Rozdział I

1. 1. Przyczyny i przebieg wielkich odkryć geograficznych

1. Przyczyny wielkich podróży odkrywczych
a. poszukiwanie
-złóż złota srebra,
- drogi morskiej do Indii, ponieważ zależało im na sprowadzaniu ze Wschodu jedwabiu i przypraw (korzeni).
Szlak lądowy przez Bliski Wschód znalazł się pod kontrolą Turków.
b. odległe wyprawy morskie były możliwe dzięki postępowi w żegludze
– skonstruowano nowy typ okrętu – karawelę
– rozpowszechniły się urządzenia nawigacyjne – kompas i astrolabium
2.Odkrycia geograficzne
Rok Odkrywca Odkrycie
1488 Bartłomiej Diaz Przylądek Dobrej nadziei
1492 Krzysztof Kolumb Ameryka
1498 Vasco da Gama Morska droga do Indii
1519-1522 Ferdynand Magellan Opłynięcie kuli ziemskiej

3. Amerigo Vespucci udowodnił, że to nieznany kontynent i nazwał go Nowym Światem

– później od jego nazwiska został nazwany Ameryką
1. 2. Skutki odkryć geograficznych
1. Ameryka przed przybyciem Kolumba była zamieszkana przez ludy o różnym poziomie rozwoju
a. najwyżej rozwinięte cywilizacje indiańskie to: – Majowie, – Aztekowie, – Inkowie
b. podstawą ich gospodarki była uprawa ziemi i hodowla zwierząt
c. najważniejsze osiągnięcia kultur prekolumbijskich w Ameryce
– pismo (obrazkowe)
– rozwinięte budownictwo – wznosili całe miasta, a w nich pałace i piramidy schodkowe
– dzięki wiedzy matematycznej i astronomicznej opracowali kalendarz
– Inkowie budowali kamienne drogi i wiszące mosty
2. Podbój Ameryki przez hiszpańskich konkwistadorów
a. Hermán Cortez zdobył Tenochtitlán i podbił państwo Azteków
b. Francisco Pizarro zdobył Cuzco i podbił państwo Inków
c. ludność podbitych państw indiańskich uległa zagładzie, a ich kultura zniszczeniu
3. Podbite ziemie w Ameryce Hiszpanie i Portugalczycy zamienili kolonie
4. W koloniach tworzyli ogromne plantacje, na których pracowali sprowadzani z Afryki niewolnicy
5. W wyniku odkryć geograficznych zaszły duże zmiany w gospodarce europejskiej
a. powstały nowe szlaki handlowe, łączące Europę z Ameryką i Azją
b. na rynkach europejskich pojawiły się nieznane do tej pory towary (np. ziemniaki, papryka, pomidory,
kakao, tytoń)
c. w krótkim czasie do Europy sprowadzono ogromne ilości złota i srebra

1. 3. Odrodzenie
1. Początki odrodzenia
a. w XIV w. we Włoszech miłośnicy sztuki i artyści na nowo odkryli kulturę antyczną i zaczęli się na niej
wzorować
b. w ten sposób rozpoczął się nowy okres w kulturze – odrodzenie, zwany również renesansem
2. W okresie odrodzenia rozwinął się nurt filozoficzny zwany humanizmem
Główne cechy humanizmu:
a. humanizm stawiał człowieka w centrum zainteresowań artystów i uczonych
b. humaniści studiowali antyczną literaturę i doskonalili znajomość antycznej łaciny i greki
3. Wielcy humaniści
a. Erazm z Rotterdamu
b. Leonardo da Vinci
c. Mikołaj Kopernik
1
4. Około 1450 r. Jan Gutenberg wynalazł druk
a. do druku wykorzystywał
– ruchomą czcionkę
– prasę drukarską
b. wynalezienie druku pozwoliło na wykonywanie w krótkim czasie wielu kopi każdej książki
c. wynalezienie druku oraz zastosowanie papieru obniżyło cenę książek i zwiększyło ich dostępność

1. 4. Sztuka renesansu
1. W okresie renesansu wzrosło zainteresowanie sztuką, mecenasi otaczali artystów swoją opieką
2. W okresie renesansu większą wagę przywiązywano do komfortu i wygody życia.
3. Renesansowi architekci i rzeźbiarze wzorowali się na dziełach greckich i rzymskich
4. Najwięksi artyści renesansu i ich dzieła
a. Leonardo da Vinci – Mona Lisa, – Ostatnia Wieczerza,
b. Michał Anioł – Pieta, – Dawid – freski w Kaplicy Sykstyńskiej
c. Rafael Santi – obrazy przedstawiające Matkę Boską z Dzieciątkiem

1. 5. Reformacja
1. Na przełomie XV i XVI w. nasiliły się negatywne zjawiska, obniżające autorytet Kościoła
a. duchowieństwo prowadziło nazbyt świecki tryb życia
b. duży opór wiernych wywoływał zwyczaj sprzedaży odpustów
2. Działalność Marcina Lutra
a. w 1517 r. w Norymberdze Marcin Luter ogłosił 95 tez, w których skrytykował odpusty
b. w następnych latach stworzył własną naukę
c. Marcin Luter głosił m.in.:
– człowiek może dostąpić zbawienia wyłącznie dzięki wierze
– źródłem wiary jest Pismo Święte
– uznawał tylko dwa sakramenty: chrzest i Komunię
– odrzucił zakony i celibat księży, władzę papieża nad Kościołem
3. Reformacja
a. wystąpienie Lutra zapoczątkowało ruch religijny zwany reformacją. W jej wyniku Kościół podzielił się
na odłamy, nazywane wyznaniami : katolików i protestantów
b. Marcin Luter zapoczątkował wyznanie zwane luteranizmem
4. W Niemczech wybuchły wojny religijne, które zakończył pokój zawarty w Augsburgu – 1555 r.
5. Powstanie nowych nurtów reformacji
a. kalwinizm
– twórcą kalwinizmu był Jan Kalwin
– głównym ośrodkiem kalwinizmu była Szwajcaria
– w kalwinizmie ważną rolę odgrywała nauka o predestynacji, czyli wiara w przeznaczenie
b. anglikanizm
– w 1534 r. Henryk VIII zerwał zależność Kościoła w Anglii od papiestwa
– dało to początek Kościołowi anglikańskiemu
– głową Kościoła anglikańskiego został król
6. Skutki reformacji
a. Kościół zachodni uległ trwałemu podziałowi na różne wyznania
b. w niektórych państwach wybuchły wojny na tle religijnym:
c. w Kościołach protestanckich
– w liturgii łacina została zastąpiona językami narodowymi
d. świątynię protestancką nazywamy zborem, a protestanckiego duchownego – pastorem

1. 6. Kontrreformacja i reforma wewnętrzna Kościoła

1. W latach 1545-1563 w Trydencie obradował sobór powszechny;
jego zadaniem była reforma wewnętrzna Kościoła katolickiego
2. Celem kontrreformacji było zahamowanie postępów reformacji i odzyskanie wpływów Kościoła
katolickiego

2
a. w tym celu powstał indeks ksiąg zakazanych
b. zwalczaniem poglądów heretyckich miała zająć się inkwizycja – specjalne sądy
3. Reformy soboru trydenckiego
a. sobór ostatecznie nauki Marcina Lutra uznał za herezję
b. sobór podjął ważne decyzje dotyczące organizacji Kościoła
– potwierdził, że głową Kościoła jest papież
– zobowiązał biskupów do przebywania w swoich diecezjach
– nakazał organizowanie seminariów duchownych w celu lepszego kształcenia księży
– księża mieli skupić się na pracy duszpasterskiej
4. Powstanie Towarzystwa Jezusowego, czyli zakonu jezuitów- Ignacy Loyola
azadaniem jezuitów było zwalczanie herezji, nauczanie wiernych i misje wśród pogan
b.organizowali szkoły dla młodzieży – tzw. kolegia jezuickie
5. Ustanowienie przez papiestwo urzędu nuncjuszy
6. W latach 1618-1648 trwaławojna trzydziestoletnia
a. toczyła się w cesarstwie niemieckim pomiędzy protestantami a katolikami
b. wojna trzydziestoletnia była bardzo okrutna i spowodowała ogromne straty w państwach niemieckich
c.zakończył ją tzw. pokój westfalski zawarty w 1648 r.
7.Z inicjatywy papieża Grzegorza XIII przeprowadzono reformę kalendarza - kalendarz gregoriański,
który obowiązuje do dziś.

Dział 2
2. 1. Demokracja szlachecka w Polsce
1. Stan szlachecki w Polsce wyłonił się z rycerstwa
b. dzięki przywilejom szlachta miał wyjątkową pozycję polityczną, prawną i gospodarczą
c. stan szlachecki był zróżnicowany pod względem majątkowym – wyróżniamy:
– magnaterię
– szlachtę średnią
– szlachtę zagrodową
– gołotę
d. szlachta miała obowiązek udziału w pospolitym ruszeniu
2. Początki demokracji szlacheckiej w Polsce
a. w 1505 r. została uchwalona tzw. konstytucja Nihil novi (nic nowego)
b. odtąd każde nowe prawo wymagało zgody szlachty w sejmie
3. Lokalnymi organami demokracji szlacheckiej były sejmiki ziemskie
a. wybierano tam posłów na sejm walny i podejmowano inne ważne decyzje
b. w sejmiku mógł uczestniczyć osobiście każdy szlachcic mieszkający w powiecie
4. Najwyższym organem demokracji szlacheckiej w Polsce był sejm walny
a. pierwszy sejm walny zebrał się w 1493 r. w Piotrkowie
b. w sejmie walnym uczestniczyły trzy stany sejmujące:
– król
– senat – w skład senatu wchodzili najwyżsi urzędnicy państwowi i dostojnicy kościelni
– izba poselska
składała się z posłów wybieranych przez szlachtę na sejmikach ziemskich
c. na sejmie walnym obowiązywała zasada jednomyślności

2. 2. Folwark pańszczyźniany
1. Powstanie folwarków
a. majątek szlachecki składał się z dwóch kategorii gruntów:
– gospodarstw oddawanych w użytkowanie chłopom w zamian za czynsz lub pańszczyznę
– folwarku, czyli dużego gospodarstwa pańskiego, produkującego na sprzedaż
b. wzrost cen zbóż spowodował, że szlachta zaczęła rozwijać folwarki
– zwiększała ich wielkość
– do pracy zatrudniała chłopów, którzy w ten sposób odrabiali pańszczyznę (folwark pańszczyźniany)
2. Zboże było spławiane na szkutach do Gdańska i tam sprzedawane zagranicznym kupcom

3
3. Szlachta zapewniła sobie dominującą pozycję w państwie
4.W 1496 r. król Jan Olbracht wydał tzw. statuty piotrkowskie
-pogorszyły sytuację mieszczan
– zakazywały mieszczanom posiadania ziemi i sprawowania urzędów
– zwalniały szlachtę z płacenia ceł, które musieli płacić mieszczanie
– ceny na niektóre towary mieli ustalać urzędnicy szlacheccy, zmniejszając w ten sposób dochody
mieszczan
c. statuty piotrkowskie pogarszały sytuację chłopów – ustalały, że tylko jeden chłop w ciągu roku mógł
opuścić wieś

2. 3. Polska za panowania ostatnich Jagiellonów

1. W 1506 r. na tronie polskim zasiadł Zygmunt I Stary
a. za jego panowania dużą rolę odgrywała jego żona Bona Sforza
b.ruch egzekucyjny, który doprowadził do odzyskania przez króla części królewszczyzn
2. Zygmunt I Stary doprowadził do upadku państwa zakonu krzyżackiego
a. Krzyżacy rozpoczęli wojnę z Polską w celu odzyskania Pomorza Gdańskiego
b. wielki mistrz zakonu krzyżackiego Albrecht Hohenzollern:
– przeszedł na luteranizm
– przekształcił państwo krzyżackie w świeckie księstwo
– ogłosił się dziedzicznym księciem Prus Książęcych
c. w 1525 r. Albrecht Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi I Staremu – tzw. hołd pruski
3. W XVI w. wzrosło zagrożenie ze strony Wielkiego Księstwa Moskiewskiego
a. na początku XVI w. Moskwa zajęła część ziem ruskich należących do Litwy
b. w 1514 r. wojska moskiewskie ponownie zaatakowały Litwę
– zdobyły ważną twierdzę Smoleńsk
– zostały pokonane przez wojska polsko-litewskie pod Orszą
c. zagrożenie ze strony Moskwy wzrosło za panowania cara Iwana IV Groźnego, który rozpoczął walkę o
zdobycie dostępu do Bałtyku
4. Po śmierci Zygmunta I Starego władzę objął Zygmunt II August
5. Wojna o Inflanty
a. uczestniczyli w niej: Polska z Litwą, Szwecja, Dania i Rosja
b. w wyniku zawartego w 1570 r. pokoju Inflanty zostały podzielone
– największą część Inflant otrzymała Polska
– Szwecja Estonię

2. 4. Renesans w Polsce
1. XVI w. uznawany jest za złoty wiek kultury polskiej
a. jest to okres rozwoju gospodarczego
b. Polacy zapoznawali się z odrodzeniem podczas studiów zagranicznych
c. wielkim mecenasem sztuki był król Zygmunt I Stary i jego żona Bona
2. Renesansowi artyści i ich dzieła
a. Bartłomiej Berrecci zbudował Kaplicę Zygmuntowską
b. za panowania Zygmunta I Wawel został przebudowany w stylu renesansowym
c. jednym z najcenniejszych zabytków renesansowych na Wawelu są arrasy
d. w stylu renesansowym zostały zbudowane m.in.:
– zamek w Baranowie
– ratusz w Poznaniu
– od podstaw miasto Sandomierz wraz z ratuszem
3. Czołowi twórcy literatury polskiej
a. Jakub Wujek dokonał przekładu Biblii na język polski
b. najwybitniejszym polskim pisarzem politycznym był Andrzej Frycz Modrzewski – autor dzieła O
poprawie Rzeczypospolitej
c. Mikołaj Rej był pierwszym pisarzem piszącym tylko w języku polskim
d. najwybitniejszym pisarzem polskiego renesansu był Jan Kochanowski – autor:

4
– Trenów
– fraszek
4. Mikołaj Kopernik był twórcą heliocentrycznej teorii budowy Układu Słonecznego. Opisał ją w dziele
O obrotach sfer niebieskich

2. 5. Unia lubelska i początki Rzeczypospolitej Obojga Narodów

1. Stosunki polsko-litewskie w XVI w.
a. od 1385 r. Polska i Litwa były połączone unią personalną pod panowaniem królów z dynastii
Jagiellonów
b. zwolennikami zacieśnienia unii byli:
– polscy magnaci
– polska i litewska szlachta
c. przeciwnikami zacieśnienia unii byli litewscy magnaci i książęta
d. do pogłębienia związku skłaniało zagrożenie ze strony Moskwy
e. brak następcy Zygmunta II Augusta groził wygaśnięciem unii
2. Do zawarcia unii realnej doszło w 1569 r. w Lublinie
3. Przed zawarciem unii Zygmunt II August przyłączył do Korony należące do Litwy: Ukrainę, Wołyń i
Podlasie
4. Warunki unii lubelskiej
a. w zawarcia unii lubelskiej powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów
b. Korona i Litwa miały wspólne:
– króla
– sejm i senat
– monetę
– politykę zagraniczną
c. Korona i Litwa zachowały odrębne:
– wojsko
– skarb
– urzędy i sądy
5. Rzeczpospolita Obojga Narodów była państwem wielonarodowościowym i zróżnicowanym pod
względem religijnym
a.Polacy i Litwini –katolicy,
b.Rusini prawosławni,
c.Zydzi- judaiści,
d.Niemcy-luteranie
e.Tatarzy-islam
2. 6. Reformacja w Polsce
1. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów przed reformacją występowało religii:
– katolicyzm
– prawosławie
– islam
– judaizm
2. W okresie reformacji w Polsce pojawili się nowe wyznania:
a. luteranizm popularny głównie wśród mieszczan,
b. kalwinizm
– przyjmowała go głównie szlachta z Małopolski i na Litwie
– w Pinczowie powstała znana kalwińska szkoła i drukarnia
c. w Polsce powstał radykalny odłam kalwinizmu – bracia polscy, zwani arianami
– przeciwstawiali się przemocy, wojnom
– ariańska szlachta nadawała chłopom ziemię i zwalniała ich z pańszczyzny
– ważnym ośrodkiem braci polskich był Raków, w którym powstała znana szkoła
3. Polityka wyznaniowa w Rzeczypospolitej Obojga Narodów
a. w Rzeczypospolitej panowała tolerancja religijna wobec innowierców
b. w 1573 r. została uchwalony tzw. Akt konfederacji warszawskiej

5
– przyznawał innowiercom wolność wyznania
– miał zapewnić w kraju pokój religijny

2. 7. Polska monarchią elekcyjną

1. Po śmierci Zygmunta II Augusta w 1572 r. wygasła dynastia Jagiellonów
2. Zmiany ustrojowe w Rzeczypospolitej po wygaśnięciu dynastii
a. w okresie bezkrólewia władzę sprawował prymas Polski jako interrex
b. Rzeczpospolita Obojga Narodów stała się monarchią elekcyjną
– każdy kolejny król miał być wybierany
– wyboru króla dokonywano podczas wolnej elekcji, w której mógł uczestniczyć każdy szlachcic
3. Przebieg pierwszej wolnej elekcji w 1573 r.
a. pierwszym królem elekcyjnym został Henryk Walezy
b. każdy kandydat na tron Polski musiał podpisać dwa dokumenty:
– Artykuły henrykowskie – najważniejsze zasady ustroju Polski
– pacta conventa – swoje osobiste zobowiązania
4. Skutki wprowadzenia elekcyjnego tronu w Polsce
a. możliwość elekcji króla stwarzała szansę na wybór najlepszego kandydata
b. każde bezkrólewie było okresem zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa
c. elekcyjność tronu osłabiła pozycję władcy w państwie
d. w elekcję króla ingerowały obce mocarstwa

Rozdział III
3. 1. Wojny z Rosją
1. Wojny polsko-moskiewskie za panowania Stefana Batorego
a. car Iwan IV Groźny zajął Inflanty
b. Stefan Batory zreformował polskie wojsko – utworzył piechotę wybraniecką
c. współpracownikiem króla był hetman Jan Zamojski
d. Stefan Batory zaatakował Inflanty
– oblężenie Pskowa
– 1582 r. został podpisany rozejm w Jamie Zapolskim – Polska odzyskała Inflanty
2. Sytuacja w Rosji po śmierci cara Iwana IV Groźnego
a. do walki o tron carski przystąpił Dymitr Samozwaniec
b. rozpoczętą w 1604 r. walkę Dymitra o tron carski nazywamy dymitriadą
c. przy pomocy magnatów polskich zdobył Moskwę i koronował się na cara
d. wkrótce został zamordowany, a władzę w Rosji objął Wasyl Szujski
3 W 1610 r. Stanisław Żółkiewski pokonał Rosjan pod Kłuszynem
b. wojska polskie zajęły Smoleńsk i Moskwę
c. kandydatem na tron carski został syn Zygmunta III Wazy, Władysław
d. polska załoga Kremla została zmuszona do kapitulacji
e. Rosjanie wybrali nowego cara – Michała Romanowa
f. w 1619 r. został zawarty korzystny dla Polski rozejm w Dywilinie: Polska otrzymała min Smoleńsk.
4. Wznowienie wojny nastąpiło za panowania Władysława IV Wazy
5. Wojnę polsko-rosyjską zakończył pokój w Polanowie – 1634 r. (utrzymaliśmy wcześniejsze zdobycze).

3. 2. Wojny polsko-szwedzkie w pierwszej połowie XVII w.

1. Przyczyny wojen polsko-szwedzkich
a. Szwecja walczyła z Polską o wpływy w basenie Morza Bałtyckiego
b. Zygmunt III Waza dążył do odzyskania tronu szwedzkiego,
którego pozbawił go Karol IX Sudermański
2. Wojna o Inflanty
a. Zygmunt III Waza postanowił przyłączyć do Polski szwedzką Estonię
b. w pierwszej fazie wojska szwedzkie zajęły większość Inflant
c. w 1605 r. wojsko polskie pod dowództwem hetmana Jana Karola Chodkiewicza rozbiło Szwedów pod

6
Kircholmem
d. na mocy rozejmu Szwecja zachował północną część Inflant
3. Walka o ujście Wisły
a. Szwedzi zaatakowali Pomorze Gdańskie i Prusy Książęce
b. w 1627 r. w bitwie pod Oliwą flota polska pokonała flotę szwedzką
c. w 1629 r. Polska został zawarty sześcioletni rozejm w Starym Targu,
na jego mocy Szwedzi otrzymali:
– Inflanty z Rygą
– porty w Prusach (bez Gdańska, Królewca i Pucka)
– prawo pobierania cła
4. W 1635 r. zawarto nowy rozejm w Sztumskiej Wsi
– Szwedzi zachowali Inflanty
– musieli zrezygnować z portów pomorskich i pobierania cła

3. 3. Powstania kozackie na Ukrainie

1. Kozacy to mieszkańcy południowo-wschodnich kresów Polski, zwanych Ukrainą
a. wyniszczone najazdami pogranicze nazywano Zaporożem lub Dzikimi Polami
b. osiedlających się tam uciekinierów z Polski, Litwy i Rusi nazywano ich Kozakami
– Kozacy dokonywali rabunkowych najazdów na ziemie tureckie
– część z nich zaczęła otrzymywać żołd - Kozacy rejestrowi
c. na Ukrainie powstał Kościół grekokatolicki
– tworzono go na podstawie tzw. unii brzeskiej, dlatego nazywano Kościołem unickim
– unici uznawali zwierzchnictwo papieża, ale zachowali prawosławną liturgię
2. W XVII w dochodziło do powstań kozackich, które były spowodowane:
a. narzucaniem Kozakom poddaństwa przez magnatów
b. przymuszaniem Kozaków do przyjmowania katolicyzmu
3. W 1648 r. wybuchło powstanie pod przywództwem Bohdana Chmielnickiego
a. Kozacy zawarli sojusz z Tatarami
b. w pierwszym roku powstania zwyciężyli pod Żółtymi Wodami i Korsuniem
c. wojsko polskie zdołało obronić oblegany przez Kozaków Zbaraż
d. w 1649 r. została zawarta korzystna dla Kozaków ugoda w Zborowie
– Bohdan Chmielnicki otrzymał godność hetmana
– zwiększono liczbę Kozaków rejestrowych
4. Podział Ukrainy między Rzeczpospolitą a Rosją
a. wznowienie powstania na Ukrainie
– w 1651 r. armia polska pokonała Kozaków pod Beresteczkiem
– Kozacy musieli zawrzeć nową, mniej korzystną ugodę w Białej Cerkwi
b. w 1654 r. Kozacy zawarli z Rosją ugodę w Perejasławiu
b. na jego mocy Ukraina miała zostać włączona do Rosji
c. ugoda perejasławska doprowadziła do wojny polsko-rosyjskiej
d. wojnę ostatecznie zakończył rozejm w Andruszowie w 1667 r.: – Ukraina została podzielona wzdłuż
Dniepru między Polskę a Rosję.

3. 4. Potop szwedzki
1. W 1655 r. rozpoczęła się wojna polsko–szwedzka zwana potopem szwedzkim
a. przyczyny wojny
– dążenie Szwedów do dominacji w strefie Bałtyku
– osłabienie Polski
– pretekstem były roszczenia Jana II Kazimierza do korony szwedzkiej
b. wojskami szwedzkimi dowodził król Szwecji Karol X Gustaw
c. nieprzyjaciel jak powódź zalał ziemie rdzennie polskie i litewskie
– część szlachty polskiej chciała, by Karol X Gustaw został królem Polski
– pod Ujściem skapitulowało pospolite ruszenie z Wielkopolski
– w Kiejdanach poddali się litewscy magnaci

7
– opuszczony król Polski Jan II Kazimierz wyjechał na Śląsk
2. Po kilku miesiącach opór Polaków nasilił się
a. przyczyną zmiany była rabunkowa działalność Szwedów
b. punktem zwrotnym w wojnie była obrona klasztoru na Jasnej Górze - przeor Augustyn Kordecki
c. Stefan Czarniecki organizował wojnę partyzancką (wojnę podjazdową)
d. do Polski powrócił Jan II Kazimierz i złożył śluby lwowskie
c. ślubował w nich poprawę losu chłopów
3. Wojnę zakończył pokój w Oliwie zawarty w 1660 r.
a. Szwedzi zatrzymali prawie całe Inflanty
b. Jan II Kazimierz zrzekł się praw do korony szwedzkiej
4. Skutki potopu szwedzkiego
a. Polska poniosła ogromne straty ludnościowe
b. ogromny obszar kraju został bardzo zniszczony
c. w czasie potopu Prusy Książęce uniezależniły się od Polski

3. 5. Wojny polsko-tureckie
1. Imperium osmańskie
a. Turcja była jedną z największych potęg w Europie
b. absolutną władzę w państwie sprawował sułtan
c. religią był islam
2. Przyczyny wojen polsko-tureckich
a. zaborcza polityka Turcji
b. rywalizacja Polski i Turcji o wpływy w Mołdawii
c. napady Kozaków na ziemie tureckie
d. najazdy tatarskie na ziemie polskie i uprowadzanie jasyru
3. W 1620 r. wojska polskie poniosły klęskę w bitwie pod Cecorą -poległ hetman Stanisław Żółkiewski
4.W 1621 r. wojsko polskie obroniło obóz pod Chocimiem- hetman Jan Karol Chodkiewicz
5. Wojna w latach 1672-1676
a. Turcy zdobyli graniczną twierdzę Kamieniec Podolski
b. Polska musiała podpisać pokój w Buczaczu (1672 r.): oddanie Turcji część Ukrainy i Podole i ,haraczu
c. w 1673 r. hetman Jan Sobieski pokonał armię turecką pod Chocimiem
5. W 1674 r. Jan Sobieski został wybrany na króla Polski
6. Odsiecz wiedeńska
a. Polska zawarła sojusz z Austrią na wypadek agresji tureckiej
b. w 1863 r. wojska tureckie rozpoczęły oblężenie Wiednia -wielki wezyr Kara Mustafa
c. na odsiecz Wiedniowi ruszyła pomoc z Niemiec i Polski
d. 1683 r. wojska Jana III Sobieskiego pokonały armię turecką
d. w 1699 r. zawarto pokój w Karłowicach – Polska odzyskała utracone ziemie

3. 6. Kryzys wewnętrzny Rzeczypospolitej

1. Skutki wojen
a. w wyniku wojen w XVII w. Rzeczpospolita straciła część terytorium
– Inflanty
– wschodnią część Ukrainy
– uniezależniły będące wcześniej lennem Prusy Książęce
b. w wyniku strat wojennych i epidemii zmniejszyła się liczba ludności
c. tereny objęte działaniami wojennymi uległy dużym zniszczeniom
d. zniszczenia wojenne i straty w ludności spowodowały kryzys gospodarczy
– zmalał eksport polskiego zboża
– upadły miasta i zubożało mieszczaństwo
– pogorszyło się położenie chłopów – wzrósł wymiar pańszczyzny
2. Rzeczpospolita pogrążyła się w kryzysie politycznym
a. nastąpił paraliż sejmu walnego
– w wyniku liberum veto sejmy były często zrywane (po raz pierwszy sejm zerwał Władysław Siciński w

8
1652 r.)
b. sytuację pogarszała zasada wyboru króla w wolnej elekcji
– podczas bezkrólewia szerzyła się niebezpieczna anarchia
– sprzyjała mieszaniu się obcych państw w sprawy polskie
c. próby reform państwa przez Jana II Kazimierza nie powiodły się
d. kraj osłabiały konfederacje i bunty szlachty nazywane rokoszami
– konfederacje często zawiązywali nieopłaceni żołnierze
– w 1665 r. rozpoczął się rokosz Jerzego Lubomirskiego
e. w 1668 r. Jan II Kazimierz abdykował

Wojny XVII wieku

Przyczyny wojen Państwa, z Skutki polityczne Bitwy, dowódcy,
którymi prowadz. (np. utracone ziemie) rozejmy,
wojny pokoje, daty

Zdobycie dostępu do Bałtyku Utrata Inflant XVI w. car Rosji

przez Rosję Iwan Groźny

Próba odzyskania Inflant Odzyskanie Inflant 1582 - rozejm

przez Stefana Batorego R
„Dymitriady” za Zygmunta III O Nabytki na Wschodzie, 1610 – bitwa pod
Wazy- S największy obszar RP – 1 mln Kłuszynem-
walki o tron Rosji J km2 hetman
A S.Żółkiewski
Szukanie pomocy przez Utrata Ukrainy lewobrzeżnej z 1667 rozejm
Chmielnickiego w Rosji Kijowem 1686 pokój
Chęć Szwedów do Opanowanie przez Szwedów 1605 zwycięstwo
opanowania wybrzeży Północnych Inflant pod Kircholmem
S
Bałtyku J. K. Chodkiewicz
Z
Używanie przez Wazów Utrata lenna pruskiego. 1627 zwycięstwo
W
tytułu królów Szwecji Jan Kazimierz przestaje pod Oliwą
E
używać tytułu króla Szwecji 1655-1660
C
„Potop” wojna
J
partyzancka
A
Stefan Czarnecki
Rywalizacja o Mołdawię Powstrzymanie najazdów 1620 klęska pod
tureckich na Rzeczpospolitą Cecorą- hetman S.
Napady Kozaków na Turcję Żółkiewski
1621 zwycięstwo
Napady Tatarów na pod Chocimiem-
T
Rzeczpospolitą J.K. Chodkiewicz
U
Utrata Podola i części Ukrainy 1672 zdobycie
R
przez Turków
C
Kamieńca
J
Podolskiego
A
Odzyskanie części ziem 1673 zwycięstwo
pod Chocimiem
hetman Jan
Sobieski

9
Udział w Świętej Lidze Wyparcie Turków spod 1683 odsiecz
Wiednia wiedeńska
król Jan III Sobieski
1699 pokój w
Karłowicach
1.Powstanie Chmielnickiego 1648:
a)klęski Polaków pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławcami,
b)obrona Zbaraża-Jeremi Wiśniowiecki,
c)włączenie się do wojny Rosji i klęski Polaków,
d)rozejm w Andrunowie-1667 ,utrata przez RP Ukrainy na lewym brzegu Dniepru i Kijowa.
2.Skutki wojen XVII w.
a) Straty terytorialne,
b) Zniszczenie kraju,
c) Spadek liczby ludności w wyniku walk, epidemii, złych warunków życia
d) Utrata lenna pruskiego,
Osłabienie władzy królewskiej na rzecz wielkich rodów magnacki

3. 7. Barok w Europie i w Polsce

I. Barok w Europie
1. Barok panował w kulturze europejskiej od końca XVI do połowy XVIII w.
2. Rozwój baroku związany był z kontrreformacją i wzrostem pobożności
a. sztuka sakralna w stylu barokowym miała umocnić wiarę katolicką
b. kościoły były manifestacją potęgi Kościoła
c. bogaty wystrój kościołów i muzyka organowa miały przyciągnąć wiernych
3. Cechy charakterystyczne sztuki barokowej
– przepych zastąpił renesansowy umiar
– budowle posiadały ozdobne fasady i bogate dekoracje (ornamenty)
– w rzeźbie artyści starali się oddać ruch i emocje (dynamizm)
– malarstwo charakteryzowało się bogactwem barw i światłocieniem
4. Najwybitniejsi artyści barokowi i ich dzieła
a. muzyka – Jan Sebastian Bach
b. malarstwo – Peter Paul Rubens
c. rzeźba – Giovanni Bernini
5. Największe dzieła baroku europejskiego
a. Kościół Il Gesu w Rzymie
b. Pałac w Wersalu pod Paryżem
II. Barok w Polsce
1. Barok w Polsce
a. powstawały liczne kościoły – np. św. Piotra i Pawła w Krakowie, Sióstr Wizytek w Warszawie ,
b. pałace w Wilanowie i Branickich w Białymstoku
c. dużą popularność zdobyły sanktuaria i kalwarie
2. W okresie baroku sarmatyzm stał się ideologią szlachty polskiej
a. mit o pochodzeniu szlachty od starożytnego ludu Sarmatów
b. bezkrytyczny stosunek do ustroju Polski
c. idealizowanie złotej wolności szlacheckiej
d. przekonanie o roli Polski jako przedmurza chrześcijaństwa
e. w baroku ostatecznie wykształcił się szlachecki strój narodowy
– żupan
– kontusz
– pas kontuszowy

Dział IV
4. 1. Monarchia absolutna we Francji
10
1.Z wojen domowych we Francji zwycięsko wyszedł Henryk IV Burbon,
a. Henryk IV wydał edykt nantejski, przyznający hugenotom swobody religijne
b.zaprzestał zwoływania Stanów Generalnych i wzmocnił władzę królewską
2. Panowanie Ludwika XIII
a. w imieniu króla rządził pierwszy minister - kardynał Armand Richelieu
wspierał gospodarkę kraju
– ograniczył wpływy arystokracji
– wzmocnił władzę królewską
3. Francja pod rządami Ludwika XIV
a. początkowo państwem rządził kardynał Juliusz Mazarin
b. po śmierci Mazarina Ludwik XIV objął rządy osobiste
c. ustanowił monarchię absolutną:
– ustanawiał prawa, którym sam ni e podlegał
– był najwyższym sędzią
– sprawował najwyższe dowództwo wojskowe
d. unieważnił edykt nantejski
4. Minister finansów Jean-Baptiste Colbert zreformował gospodarkę francuską:
a. zlikwidował cła wewnętrzne, co pobudziło handel
b. popierał rozwój przemysłu i manufaktur
c. wprowadził wysokie cła na towary importowane
d. rozwinął francuską flotę handlową i wojenną
5. Dzięki silnej nowoczesnej armii Francja stałą się największą potęgą w Europie.
6. Rozwój kultury francuskiej za Ludwika XIV („króla słońce”)
a. język francuski stał się językiem międzynarodowym
d. jednym z najwybitniejszych artystów był komediopisarz Molier
c. siedzibą Ludwika XIV był wspaniały pałac w Wersalu

2. Wojna domowa i monarchia parlamentarna w Anglii

1. Przyczyny wybuchu wojny domowej
a. dążenie Karola I Stuarta do ustanowienia w Anglii monarchii absolutnej
b. nowa szlachta i mieszczanie chcieli zwiększyć swoje wpływ na władzę
2. Wojna domowa w Anglii
a. wybuch wojny między królem a parlamentem .
– przywódcą parlamentu został Oliver Cromwell
– króla popierali rojaliści – głównie arystokracja
b. armia parlamentu pokonała wojska królewskie pod Naseby – 1645 r.
c. Karol I Stuart został skazany na śmieć -
3. Po egzekucji Karola I Stuarta w Anglii ustanowiono republikę. Parlament stanowił prawo
4. Dyktatura Olivera Cromwella
a. oogłosił się lordem protektorem
b. rozwiązał parlament i wprowadził dyktaturę
c. Anglia stała się potęgą morską
5. Ustanowienie w Anglii monarchii parlamentarnej
a. decyzję o przywróceniu w Anglii monarchii podjął parlament w 1660 r.
b. po detronizacji Jakuba II królem został Wilhelm III Orański
c. parlament ogłosił Deklarację praw narodu angielskiego
d. Anglia stała się monarchią parlamentarną
– władza króla została ograniczona – pełnił funkcje reprezentacyjne
– władzę ustawodawczą sprawował parlament
– władzę wykonawczą sprawował rząd
-władza sądownicza należała do niezależnych sądów

11
 3. Oświecenie
1. Oświecenie – okres w kulturze charakteryzujący się szybkim rozwojem nauki (wiek rozumu)
2. Nasiliła się krytyka Kościoła i rozpowszechnił ateizm
3. Nowe poglądy polityczne
a. oświeceniowi myśliciele krytykowali rządy absolutne
b. Monteskiusz był twórcą koncepcji trójpodziału władzy –na:
– władzę ustawodawczą (stanowienie prawa)
– władzę wykonawczą – bieżące sprawowanie rządów
– władzę sądowniczą – niezależną od innych władz
c. poglądy Jana Jakuba Rousseau
– wszyscy ludzie są wolni i równi
– był autorem koncepcji umowy społecznej
4. Rozwój nauki
a. Izaak Newton odkrył zasady rządzące ciał niebieskich
c. - wynalezienie szczepionki przeciw ospie
d. w dziedzinie biologii Karol Linneusz dokonał klasyfikacji zwierząt i roślin
e. chemia wyodrębniła się jako nowa nauka
f. symbolem oświecenia stała się Wielka encyklopedia francuska
5. W XVIII w. rozwijał się klasycyzm
a. wzorował się na sztuce starożytnej Grecji i Rzymu
b. w architekturze często stosowano kolumny i kopuły

4.Nowe potęgi europejskie :Rosja, Austria i Prusy

1. W XVIII w. pod wpływem idei oświeceniowych wykształcił się absolutyzm oświecony
2. Wzrost znaczenia Prus
a. w 1701 r. Fryderyk I ogłosił się królem Prus – postało Królestwo Prus
b. reformy Fryderyka II Wielkiego
– zniósł cenzurę
– zakazał stosowaniu tortur
– wprowadził tolerancję religijną
– wprowadził powszechny obowiązek szkolny dla chłopców
c. stworzył silną armię
d. podczas wojny z Austrią zdobył dla Królestwa Prus Śląsk
3. Monarchia Habsburgów austriackich
a. posiadłości Habsburgów były bardzo zróżnicowane narodowościowo i wyznaniowo
b. reformy cesarzowej Marii Teresy i cesarza Józefa II
– stworzyli nowoczesną administrację
– Józef II wprowadził tolerancję religijną i ograniczył wpływy Kościoła
– zniósł poddaństwo chłopów
– obłożył podatkami szlachtę i duchowieństwo
c. powiększył i unowocześnił armię.
4. Reformy Piotra I Wielkiego w Rosji
a. car odbył podróż po Europie, żeby zapoznać się z funkcjonowaniem nowoczesnych państw
b. reformy wewnętrzne
– podporządkował swojej władzy cerkiew prawosławną
– unowocześnił gospodarkę - nakazał tworzenie manufaktur
– narzucił poddanym zachodnie obyczaje i ubiory
– unowocześnił i powiększył armię
c. dokonał podboju Inflant i Estonii i zdobył dostęp do Bałtyku
d. zbudował Petersburg i przeniósł do niego stolicę

12
e. w 1721 r. przyjął tytuł cesarza i zmienił nazwę państwa na Cesarstwo Rosyskie

5. Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki

1. w XVII w. na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej powstało 13 angielskich kolonii.
2. Konflikt między metropolią a koloniami angielskimi
a. polityka władz angielskich wobec kolonii
– traktowanie kolonii jako źródła surowców i rynku zbytu na własne towary
– władze ograniczały rozwój przemysłu i handlu w koloniach
b. formy buntu kolonistów
– koloniści bojkotowali towary angielskie
– wyrzucili do morza ładunek herbaty - tzw. bostońskie picie herbaty
c. rząd angielski postanowił stłumić bunt siłą – wysłał wojsko do kolonii
3. Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki
a. 4 lipca 1776 r. przedstawiciele kolonii ogłosili Deklarację niepodległości
b. dowódcą wojsk Stanów Zjednoczonych został Jerzy Waszyngton
c. po początkowych porażkach wojska amerykańskie odniosły zwycięstwo pod Saratogą
e. armia amerykańska odniosła decydujące zwycięstwo w 1781 r. pod Yorktown
d. na mocy pokoju zawartego w 1783 r. Wielka Brytania uznała niepodległość Stanów Zjednoczonych
4. Udział Polaków w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych
a. Kazimierz Pułaski
b. Tadeusz Kościuszko
5. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (USA)
a. w 1787 r. została uchwalona Konstytucja Stanów Zjednoczonych
b. w USA obowiązywał monteskiuszowski trójpodział władzy
– władza ustawodawcza – Kongres składający się z Senatu i Izby Reprezentantów
– władza wykonawcza – prezydent wybierany na czteroletnią kadencję
– władza sądownicza – niezależne sądy
c. konstytucja gwarantowała obywatelom wolność słowa i wyznania oraz nietykalność osobistą

Dział V

1.Rzeczpospolita w czasach saskich

1. Polska za panowania księcia saskiego z dynastii Wettinów – Augusta II Mocnego - unią personalną Rp i
Saksonii.
b. wpływ wojny północnej (1700-1721) na sytuację w Polsce
– August II Mocny zawarł sojusz z carem Piotrem I Wielkim przeciwko Szwecji
– Szwedzi pokonali wojska rosyjskie i saskie i wkroczyli do Polski
– po ucieczce Augusta II na tron Polski wstąpił Stanisław Leszczyński
– w 1709 r. Szwedzi ponieśli klęskę pod Połtawą
– August II Mocny wrócił na tron polski
c. Sejm Niemy
– August II Mocny dążył do wzmocnienia władzy królewskiej
– niezadowolona szlachta zawiązała konfederację
– spór został zakończony za pośrednictwem Rosji podczas tzw. Sejmu Niemego w 1717 r.
d. znaczenie Sejmu Niemego
– zapoczątkował ingerencję Rosji w sprawy polskie
– osłabił władzę króla
– ustalił liczbę wojska na bardzo niskim poziomie – 24 tys. żołnierzy
2. Walka o władzę po śmierci Augusta II Mocnego – 1733 r.
a. podwójna elekcja
– szlachta wybrała Stanisława Leszczyńskiego
13
– pod wpływem Rosji część szlachty wygrała Augusta III Sasa
b. podwójna elekcja doprowadziła do wybuchu wojny o sukcesję polska
c. dzięki poparciu Rosji zwycięstwo odniósł August III Sas
3. Anarchia za panowania Augusta III Sasa
a. upadek znaczenia sejmu – większość sejmów została zerwana – liberum veto
b. przejawy słabości państwa
– państwo było bezsilne wobec samowoli magnatów
– Polska nie mogła przeciwstawić się wpływom państw sąsiednich
– na terytorium Polski stacjonowały obce wojska
4. Za panowania Augusta III Sasa nastąpił rozwój gospodarki i kultury
5. Projekty reform politycznych
a. w Polsce zaczęły się rozpowszechniać idee oświeceniowe
b. autorzy projektów reform:
– Stanisław Leszczyński – Głos wolny wolność ubezpieczający
– Stanisław Konarski – O skutecznym Rad Sposobie
c. projekty reform zakładały:
– ograniczenie lub likwidację liberum veto
– zastąpienie wolnej elekcji dziedzicznością tronu
– poprawę położenia chłopów – np. zamianę pańszczyzny na czynsz oraz nadanie wolności osobistej

2. Pierwszy rozbiór Polski

1. w 1764 r. na tronie polskim zasiadł Stanisław August Poniatowski
– koronę otrzymał dzięki poparciu carycy Katarzyny II
– w kraju popierało go stronnictwo Familii
2.Reformy wewnętrzne
– wprowadzenie nowych monet
– powstała Szkoła Rycerska
– ujednolicano system miar i wag
3. Prawa kardynalne
– liberum veto
– wolna elekcja
– prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi
4. Konfederacja barska (1768-1772)
a. przyczyny zawiązania konfederacji
– ingerowanie Rosji w sprawy wewnętrzne
– sprowokowanie przez Rosję konfliktu wyznaniowego
– opór wobec polityki Stanisława Augusta Poniatowskiego
b. konfederacja barska została związana w Barze w 1768 r.
– konfederacji podjęli walkę z wojskami carskimi i królem oraz nieudaną próbę porwania Stanisława
Augusta Poniatowskiego
– jednym z przywódców był Kazimierz Pułaski
3. Skutkiem upadku konfederacji był pierwszy rozbiór Polski – 1772 r.
a. ziemie zabrane przez zaborców:
– Rosja zagarnęła wschodnie obszary Polski
– Prusy zabrały Pomorze Gdańskie i Warmię
– Austria otrzymała południową Małopolskę
b. zwołany na żądanie państw zaborczych tzw. sejm rozbiorowy:
– zatwierdził zabory
– potwierdził prawa kardynalne
– jednym z posłów, którzy sprzeciwili się był Tadeusz Rejtan
– ustanowił Radę Nieustającą
14
 3. Oświecenie w Polsce
1. Jednym z największych mecenasów sztuki był Stanisław August Poniatowski
a. organizował obiady czwartkowe
b. finansował działalność artystów
2. Polska literatura oświeceniowa
a. jednym z najwybitniejszych pisarzy polskiego oświecenia był Ignacy Krasicki
b. do najważniejszych twórców literatury politycznej należeli:
– Hugo Kołłątaj
– Stanisław Staszic
3. Powstanie Teatru Narodowego – 1765 r.- Wojciech Bogusławski
a. powstał z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego
b. najwybitniejsi polscy dramaturdzy okresu oświecenia:
– Julian Ursyn Niemcewicz – Powrót posła
– Wojciech Bogusławki – Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale
4. Sztuka klasycystyczna w Polsce
a. malarstwo
– Marcello Bacciarelli – nadworny malarz królewski – malował m.in. portrety
– Bernardo Bellotto (Canaletto) – malował widoki Warszawy
b. architektura (Dominik Merlini)
– wzorowała się na architekturze starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu
– najważniejsze zabytki:
Zamek Królewski w Warszawie
Pałac na Wodzie w Łazienkach Królewskich
W Końskich budowlami klasycystycznymi są: świątynia grecka (część Leliwy), egipcjanka , glorietta.
5. Oświata –:
a)w 1773 r. została utworzona Komisja Edukacji Narodowej pierwsze ministerstwo edukacji,
b)Towarzystwo dla Ksiąg Elementarnych zajmowało się wydawaniem podręczników.
6.Monitor –jedno z pierwszych czasopism wydawanych w języku polskim.

LEKCJA 4
Sejm Wielki (1788-1792) i Konstytucja 3 maja
1.Sejm Wielki (czteroletni) był próbą naprawy kraju i ratowania go. Nnajważniejsze uchwały:
-opodatkowanie szlachty i duchowieństwa,
-armia 100tysięcy (później 65),
-nadanie ograniczonych praw mieszczanom,
-KONSYTUCJA 3 MAJA 1791 r. pierwsza w Europie, druga w świecie:
 Trójpodział władz,
 Zniesienie liberum veto i wolnej elekcji (monarchia dziedziczna),
 Wzięcie chłopów pod opiekę prawa.
 . autorzy projektu konstytucji: Stanisław Małachowski (marszałek sejmu), Ignacy Potocki, Hugo
Kołłątaj
2. Przeciwnicy konstytucji zawiązali konfederację targowicką – 1792. Targowiczanom udzieliła pomocy
caryca Katarzyna II. . Po zwycięskiej bitwie pod Zieleńcami król usynowił order virtuti militari. Przegranie z
Rosją wojny w obronie konstytucji
3. Drugi rozbiór 1793
a. Prusy zabrały Wielkopolskę, część Mazowsza oraz Gdańsk i Toruń
b. Rosja zabrała ziemię białoruską, ukraińskie i Podole

Lekcja 5 . Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski

1. Powstanie (insurekcja) kościuszkowska 1794 ostatnią próbą ratowania kraju:
a.zwycięstwo pod Racławicami (wsławił się Bartosz Głowacki na czele kosynierów),
b. przywódcą powstania w Warszawie był Jan Kiliński, na Litwie Jakub Jasiński
15
c. w lipcu 1794 r. wojska rosyjskie i pruskie przystąpiły do oblężenia Warszawy. Rosjanie dokonali „rzezi
Pragi”.
– z pomocą do Wielkopolski wyruszył gen. Jan Henryk Dąbrowski
d..klęska Maciejowicami. Kościuszko dostał się do niewoli rosyjskiej
2. Trzeci rozbiór Polski – 1795 r.
a. Prusy zabrały zach. część Mazowsza z Warszawą
b. Austria otrzymała południową i wschodnią część Mazowsza
c. Rosja przejęła Litwę, Polesie, Wołyń oraz ziemie białoruskie
d. trzeci rozbiór oznaczał całkowitą likwidację państwa polskiego, a król musiał abdykować.

3.Upadek kraju – trzy rozbiory: (Rosja, Austria, Prusy)

1772 1793 1795

(udziału nie wzięła Austria)
4.Przyczyny upadku kraju

Wewnętrzne zewnętrzne
-błędy ustrojowe (liberum veto, -silni sąsiedzi (Rosja, Austria, Prusy)
wolna elekcja, uprzywilejowanie szlachty), -brak zainteresowania i pomocy
-pusty skarb, z innych krajów)
-mało wojska

Dział VI
Lekcja 1 Rewolucja francuska
1. Francja przed wybuchem rewolucji była monarchią absolutną
a. władzę sprawował nieudolny Ludwik XVI z dynastii Burbonów
b. społeczeństwo francuskie dzieliło się na trzy stany:
– duchowieństwo
– szlachta
– stan trzeci (chłopi i mieszczanie - w tym bardzo zamożna burżuazja)
c. dochody państwa nie wystarczały na pokrycie kosztów
– utrzymania dworu
– prowadzenia licznych wojen
d. Ludwik XVI zwołał Stany Generalne, żeby uchwaliły nowe podatki – 1789 r.
2. Wybuch rewolucji we Francji – za początek uznaje się zburzenie Bastylię– 14 lipca 1789r.
a. przedstawiciele stanu trzeciego dążyli do przeprowadzenia reform społecznych
b. przedstawiciele stanu trzeciego ogłosili się Zgromadzeniem Narodowym, które przekształciło się w
Konstytuantę, czyli organ władzy, którego zadaniem było uchwalenie konstytucji
3. W sierpniu 1789 Konstytuanta uchwaliła Deklarację prawa człowieka, która:
a. znosiła podział społeczeństwa na stany
b. ustanawiała równość wszystkich wobec prawa
c. przyznawała prawa i wolności:
– wolność słowa
– wolność wyznania
– prawo własności
– gwarancję nietykalności osobistej
– prawo do oporu przeciwko niesprawiedliwości
4. We wrześniu 1791 r. została uchwalona konstytucja
a. Francja stała się monarchią konstytucyjną -– głową państwa pozostawał król z ograniczona władzą
b. wprowadzała trójpodział władzy:
– władza ustawodawcza parlament
– władzę wykonawczą sprawował król
16
–niezależne sądy – władza sądownicza
c. konstytucja gwarantowała wszystkie prawa obywatelskie zapisane w Deklaracji praw człowieka i
obywatela

Lekcja 2 Republika we Francji

1.Obalenie monarchii
a. we wrześniu 1792 r. parlament francuski zniósł monarchię i ustanowił republikę
b. Ludwik XVI został ścięty na gilotynie
2. Przejęcie władzy przez jakobinów i ogromny Wielki Terror
– przywódcą jakobinów był Maksymilian Robespierre
– jakobini powołali specjalny sąd – Trybunał Rewolucyjny, który skazywał na ścięcie na gilotynie
3. Obalenie w 1794 r. jakobinów i rządy dyrektoriatu
a. przywódcy jakobinów wraz z Robespierre'em zostali skazani na śmierć
b. w 1795 r. została uchwalona nowa konstytucja
– władzę wykonawczą sprawował pięcioosobowy dyrektoriat
– prawo głosowania przysługiwało wszystkim obywatelom płacącym podatek
– prawo do piastowania urzędów mieli tylko zamożni
– została zachowana większość praw
– konstytucja z 1795 r. umocniła pozycję polityczną burżuazji

Lekcja 3 Epoka Napoleona Bonaparte

1.We Francji panowało niezadowolenie z rządów dyrektoriatu z powodu:
– kryzysu gospodarczego
– wysokich podatków
– korupcji urzędników
2. Zamach stanu Napoleona Bonapartego w 1799 r. i ogłoszenie się pierwszym konsulem
– dbał o rozwój rolnictwa i przemysłu
– ustanowił cła na towary zagraniczne
– dokonał kolejnych podbojów kosztem Austrii
3. W 1804 r. został uchwalony zbiór praw zwany Kodeksem Napoleona, który:
– likwidował ograniczenia stanowe
– realizował zasadę równości wobec prawa
– zapewniał wolność osobistą i religijną
– gwarantował swobodę działalności gospodarczej
– chronił własność prywatną
4. W 1804 r. Napoleon Bonaparte koronował się na cesarza Francuzów
5. Podboje Napoleona I
– wojska francuskie odniosły zwycięstwo min w bitwie pod Austerlitz – 1805 r. z Austriakami i Rosjanami,
– wojska rosyjskie zostały pokonane w bitwie pod Frydlandem
– w 1807 r. został zawarty francusko-rosyjski pokój w Tylży
d. przeciwko Wielkiej Brytanii Napoleon I wprowadził w 1806 r. tzw. blokadę kontynentalną

Lekcja 4 Upadek Napoleona

1. Wojna z Rosją w 1812 r.
a. jedną z przyczyn wojny było łamanie przez Rosję blokady kontynentalnej Anlii
b. przebieg wyprawy na Rosję
– bitwa pod Borodino i odwrót armii carskiej
– wkroczenie do niebronionej Moskwy
2. Odwrót Wielkiej Armii
a. armia Napoleona nie miała zapasów konicznych do przetrwania zimy
b. Napoleon zarządził odwrót, który zamienił się w zagładę armii a on opuścił wyniszczoną armię i wrócił do
Paryża
17
3. Klęska Napoleona
a. Rosja, Prusy, Austria, Wielka Brytania i Szwecja zawiązały koalicję
b. decydująca bitwa rozegrała się pod Lipskiem w 1813 r. która przeszła do historii jako "bitwa narodów"
- zakończyła się klęską armii francuskiej
– w bitwie poległ książę Józef Poniatowski
d. upadek Napoleona Bonapartego
– został zmuszony do abdykacji
– został zesłany na wyspę Elbę
Lekcja 5 Legiony Polskie
1.Polacy Polacy u boku Napoleona:
a.liczyli na pomoc w odzyskaniu niepodległości,
b.wspólni wrogowie :Rosja , Austria i Prusy.
2. W Półn. Włoszech (gdzie Francuzi dowodzeni przez generała Napoleona Bonaparte walczyli z Austrią)
w 1797r utworzono Legiony Polskie
- Jan Henryk Dąbrowski dowódcą,
- ułożenie przez Józefa Wybickiego „Mazurka Dąbrowskiego”, który w XX w. stał się hymnem Polski.
3. Służba w Legionach
a. żołnierze nosili mundury z polskimi symbolami , obowiązywała komenda w języku polskim
b. obowiązywały zasady republikańskie
– szanowano godność żołnierzy
– oficerowie byli wybierani przez żołnierzy
– żołnierze mogli awansować bez względu na pochodzenie
– zaniechano stosowania upokarzających kar
4. Po zwycięstwie we Włoszech część legionów została wysłana do francuskiej kolonii na san Domingo
(dziś Haiti) w celu tłumienia buntu murzyńskich niewolników,.

Lekcja 5 Księstwo Warszawskie

1. W 1806 r. na wezwanie Jana Henryka Dąbrowskiego w Wielkopolsce wybuchło powstanie przeciwko
Prusakom
2. Utworzenie przez Napoleona w 1807 r. Księstwa Warszawskiego z dwu ostatnich zaborów pruskich
(Wielkopolska i część Mazowsza):
-- ks. Józef Poniatowski dowódcą armii księstwa,
- przyłączenie ostatniego zaboru austriackiego po wojnie z Austrią 1809 r.
3. Napoleon nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję 1807) i wprowadził Kodeks Napoleona
a.unia personalna z Saksonią (elektor saski księciem warszawskim),
b.zasada trójpodziału władzy
c. wszyscy obywatele byli równi wobec prawa
d. mieszczanie mogli sprawować urzędy i kupować ziemię
4. Wojsko Księstwa Warszawskiego uczestniczyło w wyprawie Napoleona do Rosji – 1812 r.
b. oddziały polskie w bitwie pod Berezyną osłaniały odwrót resztek Wielkiej Armii
c. w 1813 r. w bitwie pod Lipskiem poległ książę Józef Poniatowski
5 . Po klęsce Napoleona Księstwo Warszawskie zostało zlikwidowane.
6.Do dziś wśród historyków i publicystów są spory czy Napoleon Bonaparte był „przyjacielem” Polaków,
czy tylko ich wykorzystał.
Praca w domu
Oceń stosunek Napoleona do sprawy polskiej oraz postawę Polaków wobec Napoleona

18