DOĞA

VE
KİMYA

PX
 SON 10 YILIN ANALİZİ SU VE HAYAT
TYT - DOĞA VE KİMYA
1,2

• Yeni doğan bebeklerin vücudunda %75-80 ora-

1
nında yetişkin bir insanda ise %55-75 oranında
0,8
su bulunur.

0,6
• Vücuttaki su oranı yaş ilerledikçe azalır.
• Günlük su ihtiyacının %60’ı içme suyu ile %40’ı
yiyecek ve içecekler ile karşılanmalıdır.
0,4

0,2
• Vücut ağırlığı ve günlük harcanan enerji mikta-
0
rı arttıkça su ihtiyacı da artar.
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

2010 2011 2012 2013 2014 2015 TOPLAM

KAZANIMLAR
1. S. 2. S 1. S. 2. S 1. S. 2. S 1. S. 2. S 1. S. 2. S 1. S. 2. S KZNM ÜNİTE
DÜNYADA SU 0
2
ÇEVRE KİMYASI 1 2
2016 2017 2018 2019 2020 2021 TOPLAM
KAZANIMLAR
1. S. 2. S 1. S. 2. S 1. S. 2. S 1. S. 2. S 1. S. 2. S 1. S. 2. S KZNM ÜNİTE
DÜNYADA SU 0
2
ÇEVRE KİMYASI 1 2

ÇEVRE VE KİMYA DÜNYADA SU

50% 50%

Su tasarrufu için:
• Su israfından kaçınmak,
• Bozuk muslukları tamir ettirmek,
• Tatlı su kaynaklarının kimyasal veya zararlı atık-
larla kirlenmesini önlemek,
• Çamaşır ve bulaşık makinelerini maksimum tam
KONU İÇERİĞİ EZBER Mİ? ÖĞRENİLECEK Mİ? doldurulmadan çalıştırmamak.
Ö E • Saniyede 1 damla su tasarrufu ile yılda 1 ton
tasarruf sağlanabilir.

BU KONUYU ANLAMAK İÇİN

HANGİ KONULARI BİLMELİYİM?

TYT doğa ve kimya konusu diğer konulardan bağım-

sız hatta kimyadan bile neredeyse bağımsız bir genel
kültür konusudur. Genel bir çevre kültürünüz varsa bu
konu ile ilgili çıkmış soruları yapabilirsiniz, biraz kim-
ya bilginiz de varsa konudan çıkabilecek zor soruları
dahi çözersiniz.

2
 T
Z
Y
X K

Yukarıdaki birinci grafik dünyadaki top-

lam suyun dağılımını 2. grafik ise toplam
suyun içerisindeki Y kısmını dağılımını
vermektedir.
Grafik hakkında verilen aşağıdaki ifade-
lerden hangisi doğrudur?
A) X kısmı tatlı su, Y kısmı buzulları ifade
etmektedir.
B) K Denizleri, Z nehirler ve gölleri ifade
etmektedir.
C) T buzullardır.
D) Z yer altı sularıdır.
E) K Tuzlu sudur.

SUYUN SERTLİĞİ
• Suların kullanılmadan önce renk, koku, tat,
bulanıklık, mikroorganizmalar gibi istenmeyen
özelliklerinin iyileştirilmesine su arıtımı denir
• Çözünen kalsiyum ve magnezyum iyonlarının
fazla olduğu sulara sert su denir.
• Su içerisinde çözünmüş kalsiyum, magnezyum
ve değerliği +1’den yüksek olan katyonların mik-
tarı arttıkça suyun sertliği artar.
Suyun sertliği ile ilgili olarak verilen aşa-
• Suyun sertliğinin fazla olması sağlık açısından ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
önemli değildir. Fakat suyun lezzetini ve temizle-
A) Sudaki kalsiyum ve magnezyum iyon-
me kapasitesini etkiler.
ları suya sertlik verir.
• İçinde çözünmüş iyon miktarı düşük olan ve
B) Sert su sağlık açısından tehlikelidir.
lezzetli olan sulara yumuşak su denir.
C) Sert su sıcak su boruları ve çaydanlık-
• Sert sularda sabun kolaylıkla köpürmez. Bu
larda tortu bırakır.
nedenle sabun sarfiyatını arttırır. İçimi lezzetli
değildir. D) Sert suda sabunun temizleme kapasi-
tesi azdır.
• Buharlaştığında çok miktarda çökelti (kireçlen-
me) bırakırlar. Şehir şebeke hatlarında, sıcak su E) Sert suyun içimi lezzetsizdir.
borularında ve kazanlarda tortu bırakır.

3
ÇEVRE KİMYASI Sera Etkisi
• Dünya atmosferindeki sera
2014 gazları gün boyunca Gü-
Hava Kirleticiler
2017 neş’ten aldığı ısının bir kıs-
• WHO - 2017 Şubat raporuna göre Avrupa’daki mını tutar. Tutulan enerji at-
en kirli havaya sahip 10 şehrin 8’i Türkiye’de mosferi ve Dünya yüzeyini
bulunuyor. ısıtır.
• Hava kirliliği sağlık üzerindeki etkileri dışında
• Böylece Dünya’nın sıcaklığı yaklaşık 14 °C’ta
küresel ısınma ve ozon tabakasının delinmesi
korunur.
gibi sonuçları da doğurur.
• İnsan faaliyetleri nedeniyle atmosferdeki sera
Azot Oksitler
gazı miktarının artması dünyanın ısınma mik-
• NOX genel formülü ile gösterilir tarını arttırarak küresel iklim değişikliğine se-
• NO2 en çok bilinenidir, su ile tepkimeye girerek bep olur.
HNO3 yani kezzap oluşturur. • Sera gazlarının en önemlisi CO2’dir ve karbon
• Bu şu anlama gelir havadaki fazla NO2 yağmur- kaynaklı yakıtların yani fosil yakıtların yakıl-
da çözünerek kezzap olarak yeryüzüne yağar. ması sonucu açığa çıkan temel gazdır.
• Bu nedenle NOX’ler asit yağmuruna sebep olur- • CO2 yi yaktığımız doğal gaz, benzin, motorin
lar. gibi yakıtlarla doğrudan biz açığa çıkarabildi-
ğimiz gibi dolaylı yolla da açığa çıkmasına se-
• Dolaylı sera gazıdır. bep olabiliriz. Örneğin ambalajlı bir ürün aldı-
• İnsan sağlığı için tehlikelidir. ğımızda, endüstriyel fabrikalarda işlenmiş et
aldığımızda yani üretimi sırasında endüstriyel
• Fabrikalardan atılan zehirli gazlar arasındadır.
enerji harcanan herhangi bir ürün aldığımızda
• Enerji santrallerinde ve araç motorlarında olu- o ürünün üretimi sırasında açığa çıkan kar-
şan yüksek sıcaklık nedeni ile havadaki azotun bondioksitten biz sorumlu oluruz.
yanması sonucu da oluşur.
Karbon dioksit
Ozon Tabakasının İncelmesi
• Atmosferde doğal olarak bulunur, %0,05’in al-
tındaki derişimi tehlikesizdir.
• Atmosferin üst katmanlarında bulunan ozon
• %5-10 arası CO2 derişimine sahip hava ölüm-
gazının (O3) oluşturduğu tabaka (ozonosfer)
cüldür.
dünyayı, morötesi (ultraviyole) gibi Güneş’in
• CO2 en önemli sera gazıdır. zararlı ışınlarından koruyan bir kalkan görevi
• CO2 derişimini arttıran temel etken fosil yakıt- görür.
lardır. • Kloroflorokarbonlar (CFC’ler) klor ve flor içe-
Kükürt Oksitler ren kimyasallar, aeresollerde (deotorant, bö-
cek ilacı vb) bulunan itici gazlar, bazı yangın
• SOX genel formülü ile gösterilir. söndürücüler, tarımda böcek ilacı olarak kul-
• En çok bilinenleri SO2 ve SO3’tür. lanılan metil bromid ozon tabakasını inceltir.
• Suda çözününce H2SO4’ü yani zaç yağını oluş-
turur.
• Asit yağmuru oluşturur.
• Ana kaynağı volkanik patlamalardır.
• Atmosferdeki miktarı çok artarsa güneş ışıkları-
nı tutar küresel soğumaya sebep olur.

4
Aşağıdakilerden hangisi çevre kirliliğini Aşağıda verilen:
azaltacak tedbirler arasında değildir?
I. CFC
A) Fosil yakıtlar yerine temiz enerji kaynak-
larının kullanılması. II. Metil Bromid
B) Şahsi araçlar yerine toplu taşıma veya III. O3
bisiklet kullanılması.
gazlarından hangileri ozon tabakasının
C) İthal edilen doğalgaz yerine yerli üretim
incelmesine sebep olan gazlar arasında-
kömür ile ısınılması.
dır?
D) Jeotermal enerjinin yaygınlaştırılması.
E) Fabrika baca gazlarının filtrelenmesi. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
(Benzer sorunun çıktığı yıllar :2014)

Sera etkisi ile ilgili verilen aşağıdaki ifa-

delerden hangisi yanlıştır?

A) Dünya yüzeyinden yansıyan ışınların

sera gazları tarafından tutulması sonu-
cu, küresel çapta meydana gelen sıcak-
lık artışına sera etkisi denir.
Aşağıdaki gazlardan hangisi sera gazı de- B) CO2, su buharı, CH4 sera gazlarıdır.
ğildir?
C) Sera etkisi küresel iklim değişikliğinin
A) CH4
en önemli sebebidir.
B) N2O5
D) Günlük yaşantımız sonucunda oluşan
C) CO2 karbon ayak izimiz arttıkça sera etkisini
D) N2 azaltmış oluruz.

E) CFC E) Sera gazlarının en önemli sebebi fosil

yakıtlardır.
(Benzer sorunun çıktığı yıllar: 2017)

5
Su ve Toprak Kirleticiler

Plastikler
• Kullandığımız plastik malzemelerin pek çoğu
1000 yıl boyunca dünyada kalmaktadır.
• Okyanuslarımızda bir kıta büyüklüğünde plas-
tik atık keşfedilmiştir.
• Dünyanın en derin noktası olan Mariana Çu-
kuru’nda dahil plastik atık keşfedilmiştir.
• Plastik ürün kullanımı azaltıp, kullanmak
zorunda olduğumuz plastik ürünleri de geri
dönüşümlü olanlarından seçerek bu sorunu
giderebiliriz.
Deterjanlar
• Deterjanlar hem toksik hem de yapısında bu-
lunan fosfatlar nedeni ile sudaki hayatı olum-
suz etkileyen maddelerdir.
• Deterjan yerine sabun veya sabun bazlı te-
mizleyiciler kullanmamız bu sorunu giderir.
Organik Sıvılar
• Petrol, aseton, CCl4, benzen, etil alkol, asetik
Endüstriyel Atıklar
asit, ilaç, plastik, boya, petrokimya ve tekstil
atıkları bu sınıfa giren zararlı atıklardır.
• Bu atıklar doğaya bırakılmamalı kimyasal geri • Endüstri ve üretim tesislerinde bir işlem ön-
dönüşüme maruz bırakılmalıdır. cesinde veya sonrasında açığa çıkan atıklara
endüstriyel atıklar denir.
Ağır Metaller
• Her türlü fabrika atığı bu kapsama girer.
• Kurşun, kadmiyum, krom, demir, kobalt, nikel,
bakır, civa ve çinko gibi yoğunlukları 5 g/cm3 ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN AZLATILMASI
den fazla olan metallere ağır metal denir.
• Madencilik, endüstriyel üretim, bu ürünleri • Teknoloji çevreye zarar vermeyen materyaller
içeren atıklar toprak ve suyun kirlenmesine üretimi için kullanılmalıdır.
sebep olur.
• Çevreye zararlı maddeler kullanıldıktan sonra
gerekli imha yöntemi ile imha edilmeli, doğru-
Piller dan doğaya bırakılmamalıdır.
• Piller yapılarında bulunan kimyasallar nedeni • Kurum ve kuruluşların çevre ile ilgili yasalara
ile yüksek miktarda toprağı ve suyu kirletmek- uyması sağlanmalıdır.
tedir. • Çöpteki organik kısımların gübreleşmesi, kötü
• Bir kalem pil 4 metrekare toprağı kirletmekte- kokuların yok olması gibi pek çok alanda etkin
dir. mikroorganizmalar (EM) kullanılmalıdır.
• Atık piller için www.tap.org.tr adresinden pil • EM; doğal, genetik müdahale görmemiş yarar-
toplama kutusu istenebilir. lı mikroorganizmalara verilen genel addır.
• EM’lerin üretimi ve yaygınlaştırılması sağlan-
malıdır.

6
7
8