𝕆ℝ𝔾𝔸ℕ𝕀ℤ𝕄𝕐 ℙℝ𝕆𝕂𝔸ℝ𝕀𝕆𝕋𝕐ℂℤℕ𝔼

- pierwsze formy życia na ziemi

- 2 domeny: bakterie i archeowce

- organizmy kosmopolityczne – występują na całej kuli ziemskiej

- środowisko życia: gleby, zbiorniki wodne, osady denne na powierzchni lub wewnątrz ciała innego

organizmu (jako symbionty lub pasożyty)

- ekstremofile (niektóre organizmy, głównie archeowce) środowiska ekstremalne: gorące

źródła, solanki, pokrywy lodowe

𝔹𝔸𝕂𝕋𝔼ℝ𝕀𝔼
Formy: jednokomórkowe, kolonijne

Wielkość: od 1 do kilku mikrometrów – widoczne tylko pod mikroskopem (wyjątek sinice)

Kształty bakterii

1) Kuliste – tworzą skupiska

2)Spiralne – występują pojedynczo

3) Cylindryczne – występują pojedynczo lub układają się w nici

4) Nieregularne – występują pojedynczo

Budowa komórki

- błona komórkowa – bariera ochronna umożliwiająca wymianę sybstancji między komórką a otoczeniem,

miejsce intensywnego metabolizmu (oddychanie, fotosynteza)

- ściana komórkowa (sztywna) – nadaje komórce kształt, zabezpiecza komórkę przed pęknięciem

w środowisku hipotonicznym

- błona zewnętrza (niektóre) – dodatkowa bariera ochronna

- warstwy śluzowe, otoczki (niektóre) – luźno związane struktury zbudowane z polisacharydów,

peptydów lub białek – umożliwiają adhezję (przyczepienie bakterii do podłoża), funkcja ochronna -

zabezpieczają przed wysychaniem lub przed fagocytozą przez komórki układu odpornosciowego

gospodarza (bakterie chorobotwórcze)

- fimbrie – krótkie białkowe włókna – umożliwiają przyczepienie się komórek do podłoża

- pilusy – dłuższe białkowe włókna – uczestniczą w procesach płciowych

- rzęski w błonie i ścianie komórkowej – umożliwiają poruszanie się

Wnętrze komórki

- nie ma jądra komórkowego

- wnętrze wypełnia cytozol

- chromosom bakteryjny (znajduje się w specjalnym miejscu w cytozolu, czyli nukleoidzie) – koliście

zamknięta cząsteczka DNA (zawiera niezbędne geny)

- plazmidy – małe koliście zamknięte cząsteczki DNA (zawiera przydatne, ale nie niezbędne geny)

- rybosomy (70 S) – struktury, które uczestniczą w syntezie białek

- tylakoidy (tylko u bakterii fotosyntetyzujących) – struktury, które uczestniczą w fotosyntezie (mogą

być połączone z błoną komórkową lub nie)

Kolejność: błona komórkowa – ściana komórkowa – błona zewnętrzna – otoczka lub warstwa śluzowa
Budowa ściany komórkowej

- zbudowana z mureiny (peptydoglikan)

typy bakterii

Gram-dodatnie Gram ujemne

- barwią się na fioletowo - barwią się na czerwono

ściana komórkowa ściana komórkowa

- gruba - cienka

- kilka warstw mureiny - jedna warstwa mureiny

- zawiera kwasy tejchojowe - nie zawiera kwasów tejchojowych

- dodatkowa błona zewnętrzna

Kwasy tejchojowe – związki polimerowe, składają się z reszt alkoholu (np. glicerolu) połączonych

z grupami fosforanowymi (V)

Bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne

można odróżnić metodą „Barwienie Grama”

Zdolność bakterii do wiązania azotu atmosferycznego

- bakterie zdolne do asymilacji azotu: sinice Gleocapsa, Nostoc i bakterie glebowe Azotobacter, Clostridium

i bakterie Rhizobium

Bakterie asymilują azot cząsteczkowy i przekształcają go w amoniak. Amoniak zostaje utleniony do

azotanów (V) przez bakterie nitryfikacyjne. Amoniak i azotany (V) są formami azotu przyswajalnymi dla roślin.

Rośliny udostepniają azot organizmom heterotroficznym. Reakcja wiązania azotu może zachodzić wyłącznie w

warunkach beztlenowych. Dlatego bakterie tlenowe asymilujące azot wykształciły przystoswania, które ograniczają

stężenie tlenu w środowisku reakcji. Sinice – przeprowadzają asymilację w heterocytach, czyli komórkach z grubymi

ścianam. Rhizobium – wytwarzają leghemoglobinę,, która wiąże tlen

Odżywianie się bakterii

odżywianie się

heterotroficzne autotroficzne

- odżywianie się związkami organicznymi - wytwarzanie związków organicznych

wyprodukowanymi przez inne organizmy z prostych związków nieorganicznych

Bakterie heterotroficzne

- odżywianie osmotroficzne – wydzielanie do środowiska enzymów hydrolitycznych, które rozkładają

złożone związki organiczne do prostych związków rozpuszczalnych w wodzie. Proste związki są

wchłaniane przez komórkę

1) Pasożyty – odżywiają się zwiazkami organicznymi, które wytworzył inny organizm

- bakterie – korzyść, żywiciel - strata

- np. bakterie Streptococcus

2) Symbionty – odżywiają się związakmi organicznymi, które wytwarza inny organizm

- bakterie – korzyść, symbionty - korzyść

- np. bakterie żyjące w żołądkach przeżuwaczy

3) Saprobionty – odżywiają się martwą materią organiczną

- bakterie korzyść, martwa materia organiczna – nie żyje organizm (ani korzyść ani strata)

- np. bakterie glebowe Bacillus

Bakterie autotroficzne

- odżywianie fotoautotroficzne (na drodze fotosyntezy) lub chemoautotroficzne (na drodze chemosyntezy)

1) Fotoautotrofy – wytwarzają związki organiczne za związków nieorganicznych przy udziale energii

świetlnej

- fotosynteza oksygeniczna np. sinice

- fotosynteza anoksygeniczna np. bakterie zielone

2) Chemoatotrofy – wytwarzają związki organiczne ze związków nieorganicznych przy udziale energii

chemicznej

- np. bakterie glebowe Nitrobacter

Oddychanie bakterii

1) Bakterie tlenowe – glikoliza, reakcja łańcuchowa, cykl Krebsa – cytozol

- łańcuch oddechowy – błona komórkowa

bakterie beztlenowe

oddychanie beztlenowe fermentacja

- podobnie jak oddychanie tlenowe - wyłącznie w cytozolu

- elektrony odbierane są przez akceptor - fermentacja alkoholowa -

inny niż tlen (bakterie Sarcina)

- np. bakterie denitryfikacyjne (ostateczny akceptor - fermentacja mleczanowa

elektronów – azotan (V) (bakterie Lactobacillus)

Większość bakterii – względni beztlenowcy – mogą żyć w środowisku tlenowym i beztlenowym

Nieliczne bakterie – bezwzględni beztlenowcy – nie mogą żyć w środowisku tlenowym, bo tlen jest dla nich

toksyczny

Formy przetrwalnikowe bakterii

W niesprzyjających warunkach wiele bakterii zmniejsza tempo metabolizmu i przechodzi w stan anabiozy (życia

utajnionego) wytwarzając formy przetrwalnikowe: cysty i endospory

- cysty – powstają przez odwodnienie i otoczenie grubą ściana komórki bakteryjnej. W tym stanie oczekują

na bardziej sprzyjające warunki

- edospory – powstają przez podział komórki na 2 nierówne części. Mniejsza otacza się grubą ścianą i staje

się endosporą. Gdy ona dojrzeje, większa część degeneruje

W takiej postaci bakterie mogą przetrwać do 30 lat, zachowując zdolność uruchomienia funkcji życiowych

Ruch komórek bakterii

- ruch za pomocą obracających się rzęsek

- bakterie silnie reagują na związki chemiczne

Taksja – kierunkowe ruchy komórkowe w odpowiedzi na działanie bodźców zewnętrznych

Chemotaksja – odpowiedź na bodziec chemiczny

Tasksja dodatnia – ruch odbywa się w kierunku związku chemicznego

Taksja ujemna – ruch odbywa się w przeciwnym kierunku

Rozmnażanie się bakterii

- wyłącznie bezpłciowo:

1) podział komórki

2) pączkowanie

3) fragmentacja nitek kolonii

- szybkie tempo wzrostu i rozmnażania się (co 20-30 min)

Procesy płciowe bakterii

- nie prowadzą do zwiększenia się liczby komórek bakterii, ale zapewniają rekombinację materiału

genetycznego

1) Koniugacja – połączenie się na chwilę 2 komórek poprzez pilusy i przekazanie fragmentu DNA

(najczęściej przekazywany jest plazmid) z jednej komórki na drugą. W ten sposób komórka dawcy nie traci

swoich właściwości a komórka biorcy zyskuje nowe

2) Transformacja – pobieranie przez komórkę wolnego DNA z podłoża

Transformacja naturalna – u bakterii Streptcoccus i Bacillus

Transformacja sztuczna – można ją wywołać u innych bakterii

3) Transdukcja – przekazanie fragmentu DNA między dwiema komórkami za pomocą bakteriofagów

Przebieg koniugacji

1) Komórki łączą się za pomocą pilusów

2) Nić DNA plazmidu jest przenoszona z jednej komórki do drugiej

3) Zachodzi synteza brakującej nici w obu komórkach

4) Komórki rozłączają się

Struktury komórkowe pozwalające na adaptację do niekorzystnych warunków

1) Fimbrie – umożliwiają przyczepienie się komórek do podłoża. Zapobiega to usunięciu ich z zajmowanego

miejsca

2) Ściana komórkowa – zabezpiecza komórkę przed pęknięciem

3) Rzęski – umożliwiają ruch komórek w kierunku dobrych warunków i ucieczkę przed niebezpieczeństwem

(wykorzystują gradient protonowy do wprawienia w ruch obrotowy włókna rzęski)

𝔸ℝℂℍ𝔼𝕆𝕎ℂ𝔼
- ochronna warstwa S z białek

- budowa komórki podobna do bakterii, ale struktury mają odmienny skład chemiczny i metabolizm się różni

- metanogeny uzyskują energię z utleniania wodoru dwutlenkiem węgla z czego uwalnia się metan

Przystosowania archeowców do ekstremalnych warunków życia

Ekstremofile – zasiedlają gorące źródła (powyżej 100 stopni), morza arktyczne (poniżej 4 stopni), środowiska silnie

zasolone: skrajnie kwasowe lub zasadowe

- funkcjonowanie w ekstremalnych warunkach wymaga licznych przystosowań

Archeowce halofilne

- środowiska silnie zasolone

- przystosowanie zapobiegające odwodnieniu komórek w środowisku hipertoniczny:

- pompy potasowe w błonie komórkowej (transportują jony K+ ze środowiska do cytozolu zwiększając

ciśnienie osmotyczne komórek i zapobiegając utracie wody)

- białka odporne na koagulację w zasolonym środowisku

- otoczki zbudowane z białek, które wiążą wodę

Archeowce termofilne

- gorące źródła

- przystosowania do skrajnie wysokich temperatur:

- białka odporne na denaturację

- mechanizmy ochrony kwasów nukleinowych przed denaturacją termiczną

- długie i rozgałęzione kwasy tłuszczowe w błonach zapobiegają za dużej płynności błon, więc także

fragmentacji przy wysokiej temperaturze

Znaczenie prokariontów

- udział w rozkładzie martwej materii organicznej (saprobionty)

- wiązanie azotu atmosferycznego

- źródło pokarmu dla innych organizmów

- udział w procesach trawiennych zwierząt (symbionty)

- udział w wytwarzaniu witamin

- zastosowanie w przemyśle spożywczym (kultury bakterii)

- zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym (antybiotyki, witaminy, szczepionki, surowice)

- zastosowanie w biotechnologii (produkcja białek ludzkich, plazmidów, enzymów)

- chorobotwórczość (choroby)

Choroby bakteryjne u człowieka

1) Gruźlica – prątek gruźlicy

2) Tężec – laseczka tężca

3) Borelioza – borrelia burgdorferi

4) Salmonelloza – pałeczki z rodzaju Salmonella

5) Kiła – krętek blady

6) Rzeżączka – dwoinka rzeżączki

Leczenie chorób bakteryjnych

- antybiotyki

1) Działanie bakteriobójcze – powoduje śmierć bakterii

2) Działanie bakteriostatyczne – hamuje wzrost i rozmnażanie się bakterii

Antybiotyki:

- łączą się z rybosomami i uniemożliwiają syntezę białek

- hamują replikację DNA zapobiegając rozmnażaniu się bakterii

- hamują wytwarzanie mureiny – powoduje śmierć

- uszkadzają błony komórkowe - powoduje śmierć

 różnice organizmów prokariotycznych

bakterie archeowce

- DNA jest nawinięty na zasadowe białka niehistonowe - DNA jest nawinięty na zasadowe

białka histonowe

- geny nie zawierają odcinków nie kodujących - geny zawierają odcinki niekodujące

- proste kwasy tłuszczowe połączone z resztą glicerolu - rozgałęzione kwasy tłuszczowe

wiązaniami estrowymi połączone z resztą glicerolu

wiązaniami eterowymi

- ściana komórkowa z mureiny - ściana komórkowa nie zawiera

mureiny

- błona zewnętrzna (bakterie Gram-ujemne) - ochronna warstwa S