Professional Documents
Culture Documents
E-Book Co Z Tą Terapią Wersja Czarno - Biała
E-Book Co Z Tą Terapią Wersja Czarno - Biała
TERAPIĄ?
JOANNA GUTRAL
EWA GRZELAKOWSKA-KOSTOGLU
Spis treści
12 1. Wstęp
14 2. Po pierwsze:
konsekwencje!
19 3. Psychoterapia od
kuchni, czyli proces krok
po kroku
56 6. Co poza terapią?
3
Joanna Gutral – psycholożka,
certyfikowana psychoterapeutka
poznawczo-behawioralna (cert.
896), psychoedukatorka. Naukowo
i dydaktycznie związana z Uniwersytetem
SWPS w Warszawie. Członkini Polskiego
Towarzystwa Terapii Poznawczej
i Behawioralnej, sekretarz w Komisji
Naukowo-Dydaktycznej tej organizacji.
Prowadzi psychoterapię indywidualną
osób dorosłych w nurcie poznawczo-
behawioralnym, wykorzystując techniki
terapii schematu, ACT i DBT. Naukowo
zajmuje się percepcją zmian cech
osobowości w ujęciu temporalnym.
Laureatka stypendium i kierowniczka grantu
badawczego przyznanego przez Narodowe
Centrum Nauki. Wyróżniona nagrodą
im. prof. Z. Pietrasińskiego dla najlepszych
doktorantów.
4
5
6
Ewa Grzelakowska-Kostoglu
- twórczyni internetowa i businesswoman.
Z wykształcenia pedagożka, wiele lat pracowała
jako wizażystka i kosmetolożka. Pierwsza
kobieta z milionem subskrypcji na polskim
YouTube’ie, uznawana za jedną z najważniejszych
influencerek branży beauty w Polsce.
Zdobywczyni wielu nagród rynkowych, często
poświadczających jej odpowiedzialne i rzetelne
podejście do pracy.
7
Od autorek
Siadając do pracy nad tym e-bookiem, uznałyśmy, że powinnyśmy
skupić się na trzech najważniejszych (z naszej perspektywy)
problemach, związanych z powszechnym dostępem do
sprawdzonych informacji na temat terapii i zdrowia psychicznego.
8
Po drugie, rzetelne i naukowe materiały poświęcone terapii
bywają napisane bardzo specjalistycznym językiem. Wymagają
poświęcenia im i czasu, i uwagi. Chciałyśmy przygotować taki e-book,
który będzie mógł dotrzeć do każdej odbiorczyni i każdego odbiorcy,
niezależnie od wyjściowego stanu ich wiedzy. E-book, który nie tylko
wytłumaczy trudniejsze pojęcia, ale też objaśni zależności między
nimi.
9
Niech ta treść służy Ci pomocą! Aby była jak najbardziej użyteczna,
przygotowałyśmy dla Ciebie do pobrania trzy pliki. Każdy w różnych
wersjach: kolorowej do odczytu na nośnikach cyfrowych, czarno-
białej do druku oraz czarno-białej do druku z samymi ćwiczeniami.
10
11
1. Wstęp
12
Czy może okazać się tak, że
przejdziesz przez życie bez potrzeby
wsparcia psychoterapeutycznego?
Jak najbardziej.
13
2. Po pierwsze: konsekwencje!
14
Ćwiczenie 1.
Jeżeli zastanawiasz się, czy konsekwencje, które ponosisz, są
wystarczające, by zgłosić się po pomoc, zadaj sobie następujące pytania:
15
Komentarz Ewy
16
Dobrze jest też przed podjęciem Nie karzmy się za to. Może jeszcze
decyzji o terapii zrozumieć dwie nie jesteśmy gotowi emocjonalnie?
rzeczy. Z jednej strony nie ma “za To naturalne, że podejmujemy różne
małych” problemów na terapię. Serio, decyzje w swoim czasie i trzeba to
do terapeuty można po prostu pójść w sobie w pełni zaakceptować.
z tym, co nas trapi, i nie zostaniemy
ocenieni w żaden sposób, a wręcz Kiedy już zrobimy pierwszy krok
odwrotnie. Dostaniemy akceptację, i zdecydujemy się na skorzystanie
a także pomoc. ze wsparcia terapeuty, warto tę
motywację w sobie pielęgnować
Z drugiej strony, nie ma niczego złego i naprawdę się zaangażować. Dla kogo
w tym, że jeszcze się zbieramy, lub mamy mieć czas, jeśli nie dla samych
“powinniśmy już dawno pójść, ale siebie?
nie poszliśmy”. Tak też czasem bywa.
17
Ćwiczenie 2.
Wyobraź sobie, że idziesz spać, a potem rano budzisz się świetnie
wyspana(-y) i czujesz, że Twoje wszystkie problemy magicznie zniknęły.
Jest idealnie. Tak, jak zawsze marzyłaś(-eś).
18
3. Psychoterapia od kuchni,
czyli proces krok po kroku
Zastanawiasz się nad tym, od czego przygotować się do rozpoczęcia
zacząć swoje poszukiwania, skoro psychoterapii. Aby w ogóle ją
pojawiła się w Tobie gotowość rozpocząć, warto znaleźć, tak, tak…
do podjęcia terapii? Omówmy dobrze myślisz: czas oraz terapeutę.
teraz kilka kroków, które pozwolą Ci Zacznijmy od tego drugiego.
19
a) Terapeuta, czyli
właściwie kto?
Nie każdy psycholog jest
psychoterapeutą, podobnie
jak nie każdy psychoterapeuta
jest psychologiem. Chciałabym
uczulić Cię na to, że w Polsce
nie ma ustawy o zawodzie
psychoterapeuty. Co to oznacza
w praktyce? Że każda osoba,
która otworzy działalność
gospodarczą, może świadczyć
usługi psychoterapeutyczne, jeżeli
zdecyduje się tak je nazwać. Nie ma
ustawodawstwa, które regulowałoby
kompetencje, jakie należy posiadać
oraz wymogi, jakie należy spełniać,
by móc ten zawód wykonywać.
W przypadku lekarzy i lekarek istnieją
precyzyjne wytyczne, zakładające
ukończenie studiów medycznych,
rezydentury i specjalizacji. Mamy
jasność, kiedy udajemy się do
lekarza specjalisty, a kiedy do
znachora. Nie potępiam tu wyborów,
do tych każdy z nas ma swoje
prawo, ale klarowność sytuacji jest
ważna w podejmowaniu tego typu
decyzji.
20
psychoterapeutów oraz określają poznają zasady, metody i techniki
umiejętności, jakie winni posiadać, pracy z pacjentami, a swoją pracę
by zapewniać właściwą pomoc. poddają regularnej superwizji.
Są to np.: Polskie Towarzystwo Superwizja to wsparcie od
Terapii Poznawczej i Behawioralnej, terapeuty-superwizora, starszego
Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, stażem i doświadczeniem, który
Polskie Towarzystwo Psychoterapii wspiera terapeutę w analizowaniu
Psychodynamicznej, Polskie procesu terapeutycznego, pomaga
Towarzystwo Psychologiczne. odpowiedzieć na naglące pytania
i wątpliwości. Superwizja jest
Napisałam wyżej, że nie każdy ważnym elementem prawidłowego
psycholog jest psychoterapeutą wykonywania zawodu.
– to ważne, aby nie mylić usług Po ukończeniu szkolenia,
psychologa z psychoterapią. osoba zrzeszona w danym
Nie każdy, kto kończy studia towarzystwie jest zobowiązana
magisterskie z psychologii, wybierze do przestrzegania kodeksu etyki,
pracę w obszarze zdrowia. Po obowiązujących standardów
tej specjalizacji można znaleźć świadczenia usług, poddawania
także zatrudnienie w marketingu, swojej pracy regularnej superwizji
zarządzaniu zasobami ludzkimi, oraz aktualizowania wiedzy.
neuronaukach i wielu, wielu Psychoterapia to stosunkowo
innych dziedzinach. Część osób młoda nauka, zatem aktualizacja
będzie kontynuować swoją wiedzy jest szczególnie istotna, by
edukację w obszarze klinicznym zapewniać terapię o udowodnionej
i może zdecydować się na skuteczności.
dodatkowe, zazwyczaj czteroletnie,
studia podyplomowe z zakresu
psychoterapii. W takich studiach
uczestniczą często także lekarze
i lekarki lub osoby, które ukończyły
inny kierunek.
21
Na co zatem warto zwrócić uwagę?
Poniżej checklista, która może być pomocna przy wyborze specjalisty:
22
Ten ostatni punkt to bardzo Drugi aspekt, który trzeba
specyficzny czynnik. Terapeuta przemyśleć, to czas. Terapia jest
oprócz swojej wiedzy procesem, który trwa nie tylko
i doświadczenia do gabinetu wnosi podczas 50-minutowej sesji (bo
także swoją aparycję, temperament, zazwyczaj tyle trwają spotkania,
tembr głosu, dynamikę. Warto które odbywają się najczęściej
sprawdzić, jak czujesz się z nim raz w tygodniu – chyba że
w relacji, w której spędzisz bądź co wraz z terapeutą postanowicie
bądź trochę czasu. inaczej na podstawie istotnych
dla procesu przesłanek). Spora
Czasami bywa tak, że terapeuta część pracy terapeutycznej
nam “nie leży”. Z ludźmi tak po dzieje się także pomiędzy
prostu jest: z jednymi łapiemy sesjami. W terapii poznawczo-
kontakt, z innymi jest nam nie behawioralnej sesja często kończy
po drodze. Jeżeli po spotkaniu się na wyznaczeniu pracy osobistej
masz poczucie, że dynamika czy (zadania domowego), której rolą
zasady pracy nie spełniają Twoich jest wspieranie realizacji celów
oczekiwań, zawsze możesz zmienić terapeutycznych. Aby nabywać
terapeutę. Co więcej, terapeuta nowe umiejętności, należy je
także może pokierować Ciebie do przecież kiedyś praktykować. Terapia
innego specjalisty, jeżeli uzna, że nie nie może wydarzać się okazjonalnie
posiada wystarczających zasobów i z doskoku. Celowo nazywam
i/lub kompetencji, do prowadzenia ją procesem, gdyż jest zbiorem
tematu terapii z jakim przychodzisz. elementów, które mają pomóc
Najważniejszy jest Twój sukces Ci uporać się z zagadnieniami
terapeutyczny, zatem jeżeli któryś poruszonymi na pierwszej
z powyższych punktów budzi Twoje konsultacji. Wymaga to pewnych
wątpliwości, zasady współpracy dyspozycji czasowych, finansowych*
są niejasne lub po prostu, coś nie oraz zaangażowania.
spotyka się z Twoimi potrzebami,
zawsze możesz zmienić specjalistę.
Terapia to usługa, która ma służyć
Tobie.
23
* Oprócz opcji terapii
u prywatnego specjalisty,
możliwa jest również terapia
w ramach świadczeń
Narodowego Funduszu Zdrowia.
Oczywiście, wszyscy życzylibyśmy
sobie, aby była bardziej dostępna
niż obecnie. Nie zmienia to faktu,
że można ubiegać się o takie
świadczenia w ramach terapii
grupowej lub indywidualnej,
prowadzone przez Poradnie
Zdrowia Psychicznego. Możliwe
jest także skorzystanie z opieki
psychiatrycznej z NFZ. Poradnie
zdrowia psychicznego nie
podlegają rejonizacji. Oznacza
to, że możesz skorzystać
z dowolnej placówki, a do
wizyty u lekarza psychiatry nie
potrzebujesz wcześniejszego
skierowania. Więcej na ten
temat przeczytasz w wywiadzie
z lekarzem psychiatrą w dalszej
części tego e-booka. I chociaż
niekiedy czas oczekiwania na
wizytę w publicznej poradni może
być długi, warto próbować. Coraz
więcej instytucji i organizacji
oferuje także darmowe formy
wsparcia. Warto tu wymienić
chociażby takie fundacje
jak “Nagle sami”, czy “Twarze
depresji”.
24
b) Technikalia, czyli forma, cena
i jak się w tym nie pogubić
Ceny terapii
25
Formy terapii
26
odbywają się konsultacje, które mają na celu
sprawdzić, do której grupy możesz dołączyć.
Grupy organizują się wokół wspólnego
celu, zagadnienia i posiadają regulamin
funkcjonowania.
• trening uważności,
• terapia tańcem i ruchem,
• arteterapia,
• grupy wsparcia,
• warsztaty terapeutyczne (stacjonarne,
niekiedy wyjazdowe),
• programy samopomocowe w formie kursów
i szkoleń online,
• psychoedukacja w formie książek, filmów,
podcastów, wykładów,
• i wiele, wiele innych…
27
Komentarz Ewy
W terapii chodzi oczywiście o nas, ale jak się czuliśmy tutaj, a jak tutaj.
prowadzić ją będzie psychoterapeuta Bez sprawdzenia różnych charakterów
– jego osoba jest kluczowa dla i stylów prowadzenia terapii, nie
procesu. Tutaj ogromną rolę odgrywa będziemy w stanie upewnić się, że
nasze intuicyjne “czucie” człowieka. dana osoba nam “pasuje”.
To bardzo ważne, by dobrać pasujący
nam nurt i upewnić się, że stosowane Co więcej: nawet jak z kimś zaczniemy
metody będą sprzyjać naszej sprawie. działać, ale po jakimś czasie efekty
Ostatecznie i tak wszystko będzie nie będą takie, jakbyśmy chcieli, to
potem zależeć od tego, czy my tej pamiętajmy, że mamy pełne prawo
drugiej osobie po prostu zaufamy. odejść i szukać dalej. To usługa
Musimy czuć się bezpiecznie, nastawiona na pomoc naszemu
a tego nie można sobie “wmówić”. zdrowiu psychicznemu – i to jest
Albo czujesz się komfortowo, albo nie. najważniejszy cel! Szukajmy kogoś,
z kim czujemy się swobodnie
Moim sposobem jest na pewno i bezpiecznie, i obserwujmy, czy proces
umówienie się na „próbne wizyty”, nam służy. Jeśli tak - ekstra. A jeśli nie -
czyli konsultacje z dwoma lub trzema szukajmy dalej!
specjalistami, a potem porównanie,
28
c) Wybrałam(-em) czy korzystałaś(-eś) wcześniej
terapeutę – co dalej? z pomocy specjalistów z zakresu
zdrowia psychicznego. Zapyta
Brawo! Pierwsze koty za płoty! najpewniej także o Twoją historię:
relacje rodzinne, wydarzenia
Jeżeli wybrałaś(-eś) specjalistę, z różnych etapów życia. Pozwoli
z którym chcesz współpracować, mu to nakreślić mapę Twojego
pierwszym etapem będą funkcjonowania i jest ważne
konsultacje. Konsultacja różni się od w zrozumieniu kontekstu obecnych
psychoterapii tym, że jest pewnego konsekwencji, które sprowadziły
rodzaju badaniem gruntu. Ty masz Cię do gabinetu. Nie ma tutaj złych
szansę sprawdzić, czy terapeuta jest lub dobrych odpowiedzi – liczy się
osobą, z którą chcesz rozpocząć szczerość i próba jak najlepszego
proces psychoterapeutyczny, zrozumienia i siebie, i trapiących Cię
a psychoterapeuta sprawdza, czy odczuć.
posiada odpowiednie umiejętności
i kompetencje, by zapewnić Ci Na tej podstawie w terapii
właściwą pomoc. Terapeuta może poznawczo-behawioralnej
zasugerować włączenie do pracy terapeuta rozpoczyna tworzenie
innego specjalisty. W zależności konceptualizacji, czyli ogólnego planu
od tego, z czym do gabinetu Twojego funkcjonowania w kontekście
przychodzisz, może to być lekarz objawów, jakich doświadczasz.
psychiatra, czy np. seksuolog Jest to ważne w ich rozumieniu
kliniczny. Nie oznacza to, że Twój i stworzeniu planu terapii. Taki plan
przypadek jest patowy. Zadaniem uwzględnia cele terapeutyczne,
terapeuty jest zapewnienie Ci jak czyli co chciał(a)byś uzyskać dzięki
najwłaściwszej opieki, a to może terapii. Celem terapii nie może być
wiązać się z zabieraniem na pokład posiadanie willi z basenem i nowego
osób o różnych kompetencjach. samochodu. Są to rzeczy, na które
Jedno jest pewne – wszyscy, łącznie terapeuta nie ma wpływu. Ale mogą
z Tobą, chcą obrać kurs ku zdrowiu. to być takie kwestie jak: poprawa
nastroju, zwiększenie asertywności,
Podczas konsultacji psychoterapeuta obniżenie poziomu lęku, czy
najpierw zbiera wywiad. Pyta o to, radzenie sobie z lękiem panicznym.
co sprowadza Cię do gabinetu, jaki Cele terapii muszą być realne,
jest Twój stan ogólnomedyczny, mierzalne i określone w czasie.
29
Na tej podstawie terapeuta poznawczo-
behawioralny, zgodnie z aktualnym stanem
wiedzy, będzie mógł zaplanować waszą
pracę. O wszystkich tego typu planach
(lub wątpliwościach, jeśli takie wystąpią),
najpewniej Cię poinformuje – przecież to
Twoja terapia!
d) Terapia
W terapii poznawczo-behawioralnej
używa się konkretnych technik i metod
o udowodnionej naukowo skuteczności,
które mają na celu pomóc w realizacji
Twoich celów terapeutycznych. Właśnie
dlatego muszą być one realne i mierzalne,
30
by podczas procesu móc oceniać płatności często reguluje kontrakt
stopień ich realizacji. Na tej terapeutyczny, który terapeuta
podstawie będziesz także w stanie omawia lub podpisuje z pacjentem
monitorować, kiedy zbliżasz się do na początku pracy terapeutycznej.
zakończenia terapii. Stanowi on regulamin współpracy.
Całość procesu – na poziomie
“technicznym” – powinna być
e) Appendix, a być może transparentna, komfortowa i oparta
to, co najważniejsze na zaufaniu. To ważne, bo przecież
samo zmaganie się z emocjami lub
Terapia nie uczyni Twojego życia przekonaniami nie będzie już takie
krainą mlekiem i miodem płynącą. łatwe.
Zadaniem psychoterapii jest
wyposażenie Cię w narzędzia, które Pamiętaj także, że nie ma głupich
pomogą Ci radzić sobie z różnymi pytań. Możesz zapytać terapeutę
stanami i doświadczeniami. Innymi o jego kompetencje, ukończone
słowy, może pomóc uczynić życie kursy i szkolenia, plan pracy oraz
najlepszym, jakie jest możliwe warunki. Nie jest to wiedza tajemna.
w danych warunkach. Życie zawsze Terapia nie jest magicznym
pozostanie jednak realne, nie zaś połączeniem dusz, a usługą
idealne. i rzemiosłem, które mają przede
wszystkim służyć osiągnięciu Twoich
Pamiętaj też, że terapeutę celów terapeutycznych w świetle
obowiązuje tajemnica zawodowa, współczesnej nauki. Wnoszenie
ale tylko dopóki nic nie zagraża życiu wątpliwości i pytań na sesji w celu
i/lub bezpieczeństwu Twojemu ich omówienia może być cenne dla
i/lub osób trzecich. To także w wielu procesu terapeutycznego.
przypadkach mit, że podczas
sesji terapeutycznej pacjent leży
na kozetce. Faktycznie, korzystała
z tego psychoanaliza (jedna
z pierwszych szkół psychoterapii),
niemniej obecnie większość
sesji odbywa się bez tego
zabiegu. Częstotliwość spotkań,
zasady odwołania wizyt, sposób
31
Komentarz Ewy
32
Ćwiczenie 3.
W miarę zdobywania kolejnych informacji odpowiedz na każde
z przygotowanych pytań – dzięki temu będziesz mieć czytelny pogląd na
to, co Cię czeka. Ułatwi to podjęcie wszystkich dalszych decyzji.
PRZED WIZYTĄ:
NA WIZYCIE:
33
• Ile może potrwać proces terapeutyczny?
34
4. „Te nurty i ogólnie
takie takie…”
W tym e-booku wielokrotnie odwoływałam
się do terapii poznawczo-behawioralnej
jako nurtu, który praktykuję w psychoterapii.
Nie jest to jedyna droga do dbania
o zdrowie psychiczne pacjentów.
35
1) terapia doświadczeniom z dzieciństwa
psychodynamiczna i temu, jaki wpływ wywarły na nasz
rozwój. Niezwykle ważna jest relacja
Ekspertka: Joanna Gruhn-Devantier, terapeutyczna, w której odtwarzać
psycholożka, psychoterapeutka mogą się zjawiska podobne do tych,
psychodynamiczna, absolwentka które już znamy z innych ważnych
całościowego szkolenia relacji. Terapeuta nie daje gotowych
w nurcie psychodynamicznym, rad ani rozwiązań – jest to wspólna
akredytowanego przez Polskie praca z pacjentem w kierunku
Towarzystwo Psychiatryczne. zrozumienia samego siebie,
Współzałożycielka poradni „Dom znaczenia przeszłych doświadczeń
Rozwoju”: i lepszego funkcjonowania na co
dzień.
Psychoterapia psychodynamiczna
wywodzi się z pierwszego nurtu Nurt skierowany jest do osób
psychoterapii, który na przełomie gotowych na uważne przyjrzenie
XIX i XX wieku stworzył Zygmunt się swojej historii życia i chętnych
Freud, czyli z psychoanalizy. Od do tego, by zrozumieć związek
tego czasu jednak wiele się przeszłości z teraźniejszością, a także
zmieniło, a obecnie w ramach nurtu gotowych na to, by zainwestować
psychodynamicznego wyróżniamy sporo czasu i pracy w zmianę,
różne – krótko- i długoterminowe która będzie długotrwała. Terapia
– szkoły. Łączy je jednak jedno psychodynamiczna służyć będzie
podstawowe założenie: istnieją osobom doświadczającym różnych
w ludziach nieświadome procesy form cierpienia psychicznego
(uczucia, myśli, wspomnienia, (a zwłaszcza zaburzeń osobowości)
fantazje, konflikty wewnętrzne), oraz chcącym lepiej zrozumieć
a uświadomienie ich sobie siebie.
i pogłębione zrozumienie prowadzi
do zmiany w zachowaniu, Istnieje wiele dowodów naukowych,
myśleniu, czuciu i do zmniejszenia potwierdzających skuteczność
doświadczanego cierpienia psychoterapii psychodynamicznej
psychicznego. (zarówno długo-, jak i krótkoterminowej)
dzieci, młodzieży oraz dorosłych.
W pracy psychodynamicznej Liczne badania, a także
uważnie przyglądamy się metaanalizy pokazują, że terapia
36
psychodynamiczna jest skuteczna,
a poprawa obserwowana jest nie tylko zaraz
po zakończeniu terapii. Stan pacjentów
ulega nawet dalszej poprawie (gdy zostanie
sprawdzony np. po kilku miesiącach
po zakończonej terapii). W badaniach
klinicznych udowodniono skuteczność
psychoterapii psychodynamicznej
w leczeniu m.in depresji, zaburzeń lękowych,
zaburzeń osobowości, zaburzeń odżywiania,
czy też zaburzeń występujących pod
postacią somatyczną (dociekliwym
polecam publikacje naukowe m.in Petera
Fonagy, Jonathana Shedlera, Falka
Leichsenringa czy Christiane Steinert).
Polecane książki:
• Z. Milska-Wrzosińska (red.), Psychoterapia
dziś, Warszawa: Wydawnictwo PWN, 2018.
• A. Jucewicz, G. Sroczyński, Żyj
wystarczająco dobrze, Warszawa:
Wydawnictwo Agora, 2013.
2) terapia humanistyczno-
egzystencjalna
Ekspertka: Magdalena Myślińska,
psycholożka i psychoterapeutka
humanistyczno-egzystencjalna. Ukończyła
czteroletnią Szkołę Psychoterapii w Ośrodku
Edukacji i Pomocy Psychologicznej
Intra. Jest członkiem Polskiego
Towarzystwa Integracyjnej Psychoterapii
Doświadczeniowej i Edukacji Społecznej
Stowarzyszenia Intra.
37
Nurtem tym określane są różne na partnerskiej relacji z terapeutą,
podejścia psychoterapeutyczne chcących lepiej poznać samych
jak: psychoterapia zorientowana siebie i zastanowić nad sobą
na klienta, psychoterapia oraz swoim życiem. Nurt ten
skoncentrowana na emocjach, sprawdzi się u osób, które pragną
Gestalt, psychoterapia poszerzać swoją świadomość.
egzystencjalna. To, co łączy
te podejścia, to podkreślenie Polecane książki:
partnerskiej relacji między terapeutą • I. D. Yalom, Dar terapii. List
a klientem (bo w tym nurcie otwarty do nowego pokolenia
pacjent jest nazywany klientem). terapeutów i ich pacjentów,
Uznaje się, że klient najlepiej wie, Warszawa: Wydawnictwo Czarna
co dzieje się w jego wnętrzu, Owca, 2022.
a terapeuta pomaga mu zbliżyć • V. Frankl, Człowiek w poszukiwaniu
do tego, co nieuświadomione sensu, Warszawa: Wydawnictwo
i nazwać to wspólnie z klientem. Jacek Santorski, 2015.
Istotnym elementem jest tak • M. Król-Fijewska (red.),
zwana triada Rogersa, czyli Doświadczanie a psychoterapia,
bezwarunkowa akceptacja, Warszawa: Wydawnictwo Intra,
empatia i autentyczność terapeuty. 2018.
W nurcie tym podkreśla się, że
zarówno ciało jak i psychika są
równie ważne i na człowieka należy 3) terapia schematu
patrzeć całościowo. Ważne jest
to, co dzieje się tu i teraz, mniejszy Ekspertka: Zofia Kulawik,
nacisk kładziony jest na dzieciństwo. psycholożka, certyfikowana
Terapia ma służyć uruchomieniu psychoterapeutka poznawczo-
zablokowanego potencjału klienta, behawioralna (nr 930),
pozwolić mu być autonomiczną psychoterapeutka terapii
jednostką, odpowiedzialną schematów. Członkini Polskiego
za siebie i swoje życie. Akcent Towarzystwa Terapii Poznawczo-
egzystencjalny w tym nurcie ujawnia Behawioralnej.
się w zadawaniu pytań dotyczących
sensu życia, wolności, śmierci. Terapia Schematów to podejście
Dla kogo jest ta terapia? Dla terapeutyczne wywodzące się
osób, którym szczególnie zależy z terapii poznawczo-behawioralnej
38
i wykorzystujące dorobek kilku nurtów
psychoterapii: poznawczo-behawioralnej,
psychodynamicznej, interpersonalnej,
terapii Gestalt oraz teorię przywiązania.
Nurt ten opiera się na założeniu, że każdy
z nas posiada pewne schematy – wzorce
myślenia, odczuwania i powiązane
z nimi zachowania, które rozwijają
się w odpowiedzi na doświadczenia
w dzieciństwie, szczególnie te w relacjach
z ważnymi osobami. W sprzyjających
okolicznościach tworzymy pozytywne
i budujące wzorce. Kiedy jednak potrzeby
emocjonalne nie zostaną adekwatnie
zaspokojone, mogą kształtować się
dysfunkcyjne schematy, determinujące
późniejsze funkcjonowanie w życiu.
Osłabianie tych schematów w trakcie
terapii może znacząco wpłynąć na
poprawę jakości funkcjonowania.
39
pełną akceptacji i bogatą Polecane książki:
w empatię relację terapeutyczną. • J.S. Kolosko, J. Young, Program
Sesje posiadają swoją strukturę, zmiany sposobu życia. Uwalnianie
wspólnie określa się również pracę się z pułapek psychologicznych,
pomiędzy spotkaniami. Terapia Warszawa: Wydawnictwo Zielone
schematów zaliczana jest do terapii Drzewo, 2012.
długoterminowych (z czasem • G. Jacob, H.V. Genderen,
trwania powyżej jednego roku). L. Seebauer, Emocjonalne pułapki
przeszłości. Jak przełamać
Terapia schematów ma negatywne wzorce zachowań,
zastosowanie w wielu problemach Sopot: Gdańskie Wydawnictwo
emocjonalnych, szczególnie Psychologiczne, 2020.
jeśli źródło tych problemów tkwi
w przeszłości. Jest to wartościowy
kierunek terapeutyczny dla osób 4) terapia systemowa
cierpiących z powodu zaburzeń
osobowości, nawracającej depresji, Ekspertka: Magdalena Chodorowska-
zaburzeń odżywiania, ale także Ciećwierz, psycholożka, seksuolożka,
dla osób, które zauważają u siebie psychoterapeutka. Absolwentka
powtarzające się, niekorzystne wydziału Psychologii Klinicznej
wzorce zachowań, nie rozumieją oraz studiów podyplomowych
swoich silnych, zmiennych reakcji z Seksuologii klinicznej w Szkole
emocjonalnych, mają niestabilne Wyższej Psychologii Społecznej.
poczucie własnej wartości, Ukończyła czteroletnie szkolenie
doświadczają trudności w relacjach z zakresu terapii indywidualnej
z innymi lub od lat borykają się oraz terapii rodzin w podejściu
z tymi samymi trudnościami. Do tej systemowym, prowadzone przez
pory wykazano skuteczność terapii Wielkopolskie Towarzystwo Terapii
schematu w leczeniu zaburzeń Systemowej oraz dwuletnie
osobowości (m.in. osobowości szkolenie z zakresu terapii seksualnej
borderline), wykazano również organizowane przez Centrum Terapii
efektywność w przypadku terapii Lew-Starowicz.
zaburzeń odżywiania, nawracającej
depresji, zaburzenia obsesyjno- Psychoterapia systemowa to jedna
kompulsyjnego. z głównych szkół psychoterapii,
w której rozumienie problemów
40
rozpatruje się nie z poziomu doświadczeń
wewnętrznych jednostki, a z poziomu
współdziałania jednostki w ramach danej
komórki społecznej, jaką w pierwszej
kolejności jest rodzina. Trudności,
zaburzenia, kryzysy rozumie się jako
wypadkową działania różnych procesów
w obrębie takiej komórki społecznej
(systemu), ze szczególnym uwzględnieniem
sposobów komunikacji, struktury rodziny,
tradycji, rodzinnych tajemnic czy przekazów
międzypokoleniowych. Objawy u pacjentów
rozumie się jako uzewnętrznienie
procesów regulujących i utrzymujących
działanie systemu, dlatego też proces
psychoterapeutyczny musi obejmować nie
tylko jednostkę, ale cały system.
Na sesje psychoterapeutyczne zapraszana
jest zawsze cała rodzina, ale w trakcie
procesu terapeuta może prosić, aby na
poszczególne spotkania przychodzili np.
sami rodzice, jeden rodzic z dzieckiem,
same dzieci itd., a czasami nawet osoby
spoza systemu, ale kluczowe dla jego
funkcjonowania, jak opiekunowie czy
pracownicy społeczni. Ze względu na dużą
liczbę osób w gabinecie, terapeuci często
prowadzą sesje w parze albo korzystają
z pomocy zespołu odzwierciedlającego,
czyli grupy terapeutów obserwujących
sesje zza lustra weneckiego. W trakcie
pracy psychoterapeuta stara się pomóc
rodzinie zrozumieć, że występowanie
trudności i zaburzeń jest wynikiem
współdziałania członków systemu, a nie
„winą” tylko jednego z nich oraz że poprawa
41
funkcjonowania jest możliwa tylko w psychoterapii, Kraków:
przez zmianę działania całego Wydawnictwo Uniwersytetu
systemu. Jagiellońskiego, 2011.
Psychoterapia systemowa jest
dedykowana przede wszystkim
parom oraz rodzinom, ale może
być również stosowana w pracy 5) terapia poznawczo-
indywidualnej. Spotkania behawioralna
z terapeutą systemowym są
szczególnie ważne dla rodzin Ekspertka: Joanna Gutral
z osobą chorą psychiatrycznie,
ponieważ obok czynników Terapia poznawczo-behawioralna
biologicznych to właśnie specyficzne wynika z połączenia nauki
sposoby funkcjonowania rodziny o zachowaniu (aspekt behawioralny)
są postrzegane jako czynniki z kwestiami związanymi
wywołujące, utrzymujące z naszymi myślami, schematami
i zaostrzające przebieg wielu i przekonaniami (aspekt poznawczy),
zaburzeń. a także ich wzajemnym wpływem.
Praca w niniejszym nurcie jest
W literaturze naukowej można metodą o udowodnionej naukowo
znaleźć liczne badania oraz skuteczności – liczne badania
metaanalizy, potwierdzające potwierdziły jej efektywność
skuteczność terapii systemowej w terapii zaburzeń nastroju,
i interwencji nakierowanych na lękowych, zaburzeń odżywiania czy
rodziny zmagające się z licznymi uzależnień. W tej terapii pacjent we
trudnościami (zaburzenia współpracy z terapeutą nazywa
odżywiania, nastroju, lękowe, więzi, i zmienia dezadaptacyjne formy
ADHD), (np. Carr 2009, 2008). myślenia i zachowania, wdraża
nowe bardziej adaptacyjne
Polecane książki umiejętności. Nie jest prawdą, że
• I. Goldenberg, H. Goldenberg, terapia poznawczo-behawioralna
Terapia Rodzin, Kraków: nie sięga do przeszłości. Wręcz
Wydawnictwo Uniwersytetu przeciwnie, skupia się na tym, czym
Jagiellońskiego, 2006. przeszłe doświadczenia owocują
• B. De Barbaro, S. Chrząstowski, w teraźniejszości oraz w jaki sposób
Postmodernistyczne inspiracje przyczyniają się do subiektywnego
42
cierpienia pacjenta (Pragłowska i Popiel,
2008).
Rekomendacje książkowe:
• A. Popiel, E. Pragłowska, Psychoterapia
poznawczo-behawioralna, Warszawa:
Wydawnictwo Scholar, 2008.
• C. Padesky, Umysł ponad nastrojem.
Poradnik pacjenta, Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego,
2011 (poradnik samopomocowy,
wprowadzający do podstawowych
narzędzi w pracy poznawczo-
behawioralnej).
• J. Beck, Psychoterapia poznawczo-
behawioralna, Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
43
Komentarz Ewy
44
Inną, chociaż często komplementarną, stwierdzić konieczność konsultacji
metodą leczenia jest farmakoterapia, psychoterapeutycznej.
czyli stosowanie leków. Warto Istnieją jednakże specyficzne
pamiętać, że farmakoterapią zajmuje objawy, które moglibyśmy nazwać
się lekarz psychiatra. O specyfikę „czerwonymi flagami”, a których
konsultacji psychiatrycznej i leczenie pojawienie się silnie uzasadnia
farmakoterapeutyczne postanowiłam potrzebę odbycia konsultacji
zapytać znajomego lekarza psychiatrycznej jako pierwszej.
psychiatrę, Piotra Jażdżyka. Będą to:
• myśli, fantazje lub plany
Lek. Piotr Jażdżyk – lekarz samobójcze,
specjalizujący się w dziedzinie • silne pobudzenie, długo
psychiatrii dorosłych. Na co dzień utrzymująca się euforia lub
pracuje w Oddziale Chorób drażliwość wraz z bezsennością,
Afektywnych II Kliniki Psychiatrycznej • wypowiadanie dziwacznych treści
Instytutu Psychiatrii i Neurologii lub fałszywych przekonań, które
w Warszawie. Prowadzi badania nie ulegają weryfikacji pomimo
naukowe nad stosowaniem technik dowodów błędności (urojenia),
neurostymulacyjnych w psychiatrii. • doznania zmysłowe nieobierane
Wykładowca w Katedrze i Zakładzie przez otoczenie (zwidywanie
Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej obrazów, słyszenie głosów,
Warszawskiego Uniwersytetu wyczuwanie zapachów).
Medycznego.
JG: Czy osoba niepełnoletnia
Joanna Gutral: Skąd wiedzieć, czy może samodzielnie umówić się do
najpierw udać się do terapeuty, czy lekarza psychiatry? Czy psychiatra
do lekarza psychiatry? ma obowiązek powiadomić
opiekunów?
Piotr Jażdżyk: Pacjentowi bardzo
ciężko jest samemu określić źródło PJ: Osoba niepełnoletnia może
swojego cierpienia. Zarówno być konsultowana psychiatrycznie
terapeuta może skierować pacjenta jedynie za zgodą opiekuna
na konsultację psychiatryczną prawnego. W związku z tym
przy podejrzeniu występowania konsultacja musi odbyć się pod
choroby psychicznej, jak i psychiatra, opieką co najmniej jednego
badając pacjenta, jest w stanie z rodziców. U pacjentów powyżej
45
16 roku życia do przeprowadzenia konsultacji
również niezbędna jest zgoda tej osoby.
Lekarz może skonsultować psychiatrycznie
dziecko bez obecności opiekuna prawnego
tylko w dwóch sytuacjach: gdy konsultacja
ta odbywać się będzie w Izbie Przyjęć
szpitala psychiatrycznego i nie ma
możliwości kontaktu z opiekunem lub
w sytuacji bezpośredniego zagrożenia
życia dziecka jakim są np. aktywne myśli
i plany samobójcze. Bez zgody opiekuna nie
może jednak zaproponować żadnej formy
leczenia.
46
pacjenta, a sam lekarz psychiatra PJ: Efekt terapeutyczny leków
spełnia rolę przewodnika po psychotropowych często jest
procesie zdrowienia, służąc radą opóźniony w czasie. W przypadku
i swoim doświadczeniem, a także większości leków przeciwdepresyjnych
wyjaśniając wszelkie wątpliwości. pierwsze objawy poprawy mogą
pojawić się już w drugim tygodniu
JG: Czy leki należy przyjmować do przyjmowania leku. Aby realnie
końca życia? ocenić czy dany lek działa, czy też
nie powinniśmy odczekać sześć
PJ: Diagnoza choroby psychicznej tygodni od przyjęcia pierwszej dawki.
nie oznacza konieczności Jeśli po tym czasie nie obserwujemy
przyjmowania leków do końca złagodzenia dręczących pacjenta
życia. W zależności od rozpoznanej dolegliwości, szansa, że lek zadziała,
choroby oraz od jej przebiegu, jest bardzo mała, a w związku z tym
zalecenia co do okresu należałoby zmodyfikować leczenie
przyjmowania leków mogą być farmakologiczne.
różne. W wielu zaburzeniach
psychicznych leki należy przyjmować JG: Kiedy lekarz może skierować do
regularnie przez okres od 6 do 24 szpitala psychiatrycznego?
miesięcy, aż do momentu powrotu
pacjenta do funkcjonowania jak PJ: Skierowanie pacjenta do szpitala
przed chorobą. Niestety w ciężkich w trybie pilnym oznacza, że stan
zaburzeniach psychicznych jego zdrowia psychicznego jest na
takich jak choroba afektywna tyle niepokojący, iż w opinii lekarza
dwubiegunowa lub schizofrenia konsultującego wymaga opieki
odstawianie leków wiąże z bardzo całodobowej.
wysokim ryzykiem nawrotu Skierowanie w trybie planowym
choroby i w związku z tym jest może mieć różne uzasadnienie.
przeciwwskazane. Z praktyki klinicznej wynika, że
tego typu skierowania wydawane
JG: Jeżeli pacjent ma jednak są najczęściej z powodu braku
wrażenie, że leki nie działają, po wystarczającej efektywności
jakim czasie powinno to wzbudzić leczenia w warunkach poradnianych
wątpliwości lub jego niepokój? lub celem weryfikacji rozpoznania.
47
JG: Czy korzystanie z Poradni Zdrowia
Psychicznego (konsultacje psychologiczne lub
psychiatryczne) podlegają rejonizacji? Czy
można zgłaszać się samodzielnie do dowolnej
placówki? Czy należy mieć skierowanie, np. od
lekarza internisty, czy można na wizytę umówić
się bez skierowania?
• https://www.nice.org.uk/guidance/conditions-
and-diseases
• https://www.apa.org/depression-guideline/
guideline.pdf
48
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej
o poszczególnych nurtach, polecam
książki rekomendowane przez
naszych specjalistów.
49
Ćwiczenie 4.
Możesz to zadanie wydrukować lub odpowiedzieć na zadane w nim
pytania w wybranym przez Ciebie miejscu (np. w kalendarzu czy
notatniku). Zauważ, proszę, że większość z czekających Cię decyzji to
kwestie Twoich osobistych preferencji (np. wiek terapeuty). W przypadku
tych pytań nie ma złych lub dobrych odpowiedzi. Kieruj się wyłącznie
swoją intuicją.
tak nie
tak nie
50
Czy wolę pracować z kobietą, czy z mężczyzną?
z kobietą z mężczyzną
1:1 w grupie
na żywo online
tak nie
darmową płatną
Czy mam mniej więcej tyle pieniędzy, ile potrzeba na pierwszy miesiąc
terapii?
tak nie
tak nie
51
Miejsce na wpisanie kontaktów z poleceń:
52
5. Red alert, czyli co
powinno wzbudzić Twój
niepokój?
53
w kawiarniach lub przez wiadomości Terapeuci, którzy odbywają
tekstowe. Pamiętaj, jeżeli cokolwiek całościowe, czteroletnie szkolenia,
budzi Twoje wątpliwości, masz zazwyczaj zrzeszani są w dużych
prawo o to zapytać. towarzystwach, sprawujących
pieczę nad jakością kształcenia
Terapeuta nie powie Ci jak żyć. i zasadami pracy. Do takich należy
To bardzo ważne, bo wszelakie m.in. Polskie Towarzystwo Terapii
sugestie dotyczące Twojego Poznawczej i Behawioralnej,
życia nie powinny przybierać form którego członkowie zobowiązani
nakazów. “Rozstań się z mężem” są do przestrzegania Kodeksu
lub “zerwij kontakt z rodziną” nie są Etyki, który jasno reguluje zasady
interwencjami terapeutycznymi. pracy z pacjentem. Dokument ten
Wraz z terapeutą możesz przyglądać jest jawny i dostępny na stronie
się różnym scenariuszom, rozważać Towarzystwa: https://www.pttpb.pl/
ich konsekwencje, jednak to Ty dokumenty/kodeks-etyczny/
bierzesz odpowiedzialność za swoje
życie, a co za tym idzie, decyzje Może się okazać, że terapeuta
z nim związane. Terapeuta nie zasugeruje konsultację
powinien także oceniać, czy Twoje psychiatryczną lub hospitalizację.
decyzje są “głupie”, a zachowania Najpewniej omówi to z Tobą
“bezsensowne”. W terapii i ustalicie plan działania. Nie
zastanawiamy się, czy dana wszystkie elementy zdrowienia
decyzja zbliża, czy oddala Cię od mogą iść zgodnie z początkowym
wartości, które są dla Ciebie ważne planem – pamiętaj, zdrowienie
lub służą zdrowieniu. Przymierze nie jest procesem linearnym, ma
terapeutyczne ma za zadanie swoje wzloty i upadki. Ważne jest
pomóc pacjentowi i terapeucie jednak zadbać o to, by działać
zrozumieć, co się dzieje, wyciągnąć w porozumieniu.
wnioski i wspierać w zmianie, nie
zaś karać, oceniać czy umniejszać. W przypadku zagrożenia życia
Terapeuta, sugerując ćwiczenie lub wszyscy jesteśmy zobowiązani
interwencję, powinien wytłumaczyć do kontaktu pod numer
Ci cel ich stosowania. Nie obawiaj alarmowy 112.
się pytać, to Twój proces!
54
Ćwiczenie 5.
Poniższy zestaw przestróg możesz wydrukować lub przepisać w miejsce,
do którego często zaglądasz. Przejrzyj tę listę za każdym razem, gdy
poczujesz, że coś „nie gra” w trakcie kontaktu z terapeutą. Możesz też
używać poniższych “red flags” cyklicznie, np. co kwartał, by upewnić się, że
wszystko na pewno idzie tak, jak powinno.
55
6. Co poza terapią?
56
Szczególnie polecam:
• Aplikacja Rootd (darmowa, w jęz. polskim) dla osób
zmagających się z panicznym lękiem,
• Aplikacja Habitica (darmowa, w jęz. polskim) dla osób, które
dzięki technikom behawioralnym chciałyby wdrożyć nowe
nawyki,
• Program Zaloguj się do życia – kurs samopomocowy online
oparty o techniki terapii poznawczej i behawioralnej (więcej
na www.spolecznafobia.pl),
• Jak mogę o siebie zadbać, gdy… – webinary Sabiny
Sadeckiej, psycholożki i psychoterapeutki (więcej na
www.sabinasadecka.pl/warsztaty)
• Strefa Psyche Uniwersytetu SWPS – darmowe webinary
ze specjalistami i specjalistkami z obszaru psychologii
i zdrowia psychicznego dostępne na ich kanałach na
Youtube’ie
• blog psychoedukacyjny terapeuty Przemka Mućko,
www.psychowiedza.com
57
• D.F. Gros, Unikanie, wycofanie, izolacja. Zacznij żyć życiem,
którego pragniesz dzięki technikom terapii TBT, Sopot:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2022.
• G.R. Schiraldi, Traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa.
Jak uleczyć ukryte rany z przeszłości, które wpływają na
zdrowie psychiczne i funkcjonowanie w życiu dorosłym,
Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2022.
Joanna Gutral
58
Komentarz Ewy
59
Literatura:
60
Autorki:
• Joanna Gutral
• Ewa Grzelakowska-Kostoglu
Wypowiedzi eksperckie:
• Joanna Gruhn-Devantier
• Magdalena Myślińska
• Zofia Kulawik
• Magdalena Chodorowska-Ciećwierz
• Piotr Jażdżyk
Redakcja:
• Andrzej Tucholski – redaktor
prowadzący
• Aleksandra Winek i Kinga Rak
– redakcja i korekta
• Karolina Brzuchalska - korekta
• Karolina Ziegart-Sadowska, Zofia
Kulawik i Joanna Marek-Banach
– proofread
• Ewa Grzelakowska-Kostoglu
i Aleksandra Puchalska
– zdjęcia
• Karolina Paciorek - projekt graficzny
i skład
ISBN 978-83-958655-1-0
61