan sát để tránh chọc vào mạch
máu trên u.
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Lấy mẫu bằng chọc hút kim nhỏ không sử dụng lực hút của bơm tiêm

Ưu điểm:
- Cho cảm giác tốt hơn về mật độ khối u.
- Sự hút lẫn máu ít hơn trong kỹ thuật chọc có dùng lực hút của bơm tiêm.

Tuy nhiên, số lượng tế bào có thể ít hơn so với dùng lực hút.
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ

Bước 6. Kết thúc thủ thuật

• Sát trùng vùng chọc sau khi rút kim ra.
• Băng ép vùng chọc nếu tổn thương dạng nang (nang nang máu,…).
vú,
• Hẹn bệnh nhân có thể nhận kết quả sau khoảng 30 – phút.
45
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Yêu cầu về phiến đồ tế bào học
• Phiến đồ có được đúng, đủ các thành phần của tổn cần xác định.
thương
• Phiến đồ được dàn mỏng, đều, không chồng chất lên nhau.
• Tế bào được bảo tồn tốt đúng với hình thái của mô và tổn thương.
• Tế bào bắt màu rõ ràng, phân biệt được rõ hình thái của nhân và bào tương.
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
Yêu cầu về phiến đồ tế bào học
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH
PHƯƠNG PHÁP CHỌC HÚT
TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Thất bại trong việc lấy mẫu
Không có
tế bào
Do u nhỏ
Do mẫu chọc lấy từ trung tâm hoại tử,
chảy máu hoặc biến đổi dạng nang
Phiến đồ được dàn quá dày hoặc kéo
quá mạnh

Dịch chọc bị khô

Thất bại trong
lấy mẫu Cố định bệnh phẩm kém

Sợi chun
Chọc trắng
Canxi hóa
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH PHƯƠNG PHÁP
CHỌC HÚT TẾ BÀO BẰNG KIM NHỎ
 Hướng xử trí các tình huống ảnh hưởng kết quả tế bào học
- Bệnh phẩm hút là máu → rút kim ra ngay và chọc lại.
- Chọc trúng chất hoại tử → chọc lại để tìm được tế bào điển hình cho tổn thương.

- Chọc ra dịch nang → hút sạch và băng ép, lấy dịch quay ly tâm.
- Chọc trắng → chọc lại bằng một kim khác to hơn và hút với áp lực mạnh hơn.
Có thể dùng máy hút áp lực âm.
 CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ

Câu 1. Trước khi chọc hút tế bào bằng kim nhỏ, việc cần làm nhất là hỏi kỹ:
A. Tuổi, giới của bệnh nhân
B. Nghề nghiệp của bệnh nhân
C. Tính chất và sự phát triển của khối u
D. Sự đáp ứng điều trị
E. Giải thích tính chất an toàn của xét nghiệm
 CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ

Câu 2. Sau khi chọc hút tế bào bằng kim nhỏ, nếu không hút ra được
bệnh phẩm, điều đó có nghĩa là:
A. Không chọc đúng tổn thương
B. Không có u
C. Tổ chức u quá rắn chắc
D. Tất cả đều đúng
E. Tất cả đều sai
 CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ
Câu 3. Sau khi chọc hút tế bào bằng kim nhỏ, nếu hút ra toàn máu,
được
điều đó có nghĩa là:
A. Chọc phải mạch máu
B. Chọc vào nang tụ máu
C. U mạch máu
D. Tất cả đều đúng
E. Tất cả đều sai
 CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ
Câu 4. Sự cố không mong muốn thường xảy ra khi chọc hút tế bào
bằng kim nhỏ là:
A. Chảy máu khó cầm
B. Chảy máu nhỏ không cần xử lý
C. Di căn ung thư theo đường chọc
D. Gãy kim
E. Choáng phản vệ
 CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ

Câu 5. Trước khi chọc hút tế bào kim nhỏ, cần phải:
bằng
A. Hỏi kỹ tiền sử bệnh
B. Khám kỹ vùng tổn thương
C. Giải thích để bệnh nhân tâm, hợp tác
yên
D. Tất cả đều đúng
E. Tất cả đều sai
 CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ
Câu 6. Khi chọc tế bào bằng kim nhỏ xảy ra tai biến bệnh nhân bị choáng ngất,

nhận định đây là:

A. Sốc phản vệ
B. Choáng ngất do tâm lý
C. Sốc do đau đớn
D. Sốc chảy máu
E. Chọn A và B
 CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ

Câu 7. Khi xét nghiệm bào học bằng kim nhỏ, nếu chọc trên 3 nhân,
tế lần/bệnh
có thể gây tai biến nghiêm trọng cho bệnh nhân:
A. Đúng
B. Sai
 CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ

Câu 8. Để chọc hút đúng các khối u tuyến vú, tốt nhất nên chọc dưới âm:
siêu
A. Đúng
B. Sai
 CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ

Câu 9. Khi chọc vào một khối u thấy mật độ quá rắn chắc hoặc quá mềm dạng

dịch nang thì phần lớn là khối u lành tính:

A. Đúng
B. Sai
 CÂU HỎI TỰ LƯỢNG GIÁ

Câu 10. Việc chọc hút tế bào bằng kim nhỏ bị chống chỉ định ở em dưới 3
trẻ tuổi và người già trên 70 tuổi:
A. Đúng
B. Sai