Bab 2 : Bidang Fonologi
[n]. Bunyi [a] dalam perkataan kata
2.1 Definisi fonetik dan fonemik
Fonetik terbahagi kepada 3 :
- Auditori (pendengaran)
- Akustik (sifat bunyi)
- Artikulasi (penyebutan)
Bidang yang mengkaji fenomena bunyi Bahasa
dari segi :
- Pendengaran
- Sifat bunyi
- Cara penyebutan
Menghuraikan :
- Bunyi Bahasa
- Alat penyebutan yang terlibat
- Memberikan simbol kepada bunyi
Bahasa
- Menggolongkannya kepada golongan
bunyi Bahasa
Fonemik
Bidang yang menganalisis system bunyi
Bahasa dan ejaan bagi menghasilkan
simbol untuk sistem tulisan sesuatu
bahasa.
Fonem
Unit Bahasa yang terkecil yang berfungsi
kerana unit itu membezakan maksud
ujaran dan dikenali sebagai bunyi
Bahasa.
Lambang Fonem ialah / /
Contoh : Perkataan ‘malap’ terdiri
daripada lima Fonem iaitu
/m/,/a/,/l/,/a/,/p/.
Alofon
Variasi atau kelainan bunyi bagi sesuatu
fonem.
Mempunyai ciri-ciri fonetik yang sama
dan mempunyai lambang asas yang
sama.
Contoh : bunyi [a] yang mengikuti fonem
[k] adalah berbeza dengan bunyi [a]
yang mengikuti bunyi sengau [m] atau
misalnya tidak mengalami penyengauan
kerana fonem /k/ dan /t/ bukan bunyi
sengau. Sebaliknya, bunyi [a] dalam
perkataan mana adalah tersengau
kerana ia mengikuti bunyi sengau [m]
dan [n]. Bunyi [a] yang mengalami
penyengauan itu ditandai oleh diakritik
[~] menjadi [mãnã]. Dalam konteks ini,
bunyi [a] dan [ã] ialah alofon atau
kelainan bunyi bagi fonem /a/.
Huruf
Abjad yang mewakili bunyi dalam sistem
ejaan dan tulisan sesuatu bahasa.
Abjad dalam Bahasa melayu ada 26 dan
ditulis dalam bentuk tulisan Romawi.
Antaranya ialah a, b, c, d, e, f, dan lain-
lain. Huruf-huruf itu mempunyai
namanya sendiri seperti “bi” untuk b,
“pi” untuk p, dan seterusnya.
Bahasa Melayu menggunakan system
fonemik iaitu satu lambing untuk satu
fonemdengan menggunakan abjad
Romawi dan Arab yang dikenali sebagai
huruf rumi dan huruf jawi.
Suku Kata
Suku kata ialah bunyi atau Kumpulan
bunyi yang membentuk sesuatu
perkataan.
Boleh terdiri daripada satu bunyi vokal
atau gabungan bunyi vokal dengan
konsonan.
Mempunyai pola tertentu
Terbahagi kepada dua jenis iaitu:
Suku kata terbuka – suku kata yang
diakhiri oleh bunyi vokal
Suku kata tertutup – suku kata yang
diakhiri oleh bunyi konsonan.
Rajah alat atau organ pertuturan
atau alat artikulasi
Fungsi-fungsinya:
Bibir – berada di bahagian luar mulut.
Organ ini terdiri daripada otot kenyal
yang boleh dihamparkan dan
dibundarkan. Bibir bundar apabila
menghasilkan bunyi vokal [u], kalau /i/
bibir ialah terhampar. Boleh menyekat
laluan udara dari rongga mulut, misalnya
kedua-dua bibir dirapatkan semasa
membunyikan [m].
Gigi – alat pertuturan ini tidak boleh
digerakkan tetapi boleh berfungsi
sebagai tempat sekatan udara dilakukan.
Fungsi gigi penting dalam penghasilan
beberapa bunyi pinjaman.
Gusi – gusi terletak selepas gigi hingga
lelangit keras. Keadaannya cembung dan
berperanan sebagai daerah artikulasi,
iaitu tempat sekatan atau sempitan
udara dilakukan oleh bahagian lidah
tertentu, semasa menghasilkan sesuatu
bunyi
Lidah – alat pertuturan yang paling
penting dalam penghasilan bunyi-bunyi
Bahasa. Lidah terbahagi kepada enam
bahagian iaitu hujung lidah, daun lidah,
depan lidah, tengah lidah, belakang lidah
dan akar lidah.
Lelangit – terbahagi kepada dua
bahagian, iaitu lelangit keras dan lelangit
lembut. Kedudukan lelangit keras adalah
selepas gusi dan bahagian ini keadannya
agak keras, manakala bahagian yang
bersambung dengannya ialah lelangit
lembut, iaitu bahagian lelangit yang
bersambungan dengan anak tekak.
Dalam penghasilan bunyi Bahasa,
lelangit berfungsi sebagai daerah
artikulasi.
Lelangit lembut yang bersambung
dengan anak tekak boleh diturunkan
atau dinaikkan. Apabila lelangit lembut
dan anak tekak dinaikkan, rongga hidung
akan tertutup dan udara akan keluar
melalui rongga mulut. Bunyi yang
terhasil bukan bunyi sengauan. Jika
lelangit dan anak tekak diturunkan,
rongga mulut tertutup. Udara akan
keluar melalui rongga hidung, maka
bunyi yang terhasil ialah bunyi sengau.
Anak tekak – alat pertutuan ini berada di
belakang rongga mulut dan bersambung
dengan lelangit lembut. Anak tekak
lazimnya berfungsi Bersama-sama
dengan lelangit lembut dalam
penghasilan bunyi.
Rongga – tempat laluan udara yang
keluar daripada paru-paru. Terbahagi
kepada 3 iaitu : rongga mulut, rongga
tekak dan rongga hidung.
Rongga mulut – bermula daripada ruang
hadapan lidah belakang hingga ke
bahagian bibir.
Rongga tekak – bermula daripada
bahagian di sebelah atas selepas pita
suara hingga ke belakang anak tekak.
Rongga hidung – bermula dari bahagan
belakang anak tekak hingga ke hidung.
*rongga mulut & rongga hidung boleh
terbuka dan tertutup; bergantung pada
kedudukan lelangit lembut dan anak
tekak diturunkan maka rongga mulut
tertutup, dan rongga hidung terbuka.
Pita suara – terletak dalam peti suara di
ruang tenggorok. Mempunyai selaput
suara yang lembut yang boleh
berkeadaan renggang atau rapat.
Penting untuk menentukan sesuatu
bunyi itu, sama ada bersuara atau tidak
bersuara