SBP 6109 Planlama Tarihi ve Planlamada

Yeni Kuramsal Tartışmalar-2021 güz

1. GİRİŞ-Manuel Castells
Prof. Dr. Zeynep Enlil

Manuel Castells’in Kent ve 2. KENT VE MEKAN TEORİLERİ

Mekan Teorileri -İleri Kapitalizm ve Sınıfsal Dinamikler Bağlamında

-Toplumsal Hareketler ve Kent Kültürü Bağlamında

H. Buse Bingöl -Bilgi Çağından Kent

3. DEĞERLENDİRME

4. KAYNAKLAR
1. GİRİŞ-Manuel Castells
Araştırma Alanları
Kent sosyolojisi-Kent kuramları
Kentsel Yapı
Mekânsal Dinamikleri
• Göç
• Enformel ekonomi
• Kent kültürü
• Toplumsal hareketler
• Küresel ekonomi
• Teknoloji
Kuramlarını farklı kentler
üzerinde yaptığı karşılaştırmalı
analizlere dayandırmaktadır.
1970’ler İleri Kapitalizm-Sınıfsal Dinamikler
Marxist Analiz
Ekonomi Temelli Yaklaşımlar
Kolektif Tüketim
The Urban Question: A Marxist Approach 1972
Teorileri ve 1980 başları Toplumsal Hareketler-Kent Kültürü
yaklaşımları değişen
Marxist Yaklaşıma Eleştiri
kentsel ve küresel
gerçekliklere göre Kültürel Yaklaşım
şekillenmekte.
Kentsel Toplumsal Hareketler
City and the Grassroots, 1983
1980 sonları Bilgi Teknolojileri
Bilgiye Dayalı Ekonomi
Bilgi Toplumu
Bilgi Kenti
The Informatinal City, 1989-The Rise of the Network Society, 1996-
The Power of Identity, 1997-End of Millenium, 1998 (triology)
2. KENT VE MEKAN TEORİLERİ -İleri Kapitalizm ve Sınıfsal Dinamikler Bağlamında
Kent sorununu ve mekan teorilerini Marksist analiz ve Ekonomik Temelli Yaklaşımlar ile açıklar.

Kent ve ekoloji ile ilgili sorunların çarpıtılması önermesi:

Siyasi otoritelerin kent problemlerine
ideolojik olarak yaklaşmaları sorunun
temelini oluşturan üretici güçler ve
üretim ilişkilerden uzaklaştırmaktadır.
• Kentsel ve toplumsal sorunlar üretken teknolojinin zorunlu
evrimi sonucu ortaya çıkmaktadır.
• Doğal bir sürecin sonucudur.
• Teknoloji-->Mekan-->Toplum (Castells,2014)

Kent mekanı kuramını toplum teorisine dayandırır, mekanın toplumsal ilişkiler ile birlikte var
olduğunu savunur.
Şikago Okulu’nun İşlevselci Yaklaşımı:
• Ernest Burgess’in Concentric Zone Modeli / Homer Hoyt Sektör
Farklı mekan yaklaşımlarının eleştirileri Modeli / Chauncy Harris ve Edward Ullman’ın Çoklu Çekirdek Modeli
İnsan Ekolojisi (Human Ecology) Yaklaşımı:
• Duncan (1959)’un kentsel yapı formülasyonu: Nüfus, Çevre,
Teknoloji, Sosyal Organizasyon
Doğal Faktörleri yerine kültürel faktörleri önceleyen yaklaşımlar
2. KENT VE MEKAN TEORİLERİ -İleri Kapitalizm ve Sınıfsal Dinamikler Bağlamında
Mekan toplumdaki yapının bir ifadesidir, mekan ekonomik, siyasal ve ideolojik sistemlerin
kombinasyonu ve bunlardan kaynaklanan toplumsal pratikler üzerinden incelenmelidir. (Castells, 1977)
Mekanın ekonomik sistemin işleyişine göre organize edilmesi
Siyasal sistemin mekânsal yansımaları
Kent mekanının planlı yapısı

İdeolojik içerikler ve işaretler ağı ile mekanın organizasyonunun sağlanması

İdeolojik Sistemin mekânsal yansımaları
Anıtsal yapılar, meydanlar

Üretim (production): Üretimi araçlarının mekânsal yansımaları: Sanayi, ofisler

Tüketim (consumption): Emek gücü mekânsal yansıması: Konut, kamusal
Ekonomik Sistemin mekânsal yansımaları olanaklar
Aktarım (Exchange): Üretim ve tüketim arasındaki aktarım süreçlerinden
doğan mekânsal yansımalar: Trafik, ticaret

Kentsel kuramını Kolektif Tüketim/Collective Consumption kavramı çerçevesinde şekillenmektedir.

2. KENT VE MEKAN TEORİLERİ
- -İleri Kapitalizm ve Sınıfsal Dinamikler Bağlamında

Kolektif tüketim Kentler toplumsal yeniden üretimin mekanlarıdır (Castells,1983)

&c Kolektif tüketim tüketimin ortak olmasından çok onun devlet tarafından
Emek gücünün yeniden üretimi sağlanması ile ilişkilidir.

Devletin temel işlevi yeniden üretimin koşullarını sağlamaktır.

Yeni çelişkiler
& Planlama yeniden üretimi sağlayan politik bir araçtır.
Yeni kent sorunu Devlet kolektif tüketim araçlarına olan talebi karşılayamadığında kentsel
çelişkiler ve sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Kentsel toplumsal çelişkiler artık doğrudan emek-sermaye ilişkisinden çok

devlet-kentsel hizmetleri kullananlar arasındadır.
Toplumsal hareketler
Kapitalist üretim dolaylı bir şekilde kent mekanında kendisini gösterir.
&
Kentsel ve mekânsal dönüşüm Bu gerilimler ve çelişkiler kentsel toplumsal hareketleri ortaya çıkartır.
Hareketler sınıfsal hareketler ile eklemlendiği nokta radikal dönüşümler oluşturur.
2. KENT VE MEKAN TEORİLERİ -Kentsel Hareketler ve Kent Kültürü Bağlamında
1980’lerin başlarında Castells’in kent sorununa bakışının değişime uğradığı görülmektedir.

Marksist analiz & Ekonomi temelli açılımlar Kültür temelli yaklaşım

Ekonomik yapıya vurgu Aktörlerin belirleyici rolüne vurgu

Ekonomi ve teknolojinin mekanın biçimi ve anlamı üzerinde önemli rolleri olsa da kenti
şekillendiren ana faktörün toplumsal süreç olduğuna vurgu yapmaktadır (Castells,1983)

Kolektif tüketim Toplumsal hareketler Toplum ve Kentin Dönüşümü

Farklılaşan kentsel aktörlerin Kentsel mekanın radikal
kapsamıdır. dönüşümünde kolektif tüketim
Odağı sınıflardan kentsel alt etrafında, kurumsallaşmamış
kültürlere ve gruplara kaymıştır. kentsel toplumsal hareketler gibi
• Farklı çıkarlardan doğan gruplar örgütlenmeler ve mücadelelerin
• Bastırılmış aktörler önemini vurgular.
• Kimlik, yaşam tarzı, cinsiyet vb.
2. KENT VE MEKAN TEORİLERİ -Kentsel Hareketler ve Kent Kültürü Bağlamında
Toplumsal hareketler mevcut mekânsal yapının anlamına karşı bir başkaldırıdır ve bu hareketler ile
mekan yeni işlevlere ve formlara yönelecektir (Casteslls, 1983)
1. Baskın sınıf Kurumsal güce sahip.
(dominant class): Değer ve çıkarlarına göre mevcut yapı ve anlamlar değişir.
Kentsel yenileme (urban renewal), bölgesel yeniden
yapılanma

Kentin anlamının üretilmesinde 2. Hakimiyet Parçacıl veya devrim niteliğindeki hareketleri

altındaki sınıflar: Küba Devrimi örneği
etkili olan toplumsal süreç ve
aktörler
3. Toplumsal Dayatılan mevcut mekanların barındırdığı formel anlamıyla
Hareketler: zıt düşecek şekilde mekana yeni anlamlar kazandırılması.
Dolares Hayden’in feminist şeması

4. Kentsel toplumsal Kente baskın sınıfın mantığı, çıkarı ve değerleri ile yüklenen
Hareketler: kurumsal anlamın kolektif bilinç ile gerçekleştirilen eylemler
ile dönüştürülmesi.

Ancak kentsel toplumsal hareketler ile kentte yapısal sosyal değişimler sağlanır ve kentsel anlam değişir.
 2. KENT VE MEKAN TEORİLERİ -Bilgi Çağında Kent
1980 sonrası: İleri kapitalist kentlerin bilgi Mekânsal Sosyal-Ekonomik-Demokrasi-Politikalar
teknolojileri ile yeniden yapılanmasını incelemiştir.

Bilgi Yönetimi
Finans
Hizmet Sektörü
+ Enformel Yapı ve
Göçmen İşçiler
Kentlerdeki eşitsizlik Dual City
Kentsel Dualizm

İşgücü açısından ikilik (duality) ve kutuplaşma (polarizasyon): Bilgi ve yetenekler ile donatılmış
iş gücü (upgraded), geleneksel ve önemi azaltılmış (downgraded) işgücü ve dışlanan insanlar.
Dual City Ekonomik sektör açısından ikilik ve kutuplaşma: Bilgiye dayalı formel ekonomi ve geleneksel
(downgraded) işgücüne dayalı enformel ekonomi.
Mesleki yapıda kutuplaşma: İleri hizmet ve yüksek teknoloji çalışanları ile sosyal yapının büyük
bölümünü oluşturan diğer meslek alanları çalışanları.

• Bu ikilik ve kutuplaşmalar farklı yaşam tarzlarının ve farklı kentsel mekan kullanımlarını ortaya çıkarır.
• Kentsel mekanda ayrışma, çeşitlilik ve hiyerarşi oluşur.
• Sistematik olarak yerinden edilmeler ve soylulaştırmalar
• Ayrışma sadece üst seviye bilgi toplumu ile diğer yerel halk arasında değil işgücü de kendi içinde sürekli parçalanma yaşar.
2. KENT VE MEKAN TEORİLERİ -Bilgi Çağında Kent
• Dual City analizleri ve bilgi ve iletişim teknolojilerinin sosyal ve
mekânsal yansımalarının karşılaştırmalı incelemelerine dayandırır.
Bilgi Kenti
• Kapitalizmin esnekleşmesini iletişim teknolojileri devriminin etkisi
Informational City
ile ilişkilendirmektedir.
• İleri kapitalizmin bu yeni esnek organizasyonuna dayanan “Bilgi Çağı”
teması ortaya atar.

Bilgi çağı ile ortaya çıkan yeni ağ toplumu/bilgi toplumunun oluşum sürecinde yeni bir kentsel yapı
ortaya çıktığını ifade eder.

İşlev (function): Ağ toplumunun hem yerel hem de küresel ölçekte organize olması ile açıklar

Anlam (meaning): Toplumun bireyleşme ve komünleşme olarak iki zıt uçta tanımlanması ile açıklar

Form: Akışlar uzamı (space of flows) ve mekanlar uzamı (space of place) arasındaki eklemlenme ile açıklar
 3. DEĞERLENDİRME
Mekana yönelik teorileri: güç ilişkileri çerçevesinde şekillenmekte. Güç tarifi zaman içerisinde değişime uğramaktadır. İlk
çalışmalarda baskın gücü kapitalist ekonomik sistem, sonrasında toplumdaki aktörler, son çalışmalarında ise gelişen
teknoloji olarak ele almıştır.

Castells’in Marksist kentsel çalışmalar alanına yaptığı en önemli katkının yeniden üretim süreçlerinin yarattığı çelişkileri
kentsel düzeyde sistematik ve ayrıntılı biçimde kavramsallaştırmasıdır (Şengül, 2001).

1) Yapısalcı dönemdeki yaklaşımlarına: yapıların nasıl oluştuğuna önem vermemektedir. Yapıları devam eden bir
süreç olarak tarihsel bir perspektiften değil verili bir faktör ele almaktadır (Şengül,2001).
ELEŞTİRİLER

2) Castells ilk eserlerinde kentsel olanı metalaştıran, kapitalist yapılardan bağımsız ve deterministik olarak ele alan
bakış açılarını eleştiriyorken, mekanı diğer bir uç nokta olan mekanı yalnızca toplumsal süreçlerin yansıması olarak
ele alması eleştirilmektedir (Hubbard,2017).

3) Kapitalizmi dönüştüren güç olarak bilgi teknolojilerine verilen önemin gereğinden fazla olduğu yönünde
eleştiriler yapılmaktadır. İşçilerin çalışma koşulları, ücretleri, sosyal güvenceleri gibi konulardaki stratejilerin işçi sınıfı
örgütlenmelerini engellemesinin kapitalizmin dönüşüm üzerinde daha etkili olduğu görüşü savunulmaktadır (Susser,
2002).
4. KAYNAKLAR

1. Castells, M. (1977). Urban Question, Londra: Arnold

2. Castells, M. (1983). City and the Grassroots, London: Arnold
3. Castells, M. (2002). Conclusion. I. Susser (Dü.) içinde, Cities and Social Theory.
4. Castells, M. (2014). Kent, Sınıf, İktidar. (A. Türkün, Çev.) Phonix.
5. Şengül, T. (2000). Radikal kent kuramları üzerine eleştirel bir değerlendirme: Alternatif bir yaklaşıma
doğru. Amme İdaresi Dergisi, 27-58.
6. Şengül, T. (2001). Sınıf Mücadelesi ve Kent Mekanı. Praksis, 9-31.
7. Hubbard, P. (2017). Manuel Castells. P. Hubbard, & R. Kitchin (Dü) içinde, Mekan ve Yer Üzerine
Düşünürler (E. Ataman, Çev., s. 183-193). Litera.
8. Susser, I. (2002). Manuel Castells: Conceptualizing the City in the Information Age. I. Susser (Dü.) içinde,
The Castells Reader on Cities and Social Theory (s. 1-12). Blackwell.