Professional Documents
Culture Documents
جلسه اول
جلسه اول
جلسه اول
مدرس:
حدیثه تندرو
منبع :مقدمه ای بر غشا و فرآیندهای غشایی از دکتر مرتضی صادقی
فصل اول :معرفی فناوری غشا
مقدمه
تعریف غشا
انواع غشا
فرآیندهای غشایی
1
غشاها جایگاه ویژه ای در فناوری و تکنولوژی های شیمیایی دارند و در محدوده ی وسیعی از فرآیندها مورد استفاده قرار مقدمه
پاکسازی و بازیافت مواد با ارزش از سیال خروجی از کارخانجات صنعتی با استفاده از الکترودیالیز و نانو فیلتراسیون
نیروی محرکه در
تصفیه پساب های صنعتی با استفاده از فرآیندهای میکرو ،اولترا و نانوفیلتراسیون و بیوراکتورهای غشایی فرآیندهای غشایی
تفکیک ماکرومولکول در صنایع دارویی و غذایی به کمک اولترافیلتراسیون
انواع غشا
حذف اوره و دیگر مواد سمی از سیستم خون به کمک دیالیز
جداسازی گازها به منظور تولید نیتروژن و شیرین سازی گاز طبیعی
فرآیندهای غشایی
مهم ترین و به عبارتی کلیدی ترین مشخصه غشاها توانایی آن ها در کنترل نرخ تراوش گونه های شیمیایی از
میان غشا است .در سیستم های دارورسانی کنترل شده ،هدف تعدیل نرخ تراوش دارو از منبع آن به عضو مورد نظر می باشد. ماژول های غشایی
2
به مانعی که بین دو فاز قرار می گیرد و ارتباط بین دو فاز را قطع می کند و به دو قسمت مقدمه
Feedو Permeateتقسیم می کند ،غشا گفته می شود .در واقع غشا مانع جدا کننده ای
است که نرخ تراوش اجزا شیمیایی مجاور خود را کنترل می کند.
تعریف غشا
3
مقدمه
جداسازی در فرآیندهای غشایی نتیجه ی تفاوت در
سرعت انتقال اجزا شیمیایی از میان غشا می باشد. تعریف غشا
4
مقدمه
تراوش پذیری ( :)Permeabilityظرفیت یک غشا برای فرآورش ماده تراوش یافته را مشخص می کند .تراوش
تعریف غشا
پذیری باال به معنی عبور دهی زیاد می باشد .و زمانی مطلوب است که گزینش پذیری توجیه اقتصادی داشته باشد.
گزینش پذیری ( :)Selectivityبه توانایی غشا در جداسازی ماده تراوش یافته از ماده باقیمانده گفته می شود. نیروی محرکه در
فرآیندهای غشایی
غشایی با گزینش پذیری باال اما تراوش پذیری ممکن است به سطح غشا زیادی نیاز داشته باشد ،که از نظر اقتصادی به
صرفه نیست.
انواع غشا
ضریب دفع :گزینش پذیری معموال با ضریب دفع بیان می شود .ضریب دفع ،درصد اجزای
دفع شده از غشا را نشان می دهد. فرآیندهای غشایی
تعریف غشا
از لحاظ ساختار از لحاظ مولکولی
نیروی محرکه در
فرآیندهای غشایی
متقارن همگن :از نظر ترکیب درصد
شیمیایی و ساختار یکنواخت انواع غشا
نامتقارن است.
فرآیندهای غشایی
سرامیکی ،فلزی ،مایع غیر همگن:
از نظر فیزیکی یا شیمیایی ماژول های غشایی
مرکب غیریکنواخت است.
6
• غشاهای متقارن ( :)Isotropicکل ساختار غشا یکسان و کامال یکنواخت است .کل مقدمه
تخلخل ها یکسان و اندازه حفرات آن ها باالی 100 nmاست .مقاومت انتقال جرم در این غشاها
از طریق ضخامت کلی غشا تعیین می شود .کاهش ضخامت غشا منتج به افزایش نرخ تراوش می
تعریف غشا
گردد.
)1غشای میکرو متخلخل :از نظر ساختار شبیه فیلترهای معمولی هستند اما منافد آن ها کوچک تر
( 0/01تا 10میکرومتر) است .دارای ساختاری صلب با منافذ پیوسته و متصل با توزیع تصادفی هستند. نیروی محرکه در
فرآیندهای غشایی
جداسازی اجزای محلول در این نوع از غشاها تابعی از اندازه مولکول و توزیع اندازه ذرات است .در
فرآیند های میکروفیلتراسیون و اولترا فیلتراسیون تنها مولکول هایی با تفاوت اندازه ی قابل توجه
انواع غشا
توسط غشاهای میکرومتخلخل قابل جداسازی هستند.
)2غشای چگال (نامتخلخل) :این غشاها شامل الیه چگالی هستند که جریان تراوش یافته در آن ها فرآیندهای غشایی
توسط مکانیسم نفوذ ناشی از گرادیان فشار ،غلظت یا پتانسیل الکتریکی از درون این الیه عبور می
کند .جداسازی در این غشاها با مکانیسم انحالل و نفوذ صورت می گیرد .این غشا ها قادر به جداسازی ماژول های غشایی
مواد مختلف با اندازه مولکولی یکسان می باشند ،مشروط بر اینکه غلظت آن ها در غشا (حاللیت آن
7 ها) به میران قابل توجهی متفاوت باشند.
مقدمه
در فرآیندهای جداسازی گازها ،اسمز معکوس و تراوش تبخیری غالبا از غشاهای چگال استفاده می
شود ،که معموال از ساختار نامتقارن آن ها استفاده می شود .همچنین در الکترودیالیز از غشاهای چگال
تعریف غشا
با ساختار متقارن استفاده می گردد.
ظرفیتی به میزان کمتری دفع می گردد .در محلول های با قدرت یونی باال میزان گزینش پذیری
کاهش می یابد. ماژول های غشایی
8
• غشاهای نامتقارن( :)Anisotropicبه غشایی گفته می شود که ساختار در عرض غشا تغییر مقدمه
می کند .یعنی میزان و توزیع تخلخل و میزان چگالی بودن آن متفاوت است .لذا غشاهای نامتقارن
شامل الیه ای بسیار نازک بر روی یک زیر الیه متخلخل ضخیم تر است و این دو الیه ممکن
تعریف غشا
است به صورت جداگانه و منفرد شکل دهی شوند .الیه بسیار نازک روی زیر الیه ای با تخلخل
باال ایجاد می شوند بطوریکه میزان عبور در زیر الیه 1000برابر بیشتر از الیه نازک می باشد.
همچنین خصوصیات جداسازی و نرخ تراوش غشا توسط الیه سطحی مشخص می گردد .زیر الیه نیروی محرکه در
فرآیندهای غشایی
متخلخل به عنوان یک نگهدارنده مکانیکی عمل می کند .میزان شار در این غشاها باال می باشد و
شدت انتقال اجزا از درون این غشاها با ضخامت غشا نسبت معکوس دارد و تا حد امکان بایستی
انواع غشا
غشا را نازک ساخت .غشاهای نامتقارن به دو دسته تقسیم می شوند:
فرآیندهای غشایی
Integrally skin )1
Composite membrane)2 ماژول های غشایی
9
مقدمه
:Integrally skin (1
جنس پلیمر سرتاسر غشا یکسان است ولی تخلخل ها متفاوت است.
تعریف غشا
:Composite membrane)2
جنس پلیمرها متفاوت است به عبارتی الیه ها از پلیمرهای گوناگون ساخته شده اند .به این نوع از نیروی محرکه در
فرآیندهای غشایی
غشا ،غشای الیه نازک ( )Thin film compositeنیز گفته می شود که برای جایگزین کردن
غشاهای اسمز معکوس از جنس استات سلولز ساخته شده اند .شار نسبی باال و دفع نمک باال از مهم
انواع غشا
ترین مزیت های این غشاها می باشند .با استفاده از این غشاها در فرآیند اسمز معکوس خلوص 99/5
درصد (دفع نمک طعام از آب) قابل دستیابی است .مقاومت در محیط های اسیدی و بازی و پایداری
دمایی باال از ویژگی های غشای مرکب می باشد .اما در محیط های اکساینده تخریب می شوند. فرآیندهای غشایی
10
غشاهای مرکب الیه نازک متشکل از یک الیه سطحی فعال ،یک الیه محافظ و الیه های میانی مقدمه
مختلف هستند .خود الیه میانی معموال از سه الیه تشکیل شده است.
کنترل می شود.
ماژول های غشایی
11
مزیت غشاهای مرکب نسبت به نامتقارن: مقدمه
)(Isotropic membrane
تعریف غشا
انواع غشا
فرآیندهای غشایی
غشاهای سرامیکی نوع خاصی از غشاهای میکرو متخلخل هستند که در فرآیندهای میکرو و اولترافیلتراسیون و در مواردیکه تعریف غشا
حالل مقاومت باالیی نیاز دارد و یا پایداری دمایی باالیی مورد نیاز است ،استفاده می شوند .در این غشاها هیچ افزودنی مورد
نیاز نبوده و محدودیتی در دمای فرآیند وجود ندارد .فیلتراسیون به کمک سرامیک بدون تبدیالت فازی و دارای گزینش نیروی محرکه در
پذیری باالست .در کنار این مزایا ،معایبی همچون هزینه ساخت باال و مشکل بودن انجام اصالحات بعدی روی غشا نیز وجود فرآیندهای غشایی
دارد .طول عمر غشاهای سرامیکی باالست .این غشاها شامل اکسید های آلومینیوم ،زیرکونیوم ،تیتانیوم و سیلیسیوم هستند.
لذا دارای مزایایی از جمله مقاومت حرارتی ،مکانیکی و شیمیایی باال ،طول عمر زیاد ،مقاومت خوردگی و باکتریایی باال ،امکان
انواع غشا
احیا و تمیزکاری و کنترل مطلوب اندازه حفرات هستند.
غشاهای فلزی در حال حاضر عمدتا در آزمایشگاه های تحقیقاتی مورد استفاده قرار می فرآیندهای غشایی
گیرند .عموال از جنس فوالد ضد زنگ ،سیلیس ،نقره ،نیکل و برخی از آلیاژ ها هستند.
ویژگی برجسته ی این غشا ها مقاومت آن ها در برابر خوردگی است .غشاهای فلزی چگال
به ویژه پاالدیوم جهت جداسازی هیدروژن از مخلوط های گازی به کار می رود. ماژول های غشایی
14