Professional Documents
Culture Documents
99 Günlük Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası - Cem Emrence
99 Günlük Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası - Cem Emrence
Ücreti Yoktur
İnceledikten Sonra Siliniz ve Bulursanız Satın Alınız.
lletişim Yayınlan
Binbirdirek Meydanı Sokak tletişim Han No. 7 Cağaloğlu 34122 lstanbul
Tel: 212.516 22 60-61-62 • Faks: 212.516 12 56
e-ınail: iletisim®iletisim.com.tr • web: www.iletisim.com.tr
99 Günlük Muhalefet
Serbest
Cunıhuriyet
Fırkası
-
- i 1 e t 1 ı
BiRiNCi BôlÜM
SÖYlEM. . . . . ... .....23
IHINCI BôlÜM
KURULUŞ. . .. A7
ÜÇÜNCÜ BÔlÜM
MOBILIZASYON. . .... . . . ... . .. . . .. . .. ..... ... .....91
Sonbahar 2005
ı Meıin Heper, Jlıc Sıau Traailion in Turlıey (Bcvcrley: Eoıhcn Press, ı985).
13
6 Taha Parla E;ı Andrew Davison, Corporalisl lıkology in Knnalisı Turlıey: Prog
ress or Onlcr (Syracuse: Syracuse Universiıy Pn:ss, 2004).
7 M. Hakan Yavuz, lslamic Poliıical lıkntlty in Turlıey (Oxford E;ı New York: Ox
ford Universiıy Press, 2003), 37-58.
8 John M. Vanderlippe, The Politics of Turlıish Democraey - ismet lnônıl and the
fonnation of ıhe Mulıi-Party Sysınn, 1938-1950 (Albany: SUNY Press, 2005).
15
9 Geç Osmanlı örneği için bkz. Reşat Kasaba, I1ıe Ottoman Empire arıd ıhe \\brld
Economy - The Nineıemıh Cmtury (Albany: SUNY Press , ı'l88).
10 Peter Bcnedlct, Erol Tümenekin & Faona Mansur (der.), Tıırhey: Geographic
and Social Pmpecıives (Leiden: Brill, 1 974); Mlchael E. Meeker, A Nation of
Empire: tht Otıoman l.Lgacy of Tıırhish Modcmity (Berkeley: University of Cali
fomia. Press, 2002). [ lmparatorlııhıan Gelm Bir Ulııs, çev. Tutku Vardağh, Bilgi
Üniversitesi Yay. , 2005]
1 1 Karen Barkcy & Mark von Hagen (der.), After Empire: Mıılıidhnic Socleties and
Naıion-B ııildJng: ıhe Sovieı Union, and Rııssian, Otıoman and Habsbıırg Empill!s
(Boulder, Colo.: Westview Press , 1997).
12 Faruk Binek &: Thalia Dragonas (der.), Citltenship and ıhe Nation-Statt in
Greecc and Tıırhey (London and New York: Routledge, 2005); Touraj Atabaki
&: Erik j. Zün:her (der.), Mm of Orckr- Aııthoritarian Mockmi;ı:ation ıırıdcr Ata
tıırh and Reza Shah (london &: New York: l.B. Tauris, 2004); Ayşe Ôncü, Ç.ağ
lar Keyder &: Saad Eddin ıbrahim (der.), Developmmıalism and B cyond (Cairo:
The American University in Cairo Press, 1994).
16
14 Erik J. Zllrcher, Tht Unionist Fıu:tor: thc Role of thc Committtt of Union and
Progms in the Tur lıish Nationalist Movrnıtnt, 1 905- 1 926 (Lciden: E.j. Brill,
1984).
15 Faruk Birtek, "Greek Bull in ıhe China Shop or Ottoman 'Grand Jllusion':
Greece in the Making of Modem Turkey", (der.) Faruk Binek ve Thalia Dra
gonas Cltizmship and thc Nation-State in Gmct and Turlıey (Landon and New
York: Rouıledge, 2005), 37-48.
18
19
ı7 iki perspektifi başanyla bir araya getiren bir analiz için bkz. Çağlar Keyde r,
Suıu and Class in Tıırlıey: a Stı.ıdy in Capiıalisl Dcvdopmml (London: Verso,
İ987). [Tarlıiyc'ık Dtvlcı ve Sınıflar, iletişim Yay., ı993.]
20
21
SÖYLEM
Erikj. Zürc her, Turlıey: A Modem History, yeni baskı (Landon lSı New York: l.B.
Tauris, 2004) (Modtmltşm Tılrlıiye'nin Tarihi, çev. Yasemin Saner GOnen, ileti
şim Yay., 2004.); Feroz Ahmad, The Malılng of Modem Turlıey (London: Rouı
lcdge, 1993). (Modem Türlıiyt'nin Oluşumu, Kaynak Yay. ı999 .]
2 Bemard Lcwis, Tht fmagmce of Modem Turlıt)I üçüncıl baskı (New York lSı
Oxford: Oxford Universiıy Press , 2002), 280.
25
-
3 Abdülhamit Avşar, Strlxst Cumhuriyet fırkası Bir Partinin Kapatılmasında Ba
sının Rolıl (lstanbul: Kitabevi, 1998), 36-46; Walter F. Wciker, Political Tutdagt
and Dcmocracy in Turkey- Tht Frtt Party and lts Aftmnath (Leiden: E.j. Brill,
1973), 55-63.
4 Hakkı Uyar, Ttk Parti Dônnni ve Cumhuriyet Halk Partisi (lstanbul: Boyut Ya
yıncılık, 1998) , 1 19.
26
27
11 Amoldj. Toynbee & Kcnneth P. Kirkwood, Turlıey (New York: Charles Scrib
ncr's Sons, 1927), 243 , 257. 1919 yılı Anadolu'suna benzer bir perspektiften
yaklaşan bir çalışma için, Richard O. Robinson, The firsı Turlıish Repub lic
(Cambridge, Mass.: Harvard University Prcss, 1965), 3i-6i.
12 Roderic H. Davison, Turlıey- A Short History, üçüncQ baskı (güncelleştiren
Clement H. Dodd) (Huntingdon: Eothcn Prcss, 1 996), ıil-165. Mustafa Ke
mal merkezli bir perspektif için Roben Manıran, "Mustafa Kemal AıatOrk",
-
(der.) Oliver Roy, Turlıey Today A Europcarı Country (India: Anthem Press,
2005), 119-IJO. Eğitim reformu için ilhan Başgöz & Howard E. Wilson, Edu
cational Prolı lems in Turlıey, 1920-1940 (Bloomington: ındiana University,
1968); Joscph S. Szyliowicz, Educaılon and Modemit aılon in ıhı Middlı East
(Iıhaca & London: Comell University Prcss, ı973), 199-230.
lJ Şapka devriminin baulı tanıklann gözıinden tasviri için Luigi Olivero, Turlıey
without Harmıs (Landon: Macdonald & Co., 1952). 99-1 1 7; H.E. Wortham,
Mustapha Kemal of Turlıey (Boston: Liule , Brown and Company, 193 1 ), 190-
203; Ncw Yarlı Timıs, 5 Ekim 1 930.
li Avşar ( 1 998), il. Muhafazakar toplumsal bir hareket tehdidi için, bkz. Toyn
bee and Kirkwood ( 1 927), 243.
28
30
26 Ahmet Ağaoğlu, Strbest Fırlıa Haııralan, ikinci baskı (lstanbul: Baha Matba
ası, 1969), 40-45 ; Cemal Kutay (der.), o, Dcvirdt Bir Adam (lstanbul: Tercü
1931, üçüncü baskı (lsıanbul: Tarih Vakfı Yun Yayınlan, 1999), 247- 248. Bu
31
tezi destekleyen haberler için bkz. The Tımes. 1 5 Ağustos 1 930; New York Tı
mts. 28 Eyllll 1 930. Alman, ltalyan ve Sovyeı hükumetlerinin muhtemel farklı
tuıumlan için. Dr. K. Krüger. Kemalist Turlıey and ıhe Middle Eııst (london:
George Ailen & Unwin Lıd, 1 932), 72-75; The Tımes, 16 Ağustos 1 930; New
York Tımts, 5 Ekim 1930.
32 Mehmet Kabasakal, Tılrkiye'dt Siyıısi Parti ôrgııtlrnmesi, 1908-1960 (lstanbul:
Tekin Yayınlan, 1991). ll8; Ôz (1992), 102.
33 Çetin Yetkin, SCF Olayı, QçllncQ baskı (lstanbul: Otopsi, 2004), 122-132.
34 Yakup Kadri Karaosmanoglu, Poliıilıa'da 45 Y ıl. (lstanbul: iletişim Yayınlan,
1 984), ııa.
32
35 Stanford J. Shaw & Ezel Kural Shaw, History of the Oııoman Empire and Mo
dan Turlıey cilı 2 (Cambridge: Cambridge Univrrsity Press, ı 977), 382.
36 Bu gazeleler lsıanbul'da Yarın ve Son Posta, lzmir'de Hl:urıet, Ymi Asır ve Ser
bes Cumhuriyet'ti. Aynı nokta için, bkz. Avşar ( 1998), 32-35; Hakkı Uyar,
"SCPnin Yayın Organı: Serbes Cumhuriyet Gazetesi", Modem Tılrlıiye'dt Siya
si Dılşllnce, Cilt 7, liberali:urı (lsıanbul: iletişim Yayınlan, 2005), 21 7-223.
37 Avşar (1998), 97.
38 Walıer F. Weiker. "The Free Pany, 1 930", (der. ) Metin Heper vejacob M. l.an
dau, Political Pıuılcs and Dcrrıocrııcy in Turlıcy (London 6T New York: l.B. Ta
uris, 1991), 88.
39 Aydemir ( 1 966), 385; Tlıe Timıs, 20 Apstos 1930.
40 Kutay ( 1 980), 388.
TA8L0 2
SCFTabanı
34
44 Yetkin parti programı ile partinin toplumsal tabanı arasında bir bağ olmadığını
iddia ediyor. Bkz. Yetkin (2004), ı62-165; Yetkin ( 1997), 122.
45 Sıephane Yerasimos, "The Monopany Period", (der.) l.C. Schick ve E.A. To
nak. Turhey in Transiıion (New York: Oıcford University Pn:ss, 1987), 87-88.
46 lbrahim Kaya, Social 11ırory arıd 1...ate r Modtmities- Tht Turkish Experiencc (Li
verpool: Livcrpool University Press, 2004), 93; William Hale, 11ıe Political and
Economic Devdoprnmı of Modem Turkey (London: Croc. .n Helm, 198 1 ) , 53;
Dankan A. Rustow, "Polilical Panies in Turkey: an Overview", (der.) Melin
Heper ve jacob M. Landau, Political Partin arıd Dmıocracy in Turkey, (London
& New York: l.B. Tauris, 1991), 14-15.
47 Kemalistler 1924 yılında ülke çapında faaliyet gö�.en:n 479 medreseyi kapattı
lar. Başgöz & Wılson ( 1968), 77-78'de bu kurumlar kapanmadan önce ..ıu bin
kişinin aktif olarak öğrencilik yaptığını bildiriyorlar.
48 Muzaffer Sencer, Dinin Tarlı Toplumuna Etkileri, ikinci baskı, (lsıanbul: Ant,
197 1 ) , 206; Webster ( 1939), 109; Weiker (1973), 117.
49 F. Hüsn:v Tökin, Tlirlı Tarihinde Siyasi Partiler. (lstanbul: Elif Yayınlan, 1965),
72-75.
50 Uran (1959), 216-220; Falih Rıfkı Atay, Çanlıaya (lstanbul: Doğan Kardeş
Matbaacılık, 1969), 465.
51 Melin Heper, ismet lnôna - tht Malıing of a Turkish Stattsman (Leiden: Brill,
1998), 1 76-181. !ismet lnônü, Tarih Vakfı Yun Yay., 2002. I
35
36
60 Her üç sosyal aktörün tartışıldığı çalışmalar için Avşar ( 1 998), 1 6 1- 185; Yet
kin (1997), 21 0-2+4; Yetkin (2004) , 289-342; Weiker ( 1973), 1 4 1 - 1 5 1 .
6 1 Metin Heper, "Conclusion", (der.) Metin Heper ve Sabri Sayan, Poliıical Le-
aders and Dmıocracy in Tur!ıey (New York: Lexington Books, 2002) , 227.
62 Ağaoğlu (1969), 20-23; The Times, 12 Ağustos 1930.
63 Kutay (1980), 409, 426, 434.
64 Avşar ( 1 998), 1 23; Ncw Yorlı Times, 16 Kasım 1 930.
37
38
72 "Bu meyanda aziz ve ebedi şefimiz olarak bildiğimiz zatı devletlerini, başka ve
yeni rırkalann kendilerine mal etmeye calışuklannı görerek, öyle dahi olsa biz
kendimizi yeddi emanetimize ıevdi olunan Cumhuriydin muhafazası vazifesini
kemaliyle ifaya muhıedir biliyoruz" (abç). Bkz. Cumhuriycı, 9 Eyhil 1930.
73 Aıay ( l969), 464, 573.
74 Mahmut Goloğlu, Türlıiyc Cumhuriyeti Tarihi Kitap 1 Devrimler ve Tepkileri
( 1924-1930) (Ankara: Başnur Matbaası, 1972), 273-301 . Farklı bir pcrspcktir
için bkz. ismet lnömi, Hatıralar cilt 2 (Ankara: Bilgi Yayınevi, 1987), 230.
75 Ağaoğlu (1969), i8, 90; Son Posla, 28 Eylül 1930.
76 Avşar (1998), 140- H I ; Weiker (1973), 1 46.
77 Yetkin, SCF tecrübesinin Mustafa Kemal ile Cumhuriyet Halk Fırkası arasında
bir mücadeleye dönüştüğünü savunuyor. Bkz. Yetkin (2()()4), 3i2-356.
39
40
41
Sonuçlar
Serbest Cumhuriyet Fırkası yazınını üç soru etrafında de
ğerlendirdiğim bu kısımda iki temel eksiklik göze çarpıyor.
Bunlardan ilki, yazarların SCF analizlerinde çoğu zaman
ulaştıkları sonuçları destekleyecek ampirik bulgulardan
yoksun kal maları oldu. Bu bağlamda, partinin kuruluşuna
yol açan toplumsal ve elitlerarası hoşnutsuzluk, partinin
89 Avşar (1998) , 197'de SCPnin hatalarını benzer şekilde sıralıyor: seçimlere ka
tılma, parıi dergisi çıkarmama (Ağaoğlu (1969) ve yerel teşkilatlarını kontrol
de yetersiz kalma (Weiker (1973), 141-142).
90 Tunçay (1999), 256.
9ı Fethi Bey'in SCFyi iktidara taşıma perspektifi üzerine, "iktidar Mevkiine Ge
çeceğiz ... ", Son Posta, 24 Ağıistos 1930.
92 Mehmet Yaşar Geyikdağı, Polltical Partits in Turlıcy - The Role of Islam (New
York Pracger, ı984), 57.
93 Bu çeşit bir yorum CHF milletvekilleri tarafından TQrkiye BüyQk Millet Mec
lisi'nin belediye seçimlerindeki usulsüzlükleri tanıştığı toplantıda sıkça dile
getirildi. Aynca bkz. Ağaoglu (1969), 165-ı66; Yetkin (2004), 274-276; Wc
iker (1973), 14ı-ı42.
42
44
KURULUŞ
49
1820- 1913: Tradt, lnvestmtllL and Production (Cambridge & New York: Camb
ridge University Press, 1987) !Osmanlı Elıonomisinde Bagımlılılı ve Büyüme,
1820- 1913, Tarih Vakfı Yun Yay., ı 994.) ; Reşat Kasaba, The Oıtoman Empirt and
ıhe World Ewnomy - The Nintıeenth Century- (Albany: SUNY Press, 1988).
3 Korkut Boratav, "Kemalist Economic Policies and Etatism", (der.) Ali Kazancı
gil ve Ergun Ôzbudun, Atatıı rlı- Founder of a Modern Sıau (London: C. Hurst
& Company, 198 1 ) , 165-ı89; Zvi Yehuda Hershlag, Turlıey: An Economy in
Transition (The Hague: Van Kuelen, 1959), 67-69.
4 Şevket Pamuk, "Turkey, 1918-1945", Roger Owen & Şevket Pamuk, A Hisıory
of Middlc Eası Economies in thc Twrnıieth Century (Cambridge, Massachusetts:
Harvard University Press, 1999), 16- 1 7; Selim ilkin ve ilhan Tekeli, 1 929 Dün
ya Buhranında Tılrlıiye'nin llıılsadi Poliıilıa Arayışlan (Ankara: Onadogu Tek
nik Üniversitesi, 1977), 29- 155.
5 Dietmar Rothennund, Tlıe Global lmpact of ıhe Greaı Depmsion, 1929-1939
(London and New York: Routledge, 1996), 74-81.
6 Parvus Efendi, Tıırlıiye'nin Mali Tutsalılıgı {lstanbul: May Yayınlan, 1977); Do-
50
52
53
54
55
33 Arazi bedellerinin ekonomik krizden ötünl sürekli düştüğü bir onamda, Zira
at Bankası, köylülerin ödenmeyen borçlanna karşılık el koyduğu tarım arazisi
ve diğer taşınmaz mallan satmakta güçlük çekmekteydi. ffi:zmcı, 1 5 , 20 Agus
tos 1 930.
34 Yusuf Saim Atasagun, Tarlıiyc'de Zirai Borçlarıma ve Zirai Kredi Poliıikası (ls-
tanbul: Kenan Matbaası, 1943), 287.
35 Hershlag (1959), 55.
36 Konya'daki durum için bkz. Babalık, 17 Nisan 1930.
37 Bankanın köylülere ulaşması yönündeki talepler için bkz. Babalık, 1 7 Nisan
1930.
38 Awagun (19-+3), 368.
39 Ômegin Ali Naci Bey, siyasi baglanulan sayesinde Ziraat Bankası'ndan 35 bin
TL borç almışn ve bu parayı yüksek faizle başkalanna borç vererek işletmek
teydi. Yann, 27 Ağustos 1930.
40 1 929 yılında verilen kredilerin yüzde 88.6'sı 100 TL:nin altındaydı. Sarç
(1936), 254.
56
57
TABLO J
TQrk lllınkacılılı, 1909-1930
58
59
60
62
68 1929-1930 yıllan arasında Marmara BOlgesi'ne bağlı tiım illerde koyun sayısının
yiızdc 1 1 ila yiızde 16 arasındaki düşüşü bu çerçevede değerlenclirilebilıı: Bkz.
Mannara Gücü (Ankara: Ulusal Ekonomi ve Amrma Kurumu, 1936), 32-41.
69 lzmlr'de çıkan Yeni Asır gazetesi verdiği haberde, SOke'nin Serçin kôyiınde
koylülerin hasat, ıohum ve paralan olmadığı için ahlat yediklerini haber ver
di. Bkz. Yeni Asır,
12, 1 7 Aralık 1930. SCF'nin eski başkanı Fethi (Okyar) Bey
olayı meclise taşıdı. Fethi Okyar ve Yeni Asır gazetesini köyliı devrimi yapma
yı istemekle suçlayan bir perspektif için bkz. Hürriyet, 14 Aralık 1930.
70 Kentlere giden köyliı dalgalan için Hılradarrı , 3 Aralık 1930. lnebolu ve çevre
sinden lstanbul'a gôç eden köyliıler için Gü:ı:d Incbolu, 22 Nisan 1930.
71 Amold j. Toynbee & Kenneth P. Kirkwood, Turlıey (New York: Charlcs Scrib
ner's Sons, 1927), 204-219.
63
64
79 Erdal Yavuz, "The Sıate of the ındustrial Workfon:e, 1923-40", (der.) Donald
Quaıaen ve Erik]. Zün:her, Worlıers and thc Worlıing Class in thc Ottoman Em
pirr and thc Turlıish Rtpublic, 1 839- 1 950 (London 6r New York: Tauris, 1995),
95- 1 2 5 . I Osmanlı'dan Cumhuriyet Türlıiycsine işçiler, 1839-1 950, çev. Cahide
Ekiz, iletişim Yay., 1998.)
80 lzmir'de 1930 yılı itibariyle, sadece 14 firmaya ait tütün depo ve mağazalann
da büyük çoğunluğu kadın olmak llzere 8795 işçi çalışmakıaydı. IC. Manisa
Vilayeti (lzmir: Ticaret Basımevi, 1932). 43.
81 Orıadoğu'da lonca geleneği ıanışmasının bir değerlendirilmesi için bkz. Joel
Beinin, Worlıcrs and Peasanıs in ıhe Modem Middlc East (Cambridge 6r New
York: Cambridge University Press, 2001), 16-19.
82 Donemin ünlü sosyalistlerinden Şefik Hüsnü sanayi işçileri ile zanaatkar der
neklerinde Orgüılü işçi sayısının birbirine çok yakın olduğunun (sırasıyla 60
ve 62 bin) altını çiziyor.
66
TABL0 4
imalat Sanayllnde Reel Ocretler, 1923-1930 (1914: 1.00)
88 Emel Goksu, lvnir ve Suç Cografyası -1 929 Dünya Elıonomilı Buhran Yıllannda
(lzmir: lzmir Büyıikşehir Belediyesi Kültür Yayını, 2003), 55.
89 Hivntt, 12 Ekim 1930.
90 ffivncı, 9 Eylül 1930; Milliyet, 9 Eylül 1 930.
91 Hivntt, 29 Eylül 1 930.
68
69
98 Harthcı, ı Haziran 1929. Birinci Dünya Savaşı yıllannda milli ekonomi çaba
lan ve ihıik!r için bkz. Zafer Toprak, Türhiye'dt Milli llıtisal, 1 908- 1 918 (An
kara: Yun Yayınlan, 1982). 20. yüzyıl savaşlannın Onadogu'da devlet kapasi
tesi, toplum-devlet ilişkileri ve sosyal kimlikleri dönüştürücü etkisi üzerine
bkz. Steven Heydemann (der.), War, /nsıituıioru and Social Changc in ıhc Midd
le Eası (Berkeley: UC Press, 2000).
99 Harchcı, ı5 Haziran 1929. Ekmeğin sosyal düzenin devamı açısından rolü
üzerine Eliot Grinnell Mears, Modem Turlıey (New York: Macmillan Company,
1924), 284. Onadoğu'da ekmek ve sosyal protesto arasındaki yakın ilişki için
David Seddon, "Austerity Protests in Response to Economic Liberalization in
ıhe Middle East", (der.) Tim Niblock and Emrna Murphy, Economic and Poliıi
cal Libcralitlllion in thc Middlc East (Landon &: New York: British Academic
Press , 1993). 88- 1 13.
100 Hivnct, 21 Agustos 1930.
101 Hivnct, 12 Ekim 1 930.
102 Hivnct, 21 Ekim 1930.
103 Edime Postası, 10 Nisan İ 930.
104 Ahın, 27 Ekim 1930.
70
71
72
ŞEKiL 1
TQrklye'd• Buhran DangQlerl, 1927·1930
KÔYLÜLER
iŞÇiLER
- Dü$ük ücretler
- Azalan İ$ güvencesi
- lgi protestoları
73
74
"
dır ki istiklal ve hOITlyet nlmetlerlnln zevklerlnl alıp totablllr...
(SCf lideri fethi Okyor'ın Yunus Nadi'ye verdlQI mülakattan,
Cumhurıvet. 24 AQustos 1930)
ı Ali Fethi Okyar'ın biyografisi için bkz. Walter Weiker, Tht Frte Party of 1 930 in
Tıırhey: Loyal Opposiıion in a Rapidly Modcmizing Naıion (Basılmamış Doktora
Tezi, Princeıon Universiıy, l 962), 49-56.
2 Thc Timcs, 16 Augusı 1930.
3 Osman Okyar ve Mehmet Seyiıdanlıoglu (der.) , Fethi Ohyar'ın Anılan: Aıaııırh,
Ohyar ve Çolı Partili Tılrlıiyt, ikinci baskı (Ankara: iş Bankası Yayınları, 1999),
9 1 - 100.
77
Parti programı
Fethi (Okyar) Bey, Mustafa Kemal'e gönderdiği 9 Ağustos
tarihli açık mektupta, SCF programında yer alacak fikirlere
değindi.5 SCF liderine göre, iktisadi buhran, tüm dünya ile
birlikte hammadde üreten ve tarım yapan ülkeleri olumsuz
etkilemiş fakat krizin niteliği ülkelerin uyguladığı politika
lar ışığında şekillenmişti. Bu noktada, tartışmayı Türkiye
eksenine kaydıran Fethi Bey, Ismet Inönü hükümetini üç
temel hata yapmakla suçladı:6 ( 1 ) Vergiler çok yüksekti; (2)
78
79
14 Ncw Yorh Tımes, 3 1 Ağustos 1 930. Müller Raporu için bkz. Vahit, 8-10 Ağus
tos 1930. Raporun Serbest Cumhuriyet Fırkası tarafından değerlendirilmesi
için bkz. Cumhuriyet, 16 Ağustos, 26 Eylül 1930; Milliyet, 16 Ağustos 1930;
Tlıe Tımts, 15 Ağustos 1930.
15 Ncw Yorh Tımts, 14 Ağustos 1 930.
16 Balkan Konferanslan'nın ekonomik boyutu için bkz. Theodore 1. GeshkorT,
Balhan Union- A Road to Ptacc in Southtastmı Europt (New York: Columbia
University Press, 1940), 143-162.
17 Roınanya'dakl ekonomik krizin tasviri için Tlıt Tımcs, 15 Ekim 1930.
18 Cem Emrence, "Rearticulating the Local, Regional and Global: ıhe Greek-Tur
kish Rapprochemenı of 1930", Turhish Sıudits, 4(3) (2003), 26-46; Dilek Bar
las, Eıatism anıl Diplorrıacy in Turhty: Economic anıl fomgn Policy Strattgits in
an Unctrtain World, 1 929-1 939 (New York: Brill, 1998), 6-28.
80
81
82
SCF tüzü§ü
Partinin kuruluşu kamuoyunda duyulduktan sonra, Fethi
Bey binlerce tebrik ve yeni partiye başvuru mektubu aldı.
Fakat parti nizamnamesi (tüzük) hazır olmadığı için SCF
yerel teşkilat kurmaya henüz hazır değildi. SCF'in ideolog
larından olan Ahmed Ağaoğlu'nun28 gerekli belgeyi kaleme
alıp Ağustos ayının son günü, cumhurbaşkanı Mustafa Ke
mal'e teslim etmesi ile sorun çôzüldü.29 lki kısımdan oluşan
tüzükte, ilk bölüm parti prensipleri ışığında bir Türkiye
perspektifi sunarken, ikinci bölüm partinin teşkilat yapısını
tanıtıyordu.
28 Ahmet Ağaoğlu üzerine bkz. Fahri Sakal, Agaoglu Ahmed Bey (Ankara: Türk
Tarih Kurumu, 1999); A. Holly Shissler, Bttwem Two Empircs- Ahmet Agaoglu
and ıht Ntw Turlıey (London & New York: l.B. Tauris, 2003) [Jlıi lmparaıorlulı
Arasında: Ahmtd Agaoglu vt Ymi Tllrlıiye, çev. Taciser Ulaş Belge, Bilgi Üniver
sitesi Yay., 2005 ) .
29 Yann, 30-31 Ağustos 1 930.
B4
33 istiklal Mahkemeleri 1925 Şeyh Sait Ayaklanması ile bağlantılı olarak tutukla
dığı 7446 kişiden 660'ını idam etmişti. Bkz. Erik j. Zürcher, Tht Unionisı Fac
ıor: ıht Role of tht Commltttt of Union arıd Progms in ıht Turhish Nationalisı
Movmıtrıl, 1 905-1 926 (Leiden, 1 9&+), 146. [Milli Mücadtledt luihaıçılılı, çev.
Nüzhet Salihoğlu, iletişim Yay. , 2003. )
34 Thc Tımes, 3 Kasım 1930.
35 Cumhuriyet, 14 Ağustos 1930.
36 Yarın, ı4 Ağustos 1930.
37 Etnik öğeyi One çıkaran perspektifi dönemin adalet bakanı Mahmut Esat
(Bozkun) Bey'in ôdemiş'te yaptığı konuşma tüm çıplaklığı ile yansıtıı: "Be
nim fikrim, kanaatim şudur ki, dost da, düşman da, dağ da bilsin ki bu mem
leketin efendisi Türk'tür. Ôz Türk olmayanlann Türk vatanında bir hakkı var
dır o da hizmetçi olmakıır, kole olmakıır." Konuşmanın tüm metni için bkz.
Vakit, 19 Eylül ı 930.
38 Türk siyasetini dorı büyük adam (Mustafa Kemal, ismet lnOnü, Fevzi Çak
mak ve fethi Okyar) ılzerinden okuyan bir perspektif için bkz. The Tımcs, 3
Kasım 1930.
85
39 Kentlerde oturan SCF Qyelerinden ayrıca 25 kuruş daha alınacaktı. Pani, aidat
ödemeleri konusunda ısrarcı olmamıştı. Hivntı, 3 Eylül 1930; Milliytı, 1 7
Ağustos, 2 Eylül 1930.
40 Sovyet modeli için Maurice Dobb, Sovltı Economic Dtvtloprntn l sinct 1 9 1 7
(New York: lntenıational Publishers, 1948); Alec Nove, A n Economic Hisıory
of ıhe USSR 1 91 7-1991, üçQncQ baskı (Landon & New York: Penguin Books,
1992), 78-330.
41 Ekonomik devletçilik ajandasının entelektüel temelleri için Mustafa Türkeş,
•
A Patriotic-leftist Development-Sırategy Proposal in Turkey in ıhe l 930s: ıhe
case of ıhe Kadro(cadre) Movement" , Jnımıational joumal of Middle Eaıı Sııı
dits, 33(1) 2001 , 91-1 14; Mustafa Türkeş, "The Ideology of ıhe Kadro (Cad
re) Movement: a Patriotic Leftist Movemenı in Turkey," Middle Eaııcnı Sıııdi
es, 34(4) 1998, 92-1 1 1 ; Temuçin Faik Enan, Kadrocular vt Kadro Hartluıi
(Ankara: KOltür Bakanlığı, 1994).
86
42 Vatandaşlık haklan taruşmasına giriş için bkz. T.H. Marshall and Tom Boıto
more, Cititrnship and Social Class (London: Pluto Press , ı 992), 3-51 .
4 3 Metin Heper, Th e Statt Tradition i n Turlıey (Beverley: Eothen Press, 1985).
+4 Farklı vatandaşlık modelleri için bkz. Bryan S. Tumer, "Reflections on ıhe So
ciology of Citizenship and Islamic Studies" , (der.) Nils A. Butenschon, Uri
Davis and Manuel Hassassian Citiz:rnship and tht Statt in ıhı: Middlt Eası
(Syracuse: Syracusc University Press, 2000), 28-48.
45 Rogers Brubaker, Cltltrnship and Nationhood in Franct and Germany (Camb
ridge, Mass.: Harvard Universiı:y Press, 1 992).
46 Fethi Bey basına verdiği demeçte aynı noktanın ahını çizdi: "Vatandaşlar ara
sında hiçbir Cark görmüyoruz ... bizim için din ve mezhep farklan, cins ve ırk
aynlıklan yoktur." Bkz. Milliyı:t, 14 Agusıos 1930.
87
88
MOBILIZASYON
1 Bau Anadolu demiryollan için bkz. A. Nedim Atilla, lvnlr Drnıiryollan Clzmir:
lzmir Buyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, 2002), 52-120.
93
2 SCF Heyetinde Fethi (Okyar) Bey, Ahmet Ağaoğlu, Ali Haydar (Uluğ) ve Tah
sin (Uzer) Beyler yer aldılar. Nuri (Conker) Bey geziye daha sonra katıldı.
3 Hivncı, 4 Eylül 1 930; Tht Timts, 4 Eylül 1930.
4 Cumhuriyet, 6 Eylül 1930. Dokuz kişi kısa süreli olarak "bayrak kanununa"
uymadıklan gerekçesiyle hapse atıldılar. Bkz. Cumhuriyet, 10 Eylül 1 930.
5 Hivntı, 5 Eylül 1930; Cumhuriytı, 5 Eylül 1930.
94
96
97
ı 5 Bu kişiler CHF müfeıtişi Zühtü, lzmir CHF mutemedi Salih, eski Karşıyaka
belediye başkanı fikri, saglık müdürü Lütfi, polis yöneticisi Ihsan ve Tayyare
Cemiyeti'nden Şevki Beyler'di.
16 Thc Tımts, 8 Eylül 1930.
17 Büyük gösterileri engellemek ve naaşı bir sembol haline getirmek istemeyen
hükumet, Necati'yi askeri bir müfrezeye gömdürdü. Çocuğun babası lsmail
EFendi, Fethi Bey'in destek olmak için verdiği yüz lirayı kabul etmedi. Bkz.
Cumhuriyet, 7 Eylül 1930.
18 Son Posta, 10 Eylül 1 930.
98
ŞEKIL 2
5 Eylül YOrOyQfOnOn Anatomisi
{ lzmirpalas -+ Kemeraltı
Safha 3: Moblllzasyon
102
110
114
Sonuçlar
3-13 Eylül 1 930 tarihleri arasında gerçekleşen SCF Batı
Anadolu turu ülkenin o güne kadar gördüğü en kitlesel si
yasal mobilizasyonlardan birini yaratmıştı. Bu anlamda,
kentlerde düzenlenen SCF mitingleri, SCF heyetini karşıla
ma törenleri, otel balkonundan verilen nutuklar ve demir
yolu istasyonu ziyaretleri 1 930 Türkiye'sinin demokrasi
platformlarını oluşturdular (Tablo 5). Muhalefet partisinin
Batı Anadolu'da gördüğü ilgiyi tetikleyen en önemli gelişme
ise hiç şüphesiz SCF'nin ekonomik krize çözüm bulma va
adiyle ortaya çıkmış olmasıydı.
1 20
121
1 23
3 Ekrem Hayri Üstündağ için bkz. Cihad Baban, Poliıilıa Galerisi (Basılcr ve Port-
reler) (lstanbul: Remzi Kitabevi, 1970), 376-392.
4 Hivneı, 7 Eylül 1930; Valıiı, 9 Eylül 1930.
5 Hivneı, 9 Eylül 1930.
6 Bornova, Buca, Deginnendere, Karşıyaka ve Seydiköy, lzmir kent sınırlan içeri
sinde yer alırken, birçok gelişmiş kasaba, kaza statüsünde lzmir vilayetine bağ
lıydı. lzmir'in idari yapısı için IC. Devin Yıllığı, 1 929-1 930 (lstanbul: Devlet
Matbaası, 1930), 452.
7 Cumhuriyet, 9 Eylül 1930.
1 24
1 25
126
127
37 Hlvntı, 9 Eylül 1930. SCF Manisa ocagı yönetim kurulunda yer alan diğer
üye Bekiragazade Osman Bey'di.
38 Son Posta, 2 1 Eylül 1930.
39 Hivntı, H, 16, 18 Eylül 1 930.
40 Manisa ( 1932), 244.
130
il Tüccarlar sırasıyla Keresteci Hasan Bey, Kavaf Nuri ve tüccar Caferzade Ahmet
olurken, diğer üyeler avukat Narlızade Hakkı Bey ve Giridi Hüseyin Avni Bey'di.
i2 Hivneı, 9, 16 Eylül 1930.
131
+3 Sabri Yetkin &: Erkan Serçe, ltrnil" Esnaf ve Ahali Banlıası'ndan Egcbanlı'a
(J 928-2000) (lsıanbul: Tarih Vakfı, 2000) , 56-57.
+4 Hivneı, 2 Ekim ı 930.
45 Manisa (1932), 142-146.
46 Hltmn, 1 1 , 14, 16 Eylül 1930.
47 Çolakzade Halı Sirkeli için bkz. Yetkin (2002), 60-61.
48 Hltmn, 16 Eylül 1 930.
1 32
49 Manisa ( 1932), 200-2 14. SCF'rıin Kula ve GOrdes teşkllaılannda yer alan iki
ılyenin sahip olduklan "CHF bağlantısırun" SCF Oncesine mi yoksa sonrasına
mı dayandığını kestirmek gılç. Burada, bu kişilerin kasabada sahip olduklan
gücü dikkate alarak, SCF kurulmadan Once de CHF'dc yer aldıklan yorumu
nu tercih ettim.
50 Karşılaştırmalı bir analiz için bkz. Donald Quataen, "The Carpeı Makers of
Uşak, Anatolia ( 1 860- 1 9 14)", Heath W. lowry and Ralph S. Hatıox (der.)
Thirıf Congms on the Social and Ecorıomic History of Turlıey Ostanbul � Was
hington: ısıs Press, 1 990), 85-9 1 .
133
1 34
1 36
137
138
De§erlendirme
Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın örgütlenme faaliyetlerinde
aslan payını Batı Anadolu bölgesi aldı. Muhalefet partisi,
yerel gazetelerden derlediğim bilgilere göre, altısı vilayet ve
otuzu kazalarda olmak üzere en az 63 noktada parti teşkila
tı kurmayı başarmıştı. Bu çeşit bir kitlesel mobilizasyonun
oluşmasında en önemli etken ekonomik kriz oldu. Ekono
mik faktör, bölgenin dünya ekonomisine doğrudan bağımlı
yapısından dolayı yıkıcı bir etki yaparken, aynı zamanda
farklı ajandaları olan sosyal grupların ortak bir cephede, ya
ni Serbest Cumhuriyet Fırka'sında toplanmasını sağladı.
Bu çerçevede değerlendirildiğinde, SCF'nin Batı Anado
lu'da gösterdiği yüksek performans, parti hakkında çarpıcı
eğilimleri ortaya koydu. Bunlardan ilki, Batı Anadolu SCF
teşkilatlarının ağırlıkla profesyonel kadrolar ve ekonomik
sınıfların egemenliğinde hayata geçmiş oluşuydu. Yerel ga
zetelerden kimliklerine ulaşabildiğim 204 üyeden, meslek
ve sosyal kimliklerine göre sınıflayabildiğim 1 3 7 tanesi
hakkında yaptığım hesaplamalar, ocak yönetim kurulların
da ekonomik sınıfların payını yüzde 37, profesyonel grup
ların katılımının ise yüzde 33 oranında olduğunu gösteri
yor (Tablo 6).
72 Diğer bir yönetim kurulu üyesi ise Çillizade Fehmi'ydi. Son Posta, 1 3- 1 4 Eylül
ı930.
139
Ekonomik
gruplar 26 19 4 2 6 2 59 37.8
Profesyonel
kadrolar 23 15 7 4 2 52 33.3
Mübadil
kimlik 10 3 3 16 10.3
Bürokratik
geçm1$ 3 4 3 3 15 9.6
Dinsel
ba{llantı 5 3 3 3 14 9.0
Toplam 67 44 20 4 11 10 1 56 100
Gözlem/ 62189 36153 1 8135 9/10 8/1 3 1 371204
GeneIToplam (+5) (+8) (+2) 414 (+2) (+2 ) (+ 1 9) 67.1
t GOzlem: Sosyal kimlik ve meslekleri hakkında bilgi sahibi oldugum ki�i sayısı. Toplam:
Bu ki�ilere ait toplam meslek ve sosyal kimlik sayısı. (+ parantezi): bir kişinin birden fazla
kategoriye dahli olmasından kaynaklanan toplam ile gOzlem arasındaki fark. Genel Top-
lam: isimlerine ulaşablldlQim tam Oyeler.
TABL0 7
Batı Anadolu Teşkllatlannda
Ekonomik Gruplar ve Profesyonel Kadrolar
73 Keza, 1920-1957 yıllan arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde yerellik ile
siyasi temsil arasındaki en kuvvetli bağı ekonomik aktörler kurdular. Frede
rick W. Frcy, The Turlıish Political Elite (Cambridge, Mass.: M.l.T. Press,
1965), 92-93, 123.
141
74 Türkiye Büyük Millet Meclisi'de 1920-1954 yıllan arasında görev almış millet-,
vekillerinin mesleki kompozisyonu avukatlar ve doktorlann ağırlığını ortaya
koyar. Bkz. Frey (1965), ı 82.
75 Bürokratlar, pro(esyoneller ve ekonomik sınıflan kapsayan yönetim şemasın
da, ilk grubu büyük oranda alaşağı eden SCF, Osmanlı-Türk idare geleneğine
bağlı kalarak liderlik pozisyonlannda ekonomik ajanlan proresyonel kadrola
ra bağlı kıldı.
142
143
1 44
145
147
148
149
1 50
1 51
De§erlendlrme
Batı Anadolu haricinde en az yirmi üçü vilayet düzeyinde
olmak üzere toplam 103 noktada teşkilat kurmuş Serbest
Fırka'nın, serüvenini incelediğimiz bu bölümde en az üç
genel eğilim göze çarpmakta. Bunlardan ilki profesyonel
kadroların SCF yönetim kurullarındaki ağırlığıydı. Döne
me ait gazetelerden kimliklerine ulaşabildiğim 1 26 üye
den, meslek ve sosyal kimliklerine göre sınıflayabildiğim
84 tanesi hakkında yaptığım hesaplamalar, ocak yönetim
kurullarında profesyonel grupların payının yüzde 44.4
oranında olduğunu gösterdi. Bu oran vilayet teşkilatları
üzerinden yapılan bir analizde ise 49. 2'ye kadar çıkıyor
(Tablo 8) . Başka bir deyişle, Batı Anadolu bölgesi dışında
SCF teşkilatlarının itici gücünü eğitimli gruplar oluştur
muş durumdaydılar.
Profesyonel kadrolara daha yakından bir bakış avukatla
rın liderlik konumunu elde ettiklerini tescilliyor. Varolan
bilgiler ışığında oluşturduğum SCF teşkilatlarındaki 44 ki
şilik profesyonel kadrolar kümesinin 2 1 üyesi meslek ola
rak avukat kimliğine sahipti. Bunu, Batı Anadolu'da avu
katlara yönelik doktorlardan gelen önderlik " tehdidinin"
diğer bölgelerde zayıf kaldığını gösterirken aynı zamanda
çok partili dönemde avukatların önlenemez yükselişini ön
celleyen bir gözlem olarak da okumak mümkün.
1 52
Profesyonel
kadrolar 22 2 7 6 7 44 44.4
Bürokratik
geçmiş 15 3 2 10 30 30.3
Ekonomik
gruplar 4 5 2 12 12.1
Dinsel
ba{llantı 4 3 3 10 10.1
GOçmen
kimlik 3 3 3.1
Toplam 44 6 18 12 19 99 100
Gözlem/ 40/59 6fl 1 3127 1 2/1 8 1 3/1 5 841126
Toplam (+4} (+5} (+6} (+15) 66.7
t GOzlem: Sosyal klmllk ve meslekleri hakkında bllgl sahibi oldugum k1$1 sayısı. Toplam:
Bu klplere ait toplam meslek ve sosyal kimlik sayısı. (+ parantezi): Bir kilinin birden fazla
kategoriye dahil olmasından kaynaklanan toplam ile gOzlem arasındaki fark. Genel Top-
lam: isimlerine ula$1bildiglm tüm Oyeler.
tt Mıırmanı: Trakya ve Balıkesir hario;. güney Marmara ve Kastamonu dahli edildi.
ttt Sivas, Tokat. Kars ve Batı Anadolu hariç
1 53
1 54
Sonuçlar
Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın toplumda yarattığı büyük
hareketlenmeyi partinin Batı Anadolu turu ile birlikte tescil
eden ikinci tarihsel olay kısa sürede örgütlemeyi başardığı
geniş teşkilat ağı oldu. Bu çerçevede, Batı Anadolu turu
ekonomik krizden derinden etkilenen halk kitlelerinin ta
leplerini su yüzüne çıkarırken, SCF yerel teşkilatlarının ge
lişimi bu gücü mobilize etmeyi başaran ekonomik elitlerle
profesyonel grupların faaliyetlerini işaret ediyordu. Ekono
mik gruplar özellikle Batı Anadolu kasaba teşkilatlarında
güçlüyken, eğitimli sınıflar parti içindeki etkilerini ulusal
ölçeğe çıkıldıkça artırıyorlardı.
1 55
1 57
ŞEKIL J
SCF Batı Anadolu Teşkllatı ve TBMM
%
60 �������
...... SCF Batı Anadolu ..... TBMM (1927) -/Jr TBMM (192�1 957)
Kaynak: TBMM (1927, 192� 1957) için Frey (1965), 80, 182.
140 Hiç şüphesiz hiıkiımete muhalif gazetelerinin verdigi SCF üyelik ve iıyelik
başvurusu rakamlanna temkinli yaklaşmak gerekir. Ôte yandan, bu durum
SCF yerel teşkilatlannın biıyük bir ilgi gördüğü gerçeğini değiştirmez.
159
KRPRNIŞ
1 64
5 Kampanya çalışanlarından biri ilk gıln için on ve son giın için iıç lira aldığını
açıklamıştı. Bkz. Son Posıa. 15 Ekim 1930.
6 Hivncı, 16 Ekim 1930.
7 Hi:vrıcı, 17 Ekim 1930.
B Hi:vrıcı, 4 Ekim 1930.
9 lzmir'deki olaylar için bkz. Hivneı, 1 Ekim 1 930.
10 "SC Fırkasında Sarıklılar" ve "Akhisar'da la llaheillallah pankanı" haberleri
için Anadolu, 29 Ağustos, 12 Eylul 1930. Benzer değerlendirmeler için bkz.
Milliyet, 18 Ağustos, 7, 10, 12, 25 Eylul 1930. Cumhuriyet Halk Fırkası'nın
sözkonusu yaklaşımı yeni parıinin gördılğıl ilgiyle birlikte guçlendi. Fethi
Bey'in verdiği erken karşılık "paniyl gerici gôstermek çirkinliktir" oldu. Hiz
met, 29 Ağustos 1930. Basında yer alan benzer konumlanışlar için bkz. "Karşı
nızda ne Serbesti, ne Volkan vardır". Hivneı, 1 9 Eylul 1930.
l l Son Posıa, 18 Ekim 1930.
1 66
167
ni namzet gösterdi. Daha on sene evvel yurdunda seni zehirlemek için her tür
lü melaneti yapan namusuna, şerefine her zaman taruz edenleri iş başına getir
mek isteyen bir fırkaya nasıl rey verirsin? işte Serbest Fırka'nın lstanbul listesi
ne koydugu Rum ve Ermenilerin isimleri şunlardır: Sabık mebus Orfandis, sa
bık mebus Panciri, sabık Sisam Beyi Vagleri Pandazidis, Arpacıoglu Nikolaki,
fabrikatör Yani Volos, sabık hariciye mcmurlanndan Kazancıyan, (Osmanlı
Bankası Müdürü) Berç Keresticiyan, Haleplioglu Yusuf. Ey Türk milleti dikkat
eL Gene Rum, Ermeni oyunlanna alet olma!". Cunıhuriytt, 9 Ekim 1930; Milli
ytt. 9 Ekim 1930. Aktaran Rıfat N. Bali. "1930 Yılı Belediye Seçimleri ve Ser
best Fırka'nın Azınlık Adaylan", Tarih ve Toplum (Kasım 1997), 2 7-28.
25 Hüniytı, 16 Ekim 1930.
26 Son Posta, 19 Ekim 1930.
27 Son Posta, 18 Ekim 1930.
28 Son Posta, 12 Ekim 1930.
29 Son Posta, 1 1 Ekim 1930.
1 68
1 70
1 71
1 72
1 73
1 74
175
177
83 Son Posla, 13 Ekim 1930. Etabli vesikası ile oylannı kullanmak isteyen Rum
lar da benzer zorluklar yaşadılar. Bkz. Son Posla, 8 Ekim 1930.
8i Son Posıa, 13, 16 Ekim 1930.
85 Örneğin, lzmir, Karantina'da Öğretmen Okulu öğrencilerine Serbest Cumhu
riyet Fırkası"na oy verecekleri anlaşılınca oy verdinilmemiş; gerekçe olarak da
kimliklerinin bulunmaması gösterilmişti. Fakat, Trabzon'da onaya çıktığı üze
re CHF tarafıarlan bu çeşit zorluklarla karşılaşmamakıaydılar. Bkz. Son Posla.
20 Ekim 1930.
86 Çanakkale'de seçimlerin dördüncü günü sonrası sandık sayısı dörtten bire in
dirilmişti. Son Posıa, 8 Ekim 1930.
87 Adana'da oy veren seçmen sayısı günde onalama 500-600'den 200'e gerilemiş
ti. Seçimler Mersin'de SCPnin açık ara üstünlüğünde sürerken seçmenlerin
oy sandıklanna yaklaşması yasaklandı.
88 Ö megin Konya'da binlerce kişi oyunu kullanamadı. Son Posla, 20 Ekim
1930.
89 Aydın'da seçimler iki gün tatil edilirken Çine, Biga, Ereğli, Kula ve Kemalpa
şa'da seçimler ertelendi. Son Posla, H, 21 Ekim, 1930.
1 78
1 79
180
181
ı06 Akhisar'da toplam 7800 oyun sadece 1056 tanesini alarak seçimi kazanan
CHF, Bodrum'daki zaferini sadece 250 oya borçluydu. Keza, Çankın'da top
lam 3000 seçmenin sadece 585 tanesi seçimlere kaulabilmişken, Çorlu'da şc
çime kaulım oranı yüzde 12.5 olmuştu. Son Posla, 18, 23 Ekim 1930.
ı07 Son Posıa, 21 Ekim 1930.
108 Hivrıeı, 9 Ekim 1930.
109 Son Posla, 22 Ekim, 1930.
1 10 Yalıll, 21 Ekim 1930.
1 1 1 Son Posıa, 20 Ekim 1930.
1 1 2 Ymi Adana, 9 Ekim 1930 ; Son Posla, 19 Ekim 1930.
1 13 Son Posıa, 15 Kasım 1930.
182
183
ŞEKIL 4
Belediye �mlerinde SCF Galiblyetlerlnln Cotrafi Datılımı
-----
30 �--
25
20
15
10
o
Batı Anadolu Marmara Karadeniz Akdeniz
184
TABLO 1 1
1930 Belediye Seçimlerinde S CF Oy Onınlan
Kapanıı
Belediye seçimlerinde uygulanan baskı ve usulsüzlükler,
Fethi Bey'i konunun mecliste tartışılması için 6 Kasım ta
rihinde bir çağrı yapmaya sevk etti. 1 3° Cumhuriyet Halk
Fırkası ileri gelenlerinin bu teklifi memnuniyetle karşıla
ması üzerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi 1 5 Kasım
1 930'da tarihinin en uzun oturumlarından birine sahne
oldu. 131 tık konuşmayı teklifin altında imzası olan Fethi
185
1 86
Hl "Fethi Bey öldü, yaşasın hürriyet", Muhalefet başına geçebilecek önemli bir
şahsiyet aranıyor" bkz. Strbes Cıımhuriyeı, 1 9-21 Kasım 1930; Son Posta, 5
Aralık 1930.
190
193
ŞEKIL S
KaAbalarda 50: Performansı
50
-
..."' 40
-- ::.....
· ········· ::··;··;1
:;
o ...... · ,,,.
-
30
aı ·
ı:ı ··· ::..
.. ..;;.··,
'" 20
> ,.. - -
- -..::.·
� ·..
10
o
Kasaba tipi 1 2
Kasaba tipi Kasaba tipi 3
(500-5000) (5001-10000) (1000 1 - )
194
ıht 1 923 compulsory populaıion a:change bttwun Gruet and Turlıey (New York:
Berghahn Books, 2003).
5 Bilgi sahibi olduğumuz tüm kaynaklar, Ermeni ve Rumlara nazaran Yahudile
rin SCF'yi aktif olarak desteklediklerini işarcı ediyor. ilk iki grubun temkinli
davranıp, bir çeşit bekle-gör politikası izlemelerinin arkasında hiç şüphesiz ki
azınlıklarla Türk ulus-devleti arasında iki yönlü işleyen toplumsal güvensizlik
önemli rol oynamışu.
195
* * *
196
7 Geleneksel ve modem asabiye aynmı için bkz. Olivier Roy, "Patronage and So
lidarity Groups: survival or reformation", (der.) Ghassan Salame Democracy
wiıhouı Democraıs: ıhe Rencwal of Politics in ıhe Muslim World (London & New
York: l.B. Tauris, 1994). 270-28 1 .
8 Şerif Mardin, Rcligion and Social Charıge in Modem Turhey - The case of Bcdiüı.a
man Said Nursi (Albany: SUNY Pn:ss , ı 989). [Türlıiye'dc Din ve Toplwnsal !Xğiş
me Bediüuı.aman Said Nursl Olayı, çev. Metin Çulhaoğlu, iletişim Yay., 2002. )
9 Bölgede bu ı.arihsel hat 20. yüzyılın ikinci yansında kişileştirilmiş siyaset, mar
jinal paniler ve bağımsız adaylara verilen yoğun destek üzerinden devam etti.
Ali Çarkoğlu & Gamze Avcı, "An Analysis o[ the Electorate &om a Geographi
cal Perspective", (der.) Sabri Sayan & Yılmaz Esmer, Poliıics, Parıics and Electi
ons in Turlıey (Boulder, Colo.: Reinner, 2002), 1 1 5-1 35.
197
198
50
40
30
%
20
10
o
Bürokratik görev Ekonomik gruplar Profesyoneller
199
16 BOyük Buhran yıllannda krizden en geç çıkanlar ahın standardına bağlı kalan
Fransa ve takipçileri oldu. Bkz. Peter Temin, "Great Depression", Thc Oxford
Encyclopedia of Economic History Vol. 2 (Oxford &ı New York: Oxford Univer
sity Press, 2003), 459-466 .
17 Faruk Binek, "Prospecıs for a New Center or the Temporary Rise or the Perip
heral Asabiyah", (der.) Metin Heper and Ahmet Evin Politlcs in ıhc Thinf Tur
lıish Rcpublic (Boulder: Westview Press, 1 994), 223-228.
200
Gazeteler
Alıın (Mersin). 1930.
Anadolu. (lzmir). l 930
Babalık (Konya). 1930.
Bildiriş (lstanbul). l 930.
Edirne Postlll ı (Edime). 1930-1931.
Gııtel lncbolıı (Kastamonu). l 930.
Harr:lıeı (lsı.anbul). 1929-1930.
Hivnet (lzmir). 1930.
Hılradam (lsıanbul). 1930.
Hılrriyeı (lzmir). l 930.
Milliyet (lsıanbul). l 930.
New Yorlı Timcs (New York). 1930.
Samsun Ticaret Gazetesi (Samsun). 1929-1930.
Serbes Cıımhu.riyet (lzmir). l 930.
Son Posta (lsıanbul). 1930.
Tiıe Timcs (Londra) 1930.
Valıit (lsıanbul). 1930.
Yann (lsıanbul). l 930.
Yeni Asır (lzmir). l 930.
201
202
203
204
205
206
207
208
210
21 1
212
213
'
TBMM Devletı ( 1920-1 923)
Rıdvan Akın
447 SAYFA
Kızların Sessizliği
Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi
240 SAYFA
Markopaşa
Levent Cantek
203 SAYFA
Adalet Partisi
ideoloji ve Politika
Tanel Demirel
376 SAYFA
iLETiŞiM 1143
ARAŞTIRMA
iNCELEME 198