Professional Documents
Culture Documents
2021 22 Chapt10 1 CoupedOscillators
2021 22 Chapt10 1 CoupedOscillators
2021 22 Chapt10 1 CoupedOscillators
ΣΧΟΛΗ
ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΟΜΕΑΣ ΦΥΣΙΚΗΣ
Ιωάννη Σ. Ράπτη
Καθηγητή ΣΕΜΦΕ - ΕΜΠ
Αθήνα, 2021
ΣΥΖΕΥΓΜΕΝΟΙ ΤΑΛΑΝΤΩΤΕΣ
(α) Υπάρχουν τουλάχιστον δύο τρόποι ταλάντωσης, κατά τους οποίους και οι δύο
μάζες ταλαντώνονται με κοινή συχνότητα, και διαφορετικά (εν γένει μιγαδικά, αν
υπήρχαν αποσβέσεις) πλάτη. Αν συμβολίσουμε τα (μγαδικά) πλάτη ταλάντωσης της
κάθε μάζας με x1 (t ) x(1, t ) και x2 (t ) x(2, t ) , τότε οι δύο τρόποι, που αναφέρονται
παραπάνω, έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:
(α1) Κίνηση «εν φάσει», x1 (t ) x2 (t ) και x1 (t ) x2 (t ) . Σε αυτή την περίπτωση, που
μπορεί να εξασφαλισθεί με ταυτόσημες αρχικές συνθήκες απομάκρυνσης και
ταχύτητας και για τις δύο μάζες, το ενδιάμεσο ελατήριο παραμένει συνεχώς στο
φυσικό του μήκος, άρα δεν συνεισφέρει καθόλου δύναμη επαναφοράς σε καμία
μάζα. Επομένως, κάθε μάζα αισθάνεται την ίδια δύναμη επαναφοράς ανά μονάδα
απομάκρυνσης, άρα ταλαντώνεται με την ίδια συχνότητα 1 2 K
M
(α2) Κίνηση «σε αντίθεση φάσης», x1 (t ) x2 (t ) και x1 (t ) x2 (t ) . Σε αυτή την
περίπτωση, που μπορεί να εξασφαλισθεί με αντίθετες αρχικές συνθήκες
απομάκρυνσης ή/και ταχύτητας και για τις δύο μάζες, το ενδιάμεσο ελατήριο έχει
διπλάσια μεταβολή μήκους από εκείνη που έχουν τα δύο ακριανά. Αν θεωρήσουμε
ότι έχει την ίδια σταθερά με τα άλλα δύο ελατήρια (Κ1=Κ2=Κ12=Κ), τότε, λόγω της
διπλάσιας μεταβολής μήκους ως προς αυτά, θα συνεισφέρει διπλάσια δύναμη
επαναφοράς σε κάθε μία μάζα, απ’ ότι συνεισφέρει στην κάθε μάζα το αντίστοιχο
«δικό της» ελατήριο. Επομένως, κάθε μάζα αισθάνεται την τριπλάσια δύναμη
επαναφοράς ανά μονάδα απομάκρυνσης, άρα ταλαντώνονται και οι δύο με κοινή
συχνότητα 1 2 3K . Αν τα ακριανά ελατήρια είναι ίδια αλλά διαφέρουν
M
από το κεντρικό ελατήριο σύζευξης, K1 K2 K K0 K12 τότε η κοινή συχνότητα
M1 x1 x1K1 x1 x2 K12
M1 x1 x1K1 x1 x2 K12 0
M 2 x2 x2 K 2 x2 x1 K12
M 2 x2 x2 K 2 x2 x1 K12 0
M1 x1 x1 K1 K12 x2 K12 0
Ομαδοποιώντας τις συναρτήσεις: (1.α,β)
M x
2 2 2 2 x K K12 x K
1 12 0
Ας αναζητήσουμε λύσεις της μορφής
x1 (t ) A cos( t ) , x2 (t ) B cos( t ) , (2.α,β)
Η μορφές (2.α,β) δικαιολογούντα, με βάση τις ποιοτικές παρατηρήσεις της
προηγούμενης σελίδας, ως μία γενίκευση της αναζήτησης τρόπων κίνησης, με
διαφορετικά πλάτη αλλά με κοινή συχνότητα και φάση, για όλες τις μάζες του
συστήματος, ακόμη και στην περίπτωση του μη-συμμετρικού συστήματος.
[Η παραδοχή αυτή αποδεικνύεται ότι είναι ισοδύναμη με την αναζήτηση δύο
κατάλληλων γραμμικών συνδυασμών των x1 (t ), x2 (t ) , με τη βοήθεια των οποίων το
σύστημα των γραμμικών διαφορικών εξισώσεων μετατρέπεται σε δύο μη-
συζευγμένες διαφορικές εξισώσεις. (Βλ., Στ. Τραχανάς, «Διαφορικές Εξισώσεις,
Τόμος Ι, Συνήθεις διαφορικές εξισώσεις», ΠΕΚ 1989, σελ. 299)].
Αντικαθιστώντας στις (1.α,β) τις (2.α,β) και τις παραγώγους τους παίρνουμε :
4M 1M 2 K1 K 2 K1 K 2 K12
M 12 K 2 K12 M 22 K1 K12 2M 1M 2 K1K 2 K1 K 2 K12 K122 2M 1M 2 K122
2 2
Αφού η διακρίνουσα του τριωνύμου (4) είναι θετική, οι ρίζες του είναι
πραγματικές. Επιπλέον, από τη μορφή του τριωνύμου στη σχέση (4), διαπιστώνουμε
ότι οι ρίζες του είναι ομόσημες και έχουν θετικό άθροισμα. Επομένως, για
οποιοδήποτε συνδυασμό τιμών για τις σταθερές ελατηρίων και για τις μάζες,
υπάρχουν δύο ρίζες του τριωνύμου, 12 , 22 οι οποίες είναι πραγματικές και θετικές.
Αυτό το συμπέρασμα, σε συνδυασμό με την παραδοχή από την οποία ξεκινήσαμε:
x1 (t ) A cos( t ) , x2 (t ) B cos( t ) , (2.α,β)
και το γεγονός ότι το σύστημα (1.α,β) είναι σύστημα γραμμικών διαφορικών
εξισώσεων, σημαίνει ότι η γενική λύση για κάθε μία από τις συναρτήσεις x1 (t ), x2 (t )
θα είναι ένας γραμμικός συνδυασμός της μορφής
x1 (t ) A1 cos(1 t 1 ) A2 cos( 2 t 2 ) (5α)
x2 (t ) B1 cos(1 t 1 ) B2 cos( 2 t 2 ) (5β)
Στις σχέσεις (5.α,β), οι συχνότητες 1 , 2 (που προκύπτουν ως οι θετικές
τετραγωνικές ρίζες των λύσεων της εξίσωσης (4)) εξαρτώνται από τις παραμέτρους
του συστήματος, M1 , M 2 , K1 , K2 , K12 , και δεν επηρεάζονται από τις αρχικές συνθήκες
του προβλήματος.
Όσον αφορά στις σταθερές A1 , A2 , B1 , B2 , 1 , 2 , αυτές είναι οι «σταθερές
ολοκλήρωσης» του συστήματος των διαφορικών εξισώσεων (1.α,β). Αυτό το
σύστημα, ως σύστημα γραμμικών διαφορικών εξισώσεων δεύτερης τάξης, απαιτεί
την ύπαρξη δύο σταθερών ολοκλήρωσης, για κάθε συνάρτηση, άρα, συνολικά,
τεσσάρων σταθερών ολοκλήρωσης, οι οποίες θα υπολογίζονται με βάση τις
ισάριθμες αρχικές συνθήκες του προβλήματος,
x1 t 0 x01 , x2 t 0 x02 , x1 t 0 01 , x2 t 0 02 .
Οι συνθήκες αυτές οδηγούν στον υπολογισμό των πλατών A1 , A2 , και των φάσεων
1 , 2 . Τα άλλα δύο πλάτη, B1 , B2 συνδέονται με τα A1 , A2 , αντίστοιχα, μέσω των
εξισώσεων του ομογενούς γραμμικού συστήματος
2 M1 K1 K12 A K12 B 0
(6.α,β)
K12 A 2
M 2 K 2 K12 B 0
του οποίου αποτελούν λύσεις. Συγκεκριμένα, αντικαθιστώντας σε οποιαδήποτε από
τις εξισώσεις (6.α) ή (6.β) την πρώτη από τις δύο λύσεις της εξίσωσης (4), 1 ,
A
υπολογίζουμε το πηλίκο των 1 . Στη συνέχεια, αντικαθιστώντας σε οποιαδήποτε
B1
από τις εξισώσεις (6.α) ή (6.β) την δεύτερη από τις δύο λύσεις της εξίσωσης (4), 2 ,
A
υπολογίζουμε το πηλίκο των 2 .
B2
Ας επανέλθουμε στο συμμετρικό σύστημα, m1 m2 m , και
K1 K2 K12 K , για να διαπιστώσουμε την ισχύ των αρχικών συμπερασμάτων,
στα οποία είχαμε καταλήξει ποιοτικά, (μέσω επιχειρημάτων συμμετρίας). Σε αυτή
την περίπτωση, η εξίσωση (4) γράφεται
4 M1M 2 2 M1 K2 K12 M 2 K1 K12 K1K2 K1 K2 K12 0
4 M 2 2 4MK 3K 2 0 4 2 4 K / M 3 K / M 0
2
με λύσεις
4 2 4 K / M 3 K / M 0
2
K 42
4 K / M 16 K / M 12 K / M
1
1,2
2 2 2
2 M 2
K 2 K
Επομένως, οι συχνότητες των δύο ΚΤΤ είναι τέτοιες ώστε: 12 , 2 3 , όπως
M M
προέκυψε και με βάση την ποιοτική ανάλυση με την οποία ξεκινήσαμε.
Για τον πρώτο ΚΤΤ, τα πλάτη έχουν λόγο A1 B1 . Για τον δεύτερο ΚΤΤ, τα
πλάτη έχουν λόγο A1 B1 . Επομένως
x1 (t ) A1 cos(1t 1 ) A2 cos( 2t 2 )
(7.α,β)
x2 (t ) A1 cos(1t 1 ) A2 cos( 2t 2 )
Οι σταθερές A1 , A2 και 1 , 2 προσδιορίζονται από τις αρχικές συνθήκες
του προβλήματος, x 0,1 , x0,2 και 0,1 ,0,2 . Συγκεκριμένα, για αρχικές συνθήκες
θέσης x0,1 x0 , x0,2 0 , και ταχύτητας 0,1 0,0,2 0 , από τις εξίσώσεις (7.α,β)
προκύπτει: x0 A1 cos(1 ) A2 cos(2 ) (8α)
0 A1 cos(1 ) A2 cos(2 ) (8β)
0 1 A1 sin(1 ) 2 A2 sin(2 ) (8γ)
0 1 A1 sin(1 ) 2 A2 sin(2 ) (8δ)
Συνδυάζοντας: (8γ) (8δ) 1 0 , (8γ) (8δ) 2 0
(8α) (8β) A1 x0 / 2 , (8α) (8β) A2 x0 / 2
Τελικά: x1 (t ) x0 / 2 cos(1t 1 ) cos( 2t 2 )
x2 (t ) x0 / 2 cos(1t 1 ) cos( 2t 2 )
Οι x1 και x2, ως
συναρτήσεις του χρόνου,
φαίνονται στο διπλανό σχήμα,
όπου φαίνεται η μεταφορά
0 0
2 2 2 2 2
1 1
M 12 M 22 Kx12 Kx22 K x1 x2
2 2
ενώ, όταν εκφραστεί συναρτήσει των κανονικών συντεταγμένων, περιέχουν
μόνο τετραγωνικούς όρους των κανονικών συντεταγμένων και των χρονικών
παραγώγων τους X1,2 V1,2 .
1 1 1 1 1
E M 12 M 22 Kx12 Kx22 K x1 x2
2
2 2 2 2 2
1 V V 1 V V 1 X X 2 1 X1 X 2 1
2 2 2 2
M 1 2 M 1 2 K 1 K K X2
2
2 2 2 2 2 2 2 2 2
1 1 1 1 1 1 1 1
MV12 KX 12 MV22 3KX 22 MV12 M 12 X 12 MV22 M 22 X 22
4 4 4 4 4 4 4 4
Στη γενικότερη περίπτωση των δύο αρμονικών ταλαντωτών που έχουν συζευχθεί
ελαστικά, η υπόθεση των ΚΤΤ οδηγεί σε ένα σύστημα 2x2 για τα πλάτη Α και Β, της
μορφής:
2 M1 a11 A a12 B 0 2 M1 a11 a12
0
a
21 A 2
M 2 a22 B 0
a21 2
M 2 a22
a12
A1,2
j 1
(στ) Η σχέση των πλατών, Ai , j , με τα οποία συμμετέχει κάθε ΚΤΤ, με
ιδιοσυχνότητα ωj, στην κίνηση xi, του ταλαντωτή mi, προκύπτει από την επίλυση του
NN ομογενούς γραμμικού συστήματος των πλατών Ai , j για την συγκεκριμένη ωj.
Επειδή το σύστημα είναι ομογενές, υπολογίζονται τα πηλίκα των πλατών Ai , j / A1, j .
(ζ) Με αυτόν τον τρόπο απομένουν προς προσδιορισμό οι 2Ν-σταθερές,
A1, j , j , οι οποίες προσδιορίζονται από τις 2Ν-αρχικές-συνθήκες θέσης και
ταχύτητας του κάθε ταλαντωτή, xi t 0 xo,i , xi t 0 o,i .
Απάντηση
(α) Έστω ότι x1 , x2 είναι οι μετακινήσεις των δύο μαζών από τις θέσεις ισορροπίας
τους, σε κάποιο τυχαίο στιγμιότυπο της κίνησής τους. Οι διαφορικές εξισώσεις
κίνησης γράφονται:
m1 x1 2sx1 Tx , και m1 x2 Tx , όπου Tx Tsin , ενώ, (λόγω των μικρών
γωνιών ταλάντωσης),
mg x x g
Ty T cos m2 g T 2 Tx m2 g tan m2 g 2 1 m2 ( x2 x1 ) ,
cos L L
g
οπότε οι εξισώσεις κίνησης γράφονται: m1 x1 2sx1 m2 ( x2 x1 ) ,
L
g
m2 x2 m2 ( x2 x1 ) . Ισοδύναμα :
L
g g
m1 x1 2sx1 m2 ( x2 x1 ) m1 x1 2sx1 m2 ( x2 x1 ) 0 x 2 2 x m2 2 ( x x ) 0
L L 1
0 1 0 2 1
m1
m x m g ( x x ) m x m g (x x ) 0 x2 0 ( x2 x1 ) 0
2
2 2 2
L
2 1
2 2 2
L
2 1
x1 A cos(t )
x2 B cos(t )
παίρνουμε:
(402 2 ) A 202 B 0 (1a) (402 2 ) 202
2 0
0 A (0 ) B 0 (1 ) 02 (02 2 )
2 2
4 5o2 2 204 0
5 17
με ρίζες 1,2
2
02 ( )
2
(γ) Για τον προσδιορισμό των κανονικών μεταβλητών, προσδιορίζουμε πρώτα το
λόγο των πλατών Α/Β για κάθε κανονικό τρόπο ταλάντωσης, από τις εξισώσεις (1α) ή
(1β), παραπάνω. Συγκεκριμένα :
5 17 2 B 3 17
για ω=ω1, η σχέση : (1a) (4o2 0 ) A1 2o2 B1 1 .
2 A1 4
5 17 2 B 3 17
για ω=ω2, η σχέση : (1a) (4o2 o ) A2 2o2 B2 2 .
2 A2 4
Oπότε, η γενική κίνηση γράφεται ως εξής:
x1 (t ) A1 cos(1t 1 ) A2 cos(2t 2 ) x1 (t ) A1 cos(1t 1 ) A2 cos(2t 2 ) (2a)
3 17 3 17
x2 (t ) B1 cos(1t 1 ) B2 cos(2t 2 ) x2 (t ) A1 cos(1t 1 ) A2 cos(2t 2 ) (2 )
4 4
Απαλείφοντας από τις (2α) και (2β) εναλλάξ τους όρους με την μία ή την άλλη
συχνότητα παίρνουμε:
3 17 3 17 17
(2a) (2 ) x1 x2 A1 cos(1t 1 ) , άρα η πρώτη
4 4 2
κανονική συντεταγμένη, που ταλαντώνεται με την πρώτη ιδιοσυχνότητα είναι ο
3 17
συνδυασμός x1 x2 X 1 .
4
Όμοια, προκύπτει η δεύτερη κανονική συντεταγμένη του συστήματος
3 17
x1 x2 X 2
4
Απάντηση
s s
M1 x1 sx1 sx2 0 x1 x1 x2 0
M1 M1
x
sx1 M 2 x2 sx2 M 2 g 2 F0 cos( t ) s s g F0
L x1 x2 x2 x2 cos( t )
M2 M2 L M2
s s s s
x1 x1 x2 0 x1 x1 x2 0
M1 M1 M1 M1
s M1 s M1 g F0 s M1 s M1 g F0
x1 x2 x2 x2 cos( t ) x1 x2 x2 x2 cos( t )
M 2 M1 M 2 M1 L M2 M1 M 2 M1 M 2 L M2
M1
(γ) Αν, 201 s , 202 g και , τότε το προηγούμενο γραμμικό
M1 L M2
σύστημα γράφεται
2
01
2 A 012 B 0
F0 και οι λύσεις του προκύπτουν με τη μέθοδο των
012 A 012 022 2 B
M2
οριζουσών
0 012
F0
M2
012 022 2 012 F0 M
A 2
012
F0
M2 F M 2
01
2 0
B 2
012 2 012
2
01
2 2
01
2
02
2 4
01
(δ) Τα πλάτη A και B απειρίζονται όταν ο κοινός παρανομαστής τείνει στο μηδέν
2
01 2 01
2
02
2
2 01
4
0 01
4
01
2
2 012 022 022 2 012 2 4 014 0
είναι πραγματικές και μάλιστα θετικές, αφού η θετική είναι μικρότερη του όρου
( 1)012 022 από τον οποίον προσθαφαιρείται . Αν 02 0.5 01 και 0.75 ,
από τη σχέση υπολογισμού των δύο ριζών, έχουμε :
2 3 2
1,2
2
01
2
2 3 2
(ε) Οι 1,2
2
01 είναι οι ιδιοσυχνότητες του συζευγμένου συστήματος
2
Επίσης παρατηρούμε ότι για 01 , (ιδιοσυχνότητα του ασύζευκτου
συστήματος 1), το πλάτος B μηδενίζεται, ενώ το A (πλάτος ταλάντωσης του
συστήματος 1), παραμένει πεπερασμένο, (η διέγερση «προτιμάει να περάσει» στο
σύστημα με τη φυσική συχνότητα ταλάντωσης του οποίου «ταιριάζει» η συχνότητα
διεγερσης). Το φαινόμενο αυτό αναφέρεται και ως «αντι-συντονισμός», και
χρησιμοποιείται στην περίπτωση που χρειάζεται να «διοχετεύσουμε» μία
ανεπιθύμητη συχνότητα από ένα σύστημα (π.χ., Μ2) σε ένα βοηθητικό σύστημα
απορρόφησης (π.χ., Μ1).