BETONARME PERDE KALIPLARIN BILGISAYAR DESTEKLi PARAMETRIK TASARIMLARI VE DENEYSEL UYGULAMASI T.C. BASBAKANLIK _ D.P.T. Proje kodu:2002K120250-17 (Kesin Rapor) Proje YGn: Prof. Dr. Metin ARSLAN Yrd. Aras: Gdkhan DURMUS Yrd. Aras: Serkan SUBASI ANKARA 2004OZET Bu galigmada, AutoLISP kullanilarak ACI 347, CIRIA Report 108, DIN 18218 hesap modellerinin 6n gérdiigti yanal basing parametrelerini tanrtan bir bilgisayar programs gelistirilmistir. Bu program hesapkama modellerine gére; beton yanal basing hesaplamast kalp elemanlarimin dizenlenmesi, iki boyutlu kal elemanlarimn diizentenmesi, kalp clamantarsnmn digilendirilmesi, metraj ve maliyet gizelgelerinin havirlanmasi islemlerini gergeklestirebilmektedir, Deneysel uygulama siiresinde, 3 adet 2 m yilkseklik, | m geniglik, [5 em kahinhginda beton blok deney dmegi hazirlanmistir. Bu kaliplarinin yiizey malzemeleri konteplak olarak segilmistir. Hazirlanan kaliplara BS 20 betonu yerlestirilerck vibrator ile sikistiriimis Sonug olarak, bilinen hesap modellerinin kargilagtirilmasi sonugunda: digilk dékim hizlannda ACI 347, Yiksck beton dékiim hizlarinda ise DIN 18218 hesap a modelinin kullanilmast énerilmistir.ABSTRACT In this thesis, a computer software to calculate, lateral concrete pressure aecording to ACI 347, CIRIA Report 108 and DIN 18218 methods was develop using AutoLISP. This software can calculate lateral concrete pressure, determine optimum dimensions and spacings of formwork members it can produce 2D drawings of the formwork and it can also calculate cost of the proposed formwork. ‘Throughout the experimental applyed process of formwork, which are suitable for producing 3 conerete blocks of 2m length, Im width, 15 cm thickness concrete samples were prepared. Theses conerete blocks are produced playwood formwork surface matereial. BS 20 concrete is placed in prepared formworks and vibrated by vibrator. Asa result of comparative studies, it was proposed t use ACI 347 methots for low concrete filling rates, and DIN 18218 for high conerete filling rate,iciNDEKILER OZET.... ABSTRACT... sii TESEKKUR. occcesectntnssnetntveesn iii ICINDEKILER. iv SEKILLERIN CiZELGELERIN LiSTESi H. CURS aes gesiuas ey srarnney omer memamesnany srenunmeswaassl 2, KALIPLARI QLUSTURAN = MALZEMELER VE BETONARME PERDELERDE KALIP Betonarme Perde Kaliplarin Kontriiksiyonlant Kalip Malzemeleri 224 Kahp keresteteri....... 2.2.2 Kontrplak ..cetosseie Yaiksek yogunluklu kaplama kontrplak..... Metallerisiiictinataicisaos Kahip Blemanlatt..cccsiu Kahp yitzeyleri .. Ahsap kalip yizeyleri.. Abbgap keresteler juss Kaliplarda kullamlan baglama elemanlatt.....0. Germe teli ile baglama..eceeesieinnannnnnieenensnes 1 Kalip ankraji ile baZlama......... iskele elemantan Absap iskeleler Celik iskeleler.......3. BETON YANAL BASINCI .. Beton Yanal Basingint Btkileyen Faktirler..ccsunee 18 Betonun agi Betonu yerlestirme hizi. Betonun sikistirma metodu... 19 SiH HAHA cossacrimeucounnenousinancmmanonmassennulll Beton derinligi (ytk8CK1iBi) oc eesscesenesnnntenntencnsinees 22 Beton Yanal Basinglarin Hesaplama Teknikleri 00.00.0000 23 ACI 347-78"e gre beton yanal basinc!. Betonarme perde duvar kaliplar(izerine gelen beton yanal bastnet .. 23 ‘iria Report 108’e gére beton yanal basimct cscs seinen 25 DIN 18218'e gére beton yanal basinei 29 Gardner J.ye gre beton yanal basinct.... 232 Department Of Main Roads g6re beton yarial basinct 35 Ertingshause gére beton yanal basmer, Spect’e gore beton yanal basin: Fransiz ve belcika kayar kalp ingaatgilarina gére beton y basinei 37 4. TASARIM TEKNIKLERL scieccssssststcssessni 39 al. Kalipta Kullamlan, Ahgap Inyaat Malzemesinin Emniyet Gerilmelerinin Hesaplanmast,....--scccnnsene 39 5. AUTOLISP KULLANILARAK BETONARME PERDE KALIPLARIN BILGISAYAR DESTEKLI PARAMETRIK TASARIMI .........cccecccsesceeesscscneneee 2 S.A. Programin Hazirlanmast 243 5.2. ‘Tasarim Programmin Yiklenmesi........ 43 3.3. Tasarim Programinin Kullammi 2 6 3.4. Programm Diizatin Galismast [gin Hata Mesajlatt o....c0cc ce 546 DENEYSEL UYGULAMA. 61 Deney dmeklerinin hazerlanmast.. ese siguomsce St 6.2. Beton dékiim islemleri.. 63 Yanal basing deneyi... 7. SONUG VE ONERILER w..ssccssso 62 KAYNAKLAR ee 63 EKLER... 66SEKILLERIN LISTESI Sekil 2-1, Geleneksel perde duvar kalibr (yatay kusaklarla tegkil edilmis kalip yllzeyi hall)... a4 Seki 2-2. Perde Alin Kalb... 5 Sekil 2-3. Iki perdenin birlestigi kése tegkili........ 6 Sekil2-4, Dikdéirtgen kirisin en kesiti igin sembolle 3 Sekil Perde kolip kesiti 4 Sekil 2-6, Kusak ile baglama 215 Sckil 2-7, Kalp ankraji (tek pargalt) .... 15 Sekil 2-8, Cok Pargah kalip.ankrajt .ce:cceccnustinscentcrnentnneneiertneetes 16 Sekil 3-1, Kalyplarda betan yanal basineina etki eden faktirler csc 1B Sekil 3-2, Kalipdisina monte edilen dis vibrasyon uygulamast. Sekil 3-3. DIN 18218'g6re taze beton yanal basing dagilimt $ekil 3-4. Gardner'n 1979 da deneysel galigma sonuglan...... Sckil 3-5. Gardner'n 1979'da deneysel olarak élgtilen taze beton yanal basing de gerber ecco Sekil 3-6. DMR diyagram Sekil 3-7, -Ydksek Betonlama hizlani igin (Vb>3 n/h) DMR tarafindan Snerilen taze beton basing dagilimt.. 13S Sekil 3-8, Ertingshausen’e gore taze beton yanal basinglari dagulim... Seki 3-9, Fransiz ve Belgika kayar kalip ingaatgilarin Onerdigi kaliplarda taze beton basing dagslim Sekil 4-1. Duyar kalip sekli tamamlayieilardan arabklant ve agikhk uzunlug Sekil 5-1 Autolisp programmin 2D ve 3D boyutlu betonerme perdelerin kalip programim tasarlama algoritmast... Sekil 5-2, AutoCAD de Autolisp agilarak kullaniimast Sekil 5-3. Hazirlanmas LSP uzanult dosyalara ulagilmast 0... dS Sekil 5-4. Cizdirilecek boyutlarmn segilmest ee ne) Sckil 5-5. Betonarme perde kalip dizaymi igin gerekli Veriler.acsecccieceeesned?Sekil 5-6, ACI 347-78 gére beton yanal basing igin gerekli veriler Sekil 5-7. CIRIA report 108 gore beton yanal basineint etkileyen degerler. ckil 5-8. DIN 18218 gire beton yanal basinet igin gerekli degerlerin girilmesi kil 5-9 Kkalibin AutoCAD gizim sayfasinda géziiken gekiller a,b,c ve d.....54 Sekil 5-10. Perde kalip kontrolu... Sekil 5-1. Perde betonun kalinliginin kontrol... Sekil 5-12. Kesme gerilmesinin kontrolu Sekil 6-1‘ Tasartm yapilan perde duvar kalibi perspektifler.. $ekil6-2 — Perde duvar kahplant Sekil 6-3 Kahplarm alt ve dst kisimlarina yerlestirilen setreingeg lamalan.. Sekil 6-4 Transmikser ve pompa yardimr ile betonun kaliplara ddkiilmesi........ 9 Sekil 6S Lama tizerinde streingeglerin ditzeni ve tam kiprli devresinin gértintistt rare SD Sekil 6-6 Streingeg lamalan belirli kuyvetler uygulayarak Kalibrasyonu ve kaliplara yerlestirildikten sonra kontrol ighemleri 60 Sekil 6-7 Beton doktimd ve priz stiresince yanal basing degerlerinin data logera kayat edilm Sckil 6-8 | mytiksekligindeki taze betonun kaliplara uygul Sekil 6-9, 2 myiiksekligindeki taze betonun kaliplara uyguladigi kuvvet..........61CIZELGELERIN LISTESI Sayfa Cizelge 2-1. Kereste boyutlan (TS 51)... si ssiccitcmnae® Cizelge 2-2. Dirt yan yiizeye ait kuru kerestenin( nem< %19 ) dzellikleti. .......12 Cizelge 2-3. DIN 18216'a gdre ankraj gubuklart kullanma yilkleri a... 16 Cizelge 3-1. ACI 347 gre, beton diktim hizi ve sieakhgina g6re beton yanal basing degerleri, we 24 Cizelge Duvar kaliplan igin, beton yerlestirme hizi, maksimum basing ve beton sicakhigu arasindaki iligki [22]... 18 Gizelge 3-3. Cimento cinsi ve katkt maddelerine bagily Cy katsaytlar.........0..26 Gizelge 3-4, Ciria Report 108"e gre 5°C igin beton yanal base d Gizelge 3-5. Report 108’e gire 5°C deki beton yanal basing grafigi .........27 Gizelge 3-6. ia Report 108'e gre 10°C igin beton yanal basiner degerleri, kNim? sist accom er asa 27 Gizelge 3-7. Ciria Report 108’e gore 10°C deki beton yanal basing graffi... 28 Cizelge 3-8. Ciria Report 108’e gure 15°C igin beton yanal basiner degerleri c 15°C deki beton yanal basing grati Cizelge 3-10, Priz gecikme katsays Cizelge 3 Report 108’e gore Cizelge 3-11, DIN 18218'e gore maksimum taze beton basinglan Gizelge 3-12. Beton Birim hacim agirhklarina gore diizeltme faktérleri Cizelge 3-13. Beton dékiim hizina ve gegitli beton siniflarina gére yanal basing degerler .. Cizelge 3-14, Gardner formiiliine gore hesaplanmis maksimum beton yanal basinglar..1. GiRis Kalip, beton veya betonarme yapi elemanlarina gereken boyut ve sekli vermek, beton ag dina ve hidrostatik basinca karst koymak, beton dokme ve yerlestirmeden gelecek darbe ve titresim etkilerine dayanmak, gerektiginde galisma platformu olarak da kullaniimasi seklinde, dzetlenebilir [1]. Kalip sisteminin tasarimina baslanmadan once bazi temel kararlarin verilmesi gerekir. Yzey kalitesi ve kalp tasarimiyla ilgili olan bu kararlarin gogu, tasarimin gerekleri olarak ortaya gikmaktadhr, ‘Tasarimernin almast gereken temel kararlar; a) Kalibin ytizey malzemesinin secimi, (arzu edilen ytizey kalitesi kalip ylzey malzemesinin tiirint ve ézelliklerini belirleyecektir.) b) Kalip yiizeyini destekleyiei sistemin secir ¢) Kalibin yiizey malzemesinin elde edilebilirligi, 4) Kalip sokme, (kalip sokme geteksinimi kalip montaj metodunun segiminde Gnemli faktérdir.) olarak dzetlenmektedir [2]. Kalip, taze betonun hidrostatik basinc: yaninda, beton dékiimiinden ve ¢evre faktérlerinden kaynaklanabilecek bitin yiikleri tagimak durumundadir, Kaliba tesir eden kuvvetlerin en dnemiileri beton dékiim sicakhigi ve betonun hidrostatik basineidir, Ozellikle dusey kalip ylzeyinde (perde, duvar, Kolon gibi disey konumdaki betonarme yapt elemantart kaliplarinda) betonun hidrostatik basinemin kalip tasarimnda (kabp elemanlarmm kesit tayininde) en etkin faktér oldugu bilinmektedir. Taze betomun diigey kalip yilzeylerine yapmug oldugu yanal basing hesaplanarak, kahp elemanlan boyutlandirihr [3]. Diisey konumdaki betonarme yapr elemanlari gogu zaman yerinde dékiim (in-situ) ile pergeklestirilir. Kap maliyetleri toplam betonarme sistem maliyetinin %S0°sine kadar tutabilmektedir [4,5]. Bu nedenle kaltp, maliyetlerinin diirdlmesiyle, Onemli sayilabilecek tasarruflar saglanabilecektir. Gegiei bir yap: olan kahp maliyetinin diistirilmesinde: tasarimda saglanacak rasyonel gelismelere paralel olarak, kit vepahalt kaynak durumunda olan ahsap kerestesinin, en ekonomik sekilde kullanilmast gerekmektedir [5]. Bu galismamin amaci: taze betonun diisey Kalip ylizeylerine yapmis oldugu yanal basing ve diger parametreleri esas alarak, betonarme perde kaliplarin bilgisayar ortaminda, tasarimina iligkin bilgisayar programi hazirlamaktir,2. KALIPLARIT OLUSTURAN MALZEMELER VE BETONARME PERDELERDE KALIP Urunluklart genisliklerin 5 katindan fazla olan kolonlar perde olarak adlandirihr. Perde kalbinin teskiline etki eden faktérler: © Perde yiiksekligi, © Perde uzunlugu ve kalinlii, © Kesit formu, + Perde egimi, * Plandaki epriligi, © Késelerin teskili, © Perde birlesimleri ve perdedeki bosluklardir. Ayrica perde Kalibiain hazitlanmasi sirasinda, perdenin iki taraftan kaplanmis, kargiltkt baglanabilen we serbest duran bir perde mi oldugu, yoksa bir tarafian kaplanmis ve tim beton basinermn bir konstriksiyonla aktarnidigi tek tarafl perde mi oldugu Onemlidir, Kalp bu iki durumda da farkh sekilde olusturulmaktadhr, 2.1. Betonarme Perde Kaliplarin Kontriksiyonlart Perde kalp konstriksiyonlarinm —olusturulmasinda, beton yanal_basineinin elemanlara dengeli bir sekilde aktarilarak, kalip dengesinin saglanmasi birinci faktor olarak gordlmektedir, Sekil 2.1°de geleneksel bir perde kalip drnegi goriilmektedir. Kalip yiizeyi yatay olarak yerlestirilmis kalip tahtalarmdan olusmaktadir, Bunlar beton basinglarini dikmelere aktarir, Dikmeler kalip yizey elemanlan dogrultusuna dik dazenlenmis 5/10, 8/10 veya 12/16°em boyutlu kesitlerindeki elemanlardir. Kalip ytizeyi elemanlarimin ek yerlerinde, kalip yizeyi boyunca bir disey tasiyie1 yerlestirilmesi uygun olmaktadir, Aksi halde kalip ylizey elemant konsol kiris gibi igin deformasyonlar meydana gelip beton sizintisina neden olmaktadir [1]. galisacySekil 2-1.Geleneksel petde duvar kalibs (yatay kugaklarla tegkil edilmis kalip ylizeyi hali) 1- Kahp yitzeyi, 2. Dikme, 3 Betona civilenmis tespit fatast, 4 Kusak, 5 Kalip ankraji, 6- Payanda, Tasiyici konstriksiyonun ikinci elemani yatay kugaklardir. Kusaklar dikmelerden gelen fazia yokleri tasimak amaciyla konulurlar, Kusaklarmnda tastyama yikler igin de ankraj cubuklan kullanahir, iki kalp yiizeyini belirli mesafede tutmak ve beton yanal basincin karsilamak igin kusaklama ve kalip ankrajlan kullamhr. Ankraj salar arasmdaki digey uzakhk 50- 80 cm olup en alttan 25 cm yiikseklikte teskil edilmektedir, Ankrajlarm disey tasiyrcilar Uzerine gelmeleri saglanmaktadir. Kalinligi 25 em den fazla olan perde duvar kahplarinda Sekil 2.2"de gorildigi gibi perde alin kal olusturulurPayandalarin iki fonksiyonu vardir. Kalibin istenilen egimde veya diigey dograltuda tutar, rizgar velveya bagka itkilerden dogan yatay tesirleri kargilarlar. Payandalar genellikle 45° eBimde yerlestitilir ve alt uglarindan zemine oturtulurlar Sekil 2-2,Perde Alin Kalibr I~ Perde ucw igin kahp tahtalary, Enine kusak (yatay kusak), Kenar latast, 4- Alin kalibr igin dikmeler, 5S~ Alin kalibr igin kusak, 6 Kusaklarin emniyeti igin tespit Latast, 7- Rugak, (4-5-6-7 Perde kalinhganm 25 cm fazla olmasi durumunda kullanilacaktir.) Kalibn alt yizey ile temas ettigi cizgi boyunca bir ahsap lata yerlestirilir. Bu lata kalibin ilk gakilan elemant oldugundan hassas Sigil ile yerlestirilmesi gerekmektedir « Sekil 2.3) iki perdenin birlesimine kahp tesk 2.3’de gériilmektedir, Burada farkh dogrultudan gelen kalip ytizeyleri | nolu ig dikmede birbiriyle birlestirilir. Dig kdsede ise her iki taraf kahp yiizeyi ayn birer dikme ile desteklenerek birlestiilir, Bu.6 kdgede ankraj elemant kullaniimayacagindan dig kugaklar kullanilmakiadir, Bu amagla latalar kullamiir. Ayrica her iki ylizeyde kéyeye yakin ankrajlarin farkl, yikseklikte olmast gerekmektedir. & ACA Kesiti Ust goriinits Sckil 2-3.{ki perdenin birlestigi kaye teykili 1. Ig dikmeler 2. Dis kugaklar 3. Tespit latast Perde birlesim kisesi Sekil 2.3°de goril gibi bina dig yiiztine rastlarsa alttaki betonarme désemeye betonlama sirasinda yerlestirilmis olan ankraj gubuklan baglanir, Baglantinin yapilabilmesi igin betonun serlesmis olmast gerekir. Kapi ve bosluklart ise aynt perde Kaliplart lusturmal ve kullanilan Olga toleranslarina uyulmalidir. Kalip yiizeyi olarak ahgap panolar kullanilabilir. Panolarin boyutlan dikme em, 150/3= 50 araliklarina uygun olmalidir, Bu durumda dikme araliklari 15 em veya bily0k gerilme durumlannda 150/4= 32.5 "de bir yapilr. Pano kalip yiizeyi kullamiimast halinde ankraj gubuklarinm panolarin birlesim noktalarinda ve ézellikle yatay yerlegim yerlerinde teskil edilmesi gerekir, Boylece kahp yazeyi delinmemis olur [1].2.2. Kalip Malzemeleri Betonarme Kalplarinda yiizey malzemeleri olarak, keresteler, odun lifi sert levha, inyum, magnezyum ve plastikler gibi kontrplak, cam elyaf, oluklu kutular, gelik, ali malzemeler kullaniimaktadir [6]. 2.2.1. Kahp keresteleri Yapr kerestelerin, genellikle dzgiil agurhginin az, mukavemetinin fazla, iglenebilme kabiliyetinin iyi, 1st ileticiligin az olmasindan dolay: tercih edilir, Tirkiye’de yetigen ve kereste olarak kullanilan, agag tiirleri, iki grup altinda incelenmektedir. 1. ibreli (igne) yaprakh agaglar 2. Genis yaprakh agaglar Ibreli yaprakl agaglar, Turkiye’nin hemen hemen her yerinde yetismektedir. Genellikle diizgtin elyath, regineli yaprya sahiptir [7]. Yap kerestelerinde en yaygin kullanilan agaglardir. Dis etkenler tesiri altindaki yapr kistmlarinda bulunmayan kisimlarda kullanimaktadir [8]. Agag_tirferi, karagam, sarigam, kéknar, vb. olarak bilinirler [9]. Genig yaprakl agaglar genellikle dégeme kaplamasinda ve mobilyacilkta kullanihrlar{7]. Bu agag titrleri, mege, kestane, akasya agact, karaagag, digbudak, kirmizi ve beyaz kay agaglan vb. olarak bilinirler [9]. Keresteler, yapida kullamilacaklart yere ve aacin cinsine gore ¢egitli boylarda ve vel isimler alunda piyasada bulunmaktadirlar. Gam ile kaym kerestelerinin 6zel boyutlan vardir. Diger agaglarin keresteleri, gévdenin durumuna gore degisir. Piyasada bulunan kerestelerin dl¢ii ve isimleri Cizelge 2.1 de gdriilmektedir,Cizelge 2-1,Kereste boyutlan (TS 51) Kereste Cesidi Boyutlar (cm) Cita 0,8/2,4-1,2/2,4-1,8/2,4 Lata 3-2,44,8-2,8/4,8-3,8/5,.8 8-3, 8/3,8-3,8/7,8-4,8/4,8-4.8/5 8-4,8/7,.8-4,8/9.8- Kadron, 8.9 819.8 Kiris 12/12-12/15-12/17-12/19-15/1$-18/1715/19-1 2/1 7-17/19- 19/19 22/25-22/28-22/30- ‘Azman 25/25.25/28-2 Kalinlik Kalas Geniglik Tahta Kahnhk 1,82,4-2,8 Genislik 8-10+12-15-17-19-22-25.28-30 Cita: Kalmhik 1,5 cm ile 3 em’dir. Geniglikleri 2 cm ile 5 em arasindadir. Urunluklari 0,5 m ile 4 m arasidadi. Kaliplarda daha gok detay kasimlarinda kullanihir, Kadron: Genislikleri ve kalinliklan esittir ve 4 em ile 15 cm arasinda bulunurlar, Genellikle kalplarda dikme olarak kullanilirlar [9]. Lata: Dikddrigen kesitlidirler, Kalmhklan 2,5 cm ile 6 em, genislikleri 8 em ile 12 cm arasindadirlar. Betonarme kalplarinda wgara kirigi olarak kullambirlar. Kiris: Dikdértgen kesitli_kirislerdir, Kahnhklan 8 cm ile 28 cm arasinda degismektedir. Yiksekligi ise 10 cm ile 30 cm arasinda degigir. Genellikle kemer ve képril kaliplarinda kullanile, ‘Tahta : Bu gegit keresteler daha gok kahplarda yiizey kaplama islerinde kullanthr, Kalinhlan | em ile 3,5 cm, genislikleri_ 15 cm ile 32 em, wzunluklan ise 2,5 m ile 4 m arasinda degismektedir [7] Kalas: Kalinlik 4 cm ile 10 cm’dir, Genislikleri 15 cm ile 40 cm’dir. Uzunluklani 3m. ile 6 m arasindadir. Kaliplarda daha gok dikme ve kusaklarda kullanilir. 2.2.2. Kontrplak Kalip yzeyine _kontrplak, yaygin bir bigimde kullanihr, Gzellikle Gstil agik dégeme ve sekilli kaplamalarda kullanihr. Avantajlant arasinda piirlzstiz yiizey, degisik boyut segenekleri ve kaliniklarmm bulunmast, ingaat stiresince yilkleme bosalima kolayligi basta gelmektedir.Kontrplaklar gesitli sekilde imal edilirler, Bunlar regine emdirilerek ve/veya pres altinda tutkallanarak olusturulur. Kalip igin, ig kismi tutkall: — kontrplaklarin kullanilmasi gerekmektedir [6,10] 2.2.2.1. Yiksek yoguntukiu kaplama kontrplak Kontrplak simflan, ytizey gerilmesine kargi dayamklt olmast igin piirtizstiz, saydam olmayan, riya dayamkh olmast istenir. Betona temas eden yiizeylerde regine emdirilmiy matzemelerle kaplanarak daha dayamkh hale getirilmektedir, Kontrplak endiistrisinde yoksek yogunluklu kaplaytet olarak isimlendirilir, Kalinlklari 2 em olan Konteplaklarin minimum toleranstart 0,03125 em’den daha az olmaldir, Daha kal tabakalar igin belirtilen tolerans %S civarmdadir. Yoksek dayamkl kontrplak asindirmaya kargr dayanikh oldugundan 100 kere kullamitma imkam vermektedir. Hozirlanan bilgisayar programinda, kontrpkiga gelen beton yanal__basine1 kullantlarak, konteplak Uzerindeki maksimum sehim ve egilme gerilmesi hesaplanir. Bu hesaplamalar ile dikmelerin merkezden merkeze olan uzakliklar belirlenir[6] 2.2.3. Metaller Metal kalip ydzeyleri ahgaba gore 14 kat daha mukavemetli, 20-30 kere fazla clastisite modtiltine sahip olmakla beraber 12 kere daha afirdir [1]. Metal kaliplar absorbsiyon @zelligi bulunmayan malzemelerdir. Absorbsiyon ézelligi bulunan diger kalip ylizeylerden farkh 6zellik gdstermektedir, Beton yiizeyinde renk bozukluguna neden olmayan metal Kalip yizeyleri; hava boslugu, seffaf ylzey gibi yizey kusurlarinin olusmasina neden olmaktadir [11]. Hazirlanan bilgisayar programinda, metal kahp yiizeyi ile ilgili segenekler bulunmamaktadir.2.3, Kalp Elemantart Bir kalip sistemini tg gruba ayirarak incelemek miimktindtir I- Kahp yiizeyleri 2- Baglama elemanlari 3+ iskele elemanian ( dikme ve takviyeler ) 2.3.1. Kalp Kahp yiizeyi kahbm beton ile direk temasi olan kismidir. Kalip, betonda istenilen yilizey diizgtinliigtinii saglamak igin gesitli ézelliklere sahip olmak durumundadir Bu dzellikler: * Betonla uyumlu bir malzemeden imal edilmektedir © Betonun sertlegmesi sirasinda kimyasal reaksiyona girmemek, sirasimda kimyasal reaksiyona girmemek, © Cimento ve ince malzemeleri gerirmemek, © Betona isil izolasyon saglamak, © Kabul edilebilir sinirlarin tizerinde deforme olmamak, © Ekonomik olmak, © Yeniden kullamm miktari saglamak, gibi temel dzellikleri tagimak durumundadir. 23 1.1.Ahyap kahp yiizeyleri Ahsap kabplarda gam, kéknar, kavak keresteleri kullamimaktadir, Kahipta kullanilacak ahsap, fiziksel ve mekaniksel Szellikler bakimindan yeterli olmalichr. Cam grubu kerestelerin, yodun olarak kullanildigs gértilmektedir. Cam kerestelerinde isin Gnemine gdre 1, Il, IIL smiflardan segilerek kullamlir. Genellikle I sim gam kerestesi_kullanihr. Kereste de en gok kaliptan gikinca sekil degistirmemesi (deforme) istenir. Bazi bolgelerden gikan keresteler (Ege bolgesi gibi) fazla gekil degisimi oldugundan tercih edilmezler [12].Ahsap kalp yiizeyleri absorbsiyon ézelligi bulunan kalip yizeyleridir. Absorbsiyon degerleri yiiksek olan kalp yiizeyleri daha koyu beton rengi vermektedir. Kalip yiizeyini olusturan biltiin tahtalar aymi derecede absorbsiyon dzelligine sahip olmamast durumunda farkh koyulukta bélgeler olusmaktadir. Her kullammda kalip yagi ve ince taneler ahsabin gézeneklerini doldurdugu igin kullantm sayrst arttikea daha agik renkli beton yOzeyleri olusur [13.14], Diger taraftan, taze betonun akiskanhgindan dolayt kalip yizeyi tabanindan baslamak sliretiyle yukanya dogru azalan bir hidrostatik basing tesiri altunda kalmaktadir. Tabandan itibaren yukariya dogru azalmakta olan basing, aym sekilde tabandan yukanya dogru azalan bir absorbsiyon degisimine neden olur. Bunun dogal sonucu olarak tabandan yukanya dogru bir renk degigimi olugur (13.15) Hesaplamalarda kullanilan t | tanim ve semboller ayagda agrktanmistir, En it: Bir kalip elemaniin boyuna eksenine dik olarak alinan kesittir. Tarafsiz eksen: Basing ve cekme gerilmesinin sifir oldugu noktadan itibaren X ve Y yOntinde cizilen gizgidir. Sekil 2.4'de tarafsiz eksen X-X yada Y-Y olarak gosterilmektedir. Elemanin orta derinliginde ve yk yOniine dik olacak bigimdeki cksene, tarafsiz eksen denir. Atalet_momenti:(I) Bir kirigin en kesitinin hareketsizlik noktasi, kesitin tarafstz ekseninden alanlara olan uzakhiin karesi, onun baslangig alanlarinn her birinin lirtinleri toplaminin garpumidir. Kesitinin tarafsiz ekseninden olan bir kiriy uzunlogun karesi ile garpimidir. Parea modaller(S) Bir kirisin en Kesitinin parga moddilleri parganin hareketsizlik momentinin tarafsiz ekseninden parganin ug noktasina olan uzakliga bolamuddr,Cizelge 2-2.Dart yan ytizeye ait kuru kerestenin( nem< %19 ) dzellikleri Normal digi | Net alan Gergek igi 150,0 80.0 120.0 160.0 20,0 240,0 100.0 150.0 20,0) 250.0 30,0, 144.0 1357.5 148 2072.0 1457.5 2019.8 | 300.0 31740 | 454.4 | 375.0 4183.9 | 599.0 450.0 53381 | 7642 | 400,0 109749 | 11522 | 300.0 | 241 [13611 | 18487 [139015 | 1459.5 600.0 20,2 | 24144 [2709.0 [168281 | 1766.7 | 625,0 | 341 [17240 | 33416 [282519 | 2347.6 750,0 20,2 | 30582 | 34314 | 34109.7 [2836 900.0, 4153.8 [eoees9 [4153.8 Gizelge 2.2'de verilen degerler net boyutlar ve kuru keresteler igindir.Sekil 2.4'de dikdértgen dikme kirisinin en kesiti gdsterilmektedir. Kirisin eni ve derinligi “b” ve “d” olarak sirayla gésterilmektedir. ral Sekil 2-4.Dikdortgen kirigin en kesiti igin semboller Dikddrtgen kirislerin en kesitleri ile ilgili hesaplamalar yaprlacagi zaman genellikle asagidaki semboller ve esitlikler kullantimaktadir; A= Bir kesitin en kesitsel alani, b*h (cm’) b= En kesit genisligi sekil 2.4°de gosterilmektedir,(em) En kesit yliksekligi sekil 2.4'de gésterilmektedir, (em) Bir dikd6rigen. kirig igin en kesitinin atalet momenti : bh’/12, (cm*) = Tarafsiz ekseninden kirigin ug liflerine olan uzakhk (cm) ‘S= Dikdérigen kirigin en kesitinin parga modiilleri: bh*/6, (em* ) r= Kirigin en kesitinin dinds yarrgap: V7/ a , (em) E= Esneklik moddild, Q= Alanin statik momenti, (kesme igin dayarum dlgiisiij(em’) Kirisin en kesitindeki dar yiizeye dik gelecek bicgimde wygulanan yiik, X-X ekseni kirigin en kuvvetli dayammint gosteren yon olarak ifade edilir, Y-Y= Kirigin en kesitindeki genig yiizeye dik gelecek bigimde uygulanan yk. Y-Y ekseni kirigin en zayif dayanimmt gosteren yOn olarak ifade edilir, 2.3.1.2. Ahgap keresteler Kap yizeylerinde kontraplaklarin_ kullanitmas yamsira 2,5-5 cm kalinhikta ve 15-20 cm geniglikte olabilmektedir. Diger taraftan, plastik ve kagst levhalar, sac ve14 aliminyum levhalarinda, kalip yizeyinde kullaniidigt gériiimektedir, Kahp sokilimesinden sonra dzeti stvanmadan birakilan giplak beton (brit beton) kaliplarinda betona temas eden yitzleri rendelenir ve birbirine zivana gegme ile birlestirilerek betonun diizgiin gikmasi temin edilir [12] 2.3.2. Kalplarda kullanian baglama elemaniari Kalip sisteminde baglanty: —gergeklegtirmede —gesitli_—_konstriiksiyonlar kullanitmaktadir, Bunlar germe teli ve kahp ankraji gibi elemanlanin kullanimy ile gergeklestirilebilir. Taze beton egik ve/veya dUsey kalip yizeylerine yanal basing yapar. Beton yanal basing Sekil 2 Dikmeter basine: kugaklara aktarm, Kugaklarda aktarlan yanal basing ankraj Side gorildiiga gibi kahp yiizeyleri tarafindan dikmelere ektarslir. subuklan ve yan baglantilar tarafindan dengelenir. ‘Beton yanal basine1 Kalip yizeyi Dikme Ankraj gubugu ile germe ugak Sckil 2-3. Perde kalip kesiti 2.3.2.1.Germe teli ile baglama Kusaklama, yumusak biikiilebilir 3-4 mm ¢aph gelik telin iki kere kalip etrafinda gevrilmesi ile yapilir. Bunlar bir tane 5x10 kereste ile gaprazlanir. Cubuk uclari dis ‘kisminda bikilerek kapatilir (Sekil 2-6). Germe, ¢esitli gekillerde gergeklestirilebilir.r germe yeri kalip igerisinde yapilabiliyorsa caprazlanmis kusak bir gergi subugun vasitasiyla burularak gerilir. Destek Latasi -Ahsap kerestelerden kalip yitzeyi ahi Germe kalyp iginde Goeme kalip diginda Sekil 2-6. Kusak ile baglama Her iki durumda da kaliplarin iki ydziinOi belirli uzakliklarda tutabilmek igin mesafe fayict kullanbr. Bunlar ahgap ise diismemesi igin yukaridan ayagaya dogiru ejik ay bir gekilde gakilir ve beton dokiim strasinda asagrya dtismez, Ahgap mesafe ayarlayieilar kaliptaki beton d6kiimit bu yikseklige geldigi zaman alinmaktadn 2.2, Kalip ankraji ile baglama Kalp ankraja, ankraj ¢ubugu kilidi ve mesafe olusmaktadir (Sekil 2.7) Dike Kalip yazeyi Plastik bom 1 mesafe ayarlayierst ame * Sekil 2-7. Kalip ankraji (tek pargah)16, Ankraj cubugu gekme gerilmesine maruz Kabir. Ankraj gubugu gogu zaman daire kesitli gelik cubuklardir, Gizelge 2.16'de daire kesitli cubuklarin alanlar’ ve DIN 18216'ya gore milsaade edilen kullanma yUkleri gosterilmistir. Gizelge 2-3. DIN 18216'a gére ankraj gubuklari kullanma yiikleri Ankray Cubume] = | 6 ] g lao laa | as {capt (mm) Kesit Alam em 0.20 | 0.28 | 0.50 | 0.79 | 1.13 KN olarak milsaade 5 edilon P kuvvett 2 [ase | Ge |e |e | es Ankraj Cububu) 16 | 1g | 20 | 22 | 25 | 28 [capt (mm) Kesit Alamem” | 201 [254] 3.14] 38 [491] 616 KN olarak miisaade edilen P kuvveti 2 30 | 38 | 47 | 57 | 74 92 Ankraj Cubuklan tekrar kullanilabilecek sekilde teskil edilirler. Bir veya bi pargadan olusabilirler ($ekil 2.8). Tekrar kullanilan tek pargaly ankraj gubuklani plastikten imal edilmis ve aym zamanda mesafe ayarlayie: olarak kullanilan borular igerisine gegirilir, Bu borular beton iginde kalr, Béylece ankraj gubugu borunun iginden ¢ekilerek beton iginde kalmasi Onlenir, Kalip sokiiminde, ankraj gubugu borunun iginden gekilerek alinnr, Duvarda ortaya gikan delikler siva ile veya 6zel kaplama malzemest ile kapatalir Sekil 2-8, Cok Pargali kalip ankrajtIki ucuna vida baslar (manson) vidalani. Bu baslar kalip gin mesafe ayarlayicilaridir. Betonlamadan sonra yardimet kisimlar kaliptan gevrilerck alum, Manson 6zel bir anahtarla digart gikartihr, Ankraj gubugunun orta kisrm beton iginde kalir. Beton yiizeyindeki oyuklar daha sonra kapatihr [1]. iskele clemantart Geleneksel kalip sistemlerinde rijitlestirme ve tagrytei elemanlar olarak dikmeler, kusaklar ve yanlamalar kullanihr. Geleneksel kalip sistemlerde, sik arahklarla cleman kullanimi gerektiginden malzeme sarfiyat fazladir. Geligmig _ kalip sistemlerinde ézel olarak gelistirilmis iskele clemanlant montaj kolayliii ve malzeme sarfiyatint 6nlemektedir. Iskele yapuminda kullanilan malzemeler bakimindan ahsap ve gelik iskeleler olarak sim flandinilabilmektedirler. 1.Ahsap iskeleler Ahsap iskeleler, dairesel veya dikdértgen kesitli elemanlardan olusabilmektedirler. Dairesel kesitlerin gap minimum 70 mm, dizgin ve budakstz olmalidir. Ahsap iskele, 5 m’den yUksek oldugu zaman, burkulma boyunu Onlemek amaeryla kusak a caprazlarla desteklenmelidir. 2.Celik iskeleler Ahsap matzemeye gre daha kolay takma ve sékme kolayhgs saglayan_ metal iskele clemantarmin mekanik mukayemetlerinin de ydksek oldugu bilinmektedir. Son ginlerde geleneksel kalip sistentlerinde de kahp ytizey elemanlarnin eskisi gibi masif ahsap yapilmasina karsin tagiyie1 sistemin metal elemantardan (metal boru ve baglant elemanlant gibi.) kuruldugu gériilmektedir [13]18 3. BETON YANAL BASINCI 3.1, Beton Yanal Basingim Etkileyen Faktorler Kalip ytizeyine etki eden yanal beton basincinin siddetini etkileyen faktorler Sekil 3.1°da gdsterildigi gibi stralanabilir. Bu faktdrlerden en 6nemlileri Snem siralarina gore: 1. Betonun yozunlugu, 2. Betoun yerlestirme hiza, 3. Betonun sikistirma metodu, Beton sicakhigi, Beton derinligi (yiiksekligi), olarak yazilabilir. Beton Yanal Basincina Etki eden faktdrler Kansim [Beton yerlestinme Ikalp tel lazellikleri [Faktorleri le ilgili Faktorler * Taze betonun yogunlugu — |/* Beton Yerlestirme hizi * Kalibin eu kilghk boyutu IF Betonun gokmemiktart — |[*Betonu sikigurma yontemi —_|]* Kalnbin yéizey durumu * Katks miktart [*Vibratorun dalduma derinligi |[* Kalp sisteminin rijithigi }* Kargma koyulan [* Vibrator gocu ueugu kill miktart Sekil 3-1, Kaliplarda beton yanal basincma etki eden faktorler 3.1.1. Betonun agurhig Beton yogunlugunun, kaliba gelen basinea direkt etkisi yardir, gfinkli bir akiskumn herhangi bir noktasindaki hidrostatik basing, akigkanm yogunhugu terafindan olusturulmaktadir, Bir akigkann hidrostatik basinei, akiskamn hethangi bir noktasinda tim ySnler igin aymidir ve akiskanla temas halinde olan herhangi bir yilzeye dik agiyla etkir. Bir noktaya tesir eden basmg, akiskanin yogunlugu ile (betonigin genellikle 2400 grim’ kabul edilebilir.) basing hesaplanacak olan nokta derinligin garpilmast ile grkan sonuca egittir, Ancak, taze beton, katt taneler ile suyun Karistinlmasindan meydana gelmektedir. Buna rajmen betonun da bir sivinin davramsina yakm bir davramg gasterdigi kabul edilir. Ancak — betonun katrlasmasindan dolay1 bir zaman smn vardir [16]. 2. Betonu yerlestirme hizt Betonun kahp igindeki ortalama yiikselme hizi, beton yerlestirme hizi olarak adlandinhir, Beton kalipta yikseldikge herhangi bir noktadaki yanal basing bu nokta izerindeki beton derinligine bagh olarak artar, Betonun katilasmaya baslamasiyla azalma egilimine giren yanal basing betonun sertlesmesiyle sona erer, Yerlestirme hizi, yanal basing dizerine birinei dereeeden etkilidir ve yanal basing yerlestirme hia ile dogru orantibdir, Yanal basmein dist limiti ise betonun tam sive olarak kabul edilmesi halidir [17]. 3.1.3. Betonun sikistirma metodu Betonun sikistirma isleminde sisler, tokmaklar ve vibratorler kullamilir, Sikistirma islemleri, kaba ve ince agregantn kilmelesmemesi, beton igerisinde hava bosluklarin kalmamasi, her beton dokiim tabakasinin bir alt tabaka ile kanigarak baglanmasimin sajlanmasi, gelik donati gevresindeki beton ile tam olarak sariimast ve kalipla temas halinde olan beton yitzeylerinde yeterince ince malzeme birikerek diizgtin bir beton yiizeyi elde edilmesi amaci ile yapilir. Betonun sikistirma islemlerinde kullanilan araglar igerisinde en cok kullanilant ve en iyi sonug vereni vibratérlerdir, Vibratorler kullants.sekillerine gore ig (daldirma) vibratérler, kalip vibratérleri ve yazey vibratirleri olarak ig guruba ayriir [3]. I vibrasyonlar, betonu konsolide etmek igin birinei yontemdir. Ig vibrasyon sonucunda, normal giskemeye gore %10-20 daha fazta gegici bélgesel yanal basing meydana gelir [18]. Bu durum, vibrasyon derinligi boyunca betonun bir svi gibi davranmasina yol agar. Bu tiit yéntemlerle sikigtirilan beton tabakasimin kabhi en20 az 30 cm ve en fazla 70 em olmahdir, Vibrator beton iginde 3 sn —15 sn tutulmaktadir, Stkistirma iglemi igerisinde vibrator birbirinden uzak noktalarda uzun, stire ile tutulmak yerine yakin noktalarda kisa stire ile tutulmalidir [19]. Giindimtizde ig vibrasyonlar yaygin olarak kullamldigindan, ekstradan gelen fala basinea kargi koyabilecek gekilde kalyp tasarim: yapilmaktadir [16]. Tekrar vibrasyonlar ve dis vibrasyonlar bazi yapi tipleri igin uygulanmaktadir, Bu yOntemler normal ig vibrasyonlara gre kahp tizerinde daha biiytk etkiler olusturmaktadir, Dolaytsiyla buralarda kullamlacak kaliplar da dzel tasarlanmaktadir, Kalip digina monte edilerek yapilan ibratérler kal vibratérleri olarak da adlandinlabilir. Kalp vibratérleri en bilyitk tane gapt fazla olan betonlarda ve donati alanmin biiyiik oldugu hallerde sikiytrma yapilacaksa kalp vibratértt kullanitmasi yararhdir [20]. Sekil 3.2°de girildiigi gibi vibratérin kahp digma monte edilmesiyle uygulanir, Bu vibratérlerin degisik tiplerde olan vardir. Bunlar harmonik hareketi olusturan diner ve pistonlu tipte olanlaridir [19]. Caligma sistemi ise: kalibs sarsarak, kalip da kendisini bu sarsintiya (vibrasyonu) betona aktari. Yani kahbin kendisi titregime maruz birakihr ve bu titresimi betona ileterek betonu sikistinr. Dig vibrasyonun frekans1 ve genligi kaltbr pargalamayacak ve dagitmayacak yekilde ayarlanmaktadir, Ayn) zamanda da betonun kalip igerisinde — sikismasim saglamaktadir [13]. Beton yiizeyinde yapilacak sikistirmalarda kullanilacak yiizey vibratdrleri: bayiak genlikli ve dagik frekansl olmalidir, Sikistirma islemi sirasinda vibrator, arkasinda biraktigi beton yiizeyi homojen ve nemli gortiniiste olacak dizeyde yavag hareket citirilmektedir. Yazey vibrat6rii ile stkistirma tabaka kalihgi 20 cm den fazla olmamalidir. Sisleme ve tokmaklama, vibratér kullaniimasinin miimkiin ve'veya uygan olmadgi durumlarda uygulanabilir, Tokmaklama, beton yiiksekliginin az, beton yilzeyinin genis oldugu ve su orant yaksek beton karigim: kullanikdig: hallerde uygulanabilir, Tokmakla, sikistirma yapilacak yiizey, déiz veya rgara seklinde olabilir, Tokmaklar21 olabildigince agir olmalidir. Sigleme ve tokmaklama uygulanacak (kat kivamli) S$ cm olmaktadir. CSkmesi az betonlarin betonlarin gékme degerleri 2,5 cm sikistitabilmesi igin tabaka kalimligint LS em dea fazia olmamast gerekmektedir, Tokmaklama, beton serbest yiizeyi diizgiin ve parlak bir gériiniiy almeaya kadar siirdiiriliir, Sislenerek sikistiritdiginda, beton igindeki hava kabarciklan giderilip, beton sikt bir yap! kazanincaya kadar devam ettirilmelidir [20], Sekil 3-2, Kaltp disina monte edilen dig vibrasyon uygulamast 3.1.4. Beton sicakhgr Beton yanal basincr tizerine beton ig sicakhginin nemli bir faktér oldugu bilinmektedir (21). Ctinkil betonun diisitk stcakliklarda sertleymesi daha uzun zaman alir ve dolayrsiyla betonun az bir béliiméi, kendini tagimaya yetcbilecck kadar kattlagmadan nce daha fazla derinlikte beton yerlestirilebilir. Soguk havalarda veya ugucu kil vb, katkilar kullanilarak beton yerlestirilecekse, kahp tasarlanirken bu etkiler dikkate alinmaktadur [22].22 3.1.5. Beton derinligi (yiksekligi) Kahp yiksekligi fazla olan perde, duvar ve kolonlara beton dékimii sirasinda, cogu zaman beton karisim suyunun yizeye giktgi goriliir, Beton karisim suyunun ylizeye gikmasin: Onlemek igin beton dokme hizint yavaslatmak, ince malzeme miktar fazla Ancak betonun olan daha kuru kivamda beton dékmek gibi énlemler alinabili tasarlanan diger ézclliklerine ctki yapabilecck deBisikliklcri planlarken dikkatli olunmasi gerekir, Ozellikle yiksek perde duvar kalplarina beton dokiiliirken, kalip ‘ist seviyesinin yaklagik 25-30 cm altinda dokiim islemi durdurularak doklen betonun katilasmasi igin yaklasik 1 sante kadar beklenilebilir, Son tabaka olan 25- 30°lik bu tabaka igin daha kati Kivamda bir karigum hazirlayarak d0klebilit [13]. ‘Yapilan arastirmalarda, beton yanal basinem hesapanmasinda kullanilan modellerde, ACI 347-78, CIRIA Report 108 ve DIN 18218°e gore beton yanal basinein beton yilksekliginin beton yanal basineina etkisinin oldugu anlagilmaktadur Diisey kalip yiizeylerine gelen taze beton yanal basincinin hesaplanmasinda farkly sonuglar ortaya gikmaktadir. Bu farkliliklar gerek yaptlan deneysel calismalarda, gerekse gesitli yonetmeliklerde Gngorblen ampirik bagintilarda, ikinei dereceden énem arz eden faktérlerin kismen dikkate alinmamasindan kaynaklanmaktachr [23]. Cesitli zamanlarda yapilan dlgtimlerde diger bazi degiskenlerin de yanal basmg iizerinde etkili oldugu gosterilmistir. Bunlar betonun kivamin, donatinm yerlestirme sekli ve miktari, gevre sicakigi, bosluk suyu basinci, maksimum agrega boyutu, yetlestirme ySntemi gimento tipi ve yerlestirme derinligi, kalibin en kesit dledist, kahbin yizey dizginligd ve gecirimliligi olarak bilinmektedir. Ancak genel beton uygulamalarmda bu degiskenleri etkileme diizeyleri kiigiktiir ve dolayisiyla ihmal edilebilir, Ugucu kal ve diger puzolanlarn dasik ortam gevre sicakliklarinda gimento ile yer degistirmesinde veya priz geciktirici katkilarin kullamlmasinda yanal basinglar iizerinde gézden kagirilmamasi gereken Gnemli etkiler oluyur, Benzer23 sekilde, bulundurulmalidi (13). iper akiskanlastirict katkilann ve priz geciktiricilerin etkileri gz tiniine 3.2, Beton Yanal Basin¢larin Hesaplama Teknikleri Taze betonun kalip yizeyine yapmig oldugu yanal basingin hesapkanmasinda farkli yaklagimlar gértilmektedir. Bunlarin en yaygin olarak kullanilanlanr ACI 347-78, CIRIA Report 108, DIN 18218, Gardner J, Department of Main Roads, Ertingshausen, Specth, Fransiz ve Belgika kayar Kalip dreticileri, tarafindan Snerilen hesap yontemleridir. 3.201. 47-78'e gore heton yanal basinet Taze beton basinglarmin hesabinda betonlama hizi ve taze beton sicakhgi g6z Gniine alinmaktadir, ACI Comitte kahbin, betonun tim hidrostatik yanal basincina g6re tasarlanmasint tavsiye etmektedir. P= wh B.D) P= yanal basing.....kefim? ke/m* w= taze beton birim agirhg. h = plastik kivamdaki betonun de: Hizli bir sekilde yerlestirilen betonlarda, éme iBidir [22] kolonlarda, h ytiksckligi olarak kalibin toplam yiiksek 3.2.1.L.Betonarme perde duvar kaliplart iizerine gelen beton yanal basine: ACI 347-78, betonarme perde duvar kaliplari dizerine gelen yanal basmer hesaplanmasinda; beton igerisinde herhangi bir katki olmayan gimento ile Gretilmis ve maksimum g&kmesi 10-15 em olan, 2400 kg/m’ birin agirlgina sahip betonu esas almaktadir, Kalibin, ytizeyine gelen beton yanal basincina gére dizaym igin:8k ace 0,073 += ——__ betonlama déktim hizt R=? m/h G2) P+iTs 11,78 AOR b T+i78 T+178 0.073 + betonlama dokiim hizi R=2-3 m/h G3) P,,= Maksimum yanal basing, R = Beton dkiim hizi, (nv/h) T = Taze beton sicakligi (°C) 3.2 ve 3.3°de verilen bu denklemlerle hesaplanan yanal basing degierleri 0,24xh"dan biyak olamaz. Eger doldurma hr: 3,05 mh dan bayak ise maksimum basing=0,24xh olur Gizelge 3-1. ACI 347 gore, beton dokiim hizi ve sicakligina gore beton yanal basing degerleri. Reon Belirtilmig steak liklar igin maksimum yanal basing (kef/em’)* buat (wh) [CT Tee | ec [2c [arc Larc | 3c 0.25 | 210.6 0,50 421,1 345.4 292.8 254.0 | 234.4 | 200.9 0.75 S181 | 439.1 [3810 | 3365 [3013 1,00 690.7 | 585.4 | 508.0 | 448,7 | 4017 125 863.4 | 731.8 | 635.0 | 560.8 | 5022 1.30 1036,0 | 878.1 [ 762.0 [673.0 | 602.6 1,75 1208,7 | 1024.5 | 889.0 | 785.1 [ 703.0 2,00 1381.4 | 11708 | 1015.9 | 897.3 [8034 3 2,25 1675.8 | 1447.1 | 1278.9 [1149.9 [1048.0 818.3 2.50 1729.6 | 1492.6 | 1318.4 [1184.8 [1079.2[ 909.2 2.75 [21360 | 1783.3 [1538.2 [1357.4 [1219.7 [1110.5 | 1000.1 3.00 | 2201.5 | 1837.1 [ 1583.7 [1397.4 [1254.6 [1141.7] 1091.0 * Cokme miktan 10 em, birlm agirhga 2400kg/em olan betonlar igin gegerlidir28 Cizelge 3-2. Duvar kaliplan. igin, beton yerlestirme hizi, maksimum basing ve beton sicakhigt arasindaki iliski [22] 2500,0 ae a 1 — 2000.0 Leper 180 = [ietete ts | |s200 § 12000 5 a 3 230.0 § co tt 2 5000 |_| s oo 4 | Pe O p oO p oO c. PPLE PALS Pah PF — Sicakhik Beton yerlestieme hizi (min) see) 3.3 verilen denklemler 2400 kgfim’ birim agerhgi igin verilmisti, Ancak 2400 kefim™ten daha agir veya hafif beton kullanildiginda daha az veya daha ¢ok basing hesaplanacaktir. Bunu diizelimek igin ACI tarafindan bir diizeltme katsaytsi verilmistir. D Py = ||P. 34 Fa a G4) Pya= Diizeltilmis basing, (kgf?) D’ = Beton birim agirhgs, (kgéim*) Py. = 2400 kgm? gore hesaplanmis maksimum beton basinct 3.2.2. Ciria Report 108°¢ gére beton yanal basincr Bu rapora gére kahplarda maksimum beton yanal basmeinin hesaplanmasinda: Prax anf V,+C,.kfh—C, IV, @3) formiiliniin kullamm énerilmektedir [5]. Formiilde ; Pyae=beton yanal basine!, KN!26 C= 1,0 perde kaplaninda = 1,5 kolon kaliplarinda C:=0,3-0,6 cimento vinsi ve katki maddelerine bagh katsayrst (Cizelge 2), e= kN/m? olarak beton birim hacim agirhi1, h=kalip yisksekligi(betonlama yiiksekliga), (m) one steakhk katsayrst, G6) Vp =beton dikiim kizi [m/h}, ‘T = taze beton sicakhigs [°C]. olarak verilmektedir [24] Gizelge 3-3.Cimento einsi ve katki maddelerine baghi C> katsaytlar Betonlarda Kullanilan gimentolar igin C; Katsayilart PC. EPG veya SDC birlikte katkilar 03 PC. EPG veya SDC birlikte katilar ,priz geciktiriciler 03 CO.KG, PZGIB, Trash, Ugueu killa Gimentolart 0.45 KZC/A,KZC/B,Yaiksek aliminyumlu Gimentolar 06 PG : Portlant Cimentosu, (TS 19) EY :Erken Dayamimli Yuksek Cimento, (TS 3646) SDG: Sillfata Dayamkli Cimento, (TS 10157) CE : Ciruf Gimentosu, (TS 20) KG : Katkih Cimento, (TS 10156) P2C/B : Puzolanik Cimento, (TS 12144) KZG/A .K2G/B :Kompoze Cimentolar, (TS 12142)27 Cizelge 3-4. Ciria Report 108'e gore 5°C igin beton yanal basinet degerleri, KN/ Betonun Beton dokulen kalibin yuksakligi (m) yokselme huzi(mvny| 2,0 3.0 4,0 60 10,0 05 | s267 | aver | 4202 | 4a72 | 5805 3,0 | 37.80 | 43.52 | 47,91 | 5487 | 65,41 75 | 41.80 [47.79 [52,39 [59,66 [70.28 2,0 | 44.51 | 61,92 | 5614 [63,50 [74,39 30 | 48.71 | 87,11 | 62.04 [ 70,09 [81,26 5,0 | 5000 | 65,73 | 72,00 [| 8045 | 92,10 10.0 | 50.00 [ 75.00 | 88.63 | 99.15 | 111,99 Gizelge 3-5. Ciria Report 108"e gore $°C deki beton yanal basing grafigi 05 15 2030 Botonun yiksoime na (m) ‘Batonu yapmg olduga yanal basi 2,0 30 a 40 EG 100 1.0, C=0.3 ve $°C degerleri esas ahnarak, 3.5 nolu formil ile hesaplanan verileri gistermektedir. (Cizelge 3.4 Cizelge 3.5) Gizelge 3-6. Ciria Report 108" gore 10°C igin beton yanal basine1 degerleri, kN/m" Betonun Beton dokulen kalibin yuksekligi (m) yukselme hain) 29 | 30 | 40 | 60 10.0 O8 28.01 | 31,67 | 34,59 | 39.31 | 46,57 To [sav [a7 | 4082 | 4571 | 5313 15 37.94 42,33, 45,57 50,61 58,16 20 | 41.07 | 4617 | 49.55 | 64.73 | 62,30 30 | 46.60 | 52.50 | 56,19 | 6163 | 6949 50 | 50.00 | 62,15 | 6656 | 7250 | 80,72 10,0 55,00 75,00 84,78 92,25 101,2928 Gizelge 3-7. Ciria Report 108'e gore 10°C deki beton yanal basing grafigi basing kin? | q E i os 19 «418 «20 30 «650 ©6wO atanun yokesime hizi (rv) [== 20 30 a0 10 CHL, 0.3 ve 10°C degerleri esas alinarak, 3.5 nolu formiil ile hesaplanan verileri géstermektedir. (Cizelge 3.6 Cizelge 3.7) Gizelge 3-8, Ciria Report 108'e gore 15°C i¢in beton yanal basinct degerleri Betonun Beton dokiilen kalibin yuksekligi (m) yokseime hain) 20 | 30 | 40 | 60 10.0 05 | 2801 | 3167 | 3459 | 3031 | 4657 70 [33.77 _[ 37.73 [4082 [4571 | 53,13 15__| 37.94 | 42.93 | 45.57 [50.61 | 58,16 20 | 4107 [46.17 | 4955 [54,73 | 62,30 3.0 | 46,60 [62.50 | 56.19 | 61.63 | 6949 5.0 | 80,00 [ 62.15 | 6656 | 72.50 | 8072 400 | 5500 | 75,00 | 8478 [ 92,25 | 101,2529 elge 3-9, Ciria Report 108’e gore 15°C deki beton yanal basing grafigi 3 115 2. 15 2* ss 2 6 Belonun yGkselme hie: (m'h) C10, C. 0.3 ve 15°C degerleri esas alinarak, 3.5 nolu formiil ile hesaplanan verileri giistermektedir. (Cizelge 3.8 Cizelge 3.9) 3.2.3. DIN 18218’e gire beton yanal basinct Taze beton yanal basin¢larinin hesabinda beton siiflan, betonlama hizi, beton birim ‘igi, priz siiresi, vibrasyon durumu gz dniine alindiginda, taze beton basinglarinm kalrp yiiksekligi boyunca daishm: Sekil 3-3*de gOrilen diyagramda verilmistir. Hs. Ho,Svo Plo Sekil 3-3.DIN 18218'g6re taze beton yanal basing dag mi P,= maksimum basing degeri ve h, hidrostatik basing yiiksekligi beton sinaflarina ve Vp betonlama hizina bash olarak Sekil -I'deki diyagramdan almabilir. Diyagramda verilen sartardan birinin veya birkagimn degismesi durumunda P, ve h, degerleriCizelge 3-10, Cizelge 3-11 ve Cizelge 3-12'den aliman katsayilar yarcimiyla diizeltilebilir [17] Cizelge 3-10. Priz gecikme katsay Saat olaruk priz gecikme stiresi Beton simifi Kl K2 K3 K1=5 Vst21; Kuru beton G7) K2=10Vs+19; Plastik beton 38) G9) K3=17 Vitl9; Akict beton, Cizelge 3-11. DIN 18218'e gore maksimum taze beton basinglart Tao 1.66 0.82 0.99 61.0 69.0 TIT 3,08 85.13.40 20 LO. 45 50. hs {m] temp [°C] hr [my YVb__[m/h]31 Cizelge 3-12. Beton Birim hacim agurhiklarina gore dizeltme faktérleri kN a 4 10 0.40 0.96 2 O48 1.00 4 0.56 1.04 16 0.64 112 18 0.72 30 1.20 20 0.80 35 1.40 22 0.88 40 1,60) Formill 3.7 , 3.8 ve 3.9 kullamilarak, beton priz siiresi 5 saat, aiurligi 25 kNém? taze beton sicakl yanal basing degerleri Gizelge 3-13'de gorilmektedir taze beton birim hacim +15 °C ve ig vibrasyonlarla sikistirma igin Cizelge 3-13. Beton déktim Inzina ve ¢egitli beton smiflanna gére yanal basing no 25K ve yak. intema ats co] — sir bats - a ee = y a> Boos sper — oo = ¢ ae aa aaa Betonlama tae. (V9: mh)32 3.2.4. Gardner J.’ye gore beton yanal basinet Gardner ayrinult deneysel galismalarin sonucunda taze beton yanal basinemin hesaplanmasina yénelik formiiller ortaya koymustur. Gardner’in formilii; hs!,0 m, dS 1000mm, vibrasyonun giicdi 1-25 HP, vibrasyon siiresi 0-5 dak, betomun sicakligi T= 8-29°C,, 28 glinlUk silindir basing dayanim1 286-371 kgf'cm’, ckme 50- 220 mm, beton dékiim hizi R= 1,52-3,66 msa, katki maddesi stiper akiskanlastirict, deney sartlar altinda gecerlidir [25] Gardner formiilii (1980, 1984,1986) 3000HP d 400.R"°{ 100 oe : d 40° 18+7 | 100—f -75 ———.,(Kpa) (3.10) Poop = 244, 10 Prax $24.4 (Kpa) Pmax: Maksimum yanal basing, Kpa ho: Maksimum yanal basinein olusturdugu yiikseklik, m Kahbin yidksektigi, m hy: Vibratorin batma derinligi, m R: Beton dikme hizt, misa P: Beton sicakhiia, °C B: Ugucu ktil veya curuf miktan (yiizde olarak agirhkea) A: G6kme miktart,mm Kalp tasarim: igin Gardner formiilti (1986): Phy = 2th he Scapa 40° 1847 400.8" [100 100—f Normal betonlar igin yaklasik yanal taze beton basiner; formal 3.10 yerine konulmasiyla agagedaki formal elde edi33. Hj= Im, d=300mm , T=15°C ,B=0, A=75 mmig Pra= 39+ 12.12 R™ (Kpa) Bib Cizelge 3-14. Gardner formiline gére hesaplanmis maksimum beton_ yanal basinglan R (misaat) 1 2 3 4 5 6 Pook (Kpa) sl 36 60 63 66 69 Burada; are? hy=hesaplanmasinda Rodin kullanmig oldugu amprik forméllerdir A=1,63 n=0,33 Prax Sekil 3-4, Gardner'in 1979.da deneysel galisma sonuglart Kalip tasarmi igin yanal basing egrisi hidrostatik basingta oldugu gibi kabul edilebilir, Bu basing kalip Ust noktasinda sifir deger alirken, daha sonta bir limit degerine ulasir ve kalip tabanina kadar sabit kalir ($ekil 3.4). Yanal basing, betonun yodunlugu, gékme miktar, ugucu kiil, katkilar, déktim hiza, vibrasyon ve beton 181 arttikea arta.34 Ee nln o 8 kL HANG 3 itibaren bandan Tbanadan itibaren yiikseklikler Tr. YANAL JAZ BETONUN BASTN $ekil 3-5. Gardner'm 1979'da deneysel olarak Glgiilen taze beton yanal basing degerleri Perde duvar kahplarinn tasarimmda giivenli ve ekonomik olabilmek igin. yeteri derecede hassas konservatif yaklasimlarin sinirlarim iyi belirlemek gerekmektedir [26]. Gitniimiizde kalplara etki eden beton yanal basinglarm konservatif igin yaklasimla hesaplandigt gordlmektedir [27],35 3.2.5. Department Of Main Roads gre beton yanal basinct Beton yanal basing igin, Avusturya “Department Of Main Roads" tarafindan DMR diyagram olarak isimlendirilen bir diyagram Gnerilmistir ($ekil 3-6), Bu diyagramdan beton tst ylizeyinden itibaren h derinliginde olusan maksimum taze beton basinet Pb», betonlama hizina bagh olarak segilebilmektedir. Beton dékiimi takip eden ilk iki saatte 24 KN/m' birim agarlikli betonda betonlama hizinin y= 0.9 mih degeri igin 1,75 m derinlige kadar hidrostatik basing almaktadir. Bu noktadan itibaren 3 mh betontama hizina ve 5,80 m beton derinligine kadar p,=0,42.h'lik azaltilmig basing degeri esas alinmaktadir. Bu sim degerlerin tisttindeki taze beton basinglan Sekil 3.6'de gésterildigi gibi dikdérigen bir diyagram olarak sekillenmektedir. Beton birim hacim agirhgimn 24 kN/m* farkl olmast durmmunda 7/24 oranda ve ig vibrasyon uygulanmas: durumunda %10 bir artirim gerckmektedir [17] Beton yanal Basinci (kN/m*) a1 2% e600 Betonlama Hizi (mth) Sckil 3-6. DMR diyagrami36 ai viiksekli ax Pb Sekil 3-7. Yikksek Betonlama hizlan i¢in (Vb>3 m/h) DMR tarafindan dnerilen taze beton basing dagilimt 3.2.6. Ertingshause gore beton yanal basiner Ertingshausen’in Gnerisine gore taze beton basmnglarmda esas parametre betonlama hizudir, Taze beton basinglan Vb [nvh] betonlama hizinin 4 m/h den biiytk veya kligik olusuna gore ampirik iki formdl ile verilmistir. Vi24 mh igin P, =30.f¥, [kNim"] (3.12) Vic 4h igin B, =30./% [kNim*] (3.13) 24 kNim* olarak kabul Formiil 3.12 ve 3.13*de yy beton birim hacim agar edilmistir. Yakseklik boyunca taze beton basinglarinin dagilim: Sekil 3.8*de aGriildigi gibidir. Bu sonuglar kat kivamdaki betonlar igin uygun sonuglar vermekte olup plastik kivamdaki betonlar igin ise sonuglar diigiik kalmaktadhr [17]37 Sekil 3-8. Ertingshausen’e gére taze beton yanal basinglan dagilam 3.2.7, Speet’e géire beton yanal bast Spect’in dnerisine gére katt ve plastik betonlar igin maksimum taze beton yanal basinet Py betonlama hizini [rh] bagh olarak ; Max Py=7,5 vo + 21 [kNim’] G14) Baglantist ile ifade edilmistir. igerdigi sabit terimden dolay: disk betonlama hizlarinda bir minimum taze beton basing degeri g6z ntine alinabilmektedir [16]. 3.2.8. Franswz ve belcika kayar kaly saatcilarina gore beton yanal basinei Fransiz ve Belgika kayar kalip ingaatgilarina gére beton yanal basinel, kayar kalip basinct dagilim1 0,67 x h ($0.80 m) yllkseklige kadar hidrostatik basing yeklinde, bu noktadan itibaren alt ugta sifira inen lineer iki dogru gibi alinabilmektedir. [17] (Sekil 3.7).38 max Pb Sekil 3-9, Fransiz ve Belgika kayar kalip ingaatgilarn dnerdigi kahiplarda taze beton basing dagilim: Aytica yamaglardaki yumusak zeminleri tutmak igin bentonit kullanilir, Bentonit kullanilarak yapilan diyagram, duvarlara etki eden yatay basinglar, kaliplara etki eden yatay basm¢lar hesaplama ydntemiyle belirlenmistir. kritik derinliginin etki eden en dnemli unsur betonun sivi gibi basing yaparak yanal basincr artirmasidur[ 11] 20 m'ye kadar derinlikte olan duvarlar kritik derinlik kabul edilebilir, Taze beton yanal basine1 dagshminin, ikili liner gekilde ve kritik derinliginde duvar derinliginin 1/3 d olarak alinmasi dnerilmektedir [28]39 4. TASARIM TEKNIKLERI Kaliplar, tizerine gelen betonun olusturdugu basinca karst dayanmalidir.Bu yizden kalp gekilleri tasarlanirken mithendislik ilkelerine 6zen gésterilir, Kalip elemaniarin boyutlar ve agikbklarinn segimi, varsaymlarla ya da fikir ydiritmeler ile yaprldhiy iaktirde, beklenilen sonuglar elde edilmeyebilir. Yetersiz boyutsal diizentemeler, sekillerin bayarisizhgr ile sonuglaniken: asin boyutlandirmalar ise yiksek derece maliyete neden olabilit. Uygun bir bigimde kaliplan olusturmak igin bazi kesin ve temel bilgilere ihtiyacrmez, vardi. Kahp elemanian igin kullaniimig malzemelerin fiziki ézelliklerinin bilinmesinin yan stra; kalip elamanlarin dzerindeki, dinamik ve statik etkilerin bilinmesi gerekir. 4.1. Kahpta Kullanilan, Absap — ingaat- — Malzemesinin Emniyet Gerilmelerinin Hesaplanmast Egilmeye ve makaslamaya galisan_kirig adimi verdigimiz tasryi1 elemanlar, ahsap ingaatta, yapilma sekillerine ye mesnet tiplerine gore gok ¢esitlidirler bunlardan bazitan ; a Basit kirig be Kamali kirig © Civili kirisler a Kafes kirigler Yukarida sayilan kirisler, pratikte en gok kullanilan kiris sekilleridir. Betonarme perde kaliplarda kullanilan ahsap malzemeler daha cok basit kiriy hesaplanyla cOzillerek yapile, Basit kirisin g&zdmt nasil yapilacagi asagida anlatilmistir. 3.1. Basit Kiris ki mesnet Gzerinde serbestge oturan bu iki kiriglerde en kesit, tek pargal, en kesit sckilde dikdérigen veya daire tarzindadr. Daire en kesitler, daha ziyade,40 gegici bir stire kullanilacak clemanlar igin uygulanir, Daimi yapilarda, daha gok dikdértgen kesit kullanilir. Dikddrigen kesitli ahsap basit kirislerin ekonomik olmast igin kesitin B genisligi ile Hi yiiksekligi — arasinda a5 oraninin, sschim sarki w é bakimindan da 4 = oransnan bulunmast gerekir Basit kirislerin hesabinda takip edilecek sita séyledir: Kiriste max M, ve max Q statik tesirleri ve bi ) te oi atalet_ momenti, mukavement moment, F=b.h alan hesaplanir, Sonra da tabkikler yapilir = ma 5m egilme gerilmesi 4.) p= mara sath bk bl 6 12 (4.3) tahkikleri yapilr [29] Formal 4.1,4.2 ve 4.3 deki tahkikler agagidaki ighemler takip edilerek tekrarlantr4l klip ani biasinin ‘stkik wont ontrplapinagiklik wzunlugo(direklerin asap), oneal WW ireklein deste igin ealnp yar Etat Sekil 4-1, Duvar kalip sekli tamamlayieilardan araliklari ve agikhk uzunlugu Kalp tasarimi agagidaki gibi yapilmahdir. — Betonun steak, kaliba yerlestirme biz, kalibin yiiksekligi, betonun yogunlugu ve kivamivb. kullamarak betonun maksimum yanal basinem belirlenmesi. ~ Dikme araliklarin belirlenmesi (kontrplagin dayanim ve sehim hesabi yapilarak belirlenmesi). — Kusak aralsklarm belirlenmesi (dikmelerin dayanim ve sehim hesabi yapilarak). ~ Dikme ve kusak elamanlarm mukavemetin kontrol edilmesi ~ Kusaklarin tagiyamadig: dayanim basincina g6re ankraj_gubuklan (2) uzakliklan ve kalinliklarinin belirlenmes42 5. AUTOLISP KULLANILARAK BETONARME PERDE KALIPLARIN BILGISAYAR DESTEKLI PARAMETRIK TASARIML Literattir kapsaminda yapilan arastrmalar AutoCAD R14 tasarim_ sisteminde uygulanmistir. Gelistirilen bilgisayar program: ise AutoCAD R14 altnda gahsan AutoL ISP programlama dilinde yazilmistir, LISP, yapay zeka gahsmalarnda kullanilan bir programlama dilidir. List Processing ’in (liste isleme) kasaltilms ifadesidir. AutoLISP ise LISP Autocad ile kullantlabilecek ekilde uyarlanmey halidir. AutoLISP. sayesinde kullamctlarin AutoCAD’e yeni komutlar cklenmesi, kigisellestirilmesi ve ondan artan bir verim elde edilmesi mimkiindir, Tabi ki yeni komutlardan kastedilen, kullaniemin AutoLISP fonksiyonlarint kullanarak hazirladige program dosyalarim AutoCAD ortaminda gagirarak kullanilmasudr [3 1]. AuwCAD, iki ve Ug boyutlu tasario imkan vermesinin yaninda kullametlarin lasarim sistemine yeni Szellikler kazandilmasina imkan vermektedir, Bu Ozellikler SP dil ile yukanda bahsedilen program gercevesi ile mimkiin olur, Auto! tasarimeimin Ozel tasanm ihtiyaglanina cevap verebilecek programlar yazilabilirken, daha hizh ve kolay tasarma giden yolda sisteme yeni _zelliikler kazandirabilmektedir. AutoLISP fonksiyontardan meydana gelen bir programlama dilidir, Esnek, genisletebilen ve etkilesimli bir programlama gergevesine sahiptir, Program kullanan kisi, kendi tanmmlamis oldugu veya standart fonksiyonlardan segtigi fonksiyonlarla yapmak istedigi gergeklestirilir (32]. Segilen ve tammlanmug olan bu fonksiyonlar, degiskenlere deZer atamast ve bu degerlerin AutoLISP tarafindan dejerlendirilerek sonuglar elde edilmesi mantrgi ile galigir [31].43 Yapilan arashirma gerge aida belirtilmistir (33.34. mde AutoLISP programlama dilinin segilmesinin nedenteri oT AutoCAD gizim komutlarin: dogrudan kullanilmast¥¢ AutoCAD ile uyumlu bir arabirim olusturulmasi — Program deneme imkam kolayhige — Lisp tabanlt bir program olmasindan dolay1 esnek, fonksiyonel ve genisletilebilir bir dil olmasidir. SL. Programin Hazrlanmast AutoLISP programlama dili hazirlamrken ilk énce elde veriler nelerin oldugu ve bunlarin nasil yonlendirilecegi planlamr. iki ve dy boyutlu tasarim algoritmast asagida verilmistir (Sekil $.1). Tasarim Programinin Yiiklenmesi AutoLISP programlama dilinde yazilan AutoCAD gizim ortaminda caligtirilmasiyla igin dneelikle yUklenmesi gerekir, YUkleme islemi iki degisik sekilde yapilabilir. Birins AutoCAD ortaminda Command satirina asaguda gekilde program adi yazilie ve galistiracak gifre de “KA” ise, Command : (load “PERDE2D.LSP") , Seklinde program yiklenir. Program da agik kalan parantez ve hata yoksa, “Command” satirt bog olarak tekrar ekrana gelir, Bu asamadan sonra Command satirina Command: “KA” yazilarak “” tuguna basildiginda “PERDE2D” program: galigir.2D ve HOW SULANACAK STANDARTLARISHCTN RAUPICNU [oun tA Rae es nate ALIPICIN GERIKLI VERILERIN GIRILMESL osStaNbaie ich pri. cin GiRiL MA [Dan ia2iestANonR iN fezseokti veeicenivcitec ans ‘ACT Mie 7H STANDAET CIN (GenEKL VERIL EN GHRiL AES RA Mc GENEKLI VE FERDIE KALIP ITN VERILERIN 4 UNL 1 eal KONTROLL ova ah b 1 SEIN KONTROLA! alu =! yous’ E Le ‘AUTOCAD CRTAMINDA, sctaninit Sckil 5-1 Autolisp programimin 2D ve 3D boyutlu betonerme perdelerin kahp programin tasarlama algoritmasi45 AutoLISP programmin ikinei yikleme sekli ise “File” mentist alunda “Application” segeneginden gergeklestirilir. Bu AutoCAD R12 program: igin gegerli yikleme seklidir, AutoCAD R14 siiriimiinde bu segeneklere “Tools” meniisi! alundaki “Load Application” komutuyla ulagilir (Sekil 5.2). =a ot aia | hal ciceicalon) 2) Se ail tied st hay oleh 2) Sian 3 it Stal cll) vi viclsleinioi als | SI BIS] oloioL ale! Sekil 5-2. AuloCAD de Autolisp agilarak kullanilmast Segimler yapildiktan sonra ekrana .LSP uzantih dosya adlarm veren bir diyalog kutusu gikar. Bu diyatog kutusundan dosya adlan ve istenilen dosya isaretlenip “Load” butonu segilerek AutoLISP programlari gizim ortamina yiklenmig olur (Sekil 5.3). ‘AutoLISP. AD: Files to Load (C:\Progiare Filee\AutoCAD R14\perde2D ep C:\Program FilesAUtoCAD R14\peideaD hp Sekil 5-3. Hazirlanmiy LSP uzantil dosyalara_ulagilmast46 $3, Tasarim Programimin Kullanim Sekil 5.3°deki dosya yaklenmesi bittikten sonra program bilgisayara viiklenmis olur, Program) gagimak igin 2D boyutly giris gifresi “KA” yazilarak asagidaki dialog kutusu ortaya gikacaktir.(Sekil 3.4) Sekil 5-4, Cizdirilecek boyutlarin segilmesi Boyut segimi bittikten sonra Sckil 5.5°dcki gibi bir dialog kutusu ortaya gikar. Bu gizelgenin; © [lk asamasinda hangi beton yanal basing hesap yéntemi yaptirilacagi se¢i Bunlar; ACI 347-78, CIRIA Report 108 ve DIN 18218°dir. © tkinci agamada; kahp clamam dlgtileri hakkinda detay: bilgiler girilir. Bunlar; kahbi_ ytiksekligi, boyutunu, perde betonun kalinhgin, ytizey malzemesinin liflere dik ve‘veya paralel olusu, yiizey kaplanta malzemesinin kalinligi ve'veya yilksekligindeki degerler girili. + Uciinet asamada: dikme ve kusaklarda kullanilan ahsap malzemenin eni ve boyutu hakkinda bilgiler girilir * = ©Dérdiincii asamada ise kalip maliyeti hakkinda bilgiler girilir, Bunlar; yiizey kaplama birim fiyati, dikme ve kusaklarda kullanilan ahgap malzemenin birim fiyatt ve ankraj cubugunun birim fiyatlan girilir.(Sekil 5.5)a7 EEE HESAP YAPLACARSTANDARTLAR. CRIA Repiet 108 DIN 18216 ‘lr LE aah ELLE RONDA ERLE "tat e0vUTUAR KALI YURSERLIGI Ke fem) (2.0000, | lauren ANE ee Ea | PERDE EETOMUIURALALGN em) pms SRE MAL, EL — $$$ | (> UFLERE Bik (7 UFLERIE PAAALEL “ney wiz oN Me Fa LFAMIVENLES od To “AREY Was UNE. fe || arm e0vu ie at a {UPEY EAPLAMA MAL ZEMIN BR FAI. [SIRISLERDE KULLANILAN ALZEMENIN BIRIM FIYATI=._o"3} (eoono ALTA KULLANAN RAJ CUBUKLARIN 5 fron aan era Sckil 5-5. Betonarme perde kalhp dizaymi gerekli veriler Tamam butonuna basildiktan sonra Sekil 5.5’de gosterilen hesaplama yOntemlerini gdsteren diyalog kutulant gikacaktir, Bu diyalog kutularmm birincisi; Sckil 5.6°da gésterilen ACI 347-78 gOre beton standartidir, Bu standartta girilmest gerek degerler, beton diktim hizt ve sicakhigi olarak gérdilmektedir. Bununla ilgili drnek Ek | igerisindeki 6rnek 2’de verilmistir.48 ‘Sekil 5-6, ACI 347-78 gore beton yanal basing igin gerekli veriler -Yukarida bulunan diyalog kutusunun AutoLISP kodlart agajida verilmistir. dtateitaiaeed ACAZ47-78 degerleri tanamlaniyorseie defun asi_veri ( / del_id) (SETQ vb1 0.0) (setq t1 0.0) (setq del_id {lead_dialog "KALIPL.del")) (if (not (new_dialog "KALIP1" del_id)) (exity) (set_tile "rad3" rts vb1) (set_tile "nada" rtos t1) (action tile "rad3" "(setq vbl atof $value) ") (action tile “rad4" "(setq tL atef $value) ") (action tile “accept” “dene _dialeg") (action tile “cancel” (start_dialog) (unload_d@ialog dol_idy exit") (acihesap)49 ‘Yanal basing hesaplamast 3.2.1"daki konu bashginda gerekli bilgiler ts1ginda ACI 347-78 beton yanal basinein hesapkanmasindaki AutoLISP kodt asagida verilmistir.. Aci347-78 yanal basinc degeri hesaplatz (defun acihesap () iF (and (< vbl 2 (> vbl 0)) progn (seta pmax3 (+ 8 vbl 4) (setq pmax? t tl 17.8 3) (setq pmax] (+ 0.073 (/ pmax3 pmax2))) (setgq pmaxd (* pmaxl 10000)) ;7 burada 10000 kg/cm? kg/m2 donusturuldy (seta pmax (* pmaxd (/ d 100))) sazerine gelen yanal basing TF(and (>= vbl 2) (<= vb1 3)) progn (setq pmaxd (/ 11.78 (+ t1 17.8 4)) (setq pmax3 (4 vbl 2.49 )) (setq pmax? / pmax} (+ tl 17.8 4)) (setq pmaxl (+ 0.073 (+ pmaxd pmax2))) (setq pmaxS (* 10000 pmaxl))s; burada 10009 kg/om2 kg/m2 donusturuldy (setq pmax (+ pmaxS (/ 4 100))) ; burasi tzerine gelen yanal basing IF (> vbl 3) progn (setq pmax? (/ uz 1004) (setq pmax] (* 0.24 pmax2)) (setq pmax3 (* 10000 pmaxt)) Ji burada 10000 kg/cm? kg/m2 donusturuldy 537 (seta pmaxd (/ k 100)} q pmax (* pmax} (/ d 100)));0zerindeki beton yanal basi (princ "\n MAKSIMUM YANAL BASING... a (princ pmax) ;(terpri) (PROMPT " g/m") ikincisi ise CIRIA report 108 gére beton yanal basincidir. Bu kisim kendi igerinde iki béldime ayrilmistir.50 © Kullanilan formiildeki katsayslar; beton yogunluguduvar Katsayis! ve gimento gesidi olarak gériilmektedir. * Betonun dékiim hizi ve sicakhir olarak gériilmektedir. Bununla ilgili émek Ek L igerisindeki dmek 3°de verilmistir. FORMULDEK! KATSAYILAR- Lb *BETON OGUNLGU KN? a) C1 = DUVAR ICIN KATSAVI (1.0) YAZINIZ C2 =PORTLANT CIMENTOSU (0.3) YAZINIZ- DEGISKENPARANETRELER T =BETON YERLESTIAME SICAKLIGI *C [a.0000 Vb = BETONUN YERLESTIAME HIZI [m/h} [2.0000 BU DEBEALER CIRIA REPORT 108DEN ALINMISTIR TAMAM IPTAL Sekil 5-7. CIRIA report 108 gore beton yanal basincini etkileyen degerler Yukarida bulunan dilaog kutusunun AutoLISP kodk 1 asagida verilmistir. sr353 Cirla Report 108 tammlamyors +7: defun ciria_veri ( / del_id) (setq Ib 0.0) (setq c1 0.0) (setq c2 0.0) (setq tt 0.0) wh 0.0) del_id (load_dialog “KALTP2.dci")) (if (not (new dialog "KALTP2" del_id)) (exit)) ile “rad10" rtos Lb) radii" rtes cl) ile “radi2" rtos c2) ile “radl4" rtos tt) (set_tile "radi5" rtas vb) pil 10" “(setq Ib atof Svalue)") n_vil dll" "(setq cl atof $value)")(action_tile (action_tile (action_tile (action_tile laction_tile 31 "rad12" "(setq c2 atof $value) "} "radl4" "(setq tt atof $value) "} "rad15" "(setq vb atof $value) ") “accept” "(done_dialog)") "cancel" "(exit)") (start_dialog) (unlead_dialog del_id ‘Yanal basing hesaplamasi 3.2.2°daki konu bashginda gerekli bilgiler 1s1ginda Ciria Report 108’e gére yanal bastnem hesaplanmasindaki AutoLISP kodu asagida verilmistir, = ciria 108 gore yanal basinc degjeri hesapiati defun ciriahesap () (setq pmaxl (* (sqrt vb) cl)) (setq pmax2 (* (sqrt vb) cl)) (setq pmax3 (- (/ © 100) pmax2)} (setq pmax4 (expt pmax3 0.5) (setq ttl (setq tt (638 (+ ee 16))) (expt ttl 2>) (secq pmaxs (+ (* pmaxd tt2) ©2}) (setq pmaxé (+ pmax] pmax5)) (setq pmaxT (* pmaxé Iby) (setq pmaxé (* 101.9716 pmaxd)) (setq pmax (* pmex® (/ d 100))) iprinc “\n MAKSIMUM YANAL BASINC.. iprin pmax) ;(terpri} (PROMPT ". kg/m") Ugiineiisi: ise DIN 18218 gore beton yanal basincidir, Bu standart da ézellikle beton kivami oldukga Onemlidir. Bu kivama gore beton yanal basing degerlerinin hesaplanmast ign beton dktim hizi deg girilir. Bunlar; katt plastik ve akict beton kivam olmak tizere tige ayrihr.(Sekil 5.8). Bununla ilgili émek Ek 1 igerisindeki ormek 4’ de verilmistir.CMa ra rs) DIN 18218 KALIP DEGERLER! KATH BETON KivAMt Vo =] KA=SVb2 KN NE PLASTIK BETON KIVANI Ve fecoon A1=10VbeTSN A /-AKICI BETON KiVAM Vb= [eco0n AI=1VbrIB RNA Beton Bit agli 5kN MP Taze Beton sicako 15°C Pia Suresi5 cast TAMAM iPTAL Sekil 5-8, DIN 18218 gore beton yanal basiner igin gerekli degerlerin girilmesi Yanal basing hesaplamast 3.2.3°daki konu bashginda_gerekli bilgiler verilmistir. IM 18218 verileri tanamlaniyor= defen din ( / de1_ia) 0.0} (seta vb2 0.0} (seta vb3 0.0} (setq del_id load dialog "KALIP.del") (4£ (not (new_dialog "KALIP3" del_id)) (exity) (set_tile "rad20" rtos vbL) (set_tile "rad21" rtos vb2) (set_tile "rad22" rtos vb3) f (action tile “rad21" "(seta vb2 atef Svalue)") ion tile “rad20" "(setq vbl atof $value)" (action tile “rad22 “(seta vb3 atef $value)") ile “accept” "{done_dialog)" (action tile “cancel” "(exit)") og) (unload_dialeg dcol_idy faction (start_dia 3233 ‘Yanal basing hesaplamast 3.2.2’daki konu bashganda_gerekli bilgiler 1s1ginda DIN 18218"e gére vanal basincin hesaplanmasindaki AutoLISP kode asagida verilmistir. #DIN 16218 gdre yanal basing detjeri hesaplatzlayor== defun dinhesap (Gf (> wb1 0) (ery) (GE (> wb? 0) (ak?) (GE (> wb3 0) (aka) defun DEL (setq pmax? (+ (# vbl 5} 21)) (setq pmax] (* pmax? 101.9716)) (setq pmax ¢* pmaxl (/ d 100))) (prince “\n MAKSTMUM YANAL BASTNC. :*) (peine pmax) :(terpei) (PROMPT “. kg/m") defun DKz (seta pmax? (+ (* vb2 10) 199) (set pmaxl (* pmax? 101.3716) (seta pmax ( pmaxl (/ 4 100))) (prince “\n MAKSTMUM YANAL BASTNC (prince pmax) ;(terpri) (PROMPT “..kg/m™) defun DE3 (setq pmax? (+ (* vba 14) 183) (setq pmax] (* pmax2 101.9716)) x1 (f 4 100)3) (setq pmax (pr (prine "\n MARSTMUM YANAL BASTNC, :") (prince pmax) ;(terpri) (PROMPT. "..kg/m) Gerekli butin veriler girildikten sonra program gerekli verileri alarak gahsmaya baslamasi icin Command satrinda “BASLAMA NOKTASINI GIRINIZ ” diye bir ya g6zikeccktir. Bu yazidan sonra AutoCAD in ckramnda herhangi bir yere54 tuklayarak program galismaya baslayacaktrr, Galismast bitince kalibin kesitten gérlindsil, Gist gGrtintls, yan gérlintisiind ve metrajim hesaplayarak gizme islemini 5-9). bitirecektir($el a) Kesit gondinils b) Yan gértinils wera mic HAP LaA ERESTES (ort) isle on _YATAY ve OUSEY MIRISLER ny ANYRAS CUBUGU ICAP, a0 WESWEZDEN NERVEZE DIOUE ARALIGIOSEY 2a MESWEZO=N MERYEZE KUSAM ARALIGHYATIC) 1338 om MARSHAL BETON YANAL BASIC! WAKSLAUA GERINES! 388 lone SBM OEE et ©) fist goriiniig d) kahp hakkinda bilgiler $ekil 5-9 Kkalibin AutoCAD gizim sayfasinda goziken gekiller a,b,c ve d Programin Diizgiin Cahsmasi icin Hata Mesajlart Bir gok program hazirlanty islemi igerisinde program igerine birtakim kisitlayrce veriler yklerler. Bunlar programun daha etkin ve hatasiz galismast igindir