Układ odpornościowy

 Rozpoznają patogeny i odróżniają alergeny, zwalczają infekcję

Alergeny cechują się immunogennością (wywołują reakcje odpornościowe przeciwko sobie)
oraz antygenowością (wiążą się z przeciwciałami na powierzchni limfocytów T i B)
 Usuwają nieprawidłowe komórki własnego organizmu
 Tworzą go wszystkie narządy układu limfatycznego i wyspecjalizowane komórki,
które biorą udział w reakcjach odpornościowych
 Podstawowy element to główny układ zgodności tkankowej (MHC) ---> tworzą go
antygeny zgodności tkankowej (określane także jako HLA – ludzkie antygeny
leukocytarne)
Cząsteczki MHC należą do glikoprotein błonowych i dzielą się na 2 grupy:

 MHC klasy I – na powierzchni wszystkich jądrzastych komórek ciała i erytrocytów,

wiążą antygeny wewnętrzne (białka wirusowe i nowotworowe)
 MHC klasy II – na powierzchni niektórych komórek układu odpornościowego
(komórki prezentujące antygeny – APC), wiążą antygeny zewnętrzne (białka
pasożytniczych bakterii i protistów)
Jedną z funkcji cząsteczek MHC jest wiązanie obcych antygenów i prezentowanie ich
limfocytom T. Na samym szczycie znajduje się rowek wiążący peptyd
TKANKI I NARZĄDY UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO
 Szpik kostny czerwony – tu powstają wszystkie komórki układu odpornościowego,
dojrzewają w nich limfocyty B produkujące przeciwciała ---> selekcja --->
wyodrębnienie komórek rozpoznających obce przeciwciała
 Grasica – dojrzewają w niej limfocyty T ---> selekcja ---> wyodrębnienie komórek
rozpoznających obce antygeny połączone z cząsteczkami MHC
 Śledziona – niszczy zużyte krwinki i płytki krwi, reakcje odpornościowe
 Węzły chłonne – filtrują limfę, namnażają się limfocyty T i B, obecne przeciwciała
 Grudki chłonne i migdałki – zatrzymują namnażanie się limfocytów, bronią przed
zakażeniem
KOMÓRKI UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO
 Makrofagi – komórki prezentujące antygeny, żerne, mają enzymy hydrolityczne i
lizosomy, powstają z monocytów i przenikają z naczyń krwionośnych do tkanek
 Granulocyty
 Komórki tuczne (mastocyty) – w tkance łącznej właściwej np. W płucach, w płynie
jam ciała, w błonie śluzowej przewodu pokarmowego, wydzielają histaminę (reakcje
alergiczne, zapalne)
 Komórki dendrytyczne – komórki żerne, występują wypustki, komórki prezentujące
antygeny
 Limfocyty (T, B i NK)
 Limfocyty T ---> receptory TCR Limfocyty B -->
Komórki NK
Limfocyty Tc Limfocyty Th Limfocyty Ts receptory BCR
Cytokinetyczne Pomocnicze Supresorowe Część przekształca się Rozpoznają
Rozpoznają Wzmacniają – w komórki wszystkie
komórki z obcym odpowiedź plazmatyczne i nieprawidłowe
antygenem i immunologiczną wytwarzają komórki
niszczą je za organizmu przeciwciała organizmy i
pomocą poprzez Pozostała część niszczą je!
substancji aktywację tworzy komórki (za pomocą
toksycznych limfocytów B pamięci (zapamiętuje substancji
antygeny) toksycznych)
Czynniki humoralne – uczestniczą w reakcjach odpornościowych, należą do nich przeciwciał,
białka układu dopełniacza, białka ostrej fazy i cytokiny

 Przeciwciała – immunoglobiny, kształt litery Y (na końcach charakterystyczna

sekwencja aminokwasów pasująca do konkretnego antygenu), składa się z 4
łańcuchów polipeptydowych (2 ciężkie H i 2 lekkie L), antygeny łączą się we
fragmencie Fab, fragment Fc jest stały
 Układ dopełniacza – tworzy go około 20 enzymów osocza krwi, wspomagają
przeciwciałom zwalczać infekcje, aktywowany przez przeciwciało IgG lub IgM --->
niszczone są wtedy komórki bakteryjne, zakażone komórki ciała ---> później
gromadzą się tam komórki układu odpornościowego i białka regulują dalsze procesy
 Białka ostrej fazy – wytwarzane w wątrobie podczas stanu zapalnego, ułatwiają
fagocytozę drobnoustrojów chorobotwórczych
▫ Białko CRP (białko C-reaktywne) – uczestniczy w aktywacji układu dopełniacza,
uaktywnia się podczas uszkodzenia tkanek, reakcji zapalnych lub podczas choroby
nowotworowej (u osoby zdrowej poniżej 8 mg/dm3, przy infekcji bakteryjnej
znacznie wyższe, przy infekcji wirusowej nieznacznie wyższe)
 Cytokiny – wpływają na namnażanie się, specjalizację i aktywowanie komórek
uczestniczących w odpowiedzi immunologicznej, działają tylko na odpowiednie
receptory
▫ Interleukiny – stymulują procesy krwiotwórcze, regulują przebieg reakcji zapalnych,
uczestniczą w gojeniu się ran/regeneracja tkanek
▫ Interferony – hamują procesy krwiotwórcze, obrona przeciwciał i obrona
przeciwnowotworowa
▫ Chemokiny – powodują dojrzewanie leukocytów, stymulują diapedezę
(przemieszczanie się leukocytów do miejsca zakażenia)
KLASY IMMUNOGLOBULIN
 IgG – w osoczu i tkankach, przenikają przez łożysko, (przechorowanie)
 IgA – w wydzielinach błon śluzowych, obrona w miesjscu występowania
 IgM – na powierzchni limfocytów B oraz w osoczu, wydzielane podczas choroby
 IgD – na powierzchni limfocytów B, biorą udział w ich różnicowaniu
 IgE – w tkankach, uwalniają histaminę z komórek tucznych, w reakcjach alergicznych
ODPORNOŚĆ SWOISTA BIERNA A SWOISTA CZYNNA
 Czynna – organizm sam reaguje na antygeny i wytwarza przeciwciała:
▫ Naturalna – po przebytej chorobie
▫ Sztuczna – po podaniu szczepionki
 Bierna – organizm uzyskuje gotowe przeciwciała, wytworzone przez inny organizm:
▫ Naturalna – otrzymanie przeciwciał od matki przez łożysko/ z mlekiem
▫ Sztuczna – po przyjęciu surowicy odpornościowej

Odporność
Nieswoista (wrodzona) Swoista (nabyta)
Przeciwko wszystkim antygenom, działa szybko w momencie Przeciwko konkretnym
zagrożenia, obecna od narodzin. Bariery przed wniknięciem antygenom, powolna, ale
antygenu: nabłonek wielowarstwowy, łzy i ślina, odruchy przy kolejnym kontakcie
obronne, rzęski i śluz, niskie pH, mikrobiom z antygenem działa
Nie mają zdolności rozpoznawania antygenów, dlatego dzięki szybciej
odpowiednim receptorom rozpoznają wzorce molekularne
związane z patogenami (PAMP) – mureina, chityna, RNA
Linia II – obrona komórkowa i Linia III – rozpoznanie i
Linia I – bariery obronne
chemiczna likwidowanie patogenu
Skóra, błony śluzowe i ich Neutrofile, makrofagi, komórki
Limfocyty T i B
wydzieliny NK
Odruchy obronne (kichanie,
Cytokiny, białka ostrej fazy Przeciwciała
kaszel)

Odporność
Komórkowa
Polega na niszczeniu komórek
rozpoznawanych jako obce przez komórki
układu odpornościowego, głównie
limfocyty Tc
1. Komórka nowotworowa prezentuje
antygen na MHC I
2. Limfocyt Tc rozpoznaje ten antygen,
ulega aktywacji i dzieli się
mitotycznie
3. Część limfocytów Tc przylega do
komórek nowotworowych i
wydziela perforynę oraz granzymy,
a pozostała część staje się
komórkami pamięci
4. Perforyna uszkadza błonę komórki
nowotworowej, a granzymy
rozpoczynają proces apoptozy
Humoralna
Polega na niszczeniu antygenów przy udziale
przeciwciał wytwarzanych przez
aktywowane limfocyty B
1. Limfocyt B rozpoznaje antygen
bakteryjny za pomocą receptora BCR,
następnie pochłania go i prezentuje
na MHC II, a komórka dendrytyczna
sfagocytowała bakterię i prezentuje
antygen limf. Th ---> aktywacja
2. Aktywny limfocyt Th łączy się a
limfocytem B i wydziela cytokiny i
dochodzi do aktywacji limf. B
3. Ten z kolei zmienia ekspresje genów i
dzieli się mitotycznie
4. Cześć komórek potomnych zamienia
się w komórki plazmatyczne --->
przeciwciała a część staje się
komórkami pamięci
Szczepionki – zawierają martwe lub osłabione patogeny, oczyszczone antygeny lub ich
fragmenty, których podanie imituje naturalna infekcję ---> wytwarzana jest swoista
odpowiedź immunologiczna (przeciwciała i komórki pamięci)
NEURALIZACJA PATOGENÓW PRZEZ KOMÓRKI ŻERNE
 Makrofagi, granulocyty i kom. dendrytyczne zdolne do fagocytozy (komórki żerne)
1. Komórka żerna pochłania patogeny na drodze endocytozy
2. Enzymy lizosomalne znajdujące się w fagosomach trawią komórki bakteryjne
3. Antygeny bakteryjne otrzymane w wyniku trawienne są umieszczane na cząsteczce
MHC
4. Komórka żerna usuwa niestrawione resztki bakterii na drodze egzocytozy
ODPORNOŚĆ NIESWOISTA
1. Do zranionego miejsca przedostają się bakterie lub inne patogeny i gromadzą się tam
płytki krwi. Uszkodzone tkanki i płytki krwi wydzielają czynniki rozpoczynające proces
krzepnięcia krwi
2. Komórki tuczne oraz bazofile znajdujące się w obrębie uszkodzonej tkanki wydziałają
histaminę zwiększającą przepuszczalność naczyń krwionośnych
3. Komórki żerne (makrofagi i neutrofile) fagocytują bakterie i wydzielają substancje
zabijające patogeny
4. Makrofagi wydzielają cytokiny przyciągające komórki odpornościowe w miejsce
zranienia i aktywują komórki do naprawy tkanek. Stan zapalny mija wraz z
wyeliminowaniem patogenów i martwych komórek oraz wraz z całkowitą
regeneracją tkanek
ODPORNOŚĆ NIESFOISTA KOMÓRKOWA – KOMÓRKI NK
 Komórki NK wykazują działanie cytostatyczne, w ich cytozolu znajdują się ziarna
cytolityczne zawierające perforynę i granzymy
1. Prawidłowe komórki organizmu mają na swojej powierzchni cząsteczki MHC I.
Komórki NK rozpoznają te cząsteczki za pomocą receptorów hamujących i nie
zabijają komórek
2. Niektóre z komórek zakażonych wirusem nie mają na swojej powierzchni cząsteczek
MHC I, zawierają jednak specjalne cząsteczki aktywujące. Są one rozpoznawane
przez komórki NK i zostają zabijane