STAROŻYTNOŚĆ

Ramy czasowe epoki

Najdłuższa z epok kultury trwająca umownie od 4 tysiąclecia p.n.e. (wynalezienie
pisma) do 476 r. n.e. (upadek cesarstwa rzymskiego)

antyk ( z łac. antiquus - dawny) - starożytna kultura Grecji i Rzymu (ok. IX w p.n.e. -
czasy Homera do 457 r. n.e.)

Starożytność oprócz kultury Greków i Rzymian obejmowała również dorobek

kulturowy społeczności Bliskiego Wschodu oraz basenu Morza Śródziemnego (m.in.
cywilizacji sumeryjskiej, egipskiej, babilońskiej, fenickiej, izraelitów)
 ANTYK GRECKO - RZYMSKI

FILOZOFIA ( gr. philo - miłośnik, umiłowanie, gr. sophia - nauka, mądrość) -

dziedzina nauki poszukująca odpowiedzi na nurtujące człowieka pytania o cel i sens
istnienia, uniwersalność wartości itp.

Wybrane filozofie antyczne:

⬤ Sokrates - mądrość jest w każdym człowieku, powszechne sądy bywają
błędne, „Wiem, że nic nie wiem”;
⬤ Platon - poznawanie świata przez człowieka jest ograniczone, człowiek
poznaje świat w jego częściach, idealizm (rzeczywistość jest niedoskonałym
odwzorowaniem świata idei);
⬤ Arystoteles - świat można poznać przez doświadczenie, zasada „złotego
środka” (odrzucenie skrajności);
⬤ Epikur (epikureizm) - człowiek dąży do przyjemności, śmierć nas nie
dotyczy, „carpe diem” („chwytaj dzień” - myśl Horacego);
⬤ Zenon z Kition (stoicyzm) - zaakceptowanie praw natury, kierowanie się
rozumem, a nie emocjami, dążenie do osiągnięcia równowagi ducha, „stoicki
spokój” (dystans wobec wszystkiego co przytrafia nam się w życiu;
⬤ Pyron z Elidy (sceptycy) - wszystko jest względne (nie wiemy jaka jest
naprawdę rzeczywistość), więc powinniśmy podchodzić z dystansem do sądów
o świecie.

Cechy literatury antycznej:

► mimesis - dzieło obrazuje rzeczywistość, przedstawia prawdopodobnego
bohatera, z którym odbiorca może się utożsamić (odwzorowanie
rzeczywistości, nie lustrzane odbicie - świat taki jaki powinien być a nie jaki
jest);
► decorum - stosowność, odpowiedniość formy i stylu (języka) do treści;
► podporządkowanie funkcjom - odbiorca z reguły znał treść dzieła, więc mógł
skupić się na przeżywaniu emocji lub czerpaniu rozrywki;
► proporcjonalność, harmonia elementów, umiar - przemyślana kompozycja
utworu (np. podział na trzy części - wstęp, rozwinięcie, zakończenie -
Arystoteles).
 HORACY - NAJWYBITNIEJSZY LIRYK STAROŻYTNOŚCI

Horacy - żyjący w I w p.n.e. poeta rzymski, syn wyzwoleńca, swoja karierę

zawdzięczał przyjacielowi cesarza - Mecenasowi
a) łączył naukę stoików i epikurejczyków,
b) łączył liryzm z filozoficznym namysłem nad sensem życia.

HORACJANIZM - zjawisko polegające na podejmowaniu tematów obecnych w

dziełach Horacego oraz przyjmowanie specyficznej dla niego postawy
powściągliwości i dystansu wobec opisywanych przeżyć

„skrzydlate słowa” - powszechnie znane i używane sformułowania oraz zwroty

Przykładowe „skrzydlate słowa” Horacego (dziś używane jako związki

frazeologiczne): naga prawda, rzadki ptak (biały kruk), łączyć przyjemne z
pożytecznym

Źródła poezji:
● religia, muzyka → modlitwy, zaklęcia, błagania (głównie)
● liryka → lira

PIERWSZE FORMY LIRYKI GRECKIEJ

modlitewne śpiewy

formy kunsztowne

hymny
(wykonywane chóralnie, sławiły bogów i bohaterów)

treny
(pieśni żałobne)

elegie
(smutna tonacja, różnorodna tematyka)