Hầu hết các câu truyện truyền thuyết được lưu truyền và kể lại từ đời ông cha ở

các nơi đia danh bao quanh khắp tây ninh đều dựa trên cơ sở văn hóa – xã hội,
lịch sử, địa lý của Tây Ninh. Câu truyện “TRUYỀN THUYẾT VỀ BÀ LINH
SƠN THÁNH MẪU NÚI BÀ ĐEN – TÂY NINH” là một trong những tác
phẩm tiêu biểu của nền văn học Tây Ninh.
Vì sao :Núi Bà Đen không chỉ được biết đến là ngọn núi cao nhất Đông Nam
Bộ mà còn là nơi có nhiều truyền thuyết tín ngưỡng dân gian, là điểm hành
hương tâm linh nổi tiếng thu hút đông đảo du khách thập phương khắp bốn mùa
và những tích cổ về sự linh thiêng của Linh Sơn Thánh Mẫu, cũng như nét cổ
kính của những ngôi chùa trăm năm đã tạo cho nơi đây một nét đẹp huyền bí.
Được biết, vị thần thờ chính trên Núi Bà là Linh Sơn Thánh Mẫu, tức Bà Đen.
Bà được thờ cúng tại một Điện thờ nằm trong thạch động lưng chừng núi, cạnh
chùa Linh Sơn Tiên Thạch Tự. Lễ Vía Bà vào tháng 5 âm lịch được xem là lễ
hội dân gian quan trọng nhất ở núi hằng năm. Mặc dù sự dung hợp giữa Phật
giáo và tín ngưỡng dân gian là điều thường thấy ở các đền, chùa qua các mô
hình thờ cúng, thế nhưng một mô hình lễ hội có sự kết hợp giữa dân gian và tôn
giáo như Lễ Vía Bà Đen là một sự hiếm có. Bà Linh Sơn Thánh Mẫu – một
trong những biểu tượng thờ mẫu điển hình ở Nam bộ đã được “Phật hóa” tại núi
Bà Đen – Tây Ninh, vì thế Lễ Vía Bà nơi đây có sắc thái riêng, ít gặp ở nơi nào
khác. Bởi lẽ, Bà vừa là Bồ tát, nhưng cũng là một Nữ thần, một Thánh Mẫu
trong tâm thức dân gian.

Lễ Vía Bà được tổ chức trong ba ngày, bắt đầu từ sáng Mùng 4 và kết thúc vào
trưa ngày Mùng 6 tháng 5 Âm lịch. Lễ chính được thực hiện trên các điện, chùa
trong quần thể kiến trúc trên sân núi Điện Bà. Ngoài lễ cúng chính trên Điện Bà
và Linh Sơn Tiên Thạch Tự, các vị sư ở núi còn tổ chức Lễ Vía tại chùa Linh
Sơn Phước Trung Tự (Chùa Trung) ở chân núi, nhưng tiết chế các nghi thức
hơn. Lễ Vía chỉ diễn ra trong vòng một ngày rưỡi và lệch trước một ngày; bắt
đầu từ Mùng 3 và đến trưa Mùng 4 tháng 5 âm lịch là mãn lễ. Việc có thêm một
Lễ Vía nữa ở Chùa Trung là để phục vụ cho một bộ phận khách hành hương là
người cao tuổi không đủ sức khỏe lên tận Chùa Bà để chiêm bái Lễ Vía Bà Linh
Sơn Thánh Mẫu Núi Bà Đen – Tây Ninh.
Truyền thuyết mà mọi người hay nhắc đến nhất kể rằng, ở vùng quê xưa thuộc
huyện Trảng Bàng ngày nay có người con gái tài sắc mang tên Lý Thị Thiên
Hương, tuy nước da ngăm đen nhưng rất có duyên. Thuở ấy, núi Bà Đen còn
mang tên là núi Một, trên núi có pho tượng phật bằng đá, người dân thường đến
đó cúng bái. Xinh đẹp nên Lý Thị Thiên Hương bị con nhà quan lại ép uổng
nhân duyên; không ưng thuận nên bị chúng lập mưu chặn đường cưỡng bức
trong một lần viếng núi.
Được chàng trai nghèo giỏi võ trong vùng tên là Lê Sĩ Triệt ra tay cứu thoát,
cảm ơn ân nghĩa nên nàng xin gia đình hai bên cho hẹn ước nhân duyên, nhưng
gặp thời loạn lạc chàng trai phải tòng quân. Ở nhà, nàng Thiên Hương chung
thủy đợi chờ và thường lên núi cầu trời khấn Phật cho người đi chinh chiến.
Một lần, bị bọn tay sai quan lại vây bắt, nàng gieo mình xuống vực sâu tử tiết,
không chịu ô uế tấm thân. Vài ngày sau, nàng báo mộng cho nhà sư trụ trì chùa
trên núi đến tìm, mang xác về chôn cất. Từ đấy, chuyện về nàng gắn liền với
những điều linh thiêng thường xuyên xuất hiện, qua truyền tụng của nhân dân
đã đến tai quan Tổng trấn Lê Văn Duyệt. Chuyện được tâu về triều đình và vua
Gia Long sắc phong là Linh Sơn Thánh Mẫu; còn người dân căn cứ vào nước da
của bà nên gọi là Bà Đen.
Dù là huyền thoại bí ẩn nhưng truyền thuyết về Bà Đen thể hiện hình tượng
người phụ nữ Nam bộ thủy chung và trung trinh tiết liệt; cũng góp phần làm
sáng tỏ đặc điểm địa lý, lịch sử vùng đất Tây Ninh trong những ngày đầu khai
phá. Trong truyền tụng dân gian, người ta kể rằng chính Vua Gia Long đã sắc
phong cho bà là Linh Sơn Thánh Mẫu, nơi động thờ bà là Linh Sơn Tiên Thạch
Động; và cũng chính vua đã cho đúc cốt bà thành tượng đồng đen để phụng thờ.
Như vậy, cho đến tận năm 1849, núi mới được đặt tên là Linh Sơn và chính
thức được triều đình ghi vào danh sách những vị trí linh thiêng, cần được thờ tự
của non sông, đất nước. Tờ sắc phong của Vua Gia Long đã không còn, đến đời
Bảo Đại, bà lại được sắc phong “Linh Sơn Thánh Mẫu tôn thần”, do chiến tranh
nên tờ sắc phong thứ hai cũng không còn, nhưng bia đá ghi lại sự kiện này thì
vẫn còn hiện diện trên sân điện (cạnh miễu Ông Tà). Từ sự công nhận của triều
đình nhà Nguyễn về một vị thần núi ở Nam bộ, khi gặp tín ngưỡng thờ mẫu
trong tâm thức dân gian đã hội tụ thành một Thánh Mẫu được phụng thờ: Bà
Linh Sơn Thánh Mẫu, tức Bà Đen.
Kết luận : Qua bài báo cáo trên đã giúp chúng em hiểu hơn về truyền thuyết “Bà
linh sơn thánh mẫu núi Bà Đen” và cũng như hiểu hơn hết về văn học dân gian
Tây Ninh.Ngoài ra chúng em còn biết được tín ngưỡng nơi đây