Besin Kimyası Laboratuvar

Deneyleri
LABORATUVAR KURALLARI

1) Laboratuvarda çalışılırken uzun beyaz önlük giyilmeli ve laboratuar boyunca önünün

ilikli tutulmalıdır.
2) Çalışmanın niteliğine göre gerektiğinde eldiven ve koruyucu gözlük kullanılmalıdır.
4) Laboratuvarda yemek, içmek ve gıda malzemeleri bulundurmayınız.
5) Çalışma esnasında saçlar uzun ise mutlaka toplanmalıdır.
6) Laboratuvarda çatlak ve kırık cam eşyalar kullanılmamalıdır.
7) Laboratuvarda çalışılırken ağız yoluyla sıvı çekilmemeli puar kullanılmalıdır.
8) Laboratuvarda bulunan hiç bir kimyasal madde koklanmamalı veya tadılmamalıdır.
9) Organik çözücüler ve asitler lavaboya dökülmemeli ayrı bir kap içerisinde toplanmalı.
10) Tüp içinde bulunan bir sıvı ısıtılacağı zaman tüp, üst kısımdan aşağıya doğru yavaş
yavaş ısıtılmalı ve tüp çok hafif şekilde devamlı sallanmalıdır. Tüpün ağzı kendinize
veya yanınızda çalışan kişiye doğru tutulmamalı ve asla üzerine eğilip yukarıdan
aşağıya doğru bakılmamalıdır. Yüze sıçrayabilir.
11) Benzen, eter ve karbon sülfür gibi çok uçucu maddeler kolay alev alabileceğinden çok
dikkatli çalışılmalıdır.
12) Sülfürik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, hidroflorik asit gibi asitlerle bromür, hidrojen
sülfür, hidrojen siyanür, klorür gibi zehirli gazlar içeren maddeler ile çeker ocakta
çalışılmalıdır.
13) Termometre kırıklarının cıvalı kısımları ya da cıva artıkları asla çöpe ya da lavaboya
atılmamalıdır.
14) Kimyasallar taşınırken iki el kullanılmalı, bir el kapaktan sıkıca tutarken, diğeri ile
şişenin altından kavranmalıdır. Desikatör taşınırken mutlaka kapak ve ana kısım
birlikte tutulmalıdır. Desikatör kapakları ara sıra vazelin ile yağlanmalıdır.
15) Asit, baz gibi aşındırıcı-yakıcı maddeler deriye damladığı veya sıçradığı hallerde derhal
bol miktarda su ile yıkanmalı, asit kalıntıları sodyum bikarbonat çözeltisi ile
giderilmelidir.
16) Laboratuvarda çalıştığınız alanı her zaman temiz tutunuz.
17) Laboratuar çalışmalarının bitiminde, kullanılan tezgahlar ve cam malzemeler
mutlaka temiz bırakılmalıdır.
18) Laboratuar ortamına numune/kimyasal madde dökülmesi durumunda temizlenmeli
ve gerekirse laboratuvar sorumlusuna haber verilmelidir.
 1. LABORATUVARDA KULLANILAN MALZEMELER
Deney tüpleri (Test tubes)

Uzun ince kenarlı camdan yapılmış silindir şeklinde kaplardır.

Gerekli hacme uygun dar ve geniş çaplı, uzun tipleri vardır.
Hacimleri 2-20 ml arasında değişir. Tüpler çıplak bek alevinde
ısıtılabilir. Isıtma sırasında tüpler tahtadan yapılmış tüp
maşası ile tutulmalıdır. Tüple yapılan ısıtma deneylerinde
tüpün ağzı deneyi yapan kişiye veya bir başkasına yönelik
olmamalıdır. Isıtma sırasın tüpün çatlamaması için hafifçe
sallanmalıdır.

Beher (Beaker)

Silindir şeklinde, içindeki sıvının kolayca aktarılmasını sağlamak için üst

kenarında oluklu çıkıntısı bulunan, altları düz cam veya plastik kaplardır.
Hacimleri 10 ml’den 5000 ml’ye kadar değişir. Adi cam veya ateşe
dayanıklı payreks camdan yapılırlar.

Erlen (Erlenmayer flask)

Erlen Nüçe erleni

Ağızları dar, konik cam kaplardır. Çeşitli hacimlerde olurlar. Fazlaca buharlaşması
istenmeyen çözeltilerin (solüsyonların) kaynatılmasında, titrasyonlarda ve genel amaçlarla
kullanılırlar.

Buhner hunisi ve Nüçe erleni ( Buchner funnel and Buchner flask)

Gözenekli porselen süzgeçlerdir. Süzgeç kağıdı delikli porselen yüzey üzerine yerleştirilir.
Islatılarak parmakla bastırılır. Buchner hunisi boyun kısmına takılan lastik bir tapa aracılığı
ile emzikli bir erlenin üzerine yerleştirilir. Emzikten su trompu yardımıyla vakum uygulanır.

Huniler (Funnels and Sintered Gass Funnels)

Dar boyunlu kaplara sıvıların aktarılmasında ve süzme (filtrasyon) işleminde kullanılırlar. İyi
bir süzme için en uygun huniler 580 açılı olanlardır. Hunilerin çapları değişiktir. Süzme
işleminde süzgeç kâğıtları kullanılır. Süzgeç (filtre) kâğıdı dörde katlanarak bir kare elde edilir,
sonra karenin serbest uçlarından çeyrek daire şeklinde kesilir. Süzgeç kâğıdı bir tarafa bir kat,
diğer tarafa üç kat olacak şekilde ayrılır ve huni içine yerleştirilir. İyi bir süzme yapmak için
süzgeç kâğıdı huninin kenarlarını aşmamalı, biraz aşağıda kalmalıdır; konan sıvı da hiçbir
zaman süzgeç kâğıdının seviyesini geçmemeli, hiç değilse birkaç mm aşağıda kalmalıdır.

Pileli süzgeç kâğıdı:

Basit süzme işlemlerinde
süzgeç kağıdının çabuk
tıkanmaması ve süzme
işlemini çabuklaştırmak için
hazırlanan kağıtlardır. Bunlar
pratik olarak aşağıda
gösterildiği biçimde
hazırlanırlanır.

Dibi yuvarlak reaksiyon

balonu Balon (Round buttom flask)

Alt kısmı geniş ve şişkin, üst kısmı ince bir boyun şeklinde cam
kaplardır. Altı düzveya yuvarlak olabilir. Çeşitli hacimlerde olabilirler.
Çözeltilerin hazırlanmasında, ısıtılmaları gerektiğinde bir amyant
üzerine konularak ya da mantolu ısıtıcıda çeşitli amaçlar için
kullanılabilirler.

Ayırma hunisi (Separation funnel)

Birbiri içinde karışmayan sıvıların ayrı ayrı elde edilmesinde kullanılan gövdesi geniş camdan
yapılmış araçlardır. Alt kısmında musluk vardır. Önce yoğunluğu fazla olan sıvı alt musluktan
alınır
Baget, cam çubuk (Stirring rod)
Uçları yuvarlaklaştırılmış çeşitli çaplarda yapılan çubuklardır. Karıştırma
işlemlerinde, bir kaptan diğerine çözeltiyi sıçratmadan aktarmada ve
çökeltilerin yıkanmasında kullanılırlar.

Kroze (Crucible)

Çeşitli maddelerin fırında veya bek alevinde yakılarak kül

edilmesinde kullanılan porselenden yapılmış kapaklı ya da kapaksız
kaplardır.

Kapsüller ( Pocelain Evaporating Dish)

Çeşitli büyüklükte, ağızları daha geniş, dip kısımları dar, cam veya
porselenden yapılmış kaplardır. Daha çok sıvıların buharlaştırılması
katı veya sıvı maddelerin ısıtılması için kullanılan porselenden
yapılmış malzemelerdir. Demir, nikel, platinden yapılmış olanları da
vardır.

Reaktif Şişeleri (Reactive bottle)

Silindirik şekilli, dar boyunlu, renksiz veya koyu renkli camdan yapılmış, cam veya bakalit
kapaklı şişelerdir. Hazırlanan reaktiflerin saklanmasında kullanılırlar. Reaktiflerin büyük
çoğunluğu ışıktan etkilenip bozunduklarından ışık geçirmeyecek renkli şişelerde saklanmaları
gerekir.
Damlalıklı Şişeler ve damlatma pipeti ( Dropper bottle andDropper Pipet )

Renksiz veya koyu renkli camdan yapılmış şişelerdir. Genel olarak 50

ml’liktirler. Bazılarının kapakları olukludur; şişe eğildiği zaman içindeki
sıvının damla damla akmasını sağlar.

Saat Camı (Watch Glass)

Nem çekmeyen ve buhar baskıları yüksek olamayan katı maddelerin tartıldığı kaplardır.

Termometre (Thermometer)

Sıcaklık ölçümünde kullanılan araçlardır.

Piset (Wash Bottle)

Distile su kullanımı için gerekli kaplardır. Cam veya plastik olabilir; plastik
olanlar sıkmakla su verir. Az miktarda su eksikliklerini tamamlamada
kullanılırlar.

Port-tüp (Test Tube Rack)

Deney tüplerinin konulmasına yarayan tahta, metal veya plastikten

yapılmış araçlardır. Değişik ebatta olurlar.
Havanlar ( Mortars )

Porselen havan Agat havan Tunç havan Taş havan

Katı maddeleri küçültüp toz haline getirmeye yaradıkları gibi, katı bir maddeyi bir sıvı
içinde ezerek dağıtmaya ve böylece çözünmesini kolaylaştırmaya yararlar. Cilasız porselen,
cam, çelik gibi çeşitli maddelerden yapılırlar. Havanlar kullanıldıktan sonra hemen
yıkanmalıdır.

Maşalar (Crucible tongs andTest Tube Holder )

Isıtılacak bir kabı emniyetle tutmaya yararlar. Metal veya tahtadan yapılırlar.

Fırçalar (Test tube brush)

Tüp ve diğer cam malzemelerin mekanik temizliği için
kullanılan araçlardır.Bir çalışmada kullanılan cam
malzemeler hemen akan su altında yıkanmalı ve fırça ile
mekanik temizliği yapılmalıdır. Daha sonra özel
metotlarla malzemeler temizlenir.

Spatül (Spatula)

Az miktarda katı maddelerin bir kaptan başka bir kaba aktarılmasında ya da tartım işleri
sırasında kullanılan düz bir yüzeye sahip metalden yapılmış aparatlardır.
Metal ve Porselen kaşık ve pensetler

Toz veya küçük parçalar halindeki maddeleri almak için kullanılan metal veya porselenden
yapılmış araçlardır. Kimyasal madde içine sokulacak spatülün kuru ve çok temiz olması
gereklidir.

Amyant Tel (Wire gauze)

Isıtma deneyi yaparken cam malzemenin ısıdan etkilenmesini önlemek amacıyla kullanılırlar.

Kil üçgen (Clay triangle)

Isıtma deneyi yaparken cam ya da porselen malzemenin ısıdan etkilenmesini önlemek

amacıyla kullanılırlar.
Sac Ayağı(Tripod)

Isıtma deneylerinde ispirto lambası veya bek alevi üzerine konur, üzerine amyant tel
veya üçgen tel yerleştirilir, cam malzeme bunun üzerine konarak içindeki madde ısıtılır.

Bek ( Bunsen burner)

Bekler en basit ısıtma araçlarıdır. Açık alevin özellikle yanıcı sıvı bulunan ortamdaki tehlikesi
nedeniyle mümkün olduğu kadar az tercih edilir. Hava gazı, doğal gaz veya bütan gazı ile
çalışırlar. Duyarlı bir sıcaklık kontrolünün sağlanamayışı da bunların dez avantajıdır.

Isıtıcı mantolar (Heating mantle)

Balon vb. yuvarlak dipli reaksiyon kaplarının, ısıtılmasında kullanılırlar. İçi boş yarım küre
şeklindeki bu tür ısıtıcıların iç yüzeyi elektriğe yalıtkan fakat ısıyı çok iyi ileten özel bir örgü ile
kaplıdır. Isıtıcı mantoların yarıçapları ve boyutları ısıtılması istenen reaksiyon kabının
boyutlar ile tam uyumlu olmalıdır.
Statif ( Ring stand and Ring Clamp Test tube Clamp)

Kıskaç ve kıskaç tutucu: Deney balonlarının, soğutucuların, ya da diğer aparatların spora

tutturulması için metalden yapılmış aparatlardır.

Büret kıskacı: Büretin spora tutturulması için özel yapılmış bir çeşit kıskaçtır.

pH Metre ve elektrotları (pH-meter and electrodes)

Çözeltilerin pH’larını ölçmede kullanılan cihazlardır. Hidrojene hassas bir elektrodu

vardır; bu elektrot, çabuk kuruduğu için sürekli olarak su içinde tutulmalıdır.

pH kağıtları (pH paper)

Çözeltilerin pH’ sını yaklaşık olarak çabuk belirlenmesinde

kullanılan indikatör kağıtlarıdır.
Su Banyosu (Water bath , bainmarie)

Bazı analizlerde, hazırlanan deneyin belli bir süre, belli sıcaklıktaki suda inkübasyona
bırakıldığı aletlerdir. Tank içindeki suyun sıcaklığı 00 -1000 C arasında kontrol edilebilir.
Çalkantılı olanlarda cihaz, dakikada 0-200 arası salınım yapabilir.

Distile Su Cihazı (water destilating aparatus)

Distile su elde etmeye yarayan cihazdır. Çeşme suyu bir hortumla distile su cihazının
içine girer, resiztanslar ile ısınır ve buharlaşır, su buharı borulardan geçerken soğur ve
yoğunlaşır. Aletin ucundaki hortum aracılığı ile yoğunlaşan su dışarı alınır.

Deiyonize Su Cihazı (deionized water device )

Deiyonize su elde etmeye yarayan cihazdır. Uzun kolonları
vardır, bu kolonlar içine iyon değiştirici reçineler
konmuştur. Su kolonlardan geçerken içindeki iyonlar
reçineler tarafından tutulur. Sonuçta elde edilen su
iyonlarından arınmıştır.
Vorteks (Vortex mixer)

Deney tüpüne veya santrifüj tüpüne konan çözeltilerin tam olarak karıştırılmasında
kullanılan cihazdır.

Manyatik Karıştırıcı (Magnetic mixer and magnetic spinbars)

Hazırlanan bir çözeltide bulunan maddelerin iyice çözünmesi ve karışmasını sağlamak

için kullanılan aletlerdir. Sıcaklık ve devir sayısı ayarlanabilir. Çözeltinin içine, iyi karışmayı
sağlamak için bakla (stir bar) atılır ve manyetik karıştırıcının üzerine konur, alet çalıştırılır.
Cam Desikatör(Glass Desiccator)

Cam desikatör Cam vakum desikatörü

Laboratuvarda kurutulmuş veya kızdırılmış maddelerin tartılmadan önce soğutulmaları oda

sıcaklığına kadar gelmeleri desikatör denilen camdan yapılmış kaplarda yapılır. Nem çekici
olarak susuz CaCl2 derişik H2SO4 veya P2O5 kullanılır. Kapakları vazelin yağı ile yağlanır,
kapak yana doğru kaydırılarak açılır.
Etüv (Incubator)

Yıkanmış malzemelerin kurutulmasında, hazırlanan deneylerin belli bir süre belli bir
sıcaklıkta inkübasyona bırakılmasında, bakteriyolojide sterilizasyon işleminde kullanılan
cihazlardır. Üzerinde ısı ve zaman ayarı yapılabilecek düğmeler vardır.

Santrifüj (Centrifuge )

Bir sıvı-katı karışımındaki katı maddeleri sıvı kısımdan kabaca ayırmakta kullanılan cihazdır.
Maddelerin yoğunluklarına göre ayrımını sağlar. Santrifüje tüpleri yerleştirirken hepsinin eşit
ağırlıkta olmalarına ve alete tam karşılıklı yerleştirilmelerine dikkat etmek gerekir.
Teraziler (Balance )

Duyarlı teraziler: Gramın 1/1000 ını tartabilen terazilerdir.

Adi Teraziler: Gramın 1/10’unu doğrulukla tartabilen terazilerdir.
Sıvı Hacim Ölçümü ve Araçları (Serolocical pipette and volumetric pipette)
Pipetler, belli bir çözeltiden belirli hacım örnek almaya yarayan camdan yapılmış sıvı ölçüm
araçlarıdır.
Bullü pipetler ortalarında bul denilen bir şişkinlik bulunan, diğer uçları ince cam boru
olan aparatlardır. Bunlar ancak üzerinde yazılı olan hacımda çözelti almak için kullanılır. Bu
tür pipetlerde puvar takılan uçta hacmi kesin belirten bir çizgi vardır, sıvı bu işaretin biraz
üstüne kadar çekildikten sonra fazlası çizgiye kadar boşaltıldıktan sonra çözelti istenilen yere
aktarılır.
Serolojik pipetler ise bir ucu sivri ve üzerinde hacimleri gösteren bölmeler olup, bu
pipetlerle transfer edilecek çözelti miktarı ayarlanabilir.

Dereceli Pipetler Puar ve pipet Bullü ve Serolojik Pipetler

(Graduated Pipets) (Pipet and pipet filler) (Volumetric serological pipets)

Büretler (Burette)
Alt kısmında musluk bulunan dereceli pipetlerdir. Bunlar genellikle
titrasyon işleminde kullanılır. Bir tutucuya düşey olarak bağlanan
Büretin sağda bulunan musluğu sol el ile idare edilir. Sağ ile
erlendeki çözelti düzgün olarak çalkalanır. İç bükey olan sıvı
düzeyinin saptanmasında çözelti renkli ise üst, renksiz ise alt düzey
(menüsküs) göz önüne alınır. Çözelti büretten belirli hızla
(genellikle 5 ml/30 sn) akıtılır. Büret musluğu kapatıldıktan 30
saniye sonra okuma işlemi yapılmalıdır.
Piknometre (pycnometer)

Sıvıların yoğunluklarını ölçmede kullanılan cam malzemelerdir. Sıcaklığın yoğunluğun

ölçülmesi üzerinde etkisinin olması nedeniyle, ölçüm anında sıcaklığın tespiti için bazılarının
üzerinde termometre bulunur.

Dereceli Silindirler (Ölçü Silindirleri, Mezürler) ( Graduated Cylinder)

Silindir biçiminde, çeşitli çap ve boyda, hacim ölçen, üzerlerinde hacim göstergesi
çizgiler bulunan cam veya plastik kaplardır. Kapaklı veya kapaksız olabilirler. Bazılarında üst
tarafta içindeki sıvıyı boşaltmaya elverişli bir çıkıntı vardır.
Mezürler, büyük bir hassasiyetle çalışmayı gerektirmeyen ölçüm işlerinde kullanılırlar.
Balon Joje (Ölçü Balonları) (Volumetric flask)

Belli hacimde, alt kısımları yuvarlak ve şişkin, üst kısımları ince uzun boyunlu kapaklı
cam veya plastik kaplardır. Boyun kısmında bir kalibrasyon çizgisi bulunur; bu çizgiye kadar
aldıkları sıvı miktarı üzerlerinde yazılıdır. Çeşitli hacimlerde bulunurlar.
Hassas çözeltilerin hazırlanmasında, bir maddeyi belli bir oranda seyreltmek gibi işlemlerde
kullanılırlar.
Soğutucular(Condenser)
Soğutucuların görevi, gaz fazına geçen sıvıları tekrar soğutularak sıvı faza geçmelerini
sağlarlar. Bazen sıvı ortamda gerçekleştirilecek reaksiyonlarda çözücünün kaybolmaması için
geri destilasyon işlemlerinde kullanılır.
Kimyasal işlemlerin çoğu soğutucu kullanımını gerektirir. Bunlar arasında en önemlileri
"destilasyon", "geri destilasyon" ve "süblimleştirme" işlemleridir. Amaca göre yukarıda
gösterilenlerden soğutuculardan biri seçilir.

Bullü soğutucu Düz soğutucu Düz soğutucu Sipiralli soğutucu

4. KLASİK ANALİZ YÖNTEMLERİ
Analiz; esas olarak maddenin bileşimin, saflığını veya miktarını saptama işlemidir.
Bir maddenin hangi bileşenlerden ya da hangi elementlerden oluştuğunu tespit için yapılan
analizlere Kalitatif (nitel) analiz, Bir maddenin içerdiği bileşenlerden her birinden ne kadar
bulunduğunu belirlemek için yapılan analizlere Kantitatif (nicel) analiz denir. Kantitatif
analizler de uygulama biçimine göre değişik biçimlerde uygulanırlar.
Analiz yöntemleri klasik veya aletli yöntemler olarak sınıflandırılabilir. Klasik (Yaş) yöntemler
Gravimetrik ve Volümetrik analiz gibi yöntemleri içerir.

Klasik(Yaş) Yöntemler:

a.Gravimetrik analiz: Karışımlardaki maddeleri çeşitli reaktiflerle çöktürüp,ayırdıktan

sonra tartarak miktarlarını belirleme yöntemidir. Bu yöntemde çöktürme, süzme,
yıkama, kurutma ya da kül etme ve tartma gibi manüpülasyonlar yapıldığından zaman
alıcıdır.

b.Volumetrik analiz: Temeli hacım ölçümlerine dayanan bir analiz yöntemidir. Burada
analiz edilecek çözelti bir erlene alınarak, derişimi belli bir çözelti ile reaksiyona
sokularak sarf edilen reaktif hacminden yararlanılarak örnek çözeltideki madde miktarı
saptanır. Volümetrik analiz yöntemleri doğru ve çabuk reaksiyon verdiklerinden çoğu
zaman tercih edilirler.

REFERANS: Yrd.Doç.Dr. Mustafa Kozcaz