Jawapan Bab 6

B
BA 3.

6 Cahaya dan Optik

Light and Optics
Garisan normal
Normal line

Sinar tuju

Pembiasan Cahaya
Incident ray

6.1
i Sudut tuju
Angle of incident
Refraction of light
Medium 1
Medium 2

1. garis lurus; arah cahaya berubah; halaju cahaya r

berubah
straight line; it changes direction; change in velocity of light Sudut biasan
Sinar biasan
Angle of refraction
Refracted ray
2. Pembiasan cahaya
Refraction of light
garis normal
the normal line

4.

Garis normal / Normal lines Cahaya yang merambat melalui garis normal sempadan di antara
medium tidak dibengkokkan .
The light ray that travels along the normal line of the boundary between two medium
does not bend .

i=r
i

Halaju cahaya berubah .

Light velocity changed .
r

Apabila cahaya merambat daripada medium dengan ketumpatan

Udara
Air optik yang rendah ke medium berketumpatan optik yang tinggi,
cahaya dibiaskan mendekati normal .
When a light ray travels from an optically less dense medium to a denser medium, it is
i refracted towards the normal. .

i>r
r
Kaca Halaju cahaya berkurang
Glass Light velocity decrease

Apabila cahaya merambat daripada medium yang berketumpatan

Kaca
Glass
optik tinggi ke medium berketumpatan optik rendah, cahaya
i dibiaskan menjauhi normal .
When a light ray travels from an optically denser medium to a less dense medium, it is
refracted away from the normal. .

r
Udara i<r
Air
Halaju cahaya bertambah
Light velocity increase

1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

5. (b) n1 sin θ1 = n2 sin θ2

i
Hukum Snell / Snell’s Law
Normal
(i) (1.0)sin i = n sin r
n = sin i
sin r
(ii) Medium 1, n1 = 1.0; i = 30o
Medium 2, n2 = n; r = 20o

Normal n = sin 30 = 1.46

r Cahaya terbias sin 20
Refracted light
(iii) Nilai indeks biasan bertambah.
The value of refractive index increases.
Laju cahaya di dalam vakum/ 8. (b) Semakin bertambah sudut tuju, i semakin
Speed of light in vacuum, c bertambah sudut biasan, r
6. Indes biasan, n = The larger the angle of incidence, i the larger the angle of
Laju cahaya di dalam
Refractive index, n refraction, r.
medium/ Speed of light in
(c) indeks biasan / refractive index
medium,v
(d) (i) Dimanipulasikan / Manipulated: Sudut
c tuju, i / Angle of incidence, i
Indeks biasan/ Refractive index, n =
v (ii) Bergerak balas / Responding : Sudut
7. (a) sudut tuju, sudut biasan dan normal bertemu biasan, r / Angle of refraction, r
pada satu titik dalam satah yang sama (iii) Dimalarkan / Constant : Indeks biasan
the angle of incidence, the angle of refraction, and normal bagi bongkah kaca / Refractive index of
meet at one point in the same plane glass block

(h)
Sudut tuju, i Sudut biasan, r sin i sin r
Angle of incidence, i Angle of refraction, r
20o 14o 0.342 0.242
30o 19o 0.500 0.326
40o 25o 0.643 0.429
50o 31o 0.766 0.510
60o 35o 0.867 0.578
(i) (I) sin i

0.9
X

0.8

X
0.7

X
0.6

0.5
X

0.4

X Δy = y1 – y2
0.3

0.2

0.1
Δx = x1 – x2

sin r
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 2

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

Δy 14. (b) Semakin bertambah dalam nyata, H, semakin

(ii) Kecerunan/ Gradient, m = bertambah dalam ketara, h.
Δx
0.87 The larger the real depth, H, the larger the apparent
m= depth, h.
0.58
m = 1.5 (c) indeks biasan / refractive index
(d) (i) Dalam nyata / Real depth, H
(j) (i) Dari graf di atas, sin i berkadar langsung (ii) Dalam ketara / Apparent depth, h
dengan sin r. Hipotesis diterima (iii) Indeks biasan cecair / Refractive index of
From the graph, sin i is directly propotional to sin r. liquid, n
Hypothesis is accepted.
(h)
(ii) Kecerunan graf ialah indeks biasan bagi
bongkah kaca. Dalam nyata, y / cm Dalam ketara,
Gradient of the graph is the refractive index of glass Real depth , H /cm Apparent depth, h /
block. cm
(k) (i) Pastikan kedudukan mata adalah
berserenjang dengan skala jangka sudut 6.0 1.5 4.5
bagi mengelakkan ralat paralaks.
Make sure that position of eyes are perpendicular to
the scale of protractor to avoid parallax error. 7.0 1.8 5.2
(ii) Indeks biasan bongkah kaca = 1.50
Refractive index of the glass block = 1.50
8.0 2.0 6.0
laju cahaya dalam udara / vakum
9. berkurangan; ;
laju udara dalam medium 9.0 2.3 6.7
c
n=
v
speed of light in air / vaccum c
decreases; ; n= 10.0 2.5 7.5
speed of light in medium v
10. (a) bengkok / bent (i)
Graf dalam nyata, H melawan dalam ketara, h
(i)Graph real depth, H against apparent depth, h
(b) cetek / shallower H / cm

11. Mata / Eye

10 X

9 X

8 X
h

7 X

H
6 X

5 Δy

4
Dalam sebenar, H Real depth, H
12. /
Dalam ketara, h Apparent depth, h 3

13. n = 1.46, Dalam sebenar / Real depth, H = 2.0 m 2

Dalam ketara / Apparent depth, h

H 1
n =
h Δx

h / cm
2.0 0 1 2 3 4 5 6 7 8
1.46 =
h
2.0 Δy 10 – 0
(ii) m = = = 1.33
h= Δx 7.5 – 0
1.46
h = 1.37 m (iii) Kecerunan graf H melawan h mewakili
indeks biasan air.
Gradient of the graph of H against h represents
refractive index of water.

3 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

(j) Semakin bertambah dalam nyata, H, 2. Sudut genting, c

semakin bertambah dalam ketara, h. The critical angle, c
Hipotesis diterima r = 90°
The greater the real depth , H, the higher the apparent
depth,h. Hypothesis is accepted.
(k) Berdasarkan graf c
Based on graph,
n ∝ kecerunan / gradient, m
noil > nw
Oleh itu, kecerunan graf akan bertambah 3. (a) (i) lebih tumpat; kurang tumpat
apabila air digantikan dengan minyak zaitun denser; less dense
Thus, gradient of the graph will increase when water is
replaced with olive oil.
(ii) lebih besar / greater than
(b) Pantulan Dalam Penuh / Total Internal Reflection
sin 50 4. (b) (i) n1 = Indeks biasan / Refractive index of
15. (a) n=
sin x kaca / glass
sin 50 n2 = Indeks biasan / Refractive index of
1.38 =
sin x udara / air
sin 50 θ1 = Sudut tuju dalam / Angle of incidence in
sin x = kaca / glass
1.38
x = 33.72o θ2 = Sudut biasan dalam / Angle of
c incidence in udara / air
(b) n=
v (ii) Nilai / Value θ1= c, θ2 = r , dan / and
3 × 108 n = 1.00
1.38 = 2
v
Dengan / With,
v = 2.17 × 108 m s–1
n1 sin c = n2 sin r
(c) Kaca mempunyai ketumpatan optik n1 sin c = 1.00 sin 90o
yang lebih tinggi kerana apabila cahaya 1
n1 =
merambat dari minyak ke kaca, cahaya sin c
terbias mendekati normal. 1
Glass has higher optical density because when light
(c) n= , n = 1.52
sin c
travel from oil to glass, it is refracted towards normal. 1
1.52 =
sin c
1
sin c =
1.52
6.2 Pantulan Dalam Penuh c = 41.1o
Total Internal Reflection
5. (a) Logamaya pada hari panas di jalan raya
1. dibiaskan; dipantulkan Mirage on hot afternoon on the road
refracted; reflected (b) Pembentukan pelangi
Formation of rainbow
Sinar biasan / Refracted ray 6. Logamaya/ Mirage
r

Sinar tuju
Incident ray Sinar pantulan / Reflected light

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 4

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

7. (iii)
Sinar tuju dari awan melalui lapisan udara yang lebih tumpat
ke kurang tumpat dan terbias menjauhi normal.
Objek
Object
Incident ray from the cloud passes through denser air layer to less dense air
layer and will be refracted away from normal.

Udara sejuk / Cool air

Lebih tumpat / Denser

Pautan dalam penuh berlaku

apabila i > c Udara panas / Hot air
Total internal reflection happen
Kurang tumpat / Less dense
when i > c

Imej
Image

8. Cahaya putih Cahaya putih memasuki titisan hujan akan

dari matahari terbias dan terserak komponen warnanya.
The white light The white light enters the raindrops will be refracted
from the Sun A and dispersed into its various colour components.
B

Cahaya yang terserak akan

Pembentukan pelangi
melibatkan pembiasan,
penyerakan dan pantulan
dalam penuh cahaya.
Formation of rainbow involved
refraction, dispersion and total
internal reflection of light.
melanggar bahagian belakang
C
titisan air hujan dan mengalami
pantulan dalam penuh.
The dispersed light will hit the back
of the rain droplets and undergoes
total internal reflection.
D

9.
(b) Sudut tuju ialah 45o iaitu lebih besar daripada sudut genting.
Angle of incidence is 45 that is
o greater than critical angle.
(c) Pantulan dalam penuh berlaku.
Total internal reflection occurs.

(d) Kelebihan periskop prisma berbanding periskop cermin

Advantages of the prism periscope compared to mirror periscope;
(i) Imej lebih terang / The image is brighter
(ii) Tiada imej berganda terhasil / No multiple images is formed.

Sama saiz dengan objek

Same size with object

Tegak Ciri-ciri imej Maya

Upright Image characteristics Virtual

5 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

Gentian Optik / Optical Fibre

(a) Gentian optik digunakan dalam telekomunikasi dan alat perubatan. .
Optical fibre is used in telecommunications and medical devices .
(b) Indeks biasan teras dalam adalah lebih tinggi daripada pembalut luar.
The refractive index of the inner core is higher than the outer cladding.
(c) Ketumpatan teras dalam adalah lebih tinggi daripada pembalut luar.
higher
The density of the inner core is than the outer cladding.
(d) Apabila sinar cahaya bergerak daripada dinding dalam kepada dinding luar dengan sudut tuju melebihi
sudut genting, pantulan dalam penuh berlaku.
When light rays travel from internal wall to outer wall with an angle exceeds the critical angle, total internal reflection occurs.

Murah
Cheap

Kelebihan Lebih banyak maklumat dapat dipindahkan

Advantages More information can be transferred
Mudah
dikendalikan
Easy to handled

Pemantul mata kucing

Cat’s eye reflector
(b) Sinar cahaya daripada lampu kereta yang memasuki pemantul ini akan mengalami pantulan dalam penuh
pada permukaan belakang pemantul.
Light rays from car headlights enter the reflector and experience total internal refelction on the back surface of the reflector.

1 11. (a) n1 sin c = n0 sin 90o

10. (a) (i) n = (ii)  
45º n
sin c sin c = 0 ,    
1 n1
1.50 =    1.4
sin c 45º sin c =
1.66
c = 41.8O
c = 57.50o
(b) Ringan dan dapat menjimatkan penggunaan
ruang
Light and reduce the use of space

6 .3 Pembentukan Imej oleh Kanta

Image Formation by Lenses

1.
Jenis kanta Kanta cembung Kanta cekung
Types of lenses Convex lens Concave lens

Dikenali sebagai kanta penumpu . Dikenali sebagai kanta pencapah .

Sinar selari akan ditumpukan ke Sinar selari akan dicapahkan
titik fokus selepas melalui kanta. selepas melalui kanta.
Ciri-ciri kanta
Characteristics of lenses converging lenses diverging lenses
Known as . Known as .
Parallel rays will be converged at Parallel rays will be diverged after
focal point after passing through the passing through the lenses.
lenses.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 6

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

Istilah-istilah optik
Optical terms
Pusat optik, O Titik pada pusat kanta. Sinar yang melalui pusat optik dalam garis lurus.
Optical centre, O Point at the centre of lens. Light rays passing through the optical centre are not refracted.
Paksi utama, P Garis lurus yang melalui pusat optik suatu kanta dan pusat-pusat kelengkungan
Principal axis, P dua permukaan kanta itu.
Straight line through the optical centre of a lens and the centre of curvature of both surfaces of the lens.
Titik fokus, F Kanta cembung/ Convex lens:
Focal point, F Titik di mana semua cahaya selari dengan paksi utama menumpu selepas
pembiasan.
Point where all the parallel rays with principal axis converged after refraction.
Kanta cekung / Concave lens:
Titik di mana semua cahaya selari dengan paksi utama mencapah selepas
pembiasan
Point where all the parallel rays with principal axis diverged after refraction.
Panjang fokus, f Jarak di antara titik fokus, F dengan pusat optik, O.
Focal length, f Distance between focal point, F with optical centre, O
Jarak objek, u Jarak di antara objek dengan pusat kanta, O.
Object distance, u Distance between the optical centre, O to object
Jarak imej, v Jarak di antara imej dengan pusat kanta, O.
Image distance, v Distance between the optical centre , O to image.

2. (d) Perbincangan / Discussion Ciri-ciri imej: / Characteristics of image:

(ii) Titik fokus kanta cekung adalah maya Nyata / Real
dan imej terbentuk di antara objek dan Songsang / Inverted
kanta. Imej maya tidak terbentuk di atas Diperkecil / Diminished
skrin. (b)
Focal point of concave lens is virtual and image Kanta / Lens

formed between lens and object. Virtual image

cannot be formed on screen.
Objek / Object
3. (a) (i) Sinar cahaya selari dengan paksi utama F 2F

dan dibias melalui titik fokus. 2F F

Imej / Image
Light ray parallel with principal axis and refracted
through the focal point.
(ii) Sinar cahaya melalui titik fokus dan
dibias tegak selari dengan paksi utama.
Light ray pass through focal point and refracted
Ciri-ciri imej: / Characteristics of image:
parallel with principal axis. Nyata / Real
(iii) Sinar cahaya tegak melalui pusat optik. Songsang / Inverted
Light ray straight passing through the optical Sama saiz / Same size
centre. (c)
(b) (i) Sinar tuju selari dengan paksi utama Kanta / Lens

terbias seolah-olah dari titik fokus F di

hadapan kanta. Objek / Object
F 2F
Incident ray parallel with principal axis refracted
and appears to come from focal point, F. 2F F

(ii) Sinar tuju tegak melalui pusat optik. Imej / Image

Incident ray straight passing through the optical

centre.
4. (a)
Kanta / Lens
Ciri-ciri imej: / Characteristics of image:
Nyata / Real
Objek / Object
F 2F Songsang / Inverted
2F F
Diperbesar / Magnified
Imej / Image

7 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

5. (a) (b) Apabila jarak objek bertambah, jarak imej

berkurang
When the object distance increases, the image distance
Kanta cembung decreases
Convex lens
(d) Dimanipulasikan / Manipulated: Jarak objek /
Imej Object distance, u
Image
Bergerak balas / Responding: Jarak imej / Image
F u F distance, v
Dimalarkan / Constant: Panjang fokus / Focal
length, f
(f )
u ( cm) v (cm) 1 1
( cm-1
) ( cm-1 )
u v
(b)
Kanta cekung
15.0 30.3 0.067 0.033
Concave lens
20.0 20.0 0.050 0.050
25.0 16.7 0.040 0.060
30.0 14.9 0.033 0.067
u
35.0 14.1 0.029 0.071
F F
Imej
Image
(g)
1
( cm–1)
v

0.10
6. (a) Terbentuk di infiniti, maya, tegak, diperbesar
Formed at infinity, virtual, upright, magnified 0.09

(b) Imej di titik fokus, nyata, songsang, diperkecil

0.08
Image formed at focal point, real, inverted , diminished
7. (a) Definisi / Definition: 0.07 X
X
Nisbah saiz imej kepada saiz objek
Ratio of the size of image to the size of object 0.06 X

0.05 X
Saiz imej
Size of the image 0.04

m=1 m>1 m<1 X

0.03

Imej dan objek Imej diperbesar Imej diperkecil

0.02
adalah sama Image magnified Image diminished
saiz 0.01
Image and object
are the same size 1
( cm–1)
u
0 0. 01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08

h1 v Kecerunan graf / Gradient of the graph :

(b) = =m
h0 u 0.08 – 0.03
4.0 40 m= = –1.0
= 0.02 – 0.07
h0 20 Pintasan-y / y-intercept, c = 0.1 cm-1
h0 = 2 cm 1 1 1
Formula kanta / Lens formula = + ,
f u v
6 .4 Formula Kanta Nipis Susun semula formula untuk mendapatkan
The Lens Formula
persamaan bentuk y = –mx + c
1 1 1 Rearrange formula to obtain equation in form of y = –mx + c
1. = + 1 1 1 1
f u v = – + , m = –1 dan / and c =
v u f f
2. (a) Jarak imej dipengaruhi oleh jarak objek / 1 1
Image distance influence by object distance Maka / Thus, f = =
c 0.1 cm-1
f = 10.0 cm

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 8

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

(h) Daripada graf, apabila jarak objek (ii) Pastikan kedudukan mata berserenjang
bertambah, jarak imej berkurangan. dengan skala pembaris meter untuk
Hipotesis diterima. mengelakkan ralat paralaks.
From graph, when object distance increases, image Make sure that the position of eyes is perpendicular
distance decreases. Hypothesis accepted. to the scale of metre rule to avoid parallax error.
(i)
(i) Eksperimen dijalankan di dalam bilik
gelap.
Experiment carried out in dark room.

3.

Panjang Jarak objek, u

fokus, f positif positif Panjang fokus,
Focal length, f Object distance, u f (negatif )
positive positive Focal length, f
negative

Kanta Kanta
cembung cekung
Concave
Convex lens
lens

Imej nyata: Imej maya: Imej maya:

Jarak imej, v Jarak imej, v Jarak imej, v
positif negatif negatif
Real image: Virtual image: Virtual image:
Image distance, v positive Image distance, v negative Image distance,
v negative

1 1 1
4. (a) u = + 20 cm : =– +
v u f
1 1 1
=– +
v 20 10
1
= – 0.05 + 0.1
v
1
= 0.05
v
v = 20.0 cm
Imej nyata, songsang dan sama saiz kerana u = v.
Image real, inverted and same size because u = v.
1 1 1
(b) u = + 5 cm :
=– +
v 5 10
1
= – 0.2 + 0.1
v
1
= – 0.1
v
v = –10.0 cm
Imej maya, tegak dan diperbesar kerana v > u.
Image virtual, upright and magnified because v > u.

9 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

6 .5 Peralatan Optik
Optical Instruments

1.
Kanta Pembesar / Magnifying Glass
Kegunaan / Application: Ciri-ciri imej / Characteristics of image:
Membesarkan imej Diperbesar, tegak,maya
Magnifying the image Magnified , virtual, upright

Jenis kanta / Type of lens : Kanta cembung / Convex lens

Jarak objek / Distance of object: u < f

Paksi utama
F F Principal axis

Imej maya Objek

Virtual image Object

Mikroskop Majmuk / Compound Microscope

Kegunaan / Application:
Melihat objek seni dan halus / To see very small and fine objects

Terdiri daripada dua kanta cembung / Consist of two convex lenses

(a) Kanta objek dengan panjang fokus, fo / Objective lens with focal length, fo
– menerima cahaya dari objek / receive light from object
(b) Kanta mata dengan panjang fokus, fe
Eyepiece lens with focal length, fe
– melihat imej akhir / to see the final image
(c) Perbandingan fo dengan fe ; / Compare fo with fe: fo < fe
Sebab / Reason : menghasilkan imej yang besar / produce big image
(d) Jarak antara kanta objek dengan kanta mata, d:
Distance between objective lens with eyepiece lens, d:
d > fo + fe
Sebab / Reason : Menghasilkan imej akhir yang besar/ Produce bigger final image.
(e) Jarak objek u1 dari kanta objek / Object distance u1 from objective lens : fo < u1 < 2fo
Sebab / Reason :
Menghasilkan imej yang nyata , songsang dan diperbesar untuk kanta objek. Imej menjadi
objek kepada kanta mata.
Produce real , inverted and magnified image for objective lens . Image become object for eyepiece lens.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 10

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

Kanta mata / Eye lens

Kanta objek / Object lens
O
FO l1

FO FE FE

l2

Ciri-ciri imej terakhir, I2: Ciri-ciri imej kepada kanta objek, I1:
Characteristics of final image, I2 : Characteristics of image for objective lens, I1 :
Maya, songsang dan diperbesar Nyata, songsang dan diperbesar
Virtual, inverted and magnified Real. inverted and magnified

Teleskop / Telescope

Kegunaan / Application:
Melihat objek yang jauh / To see very far objects

Terdiri daripada dua kanta cembung

Consist of two convex lenses
(a) Kanta objek dengan panjang fokus, fo
Objective lens with focal length, fo
– menerima cahaya dari objek
receive light from object
(b) Kanta mata dengan panjang fokus, fe
Eyepiece lens with focal length, fe
– melihat imej akhir
to see the final image
(c) Perbandingan fo dengan fe ; / Compare fo with fe: fo > fe
Sebab / Reason : mendapatkan imej yang besar / produce big image
(d) Jarak antara kanta objek dengan kanta mata, d d=f +f
Distance between objective lens with eyepiece lens, d: o e

Sebab / Reason : Menghasilkan imej akhir yang besar dan maya (infiniti)
Produce bigger and virtual final image (infinity)

(e) Jarak objek u1 dari kanta objek / Object distance u1 from objective lens :
Infiniti ( objek sangat jauh ) / Infinity ( very far object )
Sebab / Reason:
Sinar selari ditumpukan untuk membentuk imej, I1 di titik fokus kanta objek
Parallel ray converged to form image, I1 at focal point of objective lens.

(f ) Imej, I1 menjadi objek bagi kanta mata. Imej akhir, I2 terbentuk di infiniti .
Image, I1 become object for eyepiece lens. Final image, I2 is formed at infinity. .

11 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

Kanta mata
Kanta objek Eyepiece lens
Objective lens fO fe
Cahaya selari
dari objek jauh
Parallel rays from
distant object
l1

Imej, I2 di infiniti
Image, I2 at infinity

Ciri-ciri imej terakhir, I2 Ciri-ciri imej kepada kanta objek, I1

Characteristics of final image, I2 Characteristics of image for objective lens, I1
Maya, songsang dan diperbesar Nyata, songsang dan diperkecil
Virtual, inverted and magnified Real. inverted and diminished

2. (a) Cermin cekung / Concave mirror

(b) besar; lebih banyak cahaya
big; more light

3.

Dua kanta Dua kanta cembung Kanta cembung

cembung berkuasa Two convex lenses berkuasa rendah dan kanta
tinggi cembung berkuasa tinggi
Two high-powered A low powered convex lens and a high
convex lenses Kanta mata sebagai powered convex lens
kanta pembesar
The eyepiece lens acts as
fo < fe magnifying lens fo > fe

Imej
Imej pertama pertama nyata Imej pertama
Mikroskop
diperbesar dan songsang diperkecil
majmuk Teleskop The first image is diminished
First image is magnified The first image is real and
Compound Telescope
Microscope inverted
Imej pertama
Imej akhir berada sebagai objek kanta
berdekatan dengan mata. Imej akhir di infiniti
pemerhati The first image as object for the The final image at infinity
The final image is near to the eyepiece lens
observer

Imej akhir adalah

D > fo + fe maya, songsang dan D = fo + fe
diperbesar
The final image is virtual, inverted
fo
m = mo × me and magnified m=
fe

4. (a) (i) kanta dalam kamera telefon pintar / lense in a smartphone camera
(ii) CCTV bersaiz kecil / small size CCTV
(b) kanta cembung; nyata, songsang dan diperkecil
convex lens; real, inverted and diminished

(c) Jarak minimum; sama dengan

Minimum distance; equal to

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 12

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

6.6 Pembentukan Imej oleh Cermin Sfera

Image Formation by Spherical Mirrors

1.

C – Pusat kelengkungan / Centre of curvature

r – Jejari kelengkungan / Radius of curvature
F – Titik fokus / Focal point
f – Panjang fokus / Focal length
Cermin cekung
f r
Concave mirror

F C
Cermin cembung
Convex mirror
2f = r

2.
Cermin Cekung Cermin Cembung
Concave Mirror Convex Mirror

Sinar cahaya dipantulkan pada suatu titik di Sinar cahaya diserakkan dan seolah-olah berpunca
luar cermin dinamakan titik daripada suatu titik di dalam
fokus, F. cermin, titik fokus maya, F.
Light ray is converged to a point outside of Light is diverge and seems to originate from a point
the mirror named focal point, F. inside of the mirror, virtual focal point,F

Titik fokus, F dan panjang fokus, f adalah Titik fokus, F dan panjang fokus, f adalah
nyata . maya .
Focus point, F and focal length, f are real Focus point, F and focal length, f are virtual

3.
(a) Cermin cekung (b) Cermin cembung
Concave mirror Convex mirror

Imej
Image
Objek C Objek F C
Object
F
Object

Paksi utama Paksi utama

Principal axis Principal axis

Imej / Image

4. (a)
Jarak objek Gambar rajah sinar Ciri-ciri imej
Object distance Ray diagram Characteristics of image

• Nyata / Real
O • Songsang / Inverted
u > 2f C F
atau / or • Diperkecil / Diminished
u>r l • Terbentuk di hadapan cermin
Formed in front of mirror

13 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

• Nyata / Real
O • Songsang / Inverted
C F • Sama saiz / Same size
u = 2f
• Terbentuk di hadapan cermin
l
Formed in front of mirror

• Nyata / Real
O • Songsang / Inverted
C F • Diperbesar / Magnified
f < u < 2f
• Terbentuk di hadapan cermin
Formed in front of mirror
l

• Maya / Virtual
O • Tegak / Upright
C
F
• Diperbesar / Magnified
u=f
• Terbentuk di infiniti
Formed at infinity

l • Maya / Virtual
O
• Tegak / Upright
C • Diperbesar / Magnified
u <f
F • Terbentuk di belakang cermin
Formed behind mirror

(b)
Jarak objek Gambar rajah sinar Ciri-ciri imej
Object distance Ray diagram Characteristics of image
• Maya / Virtual
O
• Tegak / Upright
l
• Diperkecil / Diminished
u>f
F C • Semakin hampir objek dengan
cermin, semakin besar imej
terbentuk
As object closer to mirror, image
O
l
becomes bigger.

u<f
F C

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 14

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

5. (a)

Cermin pergigian
Dental mirror

Membentuk imej yang tegak

dan diperbesar.
Pemantul / Reflector Forms upright and magnified.

Cermin cekung parabola

menghasilkan sinar cahaya selari
dan mengekalkan keamatan cahaya Cermin Cekung
pada jarak jauh. Concave Mirror
A parabolic concave mirror produce parallel
light rays and maintain light intensity
even at a distance.

Cermin solek
Cosmetic mirror

Imej diperbesar dan

memudahkan solekan
Magnifying image for applying
make up

(b)

Cermin pandang
belakang kenderaan
Rear-view mirror

Memberi pandangan
belakang yang lebih luas
kepada pemandu kereta. Cermin keselamatan
To give a wide –angle view jalan raya
behind them for drivers.
Blind spot mirror
Cermin Dipasang di selekoh tajam untuk
cembung melihat kereta yang datang dari
Convex mirror kawasan terlindung.
Mounted at sharp corners for drivers to
Cermin keselamatan see oncoming cars from the blind spot
dalam bangunan area.

Security mirror in buildings

Digunakan di bangunan atau

pasaraya untuk pengawasan.
Used in buildings or supermarket
as surveillance.

15 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

PRAKTIS SPM 6 • Sudut tuju adalah lebih besar daripada

sudut genting
KERTAS 1 The angle of incidence is greater than critical angle
• Sudut tuju = Sudut pantulan
1. D 2. C 3. D 4. B 5. C Angle of incidence = Angle of reflection
1
(c) C = 41.1o n=
6. B 7. C 8. C 9. D 10. A sin 41.1
1
11. C 12. B 13. A 14. D 15. A n=
0.6574
n = 1.52
KERTAS 2 (d)
Bahagian A Ciri-ciri / Characteristics Sebab / Reason
1. (a) (i) Sudut tuju yang menghasilkan sudut Gunakan berkas gentian Berupaya membawa
biasan ialah 90 o optik halus yang selari banyak isyarat data
Incident angle when its refracted angle is 90o Use bundle of fine parallel secara serentak
optical fiber Capable of transferring many
(ii) • Sudut tuju dalam Rajah 1 < sudut
data signals simultaneously
tuju dalam Rajah 2
Incident angle in Diagram 1 < Incident angle n1 > n0 Menghasilkan pantulan
in Diagram 2 dalam penuh apabila
• Rajah 1 : pembiasan cahaya merambat di
Diagram 1 : refraction
dalam gentian optik
• Rajah 2 : pantulan dalam penuh Produces total internal reflection
Diagram 2 : total internal reflection when light propagates inside the
• Sudut tuju dalam Rajah 1 lebih kecil optical fiber
daripada sudut genting Kemuluran tinggi Boleh digunakan
Incident angle in Diagram 1 is less than critical
High flexibility untuk jarak jauh/ Boleh
angle
• Sudut tuju dalam Rajah 2 lebih bengkok di bahagian
besar daripada sudut genting penjuru
Incident angle in Diagram 2 is more than Can be used for a longer
critical angle distance / Can be bend at
corners
• Apabila sudut tuju lebih daripada
sudut genting, pantulan dalam Teras dalam dengan Isyarat boleh bergerak
penuh berlaku ketulenan yang sangat melalui jarak yang
When incident angle more than the critical tinggi jauh tanpa kehilangan
angle, total internal reflection occur An inner core with very high maklumat
purity Signals can be transferred over
2. (a) along distance without losing
information
W dipilih Gunakan berkas gentian
W is chosen optik halus yang selari,
Imej maya F Objek F Paksi utama n1 > n0, kemuluran tinggi
Object
Virtual image Principal axis
dan teras dalam dengan
ketulenan yang sangat
(b) Tegak / upright // diperbesar/ magnified // maya tinggi
/ virtual Use bundle of fine parallel
(c) Nyata, songsang dan diperkecil optical fiber, n1 > n0, high
Real, inverted and diminished flexibility, and inner core with
very high purity

Bahagian B 1
(e) (i) n=
sin C
3. (a) Pantulan dalam penuh
Total internal reflection 1
2.42 =
(b) • Cahaya bergerak dari kaca yang lebih sin C
tumpat ke dalam pembalut luar yang 1
sin C =
kurang tumpat 2.42
Light travels from a denser glass to a less dense C = 24.4o
outer cladding

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 16

 Fizik Tingkatan 4 Jawapan

(ii) • Berlian mempunyai indeks biasan • Diameter kanta objek lebih besar
sangat tinggi. / Diamond has very high Lebih banyak cahaya yang masuk.
refractive index. Increase the diameter of objective lens
More light can penetrate.
• Sudut genting yang kecil. / Small
• Panjang fokus kanta objek ditambah
critical angle.
Menambahkan pembesaran
• Permukaan berlian dipotong untuk Increase the focal length of objective lens
memberikan sudut tuju yang lebih Increase magnification
besar daripada sudut genting.
Diamond is cut to produce angle of incidence (e) 1. Permukaan cekung sudu berkilat
greater than critical angle. mempunyai ciri seperti cermin cekung.
• Pantulan dalam penuh berlaku Concave surface of shiny spoon has characteristics
like concave mirror
berulang kali di dalam berlian
menyebabkannya bersinar. 2. Objek diletakkan pada jarak yang
Total internal reflection occurs repeatedly melebihi 2f atau C, jarak pusat
causing the diamond to sparkle. kelengkungan cermin
Object is placed at a distance more than 2f or C,
Bahagian C distance of centre of curvature of mirror
4. (a) Imej yang tidak dapat terbentuk pada skrin 3. Imej yang terbentuk pada kedudukan
Image that cannot be formed on screen
ini adalah diperkecil dan songsang
(b) Kanta M sebagai kanta objek dan kanta N Image formed from this distance is diminished and
sebagai kanta mata inverted.
Lens M as objective lens and lens N as eyepiece lens 4. Bila objek di hadapan sudu, jarak objek
(c) Pembesaran / Magnification kecil dari jarak fokus, u < f
Panjang fokus kanta objektif When object is placed in front of spoon, object
Focal length of objective lens distance smaller than focal length, u<f
= 5. Imej yang terhasil pada jarak ini
Panjang fokus kanta mata
Focal length of eyepiece lens diperbesar dan tegak
20 cm Image formed at this distance is magnified and
Pembesaran / Magnification = =4 upright.
5 cm
(d) (i) • Kanta J dengan panjang fokus 40 cm
sebagai kanta objek Fokus KBAT
Lens J with focal length 40 cm as objective lens
• Kanta K dengan panjang fokus 10 cm
sebagai kanta mata Pengubahsuaian Penerangan
Lens K with focal length 10 cm as eyepiece lens Modification Explanation
• J dan K segaris / selari
J and K in line / parallel (i) Mentol ditempatkan Lebih banyak cahaya dari
• Jarak di antara kanta adalah hasil di titik fokus mentol akan terpantul
tambah panjang fokus masing- Bulb is placed at the focal dan menjadi cahaya
point
masing, (40 cm + 10 cm) selari
The distance between the two lenses is the More light from the bulb will
addition of each focal length (40 cm + 10 cm) reflected and become parallel
(ii) • Sinar selari cahaya dari bintang yang light
jauh ditumpukan pada titik fokus (ii) Tambahkan Lebih banyak cahaya dari
kanta objek yang juga titik fokus kelengkungan mentol akan terpantul
kanta mata. cermin cekung dan menjadi cahaya
Parallel light rays from distance stars is Increase the curvature of
converged to the focal point of objective lens
selari
the reflector More light from the bulb will
whis is also the focal point of eyepiece lens.
reflected and become parallel
• Imej kanta objek menjadi objek bagi light
kanta mata.
Image of objective lens become the object for (iii) Guna mentol yang Lebih banyak tenaga
eyepiece lens. lebih tinggi kadar cahaya dihasilkan
• Imej terakhir adalah maya dan kuasa More light energy produce
terbentuk di infiniti. Use bulb with higher
Final image is virtual and formed in infinity. power rating

17 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.